ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΕΤΟΥΣ 2009

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΙΤΗΡΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΕΤΟΥΣ 2009 Τ.Θ , Θέρμη Θεσσαλονίκη , Fax: Ιστοσελίδα:

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΕΡΓΑ Ή ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ Ή ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΛΗΞΕΙ ΤΟ Προγράμματα Ινστιτούτου Εθνικά ερευνητικά προγράμματα: Προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...12 ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Δημοσιεύσεις Ανακοινώσεις ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ...13 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΩΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΕΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ...13 ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ...13 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ινστιτούτο Σιτηρών είναι το παλαιότερο Αγροτικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα και είναι υπεύθυνο για την έρευνα των σιτηρών στη χώρα μας. Η ιστορία του αρχίζει το 1923 με τους πρώτους πειραματικούς αγρούς που εγκαταστάθηκαν στον Αγροτικό Ερευνητικό Σταθμό Λάρισας. Το 1924 ιδρύθηκε ο «Ειδικός Σταθμός Καλλιτερεύσεως Φυτών» με έδρα τη Λάρισα, ο οποίος το 1927 μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το 1931 μετονομάσθηκε σε «Ινστιτούτο Καλλιτερεύσεως Φυτών» και τελικά το 1961 σε «Ινστιτούτο Σιτηρών» οπότε και η έρευνα εστιάστηκε αποκλειστικά στα σιτηρά. Κύριος ερευνητικός στόχος, τα πρώτα 20 και πλέον χρόνια, ήταν η δημιουργία αποδοτικών ποικιλιών μαλακού σιταριού για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ελλειμματικότητας της χώρας σε σιτάρι. Η σιτάρκεια επιτεύχθηκε για πρώτη φορά το 1957 με τις νέες ποικιλίες που δημιουργήθηκαν στο Ινστιτούτο, οι οποίες αύξησαν τη στρεμματική απόδοση περίπου 400%. Η έρευνα για το σκληρό σιτάρι, το κριθάρι και τη βρώμη ξεκίνησε τη δεκαετία του 30, για το καλαμπόκι το 1946 και για το ρύζι το Κατά το έτος 2009 το Ινστιτούτο Σιτηρών υλοποίησε πολλά προγράμματα βελτίωσης που χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό του. Κύριος στόχος των βελτιωτικών προγραμμάτων του Ινστιτούτου στα χειμερινά σιτηρά ήταν η δημιουργία ποικιλιών πρώιμων ή μεσοπρώιμων με υψηλή απόδοση και ποιότητα. Στο καλαμπόκι η κύρια προσπάθεια ήταν να αναπτυχθούν υβρίδια με αντοχή στη ξηρασία ώστε να αποδίδουν εκμεταλλευόμενα καλύτερα τα πολύτιμα αποθέματα νερού. Κατεύθυνση της γενετικής βελτίωσης στο ρύζι ήταν η δημιουργία νέων ποικιλιών των τύπων Japonica και Indica. Στον πρώτο τύπο προτεραιότητα δίδεται στη δημιουργία μακρόκοκκων ποικιλιών. Βασική υποχρέωση του Ινστιτούτου είναι η παραγωγής σπόρων βελτιωτή, προβασικών και βασικών σπόρων των ποικιλιών που είναι εγγεγραμμένες στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών και αυτών που διατίθενται στις σποροποραγωγικές εταιρίες με τις οποίες συνεργάζεται. Ακόμη, έκανε προσπάθειες για τη διατήρηση της πλούσιας και πολύτιμης συλλογής γενετικού υλικού που έχει στη διάθεσή του. Παρά τη μεγάλη μείωση του αριθμού των ερευνητών κατά τα τελευταία έτη, εμπλέκεται και σε ερευνητικά προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τρίτους. Οι εργασίες που δημοσιεύθηκαν το έτος 2009 σε περιοδικά με κριτές είναι ευάριθμες. Αναλυτικά οι δραστηριότητες και οι δημοσιεύσεις του Ινστιτούτου Σιτηρών παρατίθενται στις επόμενες σελίδες. Στα έσοδα που παρατίθενται προς το τέλος της έκθεσης δεν συμπεριλαμβάνονται τα δικαιώματα επί των πωλήσεων πιστοποιημένου σπόρου από τις εταιρίες τα οποία εισπράττονται από την κεντρική υπηρεσία του ΕΘΙΑΓΕ. Θεσσαλονίκη Νοέμβριος

4 ΕΡΓΑ Ή ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ Ή ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΛΗΞΕΙ ΤΟ Προγράμματα Ινστιτούτου Έργο 1: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή μαλακού σιταριού (T. aestivum L. em. Thell) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Κ. Μπλαδενόπουλος Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών Πραγματοποιήθηκαν 5 διασταυρώσεις σε συνδυασμούς 6 επιλεγμένων γονέων, για τη δημιουργία γενετικής παραλλακτικότητας. Πραγματοποιήθηκαν καλλιεργητικές εργασίες και λήφθηκαν παρατηρήσεις για την αξιολόγηση διασπώμενου γενετικού υλικού και νέων ποικιλιών που προέκυψαν από γενετικό υλικό του Ινστιτούτου Σιτηρών και από γενετικό υλικό συνεργαζόμενων διεθνών Ιδρυμάτων. Έγινε οπτική επιλογή φυτών και απογονικών σειρών σε διασπώμενο γενετικό υλικό (F2-F12). Έγινε σποροπαραγωγή σπόρου εκκίνησης 9 ποικιλιών μαλακού σιταριού. Συγκομίστηκε, καθαρίστηκε, τυποποιήθηκε, απολυμάνθηκε και διατέθηκε ο βασικός σπόρος 9 ποικιλιών και ο προβασικός σπόρος 3 ποικιλιών στους οίκους σποροπαραγωγής. Αξιολογήθηκαν τα αποτελέσματα των πειραματικών και προκρίθηκαν 10 ποικιλίες οι οποίες θα εμπλουτισθούν και θα προωθηθούν στη διαδικασία εγγραφής στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Το φθινόπωρο πραγματοποιήθηκε εγκατάσταση γενετικού υλικού F1 (160 γραμμών), 2 πειραματικών αγρών στα αγροκτήματα του Αγίου Μάμα και της Ν. Ζωής και άλλων 2 στα αγροκτήματα του Ινστιτούτου Σιτηρών και Νέας Ζωής σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών. Επίσης εγκαταστάθηκαν απογονικές σειρές για παραγωγή σπόρου καλλιτερευτή 16 ποικιλιών στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών. Εγκαταστάθηκε σποροκαλλιέργεια βασικού σπόρου της ποικιλίας Απολλωνία στο αγρόκτημα του ΣΓΕ Αγ. Μάμαντα Χαλκιδικής, έκτασης 6 στρεμμάτων και σποροκαλλιέργεια βασικού σπόρου της ποικιλίας Νέστος στο κεντρικό αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών, έκτασης επίσης 6 στρεμμάτων. Έργο 2: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή σκληρού σιταριού ( T. turgidum var. durum) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Σ. Κοτζαμανίδης Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών 4

5 Έγιναν οκτώ διασταυρώσεις μεταξύ διαφόρων ποικιλιών για τη δημιουργία της απαραίτητης γενετικής παραλλακτικότητας. Έγιναν οι απαραίτητες καλλιεργητικές εργασίες, καλλιεργητικοί έλεγχοι για ποικιλιακή καθαρότητα, επιλογή, συγκομιδή και καθαρισμός σπόρων 45 στρ. καλλιτερευτή πέντε ποικιλιών και 372 στρ. βασικού σπόρου τριών ποικιλιών. Έγιναν οι τεχνολογικές και στατιστικές αναλύσεις του γενετικού υλικού και των πειραματικών. Βάσει των δεδομένων αυτών έγιναν οι απαραίτητες επιλογές και προκρίθηκε το γενετικό υλικό που θα συνεχιστεί στις επόμενες γενεές. Αξιολογήθηκαν και περιγράφηκαν δύο νέες ποικιλίες υποψήφιες προς εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Το φθινόπωρο σπάρθηκαν γραμμές καλλιτερευτή έξι ποικιλιών στο Αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών και 62 στρέμματα της ποικιλίας Σίφνος για παραγωγή βασικού σπόρου. Εγκαταστάθηκαν 15 πειραματικοί στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών και στους ΣΓΕ Αγ. Μάμαντα και Ορεστιάδας, εκ των οποίων ένας σε συνεργασία με το ICARDA, ένας με το CIMMYT και ένας με το ΙΕΠΚΦ. Εγκαταστάθηκε φυτώριο διασταυρώσεων και γραμμές F1-F8 γενεών. Σπάρθηκαν τέσσερις ελπιδοφόρες ποικιλίες οι οποίες θα προωθηθούν για αξιολόγηση και εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Έργο 3: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή κριθαριού (Hordeum vulgare L.) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Κ. Μπλαδενόπουλος Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών Σκοπός είναι μέσω της οργανικής βελτίωσης η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά κατάλληλες για οργανική καλλιέργεια. Πραγματοποιήθηκαν 200 διασταυρώσεις μεταξύ επτά ποικιλιών για τη δημιουργία της απαραίτητης γενετικής παραλλακτικότητας και αξιολογήθηκαν φυτά F1 και F2 γενεάς 60 διασταυρώσεων και 4500 γραμμές F3-F6 γενεών. Αξιολογήθηκαν 60 ποικιλίες σε 20 διατοπικά πειράματα συγκριτικών αποδόσεων. Έγιναν καλλιεργητικοί έλεγχοι για καθαρότητα σε 11 ποικιλίες σπόρου καλλιτερευτή και σε τέσσερις βασικού σπόρου στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών και στο ΣΓΕ Αγ. Μάμαντα. Συγκομίστηκαν φυτά F1 γενεάς, διασπώμενο γενετικό υλικό, ποικιλίες σποροπαραγωγής και 15 διατοπικά πειράματα. Πραγματοποιήθηκαν τεχνολογικές και στατιστικές αναλύσεις. Καθαρίστηκαν και τυποποιήθηκαν σπόροι καλλιτερευτού και βασικού των ποικιλιών που σποροπαράγονται. Το φθινόπωρο σπάρθηκαν έξι ποικιλίες ως γονείς για διασταυρώσεις με σκοπό τη δημιουργία της απαραίτητης γενετικής παραλλακτικότητας, γενεές F1 επτά διασταυρώσεων, F2 επτά διασταυρώσεων, F γραμμών, F4 400 οικογενειών και F5 120 οικογενειών. Σπάρθηκαν για προσαρμοστικότητα 56 γραμμές F6 γενεάς και τέσσερα πειράματα συγκριτικών αποδόσεων για την αξιολόγηση 40 ποικιλιών σε τέσσερις περιοχές. 5

6 Σπάρθηκε καλλιτερευτής διαφόρων ποικιλιών σε γραμμών και βασικός σπόρος έκτασης 25 στρεμμάτων, τριών ποικιλιών κριθαριού. Έγιναν καλλιεργητικοί έλεγχοι για καθαρότητα. Πραγματοποιήθηκαν τεχνολογικές και στατιστικές αναλύσεις. Τρεις ποικιλίες κριθαριού δόθηκαν για εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών, μία για 2 ο έτος και 2 για 1 ο έτος δοκιμών. Έργο 4: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή βρώμης (Avena sativa) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Κ. Μπλαδενόπουλος Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών. Σκοπός είναι μέσω της οργανικής βελτίωσης η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά κατάλληλες για οργανική καλλιέργεια. Πραγματοποιήθηκαν 6 διασταυρώσεις μεταξύ τριών ποικιλιών, για να δημιουργηθεί η απαραίτητη γενετική παραλλακτικότητα. Αξιολογήθηκαν οκτώ γραμμές F1 και F2 γενεάς, 90 γραμμές F3 και 60 γραμμές F4. Έγιναν καλλιεργητικοί έλεγχοι για καθαρότητα σε τρεις ποικιλίες σπόρου καλλιτερευτή και σε τρεις βασικού σπόρου στα αγροκτήματα του Ινστιτούτου Σιτηρών και του Α.Π.Θ. Συγκομίστηκαν φυτά F1, F2 και F3 γενεάς και ποικιλιών σποροπαραγωγής. Πραγματοποιήθηκαν τεχνολογικές και στατιστικές αναλύσεις. Καθαρίστηκαν και τυποποιήθηκαν σπόροι καλλιτερευτού και βασικού των ποικιλιών που σποροπαράγονται. Σπάρθηκαν τέσσερις ποικιλίες ως γονείς για διασταυρώσεις με σκοπό τη δημιουργία της απαραίτητης γενετικής παραλλακτικότητας και γενεές F1 τεσσάρων διασταυρώσεων, F2 τεσσάρων διασταυρώσεων, F3 40 γραμμών, F4 8 οικογενειών και F5 15 οικογενειών. Σπάρθηκε καλλιτερευτής γραμμών και βασικός σπόρος έκτασης 24 στρεμμάτων, τριών ποικιλιών. Έργο 5: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή Τριτικάλε (X Triticosecale Wittmack) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Κ. Μπλαδενόπουλος Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών Καταγράφηκαν παρατηρήσεις και έγιναν καλλιεργητικές εργασίες σε πειραματικούς αγρούς και γενετικό υλικό. Αξιολογήθηκε διασπώμενο γενετικό υλικό και έγινε επιλογή φυτών και απογονικών σειρών. Συγκομίστηκε σπόρος καλλιτερευτή και βασικού τεσσάρων ποικιλιών. 6

7 Συγκομίστηκε, καθαρίστηκε, τυποποιήθηκε, απολυμάνθηκε και διατέθηκε ο βασικός σπόρος στους οίκους σποροπαραγωγής. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση και αξιολόγηση των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των ποικιλιών. Το φθινόπωρο εγκαταστάθηκε ένας πειραματικός απόδοσης-σταθερότητας νέων ποικιλιών στα αγροκτήματα Ινστιτούτου Σιτηρών, Αγίου Μάμαντα και Νέας Ζωής. Επίσης εγκαταστάθηκαν απογονικές σειρές για παραγωγή σπόρου καλλιτερευτή 4 ποικιλιών και 600 σειρές 2 νέων ποικιλιών γαι απογονικό έλεγχο στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Σιτηρών. Εγκαταστάθηκαν σποροκαλλιέργειες βασικού και προβασικού σπόρου δύο ποικιλιών στο αγρόκτημα του ΣΓΕ Αγ. Μάμαντα Χαλκιδικής, συνολικής έκτασης 13 στρεμμάτων. Έργο 6: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή Αραβοσίτου (Zea mays L.) Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Δρ. Γ. Ευγενίδης & Β. Μελλίδης Σκοπός: η δημιουργία νέων υβριδίων με διαχρονική, διατοπική σταθερότητα και βελτιωμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων υβριδίων στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών Εγκαταστάθηκαν συνολικά πέντε πειραματικοί σε δύο τοποθεσίες ο καθένας, όπου αξιολογήθηκαν 16 νέα ελληνικά υβρίδια, 25 διασταυρώσεις μεταξύ ελληνικών πληθυσμών και ερευνήθηκαν η επίδραση του ζιζανιοκτόνου TOPRAMEZONE στην καλλιέργεια καθώς και η άριστη πυκνότητα σποράς του νέου ελληνικού υβριδίου ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ. Έγιναν καλλιεργητικές εργασίες και καταγράφηκαν παρατηρήσεις σε πειραματικούς και σε γενετικό υλικό. Έγινε ανανέωση 54 ελληνικών και ξένων καθαρών σειρών και 10 πληθυσμών. Αξιολογήθηκαν 36 γραμμές S0-S7 γενεάς για τη δημιουργία νέων καθαρών σειρών. Έγινε αναδημιουργία με ελεγχόμενες διασταυρώσεις του σπόρου 10 νέων ελληνικών υβριδίων, που συμμετέχουν σε πειράματα αξιολόγησης και δημιουργήθηκαν 10 νέα υβρίδια. Έργο 7: Γενετική βελτίωση και σποροπαραγωγή ρυζιού (Oryza sativa L.) Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Γ. Ευγενίδης Σκοπός: η δημιουργία νέων ποικιλιών με υψηλές και σταθερές αποδόσεις, ανθεκτικών στους εχθρούς και ασθένειες, με αγρονομικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά σε πολύ ικανοποιητικές τιμές που να μπορούν να ανταγωνίζονται τις ξένες ποικιλίες και η εξασφάλιση της καθαρότητας, ομοιογένειας και σταθερότητας των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των διατηρούμενων ποικιλιών ρυζιού. Αποτελέσματα: Δημιουργία νέων και διατήρηση εγγεγραμένων ποικιλιών στον Εθνικό και Ευρωπαϊκό Κατάλογο Ποικιλιών Καλλιεργουμένων Φυτών Εγκαταστάθηκαν με μεταφύτευση στον αγρό τέσσερις πειραματικοί αξιολόγησης 46 νέων ποικιλιών. Σπάρθηκαν σε σπορείο και στη συνέχεια μεταφυτεύθηκαν σπορόφυτα φυτών F1 και F3 γενεάς. 7

8 Σπάρθηκε σε σπορείο σπόρος καλλιτερευτή πέντε ποικιλιών και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε μεταφύτευση των σποροφύτων σε 3900 γραμμές προκειμένου να παραχθεί σπόρος καλλιτερευτή. Σπάρθηκαν κατ ευθείαν στον αγρό 20 στρέμματα οχτώ ποικιλιών για παραγωγή βασικού σπόρου. Απομακρύνθηκαν ζιζάνια, ξένα και μη τυπικά φυτά από όλο το γενετικό υλικό και από τις τέσσερις ποικιλίες βασικού σπόρου. Συγκομίσθηκαν οι πειραματικοί, το γενετικό υλικό που σπάρθηκε και μεταφυτεύθηκε και οι ποικιλίες σποροπαραγωγής. Αξιολογήθηκε το γενετικό υλικό στον αγρό και στη συνέχεια στο εργαστήριο. Καθαρίστηκαν στο σποροκαθαριστήριο οι πέντε ποικιλίες του σπόρου καλλιτερευτού και οι οχτώ του βασικού σπόρου. Ο βασικός σπόρος προωθήθηκε στους οίκους σποροπαραγωγής που έχουν δικαιώματα εμπορικής εκμετάλλευσης. Εικ. 1: Στη μέση η καθαρή σειρά L4 που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σαν αρσενικός γονέας σε διπλανά φυτά. Εικ. 2: Από τον πειραματικό αξιολόγησης των διασταυρώσεων μεταξύ ελληνικών πληθυσμών. Έργο 8: Χημική και Τεχνολογική μελέτη και έρευνα της ποιότητας των σιτηρών. Μελέτη και έρευνα της ποιότητας των καλλιεργούμενων ποικιλιών και του γενετικού υλικού του Ινστιτούτου Σιτηρών. Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ Κ. Μπλαδενόπουλος Ομάδα Υποστήριξης: Μαρία Ηρακλή, Φώτης Κλεισιάρης Σκοπός: O σκοπός του παραπάνω έργου είναι διττός. Αφορά: α) την εκτίμηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των καλλιεργούμενων ποικιλιών σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, και τη διάδοση των αποτελεσμάτων στις Διευθύνσεις Γεωργίας, στους Συνεταιρισμούς των αγροτών, αλλά και στις βιομηχανίες μεταποίησης των σιτηρών μέσω της έκδοσης ετήσιου ενημερωτικού δελτίου και β) τη μελέτη των φυσικών, χημικών και τεχνολογικών χαρακτηριστικών των δημιουργούμενων ποικιλιών του 8

9 Ινστιτούτου Σιτηρών, προκειμένου να αποτελέσουν κριτήρια για την επιλογή ή απόρριψή τους εφ όσον δεν πληρούν τους όρους της επιθυμητής ποιότητας. Τύποι πραγματοποιηθέντων αναλύσεων: Μαλακό σιτάρι: ποσοστό κόκκων που προσβλήθηκαν από το έντομο Pentatomidae, η τιμή καθίζησης, πρωτεϊνικό περιεχόμενο, φαρινογραφία και εξτενσιογραφία, ποσοστό υγρής γλουτένης, δείκτης γλουτένης, δείκτης Hagberg, πειραματική αρτοποίηση (αμυλογραφικά χαρακτηριστικά, απόδοση σε όγκο του ψωμιού και χρώμα ψίχας και κόρας). Σκληρό σιτάρι: βάρος χιλίων κόκκων, ποσοστό υαλωδών κόκκων, ποσοστό κόκκων με μαύρα στίγματα, τέφρα, πρωτεϊνικό περιεχόμενο, πειραματική σιμιγδαλοποίηση. Σιμιγδάλι: ποσότητα γλουτένης, ο δείκτης γλουτένης και το χρώμα του σιμιγδαλιού. Κριθάρι/Βρώμη: βάρος χιλίων κόκκων, πρωτεΐνη, πάχος των κόκκων (ποσοστό κόκκων με πάχος μεγαλύτερο από 2.5 mm), άμυλο, β-γλυκάνες. Ρύζι: προσδιορισμός πρωτεΐνης και περιεκτικότητας σε αμυλόζη, ιξωδοαμυλογραφία Διεξήχθησαν αναλύσεις ποιότητας σε 112 δείγματα μαλακού σιταριού (T. Aestivum L em Thell), 232 δείγματα σκληρού ( T. Turgidum var. durum) και 102 δείγματα κριθαριού εσοδείας 2008, τα οποία συλλέχθηκαν από τις κατά τόπους Διευθύνσεις Γεωργίας της Χώρας. Πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση των αποτελεσμάτων με σκοπό την έκδοσή τους σε Δελτίο ποιότητας μαζί με τα αντίστοιχα αποτελέσματα της εσοδείας Η έκδοση αναμένεται μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη χρηματοδότηση. Παραλήφθηκαν επίσης, δείγματα 80 μαλακού σιταριού, 278 σκληρού σιταριού και 33 δείγματα κριθαριού, εσοδείας 2009, για τα οποία ξεκίνησε η ποιοτική τους αξιολόγηση. Σχετικά με τη μελέτη των δημιουργούμενων ποικιλιών του Ινστιτούτου Σιτηρών, έγινε ποιοτική αξιολόγηση 354 δειγμάτων σκληρού σιταριού, 60 μαλακού και 240 κριθαριού εσοδείας Επίσης, αξιολογήθηκαν 224 δείγματα καλαμποκιού και 40 δείγματα ρυζιού εσοδείας Τα αποτελέσματα αξιολογήθηκαν σε συνεργασία με βελτιωτές για την προώθηση νέων ποικιλιών σιτηρών. 2. Εθνικά ερευνητικά προγράμματα Πρόγραμμα 1: Ανίχνευση των επιπέδων ραδιοϊσοτόπων καθώς η προέλευσης τους σε δείγματα σιτηρών και εδάφους από όλους τους νομούς της Ελλάδας Διάρκεια: Συνεχιζόμενο και για το 2010 Επιστημονικός υπεύθυνος: Α. Σιούντας (ΑΠΘ) Ομάδα υποστήριξης: Δημήτριος Κατσαντώνης, Φώτης Κλεισιάρης Υπεύθυνος συλλογής δειγμάτων: Μαρία Ηρακλή (Εργαστήριο Τεχνολο γίας και Ποιότητας σιτηρών) Σκοπός: Για πρώτη φορά στην Ελλάδα πραγματοποιείται ανίχνευση των επιπέδων ραδιενέργειας σε δείγμα σιτηρών και εδάφους που λαμβάνονται από τις Διευθύνσεις Γεωργίας των Νομαρχιών καθώς και από Γεωργικούς Συνεταιρισμός. Το Ινστιτούτο Σιτηρών έχει την ευθύνη της συλλογής, καταγραφής και προετοιμασίας όλων των δειγμάτων. Η μετρήσεις των επιπέδων ραδιενέργειας πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το με το τμήμα Φυσικής Ιατρικής, της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. Πρόγραμμα 2: Αξιολόγηση ποικιλιών χειμερινών σιτηρών (Μαλακό σιτάρι, Σκληρό σιτάρι, Κριθάρι και Τριτικάλε) ως προς αγρονομικά και ποιοτικά γνωρίσματα και αντοχή σε βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες Έναρξη: 2008 Λήξη: 2009 Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ Κ. Μπλαδενόπουλος 9

10 Ομάδα Υποστήριξης: Δρ. Δημήτριος Κατσαντώνης, Δρ. Θωμάς Γιτσόπουλος, Δρ. Αλμαλιώτης Δημήτριος Ομάδα Υποστήριξης: Δημήτριος Κατσαντώνης (φυτοπαθολογία), Μαρία Ηρακλή και Φώτης Κλεισιάρης (αναλύσεις τεχνολογικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών). Φορέας χρηματοδότησης: Νομαρχία Έβρου, προϋπολογισμός Σκοπός: Η καλλιέργεια πειραματικών αγρών με τη χρήση ελληνικών και ξένων ποικιλιών χειμερινών σιτηρών στο Νομό Έβρου. Στο πλαίσιο των αξιολογήσεων πραγματοποιήθηκε επίσκεψη για την καταγραφή ασθενειών. Στη συνέχεια έγινε η συγγραφή της έκθεσης του φυτοπαθολογικού ελέγχου. Στο εργαστήριο χημείας και τεχνολογίας σιτηρών, διεξήχθησαν αναλύσεις ποιότητας σε 12 δείγματα κριθαριού, 20 μαλακού και 14 σκληρού σιταριού. Εικ. 3, 4, 5: Από το πρόγραμμα της Νομαρχίας Έβρου Πρόγραμμα 3: Ενημέρωση προώθηση ελληνικών ποικιλιών ρυζιού και οσπρίων, εντοπισμός των περιοχών καλλιέργειας και αξιολόγηση της ποιότητας κατά περιοχή. Έναρξη: 2009 Λήξη: 2010 Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ Γ. Ευγενίδης Ομάδα Υποστήριξης: Β. Σαμαράς, Δ. Κατσαντώνης, Δ. Βλαχοστέργιος, Μ. Ηρακλή. Φορέας χρηματοδότησης: εταιρία Αραπίνα ΑΕ, προϋπολογισμός Σκοπός: Ενημέρωση των αγροτών: α) γύρω από τις Ελληνικές ποικιλίες ρυζιού και οσπρίων, των οποίων το εμπορικό ενδιαφέρον μειώνεται λόγω ανταγωνισμού με τις εισαγόμενες, β) για ποικιλίες οι οποίες παρουσιάζουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα σε βιοτικές και αβιοτικές αντιξοότητες, και γ) για νέες αγροτικές πρακτικές χαμηλών εισροών, οι οποίες να είναι φιλικές προς το περιβάλλον (μείωση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων, αποδοτικότερη χρήση νερού κ.α.). Έρευνα για τον εντοπισμό των τοποθεσιών καλλιέργειας των παραπάνω φυτών και εξέταση της ποιότητάς τους κατά περιοχή. 3. Προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ. Πρόγραμμα 1: Genotyping for the conservation and valorization of European rice germplasm (EURIGEN, AGRI GEN RES 049). Έναρξη: 2007 Λήξη: 2010 Επιστημονικός υπεύθυνος: Δρ. Δημήτριος Ντάνος Επιστημονική ομάδα: Δρ. Δημήτριος Κατσαντώνης, Δρ. Μαρία Παπαγεωργίου, Δρ. Σπυρίδων Κουτρούμπας, Δρ. Γεώργιος Μπρούφας. Ομάδα Υποστήριξης: Μαρία Ηρακλή και Φώτης Κλεισιάρης (αναλύσεις τεχνολογικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών). Σκοπός: Ο εμπλουτισμός και η διατήρηση των γενοτύπων ρυζιού που ανήκουν στην κεντρική Ευρωπαϊκή συλλογή. Στη διάρκεια του έτους 2009 εκπονήθηκαν τρία πειράματα αγρού στις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Σιτηρών στο Καλοχώρι. Στα 10

11 πειράματα αυτά πραγματοποιήθηκε η αξιολόγηση 109 γενοτύπων, ως προς 40 χαρακτηριστικά, ως προς την ευαισθησία στην ασθένεια που προκαλείται από το μύκητα Pyricularia oryzae καθώς και το έντομο Sesamia nonagioides. Επίσης, εκπονήθηκε υδροπονικό πείραμα σε ελεγχόμενες συνθήκες για την αξιολόγηση της ευαισθησίας στο αλάτι. Το Φεβρουάριο του 2009, για τις ανάγκες του προγράμματος πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας, με σκοπό τη ετήσια συνάντηση των εμπλεκομένων στο πρόγραμμα. Τέλος, εκπονήθηκαν και κατατέθηκαν στον συντονιστή του προγράμματος δύο εκθέσεις η επιστημονική και η οικονομική. Στο εργαστήριο χημείας και τεχνολογίας σιτηρών, διεξήχθησαν ρεολογικές μετρήσεις με τον ιξωδοαμυλογράφο ( viscoamylogragh) και γενικές αναλύσεις (πρωτεϊνικό περιεχόμενο, περιεκτικότητα σε αμυλόζη) σε 59 δείγματα ρυζιού. Εικ. 6: Υδροπονικό πείραμα σε ελεγχόμενες συνθήκες για την αξιολόγηση της ευαισθησίας στο αλάτι. Εικ. 7: Πείραμα αξιολόγησης αγρονομικών χαρακτηριστικών. Εικ. 8: Πείραμα αξιολόγησης σε αντοχή στο έντομο Sesamia nonagioides μετά τη μεταφύτευση. Εικ. 9: Πείραμα αξιολόγησης σε αντοχή στο έντομο Sesamia nonagioides πριν τη συγκομιδή. 2) Regeneration and safety duplication of regionally prioritized crop collections, φορέας BIOVERSITY INTERNATIONAL. Διάρκεια: Επιστημονικός υπεύθυνος: Κ. Μπλαδενόπουλος Επιστημονική ομάδα: Δημήτριος Κατσαντώνης Σκοπός: Η ανανέωση 180 γενοτύπων κριθαριού που ανήκουν στη συλλογή του ινστιτούτου Σιτηρών και η αποστολή τους στους συνεργαζόμενους φορείς 11

12 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Υπό αξιολόγηση Τίτλος: «Εκπαίδευση νέων επιστημόνων με σκοπό τη συνέχιση της απελευθέρωσης νέων ποικιλιών σιτηρών και την παραγωγή σπόρου βελτιωτή των ποικιλιών που βρίσκονται σε σποροπαραγωγική διαδικασία» του Αναπληρωτή Ερευνητή κ. Γ. Ευγενίδη, του Ινστιτούτου Σιτηρών. Εγκρίθηκε υπό προϋποθέσεις η υποβολή της πρότασης στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κατά την 2η/ συνεδρίαση του Επιστημονικού Συμβούλιου (ΕΣ) του ΕΘΙΑΓΕ. ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1. Δημοσιεύσεις: Skendi A., Papageorgiou M. and Biliaderis G.C Effect of barley β-glucan molecular size and level on wheat dough rheological properties. J. Food Eng. 91: Koutroumbas S., Papageorgiou M. and Fotiadis S Growth and nitrogen dynamics in spring chickpea genotypes in a Mediterranean-type climate. J. Agric. Sci. 147: Koutroubas S.D., Katsantonis D., Ntanos D.A. and Lupotto E Blast fungus inoculation reduces accumulation and remobilization of the pre-anthesis assimilates to rice grains. Phytopathologia Mediterranea, 48: Koutroubas S.D., Katsantonis D., Ntanos D.A. and Lupotto E The effect of blast disease on rice growth, yield and quality in the field. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 33: Kotzamanidis, S.T., Lithourgidis A. S. and Roupakias D. G Plant density effect on the individual plant to plant yield variability expressed as coefficient of variation in barley. Spanish journal of Agricultural Research 7: Kefalas P., Kotzamanidis S., Sabanis D., Yupsani A., Kefala L.A., Kokkalis A. and Yupsanis T Bread making of durum wheat with chickpea sourdough or compressed baker s yeast. Journal of Food Quality 32: Demetriou K, Kapazoglou A, Tondelli A, Francia E, Stanca MA, Bladenopoulos K, Tsaftaris AS (2009a) Epigenetic chromatin modifiers in barley: I. Cloning, mapping and expression analysis of the plant specific HD2 family of histone deacetylases from barley, during seed development and after hormonal treatment. Physiol. Plant. 136: Demetriou K, Kapazolgou A, Bladenopoulos K, Tsaftaris AS (2009b) Epigenetic chromatin modifiers in barley: II. Characterization and expression analysis of the HDA1 family of barley histone deacetylases during development and in response to jasmonic acid. (Plant Mol Biol Rep 2009, DOI /s ). Kapazoglou A., Papaefthimiou D, Ampatzidou H, Tondelli A, Francia E, Stanca MS, Bladenopoulos K, Tsaftaris AS (2009) Epigenetic chromatin modifiers in barley: IΙΙ. The study of barley Polycomb group (PcG) genes during seed development and in response to external ABA (submitted to BMC Plant Biology). Newton A.C., T. Akar, J.P. Baressel, P.J. Bebeli, E. Bettencourt, K.V. Bladenopoulos, J.H. Czembor, D.A. Fasoula, A. Katsiotis, K. Koutis, M. Koutsika-Sotiriou, G. Kovacs, H. Larson, M.A.A. Pinheiro de Carvalho, D. Rubiales, J. Russell, T.M.M. Dos Santos, M.C. Vazpatto, Cereal landraces: An essential resource for the future of contemporary agriculture. A review. Agron. Sustain. Dev. (2009). 12

13 2. Ανακοινώσεις: Ahmadi N, Courtois B., Negrão S., Frouin J., Babo P., Greco R., Bruschi G., Vancoppenolle S., Katsantonis D., Oliveira M. M. and Piffanelli P Targeted association analysis for tolerance to salinity within the European core collection of temperate japonica rice, 6th International Rice Genetics Symposium 2009, Manila, Philippines. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1. Eκπόνηση διδακτορικής διατριβής της Χημικού του Ιδρύματός μας Μ. Ηρακλή με θέμα: «Ανάπτυξη μεθοδολογίας για την ανάλυση αντιοξειδωτικών ενώσεων σε σιτηρά με την τεχνική της υγρής χρωματογραφίας υψηλής πίεσης (HPLC)». 2. Εκπόνηση δύο πτυχιακών διατριβών από φοιτητές του Α.Π.Θ. (τμήμα Γεωπονίας) με θέμα: «Αξιολόγηση της αρτοποιητικής ικανότητας ορισμένων ποικιλιών κοινού σίτου του Ινστιτούτου Σιτηρών σε συνθήκες ανεμπόδιστης έκφρασης της λειτουργικότητας της γλουτένης» 3. Εκπόνηση της διδακτορικής διατριβής για το πρώτο έτος της φοιτήτριας από τη Γεωργία, Sopio GHOGHOBERIDZE, για την περίοδο έως , με αντικείμενο: The fungi associated with Sphagnum species of Ispani mire in a Southern Kolkheti lowland, Shata Rustaveli, State University Georgia, μέσω του προγράμματος ERASMUS MUNDUS ECW for Georgia, Armenia and Azerbaijan. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ 1. Συμμετοχή της Χημικού Μ. Ηρακλή στο Eκπαιδευτικό -Ενημερωτικό Σεμινάριο της Αgilent Technologies: LC TIPS & TRICKS. 8 Απριλίου 2009, Ξενοδοχείο Grand Hotel, Θεσσαλονίκη. 2. Συμμετοχή της Χημικού Μ. Ηρακλή στο Εκπαιδευτικό Σεμινάριο της Waters: «Τεχνικές προετοιμασίας δείγματος για την χημική ( HPLC, LC-MS, GC, GC- MS) βιοχημική ανάλυση». 7 Μαΐου 2009, Ξενοδοχείο Holliday Inn, Θεσσαλονίκη. ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ποιοτικός έλεγχος σιτηρών και προϊόντων του σε 32 δείγματα ιδιωτών (Μύλοι, Παραγωγοί, Συνεταιρισμοί κτλ) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΠΟΡΩΝ Σπόροι καλλιτερευτή κατά φυτό σε χιλιόγραμμα: Καλλιτερευτής Ποικιλίες Βάρος (kg) Μαλακό σιτάρι Σκληρό σιτάρι Κριθάρι - - Τριτικάλε 4 83 Βρώμη - - Ρύζι

14 Προβασικοί και βασικοί σπόροι σιτηροι κατά φυτό σε χιλιόγραμμα: Ποικιλίες, καθαρές Προβασικλοι και Βασικοί σπόροι σειρές, υβρίδια Βάρος (kg) Μαλακό σιτάρι Σκληρό σιτάρι Κριθάρι Τριτικάλε Βρώμη Καλαμπόκι - - Ρύζι ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ Δαπάνες: α/α Δαπάνη 1 Καλλιεργητικές εργασίες 1.047,11 2 Λιπάσματα 2.232,32 3 Πετρέλαιο Κίνησης 6.508,27 4 Μισθοδοσία Εποχιακού προσωπικού 720,98 5 Ανάθεση έργου ,65 6 Καθαρισμός σπόρων από άλλους 3.759,90 7 Οδοιπορικά έξοδα 8.286,50 8 Φόροι-Τέλη 5.875,44 9 Συντηρήσεις Επισκευές ,49, 10 Διάφορα αναλώσιμα ,13 11 Λειτουργικές δαπάνες (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΛΤΑ, Ασφάλιστρα, ,96 περιοδικά, πετρέλαιο θέρμανσης, συνεργείο καθαρισμού κ.α.) 12 Μόνιμα υλικά 8.934,87 Σύνολο ,62 Έσοδα Πωλήσεις σπόρων ,44 Παροχή υπηρεσιών 4.088,46 Αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας ,17 Εκποιήσεις άχρηστων υλικών 1.133,30 ΣΥΝΟΛΟ ,37 14

15 Πωλήσεις σπόρων (χωρίς φ.π.α.) ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΕΣΠΥ AGRIS AGROASSIST 748 ΓΑΙΑ 916 BIOS AGROSYSTEMS 1512 ΟΙΚΟΣ ΚΩΣΤΑΚΗΣ BEGAS AGRO SA ΕΑΣ ΣΕΡΡΩΝ 850 ΕΑΣ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΣΠΙΤΙ - Α.ΛΟΚΑΣ 2381 ΘΡΑΚΙΚΗ ΣΠΟΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ 228 ALFA SEEDS 1072 AGER ΑΕ 1617 Α.Σ.ΝΙΚΑΙΑΣ 1510 ΙΔΙΩΤΕΣ 294 ΠΩΛΗΣΗΣ ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΥ ΠΩΛΗΣΗ ΡΥΖΙΟΥ (ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ) ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΣΥΝΟΛΟ Προσωπικό Ινστιτούτου Σιτηρών Κατηγορία Εργαζόμενοι Ερευνητές 5 Υπάλληλοι Αορίστου Χρόνου (ΕΘΙΑΓΕ) 24 Αποσπασμένοι υπάλληλοι Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 5 Αποσπασμένοι υπάλληλοι Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας 5 Αποσπασμένοι υπάλληλοι Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσ/νίκης 3 Προσλήψεις Υπ. Αγρ Ανάπτυξης & Τροφίμων για λόγους πρακτικής 2 ΣΥΝΟΛΟ 44 15