ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Transcript

1

2 1 ΔΗΑΓΧΓΖ Η. Σν πνηληθφ δίθαην σο ηκήκα ηνπ δηθαίνπ θαη ξπζκηζηηθφο παξάγνληαο ηεο θνηλσληθήο δσήο: Έρεη σο αληηθείκελφ ηνπ ην έγθιεκα θαη αλαδεηθλχεη ηελ έλλνηα ηεο επηείθεηαο, θαζψο θαη ηε ζεκαζία ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ. 1. Σν πνηληθφ δίθαην θαη νη ζπγγελείο απηνχ θιάδνη: Πνηληθφ δίθαην είλαη ν θιάδνο ηνπ δηθαίνπ, πνπ νξίδεη ηηο πξνυπνζέζεηο ππφ ηηο νπνίεο ε Πνιηηεία επηβάιιεη πνηλέο θαη κέηξα αζθαιείαο. Απφ ην ζχλνιν ησλ θαλφλσλ ηνπ δηαθξίλνληαη, ππάξρνπλ εθείλνη ηνπ -> α) νπζηαζηηθνύ πνηληθνύ δηθαίνπ (=θαζνξίδνπλ ηα ζηνηρεία ησλ αμηφπνηλσλ πξάμεσλ θαη ηηο πνηληθέο θπξψζεηο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε απηέο) / β) δηθνλνκηθνύ πνηληθνύ δηθαίνπ (=πξνβιέπνπλ ηε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ησλ νπζηαζηηθψλ θαλφλσλ). Πεγή ηνπ νπζηαζηηθνχ πνηληθνχ δηθαίνπ είλαη ν Πνηληθφο Κψδηθαο (ΠΚ), ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ην γεληθό (=δηαηάμεηο θνηλέο γηα φια ηα εγθιήκαηα) θαη ην εηδηθό κέξνο (=πεξηγξαθή ησλ θαζέθαζηνλ εγθιεκάησλ). ην ππφ επξεία έλλνηα πνηληθφ δίθαην πεξηιακβάλνληαη επίζεο ην δίθαην εθηέιεζεο ησλ πνηλψλ ή ζσθξνληζηηθφ δίθαην θαη ην αζηπλνκηθφ δίθαην (=ξχζκηζε ηεο δξάζεο ηεο αζηπλνκίαο θαηά ηελ πξφιεςε ή θαηαζηνιή εγθιεκάησλ). Φπζηθά, ην πνηληθφ είλαη δεκφζην δίθαην, αθνχ ξπζκίδεη ζρέζεηο ππεξνρήο-ππνηαγήο κεηαμχ θξάηνπο θαη πνιηηψλ. 2. Ζ επηζηήκε ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ: Θεκέιηφ ηεο είλαη ε ζεσξία ηνπ νπζηαζηηθνχ πνηληθνχ δηθαίνπ ή πνηληθή δνγκαηηθή, ε νπνία νξγαλψλεη ηε γλψζε γηα ην πνηληθφ δίθαην ζε ζχζηεκα. Αλαιπηηθφηεξα, κεξηκλά ψζηε ε εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ λα γίλεηαη κε ελδνζπζηεκαηηθή ζπλέπεηα θαη ζεβαζκφ ζηνπο θαλφλεο ηεο ινγηθήο θαη ηηο απαξαζάιεπηεο αξρέο ηνπ δηθαίνπ (π.ρ. αξρή ηεο λνκηκφηεηαο, αξρή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο θ.ά.). θνπφο ηεο είλαη ε ζηαζεξφηεηα/πξνβιεςηκφηεηα ησλ πνηλψλ, ψζηε λα απνθεχγνληαη νη αληηθάζεηο. 3. Αμηνινγηθνί, πξνζηαθηηθνί θαη θπξσηηθνί θαλφλεο: Ο πνηληθφο λφκνο επηδηψθεη ηελ επεκεξία ησλ πνιηηψλ έηζη, αλαθέξεηαη ζε απηνχο κε αμηνινγηθνχο θαλφλεο. Σν πνηληθφ δίθαην δελ απαγνξεχεη απνηειέζκαηα, αιιά πξάμεηο. Γεληθά, νη πξνζηαηεπηηθνί θαλφλεο είλαη απαγνξεπηηθνί ή επηηαθηηθνί θαη απεπζχλνληαη ζηνπο πνιίηεο. Κπξσηηθνί είλαη απηνί πνπ απεπζχλνληαη ζην δηθαζηή θαη νξίδνπλ ηη πξέπεη πξάμεη (->έλλνκεο ζπλέπεηεο), αλ πξαγκαησζνχλ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο (->πξαγκαηηθφ). Απφ ηελ χπαξμε ησλ θπξσηηθψλ θαλφλσλ ζπλάγνληαη θαηά ινγηθή αλαγθαηφηεηα νη πξσηεχνληεο. ΗΗ. θνπφο θαη απνζηνιή ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ: 1. Ο δηπιφο ζθνπφο ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ: α) λα πξνζηαηεύζεη, κε όπιν ηηο πνηλέο, ζεκειηώδεηο αμίεο ηεο θνηλσλίαο, απνιχησο απαξαίηεηεο γηα ηελ νκαιφηεηα ηεο ζπκβίσζεο θαη ηελ επίηεπμε ηεο θνηλσληθήο εηξήλεο. Οη ζεκειηψδεηο απηέο αμίεο ιέγνληαη θαη έλλνκα αγαζά, επεηδή αμηνινγνχληαη ζεηηθά απφ ηελ έλλνκε ηάμε θαη πξνζηαηεχνληαη αλαιφγσο (π.ρ. δσή, πγεία, ηηκή, ειεπζεξία, ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα) / β) λα εμαζθαιίζεη ηηο αηνκηθέο ειεπζεξίεο, πεξηνξίδνληαο ηηο θαηαρξήζεηο ηνπ θξάηνπο, κε ηελ πεξηραξάθσζε ηεο θξαηηθήο δχλακεο. Ζ παξαβίαζε, ινηπφλ, ησλ δηθαηνθξαηηθψλ θαλφλσλ ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ βιάπηεη άκεζα ηνλ εθάζηνηε εγθιεκαηία θαη έκκεζα ην θνηλσληθφ ζχλνιν, αθνχ δεκηνπξγεί πεξηβάιινλ απζαηξεζίαο. εκεηψλεηαη φηη ε αλαγφξεπζε κηαο ζπκπεξηθνξάο, πνπ δελ πξνζβάιιεη έλλνκν αγαζφ, ζε έγθιεκα ζπληζηά λνκνζεηηθή απζαηξεζία γηα ηνλ ίδην ιφγν, νη απηνπξνζβνιέο (π.ρ. απφπεηξα απηνθηνλίαο) δελ ηηκσξνχληαη. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 1

3 2. Πνηληθφ δίθαην θαη εζηθή: Σν πνηληθφ δίθαην δε κπνξεί λα έρεη σο απνζηνιή ηελ θαηαλαγθαζηηθή επίηεπμε ελφο minimum εζηθήο κε ηελ απεηιή πνηλήο. Αλ δηακνξθψζεη ηελ εζηθή ζηάζε ησλ πνιηηψλ, ηφηε γίλεηαη ιφγνο γηα θξνλεκαηηθφ πνηληθφ δίθαην. Άξα, ε πνηληθνπνίεζε νπνηαζδήπνηε αλήζηθεο πξάμεο είλαη θαηαρξεζηηθή (->πξνζβάιιεη ηελ αλζξψπηλε αμία θαη ηηο αξρέο ηεο αλαινγηθφηεηαοεπηθνπξηθφηεηαο), αθνχ ε πνηλή δε κπνξεί λα απνβιέπεη ζηελ αλαγθαζηηθή δηάπιαζε ηεο ζπλείδεζεο ηνπ αηφκνπ, ελ αγλνία ηνπ ή παξά ηε ζέιεζή ηνπ γη' απηφ δελ έρεη ζεκαζία ην θίλεηξν ηεο εγθιεκαηηθήο πξάμεο. πκπεξαζκαηηθά, ην πνηληθφ δίθαην δελ επηηξέπεηαη λα ζηνρεχεη ζηελ εκπέδσζε κηαο εζηθήο ηάμεο κε εμαλαγθαζκφ ησλ πνιηηψλ ζε εζηθή κεηαζηξνθή, νχηε δηθαηνχηαη λα πνηληθνπνηεί πξάμεηο ζηεξνχκελεο θνηλσληθνεζηθήο απαμίαο. ΗΗΗ. Ζ θνηλσληθή αλαγθαηφηεηα ηεο πνηλήο σο πξνυπφζεζε ηεο λνκηκνπνίεζήο ηεο 1. Ζ ζεσξία ηνπ Beccaria: Ο λνκνζέηεο επηηξέπεηαη λα απεηιεί πνηλή κφλν φηαλ είλαη θνηλσληθψο αλαγθαία θαη απαξαίηεηε γηα ηε ζπιινγηθή ειεπζεξία θαη επεκεξία. Απαηηείηαη ε ζπλαίλεζε ησλ πνιηηψλ, ε νπνία δίλεηαη κέζσ ηεο παξαρψξεζεο κέξνπο ηεο ειεπζεξίαο ηνπο. Καηά ηνλ σθειηκηζκφ, δεθηηθφ πξνζηαζίαο κε πνηλή είλαη φ,ηη ζεσξείηαη απφ ηε ιατθή βνχιεζε σο ρξήζηκν γηα ην θνηλφ ζπκθέξνλ. Έηζη, ν κφλνο ιφγνο γηα λα αζθεζεί λνκίκσο θξαηηθή βία ζε νπνηνδήπνηε κέινο ηεο θνηλσλίαο, παξά ηε ζέιεζή ηνπ, είλαη ε απνηξνπή ηεο πξφθιεζεο βιάβεο (=ελφριεζε) ζε άιινπο. εκεηψλεηαη, ηέινο, ράξηλ παξαδείγκαηνο, φηη ε θαιιηέξγεηα λαξθσηηθψλ ηηκσξείηαη παξά ην φηη ζπληζηά απηνβιάβε, δηφηη αίξεη ηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ θαη επεξεάδεη ηαπηφρξνλα ηελ νηθνγέλεηα θαη ην επξχηεξν πεξηβάιινλ ηνπ. 2. Σα φξηα ηεο πνηληθήο λνκνζέηεζεο: Γηα ηελ απεηιή πνηλήο, πέξα απφ ηε βιάβε, απαηηείηαη έλα λνκηθφ-θαλνληζηηθφ πιαίζην, πνπ ραξάζζεη ηα φξηα θαη ηηο δεζκεχζεηο ηνπ πνηληθνχ λνκνζέηε. Ο ηειεπηαίνο δε δηθαηνχηαη λα απεηιεί πνηλή, φηαλ κε απηφ ηνλ ηξφπν απνζηεξεί πεξηζζφηεξε ειεπζεξία απφ φζε δεκηνπξγεί. ΑΡΥΖ ΣΖ ΑΝΑΛΟΓΗΚΟΣΖΣΑ (25, 1): Μία πνηληθή θχξσζε, σο επέκβαζε ζηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ηνπ πνιίηε, είλαη λφκηκε κφλν φηαλ είλαη αλαγθαία (=>αλάγθε λα επηδησρζεί έλαο ζθνπφο), θαηάιιειε (=απνηειεζκαηηθή) θαη αλάινγε, ππφ ηε ζηελή έλλνηα, πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζηφρν (=>λα ηειεί ζε δίθαηε αλαινγία πξνο ηελ αδηθνπξαγία ηνπ δξάζηε=ην επηδησθφκελν απνηέιεζκα αλαθνξηθά πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζηφρν δελ είλαη δπζαλάινγν πξνο ηελ πξνζβνιή ηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ηνπ πνιίηε ζηνλ νπνίν αθνξά ε πξνζβνιή). Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε απνθπγή ηεο ππεξβνιήο έηζη, ππάξρνπλ 4 θξηηήξηα γηα ηελ εθηίκεζε ηεο βαξχηεηαο ησλ εγθιεκάησλ: ην κέγεζνο, ε δπλαηφηεηα εθινγήο απνθπγήο ηεο ηέιεζεο, ε ζπλαίλεζε ηνπ παζφληνο θαη ε παζνινγηθή θιίζε ηνπ δξάζηε ζηελ ηέιεζε ηνπ εγθιήκαηνο. ΑΡΥΖ ΣΖ ΔΠΗΚΟΤΡΗΚΟΣΖΣΑ: Γελ επηηξέπεηαη λα απεηιεζεί πνηλή γηα κηα πξάμε, έζησ θη αλ ε απνηξνπή ηεο είλαη θνηλσληθά αλαγθαία (=ελέρεη θνηλσληθνεζηθή απαμία), εθηφο αλ απηφ ην απνηέιεζκα δε κπνξεί λα επηηεπρζεί κε επηφηεξν κέζν. Δμάιινπ, ε πνηλή πξέπεη λα απνηειεί ην έζραην θαηαθχγην γηα ηελ ηηκψξεζε ησλ ζθαικάησλ. 3. Ζ πνηληθνπνίεζε σο ππνρξέσζε ηνπ λνκνζέηε: ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, ε επαξθήο πξνζηαζία ελφο έλλνκνπ αγαζνχ απαηηεί αλαγθαία ηελ πνηληθνπνίεζε (=ηηο θαζηζηά εγθιήκαηα) νξηζκέλσλ πξάμεσλ. Πάλησο, ν λνκνζέηεο δε κπνξεί λα θαηαξγήζεη πνηληθή απεηιή πνπ έρεη ήδε απεπζπλζεί θαηά νξηζκέλσλ πξάμεσλ δηαθνξεηηθά, ην θξάηνο δηαπξάηηεη αδηθία δηα παξαιείςεσο. εκεηψλεηαη φηη απαγνξεχεηαη ε θάζνδνο ηεο πνηληθήο πξνζηαζίαο θάησ απφ έλα ειάρηζην αλεθηφ ζεκείν, θαζψο ν λνκνζέηεο έρεη, παξάιιεια, ππνρξέσζε λα πξνζηαηεχζεη πνηληθά ηνπο πνιίηεο. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 2

4 3.2 Τπνρξέσζε πνηληθήο επζχλεο βάζεη θαλφλσλ ππέξηεξεο ηππηθήο ηζρχνο: π.ρ. δηεζλέο δίθαην, θνηλνηηθφ δίθαην, ΔΓΑ (=Δπξσπατθή χκβαζε Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ). 3.3 Κνηλνηηθφ δίθαην θαη πνηληθή λνκνζεζία: Ζ ειιείπνπζα πνηληθή εμνπζία ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ παξαθάκπηεηαη κε δηεζλείο ζπκβάζεηο, νδεγίεο, απνθάζεηο θαη θνηλέο δξάζεηο (- >ζηνρεχνπλ ζηε ζέζπηζε κέηξσλ γηα ηνλ θαζνξηζκφ θαλφλσλ σο πξνο ηελ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε ησλ εγθιεκάησλ), νη νπνίεο ππαγνξεχνπλ ζηνλ εζληθφ λνκνζέηε ηνπο θαλφλεο πνπ πξέπεη λα πηνζεηεζνχλ, κε παξάιιειε ππνρξέσζε πνηληθνπνίεζεο ηεο παξάβαζήο ηνπο. Μφλν νη δηεζλείο ζπκβάζεηο θαη νη νδεγίεο έρνπλ ηέηνηα δεζκεπηηθφηεηα, ψζηε λα ππνρξεψλνπλ ηνλ εζληθφ λνκνζέηε πξνο ζέζπηζε εγθιεκάησλ. Αληίζεηα, φηαλ ε πνηληθνπνίεζε ζηεξίδεηαη ζε απνθάζεηο ή θνηλέο δξάζεηο, ηφηε ζηεξείηαη δεκνθξαηηθήο ζεκειίσζεο θαη παξαβηάδεηαη ε αξρή 'nullum crimen sine lege', θαζψο απηέο ζπληζηνχλ πξάμεηο δηνηθεηηθνχ ραξαθηήξα. IV. Ζ ακθηζβήηεζε ηεο πνηλήο: Σν λνκηθφ ζχζηεκα, φπσο είλαη ζεκειησκέλν ζηελ πνηλή θαη ζηελ ελνρή, είλαη αλαπνηειεζκαηηθφ, θαζψο ππάξρνπλ θαη νη ςπρηθψο λνζνχληεο, νη 'εθ γελεηήο' θαη νη 'θαηά ζπλήζεηα' εγθιεκαηίεο γη' απηφ απαηηνχληαη κέηξα θνηλσληθήο άκπλαο. Αξγφηεξα, ππνζηεξίρζεθε φηη -ιφγσ ηεο θνηλσληθήο βιαπηηθφηεηαο ηεο πνηλήο- ήηαλ απαξαίηεηε ε θνηλσληθή επαλέληαμε ηνπ δξάζηε κε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ, δειαδή κε ηε ιήςε αμηνινγηθψο νπδέηεξσλ κέηξσλ. Σν βαζηθφηεξν κεηνλέθηεκα ησλ απφςεσλ απηψλ είλαη φηη, θαηαξγψληαο ηελ πνηλή, πξνθαινχλ άκεζν θίλδπλν γηα ηηο αηνκηθέο ειεπζεξίεο, αθνχ δίλεηαη ην δηθαίσκα ζην θξάηνο λα αζρνιεζεί κε θάζε είδνπο επηθηλδπλφηεηα, αθφκε θαη ρσξίο έγθιεκα ή ζπκπεξηθνξά. V. Σν πνηληθφ δίθαην ηνπ ερζξνχ: Σν θξάηνο δηθαηνχηαη θαη' εμαίξεζε λα αληηκεησπίζεη ηνλ θαηεγνξνχκελν φρη σο θνξέα αλζξψπηλεο αμίαο, αιιά σο κε πξφζσπν θαη λα κελ ηνπ αλαγλσξίζεη ηηο δηθαηνθξαηηθέο εγγπήζεηο πνπ αλαγλσξίδνπλ νη λφκνη θαη ην χληαγκα. Απηφ γίλεηαη δηφηη δηαθνξεηηθά ζα πξνζεβάιιεην ην δηθαίσκα ησλ ππνινίπσλ ζηελ αζθάιεηα. VI. Ζ εμέιημε ηεο ειιεληθήο πνηληθήο λνκνζεζίαο: > 'Απάλζηζκα ησλ Δγθιεκαηηθψλ' / > Πνηληθφο Νφκνο ηνπ Maurer + αξρή nullum crimen, nulla poena sine lege / > ζχγρξνλνο Πνηληθφο Κψδηθαο, ν νπνίνο εμαηνκηθεχεη ηελ πνηληθή κεηαρείξηζε. Η. Ζ έλλνηα ηεο πνηλήο 2 Ζ ΠΟΗΝΖ ΚΑΗ Ζ ΓΗΚΑΗΟΛΟΓΖΣΗΚΖ ΣΖ ΒΑΖ 1. Οξηζκφο: Πνηλή είλαη ην θαθφ πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην λφκν θαη επηβάιιεηαη απφ ηνλ πνηληθφ δηθαζηή, ζχκθσλα κε νξηζκέλε δηαδηθαζία, θαηά ηνπ δξάζηε νξηζκέλεο αδηθνπξαγίαο θαη εμαηηίαο απηήο σο εθδήισζε ηδηαίηεξεο απνδνθηκαζίαο απηνχ απφ ηελ έλλνκε ηάμε. 2. Υαξαθηεξηζηηθά: α) θαθό πνπ πξνθαιεί πιηθή βιάβε θαη εζηθή απαμίσζε ζην δξάζηε, ελψ πξνζβάιιεη ηα ζεκειηψδε αγαζά θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ => ζηηγκαηηζκφο θαη επίδξαζε ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ / β) εζειεκέλε θαη ιεινγηζκέλε εηζβνιή ηεο Πνιηηείαο ζηα αγαζά ηνπ δξάζηε / γ) ζπλεπάγεηαη θνηλσληθνεζηθή απνδνθηκαζία, πξνϋπνζέηεη ελνρή θαη είλαη απζηεξά πξνζσπνπαγήο (ΠΚ 58) / δ) απαηηεί έγθιεκα θαη επηβάιιεηαη εμαηηίαο απηνύ, αιιά πνηέ πξνιεπηηθά, γηαηί ηφηε νδεγεί ζε απζαηξεζία / ε) ην θαθό θαη ε απνδνθηκαζία από ηελ πνηλή πξνέξρνληαη από ηελ Πνιηηεία => απαμησηηθή θξίζε δεκνζίνπ δηθαίνπ, πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην λφκν, αθνξά ζπγθεθξηκέλν έγθιεκα θαη επηβάιιεηαη απφ ακεξφιεπην δηθαζηήξην κε νξηζκέλε δηαδηθαζία. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 3

5 ΗΗ. Ζ δηθαηνινγεηηθή βάζε ηεο πνηλήο 1. Ζ πνηλή σο δίθαηε αληαπφδνζε ζην άδηθν πνπ έζεζε ν δξάζηεο θαηά ην παξειζφλ: ηφρνο είλαη λα δηαηεξεζεί ε εηξήλε θαη ε ζπλνρή ηεο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο. Οη ζεσξίεο απηέο δελ αξθνχλ γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ηελ πνηληθή εμνπζία ηνπ θξάηνπο, αθνχ ην πνηληθφ δίθαην δελ πξέπεη λα ελδηαθέξεηαη γηα ηα θίλεηξα ηεο πξάμεο θαη ηελ πξαγκάησζε ηεο εζηθήο. Ζ ζπκβνιή ηνπο, σζηφζν, είλαη φηη απαγνξεχνπλ ηε δπζαλαινγία πνηλήο-ελνρήο ηνπ δξάζηε κηα πνηλή, δειαδή, πνπ ππεξβαίλεη ηε βαξχηεηα ηεο ελνρήο ρξεζηκεχεη κφλν γηα παξαδεηγκαηηζκφ, αθνχ παξαβηάδεη ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο. 2. Ζ πνηλή σο θνηλσληθή ρξεζηκφηεηα γηα ηελ απνηξνπή λέσλ εγθιεκάησλ: ηφρνο είλαη ε πξφιεςε (γεληθή θαη εηδηθή) γηα ηε δηαθχιαμε ηεο θνηλσληθήο εηξήλεο θαη ηελ αζθάιεηα ησλ πνιηηψλ. 2.1 Γεληθή πξφιεςε: α) Αξλεηηθή γεληθή πξφιεςε (=εθθνβηζκφο) -> ν θφβνο, πνπ πξνθαιεί ε βεβαηφηεηα φηη ζα επηβιεζεί ε πξνβιεπφκελε πνηλή, απνηξέπεη ηνπο θνηλσλνχο απφ ηελ ηέιεζε εγθιεκάησλ. Ζ πνηλή, ζε απηή ηελ πεξίπησζε, είλαη δηθαηνινγεκέλε κφλν φηαλ νη ζεηηθέο ζπλέπεηέο ηεο βαξχλνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηηο αξλεηηθέο. Ζ ζεσξία ηεο αξλεηηθήο γεληθήο πξφιεςεο δε ζεσξείηαη επαξθήο, θαζψο εθθηλεί απφ ηελ αληίιεςε φηη ν άλζξσπνο ζηαζκίδεη πάληα ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ ηέιεζε ηνπ εγθιήκαηνο κε ηνλ πφλν απφ ηελ επηβνιή ηεο πνηλήο, πξάγκα πνπ δελ επηβεβαηψλεηαη ζε φια ηα είδε εγθιεκάησλ. Παξάιιεια, παξνπζηάδεη ηα εμήο κεηνλεθηήκαηα => αλ ε πνηλή απνθηνύζε λνκηκόηεηα από ηελ εθθνβηζηηθή ηεο ιεηηνπξγία, νη ζθιεξνηξάρεινη εγθιεκαηίεο ζα έπξεπε λα κείλνπλ αηηκώξεηνη / αλ ν εθθνβηζκόο ζεσξεζεί λνκηκνπνηεηηθόο ηεο πνηλήο, ηόηε πξέπεη λα ζεσξεζεί εμίζνπ απνδεθηή θαη ε απεηιή βαξύηεξσλ από ην έγθιεκα πνηλώλ απηέο, φκσο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη αδηθαηνιφγεηεο, αθνχ ζα ρξεζηκνπνηνχζαλ ηνλ άλζξσπν σο κέζν θαη φρη σο θνξέα ηεο αλζξψπηλεο αμίαο. β) Θεηηθή γεληθή πξφιεςε -> Θεκέιην ηεο πνηλήο είλαη φηη βάζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο απνηειεί ε εκπηζηνζχλε ηεο ηζρχνο ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Έηζη, ππάξρεη ε επηβεβαίσζε φηη, παξά ηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, ν θαλφλαο παξακέλεη έγθπξν ππφδεηγκα ζπκπεξηθνξάο. 2.2 Δηδηθή πξφιεςε: πγθξαηεί ηνλ εγθιεκαηία πνπ πθίζηαηαη ηελ πνηλή απφ ηελ ηέιεζε πεξαηηέξσ αμηφπνηλσλ πξάμεσλ. Δπίζεο, κε ηελ εμαηνκίθεπζε ηεο πνηλήο επηηπγράλεηαη θαη ε θνηλσληθή επαλέληαμε ηνπ δξάζηε. Χζηφζν, ε επαλέληαμε δελ πξέπεη λα επηδηψθεηαη εμαλαγθαζηηθά, αιιά λα γίλεηαη κε κέζα πνπ είλαη λφκηκα, αθφκε θη έλαληη πξνζψπσλ ηα νπνία δελ είραλ εγθιεκαηήζεη. 3. Ζ πνηλή σο κέζν εμηιέσζεο θαη δηαπαηδαγψγεζεο ηνπ δξάζηε: ηφρνο είλαη ε πξφιεςε ηεο ηέιεζεο εγθιεκάησλ. 3.2 Ζ γεληθή θαη ε εηδηθή πξφιεςε σο ζθνπνί ηεο πνηλήο θαη ε ελνρή ηνπ δξάζηε σο φξηφ ηεο: Δλ πξψηνηο ε πνηλή είλαη αλαγθαία, εθφζνλ θαη θαηά ην κέηξν πνπ απνζθνπεί ζηελ εηδηθή πξφιεςε ηνπ εγθιήκαηνο. θνπφο ηεο πνηλήο είλαη, βέβαηα, είλαη θαη ε γεληθή πξφιεςε, ζην κέηξν πνπ δελ ππεξβαίλεη ηα φξηα ηεο εηδηθήο, αθνχ ηφηε είλαη κε λφκηκε, κηαο θαη ρξεζηκνπνηεί ην δξάζηε σο κέζν. Δπίζεο, σο έζραην φξην ηεο πνηλήο πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε ε δίθαηε αληαπφδνζε πάλησο, ε πνηλή επηβάιιεηαη ράξηλ πξνιήςεσο, φρη φκσο πέξαλ ησλ νξίσλ πνπ ραξάζζεη ε ηδέα ηεο δηθαηνζχλεο, δηφηη ηφηε παξαβηάδνληαη νη αξρέο ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ηεο ελνρήο. Αληίζηξνθα, ε πνηλή δελ επηηξέπεηαη λα ππεξβεί νχηε πξνο ηα θάησ θάπνην ειάρηζην φξην, έζησ θη αλ δελ είλαη αλαγθαία ράξηλ ηεο εηδηθήο πξφιεςεο. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 4

6 ΗΗΗ. Σα κέηξα αζθαιείαο: Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ εγθιήκαηνο κε ηελ απεηιή πνηλήο απνδεηθλχεηαη αιπζηηειήο, δηφηη βαζηθή πξνυπφζεζή ηεο είλαη ε ελνρή. Δπεηδή, φκσο, ππάξρνπλ εγθιήκαηα ησλ νπνίσλ νη δξάζηεο βαξχλνληαη κε θαζφινπ (π.ρ. αθαηαιφγηζηνη) ή ειάρηζηε ελνρή, δηακνξθψζεθε ε έλλνηα ηνπ κέηξνπ αζθαιείαο. Σα κέηξα αζθαιείαο πεξηιακβάλνπλ ζπλήζσο εγθιεηζκφ κε αφξηζηε δηάξθεηα ηνπ δξάζηε ζε θαηάιιειν ίδξπκα, κέρξη λα αληηκεησπηζηεί ε επηθηλδπλφηεηά ηνπ, ελψ ραξαθηεξίδνληαη απφ αμηνινγηθή νπδεηεξφηεηα θαη απνζθνπνχλ ζηελ εηδηθή πξφιεςε. Απηφ ην επηηπγράλνπλ είηε δεκηνπξγψληαο ζην δξάζηε ζπλζήθεο θπζηθήο αδπλακίαο λα δηαπξάμεη λέα εγθιήκαηα (π.ρ. παξακνλή ζε ςπρηαηξηθφ θαηάζηεκα), είηε ζπκβάιινληαο ζηελ θνηλσληθή ηνπ επαλέληαμε (π.ρ. λνζειεία ζε ίδξπκα απνηνμίλσζεο). Απνβιέπνπλ, πάλησο, θαη ζηε γεληθή πξφιεςε (π.ρ. θφβνο απέιαζεο παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ). Σα κέηξα αζθαιείαο κπνξεί λα είλαη αλαπιεξσηηθά ηεο πνηλήο ή ζπκπιεξσηηθά (π.ρ. παξαπνκπή ζε θαηάζηεκα εξγαζίαο ηνπ θπγφπνλνπ θιέθηε). Σν κέηξν, ηέινο, δε κπνξεί λα είλαη δπζαλαιφγσο βαξχηεξν απφ ηνλ θίλδπλν, ηνπ νπνίνπ ε απνηξνπή επηδηψθεηαη κε ηελ επηβνιή ηνπ. IV. Οη πνηλέο θαη ηα κέηξα αζθαιείαο σο βάζε ησλ θπξψζεσλ ηνπ ειιεληθνχ ΠΚ: Ο ειιεληθφο ΠΚ απνβιέπεη ζηελ εηδηθή πξφιεςε θαη ζηελ εμαηνκηθεπκέλε πνηληθή κεηαρείξηζε ησλ εγθιεκάησλ. Γέρεηαη, ζπγρξφλσο, κέηξα αζθαιείαο, πνπ ζεκαίλεη φηη επηδηψθεη θαη ηε γεληθή πξφιεςε. Δμίζνπ βαζηθέο είλαη θαη νη αξρέο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο θαη ηεο αλαινγηθφηεηαο σζηφζν, ν ΠΚ δε δεζκεχεηαη πάληα απφ ηελ αξρή ηεο ελνρήο, αιιά ππεξβαίλεη ηα φξηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζε απηή ηφζν πξνο ηα πάλσ φζν θαη πξνο ηα θάησ ράξηλ ηεο εηδηθήο πξφιεςεο (ΠΚ 41, 90). 2. Οη πνηλέο ηνπ ΠΚ: Α] Κχξηεο, νη νπνίεο επηβάιινληαη απηνηειψο θαη πεξηιακβάλνπλ α) πνηλέο ζηεξεηηθέο ηεο ειεπζεξίαο => θάζεηξμε (ΠΚ 52, 90, 91) / θπιάθηζε (ΠΚ 53) / πεξηνξηζκό ζε εηδηθό θαηάζηεκα θξάηεζεο λέσλ αθνξά αλειίθνπο εηψλ. Αλ ν αλήιηθνο θαηαδηθάζηεθε γηα πξάμε θαηά ηεο νπνίαο ν λφκνο -ζε πεξίπησζε πνπ ηειείηαη απφ ελήιηθα- απεηιεί πνηλή ζηεξεηηθή ηεο ειεπζεξίαο αλψηεξε απφ 10 έηε, ν πεξηνξηζκφο δελ ππεξβαίλεη ηα 20 έηε νχηε είλαη κηθξφηεξνο απφ ηα 5 έηε (ΠΚ 54, 127) / πεξηνξηζκό ησλ επηθίλδπλσλ, ειαηησκέλεο ηθαλόηεηαο πξνο θαηαινγηζκό εγθιεκαηηώλ ζε ςπρηαηξηθά θαηαζηήκαηα ή παξάξηεκα θπιαθώλ (ΠΚ 36, , 39 1) / θξάηεζε (ΠΚ 55) ΗΗ β) ρξεκαηηθέο πνηλέο (ΠΚ 57-58) => πξνζσπνπαγήο ραξαθηήξαο ηεο πνηλήο, πνπ δελ επηηειεί απνδεκησηηθή ιεηηνπξγία ΗΗ γ) παξνρή θνηλσθεινχο εξγαζίαο => ε πεξηνξηζηηθή ηεο ειεπζεξίαο πνηλή πνπ είλαη κεγαιχηεξε απφ 2 έηε θαη δελ ππεξβαίλεη ηα 5 κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε πνηλή θνηλσθεινχο εξγαζίαο, αλ ην δεηεί ε ην απνδέρεηαη ν θαηαδηθαζζείο. Β] Παξεπφκελεο, νη νπνίεο πξνυπνζέηνπλ ηελ θαηάγλσζε θχξηαο πνηλήο θαη επηβάιινληαη ζπκπιεξσκαηηθά ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο πξνο νινθιήξσζε ηεο απνδνθηκαζίαο θαη γηα ιφγνπο αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο. Πεξηιακβάλνπλ α) απνζηέξεζε ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ (ΠΚ 59 1) ΗΗ β) απαγφξεπζε άζθεζεο επαγγέικαηνο (ΠΚ 67) ΗΗ γ) δεκνζίεπζε ηεο θαηαδηθαζηηθήο απφθαζεο (ΠΚ 68) ΗΗ δ) δήκεπζε ησλ κέζσλ ηνπ εγθιήκαηνο ζηα ρέξηα ηνπ απηνπξγνχ ή ησλ ζπκκεηφρσλ (ΠΚ 76 1). 3. Σα κέηξα αζθαιείαο θαηά ηνλ ΠΚ: Πξνζδηνξίδνληαη ζηα ΠΚ θαη είλαη ηα εμήο -> ΠΚ 69, 71, 72, 73, 74, , V. Οη δηνηθεηηθέο θπξψζεηο θαη ε δηάθξηζή ηνπο απφ ηηο αιεζείο πνηλέο: Γηνηθεηηθέο θπξψζεηο είλαη απηέο πνπ επηβάιινληαη απφ ηε δηνίθεζε ή ηα δηνηθεηηθά φξγαλα, φηαλ ν δηνηθνχκελνο παξαβαίλεη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ζην πιαίζην νξηζκέλεο δξαζηεξηφηεηαο (π.ρ. πξφζηηκα πνιενδνκίαο, πεηζαξρηθέο πνηλέο ζε δεκνζίνπο ππαιιήινπο θ.ά.). ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 5

7 3 Ζ ΑΡΥΖ ΣΖ ΝΟΜΗΜΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΔΓΚΛΖΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΣΧΝ ΠΟΗΝΧΝ Η. χληαγκα θαη πνηληθφ δίθαην: Οη εμήο ζεκειηψδεηο αξρέο ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ πξνβιέπνληαη θαη απφ ην χληαγκα -> αξρή ηεο λνκηκόηεηαο / αξρή 'νπδεκία πνηλή ρσξίο δίθε' / αξρή 'νπδέλ έγθιεκα, νπδεκία πνηλή ρσξίο πξάμε' / αξρή ηεο ελνρήο / αξρή ηεο αλαινγηθόηεηαο. ΗΗ. Ζ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο (=nullum crimen, nulla poena sine lege): Ζ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο απνηειεί ζεκέιην ησλ ινηπψλ θαλφλσλ δηθαίνπ, νη νπνίνη δελ ηζρχνπλ, αλ ηελ παξαβηάδνπλ. Έηζη, ππάξρεη αζθάιεηα δηθαίνπ (=πξνβιεςηκφηεηα ησλ πνηλψλ) θαη πξνζηαζία απφ ηελ απζαηξεζία. Θεκειηψλεηαη ζηελ αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ θαη δηαζθαιίδεη ηε δεκνθξαηηθή ζεκειίσζε ηεο πνηληθήο εμνπζίαο. Με άιια ιφγηα, ε πνηλή, σο ην δξαζηηθφηεξν κέζν θξαηηθνχ θαηαλαγθαζκνχ, επηηξέπεηαη λα ζηεξίδεηαη ζε απφθαζε ησλ εθπξνζψπσλ ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο αληίζηξνθα, ν δηθαζηήο δε κπνξεί λα είλαη δεκηνπξγφο ηνπ πνηληθνχ λφκνπ, ελψ ν πνιίηεο κπνξεί λα γλσξίδεη ηα φξηα ηεο ειεπζεξίαο ηεο δξάζεο ηνπ κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή ζαθήλεηα. Ζ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο εμεηδηθεχεηαη ζε 4 επηκέξνπο αξρέο -> απαγνξεύεηαη ε ζεκειίσζε ή ε επηβάξπλζε ηνπ αμηνπνίλνπ βάζεη εζίκνπ / απαγνξεύεηαη ε αλαινγία πξνο ζεκειίσζε ή επηβάξπλζε ηνπ αμηνπνίλνπ / απαγνξεύεηαη ε αλαδξνκηθή εθαξκνγή πξνο ζεκειίσζε ή επηβάξπλζε ηνπ αμηνπνίλνπ / απαγνξεύεηαη ε ζέζπηζε αόξηζησλ πνηληθώλ δηαηάμεσλ. Σαπηφρξνλα, απνξξένπλ θη άιιεο αξρέο -> απαγνξεύεηαη ε επηβνιή απζαίξεηεο πνηλήο, πνπ είηε δελ πξνβιέπεηαη από ην λόκν είηε πξνβιέπεηαη, αιιά γηα δηαθνξεηηθό έγθιεκα / απαγνξεύεηαη ε απζαίξεηε (=αληίζεηε πξνο ην χληαγκα ή ηνπο λφκνπο) εθηέιεζε ηεο πνηλήο / ε δηαπίζησζε ηεο ελνρήο θαη ε απαγγειία ηεο πνηλήο πξέπεη λα γίλνληαη από ην δηθαζηή κε βάζε ηε δηαδηθαζία πνπ πξνβιέπεη ην Σύληαγκα θαη νη λόκνη. ΗΗΗ. Οη επηκέξνπο αξρέο 1. Ζ αξρή νπδεκία πνηλή ρσξίο γξαπηφ λφκν 1.1 Ο γξαπηφο λφκνο: Κάζε ηππηθφο λφκνο, πνπ ςεθίδεηαη απφ ηε Βνπιή θαη εθδίδεηαη ζχκθσλα κε ηνπο πξνβιεπφκελνπο ηχπνπο, αιιά θαη ηα πξνεδξηθά δηαηάγκαηα, θαζψο θαη νη πξάμεηο ηεο δηνίθεζεο, εθφζνλ ππάξρεη ξεηή θαη εηδηθή λνκνζεηηθή εμνπζηνδφηεζε. 1.2 Οη γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ σο ζεκέιην ηνπ αμηνπνίλνπ: Οη γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ δε κπνξνχλ λα ζεκειηψζνπλ ην αμηφπνηλν, ιφγσ ηεο δπλαηφηεηαο θαηαρξήζεσλ πνπ παξέρεη ε επίθιεζή ηνπο. 1.3 Σν έζηκν: Πξνυπνζέηεη ζπλείδεζε δηθαίνπ θαη καθξά ρξήζε. Ζ απαγφξεπζε ρξήζεο ηνπ έγθεηηαη ζην φηη ε πξαθηηθή δελ ήηαλ θαλφλαο (=>παξαλνκία) πξηλ ηε καθξά ρξήζε έηζη, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο δελ είλαη θαλ λφκνο, αιιά νχηε θαη εθ ησλ πζηέξσλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο λφκνο, δηφηη ηφηε ζα αλαγλσξηδφηαλ κηα απζαηξεζία. Δκκέζσο, φκσο, ην έζηκν κπνξεί πξάγκαηη λα ζπκβάιεη ζηε ζεκειίσζε ηνπ αμηνπνίλνπ, φηαλ πξνζδηνξίδεη ην πεξηερφκελν ελφο εμσλνκηθνχ φξνπ ή κηαο λνκηθήο έλλνηαο απφ άιιν θιάδν ηνπ δηθαίνπ. Φπζηθά, είλαη δπλαηή ε εζηκηθή θαηάξγεζε ελφο γξαπηνχ πνηληθνχ λφκνπ ιφγσ αρξεζίαο (=>θαηάιπζε ηνπ αμηνπνίλνπ), θαζψο θαη ε ζεκειίσζε εζηκηθνχ ιφγνπ άξζεο ηνπ αδίθνπ. 1.4 'Λεπθνί' πνηληθνί λφκνη: Πξνβιέπνπλ κφλν ηελ πνηλή κηαο αμηφπνηλεο πξάμεο, ελψ γηα ηελ πεξηγξαθή ηεο παξαπέκπνπλ ζε άιιν λφκν, ν νπνίνο πξνζδηνξίδεη επαθξηβψο ηα ζηνηρεία ηεο αμηφπνηλεο ζπκπεξηθνξάο είηε ελ φισ είηε ελ κέξεη (ΠΚ 38 -> ρξεσθνπία, γηα ηελ νπνία παξαπέκπεη ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 6

8 εμ νινθιήξνπ ζηνλ Δκπνξηθφ λφκν). ηελ πεξίπησζε πνπ ν λφκνο πεξηγξάθεη πιήξσο ηελ αμηφπνηλε ζπκπεξηθνξά, αιιά παξαπέκπεη ζε άιινλ γηα ηελ ηηκψξεζή ηεο, ηφηε ε αξρή ηεο λνκηκφηεηαο ηθαλνπνηείηαη κφλν φηαλ ε παξαπνκπή ζπλδέεη ζπγθεθξηκέλε πξάμε κε θάπνηα πνηλή. Ζ επηβνιή πνηλήο γηα νξηζκέλε πξάμε βάζεη πνηληθήο δηάηαμεο πνπ απεηιεί πνηλή γηα άιιε, είλαη λφκηκε κφλν αλ ε ππφ θξίζε πξάμε ζηνηρεηνζεηεί θαη ηελ άιιε. 2. Ζ απαγφξεπζε ηεο αλαινγίαο: Ζ εξκελεία ησλ πνηληθψλ θαλφλσλ είλαη αλαγθαία. Απψηαην φξηφ ηεο είλαη ην δπλαηφ γισζζηθφ λφεκα (=γξάκκα) ηνπ λφκνπ. Τπέξβαζε ηνπ λνήκαηνο ζπληζηά ε επηβνιή πνηλήο θαη' αλαινγία (->κέζνδνο θάιπςεο θελψλ λφκνπ, θαηά ηελ νπνία κηα δηάηαμε πνπ ξπζκίδεη κηα βηνηηθή πεξίπησζε, εθαξκφδεηαη ζε κηα άιιε αξξχζκηζηε, ε νπνία εκθαλίδεη αμηνινγηθή νκνηφηεηα). Οπσζδήπνηε, ε δηάζπαζε ηνπ γισζζηθνχ λνήκαηνο απαγνξεχεηαη, εθφζνλ είλαη ζε βάξνο (in malam partem) ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ πξνο ζεκειίσζε/επαχμεζε ηνπ αμηνπνίλνπ. Ζ απαγφξεπζε ηεο αλαινγίαο αθνξά ηφζν ζηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ εγθιήκαηνο φζν θαη ζηηο πνηληθέο θπξψζεηο. Ζ ελ ιφγσ απαγφξεπζε απεπζχλεηαη φρη κφλν ζην δηθαζηή, αιιά θαη ζην λνκνζέηε εμάιινπ, κηα ζεζκνζεηεκέλε αλαινγία ζε βάξνο ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ ζπληζηά παξάβαζε ηεο αξρήο ηεο λνκηκφηεηαο. 2.1 Ζ ηειενινγηθή ζπζηνιή: Αλ κηα πξάμε θαιχπηεηαη απφ ην γξάκκα ηνπ λφκνπ, φρη φκσο απφ ην ζθνπφ ηνπ λνκνζέηε, ηφηε δε κπνξεί λα ζεσξεζεί αμηφπνηλε. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ν λνκνζέηεο εθθξάζηεθε επξχηεξα απφ φζν ήζειε λα ηηκσξήζεη έηζη, ε ζηέλσζε ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ηνπ θαλφλα επηηξέπεηαη κφλν αλ ε εξκελεία σθειεί κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηνλ θαηεγνξνχκελν (ΠΚ > πεξηιακβάλεηαη θάζε βεβαίσζε πνπ έρεη ζρέζε κε ηελ πγεία κφλν θαη θακία άιιε). Αληίζηξνθα, αλ ε ηειενινγηθή ζπζηνιή είλαη in malam partem ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ, ηφηε είλαη αλεπίηξεπηε (ΠΚ 22 - > φρη άξζε ηνπ αδίθνπ, αθφκε θη αλ ν πθηζηάκελνο ηελ επίζεζε κπνξνχζε λα ηξαπεί ζε αθίλδπλε θπγή). 2.2 Ζ ηειενινγηθή δηαζηνιή: Μηα βηνηηθή πεξίπησζε δελ θαιχπηεηαη γισζζηθψο απφ πνηληθή δηάηαμε, φκσο, ππάξρεη δεδεισκέλε βνχιεζε ηνπ λνκνζέηε λα ηε ξπζκίζεη. Ζ ηειενινγηθή δηαζηνιή απαγνξεχεηαη, δηφηη νδεγεί ζε πεξαηηέξσ δηάπιαζε ηνπ δηθαίνπ (ΠΚ > ζθνπφο ηνπ λνκνζέηε ήηαλ λα ηηκσξείηαη γεληθά απηφο πνπ δηαπξάηηεη θαη' επάγγεικα πιαζηνγξαθίεο), εηδηθά φηαλ είλαη in malam partem. 3. Αλαδξνκηθφηεηα ησλ πνηληθψλ λφκσλ: Απαγνξεχεηαη κε βάζε ηελ αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ. Έηζη, αλ ήηαλ επηηξεπηφο πνηληθφο λφκνο πνπ θαζηεξψλεη/επαπμάλεη αλαδξνκηθά ην αμηφπνηλν, ηφηε ζα παξερφηαλ ε δπλαηφηεηα ζην λνκνζέηε λα πξνβαίλεη εθ ησλ πζηέξσλ ζηελ πνηληθή κεηαρείξηζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο πξάμεο, κε απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη θαη δηθαζηήο. 3.1 Ζ αλαδξνκηθή εθαξκνγή επηεηθέζηεξνπ πνηληθνχ λφκνπ (ΠΚ 2 1): Ζ Πνιηηεία κεηαβάιιεη ηελ αμηνιφγεζή ηεο σο πξνο κηα ζπγθεθξηκέλε πξάμε κε λέν λφκν. Ζ ηπρφλ ζπλέρηζε ηεο έθηηζεο ηεο πνηλήο βάζεη ηνπ παιαηνχ απζηεξφηεξνπ λφκνπ νδεγεί ζε αληηθάζεηο. Ο επηεηθέζηεξνο λφκνο (ΠΚ 2 1): Αλ απφ ηελ ηέιεζε ηεο πξάμεο έσο ηελ ακεηάθιεηε εθδίθαζή ηεο ίζρπζαλ δχν ή πεξηζζφηεξνη λφκνη, εθαξκφδεηαη απηφο πνπ πεξηέρεη ηηο επκελέζηεξεο δηαηάμεηο γηα ηνλ θαηεγνξνχκελν. Γεληθά, επηεηθέζηεξνο είλαη ν λφκνο πνπ θαζηζηά κηα πξάμε αλέγθιεηε, ζεζπίδεη ιφγν άξζεο ηνπ αδίθνπ, θαζηεξψλεη ιφγν απνρήο απφ ηελ πνηλή, απαηηεί έγθιεζε θ.ά. Αλ, πάιη, νη λφκνη πνπ ίζρπζαλ απφ ηελ ηέιεζε ηεο πξάμεο κέρξη ηελ εθδίθαζή ηεο επηβαξχλνπλ εμίζνπ ηνλ θαηεγνξνχκελν, ηφηε εθαξκφδεηαη απηφο πνπ ίζρπε θαηά ην ρξφλν ηέιεζεο ηεο πξάμεο. ηελ πεξίπησζε, ηψξα, πνπ κεηαμχ ηνπ λφκνπ πνπ ίζρπε θαηά ην ρξφλν ηέιεζεο θαη εθείλνπ πνπ ηζρχεη ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 7

9 θαηά ην ρξφλν εθδίθαζεο, ίζρπζε πξφζθαηξα άιινο επηεηθέζηεξνο ακθνηέξσλ, ηφηε εθαξκφδεηαη απηφο ν ελδηάκεζνο. Αληίζεηα, ε κεηαβνιή ησλ πξαγκαηηθψλ πξνυπνζέζεσλ δελ θαζηζηά επηεηθέζηεξν ην λεφηεξν λνκηθφ θαζεζηψο (π.ρ. ηζρχεη ε παξαράξαμε, αθφκε θη αλ απνζπξζεί έλα ραξηνλφκηζκα). 3.3 Νεφηεξνο λφκνο ελ κέξεη απζηεξφηεξνο θαη ελ κέξεη επηεηθέζηεξνο ηνπ παιαηνχ: Αλ ν παιαηφο λφκνο πξνβιέπεη επηεηθέζηεξν αλψηαην φξην πνηλήο θαη απζηεξφηεξν θαηψηαην, ελψ ν λεφηεξνο ην αληίζηξνθν, ηφηε ην πνηνο ζα επηβιεζεί θξίλεηαη ελ φςεη ηνπ αδίθνπ θαη ηεο ελνρήο ηνπ δξάζηε. Αλ ζεσξεζεί φηη πξέπεη λα επηβιεζεί ε βαξχηεξε πνηλή, ζα εθαξκνζηεί ν παιαηφηεξνο λφκνο σο in concreto επηφηεξνο, αθνχ πξνβιέπεη επηεηθέζηεξν maximum πνηλήο αλ, πάιη, ζεσξεζεί επηβιεηέα ε ειαθξφηεξε πνηλή, ζα εθαξκνζηεί ν λεφηεξνο, αθνχ πξνβιέπεη επηφηεξν minimum πνηλήο. 3.4 Αλέγθιεην (=κε αμηφπνηλν) ηεο πξάμεο κεηά ηελ θαηαδίθε; Αλ κεηαγελέζηεξνο λφκνο ραξαθηήξηζε ηελ πξάμε κε αμηφπνηλε, παχεη θαη ε εθηέιεζε/έθηηζε ηεο πνηλήο πνπ επηβιήζεθε, θαζψο θαη ηα πνηληθά επαθφινπζά ηεο (ΠΚ 2 2). Άξα, κεηά ηελ ακεηάθιεηε θαηαδίθε, ηνλ θαηαδηθαζζέληα σθειεί κφλν ν λφκνο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ πξάμε αλέγθιεηε, φρη φκσο θη εθείλνο πνπ επηηξέπεη ηελ επηφηεξε πνηληθή ηεο κεηαρείξηζε. 3.5 Νφκνη κε πξνζσξηλή ηζρχ: Δίλαη νη λφκνη πνπ πξνβιέπνπλ κφλνη ηνπο ηε ιήμε ηεο ηζρχνο ηνπο, επεηδή ζπλδένληαη κε νξηζκέλν γεγνλφο πξνο αληηκεηψπηζε έθηαθησλ θαηαζηάζεσλ (π.ρ. Οιπκπηαθνί Αγψλεο, ζενκελία θ.ά.). Οη λφκνη απηνί εθαξκφδνληαη θαη κεηά ηελ παχζε ηεο ηζρχνο ηνπο ζε πξάμεηο πνπ ηειέζηεθαλ φηαλ ίζρπαλ θαηά ηα άιια, εθαξκφδεηαη θαλνληθά ην ΠΚ 2 2, φπσο νξίδεη ην ΠΚ Αλαδξνκηθή εθαξκνγή ησλ κέηξσλ αζθαιείαο: Σα κέηξα αζθαιείαο επηβάιινληαη θαηά ην ρξφλν εθδίθαζεο ηεο πξάμεο, έζησ θη αλ θαηά ην ρξφλν ηέιεζήο ηεο είηε δελ ππήξραλ είηε πξνβιέπνληαλ ζε επηφηεξε κνξθή (ΠΚ 4 1). Μάιηζηα, ην δηθαζηήξην κπνξεί λα δηαηεξήζεη ην κέηξν αζθαιείαο πνπ επηβιήζεθε, αθφκε θη αλ ε πξάμε θαηέζηε αλέγθιεηε ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν (ΠΚ 4 2). Σν ΠΚ 4 2 είλαη κηα αληηζπληαγκαηηθή δηάηαμε, αθνχ ηα κέηξα απηά εμαξηψληαη απφ ηελ άδηθε πξάμε πνπ πιεξνί ηελ εηδηθή ππφζηαζε ελφο εγθιήκαηνο. 3.7 Αλαδξνκηθφηεηα θαη 'ιεπθνί' πνηληθνί λφκνη: Ο πνηληθφο λφκνο παξακέλεη ακεηάβιεηνο, αθνχ απηφο πνπ αιιάδεη είλαη ν ζπκπιεξσηηθφο θαλφλαο. Άξα, δε λνείηαη αλαδξνκηθφηεηα. 3.8 Οη δηθνλνκηθνί πνηληθνί λφκνη: Έρνπλ πάληα αλαδξνκηθή εθαξκνγή, αλεμάξηεηα απφ ην ζπκθέξνλ ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ. Βέβαηα, νξζφηεξν είλαη λα κελ εθαξκφδνληαη νη in malam partem δηθνλνκηθνί λφκνη. 3.9 Ζ λνκνινγία: Ζ απαγφξεπζε ηεο αλαδξνκήο δελ αθνξά ηε λνκνινγία. Έηζη, κηα επλντθή εξκελεία ηνπ πνηληθνχ λφκνπ δε δεκηνπξγεί έλα θεθηεκέλν δηθαίσκα γηα φζνπο δηθαζηνχλ κεηαγελέζηεξα, βάζεη ηεο ίδηαο δηάηαμεο. Τπάξρεη, πάλησο, αληίζεηε άπνςε γηα ηελ in malam partem εξκελεία. 4. Ζ απαγφξεπζε ηεο ανξηζηίαο: Ο πνηληθφο λφκνο πξέπεη λα νξίδεη ξεηά ηα ζηνηρεία ηεο αμηφπνηλεο πξάμεο, δειαδή λα πεξηγξάθεη ηα ζηνηρεία ηνπ εγθιήκαηνο θαη λα πξνβιέπεη ηελ αλάινγε πνηλή (7 1), δηαθνξεηηθά θαηαζηξαηεγεί ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο. Σα πξναλαθεξζέληα ζηνηρεία πξέπεη λα είλαη θαη επαξθψο πξνζδηνξίζηκα, ψζηε λα επηηξέπεηαη ε αζθαιήο εξκελεία. Ζ πνηληθή θχξσζε, πάιη, ζα πξέπεη λα είλαη επαξθψο νξηζκέλε σο πξνο ην είδνο θαη ηα φξηά ηεο. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 8

10 4.2 Οη έλλνηεο ηχπνπ: Αφξηζηεο έλλνηεο πνπ δελ ππφθεηληαη ζε πιήξε νξηζκφ, αιιά πξνζδηνξίδνληαη κε απαξίζκεζε νξηζκέλσλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο, απφ ηα νπνία κεξηθά ηνπιάρηζηνλ ζα πξέπεη λα ζπληξέρνπλ, ψζηε λα ζπληξέμνπλ θαη νη ίδηεο (π.ρ. νξγαλσκέλν έγθιεκα). 4 ΟΗ ΣΡΔΗ ΒΑΘΜΗΓΔ ΣΟΤ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟ Η. Ο λνκνζεηηθφο νξηζκφο ηνπ εγθιήκαηνο (ΠΚ 14 1): Έγθιεκα είλαη θάζε πξάμε άδηθε θαη θαηαινγηζηή ζε ελνρή ηνπ δξάζηε, ε νπνία ηηκσξείηαη απφ ην λφκν. εκεηψλεηαη φηη θακία πνηλή δελ επηβάιιεηαη, ρσξίο λα ππάξρεη πξάμε, άδηθν, ελνρή ή ζρεηηθφο λφκνο. Ζ πξάμε, γηα ηελ νπνία πξνβιέπεηαη πνηλή, πεξηγξάθεηαη θαη εμεηδηθεχεηαη επαξθψο ζηνλ πνηληθφ λφκν. 1. Σα ινγηθψο αλαγθαία ζηνηρεία ηνπ εγθιήκαηνο: α) ε πξάμε / β) ην άδηθν / γ) ν θαηαινγηζκόο / δ) ε πεξηγξαθή ηεο πξάμεο θαη νη έλλνκεο ζπλέπεηεο. Μεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ απηψλ πξέπεη λα ππάξρεη ινγηθή αιιεινπρία, αθνχ ην έλα πξνυπνζέηεη ην άιιν. Έηζη, έρνπκε κηα πξάμε πνπ πεξηγξάθεηαη θαη εμεηδηθεχεηαη επαξθψο ζην λφκν σο αμηφπνηλε, δειαδή σο άδηθε θαη θαηαινγηζηή. Άξα, εγθιήκαηα είλαη νη πξάμεηο πνπ δηαηαξάζζνπλ ηελ θνηλσληθή δσή = ηελ πιήηηνπλ αλππφθνξα θαη εκθαλίδνπλ ηδηαίηεξε θνηλσληθνεζηθή απαμία. 2. Ζ εηδηθή ππφζηαζε, ην άδηθν θαη ε ελνρή: Δηδηθή ππφζηαζε είλαη ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν λνκνζέηεο γηα λα εμεηδηθεχζεη/ηππνπνηήζεη κηα εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζην λφκν γη' απηφ αλαθέξεη ην είδνο ηεο αμηφπνηλεο ζπκπεξηθνξάο πνπ απαγνξεχεη ν πξσηεχσλ θαλφλαο θαη πνηα ζπκπεξηθνξά απεηιείηαη κε πνηλή. Όηαλ ε πξάμε πιεξνί ηελ εηδηθή ππφζηαζε ελφο εγθιήκαηνο, είλαη θαη άδηθε, δειαδή απνδνθηκάδεηαη απφ ην δίθαην. Μπνξεί, βέβαηα, θαη' εμαίξεζε, ε έλλνκε ηάμε λα ηε ζεσξεί επηηξεπηή, νπφηε ζπληξέρεη θάπνηνο ιφγνο άξζεο ηνπ αδίθνπ. Καηά ζπλέπεηα, δελ αξθεί ε πιήξσζε ηεο εηδηθήο ππφζηαζεο ηειεησηηθά άδηθε είλαη κφλν ε πξάμε πνπ πιεξνί ηελ εηδηθή ππφζηαζε ελφο εγθιήκαηνο θαη δελ ζπληξέρεη σο πξνο απηή ιφγνο άξζεο ηνπ αδίθνπ. Άξα, ην άδηθν απνηειεί πξνυπφζεζε ηεο θξίζεο πεξί θαηαινγηζκνχ ηεο ελνρήο (=απφδνζε πξνζσπηθήο κνκθήο ζην δξάζηε). ΤΜΠΔΡΑΜΑ => Σν έγθιεκα έρεη 3 βαζκίδεο: ηελ εηδηθή ππφζηαζε, ην άδηθν θαη ηνλ θαηαινγηζκφ ζε ελνρή. Μπνξεί, βέβαηα, λα πξέπεη λα ειεγρζεί αλ ζπληξέρνπλ νη εμσηεξηθνί φξνη ηνπ αμηνπνίλνπ ή φηη δε ζπληξέρνπλ ιφγνη πνπ εκπνδίδνπλ ην ηηκσξεηφ. ΗΗ. Ζ δηεξεχλεζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ εγθιήκαηνο απφ ηνλ εθαξκνζηή ηνπ δηθαίνπ: α) δηεξεύλεζε αλ ππάξρεη πξάμε θη αλ απηή ζπληζηά ελέξγεηα ή παξάιεηςε -> β) έιεγρνο αλ πιεξνύηαη ε εηδηθή ππόζηαζε θάπνηνπ εγθιήκαηνο -> γ) αλαδήηεζε αλ ππάξρεη άδηθν -> δ) θαηαινγηζκόο (ππαηηηόηεηα ηνπ δξάζηε, δπλαηόηεηα ζπκκόξθσζεο, ζπλείδεζε ηνπ αδίθνπ, βνπιεηηθή ηθαλόηεηα ζπκκόξθσζεο) -> ε) εμσηεξηθνί όξνη ηνπ αμηνπνίλνπ -> ζη) ιόγνη πνπ απνθιείνπλ ην ηηκσξεηό (π.ρ. παξαγξαθή) -> δ) δηαδηθαζηηθέο πξνϋπνζέζεηο (π.ρ. έγθιεζε). 5 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΡΑΞΖ ΣΟ ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ Η. Ζ πξάμε: Δίλαη θάζε αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά, ελέξγεηα ή παξάιεηςε, πνπ απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε εγθιήκαηνο θαη ηε γέλεζε πνηληθήο αμίσζεο. Απνηειεί έλλνηα γέλνπο, πνπ πεξηιακβάλεη ηα ζηνηρεία ζεκειίσζεο ελφο εγθιήκαηνο θαη παξαιείπεη ηα αδηάθνξα. Ζ πξάμε επηηειεί ηξηπιή ιεηηνπξγία σο πξνο ηα ζηνηρεία ηνπ εγθιήκαηνο -> α) ηα ζεκειηώλεη (=ε έλλνηα ηεο πξάμεο πξέπεη λα είλαη ηφζν επξεία, ψζηε λα εθαξκφδεηαη ζε θάζε πεξίπησζε πνπ αλαγλσξίδεηαη σο άμηα θνιαζκνχ) / β) ηα νξηνζεηεί (=ε έλλνηα ηεο πξάμεο πξέπεη λα είλαη ηφζν ζηελή, ψζηε λα απνθιείεη ηα πνηληθψο αδηάθνξα θαηλφκελα) / γ) ηα ζπλδέεη, ψζηε ηα εηδηθφηεξα ζηνηρεία λα εκθαλίδνληαη σο πξφζζεηεο πξνυπνζέζεηο. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 9

11 1. Κπξηφηεξεο ζεσξίεο πεξί πξάμεο: Α] ΦΤΗΟΚΡΑΣΗΚΖ -> Πξάμε είλαη κηα κεηαβνιή ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, πνπ πξνθαιείηαη αηηησδψο απφ κηα αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά. Ζ ζεσξία απηή αδηαθνξεί γηα ην ζθνπφ ή ην θνηλσληθφ λφεκα ηεο πξάμεο θαη αδπλαηεί λα ζπκπεξηιάβεη ζηελ έλλνηα ηεο πξάμεο ηηο παξαιείςεηο, ηελ αζπλείδεηε ακέιεηα, ηελ απφπεηξα θαη άιιεο παξεκθεξείο έλλνηεο. Β] Ζ ΠΡΑΞΖ Χ ΚΟΠΗΜΖ ΓΡΑΖ ->εκαζία έρεη ε πξφζεζε ηνπ πξάηηνληνο θαη φρη ην απνηέιεζκα. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζεσξία δε κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε εγθιήκαηα παξαιείςεσο θαη εμ ακειείαο. Άιιν πξφβιεκα είλαη φηη ζεσξεί σο πξάμεηο ηηο αλαθιαζηηθέο θηλήζεηο θαη ηηο πεξηπηψζεηο vis absoluta. Απφ ηελ άιιε, φκσο, αλαδεηθλχεη ηε ζεκαζία ππνθεηκεληθψλ ζηνηρείσλ, φπσο ν δφινο. Γ] ΑΡΝΖΣΗΚΔ ΘΔΧΡΗΔ -> Πξάμε είλαη θάζε πξφθιεζε εγθιεκαηηθνχ απνηειέζκαηνο, πνπ δελ πξνέξρεηαη απφ δψν ή λνκηθφ πξφζσπν, νχηε είλαη απιψο κηα εζσηεξηθή θαηάζηαζε, νχηε θαη νθείιεηαη ζε αθαηακάρεηε βία. Γ] ΠΡΟΧΠΗΚΔ ΘΔΧΡΗΔ -> Πξάμε είλαη ε εμσηεξίθεπζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη, άξα, φρη νη απζνξκεηηζκνί. 2. ηνηρεία θαη νξηζκφο ηεο πξάμεο: Πξάμε είλαη θάζε θίλεζε ή αδξάλεηα ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο, ε νπνία απνηειεί εθδήισζε ηεο ζπλείδεζεο θαη κπνξεί λα ειεγρζεί απφ ηελ αηνκηθή βνχιεζε. Έρεη ηξία ραξαθηεξηζηηθά -> α) ην αλζξώπηλν (=ηειείηαη απφ θπζηθφ πξφζσπν) / β) ην εμσηεξηθό (=ε πξάμε πξέπεη λα εμειίζζεηαη ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν θαη λα είλαη αληηιεπηή απφ ηηο αηζζήζεηο) / γ) ηελ εμσηεξίθεπζε [=εθδήισζε ηεο ζπλείδεζεο ε ηθαλφηεηα ηνπ 'εγψ' λα δηεγείξεηαη απφ ηα αηζζεηήξηα πξνυπνζέηεη εγσζπλεηδεζία (=ζπλείδεζε ηνπ εαπηνχ καο), απηνζπλεηδεζία (=ζπλείδεζε ηεο ηαπηφηεηάο καο κε ηνλ εαπηφ καο), εηεξνζπλεηδεζία (=ζπλείδεζε ηνπ θφζκνπ σο ζηνηρείσλ δηαθνξεηηθψλ ηνπ 'εγψ'), ζπλεηδεζηαθφ βίσκα ηνπ 'παξείλαη' (=ζπλείδεζε φηη ππάξρνπκε ζηνλ ηφπν θαη ζην ρξφλν, φπνπ εθδεισλφκαζηε) θαη ζπλεηδεζηαθφ βίσκα ηνπ 'εθδεινχζζαη' (=βίσζε ηεο αλέιημεο ηεο δξάζεο καο). εκεηψλεηαη φηη ην εθνχζην ηεο ζπκπεξηθνξάο δελ ζεκαίλεη αλαγθαζηηθά πξάμε. 3. Οη κε πξάμεηο: α) πξνζβνιή έλλνκσλ αγαζώλ από θπζηθά θαηλόκελα ή πξάγκαηα θαη ηε ζπκπεξηθνξά δώσλ -> δελ έρνπλ πνηληθφ ελδηαθέξνλ, εθηφο αλ απνδνζνχλ ζε αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά (π.ρ. ν Α εμεξεζίδεη ην ζθχιν ηνπ θαηά ηνπ Β) / β) ηα εζσηεξηθά γεγνλόηα (=όζα δηαδξακαηίδνληαη ζηνλ ςπρηθό θόζκν ηνπ αηόκνπ- <π.ρ. ζθέςεηο, ηδέεο, θξνλήκαηα> βέβαηα, ε έθθξαζή ηνπο κπνξεί λα απνηειέζεη πξάμε <π.ρ. έθθξαζε χβξεσλ>) / γ) αθαηακάρεηε ζσκαηηθή βία (=vis absoluta -> επελέξγεηα πάλσ ζην ζψκα, ε νπνία απνθιείεη είηε ην ζρεκαηηζκφ βνχιεζεο <π.ρ. κεηά απφ ρηχπεκα ζην θεθάιη ελαληίνλ ηνπ, ν Β ζσξηάδεηαη, ηξαπκαηίδνληαο ηνλ Γ> είηε ηελ ελεξγνπνίεζε απηήο <π.ρ. ν Γ δέλεη ηνλ Δ, αθνχ ηνλ έζπξε ζην επηζπκεηφ ζεκείν> αληίζεηα, ζηελ ςπρνινγηθή βία, ε βνχιεζε θάκπηεηαη, δειαδή ελεξγνπνηείηαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε πνπ επηζπκεί εμαλαγθάδσλ -> άξα, ππάξρεη πξάμε) / δ) απάιεηςε ηεο ζπλείδεζεο (π.ρ. χπλνο, ιηπνζπκία, λάξθε, ππλνβαζία, επηιεςία). Βέβαηα, πξάμε ππάξρεη, αλ ηα πξφζσπα γλψξηδαλ ή κπνξνχζαλ λα μέξνπλ φηη ελδέρεηαη λα πεξηέιζνπλ ζε θαηάζηαζε απφ ηελ νπνία κπνξεί λα θηλδπλεχζεη άιινο / ε) αλαθιαζηηθέο θηλήζεηο (=φηαλ ην ζψκα αληηδξά ζε εζσηεξηθφ ή εμσηεξηθφ εξέζηζκα, ρσξίο ηε ζπκκεηνρή ηεο ζπλείδεζεο <π.ρ. ν Κ ειεθηξίδεηαη, πέθηεη θαη ηξαπκαηίδεη ηνλ Λ>) / ζη) δηαζέζεηο (π.ρ. θπγνπνλία), ην αθνύεηλ (φκσο, ε θαηαζθνπία <ΠΚ 148> είλαη πξάμε), ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην άηνκν (π.ρ. ηνμηθνεμάξηεζε), ην παξίζηαζζαη (π.ρ. ν Α δελ πξάηηεη, αλ κπξνζηά ηνπ ν Β θιέςεη κηα ηζάληα), εθηφο αλ ππάξρεη παξάιεηςε ή ζπλέξγεηα, ην πθίζηαζζαη πξάμεηο άιινπ επί ηνπ ηδίνπ ζψκαηνο, εθηφο αλ ππάξρεη αλνρή (π.ρ. ν Α δέρεηαη αζειγείο πξάμεηο ηνπ Β ζην ζψκα ηνπ), ε θπζηθή εμνπζία ζε πξάγκα, εθηφο αλ ππάξρεη θαηνρή (π.ρ. ζηνλ θήπν ηνπ Β βξίζθεηαη εξσίλε, επεηδή ηελ πέηαμε εθεί ν Α) θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ λεπίσλ θάησ ησλ 8 εηώλ. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 10

12 3. Οξηαθέο πεξηπηψζεηο πνπ ζπληζηνχλ πξάμε: α) κεζππλσηηθή ππνβνιή - πιύζε εγθεθάινπ - δηραζηηθή δηαηαξαρή / β) παξνξκεηηθέο πξάμεηο, κε ηηο νπνίεο παξαθάκπηεηαη ε βνχιεζε (π.ρ. ν πεηλαζκέλνο Α θιέβεη ςσκί απφ ην θνχξλν) / γ) νξκεηηθέο πξάμεηο, ζηηο νπνίεο ε νξγή ηζνπεδψλεη ηηο αλαζηνιέο (π.ρ. ν Α ζθνηψλεη ηνλ Β, επεηδή ν ηειεπηαίνο θαζχβξηδε ηνπο λεθξνχο γνλείο ηνπ) / δ) ππνβνπιεηηθέο πξάμεηο, ζηηο νπνίεο έλα ζθνδξφ εξέζηζκα (π.ρ. παληθφο) παξαιχεη ηε βνχιεζε, πξνθαιψληαο ηελ αληίδξαζε πξσηφγνλσλ ςπρηθψλ κεραληζκψλ / ε) απηνκαηηζκνί (=βνπιεηηθά ελεξγήκαηα, ηα νπνία -ιφγσ ηεο ζπρλήο επαλάιεςήο ηνπο- ηεινχληαη απηνκάησο, ρσξίο ηε δηαξθή ζπκκεηνρή ηεο ζπλείδεζεο, ε νπνία -πάλησο- κπνξεί αλά πάζα ζηηγκή λα επέκβεη <π.ρ. ρεηξηζκφο κεραλεκάησλ>) / ζη) νη απζόξκεηεο αληηδξάζεηο (π.ρ. ν Α, επεηδή ηνπ κπαίλεη έλα έληνκν ζην κάηη, ράλεη ηνλ έιεγρν ηνπ απηνθηλήηνπ ηνπ θαη ηξαπκαηίδεη πνιινχο). ΗΗ. Δηδηθά δεηήκαηα: Αλ ηε ζηηγκή πνπ ηειείηαη, ε πξάμε ζηεξείηαη νπνηαζδήπνηε αλαθνξάο πξνο ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (=ζπκπεξηθνξά πξνο έηεξνλ), ηφηε πξέπεη λα απνιείπεηαη ε πεξαηηέξσ πνηληθή ηεο δηεξεχλεζε. Τπάξρνπλ, φκσο, αληηξξήζεηο ζηελ άπνςε απηή, δηφηη ηφηε απηφο π.ρ. πνπ θαηαζθεπάδεη θξπθά εθξεθηηθά δελ ζεσξείηαη αμηφπνηλνο. Άξα, ε πξάμε -ππφ πνηληθή έλλνηα- δελ απαηηεί ζπκπεξηθνξά πξνο έηεξνλ -> π.ρ. ε θαηαγξαθή απφ ηνλ Α χβξεσλ ζην ηδησηηθφ ηνπ εκεξνιφγην θαηά ηνπ Β, ζπληζηά πξάμε, αιιά φρη έγθιεκα, δηφηη δελ πιεξνχηαη ε εηδηθή ππφζηαζε ηεο εμχβξηζεο. 1. Σν αμηφπνηλν ησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ: Γελ πθίζηαηαη, επεηδή ν λφκνο πξνυπνζέηεη άλζξσπν σο ππνθείκελν ησλ εγθιεκάησλ, ελψ θαη ε θνηλσληθνεζηθή κνκθή κπνξεί λα απνδνζεί κφλν ζε θπζηθφ πξφζσπν, ην νπνίν -εμάιινπ- πθίζηαηαη θαη ηελ απεηιή ηεο πνηλήο. Βέβαηα, ππάξρνπλ θαη επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο πνηληθήο επζχλεο ησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ, φπσο φηη θάπνηε είλαη αδχλαηνο ν εληνπηζκφο ηνπ ππαίηηνπ θπζηθνχ πξνζψπνπ θαη φηη απφ ηνλ αδηθαηνιφγεην πινπηηζκφ σθεινχληαη θη άιινη, πέξαλ ηνπ ππαηηίνπ, νη νπνίνη πξέπεη λα απνζαξξπλζνχλ απφ ηελ ηέιεζε παξφκνησλ πξάμεσλ ζην κέιινλ. 2. Δπζχλε γηα ηηο πξάμεηο άιισλ: Δπηηξέπεηαη, αξθεί λα ππάξρεη πξάμε ή παξάιεηςε ηνπ ηηκσξνχκελνπ. ΗΗΗ. Ζ παξάιεηςε σο κνξθή ζπκπεξηθνξάο: Ζ έλλνηα ηεο πξάμεο (ΠΚ 14 2) πεξηιακβάλεη θαη ηηο παξαιείςεηο (=απνζεηηθή ζπκπεξηθνξά, απνρή απφ νξηζκέλε ελέξγεηα). Μφλν ν άλζξσπνο είλαη ππνθείκελν παξάιεηςεο θαη κφλν εθφζνλ απηή απνηειεί εθδήισζε ηεο ζπλείδεζήο ηνπ. Παξάιεηςε, επίζεο, είλαη κφλν ε αδξάλεηα, πνπ εκθαλίδεηαη σο απνρή απφ νξηζκέλε θνηλσληθψο πξνζδνθψκελε ελέξγεηα, εθφζνλ ν ππφ θξίζηλ δξάζηεο είλαη αληηθεηκεληθά ζε ζέζε λα ηελ επηρεηξήζεη, επεηδή γλψξηδε ηελ ππνρξέσζή ηνπ θαη ηελ αλάγθε λα δξάζεη. Σέηνηα γλψζε ππάξρεη φρη κφλν φηαλ ν ππφ θξίζηλ δξάζηεο γλσξίδεη ελαξγψο φηη παξαιείπεη θαηά ην ρξφλν πνπ ππάξρεη ε αλάγθε ελέξγεηαο, αιιά θαη φηαλ γλσξίδεη φηη ζην κέιινλ ζα γελλεζεί ηέηνηα αλάγθε (π.ρ. ε Β, ελψ γλσξίδεη φηη πξέπεη λα ζεθσζεί ζηηο 3 π.κ. γηα λα δψζεη δσηηθφ θάξκαθν ζηνλ Α, ν νπνίνο βξίζθεηαη ζε θίλδπλν δσήο, δελ ην θάλεη). Απφ ηελ άιιε, πάιη, δπλαηφηεηα ελέξγεηαο ππάξρεη θη φηαλ ν παξαιείπσλ κπνξεί λα ζέζεη ζε θίλεζε άιινπο έκκεζνπο φξνπο, πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηε ζσηεξία ηνπ έλλνκνπ αγαζνχ (π.ρ. λα ηειεθσλήζεη ζηελ ππξνζβεζηηθή, ζηελ πεξίπησζε ππξθαγηάο). Αληίζεηα, αληηθεηκεληθή δπλαηφηεηα ελέξγεηαο δελ ππάξρεη, αλ απηή είλαη θαηαδηθαζκέλε ζε απνηπρία (π.ρ. ε Α ξίρλεηαη ζηε ζάιαζζα απφ ηε γέθπξα Ρίνπ-Αληηξξίνπ -> ε αδξάλεηα ηνπ Β λα πέζεη λα ηε ζψζεη δε ζπληζηά παξάιεηςε). ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 11

13 6 Ζ ΔΗΓΗΚΖ ΤΠΟΣΑΖ ΣΟΤ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟ Η. Ζ έλλνηα ηεο εηδηθήο ππφζηαζεο: Δηδηθή ππφζηαζε είλαη ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν λνκνζέηεο γηα λα πεξηγξάςεη κηα εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζην λφκν (=>λνεκαηηθή απεηθφληζε) κε ζαθήλεηα θαη αθξίβεηα. Έηζη, επηηεινχληαη ηξεηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο -> α) γεληθνπξνιεπηηθή (=κε ηελ πεξηγξαθή ησλ αμηφπνηλσλ πξάμεσλ, απεπζχλνληαη πξσηεχνληεο θαλφλεο, κέζσ ησλ θπξσηηθψλ) / β) δηθαηνθξαηηθή (=νξηνζεηείηαη ην πεδίν ηεο αμηφπνηλεο ζπκπεξηθνξάο,κε αληίζηνηρν πεξηνξηζκφ ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο) / γ) ελδεηθηηθή (=ελδεηθλχεηαη ν άδηθνο ραξαθηήξαο ηεο πξάμεο, ν νπνίνο νξηζηηθνπνηείηαη εθφζνλ δελ ππάξρεη ιφγνο άξζεο ηνπ αδίθνπ νη ιφγνη άξζεο ηνπ αδίθνπ ιεηηνπξγνχλ σο 'αξλεηηθά ζηνηρεία ηεο εηδηθήο ππφζηαζεο'). Γηα παξάδεηγκα, ε εηδηθή ππφζηαζε ηεο θινπήο (ΠΚ 372 1) ζπλίζηαηαη ζηελ αθαίξεζε απφ ηελ θαηνρή άιινπ μέλνπ νιηθψο ή κεξηθψο θηλεηνχ πξάγκαηνο, κε ζθνπφ παξάλνκεο ηδηνπνίεζεο. 1. Αληηθεηκεληθή θαη ππνθεηκεληθή ππφζηαζε σο επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο εηδηθήο ππφζηαζεο: Σν ζχλνιν ησλ αληηθεηκεληθψλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν λνκνζέηεο γηα ηελ πεξηγξαθή ελφο εγθιήκαηνο ζπγθξνηεί ηελ αληηθεηκεληθή ηνπ ππφζηαζε, ελψ ηα ππνθεηκεληθά ζηνηρεία πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ εζσηεξηθφ θφζκν ηνπ δξάζηε απνηεινχλ ηελ ππνθεηκεληθή ππφζηαζε. Σν ζεκαληηθφηεξν ζηνηρείν ηεο ηειεπηαίαο είλαη ε ππαηηηφηεηα, δειαδή ν ππνθεηκεληθφο ζχλδεζκνο ηνπ δξάζηε κε ηελ πξάμε- δφινο ή ακέιεηα. Έηζη, γηα λα ππάξρεη έγθιεκα δελ αξθεί ε πιήξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο πξέπεη ν δξάζηεο, ηαπηφρξνλα, λα ηειεί ζε λνεκαηηθφ-ςπρηθφ ζχλδεζκν κε ηελ πξάμε ηνπ (π.ρ. θινπή <ΠΚ 372> -> ππνθεηκεληθή ππφζηαζε είλαη ν ζθνπφο παξάλνκεο ηδηνπνίεζεο), αθνχ ε ππαηηηφηεηα δελ ζεκειηψλεη ην άδηθν, αιιά κφλν ηνλ θαηαινγηζκφ. Απηφ ζπλάγεηαη απφ ην ΠΚ 30 1, θαηά ην νπνίν ε πξαγκαηηθή πιάλε (=έιιεηςε δφινπ) απνθιείεη ηνλ θαηαινγηζκφ, ρσξίο λα επεξεάδεη ην άδηθν. εκεηψλεηαη, ηέινο, φηη ε πεξηγξαθή ησλ εγθιεκάησλ κφλν κε αληηθεηκεληθά ζηνηρεία νδεγεί ζηελ ππεξβνιηθή δηεχξπλζε ηνπ αμηνπνίλνπ. ΗΗ. Ζ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε ηνπ εγθιήκαηνο: Σν ζεκαληηθφηεξν ζηνηρείν ηεο είλαη ε εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, δειαδή ε πξάμε πνπ κπνξεί λα είλαη ζεηηθή ελέξγεηα ή παξάιεηςε θαη έρεη θνηλσληθή ζεκαζία (π.ρ. ε θαηάζεζε ςεπδψλ γεγνλφησλ ζην ΠΚ 224 / ε παξάιεηςε ιχηξσζεο άιινπ απφ θίλδπλν δσήο ζην ΠΚ 307). Απαξαίηεην, επίζεο, ζηνηρείν ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο είλαη ην ππνθείκελν ηνπ εγθιήκαηνο, δειαδή ην θπζηθφ πξφζσπν πνπ πξαγκαηψλεη ηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά θαη είλαη απηνπξγφο ηνπ εγθιήκαηνο. πλήζσο, βέβαηα, απαηηνχληαη θαη άιια ζηνηρεία - > α) ην αληηθείκελν ηνπ εγθιήκαηνο / β) ην εγθιεκαηηθό απνηέιεζκα / γ) ν αληηθεηκεληθόο αηηηώδεο ζύλδεζκνο / θαη δ) νη πεξηζηάζεηο ηόπνπ, ρξόλνπ, ηξόπνπ, κέζσλ θ.ά. Βάζεη ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο -> θξίλεηαη ην πεξηερόκελν ηνπ δόινπ ή ηεο ακέιεηαο / πξνζδηνξίδεηαη ε βαξύηεηα ηνπ αδίθνπ / θξίλνληαη ηα δεηήκαηα ζπξξνήο ν ηόπνο θαη ν ρξόλνο ηεο ηέιεζεο. Σέινο, ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε απνηειεί ζεκείν αλαθνξάο γηα ηε δπλαηόηεηα ζπκκεηνρήο ζην έγθιεκα (έηζη, κεηά ηελ πιήξσζή ηεο δε λνείηαη ζπκκεηνρή) θαη θξηηήξην γηα ηνλ εθαξκνζηέν πνηληθό θαλόλα. 1. Σν αληηθείκελν ηνπ εγθιήκαηνο: Ννκηθό αληηθείκελν ηνπ εγθιήκαηνο είλαη ε ηδεαηή θνηλσληθή αμία (=ην έλλνκν αγαζφ), πνπ πξνζηαηεχεηαη απφ ηελ εθάζηνηε πνηληθή δηάηαμε. Τπάξρεη, φκσο, θαη ην πιηθό αληηθείκελν ηνπ εγθιήκαηνο, δειαδή ην ελζψκαην αληηθείκελν δη' επελέξγεηα επί ηνπ νπνίνπ πιεξνχηαη ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε (π.ρ. ζηελ θινπή, πιηθφ αληηθείκελν είλαη ην εθάζηνηε μέλν θηλεηφ πξάγκα, ελψ λνκηθφ αληηθείκελν είλαη ε ηδηνθηεζία ηνπ θπξίνπ). Παξαηεξείηαη φηη δελ έρνπλ φια ηα εγθιήκαηα πιηθφ αληηθείκελν (π.ρ. ςεπδνξθία). ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 12

14 2. Πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο κεηαμχ λνκηθνχ θαη πιηθνχ αληηθεηκέλνπ: α) πξάμε πνπ δελ πξνζβάιιεη έλλνκν αγαζό δελ είλαη έγθιεκα / β) ε ζπλαίλεζε ηνπ παζόληνο ζηελ πξνζβνιή έλλνκνπ αγαζνύ, επί ηνπ νπνίνπ δελ ππάξρεη εμνπζία δηαζέζεσο, δελ νδεγεί ζε άξζε ηνπ αδίθνπ (π.ρ. ε ζπλαίλεζε ηνπ Α ζηε ζαλάησζή ηνπ ή ζηελ ελαληίνλ ηνπ ςεπδή θαηακήλπζε εθ κέξνπο ηνπ Β) / γ) έγθιεκα απνηειέζκαηνο (=κε γλήζην έγθιεκα παξάιεηςεο) κπνξεί λα είλαη κόλν απηό πνπ πιήηηεη θάπνην πιηθό αληηθείκελν δηαθνξεηηθά, ππάξρεη έγθιεκα ζπκπεξηθνξάο / δ) έλα έγθιεκα κπνξεί λα πιήηηεη πεξηζζόηεξα έλλνκα αγαζά (π.ρ. ε ςεπδνξθία πιήηηεη ηελ νξζή απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηελ ηηκή ηνπ άιινπ) / ε) ην έλλνκν αγαζό πξνζδηνξίδεη ηνλ παζόληα από ην έγθιεκα, ν νπνίνο κπνξεί λα δηαθέξεη από ηνλ πθηζηάκελν ηελ πξάμε. 2.1 Ο παζψλ απφ ην έγθιεκα: Δίλαη ν θνξέαο ηνπ έλλνκνπ αγαζνχ πνπ πξνζβάιιεηαη κε ην έγθιεκα κπνξεί λα είλαη είηε θπζηθφ είηε λνκηθφ πξφζσπν. Δθφζνλ ην πιηθφ αληηθείκελν κπνξεί λα κε ζπκπίπηεη κε ηνλ θνξέα-θπζηθφ πξφζσπν ηνπ πξνζβαιιφκελνπ αγαζνχ, ν ηειεπηαίνο δελ ηαπηίδεηαη θαη' αλάγθε κε ηνλ παζφληα (π.ρ. εθνχζηα αγσγή). Ζ ζεκαζία ηνπ παζφληα είλαη κεγάιε - > α) ζηα θαη' έγθιεζε δησθόκελα εγθιήκαηα, ε πνηληθή δίσμε αζθείηαη κόλν εθόζνλ ππάξρεη θαηαγγειία ηεο πξάμεο από ηνλ παζόληα / β) αλ ε θαηαγγειία έρεη γίλεη κε έγθιεζε θαη ν Δηζαγγειέαο ηελ θξίλεη σο αβάζηκε, ηόηε ηελ απνξξίπηεη σο αβάζηκε κε αηηηνινγεκέλε δηάηαμε πνπ απεπζύλεη ζηνλ εγθαινύληα / γ) ε ζεκειίσζε πνηληθήο εμνπζίαο θαη πνηληθήο δηθαηνδνζίαο ησλ ειιεληθώλ δηθαζηεξίσλ επί πιεκκειεκάησλ, πνπ ηειέζηεθαλ ζηελ αιινδαπή από εκεδαπό ή θαηά εκεδαπνύ, πξνϋπνζέηεη έγθιεκα ηνπ παζόληνο. 2.2 Σα είδε ησλ έλλνκσλ αγαζψλ: α) αηνκηθά (=αλήθνπλ ζηνλ άλζξσπν) θαη ππεξαηνκηθά (=αλήθνπλ ζην θνηλσληθφ ζχλνιν- π.ρ. δεκφζηα ηάμε) / β) πξνζσπνπαγή (=ζπλδένληαη άξξεθηα κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θπζηθνχ πξνζψπνπ-θνξέα ηνπο- π.ρ. δσή) θαη κε πξνζσπνπαγή (π.ρ. πεξηνπζία, ηδηνθηεζία). Ζ δηάθξηζε έρεη ζεκαζία ζηε ζπξξνή εγθιεκάησλ έηζη, αλ κε κηα πξάμε ζαλαησζνχλ πνιινί, ππάξρνπλ ηφζεο αλζξσπνθηνλίεο φζεο θαη ηα ζχκαηα. ηελ θινπή, φκσο, αλ αθαηξεζεί έλα αληηθείκελν πνπ αλήθεη θαηά ζπγθπξηφηεηα ζε πνιινχο, ππάξρεη κία πξάμε / γ) εκεδαπά (=ζπλδένληαη άξξεθηα θαη απνθιεηζηηθά κε ηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε) - αιινδαπά (=ζπλδένληαη απνθιεηζηηθά κε ηελ μέλε έλλνκε ηάμε) - θνηλά (=δελ αλήθνπλ ζε θάπνηα έλλνκε ηάμε, αιιά πξνζηαηεχνληαη αλεμαξηήησο ηνπ πνηνο είλαη ν θνξέαο ηνπο). 3. Οη πεξηζηάζεηο ηνπ εγθιήκαηνο: Δίλαη ν ηξφπνο, ν ρξφλνο, ν ηφπνο, ηα κέζα θαη άιιεο (π.ρ. ελψπηνλ ηξίηνπ, δεκφζηα εγθιήκαηα). 4. Σα άγξαθα ζηνηρεία ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο: Σα άγξαθα ζηνηρεία εμππαθνχνληαη ινγηθά θαη ρσξίο απηά δε ζηνηρεηνζεηείηαη ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε- π.ρ. αληηθεηκεληθόο αηηηώδεο ζύλδεζκνο ζηα εγθιήκαηα απνηειέζκαηνο / παξαβίαζε θαλόλσλ επηκεινύο δηαρείξηζεο (ΠΚ 390) / ζρέζε πιηθήο αληηζηνηρίαο κεηαμχ ζθνπνχκελνπ νθέινπο θαη πξνθιεζείζαο δεκίαο (ΠΚ 386) θ.ά. Σα άγξαθα ζηνηρεία δε ιακβάλνληαη ππφςε ζε βάξνο ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ, αιιά ζπληζηνχλ επηπξφζζεηεο πξνυπνζέζεηο ηνπ αμηνπνίλνπ. 4.1 Τπνθεηκεληθά ζηνηρεία ζηελ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε: πλήζσο απνηεινχλ ηηο ςπρηθέο δηαζέζεηο ελφο άιινπ πξνζψπνπ, δηαθνξεηηθνχ ηνπ δξάζηε- π.ρ. πιάλε ηνπ παζφληνο (ΠΚ 386 1) + αληίζεηε ζέιεζε ηεο απαρζείζαο (ΠΚ 327 1). ΗΗΗ. Πεξηγξαθηθά θαη αμηνινγηθά ζηνηρεία ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο: Πεξηγξαθηθά είλαη ηα ζηνηρεία, ησλ νπνίσλ ε ζπλδξνκή δηαπηζηψλεηαη κε άκεζε εκπεηξηθή παξαηήξεζε ηνπ δηθαζηή, ρσξίο λα απαηηείηαη αμηνιφγεζε απνηεινχλ, ζπλήζσο, αληηθείκελα ηνπ εμσηεξηθνχ θφζκνπ- π.ρ. 'πξάγκα' ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 13

15 (ΠΚ 372), 'άλζξσπνο' (ΠΚ 299), πξφζσπν 'θάησ ησλ 15 εηώλ' θ.ά. Αμηνινγηθά, απφ ηελ άιιε, είλαη ηα ζηνηρεία ηεο εηδηθήο ππφζηαζεο, ησλ νπνίσλ ε δηαπίζησζε πξνυπνζέηεη αμηνιφγεζε, αθνχ ην πεξηερφκελφ ηνπο νξίδεηαη κφλν κε εθαξκνγή ηνπ θαλφλα- π.ρ. 'ππάιιεινο' (ΠΚ 13), 'γάκνο άθπξνο' (ΠΚ 355), 'δηαηξνθή' (ΠΚ 358), 'αλήζηθεο' αζρνιίεο (ΠΚ 324). Ζ δηάθξηζε απηή δε κπνξεί λα είλαη απφιπηε, δηφηη ππάξρνπλ ζηνηρεία εθ πξψηεο φςεσο πεξηγξαθηθά, ηα νπνία -φκσο- πξνυπνζέηνπλ θαη αμηνιφγεζε- π.ρ. 'δεκόζηα ζπλάζξνηζε' (είλαη ζίγνπξα κηα ζπγθέληξσζε 200 αηόκσλ είλαη, όκσο, θαη κία 5-7 αηόκσλ;) ή 'άλζξσπνο' (ην έκβξπν είλαη άλζξσπνο ή απιώο έκβην όλ;). IV. Οη εμσηεξηθνί φξνη ηνπ αμηνπνίλνπ: Δίλαη αληηθεηκεληθέο πεξηζηάζεηο, ησλ νπνίσλ ε ζπλδξνκή εμεηάδεηαη, αθνχ δηαπηζησζεί ην ηειεησηηθά άδηθν-θαηαινγηζηφ ηεο πξάμεο, θαη σο πξνο ηηο νπνίεο δε ρξεηάδεηαη λα ππάξρεη ππαηηηφηεηα ηνπ δξάζηε γηα λα γελλεζεί πνηληθή αμίσζε εθθξάδνπλ πφηε κηα πξάμε είλαη άμηα πνηληθνχ θνιαζκνχ. Δπηηεινχλ, δειαδή, κηα ιεηηνπξγία επηινγήο θαη πεξηνξίδνπλ ην αμηφπνηλν (π.ρ. ΠΚ 232 -> 'αλ ην θαθνχξγεκα ηειέζηεθε ή έγηλε απφπεηξά ηνπ' / ΠΚ 153 -> 'αλ ε ακνηβαηφηεηα είλαη εμαζθαιηζκέλε'). Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ησλ εμσηεξηθψλ φξσλ ηνπ αμηνπνίλνπ είλαη κεγάιε -> α) ν ηόπνο, όπνπ πξαγκαηώζεθε ν εμσηεξηθόο όξνο, δελ είλαη θαη ηόπνο ηέιεζεο ηνπ εγθιήκαηνο θαη δε κπνξεί, επνκέλσο, λα ζεκειηώζεη πνηληθή δηθαηνδνζία / β) ε πξνζεζκία ηεο παξαγξαθήο δε κπνξεί λα αξρίζεη πξηλ ηελ επέιεπζε ηνπ εμσηεξηθνύ όξνπ / γ) όηαλ ειιείπεη ν εμσηεξηθόο όξνο δελ ππάξρεη έγθιεκα θαη αμηόπνηλν ηεο πξάμεο, άξα, νύηε ελνρή ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ νύηε ηηκώξεζε. 1. Ακθηζβεηνχκελεο πεξηπηψζεηο: Ζ δηάθξηζε ησλ εμσηεξηθψλ φξσλ ηνπ αμηνπνίλνπ απφ ηα ζηνηρεία ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο είλαη νξηζκέλεο θνξέο δπζρεξήο- π.ρ. ε παχζε πιεξσκψλ ζηα εγθιήκαηα ρξεσθνπίαο (ΠΚ 398) -> φηαλ ε παχζε πξνυπάξρεη ηεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία θαζίζηαηαη αμηφπνηλε επεηδή ν δξάζηεο γλσξίδεη ηελ παχζε, απηή απνηειεί ζηνηρείν ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο αληίζεηα, φηαλ ην άδηθν εμαληιείηαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δξάζηε, ε παχζε απνηειεί εμσηεξηθφ φξν. 2. Με γλήζηνη εμσηεξηθνί φξνη ηνπ αμηνπνίλνπ: Δίλαη νη εμσηεξηθνί φξνη ηνπ αμηνπνίλνπ, νη νπνίνη ζπληζηνχλ απνηέιεζκα ηεο πξάμεο, ζπλδεφκελν κε απηή θαηά ηνπο θαλφλεο ηεο αηηηφηεηαο (βι. ππαηηηφηεηα δξάζηε)- π.ρ. ν ζάλαηνο ή ε βαξηά ζσκαηηθή βιάβε ελφο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηε ζπκπινθή (ΠΚ 313). Ζ πξαθηηθή ηνπο ζεκαζία έγθεηηαη ζην φηη α) πξόθεηηαη γηα 'απνηειέζκαηα' θαηά ηελ έλλνηα ηνπ ΠΚ 16 θαη κπνξνύλ λα ζπκβάινπλ ζηε ζεκειίσζε ηνπ ηόπνπ ηέιεζεο ηνπ εγθιήκαηνο / β) πξέπεη λα θαιύπηνληαη από κηα 'γεληθή ππαηηηόηεηα' ηνπ δξάζηε- π.ρ. αλ αιινδαπνί ζπκπιαθνχλ κέζα ζε πινίν ππφ μέλε ζεκαία ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα θαη έλαο απφ απηνχο πεζάλεη ζηνλ Πεηξαηά, ηφπνο ηέιεζεο ηεο ζπκπινθήο είλαη θαη ε εκεδαπή. 7 ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΣΧΝ ΔΓΚΛΖΜΑΣΧΝ Η. Με βάζε ηελ απεηινχκελε πνηλή ζην λφκν (ΠΚ 18-19): Σν ΠΚ 18 αλαθέξεη σο πξνβιεπφκελε πνηλή εθείλε ηνπ ζαλάηνπ, ε νπνία πιένλ έρεη αληηθαηαζηαζεί απφ ηελ ηζφβηα θάζεηξμε. Πξφζζεηα κε ην ΠΚ 19, γηα ηνλ πνηληθφ ραξαθηήξα κηαο πξάμεο ζεκαζία έρεη ην ηεηειεζκέλν έγθιεκα θαη ε άδηθε θχξηα πξάμε (π.ρ. αλ ζηελ απφπεηξα ιεζηείαο επηβιεζεί πνηλή θπιάθηζεο 3 εηψλ, θαηά ηα ΠΚ 42 1 θαη ΠΚ 83 εδ. β', απηή εμαθνινπζεί λα απνηειεί θαθνχξγεκα). Όηαλ, πάιη, ππάξρεη έγθιεκα θαη' εμαθνινχζεζε (π.ρ. πνιιέο θινπέο πνπ ηειέζηεθαλ ζε κηα ελφηεηα ηφπνπ θαη ρξφλνπ), γηα ην ραξαθηεξηζκφ ηεο πξάμεο σο θαθνπξγήκαηνο ιακβάλεηαη ππφςε ε βαξχηεξε. Όηαλ, φκσο, πξφθεηηαη γηα εγθιεκαηηθή παξαιιαγή πνπ ζπληζηά πξνλνκηνχρν ή δηαθεθξηκέλν έγθιεκα, ν ραξαθηήξαο ηεο πξάμεο θξίλεηαη βάζε απηήο. ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 14

16 1. Πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο: α) ππαηηηόηεηα -> ηα θαθνπξγήκαηα θαη ηα πιεκκειήκαηα ηηκσξνχληαη εθ δφινπ ηεινχκελα, ελψ ηα πηαίζκαηα αθφκε θαη εμ ακειείαο / β) ε απόπεηξα θαθνπξγήκαηνο θαη πιεκκειήκαηνο ηηκσξείηαη πάληα, φρη φκσο θαη ηνπ πηαίζκαηνο (ΠΚ 42 1) / γ) ε απιή ζπλέξγεηα ηηκσξείηαη πάληα ζηα θαθνπξγήκαηα θαη ζηα πιεκκειήκαηα, αιιά φρη ζηα πηαίζκαηα / δ) ηα θαθνπξγήκαηα παξαγξάθνληαη κεηά απφ 20 έηε, αλ ηηκσξνχληαη κε ηζφβηα θάζεηξμε, κεηά απφ 30 έηε ζην ΠΚ 187Α 1, πεξ.(i), θαη κεηά απφ 15 έηε ζε θάζε άιιε πεξίπησζε ηα πιεκκειήκαηα παξαγξάθνληαη 5 έηε κεηά ηελ ηέιεζή ηνπο, ελψ ηα πηαίζκαηα κεηά απφ 1 έηνο (ΠΚ 111) / ε) γηα λα ζηνηρεηνζεηεζεί ππνηξνπή, απαηηείηαη ηέιεζε λένπ εγθιήκαηνο εληφο πεληαεηίαο, αλ ε πξνεγνχκελε πξάμε είλαη πιεκκέιεκα, θαη εληφο δεθαεηίαο, αλ είλαη θαθνχξγεκα / ζη) ε θαηαδίθε γηα πηαίζκα δελ θσιύεη ηελ αλαζηνιή πνηλήο (ΠΚ 99 1) / δ) ην έγθιεκα ζε ππαίηηα κέζε (ΠΚ 193) ηηκσξείηαη βαξχηεξα, αλ ε πξάμε πνπ ζα θαηαινγηδφηαλ ζηνλ ππαίηην, ζε πεξίπησζε πνπ ήηαλ λεθάιηνο, είλαη θαθνχξγεκα, θαη ειαθξχηεξα, αλ είλαη πιεκκέιεκα ην ίδην ηζρχεη θαη γηα ηελ πξόθιεζε θαη πξνζθνξά (ΠΚ 186). ΗΗ. Με βάζε ηε δηακφξθσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο 1. Κνηλά θαη ηδηαίηεξα εγθιήκαηα: Κνηλά είλαη ηα εγθιήκαηα πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ σο ππνθείκελν θάζε θπζηθφ πξφζσπν απφ ηελ άιιε, ηδηαίηεξα είλαη ηα εγθιήκαηα, ησλ νπνίσλ ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε πιεξνχηαη κφλν εθφζνλ ν απηνπξγφο-ππνθείκελφ ηνπο έρεη νξηζκέλε ηδηφηεηα ή ηειεί ζε ζπγθεθξηκέλε ζρέζε κε άιιν πξφζσπν (ΠΚ 233 γηα ηελ απηζηία δηθεγφξνπ). Όηαλ, ηψξα, ε νξηζκέλε απηή ηδηφηεηα ή ζρέζε ζεκειηψλεη ην αμηφπνηλν, έρνπκε γλήζην ηδηαίηεξν έγθιεκα, ελψ φηαλ ην επαπμάλεη ή ην κεηψλεη, έρνπκε κε γλήζην ηδηαίηεξν έγθιεκα (ΠΚ 30 -> ε ηδηαίηεξε ηδηφηεηα ηεο κάλαο, πνπ ηειεί ζε δηαηαξαρή ηνπ νξγαληζκνχ ηεο απφ ηνλ ηνθεηφ, κεηψλεη ην αμηφπνηλν). Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο αλάκεζα ζε γλήζηα θαη κε γλήζηα ηδηαίηεξα εγθιήκαηα αλαδεηθλχεηαη ζηα εγθιήκαηα ζπκκεηνρήο έηζη, ζε γλήζην ηδηαίηεξν έγθιεκα, φηαλ ε ηδηαίηεξε ζρέζε ή ηδηφηεηα ζπληξέρεη κφλν ζην πξφζσπν ηνπ απηνπξγνχ, απηφο κελ ζα ηηκσξεζεί θαλνληθά (ΠΚ 49 1), αιιά ν ζπκκέηνρνο κε πνηλή ειαηησκέλε θαηά ΠΚ 83. Όκσο, αλ ε ηδηαίηεξε ηδηφηεηα ζπληξέρεη κφλν ζην πξφζσπν ηνπ ζπκκεηφρνπ, απηφο ζα ηηκσξεζεί σο έκκεζνο απηνπξγφο, ελψ ν δξάζηεο σο ζπλεξγφο. Δπί κε γλήζησλ ηδηαίηεξσλ εγθιεκάησλ εθαξκφδεηαη ην ΠΚ Δγθιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη απνηειέζκαηνο: Ζ δηάθξηζε γίλεηαη κε βάζε ην αλ ε κεηαβνιή, πνπ επέξρεηαη ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, δηαθξίλεηαη ή φρη ηεο ζπκπεξηθνξάο. Έηζη, εγθιήκαηα ζπκπεξηθνξάο έρνπκε είηε α) όηαλ ε πξάμε ζηεξείηαη πιηθνύ αληηθεηκέλνπ (π.ρ. ςεπδνξθία, παξάλνκε απνδεκία) είηε β) όηαλ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ δξάζηε ζπλδέεηαη αλαπόζπαζηα κε ην πιηθό αληηθείκελν, ζην νπνίν απηόο επελεξγεί (ΠΚ 216 γηα πιαζηνγξαθία, ΠΚ 221, 242). Αληίζεηα, έγθιεκα απνηειέζκαηνο ππάξρεη φηαλ ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε δελ εμαληιείηαη ζε κηα ζπκπεξηθνξά, αιιά πξνυπνζέηεη κηα επελέξγεηα επί πιηθνχ αληηθεηκέλνπ, απφ ηελ νπνία επέξρεηαη θαη κηα κεηαβνιή ζηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, ηνπιάρηζηνλ λνεηά δηαθξηηή θαηά ηφπν θαη ρξφλν απφ ηε ζπκπεξηθνξά πνπ ηελ πξνθάιεζε- π.ρ. αλζξσπνθηνλία, απάηε, ζσκαηηθή βιάβε, γεληθφηεξα ηα κε γλήζηα εγθιήκαηα παξαιείςεσο θαη ηα εγθιήκαηα εμσηεξίθεπζεο (=πεξηέιεπζε ελφο δηαλνήκαηνο ζε γλψζε άιινπ- π.ρ. εμχβξηζε, απάηε). Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο είλαη κεγάιε -> α) δήηεκα αηηηώδνπο ζπλδέζκνπ ππάξρεη κφλν ζηα εγθιήκαηα απνηειέζκαηνο / β) έλα έγθιεκα ζπκπεξηθνξάο δε κπνξεί λα ηειεζηεί κε παξάιεηςε / γ) ηόπνο ηέιεζεο ελφο εγθιήκαηνο απνηειέζκαηνο κπνξεί λα είλαη θαη ν ηφπνο φπνπ επήιζε ην απνηέιεζκα νκνίσο, θαη γηα ηελ απφπεηξα, φπνπ ζα επέξρνληαλ ηα εγθιεκαηηθά απνηειέζκαηα / δ) ρξόλνο ηέιεζεο ησλ εγθιεκάησλ είλαη κφλν ν ρξφλνο ζπκπεξηθνξάο / ε) ε ππαηηηόηεηα πξέπεη λα θαιχπηεη θαη ην απνηέιεζκα (π.ρ. αλζξσπνθηνλία εθ πξνζέζεσο -> ν δξάζηεο πξέπεη λα πξνβιέπεη θαη λα απνδέρεηαη ην απνηέιεζκα ηεο πξάμεο ηνπ). Τπάξρνπλ ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 15

17 εγθιήκαηα πνπ άιινηε είλαη ζπκπεξηθνξάο θαη άιινηε απνηειέζκαηνο -> ε πιαζηνγξαθία είλαη έγθιεκα ζπκπεξηθνξάο κπνξεί, φκσο, λα είλαη απνηειέζκαηνο π.ρ. αλ θάπνηνο ζηείιεη ηφ ζηνλ Ζ/Τ άιινπ, πνπ ελεξγνπνηείηαη κεηά απφ θάπνην δηάζηεκα θαη απνζηέιιεη εθ κέξνπο ηνπ παζφληα. ε άιια, πάιη, εγθιήκαηα ζπκπεξηθνξάο, ε ζπκπεξηθνξά ελέρεη -κηα δηαθεθξηκέλε απφ απηήεπελέξγεηα ζε θάπνην αληηθείκελν (π.ρ. ζηελ ςεπδνξθία, ε ςεπδήο θαηάζεζε πξέπεη λα πεξηέιζεη ζε γλψζε ηνπ δηθαζηή). 3. Δγθιήκαηα βιάβεο θαη δηαθηλδχλεπζεο: Χο βιάβε λνείηαη ε άκεζε, πξαγκαηηθή θαη νξηζηηθή ελ φισ ή ελ κέξεη ηξψζε ελφο έλλνκνπ αγαζνχ. Κίλδπλνο, πάιη, είλαη κηα αληηθαλνληθή, αζπλήζηζηε θαηάζηαζε, πνπ -ππφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηζηάζεηο- επηηξέπεη λα ζεσξήζνπκε πηζαλή ηελ επέιεπζε βιάβεο. Έηζη, εγθιήκαηα βιάβεο είλαη εθείλα πνπ, γηα λα ζηνηρεηνζεηεζεί ε αληηθεηκεληθή ηνπο ππφζηαζε, απαηηείηαη βιάβε ηνπ έλλνκνπ αγαζνχ ηα εγθιήκαηα βιάβεο είλαη ζπλήζσο απνηειέζκαηνο (π.ρ. αλζξσπνθηνλία απφ πξφζεζε). Απφ ηελ άιιε, εγθιήκαηα δηαθηλδύλεπζεο είλαη εθείλα ζηα νπνία κηα επηθίλδπλε ζπκπεξηθνξά απαηηείηαη λα θαηαζηεί αμηφπνηλε θαη πξηλ ηελ επέιεπζε βιάβεο, πξνο πξνζηαζία ηνπ ελλφκνπ αγαζνχ. Γηαθξίλνληαη ζε εγθιήκαηα α) ζπγθεθξηκέλεο δηαθηλδύλεπζεο (=ε αληηθεηκεληθή ηνπο ππφζηαζε πιεξνχηαη φηαλ επέιζεη, σο απνηέιεζκα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ δξάζηε, ζπγθεθξηκέλνο θίλδπλνο ηνπ πιηθνχ αληηθεηκέλνπ ηνποπ.ρ. ΠΚ ) θαη β) αθεξεκέλεο δηαθηλδύλεπζεο (=δελ απαηηείηαη λα δηαπηζησζεί θαλ ε επέιεπζε θηλδχλνπ σο πξνο θάπνην πιηθφ αληηθείκελν, δηφηη ήδε είλαη αξθεηά επηθίλδπλεο πξάμεηοπ.ρ. ΠΚ 195, 224, 313). Σα φξηα ηεο δηάθξηζεο είλαη ξεπζηά άξα, ε θινπή κπνξεί λα είλαη έγθιεκα βιάβεο, αλ πξνζβάιιεη ηελ θαηνρή ηνπ πξάγκαηνο, ή δηαθηλδχλεπζεο, αλ πξνζβάιιεη ηελ ηδηνθηεζία. 3.1 Δγθιήκαηα αθεξεκέλα ζπγθεθξηκέλεο δηαθηλδχλεπζεο: Δίλαη εθείλα ζηα νπνία απαηηείηαη λα ππήξμε ζπκπεξηθνξά ηέηνηα, πνπ λα δηθαηνινγεί ηελ θξίζε φηη απφ απηή είλαη δπλαηφ (θαηά ηελ θνηλή πείξα) λα πξνθιεζεί θίλδπλνο νξηζκέλνπ έλλνκνπ αγαζνχ (π.ρ. ΠΚ 264 α'-β', 270 α'-β', ). 4. Δγθιήκαηα ελέξγεηαο θαη παξαιείςεσο: Δγθιήκαηα ελέξγεηαο είλαη εθείλα ησλ νπνίσλ ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε πξαγκαηψλεηαη κε ελέξγεηα εγθιήκαηα παξαιείςεσο, πάιη, είλαη εθείλα ησλ νπνίσλ ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε πξαγκαηψλεηαη κε παξάιεηςε. Σα ηειεπηαία δηαθξίλνληαη ζε α) γλήζηα (=φηαλ ε εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζπλίζηαηαη θαηά ηε ξεηή πεξηγξαθή ηνπ λφκνπ ζε παξάιεηςε- π.ρ. ΠΚ 145, 232, 307 θαη γεληθφηεξα ηα εγθιήκαηα ζπκπεξηθνξάο) θαη β) κε γλήζηα (=φηαλ ν δξάζηεο παξαιείπεη λα απνηξέςεη έλα απνηέιεζκα, αλ θαη έρεη ηδηαίηεξε λνκηθή ππνρξέσζε πξνο ηνχην ζε απηή ηελ πεξίπησζε, ε παξάιεηςή ηνπ έρεη ηελ ίδηα απαμία κε ηελ πξφθιεζε ηνπ απνηειέζκαηνο κε ζεηηθή ελέξγεηα. Καηά θαλφλα, κε γλήζηα εγθιήκαηα παξάιεηςεο είλαη ηα εγθιήκαηα απνηειέζκαηνο). 5. ηηγκηαία θαη δηαξθή εγθιήκαηα: Σηηγκηαίν είλαη ην έγθιεκα φηαλ -κεηά ηελ πιήξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ηνπ ππφζηαζεο- είηε δε δεκηνπξγείηαη παξάλνκε θαηάζηαζε είηε δεκηνπξγείηαη κελ, πιελ φκσο ε δηαηήξεζή ηεο δελ πιεξνί ηελ ίδηα αληηθεηκεληθή ππφζηαζε κε ηελ παξαγσγή ηεο (π.ρ. ΠΚ 167, αληίζηαζε θαηά ηεο αξρήο, θινπή). Γηαξθέο, αληηζέησο, είλαη ην έγθιεκα ζην νπνίν ε δηαηήξεζε ηεο παξάλνκεο θαηάζηαζεο, πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ ηέιεζή ηνπ, πιεξνί ηελ ίδηα αληηθεηκεληθή ππφζηαζε κε ηελ παξαγσγή ηνπ (ΠΚ 322, , 194, 134 2γ'). Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο είλαη κεγάιε -> Σην δηαξθέο έγθιεκα α) ν ρξόλνο παξαγξαθήο αξρίδεη λα ηξέρεη απφ ηελ άξζε ηεο παξάλνκεο θαηάζηαζεο / β) ζπλαπηνπξγία θαη ζπλέξγεηα είλαη δπλαηέο κέρξη ηελ άξζε ηεο παξάλνκεο θαηάζηαζεο / γ) άκπλα επηηξέπεηαη θαζ' φιν ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ ν δξάζηεο πιεξνί ηελ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε / δ) βιάπηεη ν επηγελόκελνο δόινο, πνπ απνθηάηαη κεηά ηελ πιήξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο, αιιά πξηλ ηελ άξζε ηεο παξάλνκεο θαηάζηαζεο (π.ρ. αλ θιεηδψζσ απφ απξνζεμία θάπνηνλ ζε έλα ρψξν θαη ζηε ζπλέρεηα, αληηιακβαλφκελνο ην ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 16

18 ιάζνο [=θαθφπηζηα] ηνλ αθήζσ εθεί, ηφηε δηαπξάηησ ην έγθιεκα ηεο παξάλνκεο θαηαθξάηεζεο) / ε) αλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εγθιήκαηνο ν δξάζηεο ηειέζεη θη άιιε αμηόπνηλε πξάμε, απηή ζπξξέεη θαη' ηδέα πξνο απηό / ζη) ηόπνο ηέιεζεο είλαη θάζε ηφπνο φπνπ ην έγθιεκα ηειείηαη / δ) ζε πεξίπησζε κεηαβνιήο ηνπ πνηληθνύ λόκνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δηαξθνχο εγθιήκαηνο, ζα εθαξκνζηεί αλαδξνκηθά ν επηεηθέζηεξνο, εθφζνλ είλαη κεηαγελέζηεξνο. 6. Απιά θαη ζχλζεηα εγθιήκαηα: Απιό είλαη ην έγθιεκα, φηαλ αξθεί κία πξάμε γηα ηελ πιήξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζήο ηνπ (π.ρ. αλζξσπνθηνλία εθ πξνζέζεσο => έλαο ππξνβνιηζκφο). Σύλζεην, φκσο, είλαη ην έγθιεκα, φηαλ πξνυπνζέηεη πιείνλεο πξάμεηο γηα ηελ πιήξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζήο ηνπ (π.ρ. ιεζηεία => παξάλνκε βία + θινπή). Όηαλ νη πιείνλεο πξάμεηο, πνπ απαξηίδνπλ ην ζχλζεην έγθιεκα, είλαη φιεο απηνηειψο αμηφπνηλεο, ηφηε ην έγθιεκα είλαη ζύλζεην ππό ζηελή έλλνηα (π.ρ. ιεζηεία) ζηελ αληίζεηε πεξίπησζε, ην έγθιεκα ραξαθηεξίδεηαη πνιύπξαθην [π.ρ. βηαζκφο => παξάλνκε βία (=απηνηειψο αμηφπνηλε πξάμε) + ζπλνπζία (=απηνηειψο λφκηκε πξάμε)]. Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο είλαη κεγάιε -> α) ε απόπεηξα ηνπ ζχλζεηνπ εγθιήκαηνο αξρίδεη κε ηελ απφπεηξα ηεο πξψηεο πξάμεο πνπ ην απαξηίδεη/ β) ε ηέιεζε, κεηά από ζπλαπόθαζε, κηαο απφ ηηο πιείνλεο πξάμεηο ελφο ζχλζεηνπ εγθιήκαηνο δελ έρεη απηνηέιεηα, αιιά ζπληζηά ζπλαπηνπξγία ζην ζχλζεην έγθιεκα / γ) ε δηάπξαμε αλζξσπνθηνλίαο κε πξόζεζε, θαηά ηελ άζθεζε παξάλνκεο βίαο πνπ απνζθνπεί ζηελ ηέιεζε ιεζηείαο, ζπξξέεη αιεζηλά θαη' ηδέα κε ηε ιεζηεία. 7. Δγθιήκαηα απιφηξνπα θαη κηθηά: Απιόηξνπα είλαη ηα εγθιήκαηα εθείλα, θαηά ηελ πεξηγξαθή ησλ νπνίσλ ν λφκνο δελ εμεηδηθεχεη ηνλ ηξφπν ηέιεζήο ηνπ ή ηνλ εμεηδηθεχεη αλαγξάθνληαο έλαλ κφλν ηξφπν (ΠΚ 299 1, 390). Μηθηά, πάιη, είλαη εθείλα, ησλ νπνίσλ ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε κπνξεί λα πξαγκαησζεί κε πιείνλεο ηξφπνπο, πνπ πξνβιέπνληαη δηαδεπθηηθά απφ ην λφκν. Γηαθξίλνληαη ζε α) ππαιιαθηηθώο κηθηά (=φηαλ ζηνηρεηνζεηείηαη έλα έγθιεκα, φζνη αλαθεξφκελνη ζην λφκν ηξφπνη ηέιεζήο ηνπ θη αλ πξαγκαησζνχλ) θαη β) ζσξεπηηθώο κηθηά (=φηαλ νη ηξφπνη ηέιεζήο ηνπο δε κπνξνχλ λα ελαιιαρζνχλ, δηφηη ζα δεκηνπξγεζνχλ αληίζηνηρα απηνηειή εγθιήκαηαπ.ρ. ΠΚ 216 -> θαηάξηηζε πιαζηνχ εγγξάθνπ ΚΑΗ λφζεπζε γλήζηνπ => 2 εγθιήκαηα). 8. Βαζηθά εγθιήκαηα θαη εγθιεκαηηθέο παξαιιαγέο: Βαζηθά είλαη ηα εγθιήκαηα, ησλ νπνίσλ ε εηδηθή ππφζηαζε πεξηιακβάλεη ειάρηζηεο ελλνηνινγηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ζηνηρεηνζέηεζε ηνπ νηθείνπ ηχπνπ εγθιήκαηνο (=ην θνηλσληθφ θαηλφκελν πνπ ν λφκνο θαιείηαη λα πεξηγξάςεη θαη λα θαηαζηείιεη)- π.ρ. ΠΚ 372 γηα ηελ θινπή. Δθείλα, πάιη, πνπ πεξηέρνπλ ηηο πεξηζηάζεηο, βάζεη ησλ νπνίσλ ε πνηλή ηνπ βαζηθνχ κεηψλεηαη ή επηβαξχλεηαη, νλνκάδνληαη εγθιεκαηηθέο παξαιιαγέο- π.ρ. ΠΚ Πξνλνκηνχρα θαη δηαθεθξηκέλα εγθιήκαηα: Οη εγθιεκαηηθέο παξαιιαγέο, ζηηο νπνίεο νη πεξηζηάζεηο επηβαξχλνπλ ην αμηφπνηλν, ιέγνληαη δηαθεθξηκέλα εγθιήκαηα αλ, φκσο, νη πεξηζηάζεηο κεηψλνπλ ην αμηφπνηλν, νη εγθιεκαηηθέο παξαιιαγέο ραξαθηεξίδνληαη σο πξνλνκηνύρα εγθιήκαηα. Οη πεξηζζφηεξεο πεξηζηάζεηο, πνπ δηαπιάζνπλ παξαιιαγή εγθιήκαηνο, επεξεάδνπλ ην άδηθν θαη ηελ ελνρή, δειαδή ελζσκαηψλνληαη ζηελ εηδηθή ππφζηαζε ηνπ νηθείνπ βαζηθνχ εγθιήκαηνο (π.ρ. ε 'ηδηαίηεξα κεγάιε αμία' ζην ΠΚ 372 1, ε 'ππαιιειηθή ηδηφηεηα' ζην ΠΚ 262 θαη ην 'ζε θαηξφ πνιέκνπ' ζην ΠΚ επηβαξχλνπλ ην άδηθν φκσο, ην 'φισο ειαθξάο' ζην ΠΚ θαη ην 'επηεινχο αμίαο' ζην ΠΚ 377 κεηψλνπλ ην άδηθν). Δγθιεκαηηθή παξαιιαγή κπνξεί λα ζρεκαηηζηεί θαη κε απεπζείαο επεξεαζκφ ηεο ελνρήο ηνπ δξάζηε, δηακνξθψλνληαο είηε πξνλνκηνχρν είηε δηαθεθξηκέλν έγθιεκα (π.ρ. ΠΚ 303 -> ε επηφηεξε ηηκψξεζε ηεο κεηέξαο, πνπ ζθνηψλεη ην λενγλφ ηεο φζν δηαξθεί ε δηαηάξαμε ηνπ νξγαληζκνχ ηεο απφ ηνλ ηνθεηφ, νθείιεηαη ζηε κεησκέλε ηθαλφηεηά ηεο πξνο θαηαινγηζκφ). Αλαιφγσο, ε παξαράξαμε θαη ε θπθινθνξία παξαραξαγκέλσλ είλαη ζηε ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 17

19 βαζηθή ηνπο κνξθή θαθνπξγήκαηα σζηφζν, ζε ηδηαίηεξα ειαθξέο πεξηπηψζεηο είλαη πιεκκειήκαηα (ΠΚ ). Έηζη, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε κεηαβνιή ηνπ πιαηζίνπ πνηλήο αξθεί γηα λα ραξαθηεξηζηεί ε πξάμε σο πξνλνκηνχρν έγθιεκα. 8.2 Σν ηδηψλπκν έγθιεκα: Γεκηνπξγείηαη φηαλ ε πξνζζήθε ζηνηρείσλ ζην βαζηθφ έγθιεκα αιινηψλεη ζε ηέηνην βαζκφ ηε θπζηνγλσκία ηεο πξάμεο, ψζηε πξνθχπηεη έλα λέν έγθιεκα. Σν λέν έγθιεκα απηφ παξνπζηάδεη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε ην βαζηθφ έγθιεκα, αιιά δηαθέξεη ε θνηλσληθνεζηθή ηνπ απαμία (π.ρ. ην ΠΚ εδ. β' ζε ζρέζε κε ηελ θινπή / ηα ΠΚ ζε ζρέζε κε ηελ αλζξσπνθηνλία). Ζ ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο ηδηψλπκνπ εγθιήκαηνο θαη εγθιεκαηηθήο παξαιιαγήο είλαη κεγάιε -> α) ζύλζεην ππό ηε ζηελή έλλνηα έγθιεκα κπνξεί λα ζηνηρεηνζεηεζεί κόλν από ην βαζηθό έγθιεκα ή ηηο παξαιιαγέο ηνπ / β) εθόζνλ ην ηδηώλπκν έγθιεκα έρεη απηνηέιεηα έλαληη ηνπ βαζηθνύ θαη ίδηα εγθιεκαηηθή απαμία, κπνξεί λα ζπξξεύζεη αιεζώο κε απηό (π.ρ. ζπκκεηνρή ζε ζπκπινθή θαη πξφθιεζε ζσκαηηθήο βιάβεο ζε άιινλ θαηά ηε δηάξθεηά ηεο => 2 εγθιήκαηα) / γ) ζην ηδηώλπκν έγθιεκα δελ εθαξκόδνληαη νη θαλόλεο πνπ επηβαξύλνπλ ή κεηώλνπλ ηελ πνηλή ηνπ βαζηθνύ εγθιήκαηνο. 8.3 Οη επηβαξπληηθέο πεξηζηάζεηο θαη νη θαλφλεο δηθαζηηθήο επηκέηξεζεο ηεο πνηλήο: Σν αμηφπνηλν επαπμάλεηαη θαηά ηνπο εμήο ηξφπνπο -> α) κε ηελ πξνζζήθε αληηθεηκεληθώλ ή ππνθεηκεληθώλ επηβαξπληηθώλ ζηνηρείσλ ζηελ εηδηθή ππόζηαζή ηνπ, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα κε απηνηειήο παξαιιαγή ηνπ επί ην βαξχηεξν. Σα επηβαξπληηθά απηά ζηνηρεία είηε πξνζηίζεληαη ζηελ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε ηνπ βαζηθνχ εγθιήκαηνο είηε ζπληζηνχλ ππνθεηκεληθά ζηνηρεία ηνπ αδίθνπ. ηελ πξψηε θαηεγνξία αλήθνπλ π.ρ. ν ηξφπνο ('ηδηαίηεξα ηερλάζκαηα'- ΠΚ 256), ηα κέζα (ΠΚ 349), ην απνηέιεζκα ('βαξηά ζσκαηηθή βιάβε'- ΠΚ 310). ηε δεχηεξε θαηεγνξία αλήθνπλ π.ρ. ν ζθνπφο 'αθνιαζίαο' (ΠΚ 327) θαη ε επηδίσμε 'εμαλαγθαζκνχ' (ΠΚ 322 β') / β) από πεξηζηάζεηο πνπ δε κεηαβάιινπλ ηε θύζε ηνπ εγθιήκαηνο ή ην πιαίζην ηεο πνηλήο, νύηε θαη πξνζζέηνπλ λέν ζηνηρείν ζηελ εηδηθή ππόζηαζε, αιιά ν ππνινγηζκόο ησλ νπνίσλ ζηε δηθαζηηθή επηκέηξεζε ηεο πνηλήο επηβάιιεηαη από ην λόκν (π.ρ. ρξήζε πιαζηνχ- ΠΚ β', ε ρξήζε πιεξνθνξηψλ- ΠΚ 370Α 1-2 β'). 9. Ηδηφρεηξν έγθιεκα: Δθείλν πνπ ζηνηρεηνζεηείηαη κφλν κε απηνπξφζσπε ζπκπεξηθνξά ηνπ ίδηνπ ηνπ απηνπξγνχ ηνπ, δηφηη κφλν έηζη κπνξεί λα ηεζεί ε ηδηαίηεξε απαμία ηνπ εγθιήκαηνο (π.ρ. ΠΚ 173, 193, 224, 345). Άξα, ζηα ηδηφρεηξα εγθιήκαηα δε λνείηαη έκκεζε απηνπξγία ή ζπλαπηνπξγία. Μάιηζηα, ε παξάιεηςε απνηξνπήο απνηειέζκαηνο, παξά ηελ χπαξμε ηδηαίηεξεο λνκηθήο ππνρξέσζεο πξνο ηνχην, δε ζεκειηψλεη απηνπξγηθή επζχλε (π.ρ. ε παξάιεηςε ηνπ παηέξα λα εκπνδίζεη άιινλ λα αζειγήζεη ζην παηδί ηνπ δε κπνξεί λα ζηνηρεηνζεηήζεη απνπιάλεζε κε παξάιεηςε, παξά κφλν άκεζε ζπλέξγεηα). Ηδηφρεηξα, ηέινο, κπνξεί λα είλαη θαη ηα εμ ακειείαο εγθιήκαηα (π.ρ. ηέιεζε εγθιήκαηνο ζε θαηάζηαζε ππαίηηαο κέζεο απφ ακέιεηα). 10. (Γλήζηα) Δγθιήκαηα επηρεηξήζεσο: Δίλαη νη πεξηπηψζεηο απφπεηξαο, ηηο νπνίεο ν λνκνζέηεο κεηαρεηξίδεηαη σο ηεηειεζκέλν έγθιεκα (ΠΚ 134Α 1, 135Α, 174). ηα εγθιήκαηα απηά ν δξάζηεο δελ απνιαχεη ηεο ειαηησκέλεο πνηλήο πνπ επηθπιάζζεηαη ζηελ απφπεηξα (ΠΚ 42 1), νχηε ησλ πξνλνκίσλ ηνπ ΠΚ 44. Πξνβιέπεηαη, πάλησο, δπλαηφηεηα κείσζεο ή εμάιεηςεο ηεο πνηλήο κε εηδηθέο δηαηάμεηο έκπξαθηεο κεηάλνηαο (ΠΚ 137). Χο κε γλήζηα εγθιήκαηα επηρεηξήζεσο, απφ ηελ άιιε, ζεσξνχληαη φζα ζπλίζηαληαη ζε θάπνηα δξαζηεξηφηεηα πνπ ελέρεη ηάζε (π.ρ. ΠΚ 167). 11. Δγθιήκαηα ζπλαληψκελεο θαη ζπγθιίλνπζαο δξάζεο: Όηαλ γηα ηε ζηνηρεηνζέηεζε ηνπ εγθιήκαηνο απαηηείηαη ε ζχκπξαμε πιεηφλσλ σο απηνπξγψλ, νη νπνίνη θαηαηείλνπλ ζηνλ ίδην ζηφρν, ηφηε νη ζρεηηθέο πξάμεηο ιέγνληαη εγθιήκαηα ζπγθιίλνπζαο δξάζεο (π.ρ. ΠΚ 174) φκσο, φηαλ ε ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 18

20 δξάζε ηνπ ελφο απηνπξγνχ ζπκπιεξψλεη απηή ηνπ άιινπ (π.ρ. ΠΚ 313, 356) ή φηαλ απαηηείηαη ε ζχκπξαμε ηνπιάρηζηνλ ελφο σο παζφληνο (π.ρ. απάηε, ηνθνγιπθία), ηφηε ππάξρεη έγθιεκα ζπλαληώκελεο δξάζεο. 12. Δγθιήκαηα ζρέζεο: Δίλαη εθείλα πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ελεξγφ θαη παξνχζα αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ δξάζηε θαη ηνπ ζχκαηνο. Πξνθαλψο, δε ζπληζηνχλ 'κνλνγξακκηθφ γεγνλφο', φπνπ ν δξάζηεο πξνθαιεί βιάβε ζε παζεηηθφ ζχκα (π.ρ. απάηε -> ν πιαλψκελνο πξνρσξά ζηελ πεξηνπζηαθή δηάζεζε + ΠΚ 356, 328, 347, 404, 345). 13. πλαξηψκελα εγθιήκαηα: Δίλαη εθείλα, ησλ νπνίσλ ε ζηνηρεηνζέηεζε πξνυπνζέηεη ηελ πξνγελέζηεξε ηέιεζε άιιεο άδηθεο πξάμεο (ΠΚ 231, 394) επίζεο, θάζε ζπληηκσξεηή πξάμε, πνπ ζπξξέεη θαηλνκεληθά κε ηελ πξφηεξε, είλαη ζπλαξηψκελν έγθιεκα- π.ρ. ππεμαίξεζε έλαληη ηεο πξνεγεζείζαο θινπήο. III. Με βάζε ηελ ππαηηηφηεηα: Γηαθξίλνληαη ζε εγθιήκαηα πνπ ηεινχληαη εμ ακειείαο θαη κε δόιν. εκεηψλνληαη ηα εμήο -> α) θαθνπξγήκαηα θαη πιεκκειήκαηα κπνξεί λα είλαη κόλν ηα εθ δόινπ ηεινύκελα εγθιήκαηα / β) απόπεηξα θαη ζπκκεηνρή πθίζηαληαη κόλν ζηα εθ δόινπ ηεινύκελα εγθιήκαηα / γ) πξνζσξηλή θξάηεζε ζε εμ ακειείαο έγθιεκα είλαη δπλαηή κόλν ζηελ πνιιαπιή αλζξσπνθηνλία εμ ακειείαο θαη κόλν ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηώζεηο / δ) ε ζύλζεζε εγθιήκαηνο δόινπ θαη ακέιεηαο δεκηνπξγεί ην γλήζην εθ ηνπ απνηειέζκαηνο δηαθξηλόκελν έγθιεκα (ΠΚ 29). 8 ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΗΚΟ ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΓΔΜΟ ΚΑΗ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΗΚΟ ΚΑΣΑΛΟΓΗΜΟ Η. Ο αληηθεηκεληθφο αηηηψδεο ζχλδεζκνο: Απαηηείηαη λα ππάξρεη κεηαμχ ηεο πξαγκάησζεο ηεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ηεο επέιεπζεο ηνπ απνηειέζκαηνο, πξνθεηκέλνπ λα ζηνηρεηνζεηεζεί ε αληηθεηκεληθή ππφζηαζε ελφο εγθιήκαηνο. εκεηψλνληαη ηα εμήο -> ν αληηθεηκεληθφο αηηηψδεο ζχλδεζκνο α) απνηειεί άγξαθν ζηνηρείν ηεο αληηθεηκεληθήο ππόζηαζεο / β) ζπλάγεηαη σο ινγηθή πξνϋπόζεζε ηεο ζηνηρεηνζέηεζεο ηνπ εγθιήκαηνο, αθνύ ζέηεη επηπιένλ όξνπο γηα ηελ επηβνιή ηηκσξίαο / γ) δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ην αμηόπνηλν ή ηελ ελνρή. 1. Ζ ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ: Όξνο (=αίηην) ελφο απνηειέζκαηνο είλαη θάζε πεξηζηαηηθφ πνπ δε κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη ειιείπεη, ρσξίο λα ζπλαπνιείπεηαη θαη' αλάγθε θαη ην απνηέιεζκα. Αλ, δειαδή, ην απνηέιεζκα δελ επήιζε, επεηδή δελ πξαγκαηψζεθε έλα νξηζκέλν πεξηζηαηηθφ, ηφηε ην ηειεπηαίν είλαη εθ ησλ νπθ άλεπ ζηνηρείσλ (conditio sine qua non) ηεο ζηνηρεηνζέηεζεο ηνπ εγθιήκαηνο άξα, ε πξάμε ηνπ δξάζηε είλαη αηηία ηνπ αμηφπνηλνπ απνηειέζκαηνο. ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ => Ο Α βάδεη θσηηά ζε μεξά ρφξηα ηνπ ρσξαθηνχ ηνπ, ε νπνία - ιφγσ ησλ ζθνδξψλ αλέκσλ- επεθηείλεηαη ζε μχιηλε θαιχβα ζην δηπιαλφ νηθφπεδν ηνπ Γ. Δθεί βξίζθεηαη ηξαπκαηηζκέλνο ν Β, επεηδή ηνλ θαηαδίσθε ν Α, ρσξίο λα γλσξίδεη ηίπνηα ν Α θαη -θπζηθάφληαο αδχλακνο λα ην πξνβιέςεη. Ο Β πεζαίλεη απφ ηε θσηηά. Ο ζάλαηνο ηνπ Β νθείιεηαη ζσξεπηηθψο ζηνλ ηξαπκαηηζκφ ηνπ, ζηνλ εκπξεζκφ ηνπ Α, ζηνλ αέξα, ζηελ αλέγεξζε ηεο θαιχβαο απφ ηνλ Γ θαη ζηελ θαηαδίσμή ηνπ απφ ηνλ Γ -> φιεο απηέο νη πξάμεηο ηεινχλ ζε αληηθεηκεληθφ αηηηψδε ζχλδεζκν κε ην απνηέιεζκα. 2. Σν απνηέιεζκα σο ζπγθεθξηκέλν κέγεζνο: Μηα πξάμε είλαη αηηηψδεο γηα έλα απνηέιεζκα, αλ δε κπνξεί λα ππνηεζεί ειιείπνπζα, ρσξίο λα ζπλαπνιείπεηαη θαη' αλάγθε θαη ην ζπγθεθξηκέλν ΑΡΣΕΜΙ ΣΡΙΚΗ ελίδα 19