Σχολικό Έτος

Transcript

1 1 ο ΕΠΑΛ ΘΗΒΑΣ Σχολικό Έτος Ερευνητική εργασία του τμήματος Α2 με τίτλο: «Η Ελιά από το χθες έως σήμερα» Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Καραγγελή Δήμητρα ΠΕ18.12

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο πρώτο Καλλιέργεια ελιάς Σχέδιο φύτευσης του ελαιώνα... 7 Σύστημα Εκμετάλλευσης... 8 Προετοιμασία του χωραφιού... 8 Φύτευση νέων δενδρυλλίων... 8 Λίπανση του νέου ελαιώνα... 9 Συγκομιδή και μετασυλλεκτική μεταχείριση του ελαιόκαρπου... 9 Α. ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Β. ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΕΣ ΕΛΙΕΣ Συνθήκες(θερμοκρασία,υγρασία, υψόμετρο) Επιλογή της περιοχής Ποικιλίες ελαιόδεντρων Κονσερβοελιά Καλαμών Χαλκιδικής Ασθένειες ελιάς Βερτισιλλίωση Καρκίνωση (ή Φυματίωση) Κυκλοκόνιο Γλοιοσπόριο Εχθροί της Ελιάς Τέλειο θηλυκό έντομο δάκου Prays oleae (Lepidoptera: Hyponomeutidae) Ζημία λουλουδιών από τις προνύμφες πρώτης γενεάς Saissetia oleae (Homoptera: Coccidae) Λεκάνιο με οπές εξόδου της Scutellista cyanea Οπές εξόδου λεκανίου από Metaphycus helvolus Εποχιακές εργασίες (όργωμα, λίπανση, πότισμα, κλάδεμα)... 21

3 Άρδευση ελιάς Στάδιο ανάπτυξης Λίπανση ελιάς Άζωτο Φωσφόρος Κάλιο Οι συνηθέστερες τροφοπενίες Τροφο- πενία Βορίου Τοφο πενία Καλίου Τροφοπενίες Ασβεστίου και Μαγνησίου Αζωτούχα Λιπάσματα Καλιούχα Λιπάσματα Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Κλάδεμα ελιάς Ελεύθερο κύπελο Ελεύθερο κύπελο, χαμηλό κύπελο και θαμνώδες σχήμα Κλάδεμα καρποφορίας Κλάδεμα ανανέωσης Πότε και με ποια ένταση γίνονται τα κλαδέματα Εποχή Κλαδέματος Περιοχές στην Βοιωτία με ελαιώνες Κεφάλαιο δεύτερο Ελιά και διατροφή Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ - ΑΠΟΤΕΛΟΥΜΕΝΟ ΑΠΟ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΕΝΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ & ΠΑΡΘΕΝΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟ ΑΓΟΥΡΕΛΑΙΟ - ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΛΑΔΙ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ Κεφάλαιο τρίτο... 40

4 Οι χρήσεις της ελιάς στον καλλωπισμό Συνταγές ομορφιάς ΜΑΣΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΓΙΑ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΡΥΤΙΔΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΛΑΚΩΣΕΙ ΤΟ ΔΕΡΜΑ ΓΙΑ ΜΑΛΑΚΑ ΧΕΡΙΑ ΓΙΑ ΛΑΜΠΕΡΑ ΚΑΙ ΥΓΙΗ ΜΑΛΛΙΑ ΓΙΑ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΑ ΜΑΛΛΙΑ ΓΙΑ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΑ ΠΟΔΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΥΝΑΜΩΣΟΥΝ ΤΑ ΝΥΧΙΑ Το λάδι στην φαρμακευτική Το λάδι στον φωτισμό Το λάδι στην θέρμανση ΚΟΣΜΕΤΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο τέταρτο Προϊστορική-μυθολογική ιστορική-πολιτισμική ταυτότητα του ελαιόδεντρου και του ελαιόλαδου στον ελλαδικό χώρο Κεφάλαιο πέμπτο Αποτελέσματα ερωτηματολογίου-συνέντευξης Εξαγωγή συμπερασμάτων Βιβλιογραφία-Πηγές... 49

5 Εισαγωγή Η ελιά, καρπός δένδρων της οικογένειας των ελαιοειδών, θεωρείτε από τα πλέον παραδοσιακά προϊόντα της Ελλάδας. Από την Μινωική περίοδο μέχρι σήμερα, ο καρπός της ελιάς αποτελεί βασικό στοιχείο της κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας του τόπου μας. Το ελαιόλαδο, φυσικός χυμός που παράγεται από τον καρπό της ελιάς, εκτός από τη διατροφή χρησιμοποιείτε από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, ως φωτιστική και καύσιμη ύλη, ως φάρμακο, ως καλλυντικό ακόμα και ως λιπαντικό. Ελαιόλαδο είναι το λάδι που προέρχεται από τους καρπούς της ελιάς. Το λάδι παράγεται στα ελαιουργεία, με ψυχρή ή θερμή συμπίεση καρπού ελιάς. Σε αρκετές περιπτώσεις, στη συνέχεια γίνεται φιλτράρισμα με διηθητικά μέσα. Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελαιόλαδου και των βρώσιμων ελιών στην υγεία είναι πλέον γνωστές. Ο καρπός της ελιάς αποτελείται από το περικάρπιο (μεμβράνη), το μεσοκάρπιο (σάρκα) και το ενδοκάρπιο (πυρήνας). Τα κύρια συστατικά της σάρκας της ελιάς είναι: το νερό, το ελαιόλαδο, τα σάκχαρα, οι πρωτεΐνες, τα καμέα-ρητίνες, τα οργανικά οξέα, οι ταϊτινές, η ελευρωπαίνη, τα ανόργανα συστατικά κ.ά. Οι βρώσιμες ελιές έχουν 10 φορές περισσότερα αντιοξειδωτικά από το ελαιόλαδο. Περιέχουν σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Α και Ε, οι οποίες σε συνδυασμό συμβάλουν στην καλή υγεία του δέρματος. Σε μικρότερες ποσότητες περιέχουν βιταμίνες Β1, Β6 και Β12 οι οποίες βελτιώνουν την λειτουργία του νευρικού συστήματος και ενισχύουν το μεταβολισμό. Είναι πλούσιες σε φαινολικές ενώσεις που βοηθούν τη λειτουργία της καρδιάς και στην πρόληψη του καρκίνου και σε ιχνοστοιχεία όπως σίδηρο, φώσφορο, ασβέστιο και κάλιο. Ο σίδηρος είναι απαραίτητος για την καλή κατάσταση του αίματος, ο φώσφορος και το ασβέστιο είναι απαραίτητα για γερά οστά και δόντια και το κάλιο για την καλή λειτουργία της καρδιάς. Τέλος τα μονοκόρεστα λιπαρά οξέα και οι τοκοφερόλες που περιέχονται στις ελιές έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες, προσφέροντας προστασία από καρδιαγγειακά νοσήματα, εγκεφαλικά και καρκίνο. Το ελαιόλαδο έχει μεγάλη θρεπτική και διατροφική αξία επειδή είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά όπως λιποδιαλυτές βιταμίνες και λιπαρά οξέα - ελαϊκό, λινολεϊκό και λινολενικό οξύ (ωμέγα-3 λιπαρά οξέα). Το 99 % του ελαιόλαδου αποτελείται από λιπαρά οξέα που βρίσκονται σε μορφή τριγλυκεριδίων που αποτελούν την πιο σημαντική ομάδα λιπών. Τα λιπαρά οξέα χωρίζονται σε κορεσμένα και ακόρεστα. Το λάδι ελιάς έχει ισορροπημένη σύσταση όσον αφορά το ακόρεστα λιπαρά οξέα: ελαϊκό 73%, λινολεϊκό 9%, λινολενικό 0,3%. Το ελαιόλαδο είναι φτωχό σε κορεσμένα λιπαρά οξέα συγκριτικά με το βούτυρο και τη μαργαρίνη. Τα κορεσμένα του λίπη αποτελούν το 15%.

6 Η ελιά ή Ευρωπαϊκή ( Olea Europea). Στην ίδια οικογένεια των ελαιωδών μεταξύ υπάγεται και το κοινό γιασεμί. Έχουν γραφτεί και λεχθεί τόσα καλά για το αιωνόβιο αυτό δέντρο της Αθήνας, Ώστε δεν μένει να προσθέσω τίποτε άλλο για να το επαινέσω. Θα υπενθυμίσω όμως τα γενικότερα καλά αυτού του δέντρου. Το ίδιο δέντρο το συναντούσε και σαν καλλωπιστικό. Ο πολύτιμός καρπός του είναι τροφή και φάρμακο. Το προϊόν του καρπού, το λάδι, είναι πολύτιμη τροφή αλλά και φυσικό εκλεκτό φάρμακο. Όλα σχεδόν τα μέρη του ευλογημένου αυτού δέντρου είναι χρήσιμα (Φύλλα, Ξύλο.) Το ότι δεν ρίχνει τα φύλλα του το Χειμώνα, διατηρώντας το ανάστημα του, είναι και αυτό ένα προτέρημα που με τα σκληρά δερματώδη φύλλα του παρουσιάζει ιδιαίτερο θέαμα. Ο Ελληνικός χώρος φιλοξενεί το δέντρο της Ελιάς από την αρχαιότητα σαν χώρος ιδιαίτερα ευνοϊκός για την ανάπτυξη του και καρποφορία του. Είναι γνωστό ότι το Ελιόδεντρο δεν είναι απαιτητικό στην καλλιέργεια του. Αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Αυταπάτη όταν το συναντούμε σε ξερότοπος να αναπτύσσεται μόνο του κα σημείο όμως μέχρι το σημείο της πλούσιας ανάπτυξης του και άφθονης εκλεκτής ποιότητας καρποφορίας του η διαφορά είναι τεράστια. Η Ελιά και ιδιαίτερες ανάγκες έχει και μερικές προτιμήσεις στις καλλιεργητικές περιποιήσεις της.

7 Κεφάλαιο πρώτο 1.1 Καλλιέργεια ελιάς Καλλιέργεια εδάφους, λίπανση, κλάδεμα, πρόληψη και καταπολέμηση των ασθενειών και παθήσεων της είναι γνωστό ότι την ελιά είναι δυνατό να την συναντήσουμε σε κάθε είδους χώμα και τοποθεσία εκτός από τους υγρούς τόπους και στους τόπους με υψηλό υψόμετρο (πάνω από 1000 μέτρα ) έτσι ξέρουμε ότι αν και προέρχεται από πολύ θερμούς τόπους όμως ευδοκιμεί πολύ καλά σε μέρη ούτε πολύ ζεστά ούτε πολύ κρύα το κλίμα της Ελλάδας κατά το περισσότερο είναι ότι χρειάζεται για τη ζωή Σχέδιο φύτευσης του ελαιώνα Μετά κατάλληλη προετοιμασία του εδάφους, γίνεται το φύτεμα των δενδρυλλίων της ελιάς. Αυτά φυτεύονται με μπάλα χώματος, όπως όλα τα αειθαλή δέντρα αλλά και η φιστικιά. Κατάλληλη εποχή για την Ελλάδα είναι συνήθως τα τέλη του χειμώνα, Φεβρουάριος ή Μάρτιος, όταν για τις περισσότερες περιοχές έχουν περάσει οι ανοιξιάτικοι παγετοί. Προκειμένου όμως για τις νοτιότερες περιοχές της ζώνης καλλιέργειας της ελιάς, εφόσον δεν υφίσταται κίνδυνος παγετών, το φύτεμα των δενδρυλλίων μπορεί να γίνει και το Νοέμβριο. Οι αποστάσεις φύτευσης στην ελιά κυμαίνονται από: Α) 2 δένδρα το στρέμμα στην Τυνησία, χωρίς νερό, με αμμώδες έδαφος(ακραία περίπτωση) Β) σε 10 χ 10 m. σε κοινούς ελαιώνες, μέχρι Γ) 6 χ 6 m. για πλούσια εδάφη και δέντρα που κλαδεύονται συνεχώς, ώστε να παραμένουν χαμηλά, με περιορισμένη κόμη. Σήμερα στη Ελλάδα, σε αρδευόμενους ελαιώνες και προκειμένου για ποικιλίες ζωηρές όπως η καλαμών και η κονσερβολιά, οι αποστάσεις είναι 8 χ 8 m. ( 16 δέντρα ανά στρέμμα). Στην Κορωνέικη μπορεί να φτάσουν τα 6 χ 6 m. ( 28 δέντρα ανά στρέμμα). Στα επικλινή εδάφη: φυτεύουμε κατά ισοϋψείς καμπύλες. Στις μεγαλύτερες κλίσεις: φυτεύουμε σε πεζούλες.

8 Σύστημα Εκμετάλλευσης Ανάλογα με το σύστημα εκμετάλλευσης που θα εφαρμοστεί (εντατικό ή μη), αποφασίζεται η πυκνότητα φύτευσης. Για εντατική εκμετάλλευση, σε βαθιά γόνιμα εδάφη και περιοχές με αρκετές βροχοπτώσεις ή με δυνατότητα άρδευσης, γίνεται πυκνή φύτευση. Ανάλογα με την ποικιλία συνιστάται πυκνότητα δένδρα/στρέμμα. Μπορεί αρχικά να γίνει πυκνότερη φύτευση (40-50 δένδρα/στρέμμα,) με πρόβλεψη αφαίρεσης των μισών δένδρων (ενδιάμεσων γραμμών) όταν αρχίσει ο συνωστισμός. Σε αβαθή ή πτωχά εδάφη και σε περιοχές με λιγότερες βροχοπτώσεις η πυκνότητα φύτευσης μειώνεται ανάλογα. Γενικά, δύο είναι οι κύριοι τρόποι φύτευσης: Παραδοσιακός, όπου οι αποστάσεις φύτευσης είναι 7 7 m., 6 8 m, 8 8 m, m, ανάλογα με την περιοχή (λιγότερα από 200 δένδρα/στρέμμα). Δυναμικός, όπου τα δένδρα φυτεύονται πυκνά 5 6 m, 6 6 m, (περίπου δένδρα/στρέμμα). Προετοιμασία του χωραφιού Πριν τη φύτευση, πραγματοποιούνται καλλιεργητικές εργασίες, όπου χρειάζεται, όπως εκχέρσωση (εκρίζωση δένδρων και θάμνων), ισοπέδωση, κατασκευή αναβαθμίδων, απομάκρυνση λίθων κλπ. Εάν το χωράφι προέρχεται από εκχέρσωση, καλό είναι πριν τη φύτευση να καλλιεργηθεί για 1-2 χρόνια με ετήσια φυτά (σιτηρά ή ψυχανθή), ώστε να γίνει δυνατή η απομάκρυνση όλων των ριζών και να αποφευχθεί η προσβολή των δενδρυλλίων της ελιάς από σηψιρριζίες. Φύτευση νέων δενδρυλλίων Η φύτευση των δενδρυλλίων στις ήπιες περιοχές γίνεται το Νοέμβριο Δεκέμβριο και στις ψυχρότερες περιοχές το Φεβρουάριο-Μάρτιο, αφού παρέλθει ο κίνδυνος παγετού και οπωσδήποτε πριν αρχίσει η νέα βλάστηση των δενδρυλλίων. Η φύτευση γίνεται σε λάκκους που ανοίγονται χειρωνακτικά ή μηχανικά, διαστάσεων εκ. (χειρωνακτικά) ή εκ. (μηχανικά). Το βάθος θα πρέπει να είναι τέτοιο, ώστε το ριζικό σύστημα να μπαίνει στο ίδιο βάθος που ήταν και στο φυτώριο. Σε ξηρές περιοχές, το βάθος φύτευσης θα πρέπει να είναι 5-10 εκ. μεγαλύτερο. Ιδιαίτερη φροντίδα καταβάλλεται ώστε οι ρίζες να καλύπτονται με ψιλοχωματισμένο έδαφος και τα τοιχώματα του λάκκου να μην είναι συμπιεσμένα.

9 Μετά τη φύτευση, συμπιέζεται το χώμα και ποτίζεται, ώστε να εξασφαλιστεί καλή επαφή των ριζών με το έδαφος και συμπληρώνεται ο λάκκος με όσο χώμα χρειάζεται ακόμα. Καλό είναι, η επιφάνεια του λάκκου να καλύπτεται με άχυρο για να μειωθεί η εξάτμιση του νερού. Τα νεαρά δενδρύλλια θα πρέπει να ποτίζονται συχνά τα πρώτα 2-3 χρόνια και να λιπαίνονται με άζωτο κάθε χρόνο. Επίσης, θα πρέπει να γίνεται έγκαιρη καταπολέμηση των ζιζανίων καθώς και προστασία από τυχόν εχθρούς και ασθένειες. Εάν στο νέο ελαιώνα γίνεται συγκαλλιέργεια με ετήσια φυτά, αυτά δεν θα πρέπει να είναι βαμβάκι, τομάτα, πατάτα, κολοκυνθοειδή κλπ., γιατί μπορεί να προσβληθούν τα νεαρά δενδρύλλια από βερτιλλίωση. Για αποφυγή του ανταγωνισμού στα δενδρύλλια, η συγκαλλιέργεια δεν θα πρέπει να γίνεται σε όλη την έκταση, αλλά να περιορίζεται στις ενδιάμεσες γραμμές. Καθώς θα μεγαλώνουν τα δενδρύλλια, η έκταση της συγκαλλιέργειας θα πρέπει σταδιακά να μειώνεται. Λίπανση του νέου ελαιώνα Όπως ήδη αναφέρθηκε, πριν την εγκατάσταση του νέου ελαιώνα θα πρέπει να γίνεται δειγματοληψία και ανάλυση του εδάφους. Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης, γίνεται φωσφορική και καλιούχος λίπανση σε όλη την έκταση πριν τη φύτευση. Η ανάλυση θα δείξει επίσης αν χρειάζεται προσθήκη ασβεστίου στο εδάφους. Σε περίπτωση που δεν έγινε η ανάλυση αυτή και εφόσον τα προηγούμενα χρόνια το χωράφι δεν λιπάνθηκε με φωσφόρο και κάλιο, τότε συνιστάται η διασπορά και ενσωμάτωση με την τελευταία άροση πριν τη φύτευση, των παρακάτω λιπασμάτων: kg/στρέμμα λιπάσματος και kg/στρέμμα λιπάσματος Με τις ποσότητες αυτές, ο ελαιώνας δεν θα χρειαστεί λίπανση με φωσφόρο και κάλιο για τα επόμενα 5-8 χρόνια. Κατά τον επόμενο χρόνο, στο διάστημα μεταξύ της έναρξης της νέας βλάστησης και μέχρι τις αρχές Ιουλίου, γίνονται 3-4 επιφανειακές λιπάνσεις με μικρές δόσεις νιτρικής αμμωνίας (20-30 γρ/δένδρο κάθε φορά) που ακολουθούνται από άρδευση. Η ίδια τακτική ακολουθείται και τα επόμενα χρόνια, μέχρι τα δένδρα να μπουν σε καρποφορία, αυξάνοντας σταδιακά την ποσότητα του λιπάσματος. Συγκομιδή και μετασυλλεκτική μεταχείριση του ελαιόκαρπου Η εποχή συγκομιδής, προκειμένου για τις επιτραπέζιες πράσινες ελιές, είναι τα μέσα έως τέλη Οκτωβρίου. Οι μαύρες επιτραπέζιες ελιές μαζεύονται μόλις αποκτήσουν ομοιόμορφο μαύρο χρώμα, ανάλογα με την ποικιλία ( π.χ. καλαμών νωρίτερα, καρυδολιά αργότερα ). Οι λαδολιές μαζεύονται όταν αποκτήσουν ελαιοπεριεκτικότητα τουλάχιστον 20%, συνήθως Οκτώβριο

10 Νοέμβριο, ανάλογα με την ποικιλία, την περιοχή και την χρονιά. Εξαίρεση αποτελεί η Κέρκυρα, με την τοπική της λιανολιά, η οποία έχει πανύψηλα δέντρα, συχνά σε πεζούλες (πλαγιές). Εκεί περιμένουν να τελειώσει ο χειμώνας με τις πολλές βροχές (περιοχή υψηλών βροχοπτώσεων), στρώνουν τα δίχτυα και μαζεύουν τον καρπό από κάτω, από τον Απρίλιο έως τον Ιούλιο. Γενικά, εάν ο καρπός μένει για αρκετό διάστημα στο έδαφος, δίνει λάδι με υψηλή οξύτητα. Στην Ελλάδα η συλλογή γίνεται με τους εξής τρόπους α) με το χέρι, το κόστος είναι μεγαλύτερο, αλλά η ποιότητα καλύτερη. Απαραίτητη προϋπόθεση γι αυτό είναι τα δέντρα να είναι χαμηλά, καλά κλαδεμένα. Β) Με ράβδισμα του δέντρου και απλωμένα δίχτυα από κάτω. Α. ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Οι λαδολιές μεταφέρονται στα ελαιοτριβεία (λιοτρίβια), αμέσως μετά τη συγκομιδή. Μια μέση περιεκτικότητα του καρπού σε λάδι 20-25% θεωρείται πολύ καλά, εδώ όμως παίζει μεγάλο ρόλο και ο παράγοντας ποικιλία. Ο πυρήνας χρησιμοποιείται στο εξωτερικό στη βιομηχανία πλαστικών και στην παραγωγή ενεργού άνθρακα(φίλτρο). Τα υπολείμματα του ελαιοτριβείου χρησιμοποιούνται ως καύσιμα, ζωοτροφές, λίπασμα κ.λπ. Ανάλογα με την ποικιλία, την περιοχή, τον τρόπο συγκομιδής, τις προσβολές από εχθρούς και ασθένειες και το χρόνο συλλογής, το ελαιόλαδο έχει περισσότερο ή λιγότερο άρωμα, διαύγεια, οξύτητα. Στο εργοστάσιο γίνεται η τυποποίηση και δίνονται στο λάδι ονομασίες όπως Παρθένο, Έξτρα Παρθένο, κ.α. Το ελαιόλαδο καλής ποιότητας χρησιμοποιείται στο φαγητό, στις σαλάτες και στη συντήρηση τροφών, γιατί περιέχει φυσικά αντιοξειδωτικά. Το υπόλοιπο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία σαπουνιού, απορρυπαντικών, καλλυντικών και στη φαρμακοβιομηχανία. Το καλό ελαιόλαδο έχει ωραία γεύση, χωνεύεται εύκολα, προστατεύει από το έλκος και χαμηλώνει το δείκτη της χοληστερίνης. Τα τελευταία χρόνια, έρευνες έδειξαν ότι η κατανάλωση ελαιόλαδου προστατεύει και από πολλούς τύπους καρκίνου. Β. ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΕΣ ΕΛΙΕΣ Τα χαρακτηριστικά μιας καλής επιτραπέζιας ελιάς είναι τα εξής - Ο λόγος του βάρους της σάρκας προς το βάρος του πυρήνα να είναι μεγάλος(σ/π=7/1 ή και 10/1). - Η λεπτή επιδερμίδα - Η συνεκτική σάρκα που δεν μαλακώνει και δεν αλλοιώνεται κατά την επεξεργασία. - Η μικρή περιεκτικότητα σε λάδι(γιατί οξειδώνεται, και η ελιές ταγγίζουν).η μεγάλη περιεκτικότητα σε σάκχαρα ( απαραίτητα για τη γαλακτική ζύμωση που γίνεται κατά την επεξεργασία). Η ωραία εμφάνιση το σχήμα, το χρώμα του καρπού κ.λπ. (δευτερεύοντα χαρακτηριστικά). - Β1. Οι πράσινες επιτραπέζιες ελιές, που είναι εξαγώγιμο είδος και προορίζονται για ορεκτικό ή ποτά, γίνονται γεμιστές με αμύγδαλο ή κόκκινο πιπεριά. Η καλύτερη ποικιλία

11 στον κόσμο, αυτή την κατηγορία, είναι η κονσερβολιά, η οποία έχει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ενός ίσως τα σάκχαρα, αλλά αυτό εύκολα με προσθήκη ζάχαρης. - Β2.Οι μαύρες επιτραπέζιες ελιές γίνονται συνήθως χαρακτές, ξιδάτες με εκπρόσωπο την καλαμών αλλά και πατητές (Μεγαρείτικη). Όλες οι ελιές αμέσως μετά τη συγκομιδή είναι πικρές, και ακατάλληλες για φάγωμα. Υπεύθυνη γι αυτό είναι μία ουσία, η ελευρωπαϊνή, που περιέχεται στη σάρκα. Προκειμένου να διασπαστεί αυτή η ουσία, η ελευρωπαϊνη, που πράσινες όσο και στις μαύρες, γίνονται διάφοροι χειρισμοί (με καυστικό νάτριο, με νερό, άλμη κ.λπ.). Ακολουθεί γαλακτική ζύμωση (εδώ χρειάζονται τα σάκχαρα).στη συνέχεια προστίθεται λάδι, ξύδι ή άλμη. - Έφτασε ο καιρός που μαζεύουμε τις ελιές, περίπου στα τέλη Νοεμβρίου έως και τέλη Φεβρουαρίου, αυτό εξαρτάται από την πρωιμότητα της κάθε περιοχής. Όταν οι ελιές είναι φορτωμένες με καρπό και τα κλωνάρια τους κοντεύουν να σπάσουν έχουμε βεντέμα, λέγαμε ότι οι ελιές κλιβάζουνε, τότε ξεκινούσαμε το ράβδος με περισσή χαρά η κούραση μας ανταμείβονταν και με το παραπάνω. Εγώ έφτασα την εποχή που όλοι ράβδιζαν τις ελιές τους με τις ραβδιστήρες, τις ντέμπελες και τα μαγκάλια, οι ραβδιστήρες είναι μικρές βεργιές μήκους ενός περίπου μέτρου, ίσιες η με ελαφριά καμπύλη για να μην κουράζουν, καλά ξεραμένες ήταν, με την ραβδιστήρα ο ραβδιστής κτυπούσε τα κλαδιά της ελιάς από κάτω γύρο από το δέντρο και μετά ανέβαινε πάνω στο δέντρο για τα ψηλότερα κλαδιά και τα εσωτερικά. Η ντέμπλα είναι ένα ξύλο ίσιο που έφτανε τα τρία ή και τα τέσσερα μέτρα, ανθεκτικό και αυτό, χρησιμοποιούνταν για να ραβδιστούν τα πολύ ψηλά κλαδιά της ελιάς, εδώ πρέπει να πω ότι λίγο παλαιότερα τουλάχιστον στην επαρχεία Πεδιάδας προς τα Λασιθιώτικα όρη, αυτή είναι η περιοχή που αναφέρομαι, άφηναν επιμελώς την κάθε ρίζα ελιάς να γίνει ένα πανύψηλο δέντρο, αυτό χρησίμευε για πολλούς σκοπούς, όπως να καταστεί δύσκολη η καταστροφή του δέντρου από τους κατακτητές Τούρκους, από δολιοφθορές, αλλά και γιατί έτσι παρήγαγε περισσότερες ελιές και άρα λάδι, ένα τέτοιο δέντρο μπορούσε να γεμίσει 3 και 4 τσουβάλια ελιές ράφτα όπως λέμε. Τα μπαγκάλια ήταν τα παλιά σε μέγεθος υπέρδιπλης κουβέρτας που έστρωναν κάτω από τις ελιές ούτως ώστε να ξεκινήσει το ράβδισμα, αυτά είχαν ένα μειονέκτημα όταν βρέχονταν γίνονταν εξαιρετικά δύσχρηστα, κάτι που συνέβαινε συνέχεια, επίσης χρειάζονταν πολλά τέτοια κομμάτια, για αυτό πολλές φορές ράβδιζαν την μισή ελιά και ύστερα την άλλη μισή. Θυμάμαι τότε το λιομάζωμα ήταν ένα πανηγύρι, δεν ήταν μια δουλειά που έπρεπε να την κάνουμε πολύ γρήγορα και άχαρα, θυμάμαι ότι τα μπαγκάλια τις ραβδιστήρες και τους φάρδους, τα πηγαίναμε στο λιόφυτο και δεν τα ξαναπαίρναμε αν δεν τελειώναμε, μάλιστα αφήναμε εκεί και τους γεμάτους ασφυκτικά φάρδους με ελιές. Κάποιος από την παρέα ή την οικογένεια επιφορτισμένος με το καθήκον της σίτισης, δεν φέρναμε έτοιμο φαγητό από το σπίτι συνήθως, αλλά αυτό μαγειρεύονταν εκεί επί τόπου, αρκούσαν δύο πέτρες που να μπορεί να κάτσει πάνω το τσικάλι ή το τηγάνι, από κάτω άναβε φωτιά με λιανά ξύλα και αυτό ήταν όλο. Την εποχή αυτή που εγώ πρόλαβα οριακά στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980, όταν πηγαίναμε να ραβδίσουμε ελιές, στα αυτιά μας χόρευαν οι ήχοι από τις ραβδιστήρες χτυπούσαν μία στα κλαδιά και μία στους κλώνους, από τα πουλιά που ήταν τριγύρω, το κοντινό ρυάκι ή

12 ποτάμι, οι διάλογοι μεταξύ μας οι φωνές και το ράβδισμα στα κοντινά λιόφυτα, με αποκορύφωμα τον θεσπέσιο ήχο που έκαναν οι ελιές μόλις έπεφταν πάνω στην λινάτσα και την ανάπλα, ειδικά πάνω στην ανάπλα χαιρόσουν να ραβδίζεις και όλο το έκανε και πιο γρήγορα, αφού η αμοιβή έρχονταν αμέσως, με τις χιλιάδες ελιές να πέφτουν με ορμή να κυλούν και να σχηματίζουν αυλάκια γεμάτα χρυσάφι, οι ανάπλες ήταν τότε η τελευταία λέξη για το μάζεμα των ελιών, ήταν ουσιαστικά κάτι ανάμεσα σε νάιλον και ύφασμα, ελαφριές μεγάλες εξυπηρετικές, χωρίς να απολείπει το μειονέκτημα που ήταν ο αέρας, για να είσαι σίγουρος ότι στο παραμικρό φύσημα του ανέμου δεν θα σου έριχνε μέσα στην οξυνίδα τις ελιές ή ακόμα να κυνηγάς την ανάπλα στο γειτονικό λιόφυτο, έπρεπε κάθε ανάπλα να την πετρώνεις πολύ καλά, έστω και έτσι όμως η δουλειά γινόταν. Το βράδυ γυρίζαμε στο σπίτι την ώρα που ο ήλιος είχε δύση, στο δρόμο συναντούσαμε πολλούς `χωριανούς που γύριζαν και εκείνοι, άλλος με τα πόδια, με το γάιδαρο του, ή με τη μικρή σκαπτική μηχανή που είχε προσαρμόσει ένα βαγονάκι, πολλές φορές μάλιστα παίρναμε στα χέρια και από ένα δύο ξύλα για την ξυλόσομπα ή το τζάκι, το πρωί φεύγαμε μόλις ξημέρωνε, φθάναμε στο λιόφυτο αλλά το ράβδος το ξεκινούσαμε πολύ αργότερα, αυτό για δύο λόγους, ο ένας είναι ότι δεν κάνει ποτέ να ραβδίζουμε μια ελιά βρεγμένη και οι ελιές το πρωί ήταν πάντα βρεγμένες από την δροσούλα και ο δεύτερος λόγος είναι ότι καίγαμε τα κλαδιά που είχαμε κόψει από χθες, σακιάζαμε τις ελιές που είχαμε αφήσει πάνω στις ανάπλες και στρώναμε επιμελώς τις επόμενες ρίζες ελιές, εντωμεταξύ σήκωνε η μέρα είχαν στεγνώσει οι ελιές και ξεκινούσε το ράβδος. Ήταν περιζήτητοι οι καλοί ραβδιστές και δεν έμεναν ποτέ χωρίς δουλειά. Για να είσαι καλός ραβδιστής έπρεπε να χτυπάς την ελιά με επιδεξιότητα, ούτως ώστε να πέφτουν γρήγορα πολλές ελιές, να σπάνε τα λιγότερα κλωναράκια από το δέντρο, αλλά και ακόμα να είσαι επιδέξιος στο σκαρφάλωμα. Τις ελιές που έπεφταν τις συγκεντρώναμε πάνω σε μία ανάπλα εκεί ένα ή δύο άτομα τις ελιές χτένιζαν με τα δάχτυλά τους, τραβώντας όλα τα μεγάλα ή μικρά κλαδάκια τα οποία βάζαμε σε μία διπλανή, ύστερα με μια ραβδιστήρα τα ραβδίζαμε για να πέσουν και οι λιγοστές ελιές που είχαν μείνει επάνω, μετρά σακιάζαμε τις ελιές μας απαλλαγμένες από κλαδιά ή τυχόν κάποιο πετραδάκι ή ξύλο, το σάκιασμα γίνονταν σε τσουβάλια με πυκνή πλέξη που όμως ανάπνεαν, δηλαδή μπορούσες να αφήσεις τις ελιές εκεί μέσα αρκετέ ημέρες χωρίς να ανησυχείς ότι θα υπάρξει οξείδωση του προϊόντος τους φάρδους όπως τα λέγαμε τα γεμίζαμε τόσο πολύ ώστε για να κλίσουν θα πρέπει να τα ράψουμε αφήνοντας δύο αυτιά για πιασίματα, το κάθε τσουβάλι ζύγιζε περίπου 60 κιλά και απέδιδε κατά μέσο όρο 17 κιλά λάδι, ενώ συχνά έφτανε και ξεπερνούσε τα 20 κιλά λάδι.

13 1.2 Συνθήκες(θερμοκρασία,υγρασία, υψόμετρο) Επιλογή της περιοχής Η φύτευση της ελιάς δεν θα πρέπει να γίνεται σε περιοχές στις οποίες η θερμοκρασία πέφτει συχνά κάτω από 5οC. Η ζημιά στα δένδρα είναι σοβαρή και οφείλεται τόσο σε χειμωνιάτικους όσο και ανοιξιάτικους παγετούς. Ένα ασφαλές κριτήριο για την καταλληλότητα της περιοχής είναι η ύπαρξη ελαιόδεντρων, τα οποία για μία εικοσαετία τουλάχιστον δεν έχουν ζημιωθεί από παγετούς. Οι ποικιλίες εκείνες που έχουν καλύτερη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες, θα πρέπει να προτιμώνται για τους ελαιώνες που βρίσκονται σε περιοχές με μεγαλύτερο υψόμετρο. Η ελιά παθαίνει επίσης ζημιά όταν επικρατεί ξηρός αέρας, κατά την περίοδο της ανθοφορίας και της καρπόδεσης. Επίσης σε περιοχές κλειστές, μη αεριζόμενες, με υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, ευνοούνται οι ασθένειες όπως π.χ. το κυκλοκόνιο,γλοιοσπόριο κ.α. Ένα ακόμη στοιχείο για την επιλογή της περιοχής, θα πρέπει να είναι η εύκολη εύρεση εργατικών χεριών για τη συγκομιδή, καθώς επίσης και η ύπαρξη ελαιοτριβείων ή εργοστασίων επεξεργασίας της επιτραπέζιας ελιάς. Η επιλογή της τοποθεσίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και το ύψος των ετησίων βροχοπτώσεων. Έτσι, σε περιοχές με λίγες βροχοπτώσεις ( χιλιοστά), η απόδοση της ελιάς είναι ικανοποιητική μόνο σε εδάφη με καλή ικανότητα συγκράτησης του νερού, εκτός αν υπάρχει δυνατότητα άρδευσης. Σε περιοχές με αρκετές βροχοπτώσεις ( χιλιοστά), η απόδοση είναι ικανοποιητική σε όλα σχεδόν τα εδάφη, με την προϋπόθεση ότι εξασφαλίζεται καλή στράγγιση του εδάφους, γιατί η ελιά είναι ευαίσθητη στην υπερβολική εδαφική υγρασία. Σε χωράφια με κλίση, καλό θα είναι η φύτευση και η καλλιέργεια να γίνεται «κατά τις ισοϋψείς». Αυτό προϋποθέτει ειδικά μηχανήματα κινούνται κάθετα προς την κλίση του εδάφους χωρίς κίνδυνο ανατροπής.

14 κυρίως στη 1.3 Ποικιλίες ελαιόδεντρων Κονσερβοελιά Η μεγαλύτερη ποικιλία επιτραπέζιας ελιάς. Καλλιεργείται στερεά Ελλάδα (Αγρίνιο, Άμφισσα, Αταλάντη, Αγ. Κωνσταντίνος) όπως επίσης στο Βόλο και στην Εύβοια. Στην ποικιλία της κονσερβοελιάς περιλαμβάνονται οι πράσινες ελιές, οι μαύρες ελιές και οι ξανθές ή ασπροκόκκινες ελιές. Οι πράσινες ελιές συλλέγονται από το δέντρο από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τα μέσα Νοεμβρίου. Ο καρπός είναι πρώιμα κομμένος και με την κατάλληλη επεξεργασία είναι έτοιμος προς βρώση σε μικρό χρονικό διάστημα από τη συγκομιδή του. Οι μαύρες ελιές συλλέγονται από τα δέντρα από τα μέσα Νοεμβρίου έως τα μέσα Ιανουαρίου. Ο καρπός είναι ώριμος όταν συγκομίζεται από το δέντρο. Οι μαύρες ελιές είναι διαδεδομένες σε ξένες αγορές με πολλές ονομασίες (Μαύρες Άμφισσας, Μαύρες Αγρινίου, Μαύρες Βόλου) ανάλογα με τον τόπο παραγωγής. Οι ξανθές ελιές συλλέγονται από τα δέντρα από τέλη Οκτωβρίου έως τέλη Νοεμβρίου. Ο καρπός συγκομίζεται μεσοπρώιμα από το δέντρο. Οι ξανθές ελιές με ξύδι αποτελούν εξαιρετικό συνοδευτικό μεζέ του ούζου. 2. Καλαμών Οι ελιές καλαμών είναι μια εξαιρετική ποικιλία επιτραπέζιας ελιάς ονομασίας προέλευσης. Καλλιεργείται κυρίως στους νομούς Μεσσηνίας και Λακωνίας και σε σημαντική έκταση της ευρύτερης περιοχής του Αγρινίου. Ο καρπός συλλέγεται ώριμος από το Νοέμβριο έως τα Χριστούγεννα. Με την κατάλληλη επεξεργασία (χάραγμα, άλμη, ξύδι) έχουμε τις χαρακτές ελιές καλαμών σε οξάλμη, μια εμπορική ονομασία ιδιαίτερα διαδεδομένη σε Ελλάδα και εξωτερικό. 3. Χαλκιδικής Καλλιεργείται εξ' ολοκλήρου σχεδόν στη Χαλκιδική. Είναι γνωστή και ως Γαϊδουροελιά λόγω του μεγάλου μεγέθους του καρπού 4. Θρουμποελιά Η θρουμποελιά καλλιεργείται στην Αττική, σε νησιά του Αιγαίου (Χίο, Σάμο, Νάξο) στην Κρήτη και στη Θάσο. Έχει την ιδιότητα κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης να ξεπικρίζει πάνω στο δέντρο από μόνη της.

15 1.4 Ασθένειες ελιάς Οι σημαντικότερες ασθένειες της ελιάς είναι η βερτισιλλίωση, η καρκίνωση (φυματίωση), το κυκλοκόνιο και η μουμιοποίηση των καρπών. Βερτισιλλίωση Η ασθένεια υπάρχει σχεδόν σε όλες τις ελαιοκομικές χώρες και προκαλείται από το μύκητα Verticilliumdahliae. Ο μύκητας μπορεί να επιβιώσει στο έδαφος για χρόνια, είτε σε προσβεβλημένους ιστούς είτε υπό μορφή σκληρωτίων. Η μόλυνση των δένδρων γίνεται μόνο από τις ρίζες, μέσω πληγών που δημιουργούνται κατά την κατεργασία του εδάφους. Το παθογόνο προσβάλλει τα αγγεία του ξύλου των δένδρων, προκαλώντας ξήρανση κλαδίσκων, κλάδων και ολόκληρων δένδρων. Τα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται όταν τα φύλλα σε έναν ή περισσότερους κλάδους του δέντρου μαραίνονται ξαφνικά νωρίς στην βλαστική περίοδο. Το φαινόμενο εντείνεται καθώς προχωρεί η περίοδος ανάπτυξης των δένδρων. Ο καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων του ξύλου που παρατηρείται στα άλλα φυτά, και είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα των αδρομυκώσεων, σπάνια παρατηρείται στην ελιά. Ασφαλής διάγνωση γίνεται με εξέταση δειγμάτων και απομόνωση του παθογόνου. Η καλύτερη εποχή για την εξέταση είναι η περίοδος Μάιος-Ιούνιος. Ο αποτελεσματικός έλεγχος της βερτισιλλίωσης ξεκινά πριν τη φύτευση των ελαιόδεντρων στο χωράφι. Θα πρέπει να αποφεύγεται η εγκατάσταση νέου ελαιώνα σε χωράφι που προηγουμένως είχε καλλιεργηθεί με ευπαθή φυτικά είδη στην ασθένεια (βαμβάκι, μελιτζάνα, πιπέρια, πατάτα, τομάτα). Ο έλεγχος της ασθένειας γίνεται προληπτικά με απολύμανση του εδάφους (με χημικά μέσα ή ηλιοαπολύμανση), με κατάκλιση του εδάφους με νερό κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, καλλιέργεια χορτοδοτικών φυτών επί σειρά ετών, ή συνδυασμό αυτών των μεθόδων. Επίσης, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται δενδρύλλια απαλλαγμένα από την ασθένεια. Καρκίνωση (ή Φυματίωση) Είναι η μοναδική βακτηριακή ασθένεια της ελιάς.

16 Προκαλείται από το Pseudomonas syringae pv savastanoi. Στα προσβεβλημένα τμήματα του δέντρου (κλαδιά, βραχίονες, κορμός) εμφανίζονται όγκοι, οι οποίοι αρχικά είναι μικροί, με λεία επιφάνεια. Σταδιακά μεγαλώνουν, σκληραίνουν και αποκτούν ανώμαλη επιφάνεια με σκούρο χρώμα. Η μόλυνση των δένδρων γίνεται μέσω πληγών που δημιουργούνται κατά το κλάδεμα ή το ράβδισμα για τη συλλογή του καρπού και εφόσον επικρατεί υγρός ή βροχερός καιρός. Μέσα στο φυτό ξενιστή, το βακτήριο παράγει ινδολοξικό οξύ που προκαλεί πολλαπλασιασμό των κυττάρων και σχηματισμό όγκων. Τα μέτρα ελέγχου της ασθένειας είναι συνήθως προληπτικά. Προσοχή πρέπει να δοθεί στις καλλιεργητικές τεχνικές, ιδιαίτερα στο κλάδεμα και το ραβδισμό των ελιών, που θα πρέπει να αποφεύγεται με βροχερό καιρό. Τα εργαλεία κλαδέματος θα πρέπει να απολυμαίνονται με εμβάπτιση σε διάλυμα φορμόλης 5% ή άλλο απολυμαντικό. Είναι επίσης σημαντικό να καλυφθούν οι πληγές μετά από το κλάδεμα με επάλειψη με πυκνό βορδιγάλειο πολτό. Εάν η συγκομιδή γίνεται με υγρό καιρό, καλό είναι να γίνονται 1-2 ψεκασμοί με χαλκούχο μυκητοκτόνο. Κυκλοκόνιο Η ασθένεια προκαλείται από το μύκητα Cycloconium oleaginum, που βρίσκεται σε όλες τις μεσογειακές χώρες και στην Καλιφόρνια.. Προσβάλλει τα φύλλα και προκαλεί φυλλόπτωση, που είναι ιδιαίτερα έντονη σε πεδινές περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία και ανεπαρκή αερισμό. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η εμφάνιση κυκλικών κηλίδων στην επάνω επιφάνεια των φύλλων. Οι προσβολές παρατηρούνται στα παλαιότερα φύλλα που βρίσκονται στα χαμηλότερα μέρη του δένδρου, ενώ σπάνια προσβάλλονται και οι ποδίσκοι των ανθέων και των καρπών. Η μόλυνση γίνεται με την απελευθέρωση των σπορίων του μύκητα, η διασπορά των οποίων γίνεται με τη βοήθεια του νερού (βροχή) και σε μικρές αποστάσεις. Η βέλτιστη θερμοκρασία για την ανάπτυξη του μύκητα είναι C, ενώ η βλάστηση των σπορίων γίνεται με την πρωινή δροσιά σε θερμοκρασία 9-25 C. Η ασθένεια σπάνια εμφανίζεται το καλοκαίρι, εκτός εάν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με βροχοπτώσεις. Η μόλυνση γίνεται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Οι μολύνσεις της άνοιξης είναι λιγότερες γιατί τα περισσότερα προσβεβλημένα φύλλα από το φθινόπωρο πέφτουν και έτσι δεν υπάρχει αρκετό μόλυσμα την άνοιξη. Αντίθετα οι φθινοπωρινές προσβολές είναι εντονότερες. Ο έλεγχος της ασθένειας περιλαμβάνει καλλιεργητικές πρακτικές, κυρίως κλάδεμα για βελτίωση του αερισμού της κόμης και μείωση της σχετικής υγρασίας. Επιπλέον γίνονται προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχα μυκητοκτόνα

17 Γλοιοσπόριο Η ασθένεια προκαλείται από το μύκητα Gleosporium olivarum. Προσβάλλονται οι ώριμοι καρποί (και λιγότερο οι άωροι) και σε μικρότερο ποσοστό τα φύλλα. Η ασθένεια είναι κοινή στις μεσογειακές ελαιοκομικές χώρες, ιδιαίτερα στην Πορτογαλία, την Ελλάδα και το Λίβανο. Η προσβολή ξεκινά με την έναρξη της ωρίμανσης των καρπών. Εμφανίζονται κηλίδες σκούρου χρώματος, οι οποίες σταδιακά εξαπλώνονται και καλύπτουν ολόκληρο τον καρπό, ενώ παράλληλα παρατηρείται συρρίκνωση του καρπού. Εφόσον επικρατεί υψηλή σχετική υγρασία, παρατηρείται ο σχηματισμός γλοιώδους ρόδινο- πορτοκαλί μάζας που είναι τα σπόρια του μύκητα. Η ύπαρξη πληγών στον καρπό διευκολύνει την προσβολή. Για το λόγο αυτό, η προσβολή είναι εντονότερη όταν έχουμε νύγματα από δάκο. Οι προσβεβλημένοι καρποί παραμένουν επάνω στο δένδρο ή πέφτουν. Η διάδοση του μύκητα διευκολύνεται με τη βροχή ή την υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία Τα σπόρια του μύκητα μπορούν να επιβιώσουν για ένα χρόνο σε μουμιοποιημένους καρπούς σε χαμηλές θερμοκρασίες. Για τον έλεγχο της ασθένειας, συνιστάται προληπτική εφαρμογή χαλκούχων μυκητοκτόνων το φθινόπωρο πριν τις πρώτες βροχές. Η εφαρμογή πρέπει να επαναληφθεί ένα μήνα Εχθροί της Ελιάς Οι σημαντικότεροι εχθροί της ελιάς είναι ο δάκος (Οleae Bactrocera), ο πυρηνοτρήτης (Prays oleae) και το λεκάνιο (Saissetia oleae). Και τα τρία είναι διαδεδομένα ευρέως στην περιοχή της Μεσογείου προκαλώντας σημαντικές οικονομικές απώλειες. Bactrocera oleae (Diptera: Tephritidae) Βρίσκεται σε όλες τις ελαιοκομικές περιοχές της Μεσογείου. Εντούτοις, δεν έχει βρεθεί σε περιοχές όπου η ελιά είναι εισαγόμενο είδος, όπως η Βόρεια και Κεντρική Αμερική (Καλιφόρνια, Αριζόνα, Μεξικό, Ελ Σαλβαδόρ), Νότια Αμερική (Αργεντινή, Χιλή, Περού, Ουρουγουάη), η Κεντρική Ασία (Κίνα) και η Αυστραλία. Όμως πρόσφατα στην περιοχή της Καλιφόρνιας διαπιστώθηκε η παρουσία του είδους αυτού.

18 Τέλειο θηλυκό έντομο δάκου Στη Βόρειο Ιταλία και Νότιο Γαλλία, οι προσβολές μπορεί να ξεκινήσουν στα τέλη Ιουνίου, Ιουλίου, ακόμα και τον Αύγουστο. Οι πληθυσμοί αυξάνουν σταδιακά και φτάνουν το μέγιστο το Σεπτέμβριο Οκτώβριο. Σε αυτές τις περιοχές εμφανίζονται το πολύ τρεις γενιές κατά τη διάρκεια του έτους. Στην Νότιο Ιταλία, Ισπανία και Κεντρική Ελλάδα, οι προσβολές ξεκινούν τον Ιούνιο Ιούλιο, αλλά μετά την εμφάνιση της πρώτης γενιάς, οι πληθυσμοί μειώνονται λόγω των υψηλών θερμοκρασιών του καλοκαιριού (πάνω από 33 C), σε συνδυασμό με τη χαμηλή σχετική υγρασία. Ο πληθυσμός αρχίζει να αυξάνει πάλι από το Σεπτέμβριο μέχρι το Νοέμβριο-Δεκέμβριο. Σε νοτιότερες περιοχές, όπως στην Κρήτη ή την Βόρειο Αφρική, οι προσβολές ξεκινούν από το Μάιο. Τα τέλεια άτομα μπορούν να ζήσουν αρκετούς μήνες. Η μέγιστη μακροζωία παρατηρείται στα έντομα που εμφανίζονται το φθινόπωρο και αυξάνει σταδιακά από το Σεπτέμβριο μέχρι το Νοέμβριο. Ο δάκος μπορεί να επιβιώσει για σύντομο χρονικό διάστημα σε θερμοκρασίες λίγο κάτω από 0 C, αλλά πεθαίνει εάν παραμείνει για ημέρες σε αυτές τις συνθήκες. Μερικά άτομα επιβιώνουν σε θερμοκρασίες από 0-5 C για ένα μήνα, αλλά το ποσοστό θνησιμότητας είναι γενικά υψηλό. Στο ελαιόδεντρο, ο δάκος φαίνεται να περιορίζεται στην κόμη του δένδρου, δεδομένου ότι εκεί βρίσκονται οι καρποί. Εντούτοις, έχει τη δυνατότητα μεγάλης απόστασης διασποράς. Έχουν παρατηρηθεί μετατοπίσεις εντόμων από 4 έως 10 χλμ., ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες, την τοπογραφία και τη διαθεσιμότητα των καρπών. Εντούτοις, σε κανονικές περιβαλλοντικές συνθήκες οι μετακινήσεις είναι μικρές. Το έντομο διαχειμάζει στο στάδιο της νύμφης αρκετά εκατοστά κάτω από τα έδαφος. Στις αρχές Ιουνίου τα θηλυκά εναποθέτουν τα αυγά στους άγουρους καρπούς. Το θηλυκό μπορεί να εναποθέσει καθημερινά αυγά (ένα αυγό ανά καρπό) και περίπου σε μια περίοδο. Το θηλυκό τρυπά τον καρπό με τον ωοθέτη και εναποθέτει ένα αυγό μέσα στη σάρκα του ελαιόκαρπου. Η προνύμφη τρέφεται από τον ιστό τον καρπών, προκαλώντας καρπόπτωση. Προσβεβλημένοι καρποί Ο κύκλος ζωής ποικίλλει από ένα έως έξι ή επτά μήνες. Τα αρσενικά παράγουν ένα χαρακτηριστικό ήχο κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος, που πραγματοποιείται συνήθως κατά το σούρουπο, με το τέλος της ημέρας. Ο έλεγχος των πληθυσμών των εντόμων περιλαμβάνει δολωματικούς ψεκασμούς (προληπτική αντιμετώπιση), ψεκασμούς καλύψεως (θεραπευτική καταπολέμηση), μαζική παγίδευση. Οι δολωματικοί ψεκασμοί είναι δυνατόν να γίνονται είτε από το έδαφος, είτε από τον αέρα. Τεχνικές περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον χρησιμοποιούν στείρα αρσενικά άτομα με ακτινοβολία, καθώς επίσης και χρήση φερομόνης. Και τα δύο φύλα μπορούν να αποστειρωθούν με 8-12 krad (ακτινοβολία Gy), όταν οι προνύμφες εκτίθενται σε αυτό το επίπεδο ακτινοβολίας. Η σύνθεση 1,5,7- trioxaspiro[5,5]undecane (ανάλογο του κυριότερου τμήματος της φερομόνης του εντόμου), έχει συντεθεί στο εργαστήριο και εξεταστεί στην πράξη, και υπό βέλτιστες συνθήκες, παρουσιάζει την ίδια ελκυστικότητα με τη φυσική φερομόνη.

19 Prays oleae (Lepidoptera: Hyponomeutidae) Ο πυρηνοτρήτης ή σκώρος των ελιών φαίνεται να έχει την ίδια προέλευση με το ελαιόδεντρο. Ήταν γνωστός ως παράσιτο της ελιάς στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, όπως εμφανίζεται από τις περιγραφές στα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά κείμενα. Υπάρχει σε όλες τις ελαιοκομικές χώρες της Μεσογείου. Στην Ανατολή, έχει βρεθεί στις περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, όπως η Κριμαία και η Γεωργία. Η παρουσία του δεν έχει αναφερθεί στην Κεντρική Ασία (Ιράν, Πακιστάν, Αφγανιστάν), την Ανατολική Αφρική (Ερυθραία), τη Νότιο Αφρική και την Αμερική (Βόρεια και Νότια). Ενήλικο άτομο πυρηνοτρήτη Προσβάλλει τα άνθη, τους καρπούς και τα φύλλα της ελιάς. Ο κύκλος ζωής του περιλαμβάνει τρεις ευδιάκριτες γενεές. Η πρώτη γενεά αναπτύσσεται στα άνθη (ανθόβια γενεά), προκαλώντας ελαφρά έως μέτρια προσβολή. Η δεύτερη γενεά αναπτύσσεται στον καρπό (καρπόβια γενεά) και μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένη καρπόπτωση. Οι προνύμφες εισχωρούν στον καρπό και προχωρούν στον πυρήνα, ο οποίος δεν έχει ακόμη σχηματιστεί. Εάν κατά τη μετακίνησή τους στο εσωτερικό του καρπού, οι προνύμφες ζημιώσουν τα αγγεία που συνδέουν τον ποδίσκο με τον καρπό, τότε παρατηρείται διακοπή της τροφοδοσίας και καρπόπτωση. Στους προσβεβλημένους καρπούς που παραμένουν στο δένδρο, οι προνύμφες συνεχίζουν την ανάπτυξή τους μέχρι να σκληρυνθεί ο πυρήνας, οπότε τον διαπερνούν. Οι καρποί συρρικνώνονται και πέφτουν (δεύτερη καρπόπτωση) κατά το Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Το ελαιόλαδο που παράγεται από τέτοιους καρπούς έχει οξειδωμένη και ταγγή γεύση. Η τρίτη γενεά αναπτύσσεται στα φύλλα και τους τρυφερούς βλαστούς (φυλλόβια γενεά). Οι νεαρές προνύμφες εισέρχονται στο εσωτερικό του φύλλου και τρέφονται από το παρέγχυμα, σαν φυλλορύκτες. Οι ζημιά που προκαλούν δεν είναι τόσο σημαντική, συγκρινόμενη με τις άλλες δύο γενεές. Στις νότιες περιοχές της Μεσογείου, ο πυρηνοτρήτης εμφανίζεται στις αρχές Μαρτίου, τον Απρίλιο και αρχές Μαΐου. Τα έντομα είναι νυκτόβια, παραμένουν στις χαμηλότερες επιφάνειες των φύλλων κατά τη διάρκεια της ημέρας και αρχίζουν να δραστηριοποιούνται μετά τη δύση του ηλίου. Ζημία λουλουδιών από τις προνύμφες πρώτης γενεάς Οι κλιματολογικές συνθήκες έχουν σημαντική επίδραση στην παρουσία του πυρηνοτρήτη. Τα αυγά και οι νεαρές προνύμφες είναι ιδιαίτερα τρωτά σε συνθήκες χαμηλής σχετικής υγρασίας και υψηλές θερμοκρασίες. Με σχετική υγρασία μικρότερη από 60%, τα αυγά αφυδατώνονται μέσα σε μερικές ώρες, ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία. Επίσης, οι νεαρές προνύμφες δεν επιβιώνουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 30 C. Το γεγονός αυτό εξηγεί γιατί ο πυρηνοτρήτης δεν απαντάται σε θερμές και ξηρές ηπειρωτικές ζώνες. Ο έλεγχος των εντόμων της πρώτης γενεάς (ανθόβια) μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας βιολογικά εντομοκτόνα βασισμένα στο βάκιλο της Θουριγγίας (π.χ. Thuricide, Bactospeine). Τα άτομα της δεύτερης γενεάς (καρπόβια) πρέπει να ψεκαστούν με επιλεκτικά

20 εντομοκτόνα όπως το triflumuron (Alsystin) και teflubenzuron (Nomolt) που εμποδίζουν τη σύνθεση της χιτίνης. Άλλα συμβατικά εντομοκτόνα Saissetia oleae (Homoptera: Coccidae) Το λεκάνιο (S. οleae) είναι ευρέως διαδεδομένο από την Κεντρική Ασία έως την Αφρική. Αποτελεί τον τρίτο σε σπουδαιότητα εχθρό της ελιάς μετά το δάκο και τον πυρηνοτρήτη. Το λεκάνιο συμπληρώνει μία γενεά το χρόνο στη Μεσόγειο, αν και σε ορισμένες περιοχές και υπό ευνοϊκές συνθήκες, μπορεί να αναπτυχθεί και δεύτερη γενεά το φθινόπωρο. Προκαλεί άμεση εξασθένηση του δένδρου λόγω της απομύζησης χυμών, ενώ παράλληλα βλάπτει έμμεσα τα δένδρα με την παραγωγή μελιτωδών εκκρίσεων που διαβρέχουν τα φύλλα και τους βλαστούς. Το μελίτωμα αποτελεί υπόστρωμα ανάπτυξης διαφόρων μυκήτων και είναι την κάλυψη των φύλλων, Λεκάνιο (S. oleae) Τα τέλεια έντομα είναι θηλυκά με κυρτό σώμα που περιβάλλεται από καστανό, σκληρό περίβλημα. Στη ράχη του υπάρχουν τρεις κυρτώσεις που σχηματίζουν το γράμμα Η, που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του κοκκοειδούς αυτού. Οι νύμφες που εκκολάπτονται από τα αυγά εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και κλαδίσκων του δένδρου. Η υψηλή σχετική υγρασία και οι ήπιες θερμοκρασίες ευνοούν την ανάπτυξη του λεκανίου. Για το λόγο αυτό, η πυκνότητα της κόμης των δένδρων και οι μικροκλιματικές συνθήκες κάτω από την κόμη, που σχετίζονται με τις καλλιεργητικές πρακτικές (πυκνότητα φύτευσης, βάθος εδάφους, παρουσία ύδατος, λιπάσματα, κλάδεμα, κ.λ.π.) ασκούν σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του λεκανίου. Επιπλέον, η μέτρια χρήση αζωτούχων λιπασμάτων και άρδευσης, βοηθά στην μείωση της κυκλοφορίας του χυμού στο δέντρο, που παρέχει πλούσιο θρεπτικό υπόστρωμα για την ανάπτυξη του λεκανίου Λεκάνιο με οπές εξόδου της Scutellista cyanea Το κλάδεμα για τη δημιουργία δένδρων που αερίζονται καλά, μειώνει την προσβολή από λεκάνιο και προτιμάται από τη χημική καταπολέμηση. Επιπλέον, η βιολογική καταπολέμηση είναι αποτελεσματική, δεδομένου ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός παρασίτων και αρπακτικών, τα οποία κρατούν τον πληθυσμό του λεκανίου σε χαμηλά επίπεδα. Τα πολύ συχνά χρησιμοποιούμενα παράσιτα είναι τα Metaphycus flavus, Metaphycus helvolus και M.bartletti. Οπές εξόδου λεκανίου από Metaphycus helvolus Όσον αφορά τα αρπακτικά, το πιο συχνό είναι η Scutellista cyanea, που είναι αρπακτικό αυγών. Τα παράσιτα αυτά, συνδυαζόμενα με κατάλληλο κλάδεμα του δένδρου, παρέχουν ικανοποιητικό έλεγχο σε βόρειους και παράκτιους ελαιώνες. Σε άλλες περιοχές, ο βιολογικός έλεγχος είναι μη αποτελεσματικός, επειδή η ανάπτυξη του λεκανίου δυσκολεύει την εγκατάσταση των παρασίτων.

21 1.5 Εποχιακές εργασίες (όργωμα, λίπανση, πότισμα, κλάδεμα) Άρδευση ελιάς Η ελιά διαθέτει πολύ καλό μηχανισμό άμυνας στην ξηρασία και γι αυτό είναι δυνατή η καλλιέργειά της ακόμη και σε συνθήκες μεγάλης ξηρασίας, στις οποίες κανένα άλλο καρποφόρο δένδρο δεν μπορεί να καλλιεργηθεί. Όμως, η άμυνα αυτή είναι σε βάρος της ανάπτυξης και της απόδοσης των δένδρων. Έτσι, με κάθε βελτίωση των συνθηκών υγρασίας του εδάφους βελτιώνεται θεαματικά και η παραγωγικότητα, γιατί η ελιά έχει την ικανότητα να αξιοποιεί τέλεια κάθε ποσότητα εδαφικού νερού που της προσφέρεται. Όταν όμως η υγρασία του εδάφους αρχίζει να γίνεται υπερβολική, τα ελαιόδεντρα υποφέρουν περισσότερο απ ότι τα άλλα δένδρα. Η άρδευση στην ελιά αποδίδει και θα πρέπει να πραγματοποιείται ιδιαίτερα στις εξής περιπτώσεις: όταν οι βροχοπτώσεις της περιοχής είναι ανεπαρκείς, όταν υπάρχουν αρκετές βροχοπτώσεις, αλλά είναι συγκεντρωμένες το χειμώνα, αφήνοντας τα δένδρα ακάλυπτα κατά τις κρίσιμες περιόδους της άνοιξης και του καλοκαιριού, όταν το έδαφος είναι αμμώδες ή χαλικώδες με μικρή ικανότητα συγκράτησης του νερού. Η άρδευση συνιστάται ιδιαίτερα σε επιτραπέζιες ποικιλίες ελιάς στις οποίες επιδιώκεται μεγάλο μέγεθος καρπού. Είναι επίσης απαραίτητη για μέγιστη απόδοση σε εντατικές εκμεταλλεύσεις με πυκνή φύτευση δένδρων. Η λίπανση και το κλάδεμα συχνά αποδίδουν καλύτερα όταν συνδυάζονται με άρδευση. Τα κρίσιμα στάδια στα οποία τα ελαιόδεντρα δεν πρέπει να αντιμετωπίζουν έλλειψη υγρασίας είναι: Στάδιο ανάπτυξης Επίδραση της χαμηλής υγρασίας του εδάφους Ανάπτυξη ανθοφόρων οφθαλμών Ανθοφορία Καρποφορία Ανάπτυξη βλαστών Λιγότερες ταξιανθίες Ατελή άνθη Μικρή καρπό δέση Αυξημένη παρενιαυτοφορία Μειωμένη ανάπτυξη βλαστών 1ο στάδιο ανάπτυξης του καρπού που οφείλεται σε κυτταροδιαιρέσεις Ανάπτυξη βλαστών Μικρό μέγεθος καρπού λόγω μειωμένης κυτταρικής διαίρεσης Μαρασμός καρπού Μειωμένη ανάπτυξη βλαστών

22 3ο στάδιο ανάπτυξης του καρπού που οφείλεται σε αύξηση των κυττάρων Ανάπτυξη βλαστών Μικρό μέγεθος καρπού λόγω μειωμένης αύξησης των κυττάρων Μαρασμός καρπού Μειωμένη ανάπτυξη βλαστών Συρρικνωμένοι καρποί αποκτούν τη σπαργή τους μετά από πότισμα ή βροχή. Γι αυτό, στις επιτραπέζιες ποικιλίες συνιστώνται αρδεύσεις κατά την τελευταία περίοδο, για αύξηση τους βάρους και βελτίωση της ποιότητας των καρπών. Θα πρέπει όμως να γίνονται με σύνεση, αν οι καρποί χρησιμοποιούνται ώριμοι (μαύρες ελιές), γιατί μπορεί να προκληθεί οψ μισή της ωρίμανσης. Όψιμες αρδεύσεις επίσης μπορεί να δώσουν νέα βλάστηση που είναι ευαίσθητη στους παγετούς του χειμώνα. Αρκετοί ελαιώνες γύρω από την μεσόγειο δεν αρδεύονται. Σε εκείνους όπου εφαρμόζεται άρδευση, εφαρμόζεται μία ποικιλία μεθόδων όπως κατάκλιση, αυλάκια, μικρό-εκτοξευτήρες, στάγδην άρδευση και τα τελευταία χρόνια, υπό-επιφανειακή στάγδην άρδευση. Άρδευση με σύστημα στάγδην, εκτοξευτήρες και αιωρούμενους σταλαχτές. Στους ελαιώνες όπου γίνεται επιφανειακή άρδευση, εφαρμόζονται διαφορετικές τεχνικές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, χρησιμοποιείται ένας αγωγός ανά γραμμή δένδρων που τοποθετείται στο έδαφος. Σε ορισμένους ελαιώνες, ο αγωγός κρεμιέται στα δένδρα για να διευκολύνεται η συ καλλιέργεια. Η συχνότητα της άρδευσης καθορίζεται ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του νερού, κατά τρόπο ώστε να υπάρχει επάρκεια υγρασίας στο έδαφος στις πιο κρίσιμες περιόδους για την καλλιέργεια. Η ποσότητα νερού σε κάθε άρδευση ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του εδάφους (περατότητα), το μέγεθος των δένδρων και άλλους παράγοντες. Για παραδοσιακές χαμηλής πυκνότητας καλλιέργειες, η συνεχής παροχή νερού κατά λίτρα/ημέρα/δένδρο (σε βαριά εδάφη) δίνει καλά αποτελέσματα. Επίδραση της άρδευσης σε καλλιέργεια επιτραπέζιων ελιών. Το ελαιόδεντρο είναι ευαίσθητο στην υπερβολική υγρασία και δεν συμπεριφέρεται καλά σε πολύ υγρά εδάφη. Τα εδάφη αυτά, δεν επιτρέπουν το σωστό αερισμό και έτσι οι ρίζες ασφυκτιούν και το δένδρο οδηγείται στο θάνατο. Τα δένδρα που καλλιεργούνται σε κορεσμένα με υγρασία εδάφη είναι περισσότερο ευπαθή στις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες και σε ασθένειες του εδάφους, όπως φυτό φθορά και βερτισιλλίωση Λίπανση ελιάς Άζωτο Το άζωτο αποτελεί για την ελιά το σπουδαιότερο στοιχείο και επηρεάζει άμεσα τόσο τη βλάστηση όσο και την καρποφορία της. Έμμεσα, μπορεί να επηρεάσει και το βαθμό παρενιαυτοφορίας των δένδρων. Η αντίδραση των ελαιόδεντρων στη χορήγηση αζώτου είναι ιδιαίτερα εμφανής σε εδάφη χαμηλής γονιμότητας και όταν η εδαφική υγρασία δεν αποτελεί

23 έντονο περιοριστικό παράγοντα. Έτσι, ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους και την εδαφική υγρασία, συνιστάται ετήσια χορήγηση αζώτου γρ Ν/δένδρο ή 5-15 κιλά Ν/στρέμμα (1 κιλό Ν = 5 κιλά περίπου θειικής αμμωνίας, 3 κιλά νιτρικής αμμωνίας, 4 κιλά ασβεστούχου αμμωνίας ή 2 κιλά ουρίας). Υπολογισμός ανά δένδρο προτιμάται για αραιής φύτευσης ελαιώνες, ενώ ο υπολογισμός κατά στρέμμα για ελαιώνες πυκνής φύτευσης (πάνω από 10 δένδρα/στρέμμα). Σε μη αρδευόμενους ελαιώνες, η ετήσια βροχόπτωση και η διαθέσιμη εδαφική υγρασία παίζουν βασικό ρόλο στον καθορισμό του ύψους της αζωτούχου λίπανσης: α) Σε περιοχές με μέση ετήσια βροχόπτωση κάτω από 400 MM, η χορήγηση αζώτου πρέπει να γίνεται με προσοχή. Για τις περιοχές αυτές έχει προταθεί χορήγηση 100 γρι Ν/δένδρο/100 MM βροχής (ή 1 κιλό Ν/στρέμμα/100 MM βροχής). β) Σε περιοχές με μέση ετήσια βροχόπτωση MM, η χορηγούμενη ποσότητα αζώτου μπορεί να αυξάνεται αναλογικά μέχρι 1500 γρι N/δένδρο. γ) Σε περιοχές με ετήσια βροχόπτωση πάνω από 700 MM, ή αρδευόμενους ελαιώνες, χορηγείται άζωτο ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους, μέχρι 1500 Ν/δένδρο. Ο ελαιοκαλλιεργητής μπορεί να παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα της αζωτούχου λίπανσης και να κάνει τις απαραίτητες διορθώσεις: Από το μήκος της ετήσιας βλάστησης. Αν αυτό δεν είναι ικανοποιητικό, θα πρέπει να αυξήσει την ποσότητα του αζώτου, εφόσον δεν συντρέχουν άλλοι λόγοι (ασθένειες, ζημιά ριζών, κλπ.). Αν το μήκος της ετήσιας βλάστησης είναι υπερβολικό, θα πρέπει να μειώσει την ποσότητα του αζώτου. Με φυλλοδιαγνωστική. Η αζωτούχος λίπανση προσαρμόζεται ώστε η περιεκτικότητα των φύλλων σε άζωτο να είναι το χειμώνα μέσα στα όρια 1,6-1,8%. Κρίσιμη περίοδος κατά την οποία τα ελαιόδεντρα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους το απαιτούμενο άζωτο είναι από τις αρχές Μαρτίου έως τον Ιούνιο, όπου γίνεται η διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών και η εξέλιξή τους σε καρπούς. Σε ξερικούς ελαιώνες, η αζωτούχος λίπανση γίνεται με την προσθήκη στο έδαφος του αζωτούχου λιπάσματος την περίοδο Δεκεμβρίου Φεβρουαρίου, ώστε το άζωτο να είναι διαθέσιμο στην κρίσιμη περίοδο. Στην Ανατολική Ελλάδα (λίγες βροχοπτώσεις) η χορήγηση θα πρέπει να γίνεται στην αρχή της περιόδου αυτής, ενώ στη Δυτική προς το τέλος. Υπερβολικές ποσότητες αζώτου πριν την καρπό δέση μπορεί να οδηγήσουν σε υπερβολικό φορτίο με αποτέλεσμα μικρόκαρπα (επιτραπέζιες ποικιλίες) και παρενιαυτοφορία. Αντίθετα, ανεπάρκεια αζώτου και μετά την καρπό δέση, θα δώσει καλό μήκος νέας βλάστησης και ικανοποιητική καρποφορία την επόμενη χρονιά. Η χορήγηση αζώτου στα κρίσιμα στάδια μπορεί να γίνει με διαυλική λίπανση. Καλά αποτελέσματα έχει δώσει η ουρία σε αραίωση μέχρι 3-4%. Η διαυλική λίπανση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε ξερικούς ελαιώνες στους οποίους η απορρόφηση αζώτου μέσω των ριζών είναι πολύ περιορισμένη. Φωσφόρος Σπάνια παρατηρείται έλλειψη του θρεπτικού αυτού στοιχείου στα ελαιόδεντρα και συνήθως δεν είναι αναγκαία η τακτική φωσφορική λίπανσή τους, ιδιαίτερα όταν επί σειρά ετών χορηγούνται σύνθετα λιπάσματα του τύπου Έτσι, δεν είναι σκόπιμη η χορήγηση φωσφόρου:

24 1) Σε ελαιώνες που στο παρελθόν έγινε άφθονη φωσφορική λίπανση (είτε στα ίδια τα ελαιόδεντρα, είτε σε προηγούμενες καλλιέργειες) πριν την εγκατάσταση των δένδρων. 2) Σε ελαιώνες που λόγω ανεπαρκούς εδαφικής υγρασίας δέχονται μόνο μικρές ποσότητες αζώτου. Δεν αποκλείεται όμως να είναι χρήσιμη η φωσφορική λίπανση σε ελαιώνες που δεν δέχθηκαν στο παρελθόν φωσφόρο (ιδιαίτερα αν τα δένδρα καλλιεργούνται σε όξινα εδάφη ή σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο). Το ίδιο ισχύει και για ελαιώνες που φυτεύτηκαν σε αβαθή, άγονα εδάφη από πρόσφατη εκχέρσωση, καθώς και για νέους ελαιώνες (1-10 ετών) στους οποίους γίνεται άρδευση και χορηγείται κάθε χρόνο άφθονο άζωτο. Οι περιπτώσεις όπου χρειάζεται προσθήκη φωσφόρου εντοπίζονται με φυλλοδιαγνωστική. Περιεκτικότητα των φύλλων το χειμώνα σε φωσφόρο γύρω στο 0,09-0,10% και σχέση Ν/P γύρω στο 20, δείχνουν ότι η φωσφορική λίπανση είναι σκόπιμη. Με υψηλότερες τιμές φωσφόρου στα φύλλα ή με κατώτερη αναλογία Ν/Ρ δεν πρέπει να αναμένεται αντίδραση των δένδρων στη φωσφορική λίπανση. Αν χρειάζεται φωσφορική λίπανση συντήρησης, αυτή συνιστάται να γίνεται με μικρή ποσότητα λιπάσματος που δε θα υπερβαίνεται το 1/3 1/5 του χορηγούμενου αζώτου. Έτσι, αν υποθέσουμε ότι χορηγείται 1 κιλό Ν/δένδρο (πχ 5 κιλά θειικής αμμωνίας), τότε ο φωσφόρος που συνιστάται να χορηγηθεί δεν υπερβαίνει τα γρι Ρ2Ο5/δένδρο (δηλ. 1,0-1,7 κιλά υπερφωσφορικού ). Ως πρακτικότερο συνιστάται χορήγηση 500 γρι Ρ2Ο5/δένδρο (δηλ 2,5 κιλά υπερφωσφορικού ) ανά διετία. Μόνο σε περιπτώσεις έντονης έλλειψης φωσφόρου (σε εδάφη που δεσμεύουν το φωσφόρο) χρειάζεται ισχυρή φωσφορική λίπανση της τάξης των 4-5 κιλών Ρ2Ο5/δένδρο (δηλ κιλά υπερφωσφορικού ) για δένδρα πλήρους ανάπτυξης. Για νεαρά ελαιόδεντρα, τα οποία είναι πιο ευπαθή στην ΤΡΟΦΟ πενία φωσφόρου, χορηγείται μικρότερη ποσότητα (1-8 κιλά ) ανάλογα με την ηλικία και την ανάπτυξη των δένδρων. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ΤΡΟΦΟ πενίας φωσφόρου, είναι μια διάστικτη χλώρωση των φύλλων, η οποία όμως δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο για διάγνωση, επειδή συχνά συνδέεται και με άλλα αίτια (περίσσεια αζώτου). Ασφαλής διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο με φυλλοδιαγνωστική. Κάλιο Η ελιά είναι ιδιαίτερα απαιτητική στο στοιχείο αυτό. Είναι γνωστό ότι σε χρονιές υψηλής παραγωγής μεγάλες ποσότητες καλίου απομακρύνονται με το συγκομίζομε ελαιόκαρπο και το κλάδεμα. Για μέγιστη παραγωγή και άριστη ποιότητα, η ελιά χρειάζεται τακτική καλιούχο λίπανση, ιδιαίτερα σε ελαιώνες στους οποίους για πολλά χρόνια δεν έχει χορηγηθεί κάλιο. Το ύψος της καλιούχου λίπανσης θα πρέπει να καθορίζεται με βάση το ύψος της αζωτούχου λίπανσης. Σε ελαιώνες, στους οποίους στο παρελθόν δεν έγινε καλιούχος λίπανση, καλό είναι για μερικά χρόνια να δοθεί κάλιο σε ποσότητα διπλάσια από το χορηγούμενο άζωτο. Αν για παράδειγμα χορηγείται 0,5 κιλό Ν/δένδρο (2,5 κιλά θειική αμμωνία) τότε θα πρέπει να δοθεί 1 κιλό Κ2Ο/δένδρο (2 κιλά θειικό κάλιο). Στη συνέχεια, μειώνουμε την ποσότητα του καλίου

25 στη δόση συντήρησης, η οποία είναι ίση με τη δόση του αζώτου (Κ2Ο=Ν). Μετά από χρονιές πολύ υψηλής καρποφορίας, καλό είναι να αυξήσουμε πάλι τη δόση του καλίου για συμπλήρωση των αποθεμάτων των ελαιόδεντρων. Η φυλλοδιαγνωστική, όπου υπάρχει δυνατότητα να γίνεται, μπορεί να μας κατευθύνει καλύτερα και στην περίπτωση της καλιούχου λίπανσης. Οι συνηθέστερες τροφοπενίες Τροφο- πενία Βορίου Είναι μια από τις πιο συνηθισμένες και σοβαρές ΤΡΟΦΟ πενιές της ελιάς στην Ελλάδα. Παρατηρείται τόσο σε νεαρά όσο και σε αιωνόβια δένδρα. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ΤΡΟΦΟ πενίας βορίου είναι ότι τα κορυφαία φύλλα στους νέους βλαστούς έχουν το ακραίο 1/3-2/3 τμήμα τους χλωρωτικό (αρχικά πρασινοκίτρινο στη συνέχεια κίτρινο/πορτοκαλί). Σταδιακά, το σύμπτωμα αυτό εμφανίζεται και στα φύλλα της βάσης των βλαστών, τα οποία μπορεί να εμφανίσουν και ξήρανση στην κορυφή τους. Σε πιο προχωρημένο στάδιο της ΤΡΟΦΟ πενίας παρατηρείται μικρούλια, παραμόρφωση φύλλων (έχουν σχήμα ροπάλου) και έντονη φιλόπτωχή. Σε κλάδους που εμφανίζουν συμπτώματα στα φύλλα, αν αφαιρεθεί με μαχαιρίδιο λεπτό στρώμα του φλοιού, φαίνεται ένας καστανός χρωματισμός που οφείλεται σε νέκρωση του καμβρίου. Το σύμπτωμα αυτό είναι χαρακτηριστικό και επιβεβαιώνει την έλλειψη του βορίου. Έτσι, δένδρα που υποφέρουν από έλλειψη βορίου φαίνονται από απόσταση σαν χλωρωτικά ενώ καθυστερούν σημαντικά την έναρξη της νέας βλάστησης την άνοιξη. Φύλλα από δένδρα που πάσχουν, περιέχουν βόριο λιγότερο από 20 p, ενώ φύλλα από φυσιολογικά δένδρα περιέχουν βόριο πάνω από 20 p (επί ξηρού βάρους). Προστίθενται στο έδαφος γρι βράκα ανά δένδρο πλήρους ανάπτυξης, ενώ σε νεότερα δένδρα χορηγούνται μικρότερες ποσότητες (10 γρι ανά έτος ηλικίας από την στιγμή φύτευσης στο χωράφι). Για γρηγορότερη αντίδραση των δένδρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η υδατοδιαλυτή μορφή του βορίου (Soluboρ, κ.ά.) με διαυλική εφαρμογή ή μέσω του δικτύου άρδευσης αν υπάρχει. Τοφο πενία Καλίου Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ΤΡΟΦΟ πενίας αυτής είναι ένας μεταχρωματισμός των φύλλων (απόχρωση ορείχαλκου) που αρχίζει από την κορυφή του ελάσματος και σταδιακά καταλαμβάνει ολόκληρο το φύλλο ή το μεγαλύτερο μέρος του. Παράλληλα, παρατηρείται ξήρανση στο κορυφαίο τμήμα του φύλλου κατά 1/3-2/3 του μήκους του. Παρατηρούνται επίσης, μικρό μήκος νέας βλάστησης, μικρούλια, φιλόπτωχή και ξήρανση κλαδίσκων. Σε προχωρημένο στάδιο της ΤΡΟΦΟ πενίας, η παραγωγή του δένδρου μειώνεται πολύ. Η διάγνωση με τα παραπάνω συμπτώματα μόνο δεν είναι ασφαλής. Χρειάζεται επιβεβαίωση με ανάλυση φύλλων. Εάν η περιεκτικότητα των φύλλων σε κάλιά είναι 0,1-0,3% (επί ξηρού βάρους) τότε μπορούν τα συμπτώματα να αποδοθούν με βεβαιότητα στην ΤΡΟΦΟ πενία καλίου.

26 Δένδρα που δεν παρουσιάζουν συμπτώματα έχουν περιεκτικότητα καλίου στα φύλλα που κυμαίνεται από 0,4 μέχρι 1,7%. Πολλές φορές η ΤΡΟΦΟ πενία καλίου οφείλεται στη ξηρασία (δέσμευση καλίου από τα κολλοειδή της αργίλου) και στην αδυναμία των δένδρων να απορροφήσουν κάλιο από το έδαφος. Καλλιεργητικές φροντίδες που συμβάλλουν σε μεγαλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των δένδρων και στην εξασφάλιση επαρκούς υγρασίας στο έδαφος, διορθώνουν ή τουλάχιστον αμβλύνουν το πρόβλημα. Στις περιπτώσεις που τα εδάφη δεσμεύουν κάλιο, είναι απαραίτητη η προσθήκη μεγαλύτερων ποσοτήτων καλιούχου λιπάσματος. Συνήθως χορηγούνται κιλά θειϊκού καλίου ανά δένδρο μέσης ανάπτυξης. Εναλλακτικά, μπορεί να χορηγηθεί το μισό κάλιά το χειμώνα σε μορφή θειικού καλίου και να γίνουν συμπληρωματικές λιπάνσεις με υδατοδιαλυτό νιτρικό κάλιο μέσω του δικτύου άρδευσης, αν υπάρχει. Το νιτρικό κάλιά χορηγείται με την υδρολίπανση σε δόση γρ/δένδρο μετά την καρπό δέση. Τροφοπενίες Ασβεστίου και Μαγνησίου Τα κυριότερα συμπτώματα της έλλειψης ασβεστίου είναι η χλώρωση του ακραίου τμήματος των φύλλων, όπως και στην τροφοπενία βορίου, που όμως συνοδεύεται με λεύκανση των νεύρων στην περιοχή του χλωρωτικού τμήματος των παλαιών φύλλων. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της έλλειψης μαγνησίου είναι η χλώρωση των φύλλων που αρχίζει από την κορυφή ή τα πλάγια του ελάσματος και προοδευτικά καταλαμβάνει ολόκληρη την επιφάνειά του, η έντονη φυλλόπτωση και η φτωχή βλάστηση. Η διόρθωση της τροφοπενίας ασβεστίου γίνεται μάλλον εύκολα με προσθήκη 5-10 κιλών οξειδίου του ασβεστίου ή μαρμαρόσκονης ανά ελαιόδεντρο. Προσδιορισμός του ph του εδάφους πριν την εγκατάσταση του ελαιώνα και προσθήκη ασβεστίου μετά από χημική ανάλυση, είναι η σωστότερη και μονιμότερη μέθοδος. Η τροφοπενία μαγνησίου διορθώνεται με την προσθήκη γρ οξειδίου του μαγνησίου (πχ 1,2-2,0 κιλά/δένδρο κιζερίτη ή 3,0-5,0 κιλά θειικό καλιομαγνήσιο, που περιέχει και κάλιο για ταυτόχρονη λίπανση με το στοιχείο αυτό) ή με ψεκασμό των δένδρων με 2-4% διάλυμα υδατοδιαλυτού θειικού μαγνησίου. Αζωτούχα Λιπάσματα Τα αζωτούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται συνήθως στην ελιά είναι τα παρακάτω: Θειική αμμωνία. Διατίθεται σε δύο μορφές: Κρυσταλλική (21-0-0) και Κοκκώδης (20,5-0-0) Η θειική αμμωνία περιέχει επίσης 23-24% θείο. Είναι κατάλληλη για ασβεστούχα αλκαλικά εδάφη, στα οποία λόγω της μείωσης του ph στη ριζόσφαιρα, αυξάνει τη διαλυτότητα του φωσφόρου και των ιχνοστοιχείων (σίδηρος, ψευδάργυρος κλπ.). Δεν συνιστάται η χρήση της σε όξινα εδάφη. Η κοκκώδης μορφή προσφέρεται ιδιαίτερα για μηχανική διασπορά με λιπασματοδιανομείς.

27 Για την αποφυγή μεγάλων απωλειών από εξαέρωση αμμωνίας, συνιστάται η εφαρμογή της να γίνεται με ενσωμάτωση στο έδαφος (φρεζάρισμα). Το άζωτο βρίσκεται σε αμμωνιακή μορφή, η οποία δεν απομακρύνεται εύκολα από το έδαφος. Γίνεται διαθέσιμο στα φυτά, κυρίως μετά από σταδιακή μετατροπή σε νιτρική μορφή, μέσα σε λίγες εβδομάδες από την εφαρμογή. Έχει έτσι καλή υπολειμματική δράση και προσφέρεται για λιπάνσεις νωρίς στην καλλιεργητική περίοδο. Νιτρική αμμωνία. Διατίθεται σε κοκκώδη μορφή με περιεκτικότητα σε άζωτο 33-34,5% (33,5-0-0 ή 34, κ.ά.). Είναι πολύ ευδιάλυτη στο έδαφος, όπου με ελάχιστη υγρασία παρέχει στα φυτά άζωτο σε νιτρική και αμμωνιακή μορφή. Το νιτρικό άζωτο, το οποίο είναι άμεσα αφομοιώσιμο από τα φυτά, δεν συγκρατείται στο έδαφος και όσο δεν έχει απορριφθεί από τις ρίζες εκπλύνεται προς το υπέδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα και χάνεται μολύνοντας το περιβάλλον. Το αμμωνιακό άζωτο αντίθετα συγκρατείται από το έδαφος και γίνεται σταδιακά διαθέσιμο στα φυτά μέσα σε λίγες εβδομάδες. Έχει μικρότερη υπολειμματική πρέπει να αποφεύγεται σε όξινα εδάφη και σε υγρές περιοχές, ακόμα και σε ουδέτερα εδάφη, γιατί προκαλεί σταδιακή οξίνιση του εδάφους. Ασβεστούχος νιτρική αμμωνία. Διατίθεται σε κοκκώδη μορφή και είναι μείγμα νιτρικής αμμωνίας και ανθρακικού ασβεστίου (γύψος), με περιεκτικότητα σε άζωτο 26-28%. Προσφέρεται για χρήση αντί της θειικής ή νιτρικής αμμωνίας, σε όξινα εδάφη καθώς και σε περιοχές με υγρό κλίμα για την αποφυγή της οξίνισης των εδαφών. Ουρία. Είναι ευδιάλυτη στο νερό και περιέχει το άζωτο σε οργανική μορφή (45-46% Ν). Είναι πηγή αζώτου βραδείας δράσεως (γιατί πρέπει πρώτα να μετατραπεί σε αμμωνία για να γίνει αφομοιώσιμη) και αυτό περιορίζει τις απώλειες νιτρικού αζώτου από έκπλυση. Στο έδαφος έχει οξεογόνο επίδραση, ενώ στα ασβεστούχα εδάφη παρατηρούνται έντονες απώλειες λόγω εξαέρωσης της αμμωνίας. Για την αποφυγή των απωλειών αυτών, θα πρέπει η χορήγηση της ουρίας να γίνεται με άμεση ενσωμάτωση ή με εφαρμογή άρδευσης αμέσως μετά τη διασπορά ή τέλος με υδρολίπανση. Στην ελιά συνιστάται για συμπληρωματική αζωτούχα λίπανση με διαφυλλικούς ψεκασμούς, καθώς και για υποβοήθηση της απορρόφησης ιχνοστοιχείων από τα φύλλα. Για αποφυγή τοξικοτήτων στις καλλιέργειες θα πρέπει οι προσμίξεις διουρίας να είναι μικρότερες από 2% για εφαρμογή ουρίας από το έδαφος και μικρότερες από 0,25% για διαφυλλική εφαρμογή. Καλιούχα Λιπάσματα Τα παρακάτω καλιούχα λιπάσματα χρησιμοποιούνται συνήθως στην ελιά o Θειικό κάλιο. Διατίθεται σαν σκόνη ή κοκκώδες για εφαρμογή στο έδαφος και σε κρυσταλλική (υδατοδιαλυτή) μορφή για εφαρμογή με υδρολίπανση ή διαφυλλικούς ψεκασμούς. Περιέχει 48-50% Κ2Ο και γύρω στο 17% S. Έχει χαμηλό δείκτη αλατότητας και ενδείκνυται για εδάφη με προβλήματα αλατότητας. Για εφαρμογή με υδρολίπανση έχει το μειονέκτημα της βραδείας διαλυτοποίησης σε θερμοκρασίες κάτω από 20οC. o Νιτρικό κάλιο. Διατίθεται σε κρυσταλλική ή σε κοκκώδη μορφή. Είναι πολύ ευδιάλυτο και προσφέρεται ιδιαίτερα για εφαρμογή με υδρολίπανση ή διαφυλλικούς ψεκασμούς. Είναι πηγή καλίου (46% Κ2Ο) αλλά και νιτρικού αζώτου (13% Ν). Συνιστάται για διαφυλλική λίπανση και μέσω του αρδευτικού συστήματος.

28 o Θειϊκό καλιομαγνήσιο Patentkali. Είναι μίγμα λιπάσματος θειικού καλίου και θειικού μαγνησίου. Περιέχει 28% K2O, 8% Mg και 18% S. είναι προϊόν της BASF, και συνιστάται για καλλιέργειες που απαιτούν μαγνήσιο αλλά είναι ευαίσθητες στο χλώριο o Φωσφορικά Λιπάσματα Για προσθήκη στο έδαφος συνιστώνται: 1) Το απλό υπερφωσφορικό (τύπος ) ή 2) Το τριπλό υπερφωσφορικό (τύπος ), τα οποία διατίθενται σε κοκκώδη μορφή. Για εφαρμογή με υδρολίπανση συνιστώνται τα κρυσταλλικά υδατοδιαλυτά : 1) Φωσφορικό μονοαμμώνιο (τύπος ) και 2) Φωσφορικό διαμμώνιο (τύπος ). o Λιπάσματα Βορίου Για την πρόληψη και τη θεραπεία της τροφοπενίας βορίου μπορεί να γίνει προσθήκη στο έδαφος του βόρακα ή εφαρμογή με υδρολίπανση (ή και με διαφυλλικούς ψεκασμούς) διαφόρων διαλυτών μορφών βορίου που διατίθενται στην αγορά. Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ελιά είναι δένδρο που για αν καρποφορήσει άφθονα δίνοντας και καλής ποιότητας λάδι,θέλει κάλιο,αρκετό φώσφορο και ανάλογο άζωτο παράλληλα στις καλλιεργητικές περιποιήσεις (σκάψιμο-όργωμα-ξελάκκωμα-κλάδεμα-καταπολέμηση ασθενειών) που πρέπει απαραίτητα να συνδυάζονται με την καλή λίπανση η ελιά θέλει ακόμη και αρκετό ασβέστιο,για αυτό στα μέρη που δεν βρίσκει τον απαραίτητο ασβέστη βλέπουμε να μη προκόβει το δένδρο. Η παλιά ανεύθυνη γνώμη πως η ελιά είναι δέντρο χωρίς απαιτήσεις ώστε να γίνεται και στα πιο φτωχά χρώματα σήμερα πια δε δικαιολογείται υστέρα από τα εξαίρετα αποτελέσματα που σε διαφορά μέρη της Ελλάδας έδωσε η συστηματική λίπανση του αιωνόβιου δένδρου. Εκείνο που έχομε να παρατηρήσουμε ιδιαίτερά είναι ότι: Η ελιά αν και δεν πρέπει να έχει ποσότητες αζώτου στην διάθεση της για να αναπτυχθεί και καρποφορήσει κανονικά-ωστόσο για το λόγο ότι από το ένα μέρος αρκετό άζωτο σε σχέση πάντα προς το δυο αλλά θρεπτικά στοιχεία (φωσφόρο και καλή) είναι απαραίτητο για το σχηματισμό του ξύλου του φυλλώματος και των καρπών όπως για όλα τα φυτά από το άλλο δε μέρος ότι τα περισσότερα χρώματα που συναντούμε το δένδρο αυτό στην Ελλάδα παρουσιάζουν λίγο η πολύ έλλειψη αζώτου ανάγκη της λίπανσης της ελιάς με τα καταλληλά αζωτούχα λιπάσματα βλέπουμε να παρουσιάζεται πρώτη,χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορούμε να λιπαίνουμε την ελιά με μόνο αζωτούχα λιπάσματα Η οργανική λίπανση (Κόπρες χωνεμένες και τα όμοια όπως και η χλωρή) είναι πολύ αποτελεσματική για τα λιόδεντρα,που μάλιστα τέτοια λίπανση πρέπει να γίνει και για τη διόρθωση της <φυσικής σύστασης> (πολύ ελαφρό η αμμουδερό η πολύ βαρύ, σφιχτό χώμα).

29 Οι χωνεμένες κοπριές πρέπει να συμπληρώνονται στις ελλείψεις τους (φωσφόρο και καλή) με φωσφορούχο λίπασμα 4% υπερφωσφορικό και καλιούχο λίπασμα (1% θεϊκό καλή).οι ποσότητες κοπριάς που θα δώσουμε είναι σαν πρόκειται να λιπάνουμε όλη την έκταση 2500 κιλά και περισσότερο αν πρόκειται να διορθώσουμε και το χώμα. Η κιλά για κάθε μεγάλο δένδρο και αρκετά λιγότερο για νεαρά δένδρα.σκορπίζουμε από το χειμώνα την κοπριά και την παραχώνουμε όπως λέμε παρακάτω και για τον ασβέστη Η χλωρή λίπανση να συμπληρώνεται με 60 κιλά υπερφωσφορικό και με κιλά θειικό Κάλιο για κάθε στρέμμα.(το περισσότερο Κάλιο να δίνεται στα αμμουδερά χρώματα που συνήθως αυτά δεν έχουν Κάλιο).Τέτοιες λιπάνσεις όπως και εκείνες που μπορούμε να κάνουμε με πλήρεις συνδυασμούς χημικών λιπασμάτων όπως λέμε παρακάτω πρέπει να συμπληρώνονται και με ασβέστη στο χώμα όπου η έλλειψη του γίνεται φανερή ποσότητα 250ως 350 κιλά κοινού ασβέστη για κάθε στρέμμα είναι αρκετή για 1-2 χρόνια ανάλογα και με την ανάγκη που υπάρχει.για κάθε μεγάλο δέντρο δίνουμε 5-10 κιλά ασβέστη που το σκορπίζουμε κατά το φθινόπωρο η το χειμώνα σε όλη τη σκιαζόμενη επιφάνεια από το φύλλωμα του δέντρου και λίγο πιο έξω σε κάποια απόσταση από τον κορμό και το παραχώνουμε στο χώμα (αφήνουμε τον ασβέστη άσβεστο σε τόπους τόπους για να τριφτεί και έπειτα το ξαπλώνουμε κανονικά και το παραχώνουμε) Κατά το φύτεμα της ελιάς την κοπριά καλά χωνεμένη και συμπληρωμένη με μικρότερες ποσότητες φωσφοροκαλιούχων λιπασμάτων από όσες είπαμε παραπάνω- την τοποθετούμε κανονικά γύρω στο δεντράκι σκεπάζοντας την με χώμα για να μη φτάσει ως εκεί η κοπριά.. Τα συνδυασμένα λιπάσματα σαν εξασφαλίσουμε και αρκετή υγρασία στο χώμα με ξελακκώματα σκαλίσματα κ.λπ. είναι πολύ αποτελεσματικά για την λίπανση της ελιάς. Τα χημικά λιπάσματα τα δίνουμε σε εποχή και με τρόπο που δίνουμε και τις κοπριές.για να εξασφαλίσουμε όμως τη θετική επίδραση του λιπάσματος, πρέπει αυτό να το δίνουμε κοντά στις ρίζες (ριζίδια) αρκετά μακριά από τον κορμό σε έκταση μέχρι λίγο έξω από την σκιαζόμενη επιφάνεια του εδάφους. Η σκιά που ρίχνει το δέντρο όταν ο ήλιος βρίσκεται από πάνω κατά το κατακαλόκαιρο και σε βάθος ως 25 πόντους..αυτή η ανάγκη παρουσιάζει απόλυτα για τα φωσφορικά λιπάσματά πρώτα και έπειτα για τα καλιούχα.για αυτό το σοβαρό λόγο θα πρέπει να λιπαίνουμε με απλά λιπάσματα ώστε να δώσουμε το φώσφορο και το κάλιο σε αρκετό βάθος όσο το δυνατόν κοντά στις ρίζες και έπειτα το αζωτούχο λίπασμα σκεπάζοντας το υψηλότερα.αυτό είναι το σωστό το αποτελεσματικό και επομένως και το πιο οικονομικό.

30 Η εποχή για τη λίπανση της ελιάς μπορεί να αρχίσει από τα τέλη του καλοκαιριού προς το φθινόπωρο (κατά το ξελάκκωμα).έπειτα συνεχίζεται ως τις αρχές του χειμώνα που τότε δίνουμε και τα τρία θρεπτικά στοιχεία αν κυρίως το χώμα είναι μάλλον φτωχό.σαν έχουμε καλά λιπάνει το δένδρο με φωσφορικό και καλιούχο λίπασμα από ενωρίς και το χώμα δεν είναι πολύ φτωχό σε άζωτο, μπορούμε τότε να συμπληρώσουμε τη λίπανση με αζωτούχο λίπασμα από ενωρίς την άνοιξη. Ο τρόπος αυτός με τη συμπληρωματική λίπανση (τμηματική) γίνεται περισσότερο για την αποταμίευση τροφών από το δέντρο και έπειτα για την ανθοφορία και ανάπτυξη του καρπού της ελιάς. Η ελιά ξαναλέμε για να δώσει άφθονο και καλής ποιότητας καρπό έχει ανάγκη και από τακτική λίπανση. Με τέτοια δεδομένα είναι δυνατό να καρπίζει το δέντρο κάθε χρόνο. Πρέπει όμως και να τροφοδοτείται κάθε χρόνο. Ας εξηγήσουμε όμως τους πραγματικούς λογούς που αποτελούν το «μυστικό» που οδηγεί στην καλή και συνεχή καρποφορία του δέντρου αυτού. Εξετάζοντας τις ιδιαίτερες ικανότητες και αδυναμίες του δέντρου από το χώμα της Αθήνας βλέπουμε ότι: για να παραλάβει το δέντρο από το χώμα τις αρκετές τροφές που θα αποθηκεύσει στο σώμα του και θα τις ξοδέψει και έπειτα για την ανάπτυξη του, την ανθοφορία και καρποφορία χρειάζεται αρκετό χρόνο. Η αποταμίευση συστατικών από το δέντρο, γίνεται με βραδύ σχετικά ρυθμό, όταν και το χώμα είναι φτωχό. Έτσι θα πρέπει το δέντρο να βρει εγκαίρως στο χώμα όλα τα θρεπτικά του συστατικά σε αρκετές ποσότητες και στις πρέπουσες αναλογίες. Με τη συνεχή αποταμίευση, η ελιά θα βρίσκεται πάντα πραγματικά θαλερή δίνοντας νέα βλαστάρια που αυτά θα καρποφορήσουν στο δέντρο. Σαν το δέντρο έχει τις δυνάμεις να δίνει κάθε χρόνο άφθονα βλαστάρια τότε και η καρποφορία του θα γίνεται κάθε χρόνο. Εδώ φαίνεται καθαρά ποσό καταστρεπτική είναι για τη συγκομιδή που γίνεται με το ράβδισμα με το οποίο καταστρέφονται τα νεαρά βλαστάρια που πρόκειται να καρποφορήσουν τον επόμενο χρόνο. Να λοιπόν γιατί η λίπανση μόνη μπορεί και να μην δώσει κανένα αποτέλεσμα σαν παράλληλα δεν παίρνονται όλα τα μέτρα εκείνα που θα συντελούν στην καρποφορία και που όλα αυτά τα μέτρα αφορούν πρώτα την καλλιέργεια ώστε να εξασφαλισθεί όσο το δυνατό η απαιτούμενη υδροκαλλιέργεια, και ο αερισμός του χώματος και των ριζών και έπειτα η παράλληλα στις άλλες περιποιήσεις το κλάδεμα η συγκομιδή αρμέχτα. Η καταπολέμηση των εχθρών του δέντρου της ελιάς που είναι πάρα πολύ. Φυσικό επομένως είναι σαν δεν εμποδίζονται στην καταστρεπτική δράση τους να ελαττώνουν σημαντικά την παραγωγή και εξασθενίζοντας το δέντρο να το κάνουν ανίκανο για συνεχή καρποφορία Κλάδεμα ελιάς

31 Το κλάδεμα των ελαιόδεντρων είναι μια σημαντική εργασία που αποσκοπεί στην προσαρμογή της ανάπτυξης της καρποφορίας των δένδρων στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής και στις καλλιεργητικές μας επιδιώξεις, ιδιαίτερα στη διευκόλυνση της συγκομιδής, η οποία αποτελεί και το σπουδαιότερο πρόβλημα της ελαιοκαλλιέργειας σήμερα. Οι στόχοι του κλαδέματος είναι: 1. Το ισοζύγιο μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας. 2. Η ελαχιστοποίηση της μη παραγωγικής περιόδου. 3. Η παράταση της περιόδου σταθερής απόδοσης του φυτού. 4. Η αποφυγή της πρόωρης παρακμής ή γηρασμού του δένδρου. 5. Η επίτευξη οικονομικών ωφελειών. 6. Η εξοικονόμηση υγρασίας, που είναι περιοριστικός παράγοντας σε ξηρικούς ελαιώνες. Στα ελαιόδεντρα εφαρμόζονται τρεις τύποι κλαδέματος ανάλογα με τον κύριο στόχο μας: Κλάδεμα διαμόρφωσης στα νεαρά δένδρα Σκοπός του κλαδέματος είναι η δημιουργία ενός ανθεκτικού σκελετού του δένδρου και ενός σχήματος που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μας (ελαιοσυλλογή). Κλάδεμα καρποφορίας στα παραγωγικά δένδρα Σκοπός του κλαδέματος είναι η εξασφάλιση όσο το δυνατό σταθερής απόδοσης των δένδρων και καλής ποιότητας καρπού (ειδικά όσον αφορά τις επιτραπέζιες ποικιλίες). Κλάδεμα ανανέωσης στα ηλικιωμένα δένδρα Σκοπός του κλαδέματος είναι η αποφυγή της εξάντλησης με τα χρόνια και η επαναφορά των δένδρων σε επιθυμητά σχήματα και μεγέθη. Κλάδεμα Διαμόρφωσης Περιλαμβάνει τις απαραίτητες επεμβάσεις ώστε τα δένδρα μετά τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής τους να πάρουν σχήμα που να διευκολύνει τις καλλιεργητικές εργασίες, τους ψεκασμούς και ιδιαίτερα τη συγκομιδή. Κατά τη φάση αυτή, θα πρέπει να αποφεύγονται τα αυστηρά κλαδέματα που καθυστερούν την είσοδο των δένδρων σε καρποφορία. Ένα συνηθισμένο σχήμα είναι το ελεύθερο κύπελο. Ελεύθερο κύπελο Για τη διαμόρφωση στο σχήμα αυτό, τα δενδρύλλια κόβονται σε ύψος εκ από το έδαφος κατά τη μεταφύτευση. Την πρώτη χρονιά, επιδιώκεται η δημιουργία πλάγιων βλαστών σε κανονικές αποστάσεις γύρω από τον κεντρικό βλαστό και σε ύψος εκ από το έδαφος. Στα επόμενα χρόνια γίνεται ελάχιστο κλάδεμα, μόνο για αφαίρεση σπασμένων κλαδιών, καθώς επίσης και κλαδιών που διασταυρώνονται μεταξύ τους. Αφού το δένδρο αναπτυχθεί καλά, επιλέγονται 3-5 βασικοί βραχίονες σε απόσταση εκ. μεταξύ τους γύρω από τον κεντρικό βλαστό, ο οποίος στη συνέχεια αφαιρείται. Μετά την είσοδο του δένδρου στην καρποφορία, εφόσον δεν γίνονται αυστηρά κλαδέματα, το δέντρο παίρνει σταδιακά ένα ελεύθερο σφαιρικό σχήμα.

32 Για εντατικά συστήματα καλλιέργειας, στα οποία γίνονται πυκνές φυτεύσεις, επιδιώκονται χαμηλά σχήματα διαμόρφωσης. Τα σπουδαιότερα είναι το χαμηλό κύπελλο και το θαμνώδες σχήμα. Στο χαμηλό κύπελλο, η διακλάδωση των βραχιόνων γίνεται από πολύ χαμηλά, στα εκ. από το έδαφος. Στο θαμνώδες σχήμα, δεν γίνεται καμία επέμβαση κλαδέματος στα πρώτα 5-6 χρόνια και μετά αφαιρούνται μόνο οι καχεκτικοί βλαστοί και οι κορυφές που υπερβαίνουν σε ύψος τα 3 μέτρα. Το θαμνώδες σχήμα έχει ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα για εντατική καλλιέργεια: Τα δένδρα μπαίνουν γρηγορότερα στην καρποφορία. Δίνουν μεγαλύτερη μέση στρεμματική απόδοση σε σύγκριση με άλλα σχήματα. Κάνουν δυνατή τη συγκομιδή χωρίς σκάλες, μειώνοντας έτσι το κόστος. Ελεύθερο κύπελο, χαμηλό κύπελο και θαμνώδες σχήμα Τόσο το θαμνώδες όσο και το χαμηλό κύπελλο έχουν το μειονέκτημα ότι δυσχεραίνουν τη μηχανική καλλιέργεια του εδάφους και επίσης κάνουν σχεδόν αδύνατη τη συλλογή του ελαιόκαρπου από το έδαφος. Ένα βελτιωμένο χαμηλό σχήμα, χωρίς τα μειονεκτήματα αυτά, είναι το χαμηλό κυλινδρικό με μονό κορμό και χαμηλή διακλάδωση κόμης. Τα κύρια συστήματα κλαδέματος που εφαρμόζονται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου είναι τα ακόλουθα: 1. Το σχήμα με δύο βραχίονες, που είναι κοινό στην Ανδαλουσία, κυρίως για επιτραπέζιες ποικιλίες. 2. Το σχήμα κηροπηγίου στην Τυνησία. 3. Το σχήμα διπλού ή τριπλού κορμού στη Σεβίλλη. 4. Το πολύ-κωνικό σχήμα, στο οποίο κάθε βραχίονας έχει το σχήμα ενός κώνου, που απαντάται σε ορισμένες περιοχές της Ιταλίας. 5. Το ελεύθερο κύπελλο στη Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. 6. Το σφαιρικό σχήμα, το οποίο δεν είναι τόσο διαδεδομένο γιατί δεν επιτρέπει τον πλήρη φωτισμό του δένδρου. 7. Το χαμηλό κυλινδρικό σχήμα. 8. Το σχήμα χωρίς κορμό στην Τυνησία. Η ελεύθερη παλμέτα. Το σχήμα αυτό παρουσιάζει ορισμένες δυσκολίες και δεν είναι διαδεδομένο στις ελαιοπαραγωγές χώρες. Κλάδεμα καρποφορίας Η ελιά καρποφορεί σε βλαστούς του προηγούμενου έτους. Οι πολύ ζωηροί βλαστοί δεν είναι καρποφόροι (έχουν μόνο βλαστοφόρους οφθαλμούς), ενώ οι αδύνατοι βλαστοί δίνουν ελάχιστους καρπούς (έχουν λίγους καρποφόρους οφθαλμούς). Για το λόγο αυτό, σκοπός του

33 κλαδέματος καρποφορίας είναι η δημιουργία βλαστών μέτριου μήκους και η διατήρηση της καρποφόρας ζώνης σε καλή ζωηρότητα και με καλό φωτισμό. Οι παραπάνω στόχοι είναι δύσκολο να επιτευχθούν σε πυκνά φυτεμένα δένδρα που σκιάζονται το ένα από το άλλο. Στην περίπτωση αυτή, η καρποφόρα ζώνη περιορίζεται στις κορυφές των δένδρων και σε κάποια σημεία προς τη νότια πλευρά τους που τα βλέπει ο ήλιος. Στα δένδρα αυτά, όταν κόβονται οι κορυφές για χαμήλωμα των δένδρων, μειώνεται πολύ η απόδοσή τους γιατί αφαιρείται σημαντικό μέρος της καρποφόρας επιφάνειας. Στα κανονικά παραγωγικά δένδρα, συνιστάται να γίνεται κάθε χρόνο ένα μέτριο (όχι αυστηρό) κλάδεμα καρποφορίας, με αφαίρεση των πυκνών και νεκρών κλαδίσκων από την καρποφόρο ζώνη, επειδή με την πάροδο του χρόνου η ζώνη αυτή έχει την τάση να πυκνώνει και να γεμίζει με μικρούς βλαστούς. Κάνοντας το παραπάνω κλάδεμα, βελτιώνεται το μήκος των βλαστών και εξασφαλίζεται καλός φωτισμός στην καρποφόρα ζώνη. Το κλάδεμα αυτό πρέπει να είναι αυστηρότερο σε δένδρα που αναπτύσσονται σε άγονα και ξηρά εδάφη, ώστε να περιορίζεται η φυλλική επιφάνεια και να εξοικονομούνται θρεπτικά στοιχεία και νερό για τη νέα καρποφόρα βλάστηση. Αντίθετα, σε δένδρα που αναπτύσσονται σε γόνιμα εδάφη, ή που λιπαίνονται και αρδεύονται, το κλάδεμα δεν πρέπει να είναι αυστηρό, επειδή υπάρχει επάρκεια θρεπτικών στοιχείων και νερού τόσο για την υπάρχουσα καρποφορία, όσο και για τη δημιουργία της νέας καρποφόρας βλάστησης. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, το αυστηρότερο κλάδεμα δίνει λαίμαργους βλαστούς που αργούν να μπουν σε καρποφορία. Το κλάδεμα καρποφορίας στις επιτραπέζιες ποικιλίες, αν γίνει σωστά, μπορεί να βελτιώσει το μέγεθος των καρπών. Για το σκοπό αυτό συνιστάται καλύτερα να γίνεται στις χρονιές υπερβολικής καρποφορίας αραίωση καρποφόρων κλαδίσκων λίγο μετά την καρπόδεση. Το κατάλληλο κλάδεμα μπορεί επίσης να μειώσει την παρενιαυτοφορία. Για το σκοπό αυτό, συνιστάται αυστηρό κλάδεμα (με αφαίρεση βλαστών μέτριας ζωηρότητας που πιθανότατα θα εξελιχθούν σε καρποφόρους) το χειμώνα που προηγείται του έτους μεγάλης καρποφορίας. Κλάδεμα ανανέωσης Η ελιά έχει την ικανότητα να αναβλαστάνει από οποιοδήποτε σημείο του ξύλου της μετά από κοπή και αυτό το χαρακτηριστικό είναι που της δίνει τη γνωστή μακροζωία της. Για το λόγο αυτό, είναι δυνατή η ανανέωση γερασμένων δένδρων, καθώς επίσης και η αποκατάσταση δένδρων που ζημιώθηκαν από παγετό. Γερασμένα, χαμηλής παραγωγικότητας δένδρα, ανανεώνονται με κόψιμο του κορμού χαμηλά ή στο σημείο διακλάδωσης (σταυρός). Για μερική ανανέωση ή περιορισμό της κόμης σε πυκνοφυτεμένα δένδρα που σκιάζονται, το κόψιμο γίνεται στους βραχίονες ή στις πρώτες διακλαδώσεις τους σε ανάλογο ύψος. Στα σημεία κοπής αναπτύσσονται νέοι ζωηροί βλαστοί από τους οποίους επιλέγονται οι καταλληλότεροι για το σχηματισμό του νέου σκελετού του δένδρου. Το δένδρο μπαίνει πάλι σε καρποφορία μετά από 3-5 χρόνια. Για την αποκατάσταση δένδρων που επλήγησαν από παγετό, τα δένδρα αφήνονται για ένα χρόνο, ώστε να εκδηλωθεί η πραγματική έκταση της ζημιάς. Από τους νέους βλαστούς που στο μεταξύ εκπτύσσονται, θα σχηματιστούν οι νέοι κλάδοι του δένδρου, ενώ αφαιρούνται όλα τα κατεστραμμένα μέρη.

34 Πότε και με ποια ένταση γίνονται τα κλαδέματα Προκειμένου να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα: Ο όγκος των βροχοπτώσεων κατά την περίοδο του φθινοπώρου και του χειμώνα. Ο όγκος της εσοδείας του έτους που πέρασε. Η βλαστική κατάσταση του δένδρου τη στιγμή που θα επέμβει ο κλαδευτής. Ο προορισμός του φορτίου (επιτραπέζια κατανάλωση ή ελαιοποίηση). Η πυκνότητα φύτευσης και ο τύπος του κλαδέματος που πρόκειται να γίνει. Εποχή Κλαδέματος Το κλάδεμα του ελαιόδεντρου μπορεί να αρχίσει αμέσως μετά την συγκομιδή του καρπού. Έτσι, στις ποικιλίες της επιτραπέζιας ελιάς μπορεί να αρχίσει το Νοέμβριο Δεκέμβριο, αν οι ελιές μαζεύτηκαν πράσινες ή αργότερα, Φεβρουάριο Μάρτιο, αν μαζεύτηκαν μαύρες. Γενικά το κλάδεμα μπορεί να γίνει σε όλη την περίοδο από το φθινόπωρο ως τους πρώτους μήνες της άνοιξης. Όμως δεν θα πρέπει να γίνεται πριν και κατά την περίοδο του χειμώνα σε περιοχές που πλήττονται συχνά από παγετούς. 1.6 Περιοχές στην Βοιωτία με ελαιώνες Καπαρέλλι Ελαιώνας Αλίαρτος Θήβα

35 Κεφάλαιο δεύτερο 2.1 Ελιά και διατροφή Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η Μεσογειακή Διατροφή είναι ένα είδος διατροφής που χαρακτηρίζεται από χαμηλή κατανάλωση λίπους και ιδιαίτερα κορεσμένων λιπαρών οξέων, και αντίθετα από υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων, που βρίσκονται κυρίως στα σιτηρά και τα προϊόντα τους (δημητριακά, ψωμί, ρύζι και μακαρόνια), στα φρούτα, στα λαχανικά, στο γάλα και τα γαλακτοκομικά. Η μεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο. Η διατροφή αυτή ονομάστηκε έτσι γιατί χρησιμοποιείται από τους ευρωπαϊκούς λαούς της Μεσογείου δηλαδή Ισπανία, Αλβανία, Ιταλία, πρώην Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα και Κύπρο από το Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει σ αυτές τις χώρες δείχνει ότι αυτό το είδος της διατροφής οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά εκφυλιστικών ασθενειών. Πολυετείς έρευνες έχουν αποδείξει ότι η Μεσογειακή Διατροφή θεωρείται ως ο πλέον υγιεινός τρόπος διατροφής αφού προστατεύει από καρδιακές προσβολές, καρκίνο (π.χ. παχέος εντέρου), παχυσαρκία, κ.ά. Όμως η διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου, ειδικότερα αυτού που ζει στις μεγάλες πόλεις, ξεφεύγει κατά πολύ από το Μεσογειακό μοντέλο και χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση, συχνά υπερκατανάλωση, μεγάλων ποσοτήτων φαγητού που περιέχουν πολλά λίπη και ελάχιστες φυτικές ίνες.

36 Η μεσογειακή διατροφή έκανε διάσημη την Ελλάδα οδηγώντας τους ειδικούς ανά τον κόσμο να στρέψουν τον ενδιαφέρον τους στο «φαινόμενο της Κρήτης», όπως ονομάστηκε, χάρη στη μακροζωία του πληθυσμού του νησιού. Πρώτοι οι Μινωίτες κατανόησαν την αξία μιας ισορροπημένης διατροφής και αυτό φαίνεται από μεγάλα πιθάρια που βρέθηκαν στα ανάκτορα της Κνωσού και στα οποία έβαζαν λάδι ελιάς, δημητριακούς καρπούς, όσπρια και μέλι. Το ίδιο μαρτυρούν και οι διάφορες εικονογραφίες. Όσο περνούσαν τα χρόνια και φτάνοντας σιγά-σιγά στα βυζαντινά χρόνια οι απόγονοι των Μινωιτών (ή αλλιώς Κρητικοί) διατήρησαν τις συνήθειες των προγόνων τους που διασώζονται μέχρι σήμερα. Ακόμα, ο Πλάτων στην «Πολιτεία» συνιστά στους νέους λιτή διατροφή από ψωμί, ελιές, τυρί, βολβούς και λάχανα. Την ίδια εποχή που όλος ο κόσμος υστερείτο αισθητικής στο θέμα της διατροφής και δεν έδινε σημασία στη γεύση, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν 70 είδη ψωμιού. Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή μπορεί να περιγράφει με τα εξής χαρακτηριστικά: Υψηλή αναλογία σε μονοκόρεστα προς κορεσμένα λιπαρά οξέα Μέτρια κατανάλωση αιθυλικής αλκοόλης (κόκκινου κρασιού) Υψηλή κατανάλωση οσπρίων Υψηλή κατανάλωση δημητριακών (και ψωμιού) Υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών Χαμηλή κατανάλωση κρέατος και προϊόντων κρέατος Μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών.

37 2.1.1 ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Η πιο φυσική κατηγορία ελαιόλαδου με τέλειο άρωμα και γεύση. Η οξύτητά του δεν ξεπερνά το 0,8ο. Έχει έντονη φρουτώδη γεύση και άρωμα φρεσκοκομμένου καρπού ελιάς. Η μοναδική του γεύση αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο, τη φρεσκάδα στις σαλάτες ενώ δύσκολες γεύσεις που χρειάζονται ιδιαίτερη μαεστρία και μεταχείριση όπως το κυνήγι, τα ψητά και τα λαχανικά βρίσκουν το απόλυτό τους ταίρι. ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Φυσικό ελαιόλαδο με ευχάριστη γεύση και οσμή του οποίου η οξύτητα κυμαίνεται έως 2