Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Transcript

1 1 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

2 2 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΥΡΚΟΥΤΑ ΛΑΜΠΡΙΝΗ: ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ (ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ) ΚΑΖΑΚΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ: ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΣΑΛΟΓΛΙΔΟΥ ΑΡΕΤΗ: ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

3 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 Κεφάλαιο 1. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Μεσοποταμία Παλαιστίνη Ινδία Κίνα Αίγυπτος Περσία Αρχαία Ελλάδα Ο Ασκληπιός Ο Ιπποκράτης Αρχαία Ρώμη Σύνοψη 17 Κεφάλαιο 2. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Διακόνισσες Παραβολάνοι Το Βυζάντιο Σύνοψη 21

4 4 Κεφάλαιο 3. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗ ΔΥΣΗ Μεσαίωνας Ιπποτικά Τάγματα Σύνοψη 25 Κεφάλαιο 4. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Μεταρρύθμιση- Διαφωτισμός- Αναγέννηση Ο ρόλος της Florence Nightingale Η ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού Σύνοψη 34 Κεφάλαιο 5. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η εξέλιξη της νοσηλευτικής στην νεότερη και νεότατη Ελλάδα Σύνοψη 37 Κεφάλαιο 6. Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σώμα Αδελφών Νοσοκόμων Η συμβολή της βασίλισσας Όλγας και η ίδρυση της πρώτης Σχολής Νοσοκόμων Ο ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Τομέας Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης Οι Σχολές Νοσοκόμων Επαγγελματική οργάνωση ελληνίδων νοσηλευτριών Σύνοψη 50

5 5 Κεφάλαιο 7. ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ελένη Βασιλοπούλου Αθηνά Μεσολωρά Βασιλική Λανάρα Σύνοψη 57 Κεφάλαιο 8. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η συστηματική απόκτηση γνώσης Σύνοψη 60 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 61 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 64 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 67

6 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μελέτη της Ιστορίας της Νοσηλευτικής είναι απαραίτητη για την απόδειξη της συνέχειας και της αξίας της στο πέρασμα του χρόνου. Η σύντομη ιστορική αναδρομή που ακολουθεί αναφέρεται σε αρχαίους λαούς όπως Πέρσες, Αιγύπτιοι και στη συνέχεια επικεντρώνεται στους λαούς της Μεσογείου. Επίσης γίνεται αναφορά στην πορεία της Νοσηλευτικής στην Αρχαία Ελλάδα, στους Βυζαντινούς χρόνους, τον Μεσαίωνα, και τις επιρροές που δέχτηκε από Δύση και Ευρώπη. Τέλος, εξετάζεται η πορεία της Νοσηλευτικής εκπαίδευσης στη νεότερη και νεότατη Ελλάδα και παρουσιάζονται μορφές της σύγχρονης Νοσηλευτικής εκπαίδευσης από την αρχή, κατά την πορεία και μέχρι το τέλος του ολοκληρωθέντος αιώνα. Η γνώση του παρελθόντος αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σωστότερη αντιμετώπιση του μέλλοντος. Από αυτή τη γνώση συνάγουμε συμπεράσματα βλέποντας τις επιτυχίες αλλά και τις αποτυχίες αυτών που έζησαν και έδρασαν στο παρελθόν και κυρίως τις αιτίες που συντέλεσαν για να επέλθουν τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα. Αυτό ουσιαστικά μας έδωσε το ερέθισμα να ασχοληθούμε με την μελέτη της Ιστορίας της Νοσηλευτικής εκπαίδευσης και της Ιστορίας του Νοσηλευτικού επαγγέλματος από την απαρχή του έως και σήμερα.

7 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Νοσηλευτική είναι επιστήμη ξεχωριστή από την Ιατρική, με δική της ταυτότητα, αντικείμενο και μεθοδολογία, που βοηθά τον άρρωστο από άλλες πηγές γνώσης από εκείνες της Ιατρικής. Από την έναρξή της η Νοσηλευτική περιγράφηκε με ποικίλους τρόπους. Αρχικά, δινόταν έμφαση στην τέχνη ή τεχνολογική πλευρά της Νοσηλευτικής, μεταγενέστερα όμως ανακαλύφθηκε το συνεχώς διευρυνόμενο πεδίο της, που περιλαμβάνει εκτός από την εμπειρική της πλευρά και την επιστημονική γνώση και μέθοδο. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. (1986) Νοσηλευτική είναι προσφορά υγείας προς τον άνθρωπο σε διάφορα στάδια υγείας και ασθένειας. Διδάσκει και καθοδηγεί το άτομο για να επιτύχει και να διατηρήσει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας. Βοηθά εκείνον που βρίσκεται σε ένα στάδιο υψηλού κινδύνου, δηλαδή σε πριν τη νόσο κατάσταση, ώστε να αποφευχθεί η ανάπτυξη ενός προβλήματος υγείας. Ανιχνεύει και βρίσκει τους ασθενείς στα πρώιμα στάδια της αρρώστιας και συντελεί στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, ώστε να προλαμβάνεται μεγαλύτερη επιβάρυνση της υγείας ή και ο θάνατος. Νοσηλεύει τους αρρώστους και προσπαθεί να τους φέρει στο καλύτερο επίπεδο για να αμυνθούν έναντι της ασθένειας. Και τέλος, φροντίζει για την αποκατάσταση του αρρώστου, κατά τρόπο ώστε να αποφύγει την αναπηρία σαν κατάληξη της αρρώστιας ή να αναπτύξει το μέγιστο δυναμικό του μέσα στα όρια της αναπηρίας του.

8 8 Οι Έλληνες δικαιολογημένα πρέπει να είναι υπερήφανοι για την εξέλιξη της ιατρικής και νοσηλευτικής. Η Ελλάδα γέννησε τον Ιπποκράτη που παγκόσμια θεωρείται ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης και της νοσηλευτικής, (που αργότερα με την επίδραση των αρχών του Χριστιανισμού υψώθηκε σε κοινωνικό λειτούργημα). Οι πρώτες γνώσεις ιατρικής και νοσηλευτικής ανάγονται στα δύο κείμενα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.. Ιστορικά η νοσηλευτική εξελίχθηκε από μια τεχνική υπηρεσία, σε ανθρωποκεντρική διεργασία, που επηρεάζει τις ζωές των άλλων έτσι ώστε να μεγιστοποιούνται οι ανθρώπινες δυνατότητες σε όλες τις διαστάσεις. Από τους ορισμούς της νοσηλευτικής εξάγονται οι τέσσερις παρακάτω κύριοι στόχοι της νοσηλευτικής πρακτικής: Η προαγωγή της ευεξίας Η πρόληψη της ασθένειας Η αποκατάσταση της υγείας Η διευκόλυνση της επιτυχούς αντιμετώπισης των προβλημάτων υγείας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης της Νοσηλευτικής αλλά και του τομέα της Νοσηλευτικής εκπαίδευσης, η διερεύνηση των διαφόρων σταθμών στη μακρόχρονη πορεία της καθώς και οι επιρροές που δέχτηκε και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξή της.

9 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Στο παρόν κεφάλαιο πραγματοποιείται μια ιστορική αναδρομή της Νοσηλευτικής στο πέρασμα των χρόνων κατά την προχριστιανική περίοδο και γίνεται αναφορά στις θεραπευτικές ικανότητες των λαών με αξιόλογους πολιτισμούς όπως οι λαοί της Μεσοποταμίας, οι Εβραίοι, οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Αιγύπτιοι, οι Πέρσες και οι Αρχαίοι Έλληνες. 1.1 Μεσοποταμία Στη Μεσοποταμία οι αρρώστιες θεωρούνταν τιμωρία των θεών και η ιατρική ήταν στα χέρια των ιερέων, οι οποίοι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: σ αυτούς που ασχολούνταν με τη διάγνωση αλλά και με τις αιτίες των νόσων, στους «εξορκιστές» που έδιωχναν μακριά το κακό και τους δαίμονες και στους θεραπευτές οι οποίοι ασχολούνταν με τη χρήση θεραπευτικών μέσων. Τα θεραπευτικά μέσα τα οποία χρησιμοποιούσαν αφορούσαν θεραπείες με επιθέματα, επιδέσμους, μαλάξεις, πλύσεις τραυμάτων, δίαιτα και ανάπαυση, χρήση εμετικών και υποθέτων, συστάσεις ατομικής υγιεινής. Διέθεταν σωρεία φυτικών φαρμάκων. Οι γνώσεις γύρω από τις μεθόδους θεραπείας και νοσηλείας που είχαν πηγάζουν κυρίως από 700 περίπου πλάκες

10 10 που ανακαλύφθηκαν το 1849 και αποτελούν μέρος της μεγάλης βιβλιοθήκης του βασιλιά Σαρδανάπαλου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός της ανακάλυψης του αρχαιότερου κειμένου στον κόσμο τον περίφημο «Κώδικας του Χαμουραμπί» περιεχόμενο του οποίου είναι νομικές διατάξεις που ρυθμίζουν θέματα θεραπείας και γενικά γίνονται αναφορές περί ιατρικής και νοσηλευτικής δεοντολογίας(πάβεϋ,1960) 1.2 Παλαιστίνη Τις περισσότερες μαρτυρίες για τη νοσηλευτική των Εβραίων έχουμε από το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης. Έτσι πληροφορούμαστε π.χ. από το Λευτικόν πως εισήγαγαν την περιτομή (που φαίνεται ότι μάλλον την πήραν από τους Αιγύπτιους), πως περιποιούνταν τα τραύματα με λάδι, πως χρησιμοποιούσαν ράμματα και επιδέσμους. Ακόμα, αναφέρονται κανόνες υγιεινής διατροφής όπως νηστείες, δίαιτες, χρήση βδελλών, αφαιμάξεις, χειρουργικές επεμβάσεις με ναρκώσεις. Από το Ταλμούθ πληροφορούμαστε σχετικά με τις γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας της εποχής ότι π.χ. η καρδιά αποτελεί το σημαντικότερο όργανο για τη ζωή. Χαρακτηριστικό της θρησκείας των Εβραίων είναι ότι καθιέρωσε υποχρεωτική την φιλοξενία γεγονός που συντέλεσε στην οργάνωση της φιλανθρωπίας (Μελιτζανά, 2000)

11 Ινδία Η αρχή της ιατρικής και νοσηλευτικής των Ινδών καλύπτεται από τις μυθικές παραδόσεις. Από τα τέσσερα βιβλία των Βέδα, το αρχαιότερο και με τους λιγότερους μύθους κείμενο είναι το «επιστήμη της ζωής». Αυτό αποτελείται από τέσσερα μέρη στα οποία πραγματεύεται για την ιατρική, χειρουργική, οφθαλμολογική και παιδιατρική, συγκεντρώθηκαν δε από το γιατρό Σουσρούτα. Η ακμή του πολιτισμού στην Ινδία διήρκησε από το 800 π. Χ. μέχρι το 1000 μ. Χ. οπότε άνθισε και η ιατρική για την οποία λειτουργούσε στο Μπεναρές κέντρο εκπαίδευσης, αν και ασκούνταν αποκλειστικά από τους ιερείς. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ότι οι ινδοί απαριθμούν περί τις χίλιες εκατό παθήσεις, από πλευράς δε θεραπείας αναφέρουν λουτρά, υποκλυσμούς, εμετικά, κολπικές πλύσεις, ουρητικά όργανα κ.λπ. με αντίστοιχες νοσηλείες(ρούσου,1991) 1.4 Κίνα Η ιατρική της Κίνας στηρίχθηκε κυρίως στην πρόληψη. Ο μύθος περιβάλλει και εδώ τις πρώτες ιατρικές και νοσηλευτικές αντιλήψεις. Ο Αυτοκράτορας κατά τον μύθο- επισκέφτηκε τους αθάνατους και από αυτούς απέκτησε τις ιατρικές και θεραπευτικές του γνώσεις για την υγεία του λαού.

12 12 Από πολύ παλιά η ατομική υγιεινή των κινέζων ήταν σε καλό επίπεδο. Η συνήθεια λ.χ. να πίνουν το γνωστό εθνικό ποτό τους, το τσάι, αντί για νερό, τους προφύλασσε από τα παράσιτα και τα εντερικά νοσήματα. Διέθεταν πολύ πλούσια φαρμακολογία με περίπου 2000 σκευάσματα εκ των οποίων σχεδόν όλα ήταν φυτικά. Στην εποχή της δυναστείας των Χάνς (260π.Χ. 220 μ. Χ.) αναφέρονται για πρώτη φορά γυναίκες να ασχολούνται με τη νοσηλεία αρρώστων. Πατέρας της κινέζικης ιατρικής θεωρείται ο Shen Nung (Σαν Νουγκ). Σ αυτόν αποδίδεται η συγγραφή της «Μεγάλης Βοτανολογίας» η οποία περιλαμβάνει την τέχνη του βελονισμού αλλά και μελέτη περί ιατρικής(δημάκη-μπαζιάνα,1988) 1.5 Αίγυπτος Οι σοφοί της Αιγύπτου έδωσαν μεγάλη σημασία στην ιατρική και νοσηλευτική, οι δε σχετικές γνώσεις αντλούνται από τους τόμους της «Ερμητικής Συλλογής» καθώς και από πολλούς πάπυρους, που διάφοροι ερευνητές ανακάλυψαν κατά καιρούς. Επίσης ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος μας παρέχει σαφείς πληροφορίες για την άσκηση της ιατρικής και νοσηλευτικής μάλιστα σε επιστημονικές βάσεις και μεθόδους. Ειδικότερα γράφει (5ος π.χ. αιώνας) ότι κάθε γιατρός είχε την ειδικότητα του λ.χ. υπήρχαν οφθαλμίατροι, χειρούργοι, οδοντίατροι, κ.λπ. είχαν δε εξαιρετική εκτίμηση για τις ειδικές γνώσεις και την επιτηδειότητα, που διέθεταν. Πολλοί βασιλείς, όπως ο Κύρος της Περσίας και ο Δαρείος

13 13 καλούσαν για να συμβουλευτούν Αιγυπτίους γιατρούς. Πατέρας της ιατρικής των αρχαίων Αιγυπτίων ήταν ο Inhotep ο οποίος ήταν συγχρόνως μάγος, αρχιτέκτονας, ιερέας. Θεοποιήθηκε μετά το θάνατό του και αντιστοιχεί στον Ασκληπιό των αρχαίων Ελλήνων. Από πάπυρους και άλλα έγγραφα έχουμε πολλές μαρτυρίες που δείχνουν ότι η ιατρική στην Αίγυπτο είχε προαχθεί σε υψηλό βαθμό. Συγκεκριμένα ιατρικού περιεχομένου είναι οι πάπυροι Έμπερς, Χερστ, Σμιθ όπου περιγράφονται θεραπευτικά μέσα όπως οι αλοιφές, οι εισπνοές, η χρήση επιδέσμων και εμπλάστρων (Κοτσαμπασάκη, 2004) 1.6 Περσία Η ιατρική των Περσών όπως και εκείνη της Βαβυλώνας στηρίχθηκε στην πρόληψη και στον εξορκισμό δαιμόνων ως προέλευση ασθενειών. Το μόνο διασωθέν έργο των Περσών είναι το φιλοσοφικό «Zend Avesda» (Ζεντ Αβέστα), όπου μεταφράζεται ως «Νόμος κατά των δαιμόνων» και είναι ένας κώδικας εξαγνισμού. Όπως και ο κώδικας του Χαμουραμπί, ορίζει αμοιβές γιατρών τριών κατηγοριών: γιατροί του μαχαιριού, γιατροί βοτάνων, γιατροί του λόγου. Οι αμοιβές για τους γιατρούς είχαν προβλεφθεί ανάλογα με την κοινωνική τάξη και την περιουσία του αρρώστου. Πατέρας της περσικής ιατρικής θεωρείται ο Θρίτας, ο οποίος μετά το θάνατό του θεοποιήθηκε(ζηρογιάννης,1994)

14 Αρχαία Ελλάδα Την ιατρική στην αρχαία Ελλάδα την αποτελούσαν τρία στοιχεία: το υπερφυσικό, «Απολλώνιο», που είχε μείνει από προηγούμενες εποχές, το «μαγικό», το οποίο είναι ένα μείγμα εμπειρικής ιατρικής αλλά και της ιατρικής των Ασκληπιείων, το «Ιπποκράτειο» βασικά χαρακτηριστικά του οποίου ήταν η παρατήρηση και η επιστήμη. Η μελέτη της εξελικτικής πορείας των πρώτων λαών της Γης, και ειδικά αυτών που έχουν μορφοποιήσει την θρησκεία τους μέσω της Μυθολογίας, δείχνει μια τάση αυτών των λαών για ταύτιση της Θρησκείας με την Ιατρική. Η πλειοψηφία των πρώτων λαών κατατάσσει την ιατρική στην κατώτατη βαθμίδα και δεν την αναπτύσσει σε ανάλογο βαθμό, ώστε να είναι ωφέλιμη για την ανθρωπότητα. Η νοσηλευτική φροντίδα παρεχόταν Εν οίκω στα στενά πλαίσια της οικογένειας, Εν καιρώ πολέμου στα πεδία των μαχών από απλούς πολίτες, οπλίτες, ευγενείς οι οποίοι κατείχαν γνώσεις της θεραπευτικής και της φροντίδας ασθενών και Σε πρώιμης μορφής οργανωμένα νοσοκομεία (θεραπευτήρια, Ασκληπιεία, ιατρεία, ιερούς ναούς) άλλοτε αμισθί,άλλοτε υπό την μορφή «αναθημάτων» Η θεραπευτική των αρχαίων Ελλήνων εξελίχθηκε σε τρείς ιστορικές περιόδους:

15 15 Προϊπποκρατική περίοδο (3000 π.χ.-5ο αιώνα π. Χ.) Ιπποκρατική (5ος-3ος πχ.) συμπίπτει με το απόγειο του Ελληνικού Πολιτισμού Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική (3ος π Χ. αιών.). συμπίπτει με το αποκορύφωμα του Ελληνικού Πολιτισμού της Τροίας. Η αρχαία Ελλάδα γέννησε δύο πολύ μεγάλες προσωπικότητες στο χώρο της ιατρικής τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη όπου η προσφορά τους μνημονεύεται παγκόσμια(πάβεϋ,1960) Ο Ασκληπιός Ο Ασκληπιός, είναι γνωστό ότι ανακηρύχθηκε δημόσια το 420 π.χ. θεότητα στην Αθήνα και για πολλούς αιώνες είχε εμπνεύσει σεβασμό μέχρι λατρείας. Πολλοί ναοί με το όνομα ασκληπιεία είχαν ανεγερθεί προς τιμήν του. Μερικοί από τους ναούς του Ασκληπιού είχαν μετατραπεί σε σχολές ιατρικής της εποχής εκείνης, στις οποίες αρχικά υπήρχαν στοιχεία μαγείας νέας δεισιδαιμονίας, σιγά-σιγά όμως με τις θετικές παρατηρήσεις άρχισαν να απομακρύνονται για να παραχωρήσουν τη θέση τους στην επιστήμη. Ο γνωστότερος ναός του Ασκληπιού ήταν αυτός της Επιδαύρου. Στα «θεραπευτήρια» τα λεγόμενα «Ασκληπιεία» οι ασθενείς θεραπεύονταν μέσω της υποβολής του ονείρου, καθώς θεωρούσαν ότι κατά την ώρα του ύπνου με θεϊκή παρέμβαση γίνονταν καλά. Η παράδοση τον θέλει να συμπαραστέκεται στους Αθηναίους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και κατά τον λοιμό(ζιάκας,1992)

16 Ο Ιπποκράτης Από τον Πλάτωνα αναφέρονται εκατό περίπου έργα με το όνομα Ιπποκράτειος Συλλογή, που περιέχουν υλικό ιατρικό, νοσηλευτικό, μεθόδους θεραπείας κ.λπ. Επίσης σ αυτά τα έργα περιέχονται ιδεώδης ηθικές αρχές για την άσκηση της ιατρικής- νοσηλευτικής, απόλυτα σύμφωνες με τα όσα δίδασκε ο Ιπποκράτης. Είναι σύγχρονος των διανοούμενων και φιλοσόφων της εποχής Πλάτωνα, Σωκράτη, Σοφοκλή, Ευριπίδη. Συστηματοποιεί την παρατήρηση του αρρώστου και καταγράφει ξεπερνώντας το στάδιο της θεραπευτικής τέχνης (κλειστό οικογενειακό επάγγελμα) και διδάσκει ανοιχτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στη διδασκαλία του απέκρουσε τη θεωρία περί της υπερφυσικής προέλευσης των ασθενειών, διακηρύσσοντας ότι προέρχονται μόνο εξαιτίας της διάστασης του ανθρώπου με το τους φυσικούς νόμους. Ακόμα με πολλές λεπτομέρειες δίδασκε τους μαθητές του για την άσκηση των νοσηλευτικών καθηκόντων π.χ. για το καθάρισμα και την περιποίηση των τραυμάτων με τη χρήση βρασμένου νερού ή με κρασί. Τίποτα δεν αναφέρει α το έργο της νοσηλείας το ασκούσαν και γυναίκες, όπως οι ιέρειες και θεράπαινες των ναών. Το επίπεδο ατομικής υγιεινής, που όριζε ο Ιπποκράτης στους οπαδούς του ήταν εξαιρετικά υψηλό.

17 17 Το διασωθέν γραπτό έργο του Ιπποκράτη (καθώς δεν σώζεται όλο) περιλαμβάνει: τους αφορισμούς ( κλινικές σημειώσεις), το προγνωστικά και 47 κεφάλαια που περιέχουν μελέτες για δίαιτες σε 420 περίπου οξέα νοσήματα, τραύματα κεφαλής, εξαρθρήματα, λοιμώδη νοσήματα, γνωστά ως «Ιπποκράτειο Προσωπείο». Επίσης καθόρισε τη συμπεριφορά των γιατρών και διατύπωσε τα σημεία εκείνα όπου οι γιατροί συμπεριλαμβάνουν στον όρκο τους(πουρναρόπουλος,1967) 1.8 Αρχαία Ρώμη Όπως και στους αρχαίους Ανατολικούς λαούς έτσι και στη Ρώμη οι δεισιδαιμονίες, οι προλήψεις, οι μαγεία, καθώς και η θεϊκή προέλευση και ίαση ασθενειών, ήταν διαδεδομένες. Ο τομέας της οδοντιατρικής γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι ασχολούνταν περισσότερο με τις κατακτήσεις παρά με τις επιστήμες και ιδιαίτερα αυτή της ιατρικής καθώς έβαζαν τους δούλους τους να ασχολούνται μ αυτήν γιατί δεν την θεωρούσαν επιστήμη(ρούσου,1991) 1.9 Σύνοψη Η επιστήμη της νοσηλευτικής καθώς και της ιατρικής κατά το πέρασμά τους στους αιώνες επηρεάστηκε αλλά και επηρέασε σημαντικά λαούς με

18 18 αξιόλογους πολιτισμούς, όπως οι λαοί της Μεσοποταμίας, οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Πέρσες, οι Εβραίοι και οι Αιγύπτιοι. Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε και η συμβολή της αρχαίας Ελλάδας στην διαμόρφωσή της. Όλα αυτά συνέβαλαν στην εξέλιξη της επιστήμης της Νοσηλευτικής αφού τη βοήθησαν να φτάσει σε υψηλό επίπεδο μεθόδων θεραπείας και να αναπτύξει μεθόδους νοσηλείας.

19 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Σ αυτό το κεφάλαιο εξιστορούνται οι πρώτες θρησκευτικές ομάδες οι οποίες βαθιά επηρεασμένες από τον χριστιανισμό ασκούν έντονη φιλανθρωπική δράση. Γίνεται αναφορά και στο Βυζάντιο το οποίο δεν έμεινε ανεπηρέαστο και ανέπτυξε το νοσηλευτικό επάγγελμα. 2.1 Διακόνισσες Το κήρυγμα της αγάπης που έφερε ο Χριστιανισμός συνέβαλλε στην ανάπτυξη των ιδεών της φιλανθρωπίας και της φιλαλληλίας. Σε αυτό το κλίμα προστέθηκε η σημαντική δράση των Διακονισσών οι οποίοι μεταξύ των καθηκόντων τους είχαν και την εκπαίδευση ορφανών, την επίσκεψη σε φυλακισμένους και την περίθαλψη αρρώστων. Η πρώτη διακόνισσα η οποία τόσο από Έλληνες όσο και από ξένους συγγραφείς χαρακτηρίζεται ως η πρώτη επισκέπτρια αδελφή, είναι η Φοίβη για την οποία ο Απόστολος Παύλος σε επιστολή του λέει πως έχει διακριθεί σε όλα της τα καθήκοντα και έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την φροντίδα ασθενών.

20 20 Παρόλο που στη Ρωμαϊκή εκκλησία δεν υπάρχουν αρκετές ιστορικές αναφορές για Διακόνισσες αξίζει να σημειωθεί η προσφορά γυναικών ανωτέρων τάξεων που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη περίθαλψη αρρώστων. Αυτές ήταν: η Φαβιόλα η οποία μάζευε ασθενείς με βαριές και ανίατες αρρώστιες από τους δρόμους και τους περιέθαλπε στο σπίτι της, η Μαρκέλλα η οποία μετέτρεψε το σπίτι της σε κοινοβιακό μοναστήρι, και η Πάουλα η οποία μαθήτεψε δίπλα στη Μαρκέλλα και ίδρυσε πολλά ιδρύματα για περίθαλψη και νοσηλεία ασθενών. Οι Διακόνισσες και λαϊκές χριστιανές των 4 ου και 5 ου αιώνα πλην εξαιρέσεων, έχουν ασαφή προέλευση. Στα βιβλία των Αποστόλων περιγράφονται ότι είναι χήρες, ή είναι κάποιες που παντρεύτηκαν μόνο μια φορά, ή παρθένες άψογης διαγωγής. Οι χήρες πρέπει να ήταν εύπορες γιατί βοηθούσαν οικονομικά την εκκλησία(δημάκη-μπαζιάνα,1988) 2.2 Παραβολάνοι Οι Παραβολάνοι ήταν μια μικρή θρησκευτική ομάδα της οποίας τα καθήκοντα των μελών περιλάμβαναν την έρευνα ασθενών που έπρεπε να νοσηλευθούν. Προφανώς το έκαναν αυτό για να περιορίσουν τους κινδύνους διασποράς της νόσου. Οι Παραβολάνοι ήταν άντρες νοσοκόμοι και μια άλλη σημαντική υποχρέωση που είχαν ήταν η ταφή αυτών που πέθαιναν από

21 21 λοιμώδη νοσήματα. Το Σώμα διαλύθηκε σταδιακά καθώς πολλά μέλη εμπλέκονταν σε ταραχώδεις καταστάσεις(ρηγάτος,2006) 2.3 Το Βυζάντιο Στη βυζαντινή χριστιανική περίοδο παρατηρείται ανάπτυξη των συστημάτων περίθαλψης πάνω στις βάσεις της χριστιανικής θεωρίας. Τιμάται πολύ το ιατρικό και νοσηλευτικό επάγγελμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι γυναίκες ασκούσαν ιατρική. Παρά την επικρατούσα τάση για μοναχική προέλευση των νοσοκόμων δεν παραβλέπουμε ότι υπήρχαν και λαϊκοί νοσοκόμοι. Το καθεστώς ύπαρξης νοσοκόμων τόσο από τις τάξεις των μοναχών όσο και των λαϊκών διατηρήθηκε έως και την πτώση του Βυζαντίου μέχρι τον 15 ο αιώνα (Τράκα, 2005) 2.4 Σύνοψη Το κήρυγμα της αγάπης που έφερε ο Χριστιανισμός συνέβαλλε στην ανάπτυξη των ιδεών της φιλανθρωπίας και της φιλαλληλίας. Δύο θρησκευτικές ομάδες έντονα επηρεασμένες άσκησαν σημαντική δράση στον τομέα της νοσηλευτικής, αυτοί ήταν οι Διακόνισσες και οι Παραβολάνοι.

22 22 Σημαντική είναι και η συμβολή του Βυζαντίου καθώς παρά την επικρατούσα τάση για μοναχική προέλευση των νοσοκόμων κάνουν την εμφάνιση τους για πρώτη φορά και οι λαϊκοί νοσοκόμοι.

23 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗ ΔΥΣΗ Το παρών κεφάλαιο αναφέρεται στη περίοδο του Μεσαίωνα και στη πορεία που διέγραψε σε αυτόν η Νοσηλευτική, εξετάζονται επίσης και τα σημαντικότερα Ιπποτικά Τάγματα. 3.1 Μεσαίωνας Η νοσηλευτική στη Δύση διαμορφώθηκε και πέρασε από διάφορες φάσεις μέσα από τις περιόδους που έγιναν ορόσημο στην ιστορία. Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η νοσηλευτική υπηρεσία καλύφθηκε από γυναίκες μοναχές αλλά και λαϊκές, αξιόλογη όμως ήταν και η συνεισφορά των ανδρών νοσοκόμων. Παράλληλα αυτή τη περίοδο ιδρύθηκαν πολλά νοσοκομεία και ένα από τα αρχαιότερα το «Hotel Dieu» στη Λυών. Στη Γαλλία η Αυγουστινιανές μοναχές, νοσηλεύτριες, γνωστές και ως Αδελφές του Ελέους έχουν πολύ έντονη δράση καθώς φροντίζουν, νοσηλεύουν, περιποιούνται αδιακρίτως πάρα πολύ κόσμο. Επίσης είχαν το χρέος της ταφής όσων πέθαιναν στο νοσοκομείο. Εξυπηρετούσαν τα νοσοκομεία σε περίπου 20 περιφέρειες στη Γαλλία(Ρούσου,1991)

24 Ιπποτικά Τάγματα Τα ταξίδια προς τους Άγιους Τόπους υπό μορφή προσκυνήματος είχαν ξεκινήσει ήδη από τον 4 ο αιώνα. Τα ταξίδια αυτά στην αρχή ήταν ατομικά και στη συνέχεια άρχισαν να οργανώνονται μαζικά. Ένα μεγάλο γεγονός όμως έρχεται να ταράξει τα νερά στην ιστορία. Τέλη του 11 ου αιώνα οι Σελτζούκοι Τούρκοι καταλαμβάνουν την Ιερουσαλήμ και ο πάπας Ουρβανός ο Β καλεί κόσμο να γίνουν Σταυροφόροι για την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων. Οι συνθήκες πολέμου και ο τεράστιος αριθμός των νεκρών έκαναν επιτακτική την ανάγκη για την ύπαρξη οργανωμένων μεθόδων νοσηλείας τόσο για τους τραυματισμένους όσο και για την ταφή των νεκρών. Αυτό είναι ένα γεγονός που σηματοδοτεί την ακμή των στρατιωτικών νοσηλευτικών ταγμάτων. Σημαντικότερα από τα οποία αναφέρονται παρακάτω. Οι Ιωαννίτες: ήταν μια μοναστική αδελφότητα Βενεδικτίνων με έντονη δράση στη νοσηλεία αρρώστων, προσκυνητών, ψυχασθενών και χρόνιων ασθενών. Η αδελφότητα υπηρετούσε ένα ανδρικό και ένα γυναικείο μοναστήρι στην Ιερουσαλήμ τα οποία λειτουργούσαν ήδη από το Μετονομάστηκαν αργότερα σε Ιππότες της Μάλτας. Οι Ιππότες του Αγίου Λαζάρου: μια αδελφότητα που νοσήλευε λεπρούς και δημιούργησε τα γνωστά ως «Λαζαρέτα Απομονωτήρια». Έπαψε να υφίσταται το Αρχικά, τα μέλη ήταν μόνο νοσηλευτές αργότερα όμως προστέθηκαν πολεμιστές πολλοί εκ των οποίων είχαν προσβληθεί από λέπρα. Το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Λαζάρου έπαψε να υφίσταται το 1830.

25 25 Γερμανικό Τάγμα Ιπποτών: ιδρύθηκε το 1191 κατά την Τρίτη Σταυροφορία. Αποτελούνταν από: τους ιερείς, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για τα θρησκευτικά καθήκοντα των πολεμιστών, τους Ιππότες, οι οποίοι ήταν προετοιμασμένοι σε περίπτωση πολέμου ενώ σε περίπτωση ειρήνης φρόντιζαν ασθενείς, και τους νοσοκόμους οι οποίοι ασχολούνται με την περιποίηση των ασθενών. Αργότερα προστέθηκε στο Τάγμα και μια τέταρτη τάξη γυναικών που ονομάστηκαν Αδελφές Λαϊκές (όχι μοναχές) (Μόσχου- Κάκου, 2000) 3.3 Σύνοψη Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η νοσηλευτική υπηρεσία καλύφθηκε από γυναίκες μοναχές αλλά και λαϊκές, αξιόλογη όμως ήταν και η συνεισφορά των ανδρών νοσοκόμων. Η κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Σελτζούκους Τούρκους ξεκινά τις Σταυροφορίες. Ο αριθμός των νεκρών γεννά την ανάγκη της δημιουργίας στρατιωτικών νοσηλευτικών ταγμάτων. Σημαντικότερα εκ των οποίων ήταν: οι Ιωαννίτες, Βενεδικτίνοι μοναχοί με έντονη δράση στη νοσηλεία αρρώστων, οι Ιππότες του Αγίου Λαζάρου, μια αδελφότητα που νοσήλευε λεπρούς και δημιούργησε τα «Λαζαρέτα Αποχωρητήρια», και το Γερμανικό Τάγμα Ιπποτών το οποίο αρχικά αποτελούνταν από άνδρες αργότερα όμως προστέθηκε στο Τάγμα και μια τέταρτη τάξη γυναικών που ονομάστηκαν Αδελφές Λαϊκές (όχι μοναχές).

26 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στην «Σκοτεινή Περίοδο της Νοσηλευτικής» και στον αρνητικό ή θετικό ρόλο που έπαιξαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Λούθηρος, ο Βικέντιος Παύλος και η Florence Nightingale στην εξέλιξη της Νοσηλευτικής εκπαίδευσης. Επίσης γίνεται λόγος για τη δράση και το έργο του Ερρίκου Ντυνάν, όπως και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού ενός από τα μεγαλύτερα ανθρωπιστικά ιδρύματα στον κόσμο. 4.1 Μεταρρύθμιση- Διαφωτισμός- Αναγέννηση Η περίοδος της Αναγέννησης κατά τον 15 ο αιώνα, θεωρείται μία περίοδος ανακαλύψεων και σημαντικής προόδου σε επιστήμες όπως η ανατομία, η επιδημιολογία, η παιδιατρική και η φυσιολογία. Κατά την εποχή του Διαφωτισμού τον 18 ο αιώνα, η επιστημονική πρόοδος είχε άμεση επιρροή στην ιατρική και κατ επέκταση στην ανθρωπότητα. Τότε ξεκινά μία περίοδος προληπτικής ιατρικής καθώς ασθένειες όπως η χολέρα, η ευλογιά, η φυματίωση, ο τύφος, η πανώλη κ.α. θερίζουν ολόκληρη την Ευρώπη. Παρόλη, όμως, την σπουδαία ανάπτυξη εκείνης της εποχής για την Νοσηλευτική ξεκινά μια δύσκολη περίοδος(μόσχου-κάκου,2000)

27 27 Το 1517, ο Μαρτίνος Λούθηρος με τη διακήρυξη που απέρριψε τον ευσεβιστικό εθελοντισμό, κατήργησε τα νοσηλευτικά τάγματα και τα νοσηλευτήρια και άλλαξε τις νοσηλευτικές προοπτικές. Παρόλα αυτά, κυρίως κάποιες χώρες που είχαν επιμείνει στο καθολικό δόγμα (όπως Ισπανία και Ιταλία)ασχολούνται με την νοσηλεία και οργανώνονται νοσηλευτικά τάγματα τα σημαντικότερα εκ των οποίων είναι: Το τάγμα του Καμίλλου της Λίλλης Το τάγμα του Ιωάννη του Θεού Το τάγμα των Ουρσουλινών Οι αδελφές του Ελέους Αξίζει επίσης να σημειωθεί και η προσφορά του Βικεντίου Παύλου, ο οποίος εκτός από τις αδελφές του Ελέους, ίδρυσε και το «Σώμα Ιεραποστόλων» αφιερωμένων στους απόρους και στους αρρώστους, τις «Κυρίες του Ελέους» που νοσήλευαν αρρώστους στο σπίτι τους φροντίζοντάς τους συνεχώς και ο «Τάγμα των Μικρών Αδελφών» ή «Κόρες του Ελέους». Ο ίδιος είχε καταλάβει πως ο όρκος των μοναχών περιόριζε την δράση τους και αποφάσισε γι αυτό να παραμείνουν ελεύθερες και να μην ασπαστούν τον μοναχικό βίο. Τέλος, το 1633 ιδρύει την πρώτη Σχολή Νοσοκόμων στον κόσμο(θεοδώρου,1965)

28 Ο ρόλος της Florence Nightingale Η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ είναι αρκετά δημοφιλής για τη συνεισφορά της κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου. Η κύρια εστίασή της πάνω σε αυτή τη συνεισφορά, άρχισε με τις αναφορές που έφταναν στη Βρετανία για τη φρικιαστική κατάσταση που βρίσκονταν οι τραυματισμένοι. Στις 21 Οκτωβρίου 1854, αυτή και ένα πλήρωμα από 38 εθελόντριες νοσοκόμες, εκπαιδευμένες από τη Νάιτινγκεϊλ και συμπεριλαμβάνοντας και την θεία της Mai Smith, στάλθηκαν (κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Sidney Herbert) στη Τουρκία, γύρω στα 545 χλμ κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας, από το Μπαλακλαβά μέχρι τη Κριμαία, όπου ήταν η βάση του Βρετανικού στρατού(ζηρογιάννης,1994) Η Νάιτινγκεϊλ έφτασε νωρίς το Νοέμβριο του 1854 στο Σελιμιγιέ Μπαρράκς στο Σκουτάρι (το σημερινό Üsküdar στη Κωνσταντινούπολη). Αυτή και οι νοσοκόμες της, βρήκαν πληγωμένους στρατιώτες να είναι σε άσχημη κατάσταση μην έχοντας εκλάβει τη κατάλληλη φροντίδα. Τα φάρμακα ήταν πολύ λίγα, η υγιεινή δεν υπήρχε, και οι μαζικές μολύνσεις ήταν κάτι το συνηθισμένο, ενώ πολλές από αυτές ήταν και θανατηφόρες. Επιπλέον, δεν υπήρχε καθόλου εξοπλισμός για να παρασκευαστεί φαγητό για τους ασθενείς(μόσχου-κάκου,2000) Τα ποσοστά θανάτων δεν έπεσαν, αντίθετα, άρχισαν να αυξάνονται. Ο αριθμός των θανάτων ήταν ο μεγαλύτερος από όλα τα νοσοκομεία της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του πρώτου της χειμώνα στο Σκουτάρι, 4.077

29 29 στρατιώτες πέθαναν εκεί. Δεκαπλάσιος αριθμός στρατιωτών πέθανε από αρρώστιες όπως τύφος, χολέρα και δυσεντερία παρά από πληγές που δημιουργήθηκαν από τη μάχη. Οι συνθήκες στα τότε νοσοκομεία ήταν τόσο θανάσιμες για τους ασθενείς λόγω της πληθώρας τραυματιών και της έλλειψης αερισμού των χώρων(gordon,1980) Επιστρέφοντας στο Λονδίνο κύριο μέλημά της υπήρξε η βελτίωση των συνθηκών στα νοσοκομεία. Καρπός αυτών των προσπαθειών της, οι οποίες περιλάμβαναν αναρίθμητες επαφές με πολιτικούς παράγοντες, ακόμη και με τη Βασίλισσα Βικτωρία ήταν η σύσταση της Βασιλικής Επιτροπής για την Υγεία (1857) η οποία συνέβαλε στην ίδρυση της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής(Gordon,1980) Ενώ ήταν στην Κριμαία, στις 29 Νοεμβρίου 1855, πραγματοποιήθηκε μια δημόσια συνάντηση για να αναγνωριστεί η Florence Nightingale για την εργασία της στον πόλεμο. Αυτό οδήγησε στην ίδρυση του Ταμείου Nightingale για την εκπαίδευση των νοσοκόμων. Η Sidney Herbert υπηρέτησε ως επίτιμος γραμματέας του ταμείου, ενώ ο δούκας του Cambridge ως πρόεδρος. Η Nightingale θεωρήθηκε πρωτοπόρος στην έννοια του ιατρικού τουρισμού, καθώς, με βάση τις επιστολές της από το 1856 όπου και έγραψε για τα ιαματικά λουτρά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκεί περιγράφει λεπτομερώς τις προϋποθέσεις για την υγεία, τις φυσικές περιγραφές, διατροφικές πληροφορίες, και άλλα ζωτικής σημασίας στοιχεία των ασθενώς τους οποίους κατεύθυνε εκεί (όπου η θεραπεία ήταν σημαντικά λιγότερο δαπανηρή από ό, τι στην Ελβετία). Μπορεί να υποτεθεί ότι κατεύθυνε τους ασθενείς που διέθεταν πενιχρά μέσα στις διαθέσιμες θεραπείες(πάβεϋ,1960)

30 30 Μέχρι το 1859 η Nightingale είχε στη διάθεσή της από το Ταμείο Nightingale για τη δημιουργία της Σχολής Εκπαίδευσης Nightingale στο νοσοκομείο St Thomas στις 9 Ιουλίου Ονομάζεται πλέον η Florence Nightingale Σχολή Νοσηλευτικής και Μαιευτικής και αποτελεί μέρος του King College του Λονδίνου. Οι πρώτες εκπαιδευμένες νοσοκόμες άρχισαν τις εργασίες τους στις 16 του Μαΐου του 1865 στο Θεραπευτήριο του Λίβερπουλ(Nightingale,1980) Το πρώτο επίσημο πρόγραμμα κατάρτισης, η Σχολή Νοσοκόμων Nightingale, άνοιξε το Η αποστολή της σχολής ήταν να εκπαιδεύσει νοσοκόμες ώστε να εργαστούν σε νοσοκομεία, να εργάζονται με τους φτωχούς, και να διδάσκουν. Αυτό είχε ως σκοπό, οι μαθητές να νοιάζονται για τους ανθρώπους στα σπίτια τους, μία εκτίμηση που εξακολουθεί να βελτιώνεται σε φήμη και επαγγελματική ευκαιρία για τους νοσηλευτές σήμερα(ρηγάτος,2006) Διαρκής συνεισφορά της Florence Nightingale υπήρξε ο ρόλος της στην ίδρυση του σύγχρονου νοσηλευτικού επαγγέλματος. Έχει δώσει το παράδειγμα της συμπόνιας, της δέσμευσης για την φροντίδα των ασθενών, και της επιμελούς και στοχαστικής διοίκησης του νοσοκομείου(ρούσου,1991) Η Nightingale έγραψε τις «Σημειώσεις Νοσηλευτικής», οι οποίες δημοσιεύθηκαν το Ήταν ένα λεπτό βιβλίο136 σελίδων, που υπηρέτησε ως τον ακρογωνιαίο λίθο του προγράμματος σπουδών στη Σχολή Nightingale και άλλες νοσηλευτικές σχολές, παρόλο που γράφτηκε ειδικά για την εκπαίδευση των ατόμων για νοσηλεία στο σπίτι. Η Nightingale έγραψε: «Κάθε μέρα η γνώση περί υγιεινής, ή η γνώση της νοσηλευτικής, ή με άλλα

31 31 λόγια, του πώς να τεθεί ο οργανισμός σε τέτοια κατάσταση, ώστε να μην έχει καμία ασθένεια, ή να μπορεί να αναρρώσει μετά από μία ασθένεια, παίρνει όλο και υψηλότερη θέση. Αναγνωρίζεται ως η γνώση που ο καθένας θα έπρεπε να έχει -. διακριτή από ιατρικές γνώσεις, που μόνο ένα επάγγελμα μπορεί να έχει»(nightingale,1978) Οι «Σημειώσεις της Νοσηλευτικής» πωλήθηκαν ευρέως και στο ευρύ αναγνωστικό κοινό και θεωρείται μία κλασική εισαγωγή στη νοσηλεία. Η Nightingale πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της στην προώθηση της δημιουργίας και της ανάπτυξης του επαγγέλματος της νοσηλευτικής και την οργάνωση της στη σύγχρονη μορφή της. Η Nightingale ήταν υπέρμαχος της βελτίωσης της φροντίδας και των όρων στα στρατιωτικά και πολιτικά νοσοκομεία στη Βρετανία. Μεταξύ των δημοφιλών βιβλίων της είναι τα: «Σημειώσεις για Νοσοκομεία», το οποίο ασχολείται με τη συσχέτιση των υγειονομικών τεχνικών σε ιατρικές εγκαταστάσεις, «Σημειώσεις Νοσηλευτικής», το οποίο ήταν το πιο αξιόλογο βιβλίο νοσηλείας της εποχής, «Σημειώσεις σχετικά με θέματα που αφορούν την Υγεία» και «Αποδοτικότητα και Διοίκηση Νοσοκομείου του Βρετανικού Στρατού»(Gordon,1980) Στη δεκαετία του 1870, η Nightingale έγινε μέντορας της Λίντα Ρίτσαρντς (Linda Richards), που έγινε γνωστή ως «Η πρώτη εκπαιδευμένη νοσηλεύτρια της Αμερικής», και την ενθάρρυνε να επιστρέψει στις ΗΠΑ με την κατάλληλη κατάρτιση και τις γνώσεις για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας νοσηλευτικών σχολών. Η Λίντα Ρίτσαρντς κατέληξε μία από τις μεγαλύτερες πρωτοπόρους της νοσηλευτικής στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Από

32 32 το 1882, οι νοσοκόμες της Nightingale είχαν μια αυξανόμενη παρουσία και επιρροή στο εμβρυϊκό νοσηλευτικό επάγγελμα. Κάποιες έγιναν προϊσταμένες σε διάφορα κορυφαία νοσοκομεία στο Λονδίνο και σε όλη την Αγγλία(Robinson,1946) Το έργο της Σχολής της Νοσηλευτικής συνεχίζεται σήμερα ως «Σχολή Florence Nightingale της Νοσηλευτικής και Μαιευτικής» στο King s College του Λονδίνου. Το κτίριο Nightingale στη Σχολή Νοσηλευτικής και Μαιευτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, επίσης, πήρε το όνομά της. Η Διεθνής Ημέρα των Νοσηλευτών γιορτάζεται την ημέρα των γενεθλίων της κάθε χρόνο. Ακόμη, η Ιατρική Σχολή Agostino Gemelli στη Ρώμη, το πρώτο πανεπιστήμιο με βάση το νοσοκομείο στην Ιταλία και ένα από τα πλέον έγκυρα ιατρικά κέντρα του, τίμησε τη συμβολή της Nightingale για το επάγγελμα της νοσηλευτικής δίνοντας το όνομα "Florence στο προσκεφάλι" σε ένα ασύρματο σύστημα υπολογιστή που αναπτύχθηκε να βοηθήσει τη νοσηλευτική (Μόσχου- Κάκου, 1998) 4.3 Η ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου είναι το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο. Η ιδέα του ερυθροσταυρισμού γεννήθηκε στο πεδίο της μάχης του Σολφερίνο από την αλτρουιστική διάθεση

33 33 προσφοράς του Ερρίκου Ντυνάν προς τους τραυματίες στρατιώτες του πολέμου μεταξύ Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας και Γάλλο- ιταλικής συμμαχίας στις 24 Ιουνίου Η Διεθνής Επιτροπή που σχηματίστηκε τότε από μία ομάδα εθελοντών με φιλανθρωπικά ιδανικά συνέχισε τη δράση της και μετά τον πόλεμο. Το 1864 υπογράφτηκε η πρώτη Σύμβαση της Γενεύης και ιδρύθηκε το Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού(Ντυνάν,1959) Η φροντίδα και η συμπαράσταση χωρίς πολιτισμική ή εθνική διάκριση ήταν το πρωταρχικό κίνητρο και το ιδεολογικό υπόβαθρο της ίδρυσης του Ερυθρού Σταυρού. Στη διάρκεια των 153 χρόνων δράσης και προσφοράς του Κινήματος, τα ιδανικά αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα της προσπάθειας και της δραστηριότητάς του για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου(eletheriou,1967) Από το 1859 και το πεδίο της μάχης του Σοφλερίνο, το έργο του Διεθνούς Κινήματος Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου διευρύνθηκε και σήμερα περιλαμβάνει ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων που αφορούν τόσο σε περιόδους πολέμου όσο και ειρήνης. Κατά τα πρώτα χρόνια του Κινήματος, η ενότητα σκέψης και δράσης στηριζόταν στην κοινή προσπάθεια. Οι ανθρωπιστικές αξίες που λειτούργησαν ως συστατικά στοιχεία του Κινήματος θεσπίστηκαν ως ιδεολογική του βάση με τη συνθήκη της Γενεύης το 1864, ορίζοντας πως «Τραυματίες και ασθενείς πολεμιστές, οποιαδήποτε εθνικής προέλευσης, θα περισυλλέγονται και θα περιθάλπονται». Το 1875, ο Gustave Moynier επεσήμανε τη σημασία ορισμού και θεσμοθέτησης συμπαγών και διεθνώς αποδεκτών αρχών, ξεχωρίζοντας 4 βασικές αρχές δράσης: την προνοητικότητα, την αλληλεγγύη, τη συγκέντρωση και την αμοιβαιότητα (Gumpert, 1938)

34 Σύνοψη Παρόλη την σπουδαία ανάπτυξη εκείνης της εποχής για την Νοσηλευτική ξεκινά μια δύσκολη περίοδος. Το 1517, ο Μαρτίνος Λούθηρος με τη διακήρυξη που απέρριψε τον ευσεβιστικό εθελοντισμό, κατήργησε τα νοσηλευτικά τάγματα και τα νοσηλευτήρια και άλλαξε τις νοσηλευτικές προοπτικές. Παρόλα αυτά, κυρίως κάποιες χώρες που είχαν επιμείνει στο καθολικό δόγμα (όπως Ισπανία και Ιταλία)ασχολούνται με την νοσηλεία και οργανώνονται νοσηλευτικά τάγματα. Μεγάλη ήταν επίσης και η προσφορά του Βικεντίου Παύλου. Σημαντικός ήταν ο ρόλος της Florence Nightingale στην ίδρυση του σύγχρονου νοσηλευτικού επαγγέλματος. Το πρώτο επίσημο πρόγραμμα κατάρτισης, η Σχολή Νοσοκόμων Nightingale, άνοιξε το Το 1864 υπογράφτηκε η πρώτη Σύμβαση της Γενεύης και ιδρύθηκε το Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού, ξεχωρίζοντας 4 βασικές αρχές δράσης: την προνοητικότητα, την αλληλεγγύη, τη συγκέντρωση και την αμοιβαιότητα..

35 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στην εξέλιξη της Νοσηλευτικής με την ίδρυση «νοσοκομείων- ξενώνων» σε όλη την Ελλάδα, καθώς και στην πρώτη «Σχολή Νοσοκόμων» που ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη. 5.1 Η εξέλιξη της νοσηλευτικής στη νεότερη και νεότατη Ελλάδα Η ελληνική Νοσηλευτική δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την παγκόσμια ανάπτυξη της Νοσηλευτικής και ακολούθησε ισάξια πορεία στο πέρασμα των χρόνων, με ιδιαίτερα σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, η οργανωμένη Νοσηλευτική σταματά να αναπτύσσεται και αφήνεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Παρ όλα αυτά ιδιαίτερη ανάπτυξη γνωρίζουν τα, «νοσοκομεία- ξενώνες», με πρώτο το ελληνικό «νοσοκομείο-ξενώνας» στη Κωνσταντινούπολη το 1517 με ιδιωτική πρωτοβουλία(ρούσου,1991) Μέχρι το 18 ο αιώνα λειτουργούσαν τρία νοσηλευτήρια τα οποία ήταν αυτόνομα και ήταν: το Νοσοκομείο της Πανώλης, του Βαλουκλή, και των Γεμιτζίδων. Αυτά τα τρία ενώθηκαν αργότερα υπό την διοίκηση μιας

36 36 κεντρικής επιτροπής και ονομάστηκαν «Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα». Η κεντρική αυτή επιτροπή ήταν υπεύθυνη για την αναβάθμιση των νοσοκομείων και είχε σημαντική οικονομική ενίσχυση από δωρεές ευεργετών και ομογενών(κουρκούτα,2008) Στις αρχές του 20 ου αιώνα ιδρύθηκε και «Σχολή Νοσοκόμων» η οποία σαν σύστημα εργασίας είχε νέες εργαζόμενες οι οποίες ενώ δουλεύανε, παρακολουθούσαν μαθήματα νοσηλευτικής από τους γιατρούς. Αυτό το σύστημα ωφέλησε πολλά ορφανά κορίτσια τα οποία και είχαν εκπαιδευτεί, αλλά και ασκούσαν την τέχνη της νοσηλευτικής. Παρότι όμως υπάρχει αυτή η αναβάθμιση στα νοσοκομεία και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στους φαρμακοποιούς και στους γιατρούς, για το νοσηλευτικό προσωπικό δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ αυτού και του υπηρετικού προσωπικού(κόκκινου,1972) Σημαντική ήταν και η ανάπτυξη στην Αθήνα τον 16 ο αιώνα καθώς αναφέρεται η ύπαρξη «ξενώνων- νοσοκομείων» που είχε ιδρύσει η μοναχή Φιλοθέη Μπενιζέλου καθώς και την μονή της Πεντέλης. Στο ίδρυμά της νοσηλεύονταν ασθενείς ανεξαρτήτου εθνικότητας όπως Ορθόδοξοι, Εβραίοι, Τούρκοι. Το έργο της είχε εξοργίσει τους Τούρκους οι οποίοι την βασάνισαν και την παράτησαν ημιθανή (1588). Πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου 1589 και αγιοποιήθηκε από την εκκλησία για το έργο της(κουρκούτα,2008) Γενικότερα σε ολόκληρη την Ελλάδα αυτή την περίοδο σημειώνεται έντονη ανάπτυξη στην ίδρυση Νοσοκομείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων σημαντικότερα εκ των οποίων είναι: το «Μπικούρ Χολίμ» που ιδρύθηκε από

37 37 τους Εβραίους οι οποίοι αργότερα ίδρυσαν και το νοσοκομείο Χίρς (σήμερα είναι το κεντρικό κτήριο του Ιπποκράτειου), το δημοτικό νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος» που ιδρύθηκε από την Μουσουλμανική Κοινότητα. Το 1894, λειτούργησε το Ιταλικό Νοσοκομείο και από το 1945 λειτουργεί ως «Λοιμωδών- Ειδικών Παθήσεων». Το 1898, ιδρύθηκε η «Αστυκλινική», στην οποία φαρμακοποιοί εκτελούσαν συνταγές απόρων ασθενών. Η ίδρυση του «Θεραπευτηρίου» από τους Φράγκους που λειτουργεί σήμερα ως «Νομαρχιακό Νοσοκομείο Άγιος Παύλος» ήταν δημιούργημα του τάγματος των «Αδελφών του Ελέους» και παρείχε δωρεάν φάρμακα και περίθαλψη ανεξαρτήτως εθνικότητας (Θεοδώρου Μ., Σαρρής Μ., Σούλης Σ., 1996) 5.2 Σύνοψη Η ελληνική Νοσηλευτική δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την παγκόσμια ανάπτυξη της Νοσηλευτικής καθώς αυτή την περίοδο γνωρίζουν ιδιαίτερη ανάπτυξη τα «νοσοκομεία- ξενώνες». Μέχρι το 18 ο αιώνα λειτουργούσαν τρία νοσηλευτήρια τα οποία ήταν αυτόνομα και στις αρχές του 20 ου αιώνα ιδρύθηκε η «Σχολή Νοσοκόμων». Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η μοναχή Φιλοθέη Μπενιζέλου η οποία αγιοποιήθηκε από την εκκλησία για το έργο της μετά το θάνατό της. Γενικότερα σε ολόκληρη την Ελλάδα αυτή την περίοδο σημειώνεται έντονη ανάπτυξη στην ίδρυση Νοσοκομείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.

38 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στο παρακάτω κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την πρώτη σχολή που ιδρύθηκε στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση, με την συμβολή της βασίλισσας Ολγας στην καθιέρωση της νοσηλευτικής αλλά και του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα. Παρουσιάζεται αναλυτικά η δράση του Ερυθρού Σταυρού καθώς και όλες οι Σχολές από την αρχή τους έως και σήμερα..τέλος γίνεται αναφορά και στο Διεθνές Συμβούλιο Νοσοκόμων.(ΙCN) 6.1 Σώμα Αδελφών Νοσοκόμων Κατά την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης του 1821 δεν υπήρχε οργανωμένη υγειονομική υπηρεσία, αφού δεν υπήρχε οργανωμένος τακτικός στρατός. Η λειτουργία των στρατιωτικών νοσοκομείων αρχίζει το Το 1861 ιδρύεται το " Σχολείο Νοσοκόμων " που αποτέλεσε πρωτοπορία για τα ευρωπαϊκά δεδομένα εκείνης της εποχής. Το ίδιο έτος με βασιλικό διάταγμα καθορίζεται η εσωτερική λειτουργία των Στρατιωτικών Νοσοκομείων(Βλαδίμηρος,1997)

39 39 Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 γεννήθηκε το Σώμα Αδελφών Νοσοκόμων του Ελληνικού Στρατού. Από εκείνο τον πόλεμο και μέχρι τις ημέρες μας, για περισσότερο από έναν αιώνα το Σώμα Αδελφών Νοσοκόμων νοσηλεύει και περιθάλπει τους τραυματίες των πολεμικών επιχειρήσεων και προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του κατά τις περιόδους ειρήνης. Χρειάζεται εδώ να τονιστεί ότι γίνεται αναφορά στις Αδελφές Νοσοκόμες του Στρατού και όχι στον θεσμό της Αδελφής Νοσοκόμας, ο οποίος εμφανίστηκε στη χώρα μας το 1872 με την ίδρυση της πρώτης Σχολής Αδελφών Νοσοκόμων από τη Βασίλισσα Όλγα(Πάβεϋ,1960) Στα πολιτικά νοσοκομεία της χώρας μας κατά το 1897 υπήρχε μεγάλο πλήθος Αδελφών Νοσοκόμων. Τεράστια ήταν η συμβολή του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» στην εκπαίδευση τους. Πολλές από τις αδελφές της σχολής του «Ευαγγελισμού» μαζί με αρκετές ξένες εθελόντριες ήταν από τα πρώτα στελέχη του Σώματος. Οι δραστηριότητές τους είχαν έντονο φιλανθρωπικό και νοσηλευτικό χαρακτήρα καθώς περιλάμβαναν την μεταφορά των τραυματιών από τα πεδία των μαχών στους σταθμούς επίδεσης και στα κινητά χειρουργεία, πραγματοποιήθηκαν δε για πρώτη φορά παγκοσμίως ακτινογραφίες σε πολεμικά τραύματα και χρησιμοποιήθηκαν πλοία ως πλωτά νοσοκομεία που διέθεταν και χειρουργικές αίθουσες. Το Υγειονομικό Σώμα κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 διέθετε ικανούς, έμπειρους και άριστα εκπαιδευμένους αξιωματικούς και νοσοκόμους πολλοί από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους κατά την εκτέλεση του καθήκοντος(δημάκη- Μπαζιάνα,1988)

40 40 Το 1946 ιδρύεται το Σώμα Αδελφών Νοσοκόμων του Στρατού Ξηράς, όταν το πέρας του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ανέδειξε την ανάγκη στελέχωσης των ΕΔ με μόνιμο στρατιωτικό νοσηλευτικό προσωπικό. Το πρώτο κτίριο που στέγασε την νεοϊδρυθείσα Σχολή ήταν ένα κτίριο της Μονής Πετράκη που λειτουργούσε ως παράρτημα του 401 ΓΣΝ και η διάρκεια της εκπαίδευσης των μαθητριών ήταν τριετής. Η θεωρητική εκπαίδευση γινόταν από Αξιωματικούς του Υγειονομικού, από ιδιώτες καθώς και από διπλωματούχες Αδελφές Νοσοκόμους του ΕΕΣ και του Ευαγγελισμού, ενώ η πρακτική άσκηση γινόταν σε πολιτικά και στρατιωτικά νοσοκομεία. Το 1954 δημιουργείται ο κανονισμός της στολής. Οι απόφοιτες φορούν πάντα το διακριτικό σήμα που τους απονέμεται κατά την ονομασία τους ως Αξιωματικοί Νοσηλευτές(Λανάρα,1978) Την ίδια χρονιά ιδρύεται και η Σχολή Γυναικών Αδελφών Νοσοκόμων, η οποία το 1971 μετονομάζεται σε Σχολή Αξιωματικών Αδελφών Νοσοκόμων. Το 1989 η φοίτηση στη σχολή έγινε τετραετής και μετονομάζεται σε Σχολή Αξιωματικών Νοσηλευτικής, για να δεχθεί το 1990 και άνδρες μαθητές(ρούσου,1991) 6.2 Η συμβολή της Βασίλισσας Όλγας και η ίδρυση της Πρώτης Σχολής Νοσοκόμων στην Ελλάδα

41 41 Την απαρχή της οργανωμένης νοσηλευτικής στην Ελλάδα εγκαινιάζει η Βασίλισσα Όλγα.. Η Όλγα γεννήθηκε στην Πετρούπολη της Ρωσίας και πέθανε στην Ρώμη εξόριστη εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων της εποχής. Ήταν σύζυγος του Βασιλιά Γεωργίου του Ά από το 1867 και μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας από το γένος του Τσάρου Νικολάου του Ά. Η φιλανθρωπική δράση της Όλγας στο μακρό διάστημα της βασιλείας της ήταν πλουσιότατη(ρηγάτος,2006) Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι το γεγονός ότι ανέλαβε υπό την προστασία της το «Αμαλιείων Ορφανοτροφείων Κορασίδων» και την «Φιλεκπαιδευτική Εταιρία».Ίδρυσε την «Αδελφότητα» η οποία αντικείμενο της ήταν η υλική και ηθική βελτίωση των φυλακισμένων. Ίδρυσε,με την οικονομική ενίσχυση του Εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Αβέρωφ, το «Εφηβείον» για την προστασία των έφηβων εγκληματιών(ρούσου,1991) Το ερευνητικό πνεύμα της Όλγας διέκρινε ότι η ίδρυση μιας σχολής νοσοκόμων ήταν κάτι το απολύτως απαραίτητο για την στοιχειώδη οργάνωση των υπηρεσιών υγείας προς αντιμετώπιση της απερίγραπτης αθλιότητας που μάστιζε την ελληνική κοινωνία εκείνη την εποχή(λανάρα,1978) Εκείνο το διάστημα ιδρύεται η Πρώτη Νοσοκομειακή Μονάδα «ο Ευαγγελισμός»και αργότερα ιδρύεται η Πρώτη Σχολή Νοσοκόμων στην Ελλάδα το Απώτερος σκοπός της ίδρυσης ήταν η μόρφωση των νοσοκόμων.ο ζήλος της ήταν τόσο μεγάλος που όλες τις δαπάνες τις κάλυψε με δικά της έξοδα αναθέτοντας την διοίκηση σε μια τριμελή επιτροπή κυριών υπό την προεδρία της τότε προέδρου του συλλόγου κ. Ελένης Παπαρηγοπούλου(Μπαρτσόκας,1960)

42 42 Ο ελληνικός λαός αγαπούσε τόσο πολύ την Όλγα καθώς έβλεπε τις προσπάθειες που έκανε για αυτόν και έτσι σε έκκλησή της για οικονομική ενίσχυση προς αποπεράτωση των ιδρυμάτων ανταποκρίθηκε με προθυμία και το εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό. Περνούσε πολλές ώρες στα ιδρύματά της φροντίζοντας με προσωπικό ενδιαφέρων τους ασθενείς(δημάκη-μπαζιάνα,1988) Όπως προαναφέρθηκε η Όλγα είχε προτεραιότητά της την μόρφωση των νοσοκόμων και υποκινούμενη από την αγάπη της για τον ελληνικό λαό, τα τελευταία χρόνια της ζωής της ίδρυσε τον «Οίκο της Αγίας Όλγας».Αυτό ήταν ένα ίδρυμα όπου οι μαθήτριες ήταν εσωτερικές με σκοπό την άρτια μόρφωση θεωρητική και πρακτική. Αποτέλεσε δε από τότε η σχολή αυτή φυτώριο μορφωμένων και φυσικά περιζήτητων Αδελφών, αφοσιωμένων με σπάνιο ζήλο στο νοσηλευτικό έργο. Το ίδρυμα αυτό συντηρούνταν από τις δαπάνες της Όλγας και διαλύθηκε μετά την εξορία της (Μπαρτσόκας, 2008) 6.3 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Η Ελλάδα συμμετέχει στην μεγάλη ιδέα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και τον Ιανουάριο του 1865 υπογράφει την Σύμβαση της Γενεύης. Έτσι ιδρύθηκε στις 10 Ιουνίου το 1877 με πρωτοβουλία της Βασίλισσας Όλγας, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός. Από τη στιγμή της ίδρυσής του αναγνωρίσθηκε από την Διεθνή Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού και σήμερα αποτελεί μέρος της «οικογένειας» του Διεθνούς Κινήματος Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου. Στη μακρά πορεία του μένει βαθιά αφοσιωμένος στις διεθνείς

43 43 ανθρωπιστικές αρχές και στην αλληλέγγυα εθελοντική προσφορά βοήθειας προς τον συνάνθρωπο(γερουλάνος,1950) Είναι ο μεγαλύτερος μη κυβερνητικός οργανισμός στην Ελλάδα με σύνθετο έργο που βασίζεται στην εθελοντική δράση και την άμεση ανταπόκριση των πολιτών. Κινητοποιείται στοχεύοντας πάντα στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου σε περιόδους πολέμου και ειρήνης, στηρίζοντας τραυματίες, ασθενείς, πρόσφυγες, ηλικιωμένους, ανθρώπους με οικονομικές δυσκολίες και άτομα από κάθε ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού. Η δράση του έχει συνδεθεί με την επαγρύπνηση, την αλληλεγγύη και τη φιλαλληλία και είναι συνώνυμη της αφιλοκερδούς προσφοράς και της ανιδιοτέλειας(πανταζίδης,1987) Οι βασικοί σκοποί και στόχοι του Ε.Ε.Σ. είναι: Σε καιρό πολέμου: η συνδρομή και επικουρία στο έργο της Στρατιωτικής Υγειονομικής Υπηρεσίας, η νοσηλευτική περίθαλψη τραυματιών και ασθενών, καθώς και η προστασία των αιχμαλώτων, του άμαχου πληθυσμού και των θυμάτων πολέμου. Σε καιρό ειρήνης: η αρωγή και συμπαράσταση στα θύματα θεομηνιών και επιδημιών, καθώς και η αυτόνομη ή σε συνεργασία με το Κράτος και

44 44 κοινωνικούς φορείς, ανθρωπιστική δραστηριότητα(ελληνικός Ερυθρός Σταυρός,1898) Από το 1877 έως σήμερα, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός συνεχίζει άκοπα να επιτελεί το ανθρωπιστικό του έργο φροντίζοντας τις πιο αδύναμες πληθυσμιακές ομάδες της χώρας. Σε συνεργασία με άλλους θεσμικούς φορείς, κρατικούς και μη, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός είναι στο πλευρό κάθε ανθρώπου, οικογένειας ή ομάδας που αντιμετωπίζει δυσκολίες χωρίς να θέτει φυλετικά, εθνικά ή οικονομικής κατάστασης όρια στη δράση του(γερουλάνος,1950) Από την ίδρυσή του έχει αναπτύξει σπουδαία δράση σε όλες τις δοκιμασίες του ελληνικού λαού από πολέμους έως και θεομηνίες. Συνέβαλλε στην ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση της νεότητας με την ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού Νεότητας. Επίσης σύστησε τον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, το Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού, την Σχολή Νοσοκόμων, την οργάνωση Ελληνίδων Εθελοντριών Νοσοκόμων, καθώς και Κέντρα Αντιφυματικού Αγώνα(Γερουλάνος,1950) Το κίνημα του ΕΕΣ είναι δυνατόν να διακριθεί από πλευράς δραστηριότητας σε τρεις χρονικές περιόδους ως εξής: Πρώτη: από τη σύστασή του το 1877 μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή το 1922.

45 45 Δεύτερη: από το 1922 μέχρι την απελευθέρωση από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το Τρίτη: από το 1944 έως και σήμερα. Παράλληλα, όταν και όποτε υπάρχει ανάγκη στο εξωτερικό, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ενεργοποιείται σε συνεργασία με τους Εθνικούς Συλλόγους άλλων χωρών για την αποστολή διεθνούς βοηθείας(eletheriou,1967) Με βαθιά ανθρωπιστικά ιδανικά και με αίσθημα ευθύνης, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ήταν και είναι παρών στα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας αλλά και διεθνώς, και συνεχίζει να επιτελεί το σύνθετο ανθρωπιστικό έργο πάντα με στόχο τον άνθρωπο και πάντα με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (Ρηγάτος, 2006) Τομέας Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης Ο τομέας Νοσηλευτικής του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού εμφανίστηκε το 1878, ένα χρόνο μετά την ίδρυση του Συλλόγου. Η πρώτη Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων μονοετούς φοίτησης ιδρύθηκε το 1911 με σκοπό να στελεχώσει τις υγειονομικές υπηρεσίες. Το 1923, συστήθηκε η διεύθυνση Νοσηλευτικής και ιδρύθηκε η «Ανωτέρα Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων και Επισκεπτριών». Από το 1924 η Σχολή λειτουργούσε ως τριετούς φοίτησης και από το 1971

46 46 ως τετραετούς, ενώ από το 1989 μέχρι και σήμερα λειτουργεί παράλληλα με τις Νοσηλευτικές Σχολές των Τ.Ε.Ι. ως «Ανωτέρα Σχολή Νοσηλευτριών Ε.Ε.Σ.». Οι πρώτες απόφοιτες της Ανωτέρας Σχολής στελέχωσαν μετέπειτα πολιτικές και στρατιωτικές Νοσηλευτικές Σχολές της χώρας, τα νοσοκομεία, τις υγειονομικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες του τομέα(ελληνικός Ερυθρός Σταυρός,1898) Το 1937, ιδρύθηκε η Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων μονοετούς φοίτησης που λειτούργησε μέχρι το Το 1967, λειτούργησε μια τάξη στο Ασκληπιείο Βούλας με 17 απόφοιτες ενώ από το 1975 έως το 1980 η σχολή λειτούργησε στο πλαίσιο του νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Το 1980 έγινε σχολή διετούς φοίτησης και λειτούργησε ως ΜΤΕΝΣ μέχρι το Από τότε λειτουργεί σαν Τ.Ε.Ε. Α κύκλου βοηθών νοσοκόμων. Από το 1986 μέχρι το 1990 λειτούργησε και τμήμα ταχύρυθμης εκπαίδευσης με 243 αποφοίτους. Στην ιστορία του ερυθροσταυρικού κινήματος, οι νοσηλεύτριες έχουν συμμετάσχει σε κάθε έκτακτη ανάγκη της χώρας που προέκυψε από τους πολέμους μετά από φυσικές καταστροφές ή μετακινήσεις πληθυσμών. Η εικόνα της νοσηλεύτριας του Ερυθρού Σταυρού είναι αποτυπωμένη στη μνήμη και την ιστορία της Ελλάδας και συμβολίζει το ανθρωπιστικό έργο του Συλλόγου(Πανταζίδης,1987) Ο τομέας της Νοσηλευτικής υλοποιεί σήμερα ένα μεγάλο μέρος του ανθρωπιστικού έργου μέσα από προγράμματα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, συνεχούς εκπαίδευσης και έκτακτης ανάγκης. Τα προγράμματα αυτά

47 47 είναι ευέλικτα, προσαρμοσμένα στο σύγχρονο τρόπο ζωής και στοχεύουν στη διατήρηση της υγείας, την πρόληψη, την υποστήριξη της αυτοφροντίδας και τη διαμόρφωση ατομικής υπευθυνότητας για το υπέρτατο αγαθό, την υγεία. Η εκπαίδευση σπουδαστών αποτελεί υψηλή προτεραιότητα γι αυτό και οι σπουδαστές της σχολής του Ε.Ε.Σ. και των Τ.Ε.Ι. κάνουν την εξάμηνη κλινική τους άσκηση για την Κοινοτική Νοσηλευτική. Επίσης ένας μεγάλος αριθμός φοιτητών Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταπτυχιακοί φοιτητές και νοσηλευτικά στελέχη νοσοκομείων από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο ενημερώνονται για υπηρεσιακά προγράμματα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και εκπαιδεύονται σ αυτά(γερουλάνος,1950) Από τα πρώτα βήματα του τομέα Νοσηλευτικής του Ε.Ε.Σ. η μετεκπαίδευση νοσηλευτικών στελεχών στην Ευρώπη και στην Αμερική ήταν βασικό μέλημα και σήμερα αποτελεί παραδοσιακή αξία και πρακτική. Στην Ελλάδα νοσηλευτικά στελέχη ανέπτυξαν προγράμματα- ειδικότητες για νοσηλευτές νοσοκομείων και υγειονομικών υπηρεσιών με θέματα όπως «Αξιολόγηση Προσωπικού», «Διοίκηση Νοσηλευτικών Υπηρεσιών», και «Αρχές και Μέθοδοι Διδασκαλίας»(Γερουλάνος,1950) 6.4 Οι Σχολές Νοσοκόμων Από το 1875 υπάρχει θετικό ενδιαφέρον για τη συγκρότηση υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα με την ίδρυση όπως προαναφέρθηκε της Πρώτης Σχολής