Κεφάλαιο 7. Η κατανομή των εξαντλήσιμων και των ανανεώσιμων πόρων: Μία επισκόπηση

Transcript

1 Κεφάλαιο 7. Η κατανομή των εξαντλήσιμων και των ανανεώσιμων πόρων: Μία επισκόπηση 1

2 Εισαγωγή - Πως αντιδρούν οι κοινωνίες όταν τα πεπερασμένα αποθέματα των εξαντλήσιμων πόρων παρουσιάσουν στενότητα; - Αυτοπεριοριστική ή αυτοενισχυτική ανατροφοδότηση; - Αρχικά, ταξινόμηση των πόρων Κίνδυνοι αν δεν την λάβουμε υπόψη μας - Αποτελεσματική κατανομή ενός εξαντλήσιμου πόρου διαχρονικά όταν δεν υπάρχει ή όταν υπάρχει διαθέσιμο ένα ανανεώσιμο υποκατάστατο. - Θα θεωρήσουμε την απλούστερη περίπτωση ενός ανανεώσιμου πόρου: πόρος που προσφέρεται με ένα σταθερό, άφθονο ρυθμό και η πρόσβαση σε αυτόν μπορεί να γίνει με ένα σταθερό οριακό κόστος. (πχ. Ηλιακή ενέργεια, επιφανειακά ύδατα) 2

3 Ταξινόμηση των πόρων H Υπηρεσία Γεωλογικών Ερευνών των ΗΠΑ έχει αναπτύξει ένα σύστημα ταξινόμησης των πόρων. Τρέχοντα αποθέματα: Γνωστοί πόροι που η εξόρυξη/άντλησή τους μπορεί να γίνει με βάση τις τρέχουσες τιμές και με επικερδή τρόπο. Εκφράζονται με έναν αριθμό. Δυνητικά αποθέματα: Ποσότητα αποθεμάτων που ενδεχομένως είναι διαθέσιμα. Εξαρτώνται από τη διάθεση των ανθρώπων να πληρώσουν και την τεχνολογία άντλησης. (Ορίζονται με τη βοήθεια μίας συνάρτησης παρά με έναν αριθμό) Αρχικό απόθεμα: Η ποσότητα πόρων που υπάρχει με φυσικό τρόπο στον φλοιό της Γης. Έννοια με κυρίως γεωλογικό και όχι οικονομικό περιεχόμενο. Σημαντική έννοια γιατί αντιπροσωπεύει ένα άνω όριο στη διαθεσιμότητα των πόρων που υπάρχουν στη Γη. Συνήθη λάθη: 1) Χρήση δεδομένων για τα τρέχοντα αποθέματα σαν να πρόκειται για τα μέγιστα δυνητικά αποθέματα. Τεράστια υποτίμηση του χρόνου που θα μεσολαβήσει μέχρι την εξάντλησή τους 2) Υπόθεσηότιόλοτοαρχικόαπόθεμαμπορείναείναιδιαθέσιμοωςδυνητικόαπόθεμα σε μία «λογική» τιμή που το κοινό είναι διατεθειμένο να πληρώσει. 3

4 Ταξινόμηση των πόρων 4

5 Ταξινόμηση των πόρων Εξαντλήσιμοι, ανακυκλώσιμοι πόροι (π.χ. χαλκός) Εξαντλήσιμος: Ο ρυθμός φυσικής αναπλήρωσής του είναι τόσο μικρός που δεν οδηγεί σε αύξηση του αποθέματος σε ένα οποιοδήποτε λογικό χρονικό πλαίσιο Ανακυκλώσιμος: Ο πόρος που στο παρόν χρησιμοποιείται για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό και υπάρχει με μία μορφή που επιτρέπει την άντλησή/εξόρυξή του από τη στιγμή που ο σκοπός αυτός παύει να είναι πλέον αναγκαίος ή επιθυμητός (πχ καλωδιώσεις χαλκού σε ένα αυτοκίνητο) Τα τρέχοντα αποθέματα ενός εξαντλήσιμου, ανακυκλώσιμου πόρου μπορούν να αυξηθούν με δύο τρόπους: α) μέσω οικονομικής αναπλήρωσης. Η αύξηση της τιμής ενός πόρου τον μετατρέπει από μη αναλήψιμο σε αναλήψιμο. Καθώς η τιμή αυξάνεται οι παραγωγοί θεωρούν επικερδές το να κάνουν μεγαλύτερες έρευνες, να σκάψουν σε μεγαλύτερο βάθος, κοκ. Επίσης οι υψηλότερες τιμές υποκινούν την τεχνολογική πρόοδο (βελτίωση γνώσεων επέκταση φάσματος εφικτών δυνατοτήτων) β) μέσω ανακύκλωσης/επαναχρησιμοποίησης Βέβαια, τα δυνητικά αποθέματα ενός εξαντλήσιμου, ανακυκλώσιμου πόρου μπορούν να εξαντληθούν. Παράγοντες: Ζήτηση προϊόντων, ανθεκτικότητα, δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης, δυνατότητα αποθήκευσης. Επίσης το θεωρητικό άνω όριο της ανακύκλωσης δεν είναι 100% - κάποιο ποσότητα του πόρου απλά μετατρέπεται σε μη χρήσιμη μορφή και «χάνεται». 5

6 Ταξινόμηση πόρων Εξαντλήσιμοι, μη ανακυκλώσιμοι πόροι (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο): Πόροι που καταναλώνονται καθώς χρησιμοποιούνται, δηλ. μετατρέπονται σε μη αναλήψιμη μορφή. Η τρέχουσα χρήση τους αποκλείει τη μελλοντική τους χρήση. Έτσι, το ζήτημα της κατανομής τους ανάμεσα σε διάφορες γενεές είναι πολύ πιο επιτακτικό. Ανανεώσιμοι πόροι: Η φυσική τους αναπλήρωση είναι τέτοια που εξασφαλίζει μία σταθερή ροή αυτών των πόρων (Ηλιακή ενέργεια, νερό, σπόροι δημητριακών, ψάρια, δάση, ζώα) - Συχνά, η συνέχιση και ο όγκος της ροής τους εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από τον άνθρωπο. (Ροή τροφίμων εξαρτάται από διάβρωση εδάφους και εξάντληση θρεπτικών συστατικών, Ροή ψαριών εξαρτάται από υπεραλίευση). - Μερικοί αποθηκεύονται (τρόφιμα, νερό) ενώ άλλοι όχι (αιολική ενέργεια, ηλιακή;). Η αποθήκευση των εξαντλήσιμων πόρων επεκτείνει την οικονομική ζωή τους. Η αποθήκευση των ανανεώσιμων πόρων μπορεί να εξομαλύνει τις κυκλικές ανισορροπίες της προσφοράς και της ζήτησης. Δηλαδή τα πλεονάσματα αποθηκεύονται γιατιςπεριόδουςκατάτιςοποίεςπαρουσιάζονταιελλείμματα(αποθέματα τροφίμων, χρήση φραγμάτων). 6

7 Αποτελεσματικές διαχρονικές κατανομές Κριτήριο δυναμικής αποτελεσματικότητας: Σκοπός της κοινωνίας είναι η μεγιστοποίηση της παρούσας αξίας του καθαρού οφέλους που προέρχεται από τον πόρο. Για έναν εξαντλήσιμο, μη ανακυκλώσιμο πόρο απαιτείται μία εξισορρόπηση μεταξύ της τρέχουσας και της μεταγενέστερης χρήσης του πόρου. Επανεξέταση μοντέλου 2 περιόδων Όταν η καμπύλη ζήτησης του πόρου είναι σταθερή, η περισσότερη από τη μισή ποσότητα του πόρου κατανέμεται στην πρώτη περίοδο. Η κατανομή των πόρων εξαρτάται από το οριακό κόστος εξόρυξης/άντλησης (=MC υποθέτουμε σταθερό) και από το οριακό κόστος χρήσης (ΟΚΧ). Το ΟΚΧ αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου (με ρυθμό ίσο με το ποσοστό προεξόφλησης r). Έτσι διατηρείται η ισορροπία ανάμεσα στην τρέχουσα και την μελλοντική παραγωγή. [ΟΚΧ περίοδος2 = ΟΚΧ περίοδος1 *(1+ r)] 7

8 Γενίκευση για Ν-περιόδους (με σταθερό κόστος, MC = σταθερό) Σταθερό οριακό κόστος χωρίς υποκατάστατο πόρο. Συνολικό οριακό κόστος (TMC) = OKX + MC Οριακό κόστος εξόρυξης (MC) = σταθερό (α) Ποσότητα πόρου σε συνάρτηση με το χρόνο (β) Οριακό κόστος εξόρυξης/άντλησης και ΟΚΧ σε συνάρτηση με το χρόνο 8

9 Η περίπτωση των Ν περιόδων με σταθερό κόστος Παρατηρήσεις (για εξαντλήσιμο μη ανακυκλώσιμο πόρο χωρίς υποκατάστατα) Το ΟΚΧ αυξάνεται σταθερά (όπως και στο μοντέλο 2 περιόδων) αντικατοπτρίζοντας την αυξανόμενη σπανιότητα και την ταυτόχρονη αύξηση του κόστους ευκαιρίας της τρέχουσας κατανάλωσης καθώς το υπολειπόμενο απόθεμα μειώνεται. Η εξορυσόμενη/αντλούμενη ποσότητα μειώνεται με το χρόνο μέχρι τελικά να μηδενιστεί όταν το Συνολικό Οριακό Κόστος (OKX + MC = 8 δολάρια). Το σημείο αυτό αντιστοιχεί στην υψηλότερη τιμή που κάποιος είναι διατεθειμένος να πληρώσει (δηλ. ζήτηση ίση με μηδέν) και ταυτόχρονα η ποσότητα (q) έχει μηδενιστεί (δηλ. προσφορά ίση με μηδέν). Παρατηρούμε ότι ο πόρος δεν εξαντλείται «ξαφνικά». Υπάρχει μία ομαλή πορεία μετάβασης προς την τελική του εξάντληση (ηοποίαόντωςσυμβαίνει). 9

10 Στροφή προς ένα ανανεώσιμο υποκατάστατο πόρο Ποια είναι η αποτελεσματική κατανομή ενός εξαντλήσιμου πόρου όταν υπάρχει ένατέλειο ανανεώσιμο υποκατάστατο; (Πετρέλαιο ή φυσικό αέριο με ένα ηλιακό υποκατάστατο). Η στροφή προς τον ανανεώσιμο πόρο θα πραγματοποιηθεί όταν το συνολικό οριακό κόστος του εξαντλήσιμου πόρου (= ΟΚΧ + MC) γίνει ίσο με το οριακό κόστος του ανανεώσιμου πόρου. Παράδειγμα (με τα δεδομένα του προηγούμενου σχήματος) Αν το οριακό κόστος του αν. πόρου είναι 6 δολάρια τότε συμφέρει η στροφή προς αυτόν αφού η τιμή μηδενικής ζήτησης για τον εξαντλήσιμο πόρο είναι μεγαλύτερη (= 8 δολάρια). Ο εξαντλήσιμος πόρος θα εξαντληθεί γρηγορότερα από την περίπτωση όπου δεν υπάρχει υποκατάστατο (6 η περίοδος αντί για 8 η ). Αυτόείναιλογικόαφούδενυπάρχειανάγκηαποταμίευσης μέρουςτουεξαντλήσιμουπόρουγιατομέλλον(το κόστος ευκαιρίας ή αλλιώς το ΟΚΧ είναι πιο μικρό). Η εξορυσόμενη/αντλούμενη ποσότητα του εξαντλήσιμου πόρου μειώνεται σταδιακά μέχρι εξαντλήσεως και μετά αρχίζει η κατανάλωση αποκλειστικά του ανανεώσιμου πόρου (Σημείο καμπής). Πριν το σημείο καμπής το συνολικό οριακό κόστος του εξαντλήσιμου πόρου είναι μικρότερο από το οριακό κόστος του ανανεώσιμου πόρου, αλλά αυξάνεται σταδιακά και όταν γίνει η εξίσωση τους (στην τιμή 6), τότε πραγματοποιείται η στροφή. Για P = 6 = 8 0.4q q = 5 μονάδες. Μετά το σημείο καμπής, η κατανάλωση διατηρείται σταθερή στις 5 μονάδες επειδή το υποκατάστατο είναι ανανεώσιμο. 10

11 Οριακό κόστος πόρου με υποκατάστατο Σημείο αντικατάστασης Σημείο αντικατάστασης Ποσότητα Οριακό κόστος 11

12 Αλλαγή σε ένα ανανεώσιμο υποκατάστατο Επισήμανση: Ο εξαντλήσιμος πόρος θα εξαντληθεί Ή στο οριακό κόστος του υποκατάστατου (6 δολ) αν αυτό είναι χαμηλότερο από την τιμή μηδενικής ζήτησης (ή τιμή μη εξόρυξης = 8 δολ). Ή όταν φτάσει στην τιμή μη εξόρυξης (= 8 δολ). Αυτό θα συμβεί αν το οριακό κόστος του υποκατάστατου είναι πιο ακριβό (πχ. = 9 δολ). 12

13 Η μετάβαση από τον ένα εξαντλήσιμο πόρο σε έναν άλλο επίσης εξαντλήσιμο αλλά με υψηλότερο οριακό κόστος εξόρυξης Συνολικό οριακό κόστος πρώτου πόρου αυξάνεται διαχρονικά μέχρι να εξισωθεί με εκείνο του δεύτερου τη στιγμή της στροφής Τ*. Πριν τη στροφή θα καταναλώνεται μόνο ο φθηνότερος πόρος και μέχρι τη χρονική στιγμή Τ* θα έχει εξαντληθεί πλήρως. Μετά τη στροφή χρησιμοποιείται μόνο ο δεύτερος πόρος ο οποίος έχει και χαμηλότερο συνολικό οριακό κόστος. Η μετάβαση είναι ομαλή. Το συνολικό οριακό κόστος δεν μεταβάλλεται απότομα μετά τη στροφή. 13

14 Αυξανόμενο οριακό κόστος εξόρυξης/άντλησης (MC) Η περίπτωση του αυξανόμενου οριακού κόστους καθώς αυξάνεται η συνολικά αντλούμενη ποσότητα είναι πιο περίπλοκη, αλλά και πιο ρεαλιστική. Παράδειγμα: Εξόρυξη ορυκτών. Τα μεταλλεύματα που έχουν υψηλότερη περιεκτικότητα σε μέταλλα εξορύσσονται πρώτα και ακολουθούν εκείνα που έχουν μικρότερη περιεκτικότητα (χαμηλότερης ποιότητας). MC = 2 + 0,1Q Και πάλι, η δυναμικά αποτελεσματική κατανομή βρίσκεται μεγιστοποιώντας την παρούσα αξία του καθαρού οφέλους. 14

15 Α) Η αύξηση του οριακού κόστους εξόρυξης με υποκατάστατο πόρο: Το χρονικό προφίλ της ποσότητας Β) Η αύξηση του οριακού κόστους εξόρυξης με υποκατάστατο : Το χρονικό προφίλ του οριακού κόστους Παρατηρούμε ότι το ΟΚΧ μειώνεται διαχρονικά μέχρι να μηδενιστεί τη στιγμή της στροφής (σε αντίθεση με την περίπτωση του σταθερού κόστους) 15

16 Αυξανόμενο οριακό κόστος εξόρυξης Γιατί το ΟΚΧ βαίνει μειούμενο και τελικά μηδενίζεται στο σημείο αντικατάστασης; Θυμόμαστε ότι το ΟΚΧ αντικατοπτρίζει τα μελλοντικά οριακά καθαρά οφέλη που θυσιάζονται. Με αυξανόμενο οριακό κόστος εξόρυξης, κάθε μονάδα που εξορύσσεται σήμερα αυξάνει το κόστος της μελλοντικής εξόρυξης. Έτσι το μελλοντικά καθαρά οφέλη που θυσιάζονται μειώνονται. Επίσης, στην περίπτωση του αυξανόμενου οριακού κόστους εξόρυξης, το απόθεμα του εξαντλήσιμου πόρου δεν εξαντλείται (όπως συμβαίνει όταν MC = σταθερό). Μέρος του αποθέματος παραμένει στο έδαφος καθώς το οριακό κόστος εξόρυξης (MC) είναι υψηλότερο από το οριακό κόστος του υποκατάστατου. (Στην περίπτωση του σταθερού MC, ίσχυε πάντα ότι MC < Οριακό κόστος υποκατάστατου. Αλλά, το συνολικό MC (= OKX + MC) βαίνει αυξανόμενο και κάποια στιγμή γίνεται ίσο με οριακό κόστος του υποκατάστατου) 16

17 O ρόλος της τεχνολογικής προόδου Ητεχνολογικήπρόοδος(πρόοδος στο επίπεδο της γνώσης) μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του οριακού κόστους εξόρυξης. Αυτήημείωσηθαοδηγήσεισεεξόρυξη/άντληση μεγαλύτερης ποσότητας του πόρου, πράγμα που συνεπάγεται μετατόπιση του χρόνου στροφής στο υποκατάστατο πιο νωρίς. Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να οδηγήσει και σε μείωση του συνολικού οριακού κόστους με την πάροδο του χρόνου, η οποία όμως θα είναι παροδική (τελικά θα αναγκαστεί και πάλι να αυξηθεί). 17

18 Οι κατανομές της αγοράς Οι πραγματικές αγορές μπορούν να οδηγήσουν σε μία αποτελεσματική κατανομή των πόρων; O ρόλος των κατάλληλων δομών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας Υπάρχει η παρανόηση ότι κατά κανόνα οι αγορές συμπεριφέρονται μυωπικά και αδιαφορούν για το μέλλον. (Οι παραγωγοί αναμένεται να ανυπομονούν να καρπωθούν όσο το δυνατό τα οφέλη από τη χρήση ενός πόρου). Αυτό δεν θα ισχύσει στην περίπτωση που τα δικαιώματα ιδιοκτησίας που διέπουν τους φυσικούς πόρους έχουν τα χαρακτηριστικά της αποκλειστικότητας, της μεταβιβασιμότητας και της επιβολής (αποτελεσματική δομή δικαιωμάτων ιδιοκτησίας) 18

19 Κατανομές της αγοράς Ένας πόρος με σαφώς ορισμένα δικαιώματα θα δώσει αξία χρήσης και αξία αποθέματος στον ιδιοκτήτη του. Η αξία χρήσης είναι η αξία που δημιουργείται από την πώληση των πόρων πχ. Πώληση ξύλων. Η αξία αποθέματος είναι η αξία που δημιουργείται όταν οι πόροι δεν εξορύσσονται Αν η τιμή του πόρου αυξάνεται, ο πόροςπου παραμένει ανεκμετάλλευτος γίνεται όλο και πιο πολύτιμος. Ο ιδιοκτήτης αυτού του πόρου αποκομίζει αυτό το όφελος, μόνο αν ο πόρος προστατευθεί. 19

20 Κατανομές αγοράς Με σαφώς καθορισμένα δικαιώματα και αξιόπιστη πληροφόρηση για τις μελλοντικές τιμές, οι παραγωγοί δεν συμπεριφέρονται μυωπικά αλλά διορατικά. Θα διαλέξουν μία κατανομή που εξισορροπεί την τρέχουσα και τη μελλοντική παραγωγή παρέχοντας μεγιστοποίηση των προσωπικών τους κερδών αλλά και μέγιστη παρούσα αξία του καθαρού οφέλους για την κοινωνία. Αν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του πόρου δεν είναι καλά ορισμένα, τότε η κατανομή δεν θα είναι αποτελεσματική. Η τιμήτου πεπερασμένου πόρου θα είναι χαμηλή και η εξόρυξη θα γίνει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Μυωπική συμπεριφορά της αγοράς που αδιαφορεί για το μέλλον. 20

21 Κατανομές αγοράς Το περιβαλλοντικό κόστος (ΠΚ) Όταν εξόρυξη/άντληση φυσικού πόρου επιβάλλει περιβαλλοντικό κόστος στην κοινωνία το οποίο όμως δεν επωμίζονται οι παραγωγοί, τότε δημιουργείται στρέβλωση στην αγορά. Παραδείγματα: Κόστος καλαισθησίας του τοπίου, κίνδυνοι για την υγεία λόγω τοξικών αποβλήτων που διοχετεύονται στα δίκτυα ύδρευσης ή λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, κοκ Ποια προβλέπεται να είναι η διαχρονική κατανομή ενός πόρου αν ληφθεί υπόψη στοοριακόκόστος εξόρυξης (MC) το επιπλέον κόστος που αντιστοιχεί στην περιβαλλοντική βλάβη; Πως θα επηρεαστεί η χρονική στιγμή της στροφής στο υποκατάστατο; Υπάρχουν δύο αντικρουόμενες τάσεις: α) Η πλευρά της ζήτησης. Ο συνυπολογισμός του ΠΚ αυξάνει την τιμή του πόρου μείωση ζήτησης, μείωση ρυθμού κατανάλωσης Μεγαλύτερη διάρκεια ζωής του πόρου (καθυστέρηση χρονικού σημείου στροφής) β) Η πλευρά της προσφοράς. Η υψηλότερη τιμή δίνει ώθηση στους παραγωγούς του πόρου να εξορύξουν ακόμα περισσότερο Μικρότερη διάρκεια ζωής του πόρου (Επίσπευση χρονικού σημείου στροφής). Το ποια πλευρά θα υπερισχύσει εξαρτάται από το σχήμα της καμπύλης του οριακού κόστους (αν MC = σταθερό τότε η πλευρά της προσφοράς δεν επηρεάζεται, αν MC είναι αυξανόμενο τότε η πλευρά της προσφοράς υπερισχύει και ο πόρος εξαντλείται νωρίτερα. Αυτό φαίνεται και στο σχήμα της επόμενης διαφάνειας. Αν δεν λάβουμε υπόψη το εξωτερικό κόστος (παρ όλο που υπάρχει) τότε η τιμή του πόρου θα παραμείνει χαμηλή και κατά συνέπεια η ζήτηση θα είναι υψηλή, πράγμα που θα οδηγήσει σε άντληση μεγαλύτερης ποσότητας του πόρου. 21

22 (a) Αύξηση οριακού κόστους με υποκατάστατο και περιβαλλοντικό κόστος: Ποσότητα. (b) Τιμή (Ευθεία γραμμή :χωρίς περιβαλλοντικό κόστος Διακεκομμένη :με περιβαλλοντικό κόστος) 22