1. ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ ΛΟΓΟ. απνηειεί ην κέζν πξόθιεζεο, αλάπηπμεο θαη δηεθπεξαίσζεο πνιιψλ

Transcript

1 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 1 1. ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ ΛΟΓΟ 1.1. ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ Η αλζξψπηλε επηθνηλσλία είλαη δσηηθή αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ θαη έλαο απφ ηνπο θχξηνπο άμνλεο ηεο πξνφδνπ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ. Η επηθνηλσλία απνηειεί ην κέζν πξόθιεζεο, αλάπηπμεο θαη δηεθπεξαίσζεο πνιιψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ αλζξψπνπ. H ζπκβνιή ηεο επηθνηλσλίαο εθηείλεηαη ζε ηξεηο θπξίσο ηνκείο, δεκηνπξγψληαο δπλαηφηεηεο α) γηα ηελ ζπλεξγή δξάζε ηνπ αλζξψπνπ κε άιινπο νκνίνπο ηνπ πξνο έλα δεκηνπξγηθφ ζθνπφ ν νπνίνο ζα ήηαλ αδχλαηνλ λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε αηνκηθή βάζε, β) γηα ηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη νκαδνπνίεζε ηεο δηαβίσζήο ηνπ ζε νξγαλσκέλεο θνηλσλίεο θαη γ) γηα ηελ κεηάδνζε θαη δηαηήξεζε ηεο γλψζεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ αλζξψπνπ κέζα ζηνπο αηψλεο. πλάκα φκσο, ε επηθνηλσλία είλαη έλαο εμαηξεηηθά πεξίπινθνο θψδηθαο ζπκπεξηθνξψλ, πνπ απαξηίδεηαη απφ ηνλ ιφγν, πξνθνξηθό θαη γξαπηό, αιιά θαη απφ πνιιά νπηηθά επηθνηλσληαθά ζρήκαηα, φπσο ε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο, ε βιεκκαηηθή επαθή, νη ρεηξνλνκίεο, νη εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ, θαη απφ απηηθά ζρήκαηα, φπσο ε ρεηξαςία, ην ρηχπεκα ζηνλ ψκν θηι. πνπ ζπλνδεχνπλ θαη ζπκπιεξψλνπλ ηηο αλάγθεο θαη ηνπο ζθνπνχο ηεο επηθνηλσλίαο, αλάινγα βέβαηα κε ζχγρξνλνπο εζληθν-πνιηηηζηηθνχο, δηαπξνζσπηθνχο θαη πξνζσπηθνχο παξάγνληεο. Έηζη ινηπφλ ην ράξηζκα λα αληηιακβάλεηαη θαλείο ηα κελχκαηα ησλ άιισλ θαη λα κεηαδίδεη απνηειεζκαηηθά ηα δηθά ηνπ κελχκαηα αληίζηνηρα ζηεξίδεηαη ζε έλα είδνο πνιπαηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο πνπ απνηειείηαη θπξίσο από αθνπζηηθά αιιά θαη από νπηηθά θαη απηηθά εξεζίζκαηα.

2 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο ΛΟΓΟ Ο ιφγνο πεξηέρεη κε ηελ ζεηξά ηνπ δχν πεξίπινθα ζπζηήκαηα, ηελ γιώζζα θαη ηελ νκηιία, ηα νπνία είλαη απηνηειή ζε δφκεζε αιιά βξίζθνληαη ζε αιιειεμάξηεζε γηα ηε κεηάδνζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Ο δηαρσξηζκφο κεηαμχ γιψζζαο (langue) θαη νκηιίαο (parole) έγηλε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Ferdinand de Saussure, ηνλ παηέξα ηεο ζχγρξνλεο γισζζνινγίαο, ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, φπνπ ηνλίζηεθε φηη ε γιψζζα θαη ε νκηιίαο είλαη δχν φςεηο ελφο παλαλζξψπηλνπ θαηλνκέλνπ, ηνπ ιφγνπ (langage). χκθσλα κε απηή ηε ζεψξεζε, ε γιψζζα είλαη ε θνηλσληθή πιεπξά ηνπ ιφγνπ δηφηη ε νκνηνγέλεηά ηνπ θψδηθά ηεο νθείιεηαη ζηελ θνηλσληθή ζπκβαηφηεηα, δειαδή απνηειεί κηα αλαγθαία θνηλσληθή ζπλζήθε πξνθεηκέλνπ λα επηθνηλσλήζνπλ νη άλζξσπνη κεηαμχ ηνπο. Αληίζεηα, ε νκηιία είλαη πξνζσπηθή, πεξηέρεη αηνκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θαη ραξαθηεξηζηηθά. 1.3 ΓΛΧΑ Η γιψζζα είλαη έλαο αθεξεκέλνο θψδηθαο πνπ απνηειείηαη απφ απζαίξεηα ζχκβνια πνπ ζπλδπαδφκελα κεηαμχ ηνπο απαξηίδνπλ ζχλνια ελλνηψλ θαη θαλφλσλ πνπ κεηαδίδνπλ ην λφεκα θαη ηελ ζθέςε. Έηζη ε γιψζζα ρσξίδεηαη ζε ππνζπζηήκαηα φπσο ην ζεκαζηνινγηθφ, ην κνξθνινγηθφ θαη ην ζπληαθηηθφ. Σν θσλνινγηθφ ζχζηεκα είλαη κέξνο ηεο γιψζζαο επεηδή νη ζπλδπαζκνί ησλ θσλεκάησλ γηα ηελ ζχλζεζε ησλ ιέμεσλ κηαο γιψζζαο δηέπνληαη απφ θσλνηαθηηθνχο θαλφλεο, δειαδή θαλφλεο ζπλδπαζκνχ ησλ θσλεκάησλ. πλάκα, ηα θσλήκαηα είλαη θαη κέξνο ηεο νκηιίαο γηαηί είλαη ηα απζαίξεηα ζχκβνια

3 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 3 ζχκθσλα κε ηα νπνία θαηεγνξηνπνηνχκε θαη αληηπξνζσπεχνπκε ζηνλ εγθέθαιν ηνπο αξζξσηηθνχο ζρεκαηηζκνχο πνπ δηεμάγνληαη θαηά ηελ νκηιία. Ο Noam Chomsky, ν παηέξαο ηεο γελεηηθήο γισζζνινγίαο απφ ην παλεπηζηήκην Massachussets Institute of Technology μερψξηζε ηε γλψζε ηνπ γισζζηθνχ θψδηθα απφ ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο ηνπ, δηαθξίλνληαο ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα (linguistic competence) απφ ηε γισζζηθή επηηέιεζε (linguistic performance). Η χιε ηεο γιψζζαο είλαη ίδηα αλεμάξηεηα απφ ην γισζζηθφ ζχζηεκα, δειαδή θάζε γιψζζα απαξηίδεηαη απφ θσλεηηθά, νπηηθά θαη απηηθά ζηνηρεία. Απηφ πνπ δηαθέξεη απφ γιψζζα ζε γιψζζα είλαη ε δηαθνξεηηθή δνκή ηφζν ζην θσλεηηθφ φζν θαη ζην ζεκαζηνινγηθφ αιιά θαη ζην κνξθν-ζπληαθηηθφ ηεο επίπεδν. Σν γισζζηθό ζεκείν ζπλδέεη κηα έλλνηα κε ηελ αθνπζηηθή ή νπηηθναθνπζηηθή ηεο εηθφλα. Η έθθξαζε ηεο έλλνηαο είλαη ην ζεκαίλνλ θαη ην πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο είλαη ην ζεκαηλόκελν (Πήηα, 1999). Σα ππνζπζηήκαηα ηεο γιψζζαο νξίδνληαη σο εμήο: Α. Φωνολογία: Μειεηά ηα θσλήκαηα, ηηο κηθξφηεξεο νκάδεο ζηηο νπνίεο κπνξεί λα αλαιπζεί ην ζεκαίλνλ, νη νπνίεο δελ κεηαθέξνπλ λφεκα. Β. Σημασιολογία: Μειεηά ην ζεκαηλφκελν δειαδή ηε ζπκβαηηθή, απζαίξεηε, θαζνιηθή θαη ππνρξεσηηθή ζεκαζία ησλ ιέμεσλ, νη νπνίεο απνηεινχλ ζην ζχλνιφ ηνπο ην λνεηηθφ ιεμηθφ. Γ. Μοπυολογία: Μειεηά ηα κνξθήκαηα, ηηο κηθξφηεξεο κνλάδεο ηνπ ζεκαίλνληνο νη νπνίεο κπνξνχλ λα κεηαθέξνπλ ην λφεκα.

4 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 4 Γ. Σύνταξη: Μειεηά ηνλ ηξφπν ζπλδπαζκνχ ησλ ιέμεσλ γηα ηε δεκηνπξγία κηαο πξφηαζεο. Δ. Ππαγματολογία: Μειεηά ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο, ηελ ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο ζην επηθνηλσληαθφ ηεο πιαίζην, ηνπο θαλφλεο ηεο γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο, δειαδή ηελ πξαγκάησζε ηεο γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο. Σα δηαθξηηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γιψζζαο, θαη νη δνκέο ησλ ιέμεσλ θαη κνξθεκάησλ πεξηγξάθνληαη ζην Παπάπηημα. 1.4 OMIΛΙΑ Η νκηιία είλαη ε θπζηθή δηάζηαζε κέζσ ηεο νπνίαο κεηαδίδεηαη ε γιψζζα, κεηαηξεπφκελε ζε ήρνπο, είλαη δειαδή ην θπζηθφ ππφζηξσκα ηεο γιψζζαο πνπ απνηειείηαη απφ αθνπζηηθν-νκηιεηηθά ζηνηρεία, ηα νπνία ζπλδπαδφκελα κε απζαίξεην ηξφπν ζρεκαηίδνπλ ζχλνια ελλνηψλ θαη δφκεζεο ησλ γισζζηθψλ κελπκάησλ. Η νκηιία απνηειείηαη απφ ηκεκαηηθά θαη ππεξηκεκαηηθά ζηνηρεία, ηα θσλήκαηα θαη ηελ πξνζσδία ηνπ ιφγνπ αληίζηνηρα. Σν ζχλνιν ησλ θσλεκάησλ απνηειεί ην θσλνινγηθό ζύζηεκα κηαο γιψζζαο, θαη δηαθέξεη απφ γιψζζα ζε γιψζζα. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε ιέμε "ηζάληα" αλ θαη απνηειείηαη απφ έμη γξαθήκαηα πξνθέξεηαη κέζσ ηεζζάξσλ θσλεκάησλ, "ηζ", "α", "λη" θαη "α". Οη ειάρηζηεο κνλάδεο ηεο νκηιίαο θαηά ηελ παξαγσγή ηνπ ιόγνπ δελ είλαη παξφια απηά ηα θσλήκαηα αιιά νη ζπιιαβέο (/κπα/, /θα/, /ηα/, θηι). Έηζη ελψ ζην επίπεδν ηεο πξφζιεςεο ηεο νκηιίαο κπνξνχκε θαη μερσξίδνπκε ηα επηκέξνπο θσλήκαηα κηαο ζπιιαβήο ή κηαο ιέμεο, έρνπκε δπζθνιία ζηνλ δηαρσξηζκφ ησλ αξζξσηηθψλ θηλήζεσλ ζηηο ίδηεο απηνηειείο απηέο κνλάδεο, ζε ελήιηθεο αιιά θπξίσο ζε παηδηά. Οη ζχγρξνλεο απηέο απφςεηο ζεσξνχλ φηη ην θψλεκα έρεη ςπρνινγηθή αιιά φρη θπζηθή νληφηεηα θαη φηη ε ζπιιαβή είλαη ε κηθξφηεξε κνλάδα παξαγσγήο ηεο νκηιίαο.

5 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 5 Οη ζπιιαβέο ελψλνληαη γηα ηελ δεκηνπξγία ιέμεσλ θαη θξάζεσλ πνπ πξνθέξνληαη κε ζπγθεθξηκέλν ξπζκό θαη κεισδία, έκθαζε θαη παύζεηο. Όια απηά ηα ππεξηκεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά (suprasegmentals) απνηεινχλ ηελ πξνζσδία ηνπ ιόγνπ. Η πξνζσδία πξνβάιιεηαη πάλσ ζηηο κνλάδεο ιφγνπ θαη κπνξεί λα αιιάμεη ην λφεκα ηνπ ιεθηηθνχ κελχκαηνο. Γηα παξάδεηγκα, δηαβάζηε ηελ θξάζε κε ηνπο δχν ηξφπνπο πνπ ππαγνξεχνληαη απφ ηα ζεκεία ζηίμεο Ο δάζθαινο, είπε ν καζεηήο είλαη λεόθεξηνο. Ο δάζθαινο είπε, ν καζεηήο είλαη λεόθεξηνο. ηελ πξψηε πεξίπησζε, ν δάζθαινο ήξζε ζην ζρνιείν γηα πξψηε θνξά, ελψ ζηελ δεχηεξε ήξζε ν καζεηήο. Απηφ ην γισζζηθφ παξάδεηγκα θαλεξψλεη φηη ε πξνζσδία, θαη ζην ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα νη παχζεηο, κπνξνχλ λα κεηαβάιινπλ ηειείσο ην λφεκα κηαο πξφηαζεο. Η νκηιία φκσο δελ είλαη ε κφλε θπζηθή δηάζηαζε κεηάδνζεο ηεο γιψζζαο -- άιινη ηξφπνο είλαη κε λνήκαηα, γηα παξάδεηγκα ε American Sign Language (ASL) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ θσθά άηνκα, ή κε γξαπηά ζύκβνια, π.ρ. ην ζχζηεκα Bliss πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ άηνκα πνπ πάζρνπλ απφ αθαζία θαη δελ έρνπλ πξφζβαζε ζηα πξνεγνπκέλσο νηθεία ζπζηήκαηα πξνθνξηθψλ γισζζψλ θαη ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο. Δίλαη απαξαίηεην λα ηνληζηεί φηη θάζε γισζζηθφ ζχζηεκα, αλ θαη κπνξεί λα είλαη εμίζνπ νινθιεξσκέλν θαη πεξίπινθν φζν άιια, έρεη ηηο δηθέο ηνπ ηδηαηηεξφηεηεο ζηελ δφκεζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ηνπ ζπληαθηηθνχ ηνπ, π.ρ. ε θξάζε "κνπ αξέζεη ην παγσηφ" κεηαθέξεηαη σο "παγσηφ κνπ αξέζεη" ζηελ ASL.

6 1.5. Η ΓΛΧΑ Χ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 6 Η αλάπηπμε ηεο γιψζζαο είλαη κηα βηνινγηθή ιεηηνπξγία (Lennenberg, 1967; Chomsky, 1966) ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο θαη φπσο φιεο νη βηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο δηέπνληαη απφ θξίζηκεο πεξηφδνπο πνπ έρνπλ πεξαηή δηάξθεηα εμέιημεο θαη σξίκαλζεο. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν, ε γιψζζα αλαπηχζζεηαη ζε έλα απζηεξά νξηνζεηεκέλν ρξνληθό πιαίζην πνπ είλαη ζχγρξνλν κε ηα πξψηκα ζηάδηα σξίκαλζεο ηνπ παηδηνχ ζηελ βξεθηθή ειηθία, δειαδή απφ 0-6 εηψλ. Όπσο ε γιψζζα έηζη θαη ε νκηιία δηέπεηαη απφ παξφκνηεο θξίζηκεο πεξηφδνπο σξίκαλζεο ζηελ βξεθηθή θαη πξψηκε παηδηθή ειηθία. Σν βξέθνο γελληέηαη κε κηα πξνδηάζεζε ζηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο θαη ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ πνπ εθδειψλεηαη ηνπο πξψηνπο θηφιαο κήλεο ηεο δσήο ηνπ. Έηζη, ην βξέθνο ζηνπο ηξεηο πξψηνπο κήλεο ηεο δσήο ηνπ δηαθνξνπνηεί ην θιάκα ηνπ αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ, εθθσλεί ζπνξαδηθά δηάθνξα θσλήεληα (θπξίσο) θαη ζχκθσλα, θηηάρλνληαο φιν θαη πην πνηθίια θσλεηηθά παηρλίδηα πνπ ζηνλ ηξίην κήλα νδεγνχλ ζε ζπλδπαζκφ δχν ή παξαπάλσ ζπιιαβψλ θάζε θνξά. Παξάιιεια αλαπηχζζνληαη θαη νη ιεηηνπξγίεο ζηελ αληίιεςε ηνπ ιφγνπ φπσο ε παχζε δξαζηεξηφηεηαο κε εξέζηζκα ηνλ ήρν, ε ηθαλφηεηα επηθέληξσζεο ζηα αθνπζηηθά θαη γισζζηθά εξεζίζκαηα, ζηηο θσλέο ησλ νηθείσλ θαη κε πξνζψπσλ, ε επηθέληξσζε ζην πξφζσπν ηνπ νκηιεηή κε ηδηαίηεξε παξαθνινχζεζε ησλ ρεηιηψλ θαη ηνπ ζηφκαηνο ηνπ, θηι. χκθσλα κε ηα πεηξάκαηα ηνπ Eimas (1975), ηα βξέθε ειηθίαο κφιηο 4 κελψλ κπνξνχλ λα θάλνπλ άξηζηε θσλεηηθή δηάθξηζε κεηαμχ δχν ήρσλ ηεο νκηιίαο, π.ρ. "κπ" θαη "λη". ηνπο επφκελνπο έμη κήλεο ην βξέθνο αλαπηχζζεη θαη δηαθνξνπνηεί ην βάβηζκά ηνπ αλάινγα κε ηα νκηιεηηθνγισζζηθά εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ πξνζεγγίδνληαο ηηο αξζξσηηθέο δνκέο πνπ ζκηιεχνπλ ηηο ιέμεηο. Γχξσ ζην πξψην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ ην βξέθνο

7 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 7 ιέεη ηελ πξψηε ηνπ ιέμε θαη κεηαμχ 1-2,5 εηψλ κεηαβαίλεη ζε κηα εμίζνπ αικαηψδε πνξεία αλάπηπμεο ηνπ πινχηνπ ηνπ ιεμηινγίνπ ηνπ, δηάπιαζεο ηνπ αξζξσηηθνχ ηνπ κεραληζκνχ κέζσ εμειηγκέλσλ κνξθψλ βαβίζκαηνο (jargon) -- αιιεπάιιειεο ζεηξηαθέο πνιπζχιιαβεο δνκέο πνπ είλαη αλάινγεο ησλ ιέμεσλ, θαη ζηελ ηθαλφηεηα λα εθθξάδεηαη κε ιέμεηο θαη κηθξέο θξάζεηο (2-3 ιέμεηο). ε ειηθία 3 εηψλ ην λήπην έρεη θαηαθηήζεη ηηο βαζηθέο γλψζεηο ηεο γιψζζαο ηνπ θαη κέρξη ηα 4 έηε έρεη θαηαθηήζεη νιφθιεξν ζρεδφλ ηνλ κεραληζκφ ηεο γιψζζαο. ηελ ειηθία ησλ 4 εηψλ έρνπλ θαηαθηεζεί θαη νη πεξηζζφηεξνη ήρνη ηεο νκηιίαο εθηφο απφ ειάρηζηνπο πνπ ζα πξνθεξζνχλ ζσζηά κέρξη θαη ηελ ειηθία ησλ 6 εηψλ. Ο εληππσζηαθά ξαγδαίνο απηφο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ ιφγνπ ππνδειψλεη φηη φζν κεγαιχηεξε είλαη ε θαζπζηέξεζε ζηελ πξφζιεςε ησλ αθνπζηηθνγισζζηθψλ εξεζηζκάησλ απφ ην παηδί α) ηφζν ιηγφηεξεο ζα είλαη νη πηζαλφηεηεο γηα ηελ πιήξε αλάπηπμε ηνπ ιφγνπ ηνπ, νκηιίαο θαη γιψζζαο, ζην ηέινο απηήο ηεο θξίζηκεο πεξηφδνπ θαη β) ηφζν ρεηξφηεξε ζα είλαη ε πξφγλσζε γηα ηελ εθκάζεζε ηνπ ιφγνπ ζην ππφινηπν ηεο δσήο ηνπ. Έηζη ην παηδί ζηα πξψηα 2-3 ρξφληα ηεο δσήο ηνπ πξέπεη λα αλαπηχμεη θαη λα ρξεζηκνπνηεί έλα γισζζηθφ ζχζηεκα σο κέζν επηθνηλσλίαο ζηηο θαζεκεξηλέο ηνπ αζρνιίεο, ζην ζπίηη, ζην παηρλίδη, ζηελ παηδηθή ραξά, θηι ΛΔΚΣΙΚΗ- ΜΗ ΛΔΚΣΙΚΗ ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ Η ιεθηηθή επηθνηλσλία αλαθέξεηαη ζην ζχζηεκα ηεο θαηαλφεζεο θαη εθθνξάο ηνπ ιφγνπ, θπξίσο πξνθνξηθνχ. Η κε ιεθηηθή επηθνηλσλία αλαθέξεηαη ζηα ελαιιαθηηθά ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο ηα νπνία αληηθαζηζηνχλ ηνλ ιφγν θαη κεηαθέξνπλ ηα λνήκαηα κέζσ ρεηξνλνκηψλ, εηθφλσλ θαη άιισλ γξαπηψλ

8 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 8 ζπκβφισλ ηα νπνία φκσο δελ ηαπηίδνληαη κε ηα γξαπηά ζχκβνια ηεο γιψζζαο καο. Ο φξνο πνπ ζπλνδεχεη ηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία, δει. ππνζηεξηθηηθή ή επαπμεηηθή δειψλεη φηη ην ελαιιαθηηθφ ζχζηεκα ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ην άηνκν δε κπνξεί λα εθθέξεη ηνλ ιφγν γηα λα επηθνηλσλήζεη θαη γη απηφ θαηαθεχγεη ζε άιια ζπζηήκαηα ηα νπνία ππνζηεξίδνπλ ή βειηηζηνπνηνχλ ηελ επηθνηλσλία ηνπ κε άιια άηνκα. Τπάξρνπλ πνιιά είδε ζπζηεκάησλ κε ιεθηηθήο, ππνζηεξηθηηθήο επηθνηλσλίαο θαη κεξηθά απφ απηά είλαη ην ζχζηεκα Bliss, έλα ζχζηεκα γξαπηψλ ζπκβφισλ (βέιε), ην ζχζηεκα American Indian, ην ζχζηεκα Makaton πνπ απνηειείηαη απφ παληνκίκα θαη ρεηξνλνκίεο θιπ. Η λνεκαηηθή γιψζζα είλαη έλα ζχζηεκα κε ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο ην νπνίν φκσο έρεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. Σέινο, νη λέεο ηερλνινγίεο παξέρνπλ ειεθηξνληθά ζπζηήκαηα κε ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο, ηδηαίηεξα πνιχπινθα ζηελ θαηαζθεπή ηνπο ηα νπνία φκσο είλαη εχρξεζηα θαη πξνζαξκνζκέλα ζηηο αλάγθεο ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. χκθσλα κε ηε δαξβηληθή ζεσξία (Miller, 1995; Πήηα, 1999), ν ιφγνο εμειίρζεθε απφ έλα ρεηξηκηθφ ζχζηεκα επηθνηλσλίαο, ην νπνίν είηε ιεηηνπξγνχζε απηφλνκα είηε ζπλνδεχνληαλ θαη απφ θσλεηηθά ζήκαηα (άλαξζξεο θξαπγέο, θσλήεληα, ςειιίζκαηα θαη άιινη θσλεηηθνί ήρνη). 1.7 ΚΑΣΑΝΟΗΗ ΛΟΓΟΤ ΚΑΙ ΔΚΦΡΑΗ ΛΟΓΟΤ Η θαηαλόεζε ηνπ ιόγνπ αλαθέξεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ θσδηθνπνηεκέλνπ κελχκαηνο ην νπνίν κεηαθέξεηαη είηε κέζσ ηνπ πξνθνξηθνχ

9 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 9 είηε κέζσ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Η δηαδηθαζία ηεο εξκελείαο ηνπ θσδηθνπνηεκέλνπ ζπζηήκαηνο ηεο γιψζζαο νλνκάδεηαη απνθσδηθνπνίεζε. Με άιια ιφγηα, ν δέθηεο ηνπ κελχκαηνο απνθσδηθνπνηεί ην κήλπκα, εξκελεχνληαο ην νξζά, βαζηδφκελνο ζηηο έλλνηεο ησλ ιέμεσλ, ζηηο λνεκαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ, ζηηο πξνηαζηαθέο ζπληαθηηθέο δνκέο, ζηηο κνξθνινγηθέο δνκέο θαη ζηηο δνκέο ηεο αθήγεζεο. Η θαηαλφεζε ηνπ ιφγνπ βαζίδεηαη ινηπφλ ζηελ νξζή εξκελεία ησλ κνξθν-ζπληαθηηθψλ δνκψλ θαη ησλ ζεκαζηνινγηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ ιφγνπ. Ο δέθηεο ελφο πξνθνξηθνχ γισζζηθνχ κελχκαηνο είλαη ν αθξναηήο δηφηη πξνζιακβάλεη θαη επεμεξγάδεηαη ην κήλπκα κέζσ ηνπ αθνπζηηθνχ θαλαιηνχ. Ο δέθηεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ είλαη ν αλαγλψζηεο δηφηη πξνζιακβάλεη θαη επεμεξγάδεηαη ην κήλπκα κέζσ ηνπ νπηηθνχ θαλαιηνχ. Πξέπεη λα ηνληζηεί εδψ φηη ε γιψζζα είλαη κία θεληξηθή ιεηηνπξγία θαη ε θαηαλφεζε ηνπ ιφγνπ βαζίδεηαη ζηηο ίδηεο δηαδηθαζίεο παξά ηε δηαθνξά ηνπ γισζζηθνχ δίαπινπ πνπ είλαη είηε πξνθνξηθφο είηε γξαπηφο. Σν άηνκν πνπ δέρεηαη ην γισζζηθφ κήλπκα θαιείηαη λα απνθξππηνγξαθήζεη ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ, ηε ζεκαζία ησλ κεηαμύ ηνπο ζρέζεσλ, έηζη φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ην κνξθν-ζπληαθηηθφ ηνπο ζρεκαηηζκφ, θαη ηέινο θαιείηαη λα αλαιχζεη θαη λα ζπλζέζεη ηα επηκέξνπο λνήκαηα ηεο αθήγεζεο απνθξπζηαιιψλνληάο ηα ζε έλα εληαίν κήλπκα. Η έθθξαζε ηνπ ιόγνπ αλαθέξεηαη ζηε δεκηνπξγία, θαηαζθεπή θαη εθηέιεζε ελφο κελχκαηνο απφ ηνλ νκηιεηή, ν νπνίνο ζπιιακβάλεη ην κήλπκα λνεξά, επηιέγεη ηηο ιέμεηο κε ελλνηνινγηθή αμία δειαδή ηα ζεκαζηνινγηθά ζηνηρεία ηνπ κελχκαηνο θαη ηηο πξνηάζεηο νη νπνίεο ηηο ζπληάζζνπλ ζε κηα ζεηξά, δειαδή ηα κνξθν-ζπληαθηηθά ζηνηρεία θαη θαηφπηλ εθηειεί ην κήλπκα παξάγνληάο ην είηε κέζσ ηεο νκηιίαο είηε κέζσ ηεο γξαθήο. Η έθθξαζε ινηπφλ

10 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 10 ηνπ ιφγνπ αλαθέξεηαη ζηα ίδηα ζηνηρεία πνπ απαξηίδνπλ θαη ηελ θαηαλφεζε, δειαδή ζηηο έλλνηεο ησλ επηιεγκέλσλ πξνο εθθνξά ιέμεσλ θαη ζηε κνξθνζπληαθηηθή δφκεζή ηνπο ζε πξνηάζεηο θαη ζχλνια πξνηάζεσλ κε ζθνπφ ηελ εθηέιεζε ηνπ φινπ κελχκαηνο. Ο νκηιεηήο είλαη ην άηνκν πνπ εθθξάδεηαη πξνθνξηθά. Η επηινγή ηνπ ιεθηηθνχ ξεπεξηνξίνπ πξνυπνζέηεη βέβαηα φρη κφλν λα θαηέρεη ην άηνκν ηηο έλλνηεο ησλ ιέμεσλ, νη νπνίεο είλαη νξγαλσκέλεο ζην λνεηφ ιεμηθφ ηνπ εγθεθάινπ, αιιά θαη λα γλσξίδεη θαιά ηηο λνεκαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο νη νπνίεο επεξεάδνληαη απφ ηελ κνξθν-ζχληαμε. Δπίζεο, ε έθθξαζε ηνπ κελχκαηνο πξνυπνζέηεη λα κπνξεί ην άηνκν λα ζηνηρεηνζεηήζεη θαη λα δνκήζεη ηα κεκνλσκέλα λνήκαηα ησλ ιέμεσλ ζε κηα επηθαλεηαθή ζεηξά ε νπνία ζα απνδψζεη πηζηφηεξα ην επηδησθφκελν κήλπκα. Η γιψζζα θαη ε νκηιία κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηέο απφ έλα άηνκν αιιά θαη λα παξαρζνχλ απφ απηφ. Γχν βαζηθνί δηαρσξηζκνί γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξεκβαηηθήο αγσγήο ινηπφλ είλαη ην επίπεδν πξφζιεςεο ηεο νκηιίαο ην επίπεδν παξαγσγήο ηεο νκηιίαο θαη ην επίπεδν θαηαλφεζεο ηεο γιψζζαο ην επίπεδν έθθξαζεο ηεο γιψζζαο. Οη δηαρσξηζκνί απηνί ηζρχνπλ θαη ζηηο επηκέξνπο θαηεγνξίεο ηεο γιψζζαο θαη ηεο νκηιίαο. Έηζη, θαηά ηελ αμηνιφγεζε ζηελ παξεκβαηηθή αγσγή εμεηάδνπκε ηελ ηθαλφηεηα πξφζιεςεο ηεο πξνζσδίαο ηεο νκηιίαο αιιά θαη ηελ ρξήζε ηεο πξνζσδίαο ζηελ παξαγσγή ηνπ ιφγνπ ή ηηο ηθαλφηεηεο θαηαλφεζεο θαη έθθξαζεο ησλ κνξθνινγηθψλ δνκψλ κηαο γιψζζαο θ.η.ι.

11 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο ΥΔΗ ΓΛΧΑ ΚΑΙ ΚΔΦΗ Δίλαη επηζηεκνληθψο απνδερηφ φηη ε γιψζζα θαη ε ζθέςε βξίζθνληαη ζε κία ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη αιιειεπίδξαζεο. Αλ δελ ππήξρε ε γιψζζα πνιιά απφ φζα γλσξίδνπκε δελ ζα ππήξραλ (π.ρ. ηα πεδία ησλ Δπηζηεκψλ θαη ηεο Πνιηηηθήο) θαζφηη ε γιψζζα είλαη ην κέζν δηάδνζεο ηεο γλψζεο θαη ηεο ζθέςεο θαη ην αληίζεην, ε γιψζζα κεηέρεη ζηνλ ζρεκαηηζκφ ηεο ζθέςεο. Οη θηινζνθηθέο ζεσξίεο ηεο αξραηφηεηαο κε θεληξηθή ηελ Πιαησληθή, εξκελεχνπλ ηε γιψζζα σο έλα ζχζηεκα πνπ απνηειεί ηνλ θνξέα ηεο εζσηεξηθήο ζθέςεο. Η πιαησληθή ζεψξεζε ηεο ζρέζεο γιψζζαο θαη ζθέςεο πηνζεηήζεθε απφ ηνπο ζπκπεξηθνξηζηέο πνπ ππνζηήξηδαλ φηη ε ζθέςε δελ πξνυπάξρεη σο δηεξγαζία ζηνλ εγθέθαιν αιιά αλαπηχζζεηαη σο αληίδξαζε ζε εξεζίζκαηα θαη έρεη σο βάζε ην ιφγν. Θευπίερ γύπυ από ηη ζσέζη γλώζζαρ και ζκέτηρ Ι) Πλαηυνική θευπία Η πιαησληθή ζεσξία εξκελεχεη ηε γιψζζα σο έλα ζχζηεκα πνπ απνηειεί ηνλ θνξέα ηεο εζσηεξηθήο ζθέςεο. Ο Πιάησλαο ππνζηήξημε φηη ε ζθέςε είλαη ην κέζν επηθνηλσλίαο ηεο ςπρήο κε ηνλ εαπηφ ηεο (Πήηα, 1999). ζπλεπψο ηαπηίδεηαη σο έλλνηα κε ηε γιψζζα κε ηε δηαθνξά φηη ε κελ ζθέςε ελεξγεί σο ιεηηνπξγία εζσηεξηθά θαη ε δε γιψζζα ελεξγεί σο ιεηηνπξγία εμσηεξηθά ΙΙ) ςμπεπιθοπική θευπία (Watson, 1913)

12 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 12 Η ζθέςε είλαη ππνθσλνχκελνο ιφγνο θαη ε γιψζζα απνηειεί αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε θα ηε δηακφξθσζε ηεο ζθέςεο, ηελ νπνία ηελ θαζνξίδεη εμ νινθιήξνπ (Πήηα, 1999). ΙΙΙ) Θευπία ηηρ γλυζζικήρ ζσεηικόηηηαρ (Whorf & Sapir, 1951) H ζθέςε πξνεγείηαη ηεο γιψζζαο αιιά ν ηξφπνο αληίιεςεο ηνπ θφζκνπ (ζθέςε) επεξεάδεηαη απφ ηηο γισζζηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θνηλφηεηαο ζηελ νπνία δεη ν άλζξσπνο (γισζζηθφο ληεηεξκηληζκφο). ΙV) Θευπία εξάπηηζηρ ηηρ γλώζζαρ από ηη ζκέτη Ο Αξηζηνηέιεο θαη αξγφηεξα ν Piaget θαη Macnamara ππνζηήξημαλ ηελ άπνςε απηή, φηη ε γιψζζα θαζνξίδεηαη απφ ηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη φηη ε γιψζζα απνηειεί έλα είδνο ζπκβνιηθήο ιεηηνπξγίαο. Γηφηη Η ζθέςε πξνεγείηαη ρξνληθά ζηελ αλζξψπηλε εμέιημε Η αλψηεξε δσηθή ζπκπεξηθνξά καξηπξεί φηη ε ζθέςε ηνπο είλαη πην ζχλζεηε απφ ηε γιψζζα ηνπο. Οη γιψζζεο παξνπζηάδνπλ κεηαμχ ηνπο πεξηζζφηεξεο νκνηφηεηεο παξά δηαθνξέο Piaget: H αλαγθαηφηεηα ηεο γιψζζαο γίλεηαη κεγάιε ζηα αλψηεξα επίπεδα ηεο αθεξεκέλεο, ινγηθήο ζθέςεο.

13 V) Θευπία ηος Vygotsky (1962) Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 13 H γιψζζα εμππεξεηεί δχν βαζηθέο ιεηηνπξγίεο θαζψο είλαη ην φξγαλν εζσηεξηθήο ζθέςεο θαη ζπλάκα ην φξγαλν πξαγκάησζεο ηεο εμσηεξηθήο επηθνηλσλίαο ηνπ αηφκνπ κε ηνλ θφζκν. ζε ζθέςε. Ακθίδξνκε ζρέζε: Μεηάθξαζε ηεο ζθέςεο ζε γιψζζα θαη ηεο γιψζζαο Αλεμάξηεηε πνξεία αλάπηπμεο: Πξν-γισζζηθή ζθέςε θαη πξν-λνεηηθή ή πξνινγηθή γιψζζα (βάβηζκα). Σπκπεξαζκαηηθά, κπνξνύκε λα ζεσξήζνπκε όηη ε γιώζζα ή ν ιόγνο ελ γέλεη απνηειεί κία δηηηή αλζξώπηλε ιεηηνπξγία θαζώο εμππεξεηεί ηελ επηθνηλσλία ηνπ αλζξώπνπ κε ηνπο νκνίνπο ηνπ αιιά ζπλάκα απνηειεί θαη ην όξγαλν ηεο εζσηεξηθήο αληαλάθιαζεο θαη επεμεξγαζίαο ηεο ζθέςεο ΟΝΣΟΓΔΝΔΗ ΣΗ ΓΛΧΑ Θευπήζειρ

14 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 14 Η εμέιημε ηεο γιψζζαο σο ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο αλζξψπηλεο θχζεο απνδίδεηαη ζε δηάθνξεο ζεσξίεο. Μία επηζηεκνληθή άπνςε είλαη φηη ε γιψζζα είλαη κία πνιηηηζκηθή εθεχξεζε ε νπνία πξνήιζε απφ ηε ερεηηθή κίκεζε ησλ δσηθψλ θξαπγψλ. Η άπνςε απηή δελ ζεσξείηαη πιένλ πηζαλή εθφζνλ είλαη γλσζηφ φηη ε γιψζζα είλαη έλα είδνο «λνεηηθνχ νξγάλνπ» (module) θαη απνηειεί κία λεπξνινγηθά πξνγξακκαηηζκέλε ιεηηνπξγία. Μία άιιε ζεψξεζε είλαη φηη ε γιψζζα είλαη έλα παξα-πξντφλ (by-product) ην νπνίν αλαπηχρζεθε ιφγσ ηεο εμειηθηηθήο πξνζαξκνγήο άιισλ αλζξσπίλσλ ηθαλνηήησλ πνπ αλαπηχρζεθαλ γηα ηε δηαβίσζή ηνπ. χκθσλα κε απηή ηε ζεψξεζε, ην παξα-πξντφλ απηφ κπνξεί λα παξάγσγν ηεο γεληθήο επθπΐαο ηνπ αηφκνπ (Gould, 1979). Κη απηή ε ζεψξεζε είλαη εκηηειήο θαζψο ε γισζζηθή ιεηηνπξγία έρεη ζήκεξα αλακθηζβήηεηα ζπλδεζεί κε ζπγθεθξηκέλεο λεπξν-αλαηνκηθέο πεξηνρέο νη νπνίεο απνηεινχλ ηα θέληξα ππνδνρήο, επεμεξγαζίαο θαη ζρεδηαζκνχ ηνπ ιφγνπ Η Γαπβινική θεώπηζη Τπνζηεξίδεη φηη ε γιψζζα φπσο θαη άιια ζπζηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο εμειίρζεθαλ κέζα απφ κία αληαγσληζηηθή δηαδηθαζία ηεο θπζηθήο επηινγήο ησλ εηδψλ θαη ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο εηδηθφηεξα. Σα δηάθνξα ππνζπζηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο εμειίρζεθαλ κέζα απφ πνιιαπιέο αιιειεπηδξάζεηο νη νπνίεο ιφγσ ηνπ λφκνπ ηεο θπζηθήο επηινγήο απμάλνληαλ κε ηνλ ρξφλν δεκηνπξγψληαο νινέλα θαη πην εμεηδηθεπκέλα αιιά θαη πην ζχλζεηα ζπζηήκαηα λφεζεο θαη επηθνηλσλίαο. Έηζη, νη απαηηήζεηο ησλ λφκσλ ηεο θπζηθήο επηινγήο γηα έλα θαιχηεξν ζχζηεκα επηθνηλσλίαο δεκηνχξγεζαλ απμεκέλεο απαηηήζεηο θνηλσληθψλ θαη γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ε εγθαηάζηαζε

15 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 15 ησλ δεμηνηήησλ απηψλ δεκηνχξγεζε λέεο απαηηήζεηο γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε θαη βειηίσζε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ. Ο Γαξβίλνο παξαηήξεζε φηη ε θσλεηηθή νδφο (vocal tract) ηνπ αλζξψπνπ είλαη εηδηθά θαηαζθεπαζκέλε γηα λα εμππεξεηήζεη ηελ νκηιία, δει. ηνλ θσλνχκελν ιφγν. Η δαξβηληθή ζεσξία ζηελ νιφηεηά ηεο είλαη κία πηζαλή ζχγρξνλε ζεψξεζε, ε νπνία ππνζηεξίδεη φηη ε γιψζζα φπσο θαη άιια ζπζηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο εμειίρζεθαλ κέζα απφ κία αληαγσληζηηθή δηαδηθαζία ηεο θπζηθήο επηινγήο ησλ εηδψλ θαη ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο εηδηθφηεξα. Η εμέιημε δε ησλ αλζξψπηλσλ ζπζηεκάησλ δελ ήηαλ γξακκηθή νχηε δηαδξακαηίζηεθε κε παξάιιειεο πνξείεο εμέιημεο ησλ ππνζπζηεκάησλ απηψλ. Σα δηάθνξα ππνζπζηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο εμειίρζεθαλ κέζα απφ πνιιαπιέο αιιειεπηδξάζεηο νη νπνίεο ιφγσ ηνπ λφκνπ ηεο θπζηθήο επηινγήο απμάλνληαλ κε ηνλ ρξφλν δεκηνπξγψληαο νινέλα θαη πην εμεηδηθεπκέλα αιιά θαη πην ζχλζεηα ζπζηήκαηα λφεζεο θαη επηθνηλσλίαο. Έηζη, νη απαηηήζεηο ησλ λφκσλ ηεο θπζηθήο επηινγήο γηα έλα θαιχηεξν ζχζηεκα επηθνηλσλίαο δεκηνχξγεζαλ απμεκέλεο απαηηήζεηο θνηλσληθψλ θαη γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ε εγθαηάζηαζε ησλ δεμηνηήησλ απηψλ δεκηνχξγεζε λέεο απαηηήζεηο γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε θαη βειηίσζε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αλαθνξά ηνπ Lieberman (1984), φηη ζχκθσλα κε ηνλ William Paley (1802) ζην βηβιίν ηνπ «Φπζηθή ζενινγία», ε αλαηνκία ηεο ζηνκαηηθν-θαξπγγν-ιαξξπγγηθήο πεξηνρήο είλαη κνλαδηθά θαηαζθεπαζκέλε γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο νκηιίαο, δειαδή ππάξρεη έλα εηδηθφ αλνηρηφ πέξαζκα απνθιεηζηηθά γηα ηνλ αέξα θαη έρνπκε κχεο ηφζν ζην φξγαλν ηνπ ιάξπγγα φζν θαη ζην φξγαλν ηεο γιψζζαο νη νπνίνη έρνπλ σο ζθνπφ ηνλ έιεγρν ηεο ξνήο ηνπ αέξα απφ ην πέξαζκα κε παξφκνην ηξφπν θαη αθξίβεηα κε απηή ηεο θαηαζθεπήο ησλ κνπζηθψλ νξγάλσλ.

16 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 16 χκθσλα ινηπφλ κε απηή ηε ζεψξεζε (Pinker & Bloom, 1990) Η θπζηθή επηινγή είλαη ε κφλε εμήγεζε γηα ηελ πξνέιεπζε ηεο αλζξψπηλεο πνιππινθφηεηαο φπσο απηή πξνθχπηεη απφ ηελ πξνζαξκνγή ηεο εμέιημεο ησλ εηδψλ. Η αλζξψπηλε γιψζζα απνηειεί έλα ζχλζεην ζρέδην γηα ηνλ δηαξθψο πξνζαξκνδφκελν ζηφρν ηεο επηθνηλσλίαο. Η γιψζζα εμειίρζεθε κέζσ ηεο θπζηθήο επηινγήο. 2. ΣΟΙΥΔΙΑ ΚΑΙ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΗ ΟΜΙΛΙΑ - ΦΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΧΓΗ ΛΟΓΟΤ H επηζηήκε ηεο νκηιίαο εμεηάδεη ηνλ ηξφπν πνπ παξάγνπκε αιιά θαη αληηιακβαλφκαζηε ηνπο ήρνπο ηεο νκηιίαο. Η έξεπλα ησλ θαηλνκέλσλ παξαγσγήο ηεο νκηιίαο γίλεηαη ζην αθνπζηηθό ή θπζηνινγηθό επίπεδν (αξζξσηηθφ, κπτθφ) θαη ηα απνηειέζκαηα πνιιέο θνξέο ζπγθξίλνληαη κε ην αληηιεπηηθφ επίπεδν, δειαδή ηί γίλεηαη αθνπζηηθά αληηιεπηφ ζε κηα νκάδα αηφκσλ κε θπζηνινγηθή αθνή Η ζεσξία πεγήο-θίιηξνπ Η παξαγσγή ηεο νκηιίαο ζηεξίδεηαη ζηελ άξηηα θαη ζχγρξνλε ιεηηνπξγία ηξησλ ζπζηεκάησλ ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ, ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηνπ θσλεηηθνχ ζπζηήκαηνο (ή θάησ αξζξσηηθνχ) θαη ηνπ αξζξσηηθνχ ζπζηήκαηνο (ή άλσ αξζξσηηθνχ). χκθσλα κε ηε βαζηθή ζεψξεζε ηεο αθνπζηηθήο, νη ήρνη ηεο νκηιίαο δειαδή ηα δηάθνξα θσλήκαηα, είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ ζπλδπαζκνχ κηαο ερεηηθήο πεγήο θαη δηαθφξσλ θίιηξσλ. Η

17 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 17 ερεηηθή πεγή βξίζθεηαη κέζα ζην φξγαλν ηεο θψλεζεο, ηνλ ιάξπγγα, θαη απνηειείηαη απφ δχν παιιφκελεο ρνξδέο, ηηο θσλεηηθέο ρνξδέο. εηθφλα θσλεηηθψλ ρνξδψλ Ο ήρνο ηεο αλζξψπηλεο ερεηηθήο πεγήο είλαη κία ζχλζεηε θπκαηνκνξθή απνηεινχκελε απφ ζπλδπαζκφ εκηηνληθψλ ήρσλ πνπ νλνκάδνληαη αξκνληθέο θαη έρνπλ σο ραξαθηεξηζηηθφ λα κεηψλνληαη ζε έληαζε θαζψο απμάλεη ε ζπρλφηεηά ηνπο.

18 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο εηθφλα ηεο αλζξψπηλεο πεγήο Ωο θίιηξα ελεξγνχλ νη δηαθνξεηηθνί ζρεκαηηζκνί ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο θαζψο απηή αιιάδεη κε ηηο θηλήζεηο θαη ζρεκαηηζκνχο ησλ αξζξσηψλ, δειαδή

19 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 19 ηνπ άλσ θαη θάησ ρείινπο, ηεο θάησ γλάζνπ, ηεο άθξεο ηεο γιψζζαο, ηνπ πξφζζηνπ κέξνπο ηεο γιψζζαο, ηεο ξάρεο ηεο γιψζζαο θαη ηεο καιαθήο ππεξψαο.

20 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 20 εηθφλα ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο χκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο αθνπζηηθήο, ην θίιηξν κεηψλεη ηελ έληαζε θάπνησλ αξκνληθψλ (δειαδή ζπρλνηήησλ ηεο θσλήο) θαη εληείλεη ηελ έληαζε κεξηθψλ άιισλ δεκηνπξγψληαο ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ ζηελ είζνδν ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο. Οη ζπλδπαζκνί ηεο πξψηεο θαη δεχηεξεο ζπρλφηεηαο ζπληνληζκνχ (formants F1 θαη F2) αληηζηνηρνχλ ζε δηάθνξα αξζξσηηθά ζρήκαηα, ηα θσλήεληα. ηελ παξαθάησ εηθφλα, απεηθνλίδνληαη ηα αξζξσηηθά ζρήκαηα ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο γηα ηα θσλήεληα /i/, /a/, /u/ θαζψο θαη ην αθνπζηηθφ απνηέιεζκά ηνπο δειαδή νη ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ. εηθφλα

21 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο Τν ζύζηεκα ησλ αξζξσηώλ (άλσ αξζξσηώλ) θαη ε δηακόξθσζε ηεο ζηνκαηηθν-θαξπγγηθήο θνηιόηεηαο. Η πεξηγξαθή ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ αξζξσηψλ ζηε ζηνκαηηθνθαξπγγηθή θνηιφηεηα δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηε βηβιηνγξαθηθή πεγή. χκθσλα κε ηνλ Stevens (1992), ππάξρνπλ πέληε αλαηνκηθέο θαηαζθεπέο ζηελ ζηνκαηηθνθαξπγγηθή θνηιφηεηα πνπ επζχλνληαη γηα ηηο αιιαγέο ηνπ ζρήκαηνο ηεο θνηιφηεηαο απηήο: α) έλα δεπγάξη κπψλ ζηελ θαξπγγηθή πεξηνρή πνπ βξίζθεηαη πάλσ απφ ηνλ ιάξπγγα θαη ην νπνίν κπνξεί λα θξάμεη ηελ θνηιφηεηα ζηελ πεξηνρή ηνπ θάξπγγα. β) Η άθξε ηεο γιψζζαο, ε νπνία κπνξεί λα κεηαθηλεζεί πξνο ηα επάλσ θαη λα έξζεη ζε επαθή κε ηελ πεξηνρή απφ ηα δφληηα κέρξη ηελ ζθιεξή ππεξψα. γ) Η ξάρε ηεο γιψζζαο ε νπνία κπνξεί λα κεηαθηλεζεί θάζεηα ή νξηδφληηα θαη ε θίλεζή ηεο ειέγρεηαη απφ ζεηξά κπψλ νη νπνίνη είλαη κέξνο ηεο γιψζζαο ή κέξνο άιισλ αλαηνκηθψλ θαηαζθεπψλ φπσο ηεο θάησ γλάζνπ. δ) Σα ρείιε ηα νπνία κπνξεί λα πξνηαζνχλ γηα λα επηκεθχλνπλ ηελ ζηνκαηηθή θνηιφηεηα, ή λα ζρεκαηίζνπλ κία ζηέλσζε ζηελ είζνδν ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο, ή λα εθηαζνχλ πξνο ηα πίζσ (π.ρ. [η]). ε) Η καιαθή ππεξψα, ε νπνία κπνξεί λα κεηαθηλεζεί πάλσ θαη θάησ αιιάδνληαο ηε δηάκεηξν ηεο δηφδνπ ηεο ξηληθήο θνηιφηεηαο θαη ειέγρνληαο έηζη ηελ πνζφηεηα ηνπ αέξα πνπ δηνρεηεχεηαη ζηελ ξηληθή θαη ηελ ζηνκαηηθή θνηιφηεηα. Σν ζπλνιηθφ κήθνο ηεο ζηνκαηηθν-θαξπγγηθήο θνηιφηεηαο εθηείλεηαη απφ ηε γισηηίδα (θσλεηηθέο ρνξδέο) ζηα ρείιε θαη έρεη κήθνο απφ cm γηα ηηο γπλαίθεο θαη άληξεο αληίζηνηρα, 8 cm γηα έλα λενγέλλεην θαη 12 cm γηα έλα ελληάρξνλν παηδί. 2.3 Τν θσλεηηθό ζύζηεκα (ή ζύζηεκα ησλ θάησ αξζξσηώλ)

22 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 22 Γηα λα ηεζνχλ φκσο νη θσλεηηθέο ρνξδέο ζε παικφ ρξεηάδεηαη κία πνζφηεηα αέξα ε νπνία εθπλέεηαη απφ ηα πλεπκφληα θαζψο κε ηε ζχζπαζε ησλ κπψλ θαη ηελ αλφξζσζε ηνπ δηαθξάγκαηνο γίλεηαη ζπζηνιή ηεο ζσξαθηθήο θνηιφηεηαο θαη ψζεζε ηνπ αέξα πξνο ηα πάλσ δειαδή πξνο ηε ζηνκαηηθνθαξπγγν-ξηληθή πεξηνρή. Ο ηξφπνο πνπ πάιινληαη νη θσλεηηθέο ρνξδέο βαζίδεηαη ζηηο δηαθνξέο πίεζεο πνπ δεκηνπξγνχληαη πάλσ θαη θάησ απφ ηελ πεξηνρή ηεο γισηηίδαο θαη είλαη ν εμήο: Οη θσλεηηθέο ρνξδέο βξίζθνληαη ζε επαθή. Aξρίδνπλ λα πάιινληαη δηφηη ν εμεξρφκελνο απφ ηα πλεπκφληα αέξαο ζπζζσξεχεηαη θάησ απφ ηε γισηηίδα θαη αζθεί ππνγισηηηδηθή πίεζε. Οη θσλεηηθέο ρνξδέο έρνπλ ειαζηηθφ ζψκα έηζη ψζηε λα κπνξνχλ λα πάιινληαη θαη κεηά λα επαλέξρνληαη ζηελ αξρηθή ηνπο ζέζε. Η παικηθή ηνπο θίλεζε μεθηλά κε ηελ κεηαηφπηζε ηνπ νπίζζηνπ άθξνπ ησλ ρνξδψλ εθαηέξσζελ, θαηφπηλ ηελ απνθφιιεζε ηνπ πξφζζηνπ άθξνπ ηνπο εθαηέξσζελ έηζη ψζηε νη θσλεηηθέο ρνξδέο λα έξζνπλ ζε δηάζηαζε θαη λα εμέιζεη ν αέξαο ζηε θάζε απηή ηνπ παικηθνχ θχθινπ. Δθφζνλ εμέιζεη ν αέξαο εμηζνξξνπείηαη ε πίεζε ζηελ πεξηνρή ηεο γισηηίδαο θαη νη θσλεηηθέο ρνξδέο ιφγσ ηεο ειαζηηθφηεηάο ηνπο επαλέξρνληαη ζηε ζέζε ηνπο, ελψλνληαο πξψηα ην πξφζζην θαη θαηφπηλ ην νπίζζην κέξνο ηνπο. Η δηάξθεηα επαθήο ησλ θσλεηηθψλ ρνξδψλ είλαη ίζε κε ηε δηάξθεηα θαηά ηελ νπνία βξίζθνληαη ζε δηάζηαζε πνπ είλαη ίζε κε 2,5 msec. Η φιε απηή δηαδηθαζία αληηζηνηρεί ζε έλα παικηθφ θχθιν ησλ θσλεηηθψλ ρνξδψλ. Γίλεηαη αληηιεπηφ φηη γηα λα δηαηεξεζεί ε θψλεζε ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν ρξεηάδεηαη λα εθπιεξσζνχλ πνιινί παικηθνί θχθινη. Η ζπλερήο ξνή ησλ παικηθψλ θχθισλ δηαζθαιίδεηαη κε ηε ζέζε πνπ παίξλνπλ νη θσλεηηθέο ρνξδέο, δειαδή ε γισηηίδα παξακέλεη νχηε πνιχ θιεηζηή νχηε πνιχ αλνηθηή γηα λα έρεη

23 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 23 ζρεηηθά επκεηάβιεην εχξνο. Δπίζεο, πξέπεη λα ππάξρεη κία κηθξή αιιά ζηαζεξή ππνγισηηηδηθή πίεζε, πάλσ απφ 2-3 cm H 2 O (Σitze, 1991). 2.4 Παξαγσγή θσλεέλησλ Έρνπκε πέληε αξζξσηηθά ζρήκαηα ζηελ Διιεληθή πνπ αληηζηνηρνχλ ζε θσλήεληα, /A/, /O/, /u/, /i/, /E/. Σν /A/ πξνθέξεηαη κε ηνπνζέηεζε ηεο γιψζζαο νπίζζηα θαη θάησ, ζην πέικα ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο, ην /O/ κε κεξηθή ππεξχςσζε ηεο ξάρεο ηεο γιψζζαο νπίζζηα, ην /u/ κε νιηθή ππεξχςσζε ηεο ξάρεο ηεο γιψζζαο νπίζζηα, ην /E/ πξνθέξεηαη κε κεξηθή ππεξχςσζε ηεο άθξεο ηεο γιψζζαο πξφζζηα θαη ην /i/ πξνθέξεηαη κε νιηθή ππεξχςσζε ηεο άθξεο ηεο γιψζζαο πξφζζηα. Γηα ηε παξαγσγή ησλ νπίζζησλ θσλεέλησλ /O/ θαη /u/, ηα ρείιε είλαη πξνηεηακέλα θαη παίξλνπλ ζηξφγγπιν ζρήκα. Γηα ηελ παξαγσγή ησλ / E/ θαη /i/, ηα ρείιε βξίζθνληαη ζε έθηαζε πξνο ηα πιάγηα θαη ακθνηεξφπιεπξα. Γηα ηελ παξαγσγή ησλ θσλεέλησλ, ε γιψζζα θαη ηα ρείιε δεκηνπξγνχλ ζρήκαηα πνπ δξνπλ σο αθνπζηηθά θίιηξα, αιιάδνληαο ην χςνο ησλ αξκνληθψλ ηεο θσλεηηθήο πεγήο θαη δεκηνπξγψληαο ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ (formants) κε ζπγθεθξηκέλεο ηηκέο γηα θάζε θσλήελ. Οη δχν ή ηξεηο πξψηεο ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ, F1, F2, θαη θακκηά θνξά ε F3 είλαη ρξήζηκεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θσλήεληνο ζην επίπεδν ηεο αληίιεςεο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη ηηκέο ησλ formants έρνπλ θάπνηεο κηθξέο δηαθπκάλζεηο απφ άηνκν ζε άηνκν αλάινγα κε ηελ αλαηνκηθή θαηαζθεπή ηνπ θαη επίζεο παξνπζηάδνπλ δηαθχκαλζε αλάινγα κε ην θχιν θαη ηελ ειηθία. 2.5 Παξαγσγή ησλ ζπκθώλσλ Σα ζχκθσλα παξάγνληαη δεκηνπξγψληαο κία ζηέλσζε ή απφθξαμε ζε θάπνην κέξνο ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο. Η ζηέλσζε ή ε απφθξαμε

24 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 24 δεκηνπξγείηαη θηλψληαο θάπνηνλ αξζξσηή πξνο εθείλν ην ζεκείν. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επηηπγράλεηαη ε ζηέλσζε ή απφθξαμε δελ είλαη απαξαίηεηα ν ίδηνο θάζε θνξά πνπ παξάγεηαη έλα ζπγθεθξηκέλν θψλεκα, φκσο ην αθνπζηηθφ απνηέιεζκα είλαη ην ίδην. Γηα παξάδεηγκα, ην θψλεκα /b/ κπνξεί λα παξαρζεί κε πξνζέγγηζε ηνπ θάησ ρείινπο ζην άλσ, κε αλχςσζε ηνπ ζαγνληνχ ή κε έλαλ ζπλδπαζκφ θηλήζεσλ ηνπ άλσ, θάησ ρείινπο θαη ηνπ ζαγνληνχ. Σα ζχκθσλα θαηεγνξηνπνηνχληαη αλάινγα κε ηνλ ηφπν άξζξσζεο ηνλ ηξφπν άξζξσζεο ηελ ερεξφηεηα Αλάινγα κε ηνλ ηφπν άξζξσζεο, δειαδή ην ζεκείν θαηά κήθνο ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο ζην νπνίν γίλεηαη ε ζηέλσζε ή ε απφθξαμε, δηαθξίλνπκε θαηεγνξίεο ζπκθψλσλ φπσο ηα ρεηιηθά, ηα νδνληνρεηιηθά, ηα νδνληηθά, ηα θαηληαθά, ηα νπξαληθά θηι. ηελ παξαγσγή φκσο ησλ ζπκθψλσλ παίδεη ηδηαίηεξν ξφιν ν ηξφπνο δηφδνπ ηνπ αέξα απφ ηε ζηνκαηηθν-θαξπγγν-ξηληθή θνηιφηεηα. Οη δηάθνξνη ηξφπνη εμφδνπ ηνπ αέξα δεκηνπξγνχλ θαηεγνξίεο ζπκθψλσλ αλάινγα κε ηνλ ηξφπν άξζξσζεο. Έηζη δηαθξίλνπκε θαηεγνξίεο φπσο ηα ξηληθά, φπνπ ν αέξαο δηνρεηεχεηαη ζηε ξηληθή θνηιφηεηα, ηα ζηηγκηθά (ή έθθξνηα), φπνπ ν αέξαο ζπζζσξεχεηαη πίζσ απφ κία απνθξαγκέλε πεξηνρή θαη θαηφπηλ βγαίλεη πεπηεζκέλνο, ηα ηξηβόκελα, πνπ ν αέξαο δηνρεηεχεηαη κε ζηαζεξή ξνή κέζα απφ κία κηθξή ζηέλσζε δεκηνπξγψληαο απεξηνδηθφ ζφξπβν, ηα πξνζηξηβή, φπνπ ν αέξαο αξρηθά βγαίλεη πίζσ απφ κία απνθξαγκέλε πεξηνρή απφηνκα θαη κεηά ζηαδηαθά, ηα πγξά, φπνπ ε θψλεζε είλαη πεξηνδηθή θαη ν αέξαο δηνρεηεχεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηε ζηνκαηηθή θνηιφηεηα. Σέινο, αλάινγα κε ηελ ερεξφηεηα, δειαδή ηελ χπαξμε ηεο θψλεζεο θαηά ηελ δηάξθεηα παξαγσγήο ηνπ ζπκθψλνπ, δηαθξίλνπκε ηα ζχκθσλα ζε δχν θαηεγνξίεο, ζε ερεξά θαη άερα. Γηα ηα άερα

25 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 25 ζηηγκηθά ηεο Διιεληθήο, ε έλαξμε ηεο θψλεζεο γίλεηαη ηε ζηηγκή ηεο ιχζεο ηεο επαθήο ησλ αξζξσηψλ, ελψ ε θψλεζε ζηα ερεξά ζηηγκηθά αξρίδεη πξηλ απφ ηε ιχζε ηεο αξζξσηηθήο επαθήο. 2.6 Ο ξένληαο ιόγνο θαη ην θαηλόκελν ηεο ζπλάξζσζεο ηελ παξαγσγή ησλ Διιεληθψλ φπσο θαη ζε πνιιέο άιιεο γιψζζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην ίδην είδνο γξαθήο, δειαδή ην αιθάβεην, έρνπκε ηελ άκεζε εληχπσζε φηη νη ιέμεηο πνπ πξνθέξνπκε απνηεινχληαη απφ επηκέξνπο κνλάδεο εθ ησλ νπνίσλ ε θαζεκία αληηζηνηρεί ζε έλα γξάκκα (α,β,γ, θηι). Δηζη, ζηελ παξαδνζηαθή θσλνινγία έρνπκε νλνκάζεη απηέο ηηο κνλάδεο θζόγγνπο ή θσλήκαηα. Η ζεσξία γηα ηελ παξαγσγή ηνπ ιφγνπ ήηαλ ινηπφλ ε εμήο: Παξάγνπκε ιέμεηο κε ην λα ελψλνπκε ζηε ζεηξά πνιινχο θζφγγνπο, ηνλ έλα κεηά ηνλ άιιν. Ο θζφγγνο δειαδή δελ πθίζηαηαη κφλν ζηελ "ςπρνινγηθή πξαγκαηηθφηεηα" αιιά σο έλλνηα έρεη θαη θπζηθή ππφζηαζε. Με ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο έγηλε δπλαηή ε αλάιπζε ηεο νκηιίαο ζην αθνπζηηθφ επίπεδν. Δμεηάζηεθαλ ινηπφλ νη θπκαηνκνξθέο θαζψο θαη νη ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ ηνπ θσλεηηθνχ ζπζηήκαηνο (Formants). Καηεβιήζεη πξνζπάζεηα λα ρσξηζηή ε θάζε θπκαηνκνξθή, πνπ αο πνχκε φηη ήηαλ κηα ιέμε, ζε επηκέξνπο κνλάδεο φπνπ ε θαζεκηά ζα αληηζηνηρνχζε ζε έλα θζφγγν. Kάηη ηέηνην ζηάζεθε αδχλαηνλ. Οπνηνδήπνηε δηάζηεκα ζηελ θπκαηνκνξθή δεκηνπξγνχζε ερεηηθέο εληππψζεηο πνπ πεξηειάκβαλαλ θαη γεηηνληθνχο θζφγγνπο. Δηζη βγήθε ην ζπκπέξαζκα φηη ν θζφγγνο έρεη κφλν ςπρνινγηθή νληφηεηα, ππάξρεη κφλν ζηελ αληίιεςή καο θαη δελ έρεη θπζηθή ππφζηαζε. Σν λέν εξψηεκα πνπ γελλήζεθε φκσο είλαη ην εμήο: Πνηα είλαη ε θπζηθή ππφζηαζε ηεο νκηιίαο; Η απάληεζε ζα δνζεί ζε ιίγν θαη ζα γίλεη θαηαλνεηή αθνχ εμεηάζνπκε ηνπ θαηλφκελν ηεο ζπλάξζξσζεο.

26 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 26 Μέρξη ηψξα έρεη γίλεη αληηιεπηφ φηη ε νκηιία είλαη κηα ζπλερήο ελαιιαγή αθνπζηηθψλ εξεζηζκάησλ ηα νπνία φκσο δελ βξίζθνληαη ζε ακθηκνλνζήκαληε αληηζηνηρία κε ηνπο θζφγγνπο. Η ζπλερήο απηή ξνή ησλ αθνπζηηθψλ εξεζηζκάησλ παξάγεηαη σο απνηέιεζκα δπλακηθώλ αξζξσηηθψλ θηλήζεσλ, δειαδή θηλήζεσλ νη νπνίεο ζπκπιέθνληαη κεηαμχ ηνπο. Οη ήρνη ηεο νκηιίαο αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. Δκείο αληηιακβαλφκαζηε ην απνηέιεζκα ηεο αιιεινεπίδξαζεο σο κηα ζεηξά απφ θζφγγνπο νη νπνίνη δηαδέρνληαη ν έλαο ηνλ άιιν θαη έρνπλ αληηιεπηηθή απηνλνκία. Δίλαη ινηπφλ πνιχ ζεκαληηθή ε κειέηε ησλ ερεηηθψλ επηδξάζεσλ γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο παξαγσγήο ηεο νκηιίαο (κνληέια παξαγσγήο νκηιίαο) θαη γηα ηελ δηεξεχλεζε ηνπ ζπζηήκαηνο αληίιεςεο θαη ηελ ζρέζε ηνπ κε ηελ θπζηθή δηάζηαζε ηεο νκηιίαο. Τπάξρνπλ ηξία είδε ερεηηθψλ επηδξάζεσλ, φπσο έρνπλ παξαηεξεζεί ζην επίπεδν ησλ θζφγγσλ (παξαδνζηαθή θσλεηηθή/θσλνινγία): Φυνηηική Πποζαπμογή : Δίλαη παξαιιαγή ζηνλ ηξφπν πνπ θηλείηαη θάπνην αξζξσηηθφ κέινο ηνπ κεραληζκνχ νκηιίαο αιιάδνληαο ην ζρήκα ησλ ζηνκαηηθν-θαξπγγηθψλ θνηινηήησλ αλάινγα κε ηηο ηδηφηεηεο γεηηνληθψλ θζφγγσλ. Γειαδή κπνξνχκε λα πνχκε φηη ν ηξφπνο παξαγσγήο ελφο θζφγγνπ θαζνξίδεηαη απφ ηηο αξζξσηηθέο θηλήζεηο πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηελ παξαγσγή γεηηνληθψλ θζφγγσλ. Η θιίζε ηεο F2 (2εο ζπρλφηεηαο ζπληνληζκνχ) απφ ην /i/ ζην /t/ ζηε ιέμε "eat" είλαη πνιχ κηθξφηεξε ηεο F2 θιίζεσο απφ ην /)/ ζην /t/. Έηζη γηα ηελ παξαγσγή ηνπ /t/ ζην "ought" κηθξαίλεη ην κήθνο ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο (ε γιψζζα θηλείηαη πξνο ηα κπξνο) θαη κεγαιψλεη ην χςνο ηεο γιψζζαο. Απηέο νη δπν αξζξσηηθέο παξαιιαγέο δεκηνπξγνχλ ηελ δηαθνξά ζηελ θιίζε ηεο δεχηεξεο αθνπζηηθήο

27 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 27 ζπρλφηεηαο. Η παξαγσγή ηνπ /t/ έρεη πξνζαξκνζηεί ζην θσλεηηθφ ηεο πεξηβάιινλ. Eπίζεο, κειέηεο κε αθηηλνγξαθίεο (x-rays) έδεημαλ φηη θαηά ηελ παξαγσγή ηνπ /θ/ ην ζεκείν επαθήο ηεο γιψζζαο κε ηνλ νπξαλίζθν βξίζθεηαη ζε πην νπίζζηα ζέζε ζηελ ιέμε "caught" απφ ηελ ιέμε "key". Έλα αλάινγν παξάδεηγκα ζηα Διιεληθά είλαη oη ιέμεηο "θνχληα" θαη "Κίλα". Eκπεηξηθά, βιέπνπκε φηη ην /θ/ ζηελ πξψηε ιέμε πξνθέξεηαη πην πίζσ απφ ην /θ/ ηεο δεχηεξεο ιέμεο. ην κπτθφ επίπεδν, ηα ειεθηξνκπνγξαθήκαηα ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θζφγγνπ δηαθέξνπλ ζχκθσλα κε ην θσλεηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ θζφγγνπ. Γηα παξάδεηγκα, ε δξάζε ηνπ γεληνγισζζηθνύ κχ γηα ην /u/ κεηά απφ ην /a/ θαη ην /i/. Bιέπνπκε φηη ε δξάζε ηνπ γεληνγισζζηθνύ κχ είλαη κεγαιχηεξε ζηελ παξαγσγή ηνπ /u/ ζην /apapup / ελ ζπγθξίζεη κε ην /apipup / (Bell-Berti & Harris, 1975). Η παξαγσγή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θσλήεληνο ινηπφλ δελ είλαη ε ίδηα θάζε θνξά πνπ ην πξνθέξνπκε αιιά εμαξηάηαη απφ ηνπο γεηηνληθνχο θζφγγνπο. (Άιιν παξάδεηγκα απφ ηελ κειέηε ησλ Manuel & Krakow, 1984). Φυνηηική αθομοίυζη: Μηα αθξαία πεξίπησζε ηεο πξνζαξκνγήο ησλ θζφγγσλ νλνκάδεηαη "αθνκνίσζε". Αλ νη αξζξσηηθέο παξαιιαγέο ελφο θζφγγνπ είλαη κεγάιεο, ηφηε ν θζφγγνο αιιάδεη θαη γίλεηαη παξφκνηνο κε ηνπο γεηηνληθνχο θζφγγνπο. Απηφ πνπ ζπκβαίλεη πνιιέο θνξέο είλαη φηη, ζχκθσλα κε ηελ αληίιεςή καο, ν ζπγθεθξηκέλνο ήρνο θαηεγνξηνπνηείηαη ζαλ έλαο άιινο θζφγγνο. Ο θιάδνο ηεο Φσλεηηθήο έρεη πξνζεθηηθά πεξηγξάςεη ηέηνηα θαηλφκελα φπνπ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ήρνπ κεηαθέξνληαη ζηνλ δηπιαλφ ήρν. Έηζη, ε ιέμε "husband" πεξηέρεη ην /s/ πνπ φκσο δελ πξνθέξεηαη σο /s/ αιιά σο /z/. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ην γεηηνληθφ θσλεηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ερεξφ (δειαδή, νη θσλεηηθέο ρνξδέο πάιινληαη θαη ν ήρνο είλαη πεξηνδηθφο). Άξα ε ηδηφηεηα ηεο

28 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 28 ερεξφηεηαο ησλ γεηηνληθψλ θζφγγσλ εμαπιψζεθε θαη ζην άερν /s/. Έλα άιιν παξάδεηγκα είλαη ε ιέμε "think". Σν /n/ ηεο ιέμεο απηήο δελ πξνθέξεηαη ζηελ ζπλεζηζκέλε ζέζε αιιά πξνθέξεηαη κε ηελ γιψζζα λα εθάπηεηαη ζην ηέινο ηεο καιαθήο ππεξψαο. Η αξζξσηηθή παξαιιαγή ηνπ θζφγγνπ κπνξεί λα γίλεη βάζε ηνπ επφκελνπ θζφγγνπ (anticipatory coarticulation ή δεμηά πξνο ηα αξηζηεξά) θαζψο θαη βάζε ηνπ πξνεγνχκελνπ θζφγγνπ (carryover coarticulation ζπλάξζξσζε αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά). Σν /n/ ηεο ιέμεο "think" έρεη ππνζηεί ζπλάξζξσζε απφ ηα δεμηά πξνο ηα αξηζηεξά. Αληίζεηα ζηελ ιέμε "dogs" ην /s/ πξνθέξεηαη ζαλ /z/ ιφγσ ηεο ερεξφηεηαο ηνπ πξνεγνχκελνπ θζφγγνπ /g/. ςνάπθπυζη: Η ζπλάξζξσζε κε ηελ ζηελή έλλνηα απνηειεί ηελ ηξίηε θαηεγνξία θσλεηηθψλ επηξξνψλ. χκθσλα κε ηνλ "ζηελφ" νξηζκφο ηεο έρνπκε ζπλάξζξσζε φηαλ δχν αξζξσηηθά κέιε (άλσ θαη θάησ ρείινο, γιψζζα, ζαγφλη, καιαθή ππεξψα) θηλνχληαη ηελ ίδηα ρξνληθή ζηηγκή γηα ηελ παξαγσγή δχν δηαθνξεηηθψλ θζφγγσλ. Η ζπλάξζξσζε κε απηή ηελ ζηελή έλλνηα δηαθέξεη απφ ηελ πξνζαξκνγή δηφηη αλαθέξεηαη ζε δπν δηαθνξεηηθά αξζξσηηθά κέιε. Δπίζεο δηαθέξεη απφ ηελ αθνκνίσζε δηφηη δελ νδεγεί απαξαίηεηα ζε αιιαγή ηνπ ήρνπ. Παξάδεηγκα: Πξνθέξνληαο ηελ ζπιιαβή /tu/ έρνπκε δπν επηινγέο (ζεκεηψζηε φηη ην /u/ ζηελ Αγγιηθή κε έθηαζε θαη ζηξνγγχιεκα ηνπ άλσ θαη θάησ ρείινπο): α) λα πξνθέξνπκε ην /t/ θαη κεηά λα ζηξνγγπιέςνπκε θαη λα πξνεθηείλνπκε ηα ρείιε γηα ην /u/ β) λα ζηξνγγπιέςνπκε θαη λα πξνεθηείλνπκε ηα ρείιε γηα ην /u/ ηελ ζηηγκή πνπ αξρίδνπκε λα πξνθέξνπκε ην /t/. ηε δεχηεξε πεξίπησζε έρνπκε ζπλάξζξσζε. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ζπλάξζξσζεο ν ζηφρνο είλαη ε ηαρεία αιιά θαη επαξθήο κεηάδνζε ηεο νκηιίαο, κηα θαη ε νκηιία καο είλαη έλα είδνο θψδηθα.

29 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 29 Μπνξεί λα θαληαζηεί θαλείο φηη αλ ε νκηιία ήηαλ πξαγκαηηθά έλα ζχλνιν απφ αθέξαηνπο θζφγγνπο πνπ αλαπαξάγνληαλ παλνκνηφηππα κε επηκέιεηα θαη αθξίβεηα ηφηε ζα είρακε έλα ζχζηεκα επηθνηλσλίαο αξθεηά επίπνλν, αξγφ θαη φρη εχθνια θαηαλνεηφ. Έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νη κεραλέο ζπλζεηηθήο νκηιίαο έρνπλ πεξηνξηζκέλε αληηιεπηηθή εκβέιεηα είλαη ην γεγνλφο φηη ηα ζηνηρεία πξνγξακκαηηζκνχ ζπλζεηηθήο νκηιίαο παξακέλνπλ λα είλαη νη θζφγγνη. Tν ίδην πξφβιεκα παξνπζηάδεηαη θαη ζηνλ ηνκέα ηεο αλαγλψξηζεο ηεο νκηιίαο ελφο ή δηαθνξεηηθψλ νκηιεηψλ απφ δηάθνξεο ζπζθεπέο (ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο, θηλεηά ηειέθσλα, ζπζηήκαηα εηζφδνπ, ηξαπεδηθέο κεραλέο). Γειαδή, κέρξη ζήκεξα δελ είλαη δπλαηή ε αλαγλψξηζε ηπραίσλ ιέμεσλ αθφκε θαη αλ ζην πξφγξακκα έρνπλ θαηαγξαθεί φινη νη θζφγγνη απφ θάζε νκηιεηή. 2.7 Τξόπνη κειέηεο ηεο νκηιίαο (Αθνπζηηθή αλάιπζε, X-rays, ΕΜG, θηλεηηθή αλάιπζε). Μεξηθέο κέζνδνη έξεπλαο είλαη νη εμήο: Αθνπζηηθφ επίπεδν Φαζκαηνγξαθία: Ο ήρνο πνπ παξάγνπλ νη θσλεηηθέο ρνξδέο φηαλ πάιινληαη είλαη ζχλζεηνο, δει. είλαη ζπλάξηεζε πνιιψλ απιψλ ηφλσλ, θαη άξα πεξηέρεη πάλσ απφ κηα ζπρλφηεηα (βι. Fig from Borden & Harris, 1984).

30 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 30 Fig O θαζκαηνγξάθνο καο δίλεη ηελ δπλαηφηεηα λα κειεηήζνπκε ηεο ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ ρξφλν (παξάδεηγκα). Η γξαθηθή παξάζηαζε πνπ παίξλνπκε είλαη ζπλάξηεζε ηνπ ρξόλνπ (t) x ζπρλόηεηα (f) x έληαζε (Α). ε γεληθέο γξακκέο, ε πξψηε ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ (first formant "F1") καο δίλεη πιεξνθνξίεο γηα ην χςνο ηεο γιψζζαο/δηάκεηξν ηνπ αλνίγκαηνο ησλ ρεηιηψλ θαη ε δεχηεξε ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ (second formant, "F2") δείρλεη ηελ ζέζε ηεο γιψζζαο σο πξνο ηελ κπξνζηηλή-νπίζζηα δηάζηαζε. Έλα άιιν είδνο αθνπζηηθνχ ζήκαηνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ αλάιπζε ηεο νκηιίαο είλαη ε θπκαηνκνξθή. Η θπκαηνκνξθή είλαη κηα ζπλάξηεζε ηεο έληαζεο (Α) ηνπ ήρνπ κε ηνλ ρξόλν (t) (βι. Fig. 4.62). Η θπκαηνκνξθή είλαη

31 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 31 βαζηθά ην αθνπζηηθφ θχκα πνπ βγαίλεη ζην επίπεδν ησλ ρεηιηψλ καο φηαλ κηινχκε, θαηαγξάθεηαη ζην κηθξφθσλν κέζσ παικηθψλ θηλήζεσλ θηι. Μπνξνχκε λα πάξνπκε ηελ απεηθφληζε ηεο θπκαηνκνξθήο απφ έλα ζχγρξνλν ςεθηαθφ θαζκαηνγξάθν. Φπζηνινγηθφ επίπεδν α. Aθηηλνζθνπηθή κειέηε (x-ray studies) Με ηελ βνήζεηα θηλεκαηνγξαθηθψλ κεραλεκάησλ γίλεηαη ιήςε ησλ αθηηλνζθνπηθψλ εηθφλσλ πνπ πξνβάιινληαη ζε κία νζφλε θαη' αθνινπζία. Αξζξσηηθά κέιε φπσο ε ξάρε ηεο γιψζζαο επαιείθνληαη κε βάξην, κηα εηδηθή ιεπθή νπζία πνπ δεκηνπξγεί αζπξφκαπξε αληίζεζε. Οη αθηηλνζθνπηθέο εηθφλεο κεγελζχλνληαη απφ εηδηθά κεραλήκαηα. β. Ηιεθηξνκπνγξαθία (ΔΜG) Ηιεθηξφδηα κε πνιιή κηθξή δηάκεηξν, ηφζν ιεπηά φζν θαη κηα ηξίρα καιιηψλ, εηζάγνληαη κέζα ζηνπο κπο θαη θαηαγξάθνπλ ηελ ειεθηξηθή ηάζε πνπ παξαηεξείηαη θαηά ηελ κπτθή ζπζηνιή. Μεηά ηα ΔMG ζήκαηα εληζρχνληαη θαη θαηαγξάθνληαη ζε καγλεηηθή ηαηλία καδί κε ην αθνπζηηθφ ζήκα

32 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 32 εηθφλα

33 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 33 γ. Φσηνειεθηξηθέο κέζνδνη Φσηνειεθηξηθά δηζθία πξνζθνιινχληαη ζε δηάθνξα αξζξσηηθά κέιε. Με εηδηθφ θαθφ δηνρεηεχεηαη θσο απφ ηελ ξηληθν-θαξξπγγηθή είζνδν, ην νπνίν ιακβάλεηαη απφ ηα θσηνειεθηξηθά δηζθία θαη κεηαηξέπεηαη ζε ειεθηξηθφ ζήκα. To ειεθηξηθφ ζήκα κέζσ Η/Τ απεηθνλίδεηαη γξαθηθά θαη δείρλεη ηηο ηνπηθέο κεηαβνιέο ησλ δηαθφξσλ δηζθίσλ θαζψο ηα αξζξσηηθά κέιε θηλνχληαη. 3. ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗ ΑΚΟΗ -- ΣΟΙΥΔΙΑ ANATOMIA TOY AYTIOY Σν φξγαλν ηεο αθνήο, ην απηί εθθχεηαη απφ ην θξνηαθηθφ νζηφ θαη δηαηξείηαη ζε ηξία κέξε, ην έμσ ην κέζν θαη ην έζσ απηί. 3.1 ΔΞΧ ΑΤΣΙ Σν έμσ απηί απνηειείηαη απφ ην πηεπύγιο, ηνλ έξυ ακοςζηικό πόπο θαη ηνλ ηςμπανικό ςμένα. Σν πηεξχγην είλαη ρφλδξηλν θαη πεξηβάιιεηαη απφ δέξκα.

34 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 34 ΜΔΡΗ ΠΣΔΡΤΓΙΟΤ Λνβίν Σξάγνο Αληίηξαγνο Μεζνηξάγηνο εληνκή Κφγρε Έιηθα Αλζέιηθα θαθνεηδήο αχιαθα

35 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 35 Ο έμσ αθνπζηηθφο πφξνο εθηείλεηαη απφ ηελ θνηιφηεηα ηεο θφγρεο κέρξη ηνλ ηπκπαληθφ πκέλα θαη απνηειείηαη απφ πεξηρφλδξην, πεξηφζηεν θαη δέξκα. Η ρφλδξηλή ηνπ επηθάλεηα ζπλαληάηαη πξνο ηα έμσ, ην δέξκα ηεο είλαη ηξηρσηφ θαη θέξεη ζκηγκαηνγφλνπο αδέλεο ελψ ε νζηέηλε επηθάλεηα βξίζθεηαη πξνο ηα έζσ θαη απνηειείηαη απφ ιεπηφ θαη άηξηρν δέξκα. Ο ηπκπαληθφο πκέλαο έρεη ινμή ζέζε θαη απνηειείηαη απφ ηε ραιαξή κνίξα θαη ηελ ηεηακέλε κνίξα θαη ζην θέληξν ηνπ βξίζθεηαη ν νκθαιφο, ην βαζχηεξν ζεκείν ππφθνηιεο επηθάλεηαο πνπ ζπλδέεηαη κε ην άθξν ηεο ζθχξαο. Καηά ηελ σηνζθφπεζε, ζην θέληξν ηνπ πκέλα δηαθξίλεηαη έλαο θσηεηλφο θψλνο. Ο ηπκπαληθφο πκέλαο πξνο ηελ έμσ κεξηά πεξηβάιεηαη απφ επηδεξκίδα ηνπ έμσ αθνπζηηθνχ πφξνπ ελψ ε κεζαία επηθάλεηά ηνπ απνηειείηαη απφ ηλψδε πκέλα θαη ε εζσηεξηθή απφ ηνλ βιελλνγφλν ηνπ κέζνπ απηηνχ. 3.2 ΜΔΟ ΑΤΣΙ Σν κέζν απηί πεξηέρεη ηξεηο αλαηνκηθέο πεξηνρέο Κνίιν ηνπ ηπκπάλνπ Μαζηνεηδέο άληξν θαη ηηο καζηνεηδήο θπςέιεο Δπζηαρηαλή ή αθνπζηηθή ζάιπηγγα

36 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 36 ην άλσ κέξνο ηνπ θνίινπ ηνπ ηπκπάλνπ, δει. ζηελ επηηπκπαληθή πεξηνρή, ζπλαληψληαη ηξία νζηάξηα, ε ζθύπα, ν άκμοναρ θαη ν αναβολέαρ, ηα νπνία κε ηελ θίλεζή ηνπο αλαπηχζζνπλ κεραληθή ελέξγεηα θαη κεηαδίδνπλ ηνλ ήρν ζην έζσ απηί. ην έζσ ηνίρσκα ηνπ θνίινπ ηνπ ηπκπάλνπ βξίζθεηαη ε υοειδήρ (πάλσ) θαη ε ζηπογγςλή ζπξίδα (θάησ) θαη ελδηάκεζα δηαθξίλεηαη ν ηςμπανικόρ κόλπορ. Η βάζε ηνπ αλαβνιέα απνθξάζζεη ηελ σνεηδή ζπξίδα θαη κε ηελ θίλεζή ηεο κεηαθέξεη ηνλ ήρν ζην έζσ απηί. Δθηφο απφ ηα αθνπζηηθά νζηάξηα, δηαθξίλνληαη δχν κχεο, ν ηείλσλ ην ηχκπαλν κπο ή κπο ηεο ζθχξαο ηνπ νπνίνπ ε

37 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 37 δξάζε αλνίγεη θαη θιείλεη ηελ είζνδν ηεο επζηαρηαλήο ζάιπηγγαο θαη ν κπο ηνπ αλαβνιέα πνπ κε ηε ζχζπαζή ηνπ θηλεί ηε βάζε ηνπ αλαβνιέα πξνο ηελ σνεηδή ζπξίδα. Η επζηαρηαλή ζάιπηγγα είλαη έλαο ζσιήλαο κήθνπο 3,5 cm ν νπνίνο ζπγθνηλσλεί κε ην θνίιν ηνπ ηπκπάλνπ θαη κε ηνλ ξηλνθάξπγγα ΔΧ ΑΤΣΙ Σν έζσ απηί απνηειείηαη απν ηνλ οζηέινο θαη ηνλ ςμενώδη λαβύπινθο νη νπνίνη ρσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο κε ηνλ πεπιλεμθικό σώπο. Ο πκελψδεο ιαβχξηλζνο εκπεξηέρεηαη κέζα ζηνλ νζηέηλν. Οζηέηλνο ιαβχξηλζνο Κνριίαο Αίζνπζα Ηκηθχθιηνπο ζσιήλεο Η αίζνπζα βξίζθεηαη κεηαμχ ηεο ηπκπαληθήο θνηιφηεηαο θαη ηνπ ππζκέλα ηνπ έζσ αθνπζηηθνχ πφξνπ θαη ην έμσ ηνίρσκά ηεο πεξηέρεη ηελ σνεηδή θαη ηελ

38 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 38 ζηξνγγπιή ζπξίδα. Ο θνριίαο πεξηέρεη έιηθεο θαη ε βάζε ηνπ ζηξέθεηαη ζηνλ ππζκέλα ηνπ έζσ αθνπζηηθνχ πφξνπ. Γηαθξίλνπκε ηελ αιθοςζαία κλίμακα, ην ελικοειδέρ πέηαλο, ηελ ηςμπανική κλίμακα θαη ηελ άηπακηο. Η αηζνπζαία θαη ε ηπκπαληθή θιίκαθα επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο ζηε θνξπθή ηνπ θνριία, δηα ηνπ ελικοηπήμαηορ. Οη ίλεο ηνπ θνριηαθνχ λεχξνπ θέξνληαη απφ ηνλ έζσ αθνπζηηθφ πφξν δηα ησλ ζσιήλσλ ηεο αηξάθηνπ ζηνλ ειηθνεηδή πφξν θαη θαηφπηλ ζην ειηθνεηδέο γάγγιην θαη ηέινο ζην φξγαλν ηνπ Corti. Ο πκελψδεο ιαβχξηλζνο απνηειείηαη απφ ηελ κοσλιακή θαη ηελ αιθοςζαία μοίπα θαη ηνπο ηπειρ ςμενώδειρ ημικύκλιοςρ ζυλήνερ. Ο ςμενώδηρ κοσλίαρ ή θνριηαθφο πφξνο απνηειείηαη απφ ηνλ ελικοειδή ζύνδεζμο, ηελ έξυ ελικοειδή αύλακα θαη ηνλ βαζικό ςμένα, ν νπνίνο εθηείλεηαη απφ ηε βάζε κέρξη ηελ θνξπθή ηνπ θνριία. Ο απιφο ηνπ θνριία ρσξίδεηαη ζε φιν ην κήθνο ηνπ απφ ην ειηθνεηδέο πέηαιν θαη ηνλ θνριηαθφ πφξν ζε δχν θιίκαθεο, ηελ άλσ ή αηζνπζαία θαη ηελ θάησ ή ηπκπαληθή. Η αηζνπζαία θιίκαθα επηθνηλσλεί κε ηελ αίζνπζα θαη πεξηέρεη πεξίιεκθν. Ο θνριηαθφο πφξνο απνηειείηαη απφ ελδφιεκθν θαη ε ηπκπαληθή θιίκαθα απφ πεξίιεκθν. 3.3 ΟΡΓΑΝΟ ΣΟΤ CORTI Απνηειείηαη απφ ηα λεπξναηζζεηήξηα ή ηξηρσηά θχηηαξα θαη απφ ηα ζηεξηθηηθά θχηηαξα. ηεξίδεηαη ζηε βάζε ηνπ βαζηθνχ πκέλα θαη πξνβάιιεη κέζα ζηε κέζε θιίκαθα. Δθηείλεηαη ζε φιν ην κήθνο ηνπ θνριηαθνχ πφξνπ θαη ε εκθάληζή ηνπ

39 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 39 αιιάδεη θαηά κήθνο ηνπ θνριία. Σα ηξηρσηά θχηηαξα εκπεξηέρνληαη ζηελ θνξπθή ησλ θαιιαγγηθψλ θπηηάξσλ ηνπ Deiters. Σν ηξηρσηφ θχηηαξν απνηειείηαη απφ Δπηθπηηάξην πέηαιν Αηζζεηήξηεο ηξίρεο Μηηνρφλδξηα Βαζηθφ ζψκα Σν κήθνο ησλ ηξηρψλ απμάλεη απφ ηε βαζηθή έιηθα ηνπ θνριία, 2,5 κm, πξνο ηελ θνξπθαία, 7,2 κm. O θαιππηήξηνο πκέλαο θαιχπηεη ηελ άλσ θαη έζσ ειηθνεηδή αχιαθα θαη ην φξγαλν ηνπ Corti Nεχξσζε ηνπ νξγάλνπ ηνπ Corti Σν φξγαλν ηνπ Corti ζπλδέεηαη κε ηνλ θνριηαθφ ππξήλα κέζσ δηπνιηθψλ λεπξψλσλ πνπ απνηεινχλ ην ειηθνεηδέο γάγγιην. Σα ηξηρνεηδή θχηηαξα ζπλδένληαη κε ηηο απνιήμεηο ησλ δελδξηηψλ ησλ λεπξψλσλ θαη ε έλσζή ηνπο γίλεηαη κε ηππηθέο ρεκηθέο ζπλάςεηο. Οη δε θεληξηθέο απνιήμεηο ησλ θπηηάξσλ ηνπ ειηθνεηδνχο γαγγιίνπ πεξηζηξέθνληαη ε κία πάλσ ζηελ άιιε θαηά κία ηππηθή δηάηαμε θαη ζρεκαηίδνπλ ην ζηέιερνο ηνπ θνριηαθνχ λεχξνπ. Η ππθλφηεξε απαγσγφο λεχξσζε είλαη ζηε βαζηθή έιηθα. Οη ίλεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε βαζηθή έιηθα ηνπ θνριία απνηεινχλ ην εμψηαην ηκήκα ηνπ ζηειέρνπο ηνπ λεχξνπ. Μφλν ιίγεο ίλεο ηνπ θνριηαθνχ λεχξνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα δηαηεξεζεί θαιή αθνή. Γηα λα πξνθιεζεί κεηξεηή απψιεηα αθνήο, ην θνριηαθφ λεχξν πξέπεη λα δηαηκεζεί πεξηζζφηεξν απφ ην κηζφ θαη ε αθνή πνπ παξακέλεη είλαη αθνή ρακειψλ ζπρλνηήησλ.

40 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο ΚΔΝΣΡΙΚΟ ΑΚΟΤΣΙΚΟ ΤΣΗΜΑ Η πνξεία ηνπ αθνπζηηθνχ ζήκαηνο δηαγξάθεηαη σο εμήο: ΚΟΥΛΙΑΚΟ ΝΔΤΡΟ ΔΩ ΑΚΟΤΣΙΚΟ ΠΟΡΟ ΠΡΟΜΗΚΗ ΚΟΙΛΙΑΚΟΙ ΚΟΥΛΙΑΚΟΙ ΠΤΡΗΝΔ (πξφζζηνο, ξαρηαίνο, νπίζζηνο) ΑΚΟΤΣΙΚΔ ΠΔΡΙΟΥΔ ΦΛΟΙΟΤ (πεξηνρή ηεο λήζνπ, έζσ γνλαηψδεο ζψκα, νπίζζην δηδχκην, θνριηαθφο ππξήλαο ηνπ έμσ ιεκλίζθνπ, ππξήλαο ηεο άλσ ειαίαο). Σν έζσ γνλαηψδεο ζψκα κέζσ ηεο έζσ θάςαο ζπγθνηλσλεί κε ηνλ αθνπζηηθφ θινηφ ν νπνίνο βξίζθεηαη ζηελ άλσ θξνηαθηθή έιηθα θαη απνηειείηαη απν ηηο θαηά Brodmann πεξηνρέο 41, 42, 22 θαη 52.

41 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗ ΟΜΙΛΙΑ 4.1. ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΝΔΤΡΙΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗ ΟΜΙΛΙΑ Σν πεξηθεξεηαθφ ζχζηεκα απνηειείηαη απφ ηα Κξαληαθά λεχξα Νσηηαία λεχξα (spinal nerves) ηα νπνία πεξηέρνπλ θηλεηηθέο ίλεο πνπ εηζρσξνχλ ζην πξφζζην κέξνο ηνπ λσηηαίνπ κπεινχ θαη αηζζεηεξηαθέο ίλεο νη νπνίεο εηζρσξνχλ ζην νπίζζην κέξνο ηνπ λσηηαίνπ κπεινχ. Tα θξαληαθά λεχξα ππεξεηνχλ ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ησλ αηζζήζεσλ ζηελ πεξηνρή ηεο θεθαιήο (αθνή, φζθξεζε, φξαζε) θαη ηελ νκηιία. Σα λσηηαία λεχξα ζην πξφζζην κέξνο ηνπ λσηηαίνπ κπεινχ ελεξγνπνηνχλ ηνπο κχεο γηα ηνλ έιεγρν ηεο αλαπλνήο θαηά ηελ νκηιία θαη εθηείλνληαη ζηε cervical πεξηνρή, ζηε ζσξαθηθή πεξηνρή θαη ζηελ θνηιηαθή πεξηνρή ηεο vertebral column. Έηζη ξπζκίδνπλ ηε δξάζε ησλ κπψλ θαηά ηελ εηζπλνή θαη ηελ εθπλνή. Σα θξαληαθά λεχξα πνπ ππεξεηνχλ ηε ιεηηνπξγία ηεο νκηιίαο θαη αθνήο είλαη ηα εμήο: Κξαληαθφ λεχξν V, Σξίδπκν λεχξν λεπξψλεη κχεο ηεο θάησ γλάζνπ Κξαληαθφ λεχξν VII, Πξνζσπηαίν λεχξν - λεπξψλεη ηνπο κχεο ησλ ρεηιέσλ γηα ηελ θίλεζε ηνπ άλσ θαη θάησ ρείινπο Kξαληαθφ λεχξν VIII, Αθνπζηηθφ λεχξν - κεηαθέξεη ηηο εηζεξρφκελεο αθνπζηηθέο πιεξνθνξίεο ζηνλ εγθέθαιν, δει. ζηνλ Κχξην Αθνπζηηθφ Φινηφ Κξαληαθφ λεχξν IΥ, Γισζζνθαξπγγηθφ λεχξν - Κηλεηηθή λεχξσζε ηνπ θάξπγγα θαη αηζζεηεξηαθή λεχξσζε ηνπ νπίζζηνπ

42 Οθαιίδνπ, Α. Δηζαγσγή ζηηο Δπηζηήκεο Λφγνπ θ Αθνήο 42 κέξνπο ηεο γιψζζαο Κξαληαθφ λεχξν Υ, Πλεπκνλνγαζηξηθφ λεχξν - Κηλεηηθή λεχξσζε ηνπ ιάξπγγα Κξαληαθφ λεχξν XI, Παξαπιεξσκαηηθφ λεχξν - Κηλεηηθή λεχξσζε ηνπ Αλειθηήξα ηεο καιζαθήο ππεξψαο Κξαληαθφ λεχξν ΥΙΙ, Yπνγισζζηθφ λεχξν - Κηλεηηθή λεχξσζε ησλ κπψλ ηεο γιψζζαο Tα λσηηαία λεχξα (spinal nerves) πνπ ππεξεηνχλ ηε ιεηηνπξγία ηεο νκηιίαο είλαη ηα εμήο: Σα C1-C8 είλαη απρεληθά λεχξα, εθ ησλ νπνίσλ ηα C3-C5 ζρεκαηίδνπλ ην θξεληθφ λεχξν πνπ λεπξψλεη ην δηάθξαγκα T1-T12 Θσξαθηθά λεχξα, εθ ησλ νπνίσλ ηα T1-T11 λεπξψλνπλ ηνπο εζσηεξηθνχο κεζνπιεχξηνπο κχεο θαηά ηελ εθπλνή θαη ηα Σ7-Σ12 λεπξψλνπλ ηνπο θνηιηαθνχο κχεο θαηά ηελ εθπλνή. Σπκπεξαζκαηηθά, ην Κ.Ν.Σ. ελεξγνπνηεί πνιιέο νκάδεο κπώλ νη νπνίεο ζπγρξνλίδνληαη κε ηέηνην ηξόπν ώζηε λα παξάγνπλ θηλήζεηο ηεο θνηιηαθήο ρώξαο, ηνπ ζηέξλνπ, ηνπ ιάξπγγα, ηεο θσλεηηθήο νδνύ θαη ησλ ρεηιέσλ κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνύληαη αιιαγέο πίεζεο ηνπ αέξα νη νπνίεο γίλνληαη αθνπζηηθά αληηιεπηέο. Οη αιιαγέο ηεο πίεζεο, βέβαηα, πξνϋπνζέηνπλ ηελ ύπαξμε ηνπ αέξα κέζα ζηηο θνηιόηεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο νκηιίαο.