ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: "ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: "ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ" ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΜΕΛΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΒΕΙΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΣΤΟ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΑΓΟΛΕΚΑΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΣΙΝΑΠΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: "ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ" ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΜΕΛΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΒΕΙΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΣΤΟ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΑΓΟΛΕΚΑΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΣΙΝΑΠΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΕΩΡΓΟΥΔΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΑΛΑΖΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΙΝΑΠΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ(επιβλέπων) Καθηγητής Καθηγητής Αναπληρωτής Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα σελ. 3 Ευχαριστίες αντί Προλόγου σελ. 4 Εισαγωγή σελ. 5 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας σελ. 7 Υλικά και Μέθοδοι σελ. 17 Αποτελέσματα σελ. 19 Σχολιασμός σελ. 29 Συμπεράσματα σελ. 35 Περίληψη σελ. 36 Summary σελ. 37 Βιβλιογραφία σελ.38 3

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Για την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας συνέβαλαν τα μέγιστα και θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου Στον επιβλέποντα καθηγητή κ. Ευθύμιο Σινάπη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Σχολής Γεωπονίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για την βοήθειά του κατά την κατάστρωση του πειραματικού σχεδιασμού, την καθοδήγηση, το ενδιαφέρον, τις υποδείξεις του και τη συνεχή υποστήριξή του καθ όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής των πειραμάτων και της συγγραφής της εργασίας. Στον Καθηγητή του Τομέα Ζωικής Παραγωγής της Σχολής Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Χατζημηνάογλου για το ενδιαφέρον του σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Στον Διευθυντή του Πρότυπου Κτηνοτροφικού Κέντρου Βλάστης κ. Ιωάννη Τσιόκα, για το ενδιαφέρον του κατά τη διάρκεια των μετρήσεων και για την πολύτιμη βοήθεια στη διεξαγωγή του πειραματικού σταδίου. Στο προσωπικό της Βλάστης που ήταν πρόθυμο και συνεργάσιμο καθ όλη την διάρκεια της διεξαγωγής του πειράματος. 4

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκτροφή προβάτων γαλακτοπαραγωγής είναι χαρακτηριστικό των χωρών της Μεσογειακής Λεκάνης και ειδικότερα της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας και είναι σημαντική τοσο σε οικονομικό όσο σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο (Rancourt et al., 2006). Παραδοσιακά, η εκτροφή των αιγοπροβάτων στις περιοχές της Μεσογείου γίνεται για την παραγωγή γάλακτος (Boyazoglu and Hatziminaoglou, 2002), και αυτό παρατηρείται τόσο στην Ιταλία όσο και στην Ελλάδα, όπου το 95% των θηλυκών ζώων αρμέγονται (Hadjigeorgiou et al., 2000) ενώ στην Ισπανία και στη Γαλλία υπάρχει μια ισοκατανομή μεταξύ των εκμεταλλεύσεων που έχουν ως κύριο στόχο τη γαλακτοπαραγωγή και την κρεοπαραγωγή (Rancourt et al., 2006). Το γάλα των προβάτων προορίζεται αποκλειστικά για παραγωγή τυριών και γιαούρτης και για το λόγο αυτό η εκτίμηση της ποιότητάς του είναι ιδιαίτερης σημασίας. Η βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του γάλακτος είναι επιθυμητή όχι μόνο από τις γαλακτοβιομηχανίες και τους καταναλωτές αλλά και από τους παραγωγούς, οι οποίοι μπορούν να αυξήσουν τα κέρδη τους αν επιδιώξουν υψηλότερη ποιότητα προϊόντος (Pirisi et al., 2007). Η εκτροφή των αιγοπροβάτων στηρίζεται στη βόσκηση και κυρίως σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές, στις οποίες βόσκει το 83% των ζώων. Τα αιγοπρόβατα καταναλώνουν 10,5 χιλιάδες τόνους ξηράς ουσίας βοσκής, η οποία αντιπροσωπεύει το 15% της ακαθάριστης γεωργικής παραγωγής (Hadjigeorgiou et al., 2000). Στις Μεσογειακές περιοχές, τα συστήματα εκτροφής των αιγοπροβάτων έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η χρησιμοποίηση των περιθωριακών περιοχών, η επικράτηση του ποιμενικού συστήματος, η διαθεσιμότητα της κοινοτικής γης, η παραγωγή τοπικών προϊόντων και ο χαμηλός βαθμός εκμηχάνισης (Ronchi and Nardone, 2003). Σε πολλές περιπτώσεις η διατροφή των ζώων βασίζεται σε υπολείμματα καλλιεργειών. Σε μερικές εκτροφές τα ζώα διατρέφονται συμπληρωματικά κατά την αναπαραγωγική περίοδο και την κυοφορία. Σε άλλες περιπτώσεις εκτρέφονται εντατικά για την παραγωγή γάλακτος. Σε αυτά τα συστήματα εκτροφής οι συμπυκνωμένες τροφές συμμετέχουν σε μεγάλα ποσοστά στο σιτηρέσιο. Η Μεσογειακή αιγοπροβατοτροφία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη 145 φυλών προβάτων και 43 φυλών αιγών, οι οποίες είναι τέλεια προσαρμοσμένες στις συνθήκες 5

7 που επικρατούν στην περιοχή αυτή (Znaidi, 2001). Από φυσιολογικής άποψης οι αίγες και τα πρόβατα είναι ζώα άριστα προσαρμοσμένα στο μεσογειακό περιβάλλον καθώς: α) εκμεταλλεύονται άριστα τα εδάφη χαμηλής γονιμότητας και τις ξηρές περιοχές, λόγω της ικανότητας τους να βόσκουν κοντά στο έδαφος (μικρό μέγεθος στόματος, ξύρισμα της βοσκής), τα οποία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατ άλλο τρόπο, β) τα πρόβατα προτιμούν την ποώδη βλάστηση ενώ οι αίγες προτιμούν την θαμνώδη ξυλώδη βλάστηση (Znaidi, 2001), γ) έχουν την δυνατότητα κατανάλωσης φυτικής βλάστησης με υψηλή περιεκτικότητα σε ινώδεις ουσίες, δ) έχουν μικρές απαιτήσεις σε νερό (Rancourt et al., 2006). Η άσκηση της αιγοπροβατοτροφίας είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κοινωνικής ζωής στις ορεινές και στις ξηροθερμικές μεσογειακές περιοχές, αποφέροντας εισόδημα στους πληθυσμούς τους. Ταυτόχρονα συμβάλλει στη μείωση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιών (Rancourt et al., 2006) και στη διατήρηση των γεωργικών τοπίων (Barbarosa and Portela, 2005). Επιπλέον παράγονται προϊόντα υψηλής ποιότητας με χαμηλό κόστος (Rancourt et al., 2006). Από τους τόνους αιγοπρόβειου τυριού που παράγονται στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία, το 25% είναι Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) (Pirisi et al., 2007). Καθώς η κύρια χρήση του πρόβειου γάλακτος είναι η παραγωγή τυριών, η εκτίμηση της ποιότητας του είναι πρωταρχικής οικονομικής σημασίας. Συστήματα πληρωμής της ποιότητας του γάλακτος των μικρών μηρυκαστικών εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου παρουσιάζεται ανάπτυξη του κλάδου και σε περιφερειακό επίπεδο κάποιων χωρών εκτός αυτής (Pirisi et al., 2007). Τα συστήματα αυτά λαμβάνουν συνηθέστερα υπόψη το SCC, το λίπος, την πρωτεΐνη και τον αριθμό των βακτηρίων του γάλακτος (Pirisi et al., 2007). Όσον αφορά την Ορεινή φυλή προβάτων, τα πρόβατα αρμέγονται με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή με το χέρι, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στην ποιότητα του γάλακτος. Η μηχανική άμελξη προβάλλει ως λύση στην περίπτωση των φυλών προβάτων ορεινού τύπου, μιας και είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η εφαρμογή της βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας του κτηνοτρόφου. Η μηχανική άμελξη πλεονεκτεί της άμελξης με τα χέρια στο ότι ανεξαρτητοποιεί την εργασία της άμελξης από την ικανότητα ή τη διάθεση του αμελκτή, το γάλα που λαμβάνεται με μηχανικό τρόπο έχει λιγότερες πιθανότητες επιμόλυνσης από εξωτερικούς παράγοντες, ενώ περιορίζεται η χειρονακτική εργασία. 6

8 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Το γάλα είναι ένα πολύ καλό μέσο ανάπτυξης για πολλούς μικροοργανισμούς, λόγω του περίπου ουδέτερου pη του, της βιοχημικής του σύστασης και της υψηλής περιεκτικότητάς του σε νερό. Παρότι εκκρίνεται θεωρητικά χωρίς να περιέχει μικροοργανισμούς, εκτίθεται στη συνέχεια σε πολλές πηγές μόλυνσης. Κάποιοι μικροοργανισμοί εισέρχονται στο μαστό μέσω του θηλαίου πόρου και έτσι προκαλείται μόλυνση του γάλακτος. Ο αριθμός τους περιορίζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα των ζώων και από αντιμικροβιακούς παράγοντες που εκκρίνονται με το γάλα. Μικροοργανισμοί προερχόμενοι από το εξωτερικό μέρος του μαστού, όπως το δέρμα του μαστού, το δέρμα του ζώου και ο εξοπλισμός της άμελξης ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των μικροοργανισμών στο φρέσκο γάλα (Frank and Hassan, 2004). H μικροβιολογική ποιότητα του γάλακτος είναι αυτή που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τύπο του προϊόντος που προκύπτει (Muir, 1996). Επίσης, υψηλό μικροβιακό φορτίο (ΟΜΧ: Ολική Μικροβιακή Χλωρίδα ή TBC: Total Bacterial Count ή cfu: colony forming units) στο φρέσκο γάλα σημαίνει πιθανά προβλήματα σε ότι αφορά την ασφάλεια κατανάλωσης των προϊόντων (Sørhaug and Stepaniak, 1997; Gunasekera et al., 2003; Gonzalo et al., 2006). Λίγες πληροφορίες υπάρχουν σχετικά με το TBC στα πρόβατα (Muehlherr et al., 2003), ενώ στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής υπάρχουν στοιχεία που συσχετίζουν το TBC με την κλινική και υποκλινική μαστίτιδα (Jayarao and Wolfgang, 2003; Phuektes et al., 2003; Zadoks et al., 2004). Ως πηγές μόλυνσης του γάλακτος μπορούν να θεωρηθούν: α) το εσωτερικό του μαστικού αδένα, 2) το εξωτερικό των θηλών και του μαστικού αδένα και 3) ο εξοπλισμός της άμελξης και 3) ο εξοπλισμός της ψύξης του γάλακτος (Slaghuis et al., 2004). Η άμελξη των ζώων παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην επιμόλυνση και στην αύξηση των μικροοργανισμών στο γάλα. Οι μικροοργανισμοί είναι δυνατόν να μεταφερθούν από ζώο σε ζώο, άλλα και μεταξύ των μαστικών αδένων ενός ζώου με τα χέρια του αμελκτή ή από τον εξοπλισμό άμελξης (Neijenhuis, 2004). Μικροβιακή Ποιότητα Ο αριθμός και το είδος των μικροοργανισμών που εμφανίζονται στο γάλα εξαρτάται από την εποχή του έτους, από τις συνθήκες υγιεινής που επικρατούν στη μονάδα, από την 7

9 παρεχόμενη τροφή και από την αποτελεσματική και ταχεία ψύξη του γάλακτος και ποικίλει από μερικές εκατοντάδες μέχρι και εκατοντάδες χιλιάδες ανά χιλιοστόλιτρο (ml:millilitre) (Frank and Hassan, 2004). Ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση της ποιότητας του γάλακτος έχει η ταχύτερη ψύξη του μετά το άρμεγμα. Το πόσο γρήγορα θα επέλθει η αλλοίωση του γάλακτος εξαρτάται από τον αριθμό και το είδος των μικροβίων που περιέχει καθώς και από τη θερμοκρασία που διατηρείται. Η κρίσιμη θερμοκρασία για τα βακτήρια, που συνήθως υπάρχουν στο γάλα είναι γύρω στους 13 ο C. Κάτω από αυτήν τη θερμοκρασία ο ρυθμός πολλαπλασιασμού τους επιβραδύνεται σημαντικά ενώ λίγους βαθμούς παραπάνω επιταχύνεται (Ανυφαντάκης, 2004). Πίνακας 1. Επίδραση της θερμοκρασίας διατήρησης του γάλακτος στη μικροβιακή του Χλωρίδα (Ανυφαντάκης, 2004). Θερμοκρασία ο C Αριθμός μικροβίων/ml μετά 24 ώρες Στον πίνακα 2 που ακολουθεί παρουσιάζονται ενδεικτικά διαφορετικές πηγές μόλυνσης του γάλακτος καθως και οι διάφοροι μικροοργανισμοί που προέρχονται από τις πηγές αυτές. Επιπρόσθετα, το φρέσκο γάλα περιέχει μικροοργανισμούς, των οποίων ο πολλαπλασιασμός εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία και την ανταγωνιστικότητα της μικροχλωρίδας. Τα κύρια κριτήρια που καθορίζουν ένα γάλα ως υψηλής ποιότητας είναι η παρουσία μικρού αριθμού μικροοργανισμών που προκαλούν φθορά και η απουσία παθογόνων σ αυτό (Frank and Hassan, 2004). Οι μικροοργανισμοί που απαντώνται στο γάλα μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κατηγορίες, όπως: Παθογόνοι ή μολυσματικοί και παραγωγοί τοξινών, μικροοργανισμοί που προκαλούν φθορά (σαπρόφυτα) και μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ζυμούμενων προϊόντων. 8

10 Πίνακας 2. Πηγές μόλυνσης για το γάλα (Frank and Hassan, 2004) Πηγή Είδος μικροοργανισμού Άνθρωπος Coliforms, Salmonella, Enterococcus, Staphylococcus Αέρας Streptococci, Micrococci, Coryneforms, Bacillus, Yeast and moulds Εσωτερικό του μαστού Streprococcus, Micrococcus, Corynebacterium Κόπρανα Εξωτερικό του μαστού και θηλές Αμελκτικός εξοπλισμός Στρωμνή Έδαφος Τροφή Νερό Escherichia coli, Staphylococcus, Listeria, Mycobacterium, Salmonella Micrococcus, Staphylococcus, Enterococcus, Bacillus Micrococcus, Streptococci, Bacillus, Coliforms Clostridium, Bacillus, Klebsiella Clostridium, Bacillus, Pseudomonas, Mycobacterium, Yeast and moulds Clostridium, Listeria, Bacillus, Lactic acid bacteria Coliforms, Pseudomonas, Coryneforms, Alcaligenes Παθογόνοι μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι παθογόνοι είτε για τους ανθρώπους είτε για τα ζώα ή και για τους δύο. Είναι δυνατό να προκαλέσουν τροφικές δηλητηριάσεις στον άνθρωπο, μαστίτιδα στα ζώα καθώς και άλλες ασθένειες. Κάποια είδη που θεωρούνται σπουδαιότερα είναι τα Staphylococcus spp. και Streptococcus spp. Μικροοργανισμοί που προκαλούν φθορά Αυτοί οι μικροοργανισμοί με τις λιπολυτικές και πρωτεολυτικές ιδιότητές τους μέσω ενζύμων που παράγουν, διασπούν τα συστατικά του γάλακτος όχι μόνο κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης στην παγολεκάνη, αλλά και μετά από θερμική επεξεργασία, αφού είναι ανθεκτικοί στη θερμότητα (Raynal Ljutovac et al., 2005). Μικροοργανισμοί με ευεργετικές ιδιότητες για τη γαλακτοβιομηχανία Συγκεκριμένοι μικροοργανισμοί, όπως κάποιοι γαλακτοβάκιλοι, χρησιμοποιούνται από τη γαλακτοβιομηχανία για την παραγωγή προϊόντων ζυμώσεων, όπως η γιαούρτη και το τυρί. Μερικοί από αυτούς είναι: Lactococcus sp., Streptococcus spp., Leuconostoc spp., Lactobacillus spp., Propionibacterium spp., Coryneform bacteria κ.α. (Kalantzopoulos et al., 2004). 9

11 Για την παραγωγή αρκετών παραδοσιακών τυριών χρησιμοποιείται γάλα χωρίς θερμική επεξεργασία, η μικροχλωρίδα του οποίου έχει σημαντική επίδραση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε είδους τυριού. Αυτό που επιζητείται δεν είναι απαραίτητα χαμηλό TBC (Total Bacterial Count), αλλά αποκλεισμός των παθογόνων και ψυχροτροφικών βακτηρίων και η σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε μικροοργανισμούς που προωθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε είδους τυριού (Kalantzopoulos et al., 2004). Δυναμική του μικροβιακού φορτίου στο γάλα Οι πληθυσμοί των μικροοργανισμών στο γάλα συνεχώς μεταβάλλονται και αλληλεπιδρούν με τα άλλα συστατικά του γάλακτος αλλά και μεταξύ τους. Η αρχική μικροχλωρίδα του καλής ποιότητας γάλακτος συνίσταται κυρίως από μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται μέσα στο μαστό και στο δέρμα των θηλών. Αυτοί οι μικροοργανισμοί δεν αναπτύσσονται κανονικά σε χαμηλές θερμοκρασίες (Frank and Hassan, 2004). Χημική Ποιότητα ή ποιότητα σύστασης Το γάλα αποτελείται κυρίως από νερό, πρωτεΐνη, λίπος, λακτόζη και ανόργανα συστατικά. To λίπος είναι το κυριότερο ενεργειακό συστατικό του και εμφανίζει τη μεγαλύτερη παραλλακτικότητα. Σε αυτό οφείλονται πολλές από τις φυσικές ιδιότητες του γάλακτος και παίζει σπουδαίο ρόλο για την μετέπειτα επεξεργασία του (McGuire and Bauman, 2002). Οι πρωτεΐνες του γάλακτος και ειδικότερα οι καζεΐνες, είναι το πιο πολύτιμο συστατικό του καθώς αντιπροσωπεύουν το κύριο συστατικό του τυριού (Stelwagen, 2002a). Το πρόβειο γάλα είναι ιδανικό για την παραγωγή γιαούρτης και τυριού λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του σε πρωτεΐνη και ολικά στερεά (Haenlein, 1998). Σε ότι αφορά τη λακτόζη, η περιεκτικότητά της στο γάλα των μηρυκαστικών παραλλάσσει λιγότερο από αυτή του λίπους και της πρωτεΐνης, είναι το κύριο οσμωτικό συστατικό του γάλακτος και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποσότητα του νερού στο γάλα, δηλαδή την περιεκτικότητα του σε ολικά στερεά (Stelwagen, 2002b). Η ποιότητα του γάλακτος μπορεί να εκτιμηθεί βάσει μέτρησης ορισμένων παραμέτρων οι οποίες δείχνουν κατά πόσο το προϊόν είναι κατάλληλο για κατανάλωση ή για επεξεργασία προς παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων καθώς επίσης και την κατάσταση της υγείας του ζώου ή ολόκληρου του κοπαδιού. Η κύρια παράμετρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για την εκτίμηση των ανωτέρω, είναι ο αριθμός των σωματικών κυττάρων (SCC: Somatic Cell Count) του γάλακτος. Επίσης, η ποιότητα του γάλακτος μπορεί, επίσης να εκτιμηθεί από τη 10

12 μέτρηση του μικροβιακού πληθυσμού στο γάλα, είτε με τον προσδιορισμό των ολικών βακτηρίων (ΟΜΧ: Ολική Μικροβιακή Χλωρίδα ή TBC: Total Bacteria Count ή cfu: colony forming untits), είτε με την παρουσία συγκεκριμένων ειδών μικροοργανισμών. Το ενδιαφέρον σχετικά με την παρουσία βακτηρίων στο γάλα σχετίζεται με την υγεία του καταναλωτή. Από την άλλη μεριά, η παρουσία μη παθογόνων μικροοργανισμών (πχ. Pseudomonas spp.) έχει επίσης επιπτώσεις στην ποιότητα του γάλακτος και στη μεταποίησή του, τονίζοντας τη σημασία των τακτικών ελέγχων της μικροβιακής ποιότητας του γάλακτος (Kelly, 2004). Ποιοτικά κριτήρια για την παραγωγή γάλακτος έχουν καθιερωθεί σε πολλές χώρες σύμφωνα με τα υγειονομικά, τεχνολογικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά του. Αυτά τα κριτήρια είναι μέρος της αγοράς και πώλησης του γάλακτος, κάτι που μπορεί να εξασφαλίσει την καλύτερη ποιότητα των τελικών προϊόντων (Raynal Ljutovac et al., 2005). Για το λόγο αυτό έχουν θεσπιστεί ποιοτικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί κατά τους οποίους το γάλα συλλέγεται συστηματικά και αναλύεται. Μηχανισμοί αυτού του είδους είναι καλά οργανωμένοι σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία, αναπτύσσονται γρήγορα σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία και η Νότιος Αμερική,ενώ στην Ελλάδα έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και σχεδόν λείπουν από τις χώρες της Ανατολής (Pirisi et al., 2007). Επίσης, η εφαρμογή του HACCP στα γαλακτοκομικά προϊόντα απαιτεί τη χρήση γρήγορων μεθόδων στη μικροβιολογία (Firstenberg-Eden et al., 2002). Για να επιτυγχάνεται ο έλεγχος του γάλακτος και να εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, νέες μέθοδοι και τεχνικές, όπως το αυτοματοποιημένο όργανο Bactoscan, έχουν υιοθετηθεί ευρέως για την ανάλυση μεγάλου αριθμού δειγμάτων (Kelly, 2004). Μια τελευταία καινοτομία που εισήχθη στην αγορά είναι το Microfoss System, το οποίο βασίζεται στις αλλαγές των οπτικών χαρακτηριστικών του υποστρώματος οι οποίες συμβαίνουν λόγω της μεταβολικής δραστηριότητας των μικροοργανισμών (Shelef and Eden, 1996). Το Microfoss System είναι χρήσιμο στη γαλακτοβιομηχανία και προσφέρει ακρίβεια, ταχύτητα, αυτοματισμό και απαιτεί λιγότερο εργαστηριακό εξοπλισμό (Firstenberg-Eden et al., 2002). Στις Ηνωμένες Πολιτείες το νόμιμο όριο για τον πληθυσμό των μικροοργανισμών στο αγελαδινό γάλα είναι cfu/ml. Για τα Coliform των οποίων η παρουσία είναι ενδεικτική ότι το γάλα παράγεται σε συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη παθογόνων, τα 11

13 νόμιμα όρια στις Ηνωμένες Πολιτείες για το παστεριωμένο γάλα είναι μικρότερο των 10cfu/ml. Ένα προτεινόμενο όριο για το φρέσκο γάλα είναι οι 100cfu/ml (White, 2004). Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις οδηγίες 92/46 και 94/71 καθόρισε τα κριτήρια της υγιεινής και βακτηριολογικής ποιότητας του αιγοπρόβειου γάλακτος όπως αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Κριτήρια της βακτηριολογικής ποιότητας του αιγοπρόβειου γάλακτος (Directive 94/71/EC, 1994) Γάλα Για παραγωγή προϊόντων μετά από θερμική επεξεργασία Για παραγωγή προϊόντων χωρίς θερμική επεξεργασία ΟΜΧ (Bacterial Count) στους 30 ο C (n/ml) < (1/1/95) < (1/12/99) < (1/1/95) < (1/12/99) Πίνακας 4. Αριθμός σωματικών κυττάρων και ολική μικροβιακή χλωρίδα ανα ml πρόβειου και γίδινου γάλακτος διαφόρων περιοχών της χώρας (Ανυφαντάκης, 2004). Περιοχές Σωματικά κύτταρα Μικρόβια Πρόβειο Γίδινο Πρόβειο Γίδινο Καλαβρύτων x x x x 10 3 Θεσσαλίας x x x x 10 3 Κρήτης x x x x 10 3 Βοιωτίας x x x x 10 3 Πίνακας 5. Κατάταξη πρόβειου και γίδινου γάλακτος της χώρας με βάση την ΟΜΧ (Ανυφαντάκης, 2007). ΟΜΧ/ml (x 1000) Δείγματα γάλακτος Γίδινου % Δειγματα γάλακτος Προβειου % <500 39,73 44, ,84 17, ,74 13, ,73 13,78 > ,98 10,77 12

14 Στον πίνακα 4 φαίνονται αποτελέσματα του Εργαστηρίου Γαλακτοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημείου Αθηνων σχετικά με τις γαλακτοπαραγωγικές μονάδες της χώρας μας τα οποία αναφέρονται στην πενταετία (Ανυφαντάκης, 2004) και όπως φαινεται στον πίνακα 5 ένα ποσοστό της παραγωγής του αιγοπρόβειου γάλακτος δεν ανταποκρίνεται στι προδιαγραφές της Ε.Ε. (Ανυφαντάκης, 2007). Συγκεκριμένες έρευνες για το πώς η ΟΜΧ επηρεάζει τα άλλα χαρακτηριστικά του γάλακτος δεν υπάρχουν, ενώ ο αριθμός των σωματικών κυττάρων του γάλακτος (ΑΣΚ: αριθμός σωματικών κυττάρων ή SCC: somatic cell counts) χρησιμοποιείται συχνά για την εκτίμηση της ποιότητας του γάλακτος των αγελάδων, των προβάτων και των αιγών και για τον καθορισμό της τιμής του (Ranucci and Morgante, 1996; Kalantzopoulos et al., 2004; Paape et al., 2007). Επίσης, χρησιμοποιείται για τη διάγνωση μαστίτιδας και στη γενετική επιλογή (Pirisi et al., 2007) και αποτελεί κριτήριο καταλληλότητας του γάλακτος για κατανάλωση και για περαιτέρω επεξεργασία του σε γαλακτοκομικά προϊόντα (Kelly, 2004). Οι περισσότερες μελέτες έχουν γίνει στο αγελαδινό γάλα και έχουν δείξει ότι μία αύξηση στο SCC προκαλεί μείωση της γαλακτοπαραγωγής και επηρεάζει τη σύνθεση του γάλακτος, οδηγώντας σε επιδείνωση της τυροκομικής του ικανότητας (Raynal-Ljutovac et al., 2007). Οι έρευνες, όμως, που μελετούν την επίδραση του SCC στην γαλακτοπαραγωγή είναι σπάνιες για τα αιγοπρόβατα (Raynal-Ljutovac et al., 2007), ίσως, επειδή παρουσιάζουν σχετικά υψηλότερα επίπεδα SCC στο γάλα των υγιών μαστών τους (Paape et al., 2007). Το SCC του γάλακτος των προβατίνων μπορεί να φτάσει μετρήσεις της τάξης του x 10 6 κύτταρα/ml χωρίς να παρουσιαστούν κλινικά συμπτώματα μαστίτιδας και με το γάλα να διατηρεί τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά του (Paape et al., 2001) Η υγιεινή στην παραγωγή και την επεξεργασία γάλακτος Οι συνθήκες υγιεινής είναι πρωταρχικής σημασίας για τον εξοπλισμό άμελξης, ώστε να παραμένει η ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος σε υψηλά επίπεδα (Reinemann, 2002). Υπάρχουν αρκετοί κανονισμοί οι οποίοι καθορίζουν τις απαιτήσεις σχετικά με την υγιεινή των γαλακτομικών προϊόντων, τον εξοπλισμό και τις διάφορες εργασίες στις γαλακτοπαραγωγικές μονάδες (Directive 94/71/EC, 1994; Κανονισμός ΕΚ 852/2004; Kανονισμός ΕΚ 853/2004). Επιπρόσθετα, λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές ενισχύσεις προς τους παραγωγούς για τη βελτίωση της ποιότητας του πρόβειου γάλακτος (ΕΛΟΓ, 2005; 13

15 Κανονισμός ΕΚ1782/2003), η τήρηση των υγειονομικών απαιτήσεων αντιπροσωπεύει πλέον ένα από τα μεγαλύτερα κομμάτια της παραγωγικής διαδικασίας. Έρευνες των Delgado-Pertiñez et al. (2003) έδειξαν ότι οι περισσότερες ημι-εντατικές εκτροφές αιγών βρίσκονταν σε ένα αρκετά υψηλό επίπεδο μικροβιολογικής ποιότητας, ξεπερνούσαν όμως τα προτεινόμενα όρια περιεκτικότητας σε σωματικά κύτταρα. Παρόλα αυτά, οι κατάλληλες συνθήκες απολύμανσης και καθαρισμού βελτίωσαν την μικροβιολογική ποιότητα ακόμα περισσότερο και μείωσαν την περιεκτικότητα σε σωματικά κύτταρα. Παράγοντες που επηρεάζουν τη μικροβιακή χλωρίδα Η μικροβιολογική ποιότητα του γάλακτος αποτελείται από μεγάλο αριθμό μικροβιακών ειδών, ο οποίος επηρεάζεται από τις κλιματικές συνθήκες, την τροφή, την γαλακτική περίοδο, τις συνθήκες υγιεινής κ.α. ( Kalantzopoulos et al., 2004). Η ολική μικροβιακή χλωρίδα επηρεάζεται σημαντικά από συγκεκριμένες ομάδες μικροοργανισμών. Αν ο αριθμός των μικροοργανισμών ανα χιλιοστόλιτρο (cfu/ml; SPC: standar plate count) αυξάνει, θα πρέπει να ελέγχεται η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών. Τα ψυχροτροφικά βακτήρια είναι δυνατόν να αναλογούν στο 10 ως 50% της ολικής μικροβιακής χλωρίδας (Jayarao et al., 2004). Διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την μικροβιολογική ποιότητα του γάλακτος αφορούν τα ίδια τα ζώα. Ο μέσος όρος του αριθμού των ζώων στις αιγοπροβατοτροφικές μονάδες είναι γενικά υψηλός σε σχέση με τις αγελαδοτροφικές μονάδες, ενώ η μέση γαλακτοπαραγωγή είναι μικρότερη. Οι κινήσεις των ζώων μέσα στο αμελκτήριο είναι ένα σημαντικό σημείο για την μικροβιολογική επιμόλυνση (Kalantzopoulos et al., 2004). Η άμελξη των ζώων δύο φορές την ημέρα μειώνει την ολική μικροβιακή χλωρίδα κατά cfu/ml από την άμελξη μια φορά την ημέρα (Schaik et al., 2005). Επίσης, το σώμα των αιγοπροβάτων καλύπτεται από μαλλί και τρίχες, και αυτό επηρεάζει τη βακτηριακή μόλυνση του γάλακτος (Kalantzopoulos et al., 2004). Θετική συσχέτιση υπάρχει μεταξύ του καθαρισμού του μαστού και της μικροβιακής χλωρίδας (Schaik et al. 2005), αλλά σε έρευνα των McKinnon et al. (1990) όπου κατά τη διάρκεια του θέρους οι αγελάδες βρίσκονταν στη βοσκή, το πλύσιμο των μαστών δεν βελτίωσε την μικροβιολογική ποιότητα του γάλακτος. 14

16 Το σύστημα εκτροφής σχετίζεται επίσης με κάποιους παράγοντες που επηρεάζουν την μικροβιολογική ποιότητα (Kalantzopoulos et al., 2004). Οι Kyozaire et al. (2005) μετά από έρευνα σε μονάδες εκτροφής αιγών κατέληξαν σε μερικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με την μικροβιολογική ποιότητα του γάλακτος. Το μικρότερο ποσοστό μολύνσεων του μαστικού αδένα (13,3%) εντοπίστηκε σε αίγες που εκτρέφονταν σε εκτατικά συστήματα, σε σχέση με τις αίγες που εκτρέφονταν εντατικά (43,3%) και ημι-εντατικά (36,7%). Επίσης, από τα δείγματα του συνολικού γάλακτος φάνηκε ότι το γάλα που λήφθηκε με αμελκτική μηχανή με φορητό κάδο είχε το χαμηλότερο μικροβιακό φορτίο (16.450cfu/ml) συγκρινόμενο με γάλα από μηχανή με σωληνώσεις (36.300cfu/ml) και με γάλα που λήφθηκε ύστερα από άμελξη με το χέρι (48.000cfu/ml). Με άλλα λόγια, το εκτατικό σύστημα εκτροφής αιγών είναι αρκετό για την παραγωγή ποιοτικού και ασφαλούς από υγιεινής πλευράς γάλακτος για την υγεία του ανθρώπου (Kyozaire et al., 2005). Άλλη έρευνα των Feldmann et al. (2006) κατά την οποία αναλύθηκαν δείγματα γάλακτος αγελάδων από διάφορα σημεία της αμελκτικής μηχανής (αμελκτικά κύπελλα, συλλέκτης, σωλήνας γάλακτος) καθώς και από την παγολεκάνη κατέληξε στο ότι οι διάφοροι μέθοδοι καθορισμού των θηλών των ζώων δεν επηρέασαν την επιμόλυνση των εξαρτημάτων της αμελκτικής μηχανής, ούτε και του ολικού γάλακτος στην παγολεκάνη. Ο τύπος όμως της στρωμνής, είχε επιρροή στην επιμόλυνση των κυπέλλων και του ολικού γάλακτος στην παγολεκάνη. Παρόλα αυτά ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται σε κάθε στάδιο της αμελκτικής μηχανής από όπου διέρχεται το γάλα. Αυτή η αύξηση υπάρχει λόγω της μόλυνσης από τις επιφάνειες των εξαρτημάτων της αμελκτικής μηχανής (McKinnon et al., 1990). Γενικά όμως, χαμηλά επίπεδα μικροβιακού φορτίου μπορούν να βρεθούν όταν οι συνθήκες υγιεινής είναι καλές, ανεξαρτήτως του συστήματος εκτροφής (Kalantzopoulos et al., 2004). Σε έρευνα των Klungel et al. (2000) εξετάστηκε η επίδραση των αυτόματων-ρομποτικών αμελκτικών μηχανών στην ποιότητα του γάλακτος των αγελάδων. Παρατηρήθηκε μια στατιστικά σημαντική αύξηση της ΟΜΧ και των ελεύθερων λιπαρών οξέων στις φάρμες που εισήγαγαν τις αυτόματες μηχανές. Γενικά, η ολική μικροβιακή χλωρίδα, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα και το σημείο πήξης ήταν υψηλότερα στις φάρμες που χρησιμοποιούσαν αυτοματοποιημένο σύστημα. Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι, η εισαγωγή των αυτόματων μηχανημάτων άμελξης μείωσε την ποιότητα του παραγόμενου γάλακτος. 15

17 Μια αυτοματοποιημένη αμελκτική μηχανή είναι δυνατόν να επηρεάσει την ποιότητα του γάλακτος με πολλούς τρόπους. Όταν η άμελξη γίνεται τρεις φορές την ημέρα αντί για δύο σημειώνεται μείωση της περιεκτικότητας σε λίπος και πρωτεΐνη. Το γάλα που παραμένει στη μηχανή, αφού η άμελξη δεν είναι συνεχής, είναι δυνατόν να ευνοήσει την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Επιπρόσθετα, η καθαριότητα που εφαρμόζεται στο μαστό φαίνεται να μην είναι τόσο αποτελεσματική όσο είναι η καθαριότητα που εφαρμόζει ένας άνθρωπος και η πιθανότητα μετάδοσης μαστίτιδων αυξάνεται (Klungel et al., 2000). Τα παραπάνω υποδεικνύουν ότι η αμελκτική μηχανή είναι σημαντικός φορέας βακτηρίων. Η λειτουργία της αμελκτικής μηχανής μπορεί να προκαλέσει την εισαγωγή βακτηρίων από το εξωτερικό της θηλής κατευθείαν στο εσωτερικό του θηλαίου πόρου (Neijenhuis, 2004), αλλά και την επιμόλυνση του γάλακτος καθώς αυτό διέρχεται μέσω των σωληνώσεων της αμελκτικής μηχανής μέχρι να φθάσει στην παγολεκάνη. Η έρευνα στον τομέα της υγιεινής του πρόβειου γάλακτος είναι περιορισμένη, με σχεδόν καμία αναφορά στην επίδραση της αμελκτικής μηχανής. Ο σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η μελέτη της μεταβολής των ποιοτικών (χημική σύσταση) και μικροβιολογικών χαρακτηριστικών (αριθμός σωματικών κυττάρων και ολική μικροβιακή χλωρίδα του γάλακτος) του μηχανικά αμελγόμενου πρόβειου γάλακτος από το μαστό μέχρι την παγολεκάνη. 16

18 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Τοποθεσία Χρόνος διεξαγωγής Σύστημα εκτροφής Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του Πρότυπου Κέντρου Κτηνοτροφίας και Εκπαίδευσης Βλάστης Κοζανής, κατά την περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου Πραγματοποιήθηκαν 7 έλεγχοι (ανά δύο εβδομάδες). Κατά την περίοδο Νοέμβριος- Μάιος τα ζώα ήταν σταβλισμένα ενώ για τους μήνες Μάιο-Οκτώβριο έβγαιναν στο βοσκότοπο. Στην πρώτη περίπτωση τα ζώα κατανάλωναν ανά ημέρα και κεφαλή 1 kg μηδική (0,5 kg το πρωί και 0,5 kg το βράδυ) και 0,8 kg μίγμα καρπού (0,4 kg το πρωί και 0,4 kg το βράδυ), ενώ στη δεύτερη περίπτωση η διατροφή στηριζόταν αποκλειστικά στη βοσκή. Οι τοκετοί πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου ενώ ο θηλασμός διήρκεσε 45±5 ημέρες. Ζώα Επιλέχθηκαν 72 προβατίνες (τρεις σειρές των 24 ζώων) από το ποίμνιο της ορεινής φυλής που εκτρέφεται στη Βλάστη. Τα ζώα αμέλγονταν για όλη την πειραματική περίοδο με αμελκτική μηχανή, δύο φορές την ημέρα ανά 12ωρο (πρωί 7.30-βράδυ 19.30). Αμελκτική μηχανή Το αμελκτήριο στο Πρότυπο Κτηνοτροφικό Κέντρο Βλάστης είναι τύπου casse με 2x24 θέσεις παγίδευσης και 2x12 αμελκτικές μονάδες. Τα βασικά χαρακτηριστικά της αμελκτικής μηχανής κατά τη διάρκεια του πειράματος ήταν: Υψηλή γραμμή αγωγών γάλακτος και κενού. Εσωτερικό αμελκτικών κυπέλλων από σιλικόνη. Πλαστικό περίβλημα κυπέλλων. Επίπεδο κενού: 38 kpa Ταχύτητα (συχνότητα) παλμών: 120/λεπτό Σχέση αναρρόφησης/μάλαξης: 1:1 ή 50:50 Πειραματικός σχεδιασμός Δειγματοληψία Σε κάθε έλεγχο γινόταν μέτρηση της γαλακτοπαραγωγής και της κλασματικής απόδοσης του γάλακτος κατά την πρωινή και την βραδινή άμελξη. Επίσης, από 12 17

19 προβατίνες, από το σύνολο των 72, λαμβάνονταν δείγμα γάλακτος απευθείας από το μαστό (πριν και μετά την άμελξη) και δείγμα γάλακτος από την ογκομετρική φιάλη. Στη συνέχεια, λαμβάνονταν δείγματα γάλακτος από τρία ακόμα σημεία της γραμμής γάλακτος της αμελκτικής μηχανής και συγκεκριμένα από την τερματική φιάλη, από τον κάδο και από την παγολεκάνη. Κάθε δείγμα τοποθετούνταν σε συντήρηση (4 ο C) και στη συνέχεια μετά το τέλος της άμελξης γινόταν η εργαστηριακή ανάλυση των δειγμάτων. Εργαστηριακές αναλύσεις Τα δείγματα τοποθετούνταν σε υδατόλουτρο (40 ο C) και στη συνέχεια προσδιορίζονταν η σύστασή τους ως προς το λίπος, την πρωτεΐνη, τη λακτόζη και τα ολικά στερεά μέσω του Milcoscan 4000, ως προς τον αριθμό των σωματικών κυττάρων (SCC) μέσω του Fossomatic 5000 και ως προς την ολική μικροβιακή χλωρίδα (ΟΜΧ) μέσω του Microfoss 32 System. Το Microfoss 32 system πλεονεκτεί συγκρινόμενο με άλλες μεθόδους υπολογισμού της Ολικής Μικροβιακής Χλωρίδας, όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω. Σε ειδικά φιαλιδία που περιείχαν ειδικό υπόστρωμα (αποκλειστικός προμηθευτής είναι η εταιρία Foss) γινόταν εμβολιασμός ενός ml γάλακτος κάτω από ασηπτικές συνθήκες. Στη συνέχεια τα φιαλίδια τοποθετούνταν στον επωαστήρα που είχε 32 θέσεις οι οποίες ελέγχονταν όλες ταυτόχρονα από ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η εξαγωγή των αποτελεσμάτων γινόταν σε διάστημα λιγότερο των 12 ωρών, διάστημα χρόνου αρκετά μεγάλο λόγω της χαμηλής Ολικής Μικροβιακής Χλωρίδας των περισσοτέρων δειγμάτων του πειράματος. Επισημαίνεται ότι η λειτουργία των ανωτέρω μηχανημάτων απαιτεί αρκετή προεργαστηριακή προετοιμασία, καθώς και εξειδικευμένες γνώσεις χειρισμού. Στατιστική ανάλυση Η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με το πρόγραμμα EXCEL του πακέτου Office της εταιρίας Microsoft και το στατιστικό πακέτο SPSS Για την ανίχνευση διαφορών ανάμεσα στους μέσους όρους των παραμέτρων που μετρήθηκαν χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση της διακύμανσης (ANOVA) και για την εύρεση των φαινοτυπικών συσχετίσεων εφαρμόστηκε ο συντελεστής Pearson. Οι επιδράσεις του σταδίου γαλακτοπαραγωγής των θηλαζόντων αμνών και του αριθμού της γαλακτικής περιόδου διερευνήθηκαν από τα δεδομένα 12 προβατίνων. 18

20 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1. Χαρακτηριστικά του γάλακτος Στον πίνακα 6 παρουσιάζεται ο μέσος όρος και το τυπικό σφάλμα του παραγόμενου σε ημερήσια βάση ολικού γάλακτος, του γάλακτος μηχανής και του γάλακτος μάλαξης, της Ολικής μικροβιακής χλωρίδας του γάλακτος, του αριθμού των σωματικών κυττάρων και της περιεκτικότητας (σε γραμμάρια) του ολικού γάλακτος σε λίπος, σε πρωτεΐνη και σε λακτόζη κατά τη διενέργεια 7 ελέγχων σε 12 προβατίνες. Πίνακας 6. Παραγωγή, σύσταση, αριθμός σωματικών κυττάρων (SCC) και Ολική Μικροβιακή Χλωρίδα (OMX) του γάλακτος προβάτων Μεταβλητές μ.ο. ± τ.σ. Ολικό γάλα ημέρας (ml) 805,85 ± 34,20 Γάλα μηχανής ημέρας (ml) 645,91 ± 32,53 Γάλα μάλαξης ημέρας (ml) 159,93 ± 7,18 Λίπος (%) 6,97 ± 0,24 Πρωτεΐνη (%) 5,46 ± 0,20 Λακτόζη (%) 4,81 ± 0,22 Λίπος (g) 56,16 ± 1,92 Πρωτεΐνη (g) 43,98 ± 1,66 Λακτόζη (g) 38,78 ± 1,75 SCC ± Log SCC 5,85 ± 0,06 ΟΜΧ ± Log ΟΜΧ 5,43 ± 0,04 Συγκεκριμένα, η μέση παραγόμενη ποσότητα Ολικού Γάλακτος ημέρας ήταν 805,85 ml, ενώ το Γάλα Μηχανής ήταν 654,91 ml (80,15% του Ολικού Γάλακτος) και το Γάλα Μάλαξης ήταν 159,93 ml (19,85% του Ολικού Γάλακτος). Οι τιμές της σύστασης του γάλακτος (τόσο σε %, όσο και σε g) που αφορούν το λίπος, την πρωτεΐνη και τη λακτόζη κυμάνθηκαν στα συνηθισμένα όρια για τη συγκεκριμένη εκτροφή προβάτων. Ο μέση τιμή του αριθμού των σωματικών κυττάρων (SCC) βρέθηκε αρκετά υψηλή και κυμάνθηκε γύρω στις κύτταρα/ml, με συνέπεια και ο λογάριθμός τους να εμφανίζεται υψηλός (5,85). Τέλος, η μέση τιμή της ολικής μικροβιακής χλωρίδας (ΟΜΧ) ήταν μικρόβια/ml, με αντίστοιχη τιμή του λογαρίθμου το 5,43. 19

21 2. Ολική μικροβιακή χλωρίδα και αριθμός σωματικών κυττάρων Στον πίνακα 7 παρατηρούμε τη διαφοροποίηση της ΟΜΧ των δειγμάτων γάλακτος από το μαστό ( cfu) σε σχέση με τα υπόλοιπα δείγματα που αφορούν τον παράγοντα αμελκτική μηχανή, δηλαδή cfu για την ογκομετρική φιάλη, cfu για την τερματική φιάλη, cfu για τον κάδο και για την παγολεκάνη). Πίνακας 7. Μέσος όρος της ΟΜΧ και του αριθμού των σωματικών κυττάρων του γάλακτος ανά σημείο δειγματοληψίας cfu Log cfu SCC Log SCC ( 1.000) ( 1.000) μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. Μαστός 34,95 α ± 4,34 4,50 α ± 0, ,62 ± 285,08 5,98 ± 0,08 Ογκομετρική φιάλη Τερματική φιάλη 354, 40 β ± 49,42 5,50 β ± 0,05 750,92 ± 148,07 5,85 ± 0,06 486,79 β ± 56,06 5,65 β ± 0,04 445,15 ± 52,63 5,60 ± 0,05 Κάδος 445,96 β ± 53,02 5,60 β ± 0,05 621,10 ± 97,61 5,73 ± 0,06 Παγολεκάνη 569,95 β ± 83,26 5,69 β ± 0,07 824,75 ± 72,76 5,89 ± 0,04 α, β: Μέσοι όροι με διαφορετικούς δείκτες στην ίδια στήλη διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους (Ρ < 0,01) Ποιο συγκεκριμένα, η ανάλυση της διακύμανσης έδειξε ότι ο μέσος όρος της ΟΜΧ των δειγμάτων του μαστού διαφέρει σημαντικά από το μέσο όρο των δειγμάτων της ογκομετρικής φιάλης και ο μέσος όρος του λογαρίθμου της ΟΜΧ για τα δείγματα από το μαστό διαφέρει σημαντικά από τους μέσους όρους λογαρίθμου της ΟΜΧ των άλλων σημείων δειγματοληψίας. Από την άλλη μεριά, δεν ανιχνεύθηκε τέτοια διαφοροποίηση για τα σωματικά κύτταρα, τα οποία κυμάνθηκαν από στο μαστό ως στην τερματική φιάλη. 20

22 Πίνακας 8. Επίδραση του σταδίου γαλακτοπαραγωγής μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. Ολικό γάλα 965,00 ± 81,68 949,16 ± 89,85 907,08 ± 93,51 778,75 ± 89,36 776,66 ± 84,63 652,08 ± 80,96 573,50 ± 56,49 Μαστός cfu (x1000) 35,58 ± 9,6 49,91 ± 26,4 48,39 ± 15,2 25,86 ± 10,3 26,50 ± 15,4 33,34 ± 15,3 25,04 ± 22,6 Log cfu 4,40 α ± 0,10 4,19 α ± 0,17 4,48 α ± 0,12 4,10 ± 0,15 4,00 ± 0,16 4,13 ± 0,16 3,46 β ± 0,19 Ογκομετρική φιάλη cfu (x1000) 413,30 ± 61,4 413,14 ± 48,0 315,21 ± 45,3 550,95 ± 258, ± 12,1 259,15 ± 19,9 367,43 ± 40,7 Log cfu 5,57 ± 0,05 5,57 ± 0,06 5,42 ± 0,08 5,53 ± 0,09 5,19 ± 0,03 5,39 ± 0,03 5,36 ± 0,22 SCC x ,95 ± 281,6 635,08 ± 439,5 536,16 ± 189, ± 554,9 904,08 ± 424,5 482,66 ± 145, ± 574,7 Log 5,35 ± 0,15 5,13 ± 0,19 5,46 ± 0,14 5,47 ± 0,20 5,46 ± 0,18 5,44 ± 0,14 5,57 ± 0,18 SCC α,β Οι μέσοι όροι στην ίδια σειρά με διαφορετικούς εκθέτες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους (Ρ<0.05) 21

23 3. Επίδραση του σταδίου γαλακτοπαραγωγής Στον πίνακα 8 (σελ.20) φαίνεται η εξέλιξη του μέσου όρου της ΟΜΧ και του logομχ κατά τη διάρκεια του πειράματος. Για τα δείγματα από το μαστό από cfu στον 1 ο έλεγχο κατέληξε στις cfu στον 7 ο και για την ογκομετρική φιάλη από cfu σε cfu. Από την ανάλυση της διακύμανσης φαίνεται ότι το ολικό γάλα και ο λογάριθμος του cfu επηρεάζovται από το στάδιο της γαλακτοπαραγωγής. Ειδικότερα, ο μέσος όρος του logcfu των τριών πρώτων ελέγχων διαφέρει σημαντικά με αυτόν του τελευταίου ελέγχου (P < 0.05). Επίσης, το ολικό γάλα παρουσιάζει μια σταδιακή μείωση η οποία είναι εντονότερη από το τέταρτο έλεγχο και μετά. Οι μέσοι όροι των σωματικών κυττάρων και του λογαρίθμου τους δεν είχαν σημαντικές διαφορές. 4. Επίδραση των θηλαζόντων αμνών και επίδραση της γαλακτικής περιόδου Στους πίνακες 9 και 10 παρουσιάζονται οι μέσοι όροι της ΟΜΧ των δειγμάτων του μαστού και των δειγμάτων της ογκομετρικής φιάλης με βάση τον αριθμό θηλαζόντων αμνών και την γαλακτικής περιόδου, αντίστοιχα. Η ανάλυση της διακύμανσης δεν ανίχνευσε διαφορές μεταξύ αυτών των μέσων όρων. Πίνακας 9. Επίδραση του αριθμού θηλαζόντων αμνών 1 2 μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. Μαστός cfu (x1000) 58,87 ± 15,21 22,98 ± 5,35 Log cfu 4,27 ± 0,13 4,03 ± 0,07 Ογκομετρική cfu (x1000) 324,19 ± 26,57 369,49 ± 59,09 φιάλη Log cfu 5,45 ± 0,04 5,42 ± 0,05 SCC (x1000) 816,62 ± 226,26 717,47 ± 192,73 Log SCC 5,47 ± 0,11 5,38 ± 0,07 22

24 Πίνακας 10. Επίδραση της γαλακτικής περιόδου 2 η 4 η 5 η + μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. μ.ο ± τ.σ. Μαστός cfu (x1000) 19,41 ± 7,24 51,26 ± 11,71 17,86 ± 3,92 Log cfu 3,99 ± 0,10 4,22 ± 0,10 4,00 ± 0,11 Ογκομετρική cfu (x1000) 341,30 ± 29,20 380,60 ± 77,98 315,06 ± 32,04 φιάλη Log cfu 5,49 ± 0,04 5,40 ± 0,07 5,44 ± 0,07 SCC (x1000) 184,04 α ± 48, ,6 β ± 275,06 314,90 α ± 78,16 Log SCC 5,09 α ± 0,07 5,85 β ± 0,10 5,26 α ± 0,10 α,β: Οι μέσοι όροι στην ίδια σειρά με διαφορετικούς εκθέτες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Για τα σωματικά κύτταρα όμως παρατηρούμε ότι ο μέσος όρος των δειγμάτων που προέρχονταν από προβατίνες 4 ης γαλακτικής περιόδου ήταν SCC και διέφερε σημαντικά από τους μέσους όρους των άλλων γαλακτικών περιόδων (2 ης και 5 ης και άνω, όπου ήταν SCC και SCC αντίστοιχα. Ζώα 1 ης και 3 ης γαλακτικής περιόδου απουσίαζαν από το πείραμα. 5. Φαινοτυπικές συσχετίσεις Στον πίνακα 11 παρουσιάζονται οι φαινοτυπικές συσχετίσεις της ΟΜΧ των δειγμάτων του μαστού και της ογκομετρικής φιάλης ως προς τα άλλα χαρακτηριστικά του γάλακτος σωματικά κύτταρα, λίπος, πρωτεΐνη και λακτόζη σε γραμμάρια. Παρατηρούμε ότι η ΟΜΧ των δειγμάτων του μαστού έχει έντονη θετική συσχέτιση με το SCC (r=0,336) και τον λογάριθμο του SCC (r=0,456) και αρνητική συσχέτιση με τα άλλα συστατικά του γάλακτος η οποία είναι εντονότερη με το λίπος (r=-0,255). Επίσης, το SCC και ο λογάριθμος του παρουσιάζουν έντονη αρνητική συσχέτιση με τα άλλα συστατικά του γάλακτος (r = -0,354 για το λίπος, r = -0,338 για την πρωτεΐνη και r = -0,396 για τη λακτόζη). 23

25 Πίνακας 11. Φαινοτυπικές συσχετίσεις της ΟΜΧ των δειγμάτων του μαστού και της ογκομετρικής φιάλης ως προς τα σωματικά κύτταρα, λίπος, πρωτεΐνη και λακτόζη σε γραμμάρια. ΜΑΣΤΟΣ ΟΓΚΟΜΕΤΡΙΚΗ ΦΙΑΛΗ ΜΑΣΤΟΣ ΟΓΚΟΜΕΤΡ. ΦΙΑΛΗ cfu Log cfu cfu Log cfu SCC Log SCC cfu Log cfu cfu Log cfu SCC Log SCC Λίπος (g) Πρωτεΐνη (g) Λακτόζη (g) 1,793**,007,107,336**,456** -,255* -,163 -, ,073,173,204,280* -,098,057,019 1,592**,092,137,014,072,066 1,110,085 -,009,035,044 1,839** -,354** -,338** -,396** 1 -,541** -,526** -,588** ** P<.01, * P<.05 24

26 Στον πίνακα 12 παρουσιάζονται οι φαινοτυπικές συσχετίσεις του ολικού ημερήσιου γάλακτος και των κλασμάτων γάλακτος, γάλα μηχανής και γάλα μάλαξης, ως προς την ΟΜΧ και τον λογάριθμό της και του SCC και του λογάριθμού του. Διακρίνεται μια αρνητική συσχέτιση της ΟΜΧ με το ολικό γάλα (r = -0,199) και τα κλάσματά του (r = -0,174 με το γάλα μηχανής και r = -0,194 με το γάλα μάλαξης), αλλά η πιο έντονη παρατηρείται μεταξύ του λογαρίθμου της ΟΜΧ και του γάλακτος μάλαξης (r = -0,387). Τα σωματικά κύτταρα παρουσιάζουν και αυτά έντονη αρνητική συσχέτιση με την παραγωγή γάλακτος. Πίνακας 12. Φαινοτυπικές συσχετίσεις μεταξύ της γαλακτοπαραγωγής και των κλασμάτων γάλακτος με την ΟΜΧ και το SCC για τα δείγματα από το μαστό και την ογκομετρική φιάλη Ολικό γάλα Γάλα μηχανής Γάλα μάλαξης Μαστός cfu -0,199-0,174-0,194 Log cfu 0,027 0,108-0,387** Ογκομετρική φιάλη cfu -0,118-0,102-0,094 Log cfu -0,062-0,038-0,079 SCC -0,399** -0,380** -0,185 Log SCC -0,609** -0,561** -0,322** ** P< Μεταβολή των συστατικών του γάλακτος Στα σχήματα 1, 2 και 3 παρουσιάζεται η μεταβολή της περιεκτικότητας των συστατικών του γάλακτος, λίπους %, πρωτεΐνης % και λακτόζης %, στα διάφορα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής. 25

27 Σχήμα 1. Mεταβολή της περιεκτικότητας του λίπους (%) στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής Σχήμα 2. Mεταβολή της περιεκτικότητας της πρωτεΐνης (%) στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής Η περιεκτικότητα του λίπους (%) στο γάλα κυμαίνεται ανά σημείο δειγματοληψίας σε σχεδόν σταθερά επίπεδα (7,46% στο μαστό, 7,16% στην ογκομετρική φιάλη, 7,28% στην τερματική φιάλη, 7,26% στον κάδο και 6,83% στην παγολεκάνη). Το ίδιο ισχύει και για την περιεκτικότητα της πρωτεΐνης (%) (5,42% στο μαστό, 5,46% στην ογκομετρική φιάλη, 5,65% στην τερματική φιάλη, 5,63% στον κάδο και 5,69% στην παγολεκάνη) και την περιεκτικότητα της λακτόζης (%) (4,57% στο μαστό, 4,68% στην ογκομετρική φιάλη, 4,79% 26

28 στην τερματική φιάλη, 4,75% στον κάδο και 4,65% στην παγολεκάνη). Όπως φαίνεται δεν υπάρχει καμία σημαντική μεταβολή των συστατικών αυτών. Σχήμα 3. Mεταβολή της περιεκτικότητας της λακτόζης (%), στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής Σχήμα 4. Mεταβολή των σωματικών κυττάρων στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής Στα σχήματα 4 και 5 παρουσιάζεται η μεταβολή των σωματικών κυττάρων και της ΟΜΧ στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής. Το πρώτο σημείο (αρχική 27

29 παγολεκάνη) αναφέρεται στο δείγμα που λαμβάνονταν από την παγολεκάνη πριν την έναρξη της άμελξης του πειραματικού ποιμνίου. Σχήμα 5. Mεταβολή της ΟΜΧ στα σημεία δειγματοληψίας της αμελκτικής μηχανής Φαίνεται ότι δεν υπάρχει έντονη διαφοροποίηση του SCC στα διάφορα σημεία δειγματοληψίας παρά μόνο για τα δείγματα που λήφθηκαν από το μαστό. Η ΟΜΧ όμως παρουσιάζει μια σταδιακή αύξηση ξεκινώντας από cfu στα δείγματα του μαστού καταλήγει σε και cfu στον κάδο και στην τελική παγολεκάνη αντίστοιχα. 28

30 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ 1. Χαρακτηριστικά του γάλακτος. Η παραγωγή γάλακτος η οποία ανέρχεται στα 805,85g ανά ημέρα και ζώο (πίνακας 6) και παρουσιάζεται αρκετά αυξημένη σε σχέση με αυτή που αναφέρουν οι Σκαπέτας κ.α. (2001) όπου ήταν 733,8g ανά ημέρα και ζώο, αλλά μειωμένη σε σχέση με αυτήν που αναφέρουν οι Sinapis et al.(2006) όπου ήταν 862,9g ανά ημέρα και ζώο. Ο μέσος όρος της ΟΜΧ σε cfu είναι και πληρεί τα κριτήρια της υγιεινής και βακτηριολογικής ποιότητας του αιγοπρόβειου γάλακτος όπως αναφέρονται στις οδηγίες 92/46 και 94/71 της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πίνακας 3). Τέλος, τα σωματικά κύτταρα παρουσιάζονται σε φυσιολογικά επίπεδα με μέσο όρο , όταν στις Η.Π.Α το νόμιμο όριο του SCC το οποίο έχει τεθεί από τον FDA (Food and Drug Administration) είναι κύτταρα/ml για το αγελαδινό γάλα και κύτταρα/ml για το αιγοπρόβειο και στην Ε.Ε το όριο αυτό έχει τεθεί στα κύτταρα/ml για το αγελαδινό γάλα, ενώ δεν έχει τεθεί ακόμα κάποιο νόμιμο όριο για το αιγοπρόβειο γάλα (Paape et al., 2007). 2. Ολική μικροβιακή χλωρίδα και αριθμός σωματικών κυττάρων Η ολική μικροβιακή χλωρίδα παρουσιάζει μέσο όρο cfu ανά ζώο στα δείγματα που λήφθηκαν από την ογκομετρική φιάλη και καταλήγει σε cfu για όλο το κοπάδι ανά μέτρηση στα δείγματα που λήφθηκαν από την παγολεκάνη. Στον πίνακα 7 παρατηρούμε την επίδραση που έχει η αμελκτική μηχανή στην ολική μικροβιακή χλωρίδα του γάλακτος. Παρατηρούμε ότι ο μέσος όρος του λογαρίθμου της ΟΜΧ για τα δείγματα από το μαστό ήταν μικρότερος και διαφέρει σημαντικά από τα άλλα σημεία δειγματοληψίας. Η διαφορά αυτή οφείλεται στο ότι το γάλα έρχεται σε επαφή με τα τοιχώματα των σωληνώσεων της αμελκτικής μηχανής και επιμολύνεται. Επίσης, παρατηρείται ότι τα δείγματα που πάρθηκαν από την τερματική φιάλη έχουν το μεγαλύτερο μικροβιακό φορτίο. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στο σημείο αυτό της αμελκτικής μηχανής η επιμόλυνση είναι μεγαλύτερη αφού το γάλα μένει εκεί για σχετικά αρκετό χρονικό διάστημα αλλά και λόγω της κατασκευής της φιάλης η οποία μάλλον ευνοεί την ανάπτυξη των μικροοργανισμών καθώς είναι δύσκολη η άριστη καθαριότητα και η απολύμανσή της κατά το πλύσιμο της αμελκτικής μηχανής. 29

31 Στον πίνακα 4 (σελ. 12) φαίνονται αποτελέσματα του Εργαστηρίου Γαλακτοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημείου Αθηνων σχετικά με τις γαλακτοπαραγωγικές μονάδες της χώρας μας τα οποία αναφέρονται στην πενταετία (Ανυφαντάκης, 2004). Η διαφορά στα αποτελέσματα είναι αρκετά μεγάλη (569 x 10 3 cfu με x 10 3 cfu), όμως αυτό μπορεί να αιτιολογηθεί από το γεγονός οτι στις περισσότερες αιγοπροβατοτροφικές μονάδες της χώρας μας την περίοδο εκείνη δεν επικρατούσαν οι απαιτούμενες συνθήκες υγιεινής εκτροφής με την χρήση δεξαμενών ψύξης (παγολεκάνη), καθώς και η χρήση της αμελκτικής μηχανής, οι οποίοι είναι παράγοντες που βελτιώνουν κατά πολύ την ποιότητα του παραγόμενου γάλακτος. Επίσης, από την επεξεργασία αποτελεσμάτων αναλύσεων δειγμάτων (πίνακας 5) που πραγματοποιήθηκαν απο τον ΕΛΟΓ το 2006, προέκυψε ότι υπάρχει ακόμα ένα ποσοστό της παραγωγής του αιγοπρόβειου γάλακτος που δεν ανταποκρίνεται στι προδιαγραφές της Ε.Ε. (Ανυφαντάκης, 2007). 3. Επίδραση του σταδίου γαλακτοπαραγωγής Όπως φαίνεται από τον πίνακα 8 η ΟΜΧ επηρεάζεται από το στάδιο της γαλακτοπαραγωγής, αφού οι μέσοι όροι του logcfu των τριών πρώτων ελέγχων διαφέρουν σημαντικά από αυτόν του τελευταίου ελέγχου (P< 0.05), για το οποίο οι Gonzalo et al. (2006) βρήκαν ότι το στάδιο της γαλακτικής περιόδου επιδρά με ποσοστό 22,1% στη διακύμανση της ΟΜΧ. Τα σωματικά κύτταρα φαίνεται να έχουν μια αυξητική τάση προς τα τελευταία στάδια της γαλακτοπαραγωγής, όμως από την ανάλυση της διακύμανσης δεν διαπιστώθηκαν διαφορές ανάμεσα στους μέσους όρους των σωματικών κυττάρων κάθε ελέγχου. Ο Fthenakis (1996) δεν παρατήρησε επίδραση του σταδίου της γαλακτικής περιόδου πάνω στο SCC. Οι Othmane et al. (2002) δεν παρατήρησαν σημαντική μεταβολή του μέσου logscc με την πάροδο της γαλακτικής περιόδου. Αντίθετα, οι Gonzalo et al. (1994) αναφέρουν αύξηση του SCC με την πρόοδο της γαλακτικής περιόδου την οποία αποδίδουν τόσο στη μείωση του παραγόμενου γάλακτος όσο και στην επιδείνωση της υγείας των μαστών των ζώων. Σύμφωνα με τους Paape et al. (2001) το SCC δεν θα πρέπει να αυξάνεται από το μέγιστο της γαλακτικής περιόδου και μέχρι το τέλος αυτής. 4. Επίδραση των θηλαζόντων αμνών και επίδραση της γαλακτικής περιόδου Η ΟΜΧ δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τον αριθμό των θηλαζόντων αμνών ούτε από την γαλακτική περίοδο κάθε ζώου με βάση την ανάλυση της διακύμανσης ούτε για τα 30

32 δείγματα από το μαστό ούτε για τα δείγματα από την ογκομετρική φιάλη. Τα σωματικά κύτταρα όμως παρουσιάζουν μια σημαντική διαφοροποίηση για τα ζώα 4 ης γαλακτικής περιόδου σε σχέση με τα ζώα της 2 ης και της 5 ης και άνω. Η ΟΜΧ και ο λογάριθμος της ΟΜΧ για τα δείγματα από το μαστό δείχνουν να μεταβάλλονται με την πάροδο της γαλακτικής περιόδου και πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος του λογάριθμου της ΟΜΧ του τελευταίου ελέγχου μετά την ανάλυση της διακύμανσης φάνηκε ότι διέφερε σημαντικά από τους πρώτους τρεις ελέγχους. Σε ότι αφορά την επίδραση του αριθμού της γαλακτικής περιόδου πάνω στο SCC oι Konig et al. (1983), Iturritza and Heredia (1987), Deutz and Pernthaner (1990), Lagriffoul et al. (1994) και Bergonier et al. (1994) παρατήρησαν μια αύξηση του SCC στο πρόβειο γάλα σε σχέση με την αύξηση του αριθμού των γαλακτικών περιόδων. Οι Gonzalo et al. (1994) βρήκαν σημαντική αύξηση (p<0,05) του SCC όταν συνέκριναν προβατίνες που βρίσκονταν στην πρώτη γαλακτική περίοδο και προβατίνες που βρίσκονταν στις επόμενες γαλακτικές περιόδους. Οι Fuertes et al. (1998) βρήκαν σημαντική επίδραση πάνω στο logscc, που όμως είχε την τάση να μειώνεται με την αύξηση των γαλακτικών περιόδων. Τέλος, οι Othmane et al. (2002), Stefanakis et al. (1995) και ο Fthenakis (1996b) δεν βρήκαν καμία επίδραση. 5. Φαινοτυπικές συσχετίσεις Σχέση ΟΜΧ και SCC Από τα αποτελέσματα του παρόντος πειράματος, διαπιστώνεται μία στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μεταξύ του λογάριθμου της ΟΜΧ και του λογάριθμου των σωματικών κυττάρων (r = 0,28). Σε αντίστοιχη έρευνα των Gonzalo et al. (2006) διαπιστώθηκε ότι εκτός από τη φυλή των ζώων, τον τρόπο άμελξης και τις εγκαταστάσεις άμελξης σημαντική επίδραση στο λογάριθμο της ΟΜΧ παρουσιάζει και ο λογάριθμος των σωματικών κυττάρων καθώς βρέθηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μεταξύ του λογάριθμου της ΟΜΧ και του λογάριθμου των σωματικών κυττάρων (r = 0,23). Σε έρευνα των Jayarao et al. (2003) σε γαλακτοπαραγωγικές μονάδες στις Ηνωμένες Πολιτείες παρατηρήθηκε ότι γάλα με χαμηλή περιεκτικότητα σε μικροοργανισμούς ( <5.000cfu/ml) έχει επίσης χαμηλή περιεκτικότητα σε σωματικά κύτταρα ( < cells/ml). Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι το γάλα με υψηλή ΟΜΧ προέρχεται από μολυσμένους μαστούς στους οποίους η παραγωγή σωματικών κυττάρων είναι μεγαλύτερη. 31

33 Σχέση ΟΜΧ ογκομετρικής και SCC Στην περίπτωση της ογκομετρικής φιάλης η ΟΜΧ και τα σωματικά κύτταρα δεν εμφανίζουν σημαντική συσχέτιση και μπορούμε εύκολα να θεωρήσουμε ότι η μεταβολή της ΟΜΧ οφείλεται στην επαφή του γάλακτος με τις σωληνώσεις της αμελκτικής μηχανής, δηλαδή στον παράγοντα αμελκτική μηχανή. Αυτή τη μεταβολή δεν την ακολουθούν παράλληλα τα σωματικά κύτταρα τα οποία παραμένουν σταθερά αφού προέρχονται μόνον από τους μαστούς των ζώων. Σχέση ΟΜΧ και άλλων συστατικών Η συσχέτιση της ΟΜΧ με τα άλλα συστατικά του γάλακτος βρέθηκε αρνητική, όμως στατιστικώς σημαντική ήταν μόνο στην περίπτωση του λίπους (r = -0,255). Τα αποτελέσματα αυτά ήταν αναμενόμενα αφού εξυπακούεται ότι σε ένα μη υγιή μαστό μειώνεται η παραγωγικότητα. Τα παθογόνα βακτήρια που εισέρχονται στο μαστικό αδένα είναι δυνατόν να προκαλέσουν μαστίτιδα και στη συνέχεια η φλεγμονή του μαστικού αδένα προκαλεί μια σειρά από φυσικοχημικές αλλαγές στο γάλα (Auldist, 2004). Γενικότερα, παρατηρείται πτώση της περιεκτικότητας σε λίπος, μείωση της λακτόζης, μείωση της καζεΐνης και αύξηση της πρωτεΐνης του ορού καθώς και αύξηση των σωματικών κυττάρων (Auldist, 2004; Kalantzopoulos et al., 2004). Η αλλαγές αυτές οφείλονται στην δραστηριότητα των υδρολυτικών ενζύμων που βρίσκονται στο γάλα τα οποία προκαλούν διάσπαση των συστατικών του γάλακτος μετά την έκκρισή του. Τα ένζυμα αυτά προέρχονται τόσο από τα βακτήρια όσο και από τα λευκοκύτταρα (Auldist, 2004). Σχέση ΟΜΧ ογκομετρικής και άλλων συστατικών Τα αποτελέσματα από την ανάλυση των δειγμάτων της ογκομετρικής φιάλης όπως και στη περίπτωση των σωματικών κυττάρων έτσι και στην περίπτωση του λίπους, της πρωτεΐνης και της λακτόζης δεν έδειξαν συσχέτιση μεταξύ της ΟΜΧ και των συστατικών του γάλακτος. Όπως και παραπάνω μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε ότι ο κυριότερος παράγοντας επιμόλυνσης του γάλακτος στην περίπτωσή μας είναι οι σωληνώσεις της αμελκτικής μηχανής. Το ποσοστό με το οποίο η αμελκτική μηχανή επιδρά στην ΟΜΧ φαίνεται να είναι αρκετά μεγάλο σε σχέση με άλλους παράγοντες, όπως το στάδιο της γαλακτικής περιόδου για το οποίο οι Gonzalo et al. (2006) βρήκαν ότι επιδρά με ποσοστό 22,1% στη διακύμανση της ΟΜΧ. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η περαιτέρω διερεύνηση της ακριβούς επίδρασης της αμελκτικής μηχανής στην ΟΜΧ του γάλακτος. 32