ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (ECΟ464)

Transcript

1 ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (ECΟ464) EIΣΑΓΩΓΗ Ένα μέρος των σημειώσεων βασίζεται στο βιβλίο του Γιάννη Παπαδογιάννη, «Η άνοδος και η πτώση του Homo Economicus. Ο μύθος του ορθολογικού ανθρώπου και η χαοτική πραγματικότητα». 1

2 ΘΕΣΜΟΙ (INSTITUTIONS) Ο Θεσμός είναι ένας κανόνας συμπεριφοράς αλλά και ο μηχανισμός επιβολής του Ο κανόνας έχει σαν στόχο να επιβάλλει περιορισμούς στην συμπεριφορά των ατόμων (φορέων αποφάσεων), επηρεάζοντας έτσι το πεδίο των δυνητικών τους επιλογών Ο μηχανισμός επιβολής των κανόνων συμπεριφοράς είναι το πλέγμα των κινήτρων που οδηγούν στην αποδοχή και συμμόρφωση στους στόχους που εμπεριέχονται στον κανόνα Γενικά, με τον όρο θεσμοί, αναφερόμαστε στο σύνολο των περιορισμών/κινήτρων που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και συμβάλουν στην ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. 2

3 Οι θεσμοί μπορεί να είναι: o Τυπικοί ή επίσημοι (formal institutions). Επινοούνται και θεσπίζονται, και έχουν τη μορφή των τεθειμένων κανόνων δικαίου. π.χ., Σύνταγμα, νόμοι, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, ιδιοκτησιακά δικαιώματα, αγορά, συμβόλαια, κ.τ.λ. o Άτυποι ή ανεπίσημοι (informal institutions). Συμβάσεις και κώδικες συμπεριφοράς (norms), που δεν πηγάζουν από τη νομοθετική διαδικασία αλλά διαμορφώνονται, και γίνονται καθολικά αποδεκτοί, μέσα στην κοινωνία. π.χ. οικογένεια, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, κ.τ.λ. Εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, στα πλαίσια αυτού του μαθήματος θα αναφερόμαστε γενικά στους «θεσμούς»! Πως επηρεάζουν οι θεσμοί την λειτουργία της οικονομίας? 3

4 ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Κλασικά οικονομικά (classical economics) o Οι κλασικοί θεωρητικοί (Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, John Mill) χρησιμοποίησαν κυρίως φιλοσοφικά εργαλεία για να περιγράψουν την οικονομική δραστηριότητα. o Τα έργα τους, αν και σημαντικά διανοητικά επιτεύγματα, ξεχείλιζαν από πάθος και συναίσθημα, ήταν εμποτισμένα σε υπερβολικό βαθμό με ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία, δύσκολα μπορούσε να διαχωριστεί ο επιστημονικός συλλογισμός από τις εικασίες. Και μετά ήρθαν οι θετικές επιστήμες η επιτυχία των θετικών επιστημών δημιούργησε την αίσθηση πως τα πάντα χωρούσαν σε απλές εξισώσεις! 4

5 Νεοκλασικά οικονομικά (neoclassical economics) o Mια ομάδα ακαδημαϊκών (Marshal, Warlas, Edgeworth, Jevons, Pareto και άλλοι) εργάστηκε συστηματικά για την ανοικοδόμηση των οικονομικών στα πρότυπα της κλασικής φυσικής. o Οι νεοκλασικοί ξερίζωσαν τα ιδεολογικά στοιχεία, γκρέμισαν κάθε γέφυρα με τη φιλοσοφία και επαναδιατύπωσαν τα οικονομικά με μια επιστημονική γλώσσα που βασιζόταν στον διαφορικό λογισμό (μαθηματικά). o Τα οικονομικά αφοσιώθηκαν στην αναζήτηση των αρχών της ισορροπίας και της μεγιστοποίησης. o Κύριος στόχος των νεοκλασικών θεωρητικών ήταν να δείξουν πως οι δυνάμεις της αγοράς κατανέμουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους περιορισμένους πόρους της οικονομίας. 5

6 o Για να λειτουργήσει αυτή η θεωρία, απαιτούνταν η κατασκευή του: Homo Economicus : ένα ευφυές μονοδιάστατο αυτοματοποιημένο ον, το οποίο έχοντας πλήρη γνώση των οικονομικών συνθηκών δρα απολύτως ορθολογικά με μοναδικό γνώμονα τη μεγιστοποίηση του οικονομικού του συμφέροντος. o O ωφελιμισμός του Jeremy Bentham που παρουσίαζε την ανθρωπότητα ως ένα πλήθος από ζωντανές αριθμομηχανές που αδιάκοπα υπολόγιζαν κέρδη και ζημίες ντύθηκε με εξισώσεις από τους νεοκλασικούς και έγινε το κυρίαρχο «παράδειγμα» της οικονομικής επιστήμης. o Η οικονομία της ελεύθερης αγοράς μετατράπηκε στην νεοκλασική ορθοδοξία: μια τέλεια αυτορρυθμιζόμενη οντότητα, η οποία φτάνει στο μέγιστο σημείο όταν οι δυνάμεις της αγοράς δρουν ελεύθερες, απαλλαγμένες από κάθε παρέμβαση και ρύθμιση. 6

7 Θεσμική οικονομική (Original Institutional economics, O.I.E.) o Κυριότεροι εκπρόσωποι: Veblen, Ayres, Commons, Mitchell o Ο όρος «Θεσμική οικονομική» εφευρέθηκε από τον Hamilton o Το νεοκλασικό μοντέλο είναι ένα πλήρες θεωρητικό μοντέλο, με μόνο πρόβλημα την...τελειότητά του: ο πραγματικός άνθρωπος είναι «ατελής» για τα δεδομένα της θεωρητικής τελειότητας. o Ακολουθούν δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Heilbroner Οι φιλόσοφοι του Οικονομικού κόσμου, Κεφάλαιο 8 - Η πρωτόγονη κοινωνία του Thorstein Veblen. (ένα βιβλίο το οποίο προτείνεται ανεπιφύλακτα σε όλους!) 7

8 I. Η κύρια ανακάλυψη του Βέμπλεν ήταν ότι [ ] τα κίνητρα της οικονομικής συμπεριφοράς μπορεί να γίνουν πιο κατανοητά ως βαθιά ριζωμένοι ανορθολογισμοί παρά μέσα από τον εξωραϊσμό της συμπεριφοράς σε ορθολογισμό και κοινή λογική [ ]. II. Ο άνθρωπος, είπε ο Θόρσταιν Βέμπλεν, δεν μπορεί να γίνει κατανοητός μέσα από επιτηδευμένους «οικονομικούς νόμους», στους οποίους τόσο η έμφυτη αγριότητα του όσο και η δημιουργικότητα του ασφυκτιούν κάτω από ένα μανδύα εκλογίκευσης. Είναι καλύτερα να τον αντιμετωπίσει κανείς με το λιγότερο κολακευτικό αλλά με το περισσότερο θεμελιώδες λεξιλόγιο του ανθρωπολόγου ή ψυχολόγου: ένα πλάσμα γεμάτο από έντονες και παράλογες ορμές, μωρόπιστο, απαίδευτο, μυσταγωγικό. Αφήστε στην άκρη τα κολακευτικά μυθεύματα, ζήτησε από τους οικονομολόγους, και ανακαλύψτε για ποιο λόγο ο άνθρωπος φέρεται στην πραγματικότητα έτσι όπως φέρεται. 8

9 o Μια βασική πρόταση που εκφράζει την ουσία της θεσμική οικονομικής: (Hodgson, What is the essence of institutional economics?, Journal of Economic Issues, 2000). The notion of individual agents as utility-maximising is regarded as inadequate or erroneous. Institutionalism does not take the individual as given. Individuals are affected by their institutional and cultural situations. Hence, individuals do not simply (intentionally or unintentionally) create institutions. [ ] institutions affect individuals in fundamental ways. ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζει περιορίζουν και διαμορφώνουν θεσμοί 9

10 o Όπως είπε και ο ίδιος ο Βέμπλεν: (Veblen, The Place of Science in Modem Civilisation and Other Essays. New York: Huebsch, 1919). Τα θέλω και οι επιθυμίες, ο σκοπός, οι τρόποι και τα μέσα, το εύρος και η απόκλιση της συμπεριφοράς του ατόμου είναι συνάρτηση μιας θεσμικής μεταβλητής, η οποία είναι πολύ περίπλοκη και εντελώς ασταθής. o Όπως προσθέτει ο Χάμιλτον: (Hamilton, The Institutional Approach to Economic Theory, American Economic Review, 1919) Το κατάλληλο αντικείμενο της οικονομικής θεωρίας είναι οι θεσμοί... Η οικονομική θεωρία ασχολείται με θέματα της διαδικασίας... Η οικονομική θεωρία πρέπει να βασίζεται σε μια αποδεκτή θεωρία της ανθρώπινης συμπεριφοράς... 10

11 ΝΕΑ ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (NEW INSTITUTIONAL ECONOMICS) o Η θεσμική σχολή είχε μεγάλη απήχηση αρχικά, όμως εξαιτίας του ότι δεν κατάφερε να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο καλά ορισμένο σύστημα μεθοδολογίας άρχισε να χάνει έδαφος. o Η «Νέα Θεσμική Οικονομική» επαναφέρει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τους θεσμούς. o «Πατέρας» αυτού του νέου θεωρητικού εγχειρήματος θεωρείται ο Coase. Ο όρος «Νέα θεσμική Οικονομική» εφευρέθηκε από τον Williamson. o Ένα δείγμα της αποδοχής της Νέας Θεσμικής Οικονομικής είναι και ο αριθμός των εκπροσώπων της που έχουν τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ: Coase (1991), North (1993), Ostrom & Williamson (2009) 11

12 o Η επανεμφάνιση των θεσμών στο επίκεντρο της ακαδημαϊκής συζήτησης τίθεται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο από εκείνον με τον οποίο έθετε το ζήτημα η «παλαιά» θεσμική σχολή: το ζητούμενο δεν είναι πλέον η απόρριψη της νεοκλασικής μεθοδολογίας! o Αυτό που διακρίνει τους σύγχρονους θεσμικούς οικονομολόγους δεν είναι το ότι ομιλούν περί θεσμών, οι Αμερικανοί θεσμικοί (σ.σ. Veblen και λοιποί) το έκαναν ήδη αυτό, [ ], αλλά το γεγονός ότι χρησιμοποιούν την τρέχουσα θεωρία (σ.σ. την νεοκλασική θεωρία) για να αναλύσουν την λειτουργία αυτών των θεσμών και να ανακαλύψουν τον ρόλο που παίζουν στην λειτουργία της οικονομίας (Coase, The New Institutional Economics, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 1984) o Αυτό που διαχωρίζει την «παλαιά» από την νέα θεσμική σχολή είναι ότι η τελευταία δεν απορρίπτει την νεοκλασική μεθοδολογία. 12

13 o Η Νέα Θεσμική Οικονομική υιοθετεί την έννοια του περιορισμένου ορθολογισμού από τον Simon (1978 Nobel prize). Περιορισμένος ορθολογισμός (bounded rationality). Οι λήπτες αποφάσεων, ανεξάρτητα από την εξυπνάδα τους, ενεργούν κάτω από τρεις αναπόφευκτους περιορισμούς: (α) υπάρχουν περιορισμένες, και συχνά αναξιόπιστες, πληροφορίες σχετικά με τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις και τις συνέπειές τους. (β) το ανθρώπινο μυαλό έχει περιορισμένη μόνο ικανότητα στο να αξιολογεί και να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που είναι διαθέσιμες. (γ) ο χρόνος που απαιτείται για να παρθεί μια απόφαση είναι περιορισμένος. o Συνεπώς, αν κι τα άτομα σκοπεύουν να κάνουν ορθολογικές επιλογές, είναι βέβαιο ότι θα κάνουν ικανοποιητικές αντί για βέλτιστες επιλογές σε σύνθετες καταστάσεις. 13

14 o Η Νέα Θεσμική Οικονομική δεν αποτελεί ενιαία θεωρία. Τα τρία βασικά στοιχεία που την χαρακτηρίζουν (και με τα οποία θα ασχοληθούμε στις επόμενες διαλέξεις) είναι: 1. Κόστη συναλλαγής (transaction costs) 2. Δικαιώματα ιδιοκτησίας (property rights) 3. Θεωρία συμβολαίων (contract theory) 14