Διαταραχές Διάθεσης. Γιώργος Ανωγειανάκις καθηγητής Φυσιολογίας, Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Transcript

1 Διαταραχές Διάθεσης Γιώργος Ανωγειανάκις καθηγητής Φυσιολογίας, Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Μαρία Καραγιαννίδου, Ψυχολόγος, B.Sc. Middlesex Univ., M.Sc. Univ. of Sheffield Βασίλειος Παπαλιάγκας, Ιατρός, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG III/CARDS Ελλάδα - Αλβανία

2 2 Διαταραχές Διάθεσης Σύμφωνα με το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-IV), οι διαταραχές διάθεσης ή συναισθηματικές διαταραχές διαιρούνται στις εξής κατηγορίες: Μείζων καταθλιπτική διαταραχή. Δυσθυμική διαταραχή. Άτυπη καταθλιπτική διαταραχή Διπολικές διαταραχές Άτυπη διπολική διαταραχή Κυκλοθυμική διαταραχή Διαταραχή διάθεσης λόγω ιατρικής κατάστασης. Διαταραχή διάθεσης λόγω χρήσης ουσιών Μείζων καταθλιπτική διαταραχή Η κατάθλιψη ή μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι ένα αίσθημα έντονης λύπης που μπορεί μεν να είναι επακόλουθο μιας πρόσφατης απώλειας ή άλλου λυπηρού γεγονότος, αλλά είναι δυσανάλογο με το γεγονός που το προκαλεί ενώ έχει υπερβολική διάρκεια. Μετά το άγχος, είναι η πιο συνηθισμένη ψυχική διαταραχή ενώ το 10% όσων επισκέπτονται το γιατρό τους για κάποια σωματική πάθηση στην πραγματικότητα έχουν κατάθλιψη. Η κατάθλιψη τυπικά αρχίζει στην ηλικία των 20 έως 40 ετών και εμφανίζεται πιό συχνά στις γυναίκες από ότι στους άντρες. Ωστόσο, παγκοσμίως, η συχνότητα εμφάνισής της είναι ανεξάρτητη από τη φυλή, τη μόρφωση και την οικονομική κατάσταση των πασχόντων. Τα συμπτώματα αναπτύσσονται σταδιακά μέσα σε μία περίοδο ημερών ή εβδομάδων καθώς το άτομο που εκδηλώνει καταθλιπτική κρίση εμφανίζεται αργοκίνητο και λυπημένο ή ευερέθιστο και ανήσυχο. Έτσι, το άτομο που έχει τάση απόσυρσης, μιλά λίγο, δεν τρώει και κοιμάται λίγο, εμφανίζοντας την αποκαλούμενη φυτική κατάθλιψη. Αν το άτομο είναι, επιπλέον, είναι πολύ ανήσυχο - συστρέφει τα χέρια του και μιλά ακατάπαυστα -τότε έχει την αποκαλούμενη διεγερτική κατάθλιψη. Γενικά, τα άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη δεν μπορούν να εκφράσουν κανονικά τα συναισθήματά τους ενώ σε ακραίες καταστάσεις, ο κόσμος τους φαίνεται ότι είναι χωρίς χρώμα, χωρίς ζωή και νεκρός. Υπάρχει τέτοια επιβράδυνση στη σκέψη, στην ομιλία και στη γενική δραστηριότητα, που όλες οι εκούσιες ενέργειες σταματούν. Πολλές φορές διακατέχονται από έντονα αισθήματα ενοχής και ιδέες υποτιμητικές του Εγώ τους ενώ δεν μπορούν να συγκεντρωθούν καλά. Συχνά εμφανίζονται αναποφάσιστα και αφηρημένα, αισθάνονται όλο και περισσότερο αβοήθητα και απελπισμένα και σκέπτονται το θάνατο και την αυτοκτονία. Τα περισσότερα άτομα με κατάθλιψη παρουσιάσουν αϋπνίες και συχνά ξυπνούν πολύ νωρίς το πρωί ενώ παρουσιάζουν μία γενική απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας ή

3 ευχαρίστησης. Η ανορεξία και η απώλεια βάρους μπορεί να οδηγήσουν σε απίσχνανση, σε σημείο που στις γυναίκες μπορεί να σταματήσει η εμμηνορρυσία. Αντίθετα, στα ηπιότερα καταθλιπτικά επεισόδια συχνά εμφανίζεται πολυφαγία και αύξηση του σωματικού βάρους. Ένα 15% των ασθενών με κατάθλιψη, κυρίως αυτοί με βαριά διαταραχή, έχουν παραληρητικές ιδέες (αυταπάτες) ή ψευδαισθήσεις καθώς βλέπουν ή ακούν πράγματα που δεν υπάρχουν. Μπορεί να πιστεύουν πως έχουν διαπράξει ασυγχώρητα αμαρτήματα ή εγκλήματα, μπορεί να ακούν φωνές που τους κατηγορούν για διάφορα παραπτώματα ή, ακόμη, που τους καταδικάζουν σε θάνατο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να φαντάζονται ότι βλέπουν φέρετρα ή εκλιπόντες συγγενείς. Τα αισθήματα ανασφάλειας και ανεπάρκειας μπορεί να οδηγήσουν τους ασθενείς με βαριά κατάθλιψη στο να πιστέψουν ότι τους παρακολουθούν και τους καταδιώκουν. Αυτή η μορφή κατάθλιψης με παραληρητικές ιδέες ονομάζεται ψυχωσική κατάθλιψη. Οι σκέψεις του θανάτου είναι από τα πιο σοβαρά συμπτώματα της κατάθλιψης. Πολλοί πάσχοντες θέλουν να πεθάνουν ή αισθάνονται τόσο άχρηστοι που θάπρεπε να πεθάνουν. Μέχρι και το 15% των ατόμων με κατάθλιψη παρουσιάζουν αυτοκτονική συμπεριφορά. Η πρόθεση για αυτοκτονία πρέπει να αντιμετωπισθεί με νοσηλεία και συνεχή παρακολούθηση έως ότου η θεραπεία μειώσει τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Συνοπτικά, η κατάθλιψη εμφανίζεται σαν ένα επεισόδιο η παραπάνω επεισόδια, που διαρκούν δυο και παραπάνω εβδομάδες και χαρακτηρίζονται, καθημερινά, από Ελαττωμένη διάθεση καθ όλη σχεδόν την ημέραλύπη, απογοήτευση Ανηδονία, όπου ο ασθενής δεν αντλεί ευχαρίστηση από τις συνηθισμένες χαρές της ζωής και έχει διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή κοιμάται πάρα πολύ) σχεδόν κάθε μέρα Απώλεια βάρους όταν δεν τρέφεται ή πρόσληψη βάρους Απώλεια ενεργητικότητας Αδυναμία, συγκέντρωσης, διατήρησης της προσοχής και λήψης αποφάσεων και πραγματοποίησης απλών καθημερινών εργασιών. Αισθήματα ανεπάρκειας ή ενοχής Αυτοκτονικές σκέψεις Αιτιολογία Οι αιτίες της κατάθλιψης δεν είναι απόλυτα κατανοητές και εμπλέκουν βιολογικούς παράγοντες και ειδικότερα ορισμένες χημικές ουσίες που σχετίζονται με το 3

4 4 συναίσθημα (νορεπινεφρίνη, ντοπαμίνη, σεροτονίνη, προλακτίνη), ενώ πιστεύεται ότι και ορισμένα γονίδια συμμετέχουν στην παθογένεια της νόσου. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες (π.χ. άτομα που σαν παιδιά είχαν ζήσει κάποια σημαντική απώλεια όπως είναι ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός των γονέων) Στις γυναίκες, οι μεταβολές των ορμονικών επιπέδων, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν μεταβολές στην ψυχική διάθεση λίγο πριν την εμμηνορρυσία (προεμμηνορρυσιακή ένταση) και μετά τον τοκετό (λοχειακή κατάθλιψη), ίσως παίζουν κάποιο ρόλο. Παρόμοιες ορμονικές μεταβολές μπορούν να συμβούν με τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών σε γυναίκες που είχαν στο παρελθόν κατάθλιψη. Ένας άλλος παράγων είναι η ανώμαλη λειτουργία του θυρεοειδούς, αρκετά συχνή στις γυναίκες. Τα γεγονότα αυτά αποτελούν μία πιθανή εξήγηση γιατί οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άνδρες να πάθουν κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί επίσης να προκληθεί από παθήσεις και διαταραχές της υγείας. Στις περιπτώσεις αυτές, η αιτία μπορεί να είναι άμεση (π.χ., μία πάθηση του θυρεοειδούς επηρεάζει τις ορμόνες, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη), έμμεση (π.χ., η ρευματοειδής αρθρίτιδα προκαλεί πόνους και αναπηρία, που μπορούν να οδηγήσουν σε κατάθλιψη) ή άμεση και έμμεση μαζί όπως π.χ., το AIDS που προκαλεί άμεσα κατάθλιψη, όταν ο ιός που προκαλεί το AIDS δημιουργήσει βλάβες στον εγκέφαλο αλλά επίσης προκαλεί έμμεσα κατάθλιψη καθώς έχει, γενικά, αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή του ατόμου. Διάφορα φάρμακα, κυρίως αυτά που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της υπέρτασης, μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη. Επίσης, τα κορτικοστεροειδή συχνά προκαλούν κατάθλιψη όταν παράγονται μέσα στον οργανισμό σε μεγάλες ποσότητες, όπως στη νόσο του Cushing ενώ έχουν την τάση να προκαλούν έξαρση όταν χορηγούνται με τη μορφή φαρμάκου. Τέλος, αρκετές ψυχιατρικές καταστάσεις προδιαθέτουν ένα άτομο σε κατάθλιψη, όπως ορισμένες αγχώδεις διαταραχές, ο αλκοολισμός ή η κατάχρηση άλλων ουσιών, η σχιζοφρένεια και τα πρώτα στάδια της άνοιας Διάγνωση Ο γιατρός συνήθως μπορεί να διαγνώσει την κατάθλιψη από τα σημεία και τα συμπτώματα της. Ένα προηγούμενο ιστορικό κατάθλιψης ή ένα οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης επιβεβαιώνουν τη διάγνωση. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται τυποποιημένα ερωτηματολόγια για να εκτιμηθεί ο βαθμός της κατάθλιψης. Δύο τέτοια ερωτηματολόγια είναι η Κλίμακα του Hamilton η οποία συμπληρώνεται με συνέντευξη, και η Κλίμακα του Beck, την οποία συμπληρώνει μόνος του ο πάσχων.

5 Οι εργαστηριακές εξετάσεις, συνήθως εξετάσεις του αίματος, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στις γυναίκες, όταν υπάρχει συμμετοχή ορμονικών παραγόντων. Τέλος, επειδή τα προβλήματα του ύπνου είναι βασικό χαρακτηριστικό της κατάθλιψης, ο γιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ύπνου για να καταλήξει στη διάγνωση ή να την επιβεβαιώσει. Πρόγνωση Η κατάθλιψη που δεν υποβάλλεται σε θεραπεία μπορεί να διαρκέσει 6 μήνες ή περισσότερο. Μολονότι, ελαφρά συμπτώματα παραμένουν σε πολλούς ανθρώπους, η λειτουργικότητα συνήθως επανέρχεται στο φυσιολογικό. Πάντως, τα περισσότερα άτομα με κατάθλιψη έχουν επανειλημμένα επεισόδια κατάθλιψης, κατά μέσον όρο 4-5 στη διάρκεια της ζωής τους. Σήμερα η κατάθλιψη θεραπεύεται συνήθως χωρίς εισαγωγή στο νοσοκομείο. Ωστόσο, μερικές φορές επιβάλλεται η νοσηλεία ενός ασθενούς, ειδικά όταν κατατρύχεται από αυτοκτονικές τάσεις ή έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, όταν είναι πολύ αδύναμος, λόγω απώλειας βάρους, ή όταν κινδυνεύει από καρδιακά προβλήματα, λόγω μεγάλης διέγερσης. Τα φάρμακα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της θεραπείας της κατάθλιψης σήμερα. Άλλες μορφές θεραπείας είναι η ψυχοθεραπεία και η ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Μερικές φορές χρησιμοποιείται συνδυασμός των διάφορων μορφών θεραπείας. Θεραπεία με φάρμακα Κυκλοφορούν διάφοροι τύποι φαρμάκων τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης, αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης και φυσο-στιγμίνη αλλά πρέπει να λαμβάνονται τακτικά, επί πολλές εβδομάδες τουλάχιστο, μέχρι να αρχίσουν να ενεργούν. Οι πιθανότητες ότι κάποιο αντικαταθλιπτικό θα έχει αποτελέσματα στο συγκεκριμένο άτομο είναι περίπου 65%. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του φαρμάκου. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά π.χ., συχνά προκαλούν καταστολή και αύξηση του σωματικού βάρους αλλά και πολλές άλλες παρενέργειες. Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης αντιπροσωπεύουν μία μεγάλη βελτίωση στη θεραπεία της κατάθλιψης, ως προς το ό,τι έχουν λιγότερες παρενέργειες από τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και συχνά είναι η πρώτη επιλογή των γιατρών στη θεραπεία της κατάθλιψης. Το κύριο μειονέκτημά τους είναι ότι συνήθως προκαλούν σεξουαλική δυσλειτουργία. 5

6 6 Οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης είναι μία άλλη τάξη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων η χρήση των οποίων απαιτεί ορισμένες διαιτητικές απαγορεύσεις και προφυλάξεις καθώς και την αποφυγή ορισμένων άλλων φαρμάκων, όπως τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, τους επιλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης και τη μεπεριδίνη (παυσίπονο). Τα ψυχοδιεγερτικά, τέλος, φάρμακα γενικά επιφυλάσσονται για άτομα με κατάθλιψη που εμφανίζουν απόσυρση, επιβράδυνση και κόπωση ή που δεν έχουν παρουσιάσει βελτίωση με άλλες τάξεις αντικαταθλιπτικών αλλά η πιθανότητα κατάχρησης τους είναι μεγάλη. Ψυχοθεραπεία Η ψυχοθεραπεία όταν εφαρμόζεται σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά μπορεί να βελτιώσει πολύ την αποτελεσματικότητα tης φαρμακευτικής αγωγής. Η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να ανακτήσει σταδιακά την προηγούμενη υπευθυνότητα του και να υπομένει τις καθημερινές πιέσεις της ζωής, ενισχύοντας τη βελτίωση που επέφερε η φαρμακευτική θεραπεία. Με τη διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, το άτομο δέχεται υποστηρικτική καθοδήγηση για να προσαρμοστεί στην αλλαγή των ρόλων στη ζωή. Η γνωστική θεραπεία μπορεί να αλλάξει το αίσθημα απελπισίας και τις αρνητικές σκέψεις του πάσχοντος. Η ψυχοθεραπεία μόνη της μπορεί να είναι αποτελεσματική για τα ελαφρά επεισόδια κατάθλιψης όσο και η φαρμακοθεραπεία. Ηλεκτροσπασμοθεραπεία Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις βαριάς κατάθλιψης, ειδικά όταν το άτομο έχει ψύχωση, απειλεί να αυτοκτονήσει ή αρνείται να φάει. Αυτός ο τύπος θεραπείας συνήθως είναι πολύ αποτελεσματικός και μπορεί να απαλλάξει αμέσως από την κατάθλιψη, αντίθετα με τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά, τα οποία μπορεί να χρειαστούν πολλές εβδομάδες. Η ταχύτητα δράσης της ηλεκτροσπασμοθεραπείας μπορεί να σώσει ζωές. Δυσθυμική διαταραχή Η δυσθυμική διαταραχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία καταθλιπτικής διάθεσης στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, τις περισσότερες μέρες για τουλάχιστον 2 χρόνια. Είναι αρκετά συχνή, εμφανίζεται σε ποσοστό 5-6% του γενικού πληθυσμού, και προσβάλλει το γυναικείο φύλο 1,5 έως 3 φορές περισσότερο από ότι τους άντρες. Στους μισούς ασθενείς η εμφανίζεται πριν την ηλικία των 25 ετών, ενώ στην παθογένειά της εμπλέκονται βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες.

7 Διάγνωση - Κλινική εικόνα Σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-IV ένας ασθενής για να διαγνωσθεί με δυσθυμική διαταραχή θα πρέπει να έχει δυο ή παραπάνω από τα εξής στοιχεία Μειωμένη όρεξη ή υπερφαγία Αϋπνία ή υπερυπνία Χαμηλή ενεργητικότητα ή κόπωση Χαμηλή αυτοεκτίμηση Φτωχή συγκέντρωση ή δυσκολία λήψης αποφάσεων Αίσθημα απελπισίας Οι άνθρωποι δηλαδή που έχουν δυσθυμική διαταραχή είναι μελαγχολικοί, απαισιόδοξοι, δεν έχουν χιούμορ και δεν μπορούν να χαρούν, είναι απαθείς και ληθαργικοί, εσωστρεφείς, σκεπτικιστές, υπέρμετρα αυστηροί στις κρίσεις τους ή συνεχώς παραπονούμενοι, αυτοκριτικοί και πάντοτε με αυτοκατηγορίες. Βασανίζονται από ιδέες ανεπάρκειας, αποτυχίας και αρνητικών γεγονότων και μερικές φορές αισθάνονται παθολογική ευχαρίστηση με τις αποτυχίες τους. Μερικοί πάσχοντες παραπονούνται ότι έχουν κάποια αρρώστια, με διάφορα ενοχλήματα και πόνους, ή φοβούνται κάποια καταστροφή ή μήπως τρελαθούν. Άλλοι πιστεύουν ότι έχουν πάθηση που είναι ανίατη ή αισχρή, όπως ο καρκίνος ή μία σεξουαλικώς μεταδιδόμενη νόσος, και ότι μολύνουν άλλους ανθρώπους. Άτυπη καταθλιπτική διαταραχή Η άτυπη καταθλιπτική διαταραχή περιλαμβάνει διαταραχές με καταθλιπτικά στοιχεία, οι οποίες όμως δεν πληρούν τα κριτήρια της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής ή της Δυσθυμικής Διαταραχής: δυσφορική διαταραχή πριν την έμμηνη ρύση, ελάσσων καταθλιπτική διαταραχή, υποτροπιάζουσα βραχεία ( από 2 ημέρες έως 2 εβδομάδες) καταθλιπτική συνδρομή, μεταψυχωτική καταθλιπτική διαταραχή της Σχιζοφρένειας, κ.λ.π. Διπολικές Διαταραχές Οι Διπολικές Διαταραχές χωρίζονται σε δυο κατηγορίες ανάλογα με την φύση των επεισοδίων (καταθλιπτικό ή μανιακό). Έτσι έχουμε: Διπολική Διαταραχή Ι (μοναδικό μανιακό επεισόδιο, τελευταίο επεισόδιο υπομανιακό, τελευταίο επεισόδιο 7

8 8 μανιακό, τελευταίο επεισόδιο μικτό, τελευταίο επεισόδιο καταθλιπτικό, τελευταίο επεισόδιο απροσδιόριστο). Διπολική Διαταραχή ΙΙ ( επαναλαμβανόμενα Μείζονα Καταθλιπτικά και Υπομανιακά Επεισόδια ενώ δεν υπήρξε ποτέ ένα μανιακό ή μικτό επεισόδιο) Μανία Η μανία χαρακτηρίζεται από υπερβολική δραστηριότητα και πολύ μεγάλη ευφορία, που δεν έχουν καμία αντιστοιχία με οποιοδήποτε ευχάριστο γεγονός. Η υπομανία αποτελεί ηπιότερη μορφή μανίας. Παρόλο που μπορεί ένα άτομο να έχει κατάθλιψη χωρίς μανιακά επεισόδια (μονοπολική διαταραχή), η μανία συνηθέστατα αποτελεί τμήμα μανιοκαταθλιπτικής νόσου (διπολική διαταραχή). Οι λίγοι άνθρωποι που φαίνεται να έχουν μόνο μανία, στην πραγματικότητα μπορεί να έχουν ήπια ή σύντομα καταθλιπτικά επεισόδια. Η μανία και η υπομανία είναι λιγότερο συνηθισμένες από την κατάθλιψη και είναι επίσης δυσκολότερο να διαγνωσθούν. Ενώ η βαθιά και μακροχρόνια μελαγχολία υποκινεί μία επίσκεψη στο γιατρό, η ευφορία σπάνια το κάνει (επειδή οι άνθρωποι με μανία δεν αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά με τη διανοητική τους κατάσταση ή με τη συμπεριφορά τους). Ο γιατρός, πριν κατασταλάξει στη διάγνωσή του, πρέπει να αποκλείσει την πιθανότητα υποκείμενης οργανικής νόσου στο άτομο που παθαίνει μανία για πρώτη φορά, χωρίς να έχει προηγηθεί καταθλιπτικό επεισόδιο. Συμπτώματα και διάγνωση Τα μανιακά συμπτώματα συνήθως αναπτύσσονται γρήγορα μέσα σε λίγες ημέρες. Στα αρχικά (ηπιότερα) στάδια της μανίας, το άτομο αισθάνεται καλύτερα απ ό,τι συνήθως και συχνά φαίνεται εξυπνότερο, νεότερο και με περισσότερη ενεργητικότητα. Το άτομο με μανία γενικά αισθάνεται ευφορία, αλλά μπορεί να είναι ευερέθιστο, δύστροπο ή πραγματικά εχθρικό. Η αδυναμία να αντιληφθεί την κατάσταση του, μαζί με την αστείρευτη δραστηριότητα, μπορεί να το κάνει ανυπόμονο, να θέλει να ανακατεύεται με τα πάντα, και να εκνευρίζεται όταν του αντιμιλούν. Η διανοητική λειτουργία επιταχύνεται (μία κατάσταση που ονομάζεται φυγή ιδεών) και μιλάει δυνατά και γρήγορα, ώστε να ανταποκριθεί στην μεγάλη ροή ιδεών που παρουσιάζει. Η προσοχή του ατόμου αποσπάται εύκολα και συνεχώς «πηδά» από το ένα θέμα στο άλλο ή από μία ασχολία σε άλλη. Μπορεί να έχει ψευδείς εντυπώσεις για την οικονομική του επιφάνεια, τη δύναμη, και την εξυπνάδα του και να παρουσιάζει προσωρινά μία ταυτότητα μεγαλείου, πιστεύοντας μερικές φορές ότι είναι Θεός. Το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι οι άλλοι άνθρωποι το βοηθούν ή το καταδιώκουν ή να έχει ψευδαισθήσεις,

9 ακούγοντας και βλέποντας ανύπαρκτα πράγματα. Η ανάγκη για ύπνο ελαττώνεται. Το μανιακό άτομο είναι ακούραστο και εμπλέκεται με υπερβολή και πάθος σε διάφορες ασχολίες (όπως επικίνδυνες επιχειρηματικές δραστηριότητες, τυχερά παιχνίδια ή επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά) χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους εγγενείς κοινωνικούς κινδύνους. Σε ακραίες περιπτώσεις, η διανοητική και σωματική δραστηριότητα έχει τέτοιο φρενήρη ρυθμό που κάθε σχέση μεταξύ ψυχικής διάθεσης και συμπεριφοράς έχει εξαφανιστεί μέσα σε μία παράλογη διέγερση (παραληρηματική μανία). Αυτή η κατάσταση απαιτεί άμεση θεραπεία, επειδή το άτομο μπορεί να πεθάνει από απλή φυσική εξάντληση. Παρουσιάζει αυξημένη όρεξη, αλλά εξαιτίας της υπεραπασχόλησής του δεν τρώει φυσιολογικά. Σε περιπτώσεις λιγότερο σοβαρής υπερκινητικής μανίας, μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία για να προστατευθεί το άτομο και η οικογένεια από την καταστροφική συμπεριφορά του σε. Το μανιακό επεισόδιο διαρκεί τουλάχιστον 1 εβδομάδα. Η διάγνωση της μανίας γίνεται από τα συμπτώματα της, τα οποία συνήθως είναι εμφανή στον παρατηρητή. Πάντως, επειδή είναι χαρακτηριστικό των μανιακών ατόμων να αρνούνται ότι κάτι έχουν, ο γιατρός συνήθως πρέπει να παίρνει πληροφορίες από τους συγγενείς και οικείους του ασθενούς. Θεραπεία Τα επεισόδια της μανίας που δεν υποβάλλονται σε θεραπεία τελειώνουν πιο απότομα από αυτά της κατάθλιψης και συνήθως έχουν μικρότερη διάρκεια, από λίγες εβδομάδες μέχρι αρκετούς μήνες. Επειδή η μανία είναι μία ιατρική και κοινωνική επείγουσα κατάσταση, ο γιατρός καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να θεραπεύσει τον ασθενή στο νοσοκομείο. Μία φαρμακευτική ουσία, το λίθιο, μπορεί να ελαττώσει τα συμπτώματα της μανίας. Επειδή το λίθιο χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα (4-10 ημέρες) για να ενεργήσει, συχνά χορηγείται ταυτόχρονα ένα φάρμακο που ενεργεί γρήγορα, όπως η αλοπεριδόλη, για να ελέγξει τη διέγερση της σκέψης κα της δραστηριότητας. Εντούτοις, η αλοπεριδόλη μπορεί να προκαλέσει μυϊκή δυσκαμψία και ασυνήθιστες κινήσεις. Για το λόγο αυτό, η αλοπεριδόλη χορηγείται σε μικρές δόσεις, σε συνδυασμό με μία βενζοδιαζεπίνη, όπως η λοραζεπάμη ή η κλοναζεπάμη, η 9

10 10 οποία ενισχύει τις αντιμανιακές ενέργειες της αλοπεριδόλης ενώ ελαττώνει τις δυσάρεστες παρενέργειες της. Διπολική Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς Η διαταραχή αυτού του τύπου δεν πληρεί τα κριτήρια για οποιαδήποτε ειδική Διπολική Διαταραχή. Κυκλοθυμική Διαταραχή Η κυκλοθυμία αποτελεί μια ήπια μορφή διπολικής διαταραχής. Η κλινική εικόνα της διαρκεί για πολλά χρόνια (τουλάχιστον 2) και εκδηλώνεται με εναλλαγές καταθλιπτικών και μανιακών επεισοδίων. Σε παιδιά και εφήβους η διάρκεια πρέπει να είναι τουλάχιστον ένας χρόνος. Ο ύπνος είναι διαταραγμένος. Περίπου οι μισοί ασθενείς με κυκλοθυμία έχουν την κατάθλιψη ως κύριο σύμπτωμα. Αρχίζει συνήθως στην εφηβεία και η εξέλιξή της είναι χρόνια Αιτιολογία Οι παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για την δημιουργία της είναι βιολογικοί (προϋπάρχον οικογενειακό ιστορικό) ή ψυχοκοινωνικοί (π.χ. τραύμα που έγινε κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη). Διάγνωση-Κλινική εικόνα Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια κατά DSM-IV 1. Κατά τη διάρκεια των πρώτων 2 χρόνων της διαταραχής η παρουσία αρκετών περιόδων με υπομανιακά συμπτώματα και συμπτώματα κατάθλιψης τα οποία δεν τηρούν τα κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης. 2. Κατά τη διάρκεια της περιόδου των 2 χρόνων, η μεγαλύτερη περίοδος που ο ασθενής ήταν ελεύθερος συμπτωμάτων ήταν για 2 μήνες. 3. Κατά τη διάρκεια των 2 πρώτων χρόνων της διαταραχής, δεν υπήρχε κάποιο επεισόδιο κατάθλιψης, μανίας ή μεικτό επεισόδιο. 4. Τα συμπτώματα δεν οφείλονται στη χρήση κάποιων φαρμάκων ή σε κάποια ιατρική ασθένεια (π.χ. υπερθυροειδισμός) 5. Τα συμπτώματα προκαλούν στον ασθενή κλινικά μεγάλη καταπόνηση καθώς και κοινωνική δυσλειτουργικότητα. Διαταραχή διάθεσης λόγω ιατρικής κατάστασης Πρόκειται για περιπτώσεις όπου υπάρχουν ευρήματα από το ιστορικό, την κλινική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευ-

11 ρήματα ότι η διαταραχή σχετίζεται άμεσα με την ιατρική κατάσταση του ασθενούς. Βιβλιογραφία Εγχειρίδιο MERCK - Ιατρικός Οδηγός Οικογενειακών Θεμάτων MERCK MANUAL 2001 Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε American Psychiatric Association. DSM- IV: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 2000 Kaplan and Saddock s. Behavioral Sciences/ Clinical Psychiatry (Synopsis of psychiatry) Tenth Edition. Lippincott Williams & Wilkins Από ιστοσελίδα www. psychologia.gr Ημερομηνία πρόσβασης 3 Αυγούστου

12 Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG III/CARDS Ελλάδα - Αλβανία ΔΙΟΙΚΗΣΗ 3ης ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ) Ανάδοχος: Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας, Ιατρική Σχολή, ΑΠΘ Έργο: Συνεργασία για την πρόσβαση των πληθυσμών της διασυνοριακής περιοχής Ελλάδας - Αλβανίας σε υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Ψυχικής Υγείας Υποέργο: Δημιουργία και προβολή Κοινοτικών Κέντρων Ψυχικής Υγείας Artwork - Εκτύπωση: Επιστημονικές Εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.