δημήτρης συκιάς σημειώσεις θεωρητικών μουσικής συγχορδίες

Transcript

1 δημήτρης συκιάς σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 2 συγχορδίες 2014

2 2 συγχορδίες 2.1 Συμβολισμοί Δεν υπάρχει ένα καθιερωμένο και κοινά αποδεκτό σύστημα συμβολισμού φθόγγων, διαστημάτων, κλιμάκων, μελωδικών και αρμονικών βαθμίδων μιας κλίμακας, συγχορδιών κλπ. Από συγγραφέα σε συγγραφέα, από γλώσσα σε γλώσσα και κυρίως από σχολή σε σχολή, αυτά τα συστήματα αλλάζουν. Κατωτέρω προτείνουμε ένα σύστημα συμβολισμού όλων των ανωτέρω μουσικών εννοιών που θα ακολουθήσουμε στις παρούσες σημειώσεις. Ό,τι ακολουθεί θα εξηγηθεί στα επόμενα. Όταν παρουσιάζονται νέες έννοιες θα προσθέτουμε στον κατάλογο αυτόν καινούρια σύμβολα. 1. Συμβολίζουμε το όνομα των φθόγγων (pitch letter names) με κεφαλαία λατινικά: A (= λα), B (= σι), C (= ντο), D (= ρε), E (= μι), F (= φα), G (=σολ). Με δείκτη δεξιά του φθόγγου συμβολίζουμε την οκτάβα που ανήκει (pitch level). Το μεσαίο C του πιάνου ορίζουμε να ανήκει στην οκτάβα 4 και συμβολίζουμε: C 4. Παρ. 1 Συμβολισμός Φθόγγων / Τονικών Υψών 2. Συμβολίζουμε μια μείζονα τονικότητα / κλίμακα με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα του ονόματός της στα ελληνικά, π.χ. Ντο (= Ντο μείζονα) και μια ελάσσονα με μικρό, π.χ. ντο (= Ντο ελάσσονα). Χάρη συντομίας θα παραλείπουμε το μείζονα ή ελάσσονα. 3. Για τον συμβολισμό των τριφώνων συγχορδιών: 3.1 Μια μείζονα συγχορδία συμβολίζεται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα του ονόματός της στα ελληνικά, π.χ. Ντο (= Ντο μείζονα, C-E-G). 3.2 Μια ελάσσονα συγχορδία συμβολίζεται με μικρό το πρώτο γράμμα του ονόματός της στα ελληνικά, π.χ. ντο (= Ντο ελάσσονα, C-Eb-G). 3.3 Μια ελαττωμένη συγχορδία συμβολίζεται με μικρό το πρώτο γράμμα του ονόματός της στα ελληνικά και το σύμβολο º αριστερά ή δεξιά του ονόματος της συγχορδίας, π.χ. ντο (= Ντο ελαττωμένη, C-Eb-Gf). 3.4 Μια αυξημένη συγχορδία συμβολίζεται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα του ονόματός της στα ελληνικά και το σύμβολο + αριστερά ή δεξιά του ονόματος της συγχορδίας, π.χ. + Ντο (= Ντο μείζονα, C-E-G#). 3.5 Στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία τα τέσσερα είδη τριφώνων συγχορδιών με θεμέλιο το C συνήθως γράφονται: C, C min, ή Cm, C dim, ή Cº. και C aug ή C +. Έτσι λοιπόν D 3 δηλώνει τον φθόγγο ρε στην 3 η οκτάβα, Ρε την ρε μείζονα κλίμακα / τονικότητα και ρε, την ρε ελάσσονα, Ρε, ρε, ρε και +Ρε τα τέσσερα είδη συγχορδιών με θεμέλιο τον φθόγγο D. Δημήτρης Συκιάς 2014

3 Συγχορδίες 3 Παρ. 2 Συμβολισμός Τριφώνων Συγχορδιών 4. Τις μελωδικές βαθμίδες μιας κλίμακας συμβολίζουμε με ινδοαραβικούς αριθμούς και ένα caret ''^'': 1, 2, 3,..., 7. Τα παραδείγματα δίνονται στην Ντο και λα, ισχύουν βέβαια και για οποιαδήποτε μείζονα ή ελάσσονα κλίμακα. 4.1 Αλλοιωμένες μελωδικές βαθμίδες συμβολίζονται με το κατάλληλο σημείο αλλοιώσεως δεξιά της μελωδικής βαθμίδας, π.χ. 4#, 6@, 3$ κλπ. 4.2 Γενικότερα, όταν θέλουμε να δηλώσουμε βάρυνση μιας μελωδικής βαθμίδας σημειώνουμε το σύμβολο > στα δεξιά της εν λόγω βαθμίδας και αντίστοιχα το σύμβολο <, όταν θέλουμε να δηλώσουμε όξυνση, π.χ. 3>, 5<. Παρ. 3 Συμβολισμός Μελωδικών βαθμίδων 5. Για τον συμβολισμό των αρμονικών βαθμίδων κάνουμε τις εξής συμβάσεις: 5.1 Μια αρμονική βαθμίδα που σχηματίζει μείζονα συγχορδία συμβολίζεται με κεφάλαιο λατινικό αριθμό: I, II, κλπ. 5.2 Μια αρμονική βαθμίδα που σχηματίζει ελάσσονα συγχορδία συμβολίζεται με μικρό λατινικό αριθμό: i, ii, κλπ. 5.3 Μια αρμονική βαθμίδα που σχηματίζει αυξημένη συγχορδία συμβολίζεται με κεφάλαιο λατινικό αριθμό κι ένα + : π.χ + ΙΙΙ. Το σύμβολο + μπορεί να τοποθετηθεί αριστερά ή δεξιά του λατινικού αριθμού. 5.4 Μια αρμονική βαθμίδα που σχηματίζει ελαττωμένη συγχορδία συμβολίζεται με μικρό λατινικό αριθμό κι ένα º : π.χ ºii, ºvii. Ομοίως, το σύμβολο μπορεί να τοποθετηθεί αριστερά ή δεξιά του λατινικού αριθμού. 5.5 Όταν θέλουμε να δηλώσουμε συγχορδία που σχηματίζεται επί μιας αλλοιωμένης μελωδικής βαθμίδας (βαρυμένης ή οξυμένης), τοποθετούμε το κατάλληλο σημείο αλλοιώσεως στα αριστερά του συμβόλου της βαθμίδας και αναγράφουμε το σύμβολο της βαθμίδας σύμφωνα με τα προηγούμενα, έτσι ώστε να απεικονίζει το είδος της συγχορδίας, π.χ. αν θέλουμε να δηλώσουμε την ελάσσονα συγχορδία επί της 3 μελωδικής βαθμίδας της Ντο (= E@-G@-B@). Παρ. 4 Συμβολισμός Αρμονικών Βαθμίδων 5.6 Όταν αναφερόμαστε γενικά στις βαθμίδες του μείζονα ή του ελάσσονα αρμονικού τρόπου, π.χ. όταν εξετάζουμε ένα αρμονικό φαινόμενο που ισχύει σε μείζονα και ελάσσονα και το συσχετίζουμε με βαθμίδες, χρησιμοποιούμε κεφαλαιογράμματη γραφή για όλες τις αρμονικές βαθμίδες (I, II, III, IV, V, VI, VII).

4 4 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Τα περισσότερα εγχειρίδια Θεωρίας και Αρμονίας της Μουσικής χρησιμοποιούν κεφαλαιογράμματη γραφή για όλες τις αρμονικές βαθμίδες. Ο σπουδαστής θα επιλέξει το τι είναι καλύτερο και χρησιμότερο γι αυτόν. Προτείνουμε αυτό το σύστημα διότι θεωρούμε ότι είναι χρήσιμο να γνωρίζει και να αναγράφει ο σπουδαστής το είδος της συγχορδίας που σχηματίζεται σε κάθε βαθμίδα ενός τρόπου. Όταν αναφερόμαστε προφορικά σε μελωδικές βαθμίδες λέμε: 1, μελωδική βαθμίδα ένα / 2, μελωδική βαθμίδα δύο, κ.ο.κ. Χρησιμοποιούμε δηλαδή απόλυτα αριθμητικά επίθετα. Όταν αναφερόμαστε προφορικά σε αρμονικές βαθμίδες λέμε: Ι, πρώτη αρμονική βαθμίδα / ΙΙ, δεύτερη αρμονική βαθμίδα, κ.ο.κ. Χρησιμοποιούμε δηλαδή τακτικά αριθμητικά επίθετα. Και στις δύο ανωτέρω περιπτώσεις θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε τακτικά αριθμητικά μιας και θέλουμε να δηλώσουμε την σειρά των μελωδικών ή αρμονικών βαθμίδων. Για πρακτικούς λόγους όμως (και είναι σύμβαση μόνο αυτών των σημειώσεων) αναφερόμαστε στις μελωδικές βαθμίδες με απόλυτα αριθμητικά, λέμε για παράδειγμα προφορικά στην Αρμονία: το δύο - επτά εναρμονίζεται με δεύτερη με έξι - δεσπόζουσα, εννοώντας, 2-7 ii 6 - V 2.2 Γενικά περί Συγχορδιών 1. Διάστημα καλείται το μέτρο της απόστασης μεταξύ δύο φθόγγων. Εναλλακτικά, δύο (2) φθόγγοι που συνηχούν ή ηχούν διαδοχικά καλούνται (μουσικό) διάστημα / interval. 1.1 Οι φθόγγοι μπορούν να ακούγονται και διαδοχικά - μελωδικό διάστημα - και ταυτόχρονα - αρμονικό διάστημα. 1.2 Ένα διάστημα δεν πρέπει να συγχέεται με μια συγχορδία, εντούτοις μπορεί να υπονοεί μια συγχορδία. 1.3 Ο όρος διάστημα στην ελληνική ορολογία χρησιμοποιείται για την απόσταση μεταξύ δύο γραμμών του πενταγράμμου και για την απόσταση μεταξύ δύο φθόγγων. Δεν πρέπει να συγχέονται οι όροι. Στην αγγλοσαγονική βιβλιογραφία space καλείται η απόσταση μεταξύ δύο γραμμών του πενταγράμμου και interval η απόσταση μεταξύ δύο φθόγγων. Παρ. 5 Μελωδικά και Αρμονικά Διαστήματα 2. Το γένος ή αριθμητικό μέγεθος / numerical name (size) ενός διαστήματος καθορίζεται από την απόσταση μεταξύ βάσης και κορυφής του διαστήματος - συμπεριλαμβανομένης της βάσης και της κορυφής στην άθροιση - και το είδος / quality / modifier από τον αριθμό των ημιτονίων που περιέχει. 2.1 Το γένος ενός διαστήματος συμβολίζουμε με φυσικούς αριθμούς: 1, 2, 3, Το είδος ενός διαστήματος με ένα μικρό ή κεφαλαίο γράμμα που σημαίνει: εε (δις ελαττωμένο) ε (ελαττωμένο), μ (μικρό), Μ (μεγάλο), Κ (καθαρό), Α (αυξημένο), ΑΑ (δις αυξημένο). Περισσότερα για τα διαστήματα στο αντίστοιχο κεφάλαιο των Σημειώσεων. 3. Τρεις (3) φθόγγοι που συνηχούν καλούνται συγχορδία / chord, ή ειδικότερα τρίφωνη συγχορδία / triad / common chord. Οι αποστάσεις μεταξύ των φθόγγων μιας συγχορδίας καλούνται διαστήματα της συγχορδίας. 3.1 Ο όρος συγχορδία ετυμολογείται στα ελληνικά από την πρόθεση συν και το ουσιαστικό χορδή και υπονοεί την συνήχηση πολλών χορδών. Στην αγγλική, ο όρος chord προέρχεται από το μεσαιωνικό cord σύντμηση του accord που είχε την αρχική έννοια της συμφωνίας (agreement) και αργότερα του αρμονικού ήχου (harmonious sound). 3.2 Οι φθόγγοι μιας συγχορδίας μπορούν να ακουστούν ταυτόχρονα ή διαδοχικά, στην δεύτερη περίπτωση λέμε ότι η συγχορδία αρπίζεται, αναφερόμαστε επίσης σε αρπισμό ή

5 Συγχορδίες 5 άρπισμα μιας συγχορδίας / arpeggio. 3.3 Γενικά συγχορδίες μπορούν να κατασκευαστούν με ν φθόγγους, όπου 3 ν 7, με ν N, για την περίπτωση διατονικών συγχορδιών, ή 3 ν 12, για την περίπτωση των χρωματικών συγχορδιών. Θα αναφερθούμε σε διατονικές και χρωματικές συγχορδίες αργότερα. 3.4 Με 3 φθόγγους η συγχορδία καλείται τρίφωνη, με 4, τετράφωνη, με 5, πεντάφωνη κ.ο.κ. Γενικά, πολυχορδίες / polychords καλούνται συγχορδίες με πολλούς φθόγγους. 3.5 Μία συγχορδία που αποτελείται αποκλειστικά από διατονικούς φθόγγους καλείται διατονική / diatonic, με χρωματικούς ή με διατονικούς και χρωματικούς φθόγγους, χρωματική / chromatic. Η πλέον πολύφωνη διατονική συγχορδία είναι η επτάφωνη (επτά είναι οι διατονικοί φθόγγοι) και χρωματική, η δωδεκάφωνη (δώδεκα είναι οι χρωματικοί φθόγγοι). Η συγχορδία που αποτελείται από τους δώδεκα (12) χρωματικούς φθόγγους καλείται παντονική / pantonal. Η διάταξη των φθόγγων της παντονικής συγχορδίας πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μην προκύψει cluster. (δες 2.9.2) Παρ. 6 ν-φωνες Συγχορδίες 3.6 Συγχορδίες μπορούν να σχηματιστούν με υπέρθεση ίδιου γένους / αριθμητικού μεγέθους διαστημάτων και ίδιου ή διαφορετικού είδους - 2 ης, 3 ης, 4 ης και ε, μ, Μ, Κ, Α - και των αναστροφών αυτών των διαστημάτων - 7 ης, 6 ης, 5 ης - καθώς και με μίξη γενών (π.χ. συγχορδίες με 2 ες και 4 ες κλπ). Υπέρθεση διαστημάτων /stacked intervals ονομάζουμε την κάθετη τοποθέτηση διαστημάτων του ίδιου ή διαφορετικού γένους έτσι ώστε η κορυφή του ενός να γίνεται βάση του άλλου. Με αυτόν τον τρόπο παράγεται μια φθογγική στήλη η οποία γενικά καλείται συγχορδία. Όλες οι συγχορδίες της λεγόμενης Περιόδου της Κοινής Πρακτικής / Common Practice Period, ή Τονικής Περιόδου / Tonal Era - χοντρικά κατασκευάζονται με υπέρθεση διαστημάτων 3 ης. Να έχετε πάντως υπόψη σας ότι αυτό ''φαίνεται'', στην πραγματικότητα αυτές οι συγχορδίες προέκυψαν από την κίνηση των φωνών / voice leading. 3.7 Multiphonics καλούνται τα ηχητικά αμαλγάματα που παράγονται από πνευστά όργανα με ειδικές τεχνικές εκτέλεσης και αποτελούνται από φθόγγους προερχόμενους από την αρμονική στήλη. Τα multiphonics είναι συγχορδίες με την ευρεία έννοια της συνήχησης φθόγγων, αλλά όχι με την κοινή έννοια που τους αποδίδεται στην Τονική Αρμονία. Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή μετάφραση του όρου ''multiphonic'' στα ελληνικά. Παρ. 7 Multiphonic για Φλάουτο με τον Δακτυλισμό του

6 6 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 2.3 Τρίφωνες Συγχορδίες με 3 ες 1. Στην κλασική Αρμονία μια τρίφωνη κοινή ή με 3 ες συγχορδία / common chord / triad / tertian chords (αυτός ο όρος αναφέρεται ειδικά στην κατασκευή μιας συγχορδίας με 3 ες ) κατασκευάζεται με υπέρθεση δύο φθόγγων επί ενός δοσμένου φθόγγου, με τρόπο ώστε να σχηματίζονται διαστήματα 3 ης μεταξύ τους. 1.1 Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι μια τρίφωνη συγχορδία είναι ένα σύμπλεγμα τριών φθόγγων που χωρίζει ένα διάστημα 5 ης σε δύο υπερτιθέμενες 3 ες. Η τρίφωνη είναι η βασική συγχορδία της Τονικής Μουσικής. 2. Κάθε φθόγγος μιας τρίφωνης συγχορδίας έχει ιδιαίτερη ονομασία: 2.1 Ο φθόγγος επί του οποίου σχηματίζεται η συγχορδία καλείται θεμέλιος ή 1 η της συγχορδίας / fundamental / root. 2.2 Ο μεσαίος φθόγγος, ο οποίος σχηματίζει διάστημα 3 ης με την θεμέλιο, καλείται μέση ή 3 η της συγχορδίας / mediant / third. 2.3 Ο ψηλότερος φθόγγος, ο οποίος σχηματίζει διάστημα 5 ης με την θεμέλιο, καλείται κορυφή ή 5 η της συγχορδίας / fifth. Είναι λάθος να αναφέρεστε στην θεμέλιο, μέση και κορυφή μιας συγχορδίας ως 1 η, 2 η και 3 η της συγχορδίας. Το σωστό είναι: 1η, 3η και 5η! Ακόμη κι αν αναδιαταχθούν οι φθόγγοι άνω της θεμελίου, αφενός μεν η συγχορδία δεν αλλάζει, όπως θα δούμε κατωτέρω, αφετέρου οι φθόγγοι διατηρούν την ονομασία τους ως μέση (3 η ) και κορυφή (5η). Τρίφωνη μπορεί να είναι και μια συγχορδία που κατασκευάζεται με διαστήματα 2 ης, 4 ης κλπ. Είναι σαφές ότι σε αυτές τις παραγράφους αναφερόμαστε σε συγχορδίες που κατασκευάζονται με διαστήματα 3 ης και μόνον.. Παρ. 8 Οι Φθόγγοι μιας Συγχορδίας Είδη Τριφώνων Συγχορδιών 1. Το είδος του διαστήματος που σχηματίζεται μεταξύ της θεμελίου (1 ης ) και μέσης (3 ης ) καθώς και αυτό μεταξύ θεμελίου (1 ης ) και κορυφής (5 ης ) μιας συγχορδίας καθορίζει και το είδος / quality (type) of a chord της συγχορδίας. 1.1 Από όλους τους συνδυασμούς ειδών διαστημάτων 3 ης και 5 ης για να σχηματιστεί μια τρίφωνη συγχορδία στην κλασική Αρμονία μας ενδιαφέρουν οι ακόλουθοι τέσσερις (4): (i) Μείζων Συγχορδία (M) / Major: 3Μ / 5Κ (ii) Ελάσσων Συγχορδία (E) / Minor: 3μ / 5Κ (iii) Αυξημένη Συγχορδία (A) / Augmented: 3Μ / 5Α (iv) Ελαττωμένη Συγχορδία (ε) / Diminished: 3μ / 5ε 2. Μια συγχορδία ονομάζεται από το όνομα του φθόγγου (letter name) της θεμελίου της. Το είδος της καθορίζεται από το είδος των διαστημάτων που σχηματίζουν οι φθόγγοι της, συγκεκριμένα η 1 η - 3 η και η 1 η - 5 η. Το είδος του διαστήματος 3 ης - 5 ης καλό είναι να το γνωρίζετε επίσης, η συγχορδία πάντως ορίζεται πλήρως με τα δύο προαναφερθέντα διαστήματα. Στο Παρ. 9 που ακολουθεί αναπαριστούμε τα 4 είδη των τριφώνων συγχορδιών σε ένα καρτεσιανό διάγραμμα με άξονα x τα είδη των συγχορδιών και άξονα y τα είδη των σχηματιζόμενων διαστημάτων μεταξύ των φθόγγων.

7 Συγχορδίες 7 Παρ. 9 Δομή Τριφώνων Συγχορδιών Δείτε και το Παρ. 2. Στον Πίνακα 1 συγκεντρώνονται όσα εκτέθηκαν στην Σχηματιζόμενα Διαστήματα Πίνακας 1 Είδη Τριφώνων Συγχορδιών Είδος M E A ε 1 η - 3 η 3Μ 3μ 3Μ 3μ 1 η - 5 η 5Κ 5Κ 5Α 5ε Σύμφωνες και Διάφωνες Συγχορδίες 1. Οι μείζονες και οι ελάσσονες συγχορδίες κατασκευάζονται από σύμφωνα διαστήματα και μόνον. Στο άκουσμα αυτές οι συγχορδίες παρουσιάζουν μια σταθερότητα που οφείλεται στην εγγενή σταθερότητα της 5Κ που περιέχουν, καλούνται ως εκ τούτου σύμφωνες / consonants. 1.1 Λέγοντας ότι μια συγχορδία είναι σταθερή εννοούμε ότι το άκουσμά της είναι ολοκληρωμένο, δεν δημιουργείται η ανάγκη να ακολουθήσει κάτι άλλο, να δοθεί μια λύση / resolution όπως λέμε στην Αρμονία. Δημιουργούν το αίσθημα της στάσης, της ηρεμίας. Οι σύμφωνες συγχορδίες είναι απαραίτητες στην αρχή, στο τέλος, και στα πτωτικά σημεία ενός τονικού συνθέματος. 2. Οι αυξημένες και ελαττωμένες συγχορδίες περιέχουν αντίστοιχα μια 5Α ή μια 5ε, οι οποίες είναι διάφωνα διαστήματα. Οι συγχορδίες αυτές καλούνται διάφωνες /dissonant chords και είναι λιγότερο σταθερές στο άκουσμα από τις σύμφωνες. 2.1 Οι διάφωνες, ασταθείς συγχορδίες δεν έχουν ολοκληρωμένο άκουσμα, απαιτούν την συνέχεια, την λύση τους σε μία σύμφωνη συγχορδία. Δημιουργούν το αίσθημα της κίνησης, της έντασης. 3. Οι έννοιες του σύμφωνου και διάφωνου γενικότερα, είτε αφορούν διαστήματα, είτε συγχορδίες είναι σχετικές. Εξαρτώνται από την εποχή, το ύφος της μουσικής και το μουσικό περιβάλλον -αρμονικό και αντιστικτικό - εντός του οποίου λειτουργούν. Μια σύμφωνη συγχορδία σε ένα διάφωνο περιβάλλον ηχεί ως ''διάφωνη''. 4. Στην Φυσική δίνεται ένας ''απόλυτος'' ορισμός του σύμφωνου και διάφωνου, ο οποίος όμως δεν ανταποκρίνεται πάντα στο ''μουσικό'' αίσθημα που δημιουργείται: όσο πιο απλός είναι ο λόγος των συχνοτήτων μιας ταλαντούμενης χορδής τόσο πιο σύμφωνο το διάστημα που παράγεται. 1 : 9/8 : 5/4 : 4/3 : 3/2 : 5/3 : 15/8 : 2 C D E F G A B C

8 8 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 5. Σχηματικά, μπορούμε να θέσουμε μια γενική αρχή για όλη την τονική μουσική: συμφωνία στάση, ηρεμία διαφωνία κίνηση, ένταση Ο Jadassohn (A Manual of Harmony, 1893) καλεί τις σύμφωνες συγχορδίες ανεξάρτητες / indepedent και τις διάφωνες, εξαρτημένες / dependent, ακριβώς επειδή δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους και απαιτούν συνέχεια προς μια ανεξάρτητη συγχορδία Κατασκευή Τριφώνων Συγχορδιών 1. Με δοσμένο τον φθόγγο της θεμελίου (1 ης ) για να κατασκευάσουμε μια τρίφωνη συγχορδία: 1.1 Με βάση του διαστήματος τον φθόγγο της θεμελίου της ζητούμενης συγχορδίας κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα ανιούσας 3 ης (3Μ, 3μ), ανάλογα με το είδος της, και βρίσκουμε την μέση της. 1.2 Από τον φθόγγο της θεμελίου κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα ανιούσας 5 ης (5Κ, 5ε, 5Α) και βρίσκουμε την κορυφή της. Παρ. 10α Κατασκευή Μείζονος Συγχορδίας με Δοσμένη την Θεμέλιο 2. Με δοσμένο τον φθόγγο της μέσης (3 ης ) για να κατασκευάσουμε μια τρίφωνη συγχορδία: 2.1 Με κορυφή του διαστήματος τον φθόγγο της μέσης της ζητούμενης συγχορδίας κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα κατιούσας 3 ης (3Μ, 3μ), ανάλογα με το είδος της, και βρίσκουμε την θεμέλιό της. 2.2 Με βάση την θεμέλιο που βρήκαμε στο προηγούμενο βήμα κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα ανιούσας 5 ης (5Κ, 5ε, 5Α) και βρίσκουμε την κορυφή της. Παρ. 10β Κατασκευή Μείζονος Συγχορδίας με Δοσμένη την Μέση 3. Με δοσμένο τον φθόγγο της κορυφής (5ης) για να κατασκευάσουμε μια τρίφωνη συγχορδία: 3.1 Με κορυφή του διαστήματος τον φθόγγο της μέσης (5 ης ) της ζητούμενης συγχορδίας κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα κατιούσας 5 ης (5Κ, 5ε, 5Α), ανάλογα με το είδος της, για να βρούμε την θεμέλιό της. 3.2 Με βάση του διαστήματος τον φθόγγο της θεμελίου που βρήκαμε στο προηγούμενο βήμα κατασκευάζουμε το κατάλληλο διάστημα ανιούσας 3 ης (3Μ, 3μ) και βρίσκουμε την μέση της. Αν δοθεί η μέση ή η κορυφή μιας συγχορδίας, η πρώτη μας κίνηση είναι να βρούμε την θεμέλιο της συγχορδίας! Παρ. 10γ Κατασκευή Μείζονος Συγχορδίας με Δοσμένη την Κορυφή

9 Συγχορδίες Αναστροφές μιας Συγχορδίας 1. Ο χαμηλότερος (σε οξύτητα) φθόγγος μιας συγχορδίας καλείται βάσιμο. Όπως θα δούμε κατωτέρω δεν είναι απαραίτητο στο βάσιμο μιας συγχορδίας να βρίσκεται πάντα η θεμέλιος. 2. Ανάλογα με τον φθόγγο που βρίσκεται στο βάσιμο μιας συγχορδίας καθορίζεται η κατάστασή της. 3. Μια τρίφωνη συγχορδία μπορεί να βρίσκεται σε τρεις (3) καταστάσεις: Ευθεία / root position, Α Αναστροφή / 1 st inversion και Β Αναστροφή / 2 nd inversion. 3.1 Μία συγχορδία βρίσκεται σε Ευθεία κατάσταση αν η θεμέλιος (1 η ) της βρίσκεται στο βάσιμο. 3.2 Μία συγχορδία βρίσκεται σε Α αναστροφή αν η μέση (3 η ) της βρίσκεται στο βάσιμο. 3.3 Μία συγχορδία βρίσκεται σε Β αναστροφή αν η κορυφή (5 η ) της βρίσκεται στο βάσιμο. 4. Να έχετε υπόψη σας τα εξής πολύ βασικά: 4.1 Το είδος της συγχορδίας δεν αλλάζει όταν βρίσκεται σε αναστροφή. 4.2 Οι δυο ψηλότερες φωνές της συγχορδίας μπορούν να διαταχθούν με οποιοδήποτε τρόπο πάνω από τον φθόγγο του βάσιμου χωρίς να αλλάξει το είδος ή η κατάσταση της συγχορδίας. 4.3 Εντούτοις, τα ηχητικά ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας συγχορδίας αλλάζουν από την ευθεία κατάσταση στις αναστροφές της: Η ευθεία κατάσταση είναι η πιο σταθερή στο άκουσμα. Η Α αναστροφή είναι λιγότερο σταθερή. Η Α αναστροφή είναι ασταθής και απαιτεί ειδικό χειρισμό στην Αρμονία. Παρ. 11 Ευθεία Κατάσταση και Αναστροφές μιας Τρίφωνης Συγχορδίας Πρέπει να πειραματιστείτε στο πιάνο παίζοντας συγχορδίες σε ευθεία κατάσταση και σε αναστροφές για να διαπιστώσετε, καλύτερα νιώσετε, αυτά τα ηχητικά χαρακτηριστικά μιας συγχορδίας Οι Τρίφωνες Συγχορδίες στον Μείζονα Τρόπο 1. Κάθε μελωδική βαθμίδα του μείζονα τρόπου μπορεί να εκληφθεί ως θεμέλιος μιας τρίφωνης συγχορδίας και να σχηματιστούν επτά (7) συγχορδίες. 1.1 Οι τρίφωνες συγχορδίες που σχηματίζονται σ έναν συγκεκριμένο μείζονα τρόπο ονομάζονται (κοινές) διατονικές / diatonic common chords. Αν αλλοιώσουμε χρωματικά κάποιον φθόγγο μιας διατονικής συγχορδίας προκύπτει μια αλλοιωμένη ή χρωματική / chromatic συγχορδία. 1.2 Μία μελωδική βαθμίδα, μείζονος ή ελάσσονος τρόπου, επί της οποίας έχει σχηματιστεί διατονική συγχορδία, καλείται αρμονική βαθμίδα / harmonic degree. Παρ. 12 Διατονικές Συγχορδίες στην Ντο: Από το Παρ. 12 κατασκευάζουμε τον Πίνακα 2 που αντιστοιχεί τις αρμονικές βαθμίδες ενός μεί-

10 10 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής ζονος τρόπου με το είδος της συγχορδίας που σχηματίζεται: Πίνακας 2 Διατονικές Συγχορδίες του Μείζονος Τρόπου Μείζων Τρόπος Είδος Ελαττωμένη Ελάσσονα Μείζονα Αυξημένη ii I Βαθμίδα ºvii iii IV - vi V 2. Παρατηρήσεις για τις αρμονικές βαθμίδες του μείζονος τρόπου: 2.1 Στις κύριες βαθμίδες (I, IV, V) σχηματίζονται μείζονες (Μ) συγχορδίες. Το διάστημα της 3Μ μεταξύ των μελωδικών βαθμίδων 1-3 και η μείζων συγχορδία της Ι βαθμίδας χαρακτηρίζουν τον τρόπο ως μείζονα. 2.2 Στις δευτερεύουσες πλην της VII (II, III, VI) σχηματίζονται ελάσσονες (Ε) συγχορδίες. 2.3 Στην VII βαθμίδα σχηματίζεται ελαττωμένη συγχορδία (ε). 2.4 Ο μείζων τρόπος δεν σχηματίζει αυξημένη συγχορδία (Α) Οι Τρίφωνες Συγχορδίες στον Ελάσσονα Τρόπο Θα εξετάσουμε τώρα τις συγχορδίες που σχηματίζονται στον ελάσσονα αρμονικό και μελωδικό τρόπο. Στο Υποχρεωτικό Αρμονίας εξετάζουμε συνδέσεις συγχορδιών κυρίως στον ελάσσονα αρμονικό τρόπο, γιαυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή από τους σπουδαστές στις συγχορδίες που σχηματίζονται σε αυτόν τον τρόπο. 1. Παρατηρήσεις για τις αρμονικές βαθμίδες του ελάσσονος αρμονικού τρόπου: 1.1 Στην Ι και IV βαθμίδα σχηματίζονται ελάσσονες συγχορδίες (Ε). Το διάστημα της 3μ μεταξύ των μελωδικών βαθμίδων 1-3 και η ελάσσων συγχορδία της Ι βαθμίδας χαρακτηρίζουν τον τρόπο ως ελάσσονα. 1.2 Στην V και VI βαθμίδα σχηματίζονται μείζονες συγχορδίες (Μ). (iii) Στην ΙΙ και VII βαθμίδα σχηματίζονται ελαττωμένες συγχορδίες (ε). 1.4 Στην ΙΙΙ βαθμίδα σχηματίζεται αυξημένη συγχορδία (Α). 1.5 Ο ελάσσων τρόπος σχηματίζει και τα τέσσερα είδη τριφώνων συγχορδιών, σε αντίθεση με τον μείζονα που σχηματίζει τρία εκ των τεσσάρων. 2. Στο Παρ. 13 δείχνονται οι συγχορδίες που σχηματίζονται στον ελάσσονα αρμονικό τρόπο και στον Πίνακα 3 συνοψίζονται τα αποτελέσματα. Παρ. 13 Συγχορδίες στον Ελάσσονα Αρμονικό Τρόπο Πίνακας 3 Ελάσσων Αρμονικός Τρόπος Είδος Ελαττωμένη Ελάσσονα Μείζονα Αυξημένη ºii i V Βαθμίδα + ΙΙΙ ºvii iv VI 3. Στο Παρ. 14 δείχνονται οι συγχορδίες με τον συμβολισμό τους που σχηματίζονται στον

11 Συγχορδίες 11 ελάσσονα μελωδικό ανιόντα και κατιόντα τρόπο: Παρ. 14 Συγχορδίες στον Ελάσσονα Μελωδικό Τρόπο Οι συγχορδίες του ελάσσονα φυσικού τρόπου (Αιολικός) είναι ίδιες μ αυτές του ελάσσονος κατιόντος μελωδικού τρόπου Εύρεση των Κλιμάκων στις οποίες ανήκει μια Συγχορδία Μία οποιουδήποτε είδους τρίφωνη συγχορδία είναι κοινή σε διάφορες κλίμακες αλλά σε διαφορετικές βαθμίδες αυτών των κλιμάκων. Για παράδειγμα, η Ντο συγχορδία εμφανίζεται στην Ι (τονική) της Ντο και στην IV (υποδεσπόζουσα) της Σολ (και σε άλλες κλίμακες όπως θα δούμε κατωτέρω). Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να μπορούμε να προσδιορίσουμε τις κλίμακες και τις βαθμίδες στις οποίες ανήκει μια δοθείσα συγχορδία. Έστω ότι δίνεται μια τρίφωνη συγχορδία. Ακολουθούμε την εξής διαδικασία: (i) Αναγνωρίζουμε το είδος της. (ii) Συμβουλευόμαστε τους Πίνακες 2 και 3 βρίσκουμε σε ποιες βαθμίδες κλιμάκων στον μείζονα και ελάσσονα τρόπο σχηματίζεται το είδος της συγχορδίας που βρήκαμε στο βήμα (1). (iii) Με κορυφή την θεμέλιο της δοσμένης συγχορδίας κατεβαίνουμε διάστημα ανάλογο της εκάστοτε βαθμίδας που βρίσκεται η συγχορδία, π.χ. αν η συγχορδία x βρίσκεται στην IV βαθμίδα μιας κλίμακας, κατεβαίνουμε μια 4Κ από την θεμέλιο της x για να βρούμε την Ι (τονική) αυτής της κλίμακας. Προσοχή! ''Ανεβαίνουμε'' ή ''κατεβαίνουμε'' λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνον το γένος (αριθμητικό μέγεθος) του διαστήματος, αλλά και το είδος του. Τα ανωτέρω θα καταστούν σαφέστερα με ένα παράδειγμα. Ας συντάξουμε όμως πρώτα ένα πίνακα που να δείχνει την διαστηματική απόσταση κάθε βαθμίδας από την τονική της. Ο Πίνακας 4 μας δείχνει το διάστημα που πρέπει να κατεβούμε στο βήμα (3) της προηγούμενης εργασίας, για να βρούμε την τονική της κλίμακας που ανήκει η δοσμένη συγχορδία. Πίνακας 4 Βαθμίδα Μείζων Ελάσσων I 1Κ II 2Μ III 3Μ 3μ IV 4Κ V 5Κ VI 6Μ ή 3μ 6μ ή 3Μ VII 7Μ ή 2μ Από τον Πίνακα 4 συνάγουμε ότι μόνον η III και VI βαθμίδα διαφέρει από μείζονα σε ελάσσονα. Ο Πίνακας 4 έχει συνταχθεί για τον ελάσσονα αρμονικό τρόπο. Θα δώσουμε τώρα ένα παράδειγμα του τρόπου εργασίας:

12 12 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Έστω ότι δίνεται η παρακάτω συγχορδία και ζητείται να αναγνωριστεί και να βρεθεί σε ποιες μείζονες και ελάσσονες κλίμακες ανήκει: Παρ. 15α Δοσμένη Συγχορδία (i) Αναγνώριση: D-F# = 3M και D-A = 5Κ, άρα η συγχορδία είναι μείζονα. Θεμέλιος της συγχορδίας είναι το D, επομένως πρόκειται για την Ρε (ρε μείζονα). (ii) Εύρεση Μειζόνων και Ελασσόνων Κλιμάκων: Από τους Πίνακες 2 και 3 βλέπουμε ότι μια μείζονα συγχορδία ανήκει στον μείζονα τρόπο στις βαθμίδες I, IV, V (κύριες) και στον ελάσσονα αρμονικό στις V και VI. Με την βοήθεια του Πίνακα 4 συντάσσουμε τώρα έναν άλλο Πίνακα με τις κλίμακες και τις βαθμίδες στις οποίες απαντάται η Ρε: Πίνακας 5 Μείζων Ελάσσων I: Ρε V: σολ IV: Λα VI: φα# V: Σολ (iii) Προαιρετικά, επαληθεύουμε τα αποτελέσματα της ανωτέρω εργασίας: Ο σπουδαστής θα πρέπει να αποκτήσει την δεξιότητα να βρίσκει γρήγορα και σωστά τις κλίμακες στις οποίες βρίσκεται μια συγχορδία. Αργότερα, στην μελέτη της Αρμονίας και ειδικότερα στο κεφάλαιο των Διατονικών Μετατροπιών αυτή η δεξιότητα θα είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Ανάλογη με την ανωτέρω εργασία μπορεί να γίνει και για τον μελωδικό ελάσσονα. Στο Παρ. 15β που ακολουθεί αναγράφουμε τις κλίμακες του Πίνακα 5, εντοπίζουμε τις συγκεκριμένες βαθμίδες και ελέγχουμε το αποτέλεσμα της εργασίας μας. Παρ. 15β Έλεγχος Εργασίας Εναρμόνιες Συγχορδίες 1. Δύο συγχορδίες (τρίφωνες, τετράφωνες κλπ., καλούνται εναρμόνιες / enharmonic chords όταν οι φθόγγοι της μιας είναι εναρμόνιοι με τους αντίστοιχους φθόγγους της άλλης. 1.1 Εναρμόνιοι καλούνται οι φθόγγοι που έχουν διαφορετικό όνομα, αλλά το ίδιο άκουσμα, παίζονται δηλαδή στο ίδιο πλήκτρο του πιάνου, π.χ. D# και E@.

13 Συγχορδίες Όπως θα δούμε στην Αρμονία, οι εναρμόνιες συγχορδίες μπορεί να ακούγονται το ίδιο επιτελούν όμως διαφορετικές αρμονικές λειτουργίες. 2.4 Αναδιπλασιασμός φθόγγων Τρίφωνης Συγχορδίας Μελετάμε την Αρμονία γράφοντας για μια υποθετική τετράφωνη μικτή χορωδία. Θα μπορούσαμε να γράψουμε για πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων ή και ορχήστρα ακόμη, η πράξη όμως έδειξε ότι η καμπύλη εκμάθησης της Αρμονίας είναι πιο ομαλή αν ο σπουδαστής ξεκινήσει την μελέτη του αντικειμένου γράφοντας για ανθρώπινες φωνές Η Τετράφωνη Μικτή Χορωδία Η Χορωδία (λατ. chorus, αγγλ. choir) είναι ένα μουσικό σύνολο αποτελούμενο από τραγουδιστές. Μια χορωδία μπορεί να είναι γυναικεία, συμμετέχουν μόνον γυναίκες, ανδρική, συμμετέχουν μόνον άνδρες, μικτή, συμμετέχουν άνδρες και γυναίκες και παιδική / εφηβική, συμμετέχουν παιδιά ή έφηβοι. Μια τετράφωνη μικτή χορωδία αποτελείται από δύο (2) γυναικείες φωνές, μία ψηλότερης οξύτητας, την σοπράνο (soprano, θα συμβολίζουμε με S.) και μία χαμηλότερης, την άλτο (alto ή contralto, θα συμβολίζουμε με A.), καθώς και από δύο (2) ανδρικές φωνές, μία ψηλότερης οξύτητας, τον τενόρο (soprano, θα συμβολίζουμε με Τ.) και μία χαμηλότερης, τον μπάσο (basso, θα συμβολίζουμε με B.). Κάθε ασματική (ανθρώπινη) φωνή, όπως και κάθε οργανική, έχει μια συγκεκριμένη έκταση / range την οποία δεν μπορούμε να υπερβούμε. Οι εκτάσεις των τεσσάρων φωνών μιας τετράφωνης μικτής χορωδίας δίνονται στο Παρ. 16: Παρ.16 Εκτάσεις Φωνών μιας Χορωδίας Στην Σχολική Αρμονία οι φθόγγοι με τις μαύρες κεφαλές καλό είναι να αποφεύγονται, ή καλύτερα να πούμε, απαγορεύονται! Για μια ερασιτεχνική χορωδία ακόμη και τα όρια των φθόγγων με λευκές κεφαλές είναι ασματικά μη προσβάσιμα... Στην Αρμονία μας ενδιαφέρει η μικτή χορωδία, στις φωνές της οποίας θα διαμοιράζουμε τους φθόγγους μιας συγχορδίας Αναδιπλασιασμός Φθόγγων μιας Τρίφωνης Συγχορδίας Μία τρίφωνη συγχορδία έχει τρεις (3) φθόγγους μια τετράφωνη χορωδία τέσσερις (4), αν θέλουμε λοιπόν μια τρίφωνη συγχορδία να αποδοθεί από μια τετράφωνη χορωδία θα πρέπει να αναδιπλασιάσουμε /διπλασιάσουμε κάποιον από τους φθόγγους της συγχορδίας. Η ταυτόχρονη, κάθετη αναπαραγωγή ενός ή περισσοτέρων φθόγγων στην 8Κ (οκτάβα) ή στην 1Κ (ταυτοφωνία) καλείται αναδιπλασιασμός ή διπλασιασμός / αγγλ. doubling / γαλλ. doublure. 1. Για να γράψουμε μια τρίφωνη συγχορδία σε ευθεία κατάσταση για τετράφωνη χορωδία διπλασιάζουμε κατά σειρά προτίμησης και καλύτερου αποτελέσματος: 1.1 Την θεμέλιο (1 η ) της συγχορδίας. Η συγχορδία αποκτά επιπλέον σταθερότητα. 1.2 Την κορυφή (5 η ) της συγχορδίας. Η 5 η της συγχορδίας προάγεται ακουστικά, όχι πάντα με καλό μουσικό αποτέλεσμα.

14 14 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 1.3 Την μέση (3 η ) της συγχορδίας. Αν η συγχορδία είναι μείζονα, ο ήχος της συγχορδίας γίνεται σκληρός, είναι καλύτερο αν διπλασιασμός γίνεται μεταξύ S. και A. ή S. και T. Αν η συγχορδία είναι ελάσσονα το αποτέλεσμα είναι καλύτερο. Παρ. 17 Διπλασιασμός Φθόγγων στην Ευθεία Κατάσταση 1.4 Η διάταξη των φθόγγων στις τρεις ψηλότερες φωνές είναι ελεύθερη, εντός ενός αρμονικού συνθέματος πάντως, καθορίζεται από την κίνηση των φωνών στο σύνολό τους (δείτε και Θέση και Διάταξη μιας Συγχορδίας). 2. Για να γράψουμε μια τρίφωνη συγχορδία σε Α αναστροφή για τετράφωνη χορωδία: 2.1 Γράφουμε την μέση (3 η ) στο βάσιμο (Β.) 2.2 Στις κύριες συγχορδίες (I, IV, V) ιδίως του μείζονα τρόπου αποφεύγουμε τον διπλασιασμό του βάσιμου (3η της συγχορδίας) στις τρεις ψηλότερες φωνές (η συγχορδία γράφεται ελλιπής σε S., A., T., συνυπολογιζομένου όμως του B., η συγχορδία είναι πλήρης). 2.3 Στις κύριες συγχορδίες του ελάσσονα τρόπου (i, iv, εκτός όμως της V), καθώς και στις δευτερεύουσες συγχορδίες και των δύο τρόπων μπορούμε να διπλασιάσουμε την 3 η του βάσιμου. Σε ορισμένες περιπτώσεις που θα εξετάσουμε στην Αρμονία επιβάλλεται. 2.4 Όταν μια συγχορδία σε Α αναστροφή γραφεί ελλιπής στις τρεις ψηλότερες φωνές μπορεί να διπλασιαστεί αδιακρίτως η 1 η, ή η 5 η της συγχορδίας. 2.5 Η διάταξη των φθόγγων στις τρεις ψηλότερες φωνές είναι ελεύθερη. Απαγορεύεται ο διπλασιασμός της 3 ης σε κάθε συγχορδία που περιέχει τον προσαγωγέα του τρόπου (III, V, VII). Μια V σε Α αναστροφή γράφεται πάντα ελλιπής στις τρεις ψηλότερες φωνές. Οι αρχάριοι σπουδαστές Αρμονίας καλό είναι να γράφουν κάθε συγχορδία σε A αναστροφή χωρίς διπλασιασμό του φθόγγου του βάσιμου (ελλιπή στις τρεις ψηλότερες φωνές). Αργότερα αυτοί οι περιορισμοί θα αρθούν, π.χ. στην Ναπολιτάνικη συγχορδία σε Α Αναστροφή ο διπλασιασμός του βάσιμου όχι μόνον επιτρέπεται αλλά είναι και επιβεβλημένος. Παρ. 18 Α' Αναστροφή 3. Για να γράψουμε μια τρίφωνη συγχορδία σε Β αναστροφή για τετράφωνη χορωδία: 3.1 Γράφουμε την κορυφή (5 η ) στο βάσιμο (Β.) 3.2 Γράφουμε την συγχορδία πλήρη στις τρεις ψηλότερες φωνές (διπλασιάζεται ο φθόγγος του βάσιμου). 3.3 Η διάταξη των φθόγγων στις τρεις ψηλότερες φωνές είναι ελεύθερη.

15 Συγχορδίες 15 Παρ. 19 Β Αναστροφή Θέση και Διάταξη μιας Συγχορδίας 1. Σε μια συγχορδία σε ευθεία κατάσταση η απόσταση ανάμεσα στο βάσιμο Β. και την S. καλείται θέση / position της συγχορδίας. Διακρίνουμε: Θέση 8ης: S.-B. σχηματίζουν απλό, ή σύνθετο διάστημα 8 ης. Θέση 3ης: S.-B. σχηματίζουν σύνθετο διάστημα 3 ης. Θέση 5ης: S.-B. σχηματίζουν σύνθετο διάστημα 5 ης. 2. Σε ένα τετράφωνο σύνθεμα οι δύο ακραίες φωνές, ακουστικά πιο ευδιάκριτες, S. και B., καλούνται εξωτερικές φωνές / outer voices, A. και T., καλούνται εσωτερικές / inner voices. 3. Οι αποστάσεις που σχηματίζονται μεταξύ των φθόγγων των τριών ψηλότερων φωνών μιας συγχορδίας καθορίζουν την διάταξη / voice spacing της συγχορδίας: 3.1 Οι τρεις ψηλότερες φωνές μιας συγχορδίας, μπορούν να διαταχθούν με τρόπο ώστε να μην χωρά μεταξύ τους άλλος φθόγγος της συγχορδίας, κλειστή, στενή ή συνεπτυγμένη διάταξη, ή να χωρούν δύο (2) και μόνον ανάμεσα σε κάθε ζεύγος φωνών (S.-A και A.-T.), ανοικτή, ευρεία, ή ανεπτυγμένη διάταξη. Στην κλειστή διάταξη οι τρεις ψηλότερες φωνές της συγχορδίας βρίσκονται εντός του διαστήματος μιας 8 ης, στην ανοικτή διάταξη υπερβαίνουν την 8 η. 3.2 Αν μεταξύ ενός ζεύγους φωνών της συγχορδίας χωρά μόνον ένας (1) φθόγγος, η διάταξη καλείται ημιανεπτυγμένη. 3.3 Αν μεταξύ των τριών ψηλότερων φωνών χωρούν περισσότεροι του ενός φθόγγοι (> 1) της συγχορδίας σε κάθε ζεύγος, η διάταξη καλείται υπερανεπτυγμένη. 3.4 Δεν υπάρχει περιορισμός στην απόσταση του B. από τον T, μπορεί να είναι όσο μεγάλη επιτρέπουν οι εκτάσεις των συγκεκριμένων φωνών. Η επιλογή της διάταξης των φωνών σε ένα αρμονικό σύνθεμα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, για παράδειγμα την συνολική κίνηση των φωνών, την θέση της S. (αν η S. τραγουδά σε ψηλή περιοχή οι υπόλοιπες φωνές αν την ακολουθήσουν μπορούν να βγουν εκτός έκτασης), φωνές με ρυθμική και μελωδική ανεξαρτησία, καθώς επίσης και το συγκεκριμένο άκουσμα που θέλουμε να έχει η συγχορδία. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί από τον σπουδαστή στα ποιοτικά χαρακτηριστά διαφορετικών διατάξεων της ίδιας συγχορδίας. Μια ισορροπημένη διάταξη των φωνών είναι αυτή που οι τρεις ψηλότερες φωνές απέχουν ''περίπου'' τα ίδια διαστήματα. Δεν είναι εύηχο S. και A. να είναι ''κοντά'' και ο T. να απέχει μεγάλο διάστημα από τις γυναικείες φωνές. Παραδοσιακά η πιο εύηχη διάταξη των φωνών μιας συγχορδίας - όχι απαραίτητα τρίφωνης - είναι να τοποθετούνται τα μεγαλύτερα διαστήματα στις χαμηλότερες φωνές και τα μικρότερα στις ψηλότερες. Αυτή η διάταξη παρουσιάζει ομοιότητες με την διάταξη των φθόγγων στην στήλη των αρμονικών. Τα περισσότερα εγχειρίδια Αρμονίας με τον όρο θέση αναφέρονται σε θέση και διάταξη μαζί. 4. Συμβολίζουμε την θέση και την διάταξη μιας συγχορδίας ως εξής: 4.1 8Α: θέση 8 ης, διάταξη ανοικτή / 8Κ: θέση 8 ης, διάταξη κλειστή 4.2 5Α: θέση 5 ης, διάταξη ανοικτή / 5Κ: θέση 5 ης, διάταξη κλειστή 4.3 3Α: θέση 3 ης, διάταξη ανοικτή / 3Κ: θέση 3 ης, διάταξη κλειστή

16 16 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Παρ. 20 Θέση και Διάταξη 5. Διασταύρωση φωνών / voice crossing: Η φυσική διάταξη των φωνών πρέπει να διατηρείται, S.-A.-T.-B. Δεν επιτρέπεται μια φωνή να υπερβεί σε τονικό ύψος την αμέσως ανώτερη της, π.χ. ένας φθόγγος του T. να είναι ψηλότερος από έναν φθόγγο της Α. Παρ. 21 Διασταύρωση 2.5 Αρίθμηση Τρίφωνων Συγχορδιών Μία τρίφωνη, τετράφωνη ή πολύφωνη συγχορδία μπορεί να δηλωθεί ως προς το είδος της, την θέση της ή ακόμη και την διάταξη των φωνών της με αριθμούς, σημεία αλλοιώσεως και άλλα σύμβολα άνω ή κάτω από την γραμμή του βάσιμου. Αυτό το είδος σημειογραφίας καλείται ενάριθμο βάσιμο / Figured bass, ή thoroughbass. Οι αριθμοί δηλώνουν διαστήματα που σχηματίζονται με βάση το βάσιμο, οι αλλοιώσεις δηλώνουν αλλοίωση αυτών των διαστημάτων και τα σύμβολα (γραμμές προέκτασης κυρίως) επιτελούν βοηθητικές λειτουργίες. Θα παρουσιάσουμε κατωτέρω μερικές βασικές αριθμήσεις: 1. Ευθεία κατάσταση: 5, 3, 8, 3%,, *5, ή συνηθέστερα χωρίς αριθμό. 2. Α αναστροφή: 6, ^3. 3. Β αναστροφή: 4^. 4. Το ''0'' άνω ή κάτω του φθόγγου του βάσιμου δηλώνει παύση στις τρεις ψηλότερες φωνές. 5. Δύο (2) ή περισσότερες αριθμήσεις σε σειρά δηλώνουν δύο (2) ή περισσότερες συγχορδίες με κοινό τον φθόγγο του βάσιμου. 6. Μία αρίθμηση ακολουθούμενη από μία οριζόντια γραμμή δηλώνει κρατημένο φθόγγο ή συγχορδία. 7. Αρίθμηση πάνω σε παύση δηλώνει συγχορδία στις τρεις ψηλότερες φωνές με ''νοητό'' βάσιμο τον φθόγγο που βρίσκεται δεξιά της παύσεως. 8. Ένα σημείο αλλοιώσεως δεξιά / (συνήθως) αριστερά ενός αριθμού δηλώνει αλλοίωση του αντίστοιχου φθόγγου. Αν ένα σημείο αλλοίωσης δεν συνοδεύεται από κάποιον αριθμό, υπονοείται πάντα το ''3''. 9. Οποιαδήποτε κάθετη συνήχηση μπορεί να αριθμηθεί, το σύστημα αρίθμησης δεν περιορίζεται μόνο στις τρίφωνες συγχορδίες με 3 ες.

17 Συγχορδίες 17 Παρ. 22 Αρίθμηση Συγχορδιών 2.6 Τετράφωνες Συγχορδίες με 3 ες 1. Αν προσθέσουμε ένα ακόμη διάστημα 3 ης πάνω από την κορυφή (5 η ) μιας τρίφωνης συγχορδίας προκύπτει μια τετράφωνη συγχορδία. Οι τετράφωνες συγχορδίες καλούνται και συγχορδίες 7 ης διότι η θεμέλιος με τον επιπλέον φθόγγο που προστέθηκε σχηματίζουν διάστημα 7 ης. 1.1 Δεν θα πρέπει να συγχέουμε μια τρίφωνη συγχορδία σε τετράφωνη γραφή με αναδιπλασιασμό φθόγγου και μια τετράφωνη συγχορδία. Η τρίφωνη συγχορδία αποτελείται από τρεις φθόγγους (3) με αναδιπλασιασμό ενός από αυτούς, η τετράφωνη από τέσσερις (4) διαφορετικούς φθόγγους Είδη Τετραφώνων Συγχορδιών Ο συνδυασμός των τεσσάρων (4) ειδών τριφώνων συγχορδιών με τα τρία (3) είδη διαστημάτων 7 ης (η 7Α είναι εναρμόνια με την 8Κ, άρα δεν συμμετέχει σε διαμόρφωση ενός καινούριου είδους τετράφωνης συγχορδίας) δημιουργούν δώδεκα (12) είδη τετραφώνων συγχορδιών: (i) Μείζων συγχορδία με 7Μ. (ii) Μείζων συγχορδία με 7μ. Αυτή είναι μια πολύ χαρακτηριστική συγχορδία της Τονικής Αρμονίας, έχει πάντα λειτουργία Δεσπόζουσας μεθ εβδόμης / Dominant seventh chord (V 7 ). (iii) Μείζων συγχορδία με 7ε, δεν απαντάται στον μείζονα ή στον ελάσσονα τρόπο. Αν αυτή η 7ε ερμηνευτεί εναρμόνια (= 6Μ) προκύπτει η μείζων συγχορδία με προστιθέμενη 6η (δες ).

18 18 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής (iv) Ελάσσων συγχορδία με 7Μ. (v) Ελάσσων συγχορδία με 7μ. (vi) Ελάσσων συγχορδία με 7ε, Αν αυτή η 7ε ερμηνευτεί εναρμόνια (= 6Μ) προκύπτει η ελάσσων συγχορδία με προστιθέμενη 6 η / added sixth (δες ). (vii) Ελαττωμένη συγχορδία με 7Μ, δεν απαντάται στον μείζονα ή στον ελάσσονα τρόπο. (viii) Ελαττωμένη συγχορδία με 7μ, καλείται και ημιελαττωμένη / half-diminished. (ix) Ελαττωμένη συγχορδία με 7ε, καλείται και ντιμινουίτα / diminished / ιταλ. diminuita. (x) Αυξημένη συγχορδία με 7Μ. (xi) Αυξημένη συγχορδία με 7μ, δεν απαντάται στον μείζονα ή στον ελάσσονα τρόπο, γενικά δεν χρησιμοποιείται στην Τονική Αρμονία. (xii) Αυξημένη συγχορδία με 7ε, δεν απαντάται στον μείζονα ή στον ελάσσονα τρόπο, γενικά δεν χρησιμοποιείται στην Τονική Αρμονία. Στο Παρ. 23 παραθέτουμε τις ανωτέρω συγχορδίες 7ης με την jazz/pop σημειογραφία τους. Παρ. 23 Είδη Τετραφώνων Συγχορδιών Οι Τετράφωνες Συγχορδίες στον Μείζονα και Ελάσσονα Τρόπο Η μελέτη του είδους των τετραφώνων συγχορδιών στον μείζονα τρόπο γίνεται όπως και για τις τρίφωνες: Παρ. 24 Τετράφωνες Συγχορδίες στον Μείζονα Τρόπο Παρ. 25 Τετράφωνες Συγχορδίες στον Ελάσσονα Αρμονικό Τρόπο Παρ. 26 Τετράφωνες Συγχορδίες στον Ελάσσονα Μελωδικό Τρόπο

19 Συγχορδίες Αρίθμηση Τετραφώνων Συγχορδιών Η ευθεία κατάσταση και οι τρεις (3) αναστροφές μιας τετράφωνης συγχορδίας αριθμούνται ως εξής: Ευθεία Κατάσταση: 7, &5, &5. Α Αναστροφή: 5^, ^5. Β Αναστροφή: 3$, ^4. Γ Αναστροφή: 2, $2, ^4. Παρ. 27 Αρίθμηση Τετραφώνων Συγχορδιών 2.7 Συγχορδίες με Περισσότερους των Τεσσάρων Φθόγγων Συνεχίζοντας να προσθέτουμε 3 ες πάνω στην 7 η μιας συγχορδίας μεθ' εβδόμης κατασκευάζουμε πεντάφωνες, εξάφωνες και επτάφωνες συγχορδίες. Οι επτά (7) φωνές είναι το όριο για μια διατονική συγχορδία, ένας 8 ος φθόγγος θα μας επέστρεφε στην θεμέλιο της συγχορδίας. Στην Σχολική Αρμονία μας ενδιαφέρουν πολυχορδίες που κατασκευάζονται πάνω στην δεσπόζουσα (V) του τρόπου και μόνον. Να έχετε υπόψη σας ότι δεν είναι αυτός ο τρόπος που παρήχθησαν αυτές οι συγχορδίες ιστορικά. Η δεσπόζουσα μετ' ενάτης σπάνια εμφανίζεται στην κλασική περίοδο, ακόμη και τότε ως ξένος μάλλον, παρά ως συγχορδιακός φθόγγος που λύνεται μέσα στην ίδια συγχορδία. Πραγματικές συγχορδίες 11 ης και 13 ης εμφανίζονται από τον ιμπρεσιονισμό και μετά. Γενικότερα, όλες οι διάφωνες συγχορδίες στην κλασική και ρομαντική περίοδο είναι μάλλον αποτέλεσμα της κίνησης των φωνών / voice leading, παρά της υπέρθεσης διαστημάτων 3 ης. Προς το τέλος του 19 ου αι. και στον 20 ο, όντως κατασκευάζονται συγχορδίες με υπέρθεση διαστημάτων 3 ης. Μια συγχορδία με περισσότερους των τριών φθόγγων είναι πάντα διάφωνη και ως εκ τούτου στην Σχολική Αρμονία οι διάφωνοι φθόγγοι θα πρέπει να ''προετοιμαστούν'' και να ''λυθούν'' κατάλληλα. Περισσότερα κατά την μελέτη της Αρμονίας. Παρ. 28 V, V 7, V 9, V 11, V Δεσπόζουσα μετ' Ενάτης 1. Στην Σχολική Αρμονία χρησιμοποιούμε μόνον την συγχορδία 9 ης επί της δεσπόζουσας και συμβολίζουμε με V 9 ή V(7. Μπορούν να προκύψουν συγχορδίες 9 ης και επί των άλλων βαθμίδων αλλά μόνον με χρήση ξένων φθόγγων (καθυστερήσεις, επερείσεις κλπ). 2. Αριθμούμε την ευθεία κατάσταση και τις αναστροφές μιας V 9 ως εξής: 2.1 Ευθεία Κατάσταση: 9, ( Α Αναστροφή: 6&. 2.3 Β Αναστροφή: δεν χρησιμοποιείται στην Σχολική Αρμονία.

20 20 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 2.4 Γ Αναστροφή:!4,)!2 ). 2.5 Δ Αναστροφή: δεν χρησιμοποιείται στην Σχολική Αρμονία. 3. Η V 9 είναι πεντάφωνη συγχορδία, στην τετράφωνη γραφή της παραλείπουμε την 5 η της. 4. Κατά την τετράφωνη γραφή μιας V9 πρέπει να προσέξουμε τα εξής: 4.1 Η 9 η της V 9 θα πρέπει να σχηματίζει τουλάχιστον διάστημα 9 ης με την θεμέλιο της συγχορδίας και να βρίσκεται πάντα ψηλότερα από αυτήν. 4.2 Στον μείζονα τρόπο, η 9 η της V 9 θα πρέπει να σχηματίζει τουλάχιστον διάστημα 7 ης με προσαγωγέα και να βρίσκεται πάντα ψηλότερα από αυτόν. 4.3 Στον ελάσσονα τρόπο, η 9 η της V 9 μπορεί να βρίσκεται πάνω ή κάτω από τον προσαγωγέα. Παρ. 29 Δεσπόζουσας μετ' Ενάτης (Μείζων Τρόπος) Παρ. 30 Δεσπόζουσας μετ' Ενάτης (Ελάσσων Τρόπος) Γενικά επί των Συγχορδιών 9ης 1. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μια συγχορδία 9 ης κατασκευάζεται από δύο τρίφωνες συγχορδίες σε υπέρθεση με την θεμέλιο της δεύτερης συγχορδίας κοινό φθόγγο με την κορυφή της πρώτης. Γενικότερα, μπορούμε να κατασκευάσουμε συγχορδίες με υπέρθεση συγχορδιών, τριφώνων ή μη. Τέτοιες συγχορδίες καλούνται πολυχορδίες / polychords. Παρ. 31 Υπέρθεση Τριφώνων Συγχορδιών 1.1 Επειδή τέσσερα (4) είναι τα είδη των τριφώνων συγχορδιών, η υπέρθεση τους θα μας δώσει 4 4 = 16 διαφορετικά είδη συγχορδιών 9 ης, απαλείφοντας όμως τους εναρμόνιους διπλασιασμούς απομένουν μόνο δώδεκα (12).

21 Συγχορδίες 21 Παρ. 32 Οι 12 Συγχορδίες 9 η 1.2 Δεν αποκλείεται, εντούτοις είναι σπάνιο, μία από τις 3ες που αποτελούν μια συγχορδία 9ης να είναι ελαττωμένη: Παρ. 33 Συγχορδίες 9ης με 3ε Συγχορδίες 11ης και 13ης 1. Αν υπερθέσουμε ένα, ή δύο διαστήματα 3 ης σε μια συγχορδία 9 ης τότε προκύπτει μία συγχορδία 11 ης ή 13 ης αντίστοιχα. 2. Αν ακολουθήσουμε την κατασκευαστική μέθοδο που υποδείχθηκε στην τότε: 2.1 Οι συγχορδίες 11 ης κατασκευάζονται από δύο (2) τρίφωνες συγχορδίες των οποίων η κορυφή της μιας απέχει διάστημα 3 ης από την θεμέλιο της άλλης. 2.2 Οι αναστροφές μιας συγχορδίας 11 ης είναι προβληματικές. 2.3 Οι συγχορδίες 13 ης κατασκευάζονται από τρεις (3) τρίφωνες συγχορδίες των οποίων η κορυφή της μιας είναι κοινός φθόγγος με την θεμέλιο της άλλης. 2.4 Μία συγχορδία 13 ης, μιας και περιέχει και τους επτά (7) διατονικούς φθόγγους, δεν έχει αναστροφές. Σε κάθε αναστροφή της προκύπτει μια άλλη συγχορδία 13 ης. Παρ. 34 Κατασκευή Συγχορδιών 11ης και 13ης 3. Μερικές συγχορδίες 11 ης και 13 ης κατασκευάζονται με φθόγγους όχι από τον μείζονα ή ελάσσονα τρόπο, αλλά από φυσικούς ή τεχνητούς τρόπους ακόμη και από την αρμονική στήλη. Αυτές οι συγχορδίες φέρουν ιδιαίτερα ονόματα: Παρ. 35 Επώνυμες Συγχορδίες 11ης και 13ης

22 22 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 2.8 Συγχορδίες με 4ες / 5ες 1. Τον 20 ο αι. χρησιμοποιήθηκαν εκτός των διαστημάτων 3 ης και διαστήματα 2 ης / 7 ης καθώς και 4 ης /5 ης ως κατασκευαστικές μονάδες των συγχορδιών. 1.1 Με υπέρθεση διαστημάτων 4 ης κατασκευάζουμε συγχορδίες με 4 ες / quartal chords. 1.2 Με υπέρθεση διαστημάτων 2 ης κατασκευάζουμε συγχορδίες με 2 ες / secundal chords. 2. Μόνο οι συγχορδίες που κατασκευάζονται με διαστήματα 3 ης χρησιμοποιούνται στην Τονική Αρμονία, εντούτοις συγχορδίες με 4 ες / 5 ες εμφανίζονται στον κλασικισμό και τον ρομαντισμό ως αποτέλεσμα συνήχησης ξένων και συγχορδιακών φθόγγων. Ξένος, ή μη αρμονικός, ή μη συγχορδιακός είναι ο φθόγγος που δεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη συγχορδία, π.χ. ο φθόγγος F είναι ξένος στην συγχορδία Ντο (C-E-G). 3. Οι συγχορδίες με προστιθέμενη 4η / added 4th, π.χ. C-F-G δεν λογίζονται ως συγχορδίες 4ης Τρίφωνες Συγχορδίες με 4ες 1. Μπορούν να σχηματιστούν τρία (3) είδη συγχορδιών με 4 ες : (i) 4Κ-4Κ (ii) 4Κ-4Α (iii) 4Α-4Κ (iv) Ο συνδυασμός 4Α-4Α απορρίπτεται διότι η θεμέλιος και η κορυφή της συγχορδίας είναι εναρμόνιοι φθόγγοι. Παρ. 36 Τα 3 Είδη Συγχορδιών με 4 ες 2. Στο είδος (i) οι φθόγγοι ισαπέχουν και οποιοσδήποτε φθόγγος μπορεί να λογιστεί ως θεμέλιος της συγχορδίας. Στα είδη (ii) και (iii) η βάση του διαστήματος της 4Κ λογίζεται ως θεμέλιος της συγχορδίας. 3. Σε ένα αρμονικό περιβάλλον με συγχορδίες 4 ης το είδος (i) ακούγεται ως σύμφωνη συγχορδία, τουλάχιστον σε σχέση με είδη (ii) και (iii). Για άλλη μια φορά τονίζουμε ότι η συμφωνία και η διαφωνία είναι έννοιες σχετικές. 4. Μια τρίφωνη συγχορδία με 4 ες έχει δύο (2) αναστροφές: Παρ. 37 Αναστροφές Τριφώνων Συγχορδιών με 4 ες Η αρίθμηση των συγχορδιών γίνεται κατά τα γνωστά Τετράφωνες Συγχορδίες με 4ες 1. Αν σε μια συγχορδία με 4 ες υπερθέσουμε άλλη μία προκύπτει μια τετράφωνη συγχορδία. Διακρίνουμε πέντε (5) είδη τετραφώνων συγχορδιών με 4 ες : Παρ. 38 Τα 5 είδη Συγχορδιών με 4 ες

23 Συγχορδίες Ο συνδυασμός 4Κ-4Α-4Α απορρίπτεται διότι μας δίνει εναρμόνιο φθόγγο. 2. Μια τετράφωνη συγχορδία με 4 ες έχει τρεις (3) αναστροφές: Παρ. 39 Αναστροφές Τετραφώνων Συγχορδιών με 4 ες Πολύφωνες Συγχορδίες με 4ες 1. Μπορούμε να συνεχίσουμε την υπέρθεση διαστημάτων 4 ης και να κατασκευάσουμε πολύφωνες συγχορδίες. Το όριο είναι βέβαια οι δωδεκάφωνες. Παρ. 40 Δωδεκάφωνη Συγχορδία με 4 ες 2. Μία δωδεκάφωνη συγχορδία με 4 ες έχει τους ίδιους φθόγγους με μια συγχορδία 13 ης (δες 2.7.3). Το αρμονικό περιβάλλον είναι εκείνο που καθορίζει αν θα ακουστεί ως συγχορδία με 4 ες ή ως συγχορδία 13 ης Συγχορδίες με 5ες 1. Τα διαστήματα 5 ης είναι αναστροφές των διαστημάτων 4 ης, έτσι με αναστροφή κάθε διαστήματος μιας συγχορδίας με 4 ες προκύπτει μια συγχορδία με 5 ες / quintal chord. 2. Τα τρία (3) είδη τριφώνων συγχορδιών με 5 ες, ανάλογα της και του Παρ. 36, είναι: Παρ. 41 Τρίφωνες Συγχορδίες με 5ες 3. Οι δύο (2) αναστροφές μιας τρίφωνης συγχορδίας με 5 ες είναι: Παρ. 42 Αναστροφές Τριφώνων Συγχορδιών με 5 ες Συγκρίνετε τα Παρ. 37 & 42.

24 24 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 2.9 Συγχορδίες με 2ες / 7ες 1. Μπορούμε να κατασκευάσουμε συγχορδίες με 2 ες / secundal chords με υπέρθεση διαστημάτων 2μ & Μ (μια 2Α είναι εναρμόνια μιας 3μ και μια 3ε είναι ταυτοφωνία). 2. Οι συγχορδίες με προστιθέμενη 2η / added 2nd, π.χ. C-D-G δεν λογίζονται ως συγχορδίες 2ης Τρίφωνες Συγχορδίες με 2 ες 3. Μπορούν να σχηματιστούν τέσσερα (4) είδη συγχορδιών με 2 ες : (i) 2Μ / 2Μ (ii) 2μ / 2Μ (iii) 2Μ / 2μ (iv) 2μ / 2μ Παρ. 43 Τα 4 Είδη Συγχορδιών με 2 ες 4. Μπορούν να εμφανιστούν σε κλειστή ή στην πιο ''χρήσιμη'' συνθετικά ανοικτή διάταξη φωνών: Παρ. 44 Κλειστή και Ανοικτή Θέση Συγχορδιών με 2 ες 5. Μια τρίφωνη συγχορδία με 2 ες έχει δύο (2) αναστροφές (δίνουμε τις αναστροφές σε κλειστή και ανοικτή διάταξη φωνών): Παρ. 45 Αναστροφές Τριφώνων Συγχορδιών με 4ες (κλειστή διάταξη) Παρ. 46 Αναστροφές Τριφώνων Συγχορδιών με 4ες (ανοικτή διάταξη) Πολύφωνες Συγχορδίες με 2 ες / Clusters 1. Με τον ίδιο τρόπο που κατασκευάστηκαν πολύφωνες συγχορδίες με 3 ες και 4 ες μπορούν να κατασκευαστούν και συγχορδίες με 2 ες. 2. Πολύφωνες συγχορδίες με 2 ες πρέπει να γράφονται σε ανοικτή διάταξη φωνών αλλιώς προκύπτουν clusters.

25 Συγχορδίες Cluster καλείται μία κάθετη διάταξη διαστημάτων 2 ης που λογίζεται ως αυθύπαρκτη μονάδα και δεν επιδέχεται αναστροφής. Παρ. 47 Πολύφωνες Συγχορδίες 2 ης και Cluster Επειδή ο όρος cluster αναφέρεται σε πολλούς τομείς της επιστήμης (αστρονομία, υπολογιστές, γενετική κλπ), πολλές φορές για να διακρίνεται η χρήση του στην μουσική καλείται και tone cluster. Στον 20 ο αι. οι συνθέτες Leo Ornstein ( ) και Henry Cowell ( ) ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν clusters. Αν οι φθόγγοι μιας συγχορδίας 13 ης γραφούν εντός των ορίων μιας 8 βας προκύπτει ένα cluster. Οι φθόγγοι μιας V 13 μέσα σε ένα τονικό περιβάλλον έχουν κατεύθυνση, όταν λύνονται στην Ι αισθανόμαστε ικανοποίηση, πληρότητα. Αντίθετα το cluster δεν έχει κατεύθυνση, αν ένα cluster με ακραίους φθόγγους G4-G5 λυθεί σε μια Ντο μείζονα συγχορδία αισθανόμαστε έκπληξη μάλλον παρά ικανοποίηση και πληρότητα. Ένα τέτοιο ''εφέ'' χρησιμοποιεί ο K. Penderecki στο έργο Κοσμογονία. Βλέπουμε λοιπόν ότι η διάταξη των φθόγγων μιας συγχορδίας - μαζί και με άλλους παράγοντες - παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στο πως την αντιλαμβανόμαστε Συγχορδίες με Προστιθέμενους Φθόγγους 1. Σε συγχορδίες με 3 ες και 4 ες μπορεί να προστεθεί ένας ή περισσότεροι επιπλέον φθόγγοι οι οποίοι δεν ανήκουν στον βασικό σχηματισμό των συγχορδιών. Οι φθόγγοι αυτοί απέχουν διάστημα 2μ ή 2Μ άνω ή κάτω από κάποιο ή κάποιους φθόγγους της συγχορδίας. Οι σχηματισμοί αυτοί ονομάζονται συγχορδίες με προστιθέμενους φθόγγους / added-note chords. 2. Οι προστιθέμενοι φθόγγοι αλλάζουν την υφή / το άκουσμα της συγχορδίας, αλλά όχι την λειτουργία της, π.χ. μια συγχορδία τονικής με προστιθέμενη 6 η παραμένει τονική ως προς την λειτουργία της και μετά την πρόσθεση της 6 ης Προστιθέμενοι Φθόγγοι σε Συγχορδίες με 3 ες 1. Μία 2μ ή 2Μ μπορεί να προστεθεί άνω ή κάτω από έναν φθόγγο (1η, 3η, 5η) μιας μείζονος ή ελάσσονος συγχορδίας. Αποφεύγουμε την πρόσθεση φθόγγου κάτω της θεμελίου της συγχορδίας. Παρ. 48 Μείζονες και Ελάσσονες Συγχορδίες με Προστιθέμενο Φθόγγο 2. Το ίδιο μπορεί να συμβεί σε ελαττωμένες και αυξημένες συγχορδίες.

26 26 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Παρ. 49 Ελαττωμένες και Αυξημένες Συγχορδίες με Προστιθέμενο Φθόγγο 3. Μπορούμε να προσθέσουμε φθόγγους και σε συγχορδίες 7 ης και 9 ης. Προτιμάμε διαστήματα 2μ για να μην διπλασιάσουμε κάποιον φθόγγο της συγχορδίας. Παρ. 50 Συγχορδίες 7ης και 9ης με Προστιθέμενο Φθόγγο Το αν η τρίτη συγχορδία του Παρ. 50 είναι 9 ης με προστιθέμενη 4 η ή συγχορδία 11 ης εξαρτάται από την θέση του F# και τον τρόπο που λύνεται Προστιθέμενοι Φθόγγοι σε Συγχορδίες με 4 ες 1. Μπορούμε να προσθέσουμε έναν ή περισσότερους φθόγγους και σε συγχορδίες με 4 ες. Παρ. 51 Συγχορδίες 4ης με Προστιθέμενο Φθόγγο 2. Συγχορδίες 4 ης με προστιθέμενους φθόγγους μπορούν να ερμηνευθούν και ως συγχορδίες με 3 ες με προστιθέμενους φθόγγους, ή ελλιπείς 7 ης και 9 ης με προστιθέμενους φθόγγους. 3. Από τις συγχορδίες 4 ης με προστιθέμενους φθόγγους μπορούν να προκύψουν και πανδιατονικές συγχορδίες (δες 2.11). Από αυτά που προηγήθηκαν και αυτά που θα ακολουθήσουν παρατηρεί κανείς ότι μπορούν να προκύψουν οι ίδιες συγχορδίες από διαφορετικές κατασκευαστικές τεχνικές. Δεν έχουν σημασία τα ονόματα, οι κατηγοριοποιήσεις και οι κατατάξεις, αλλά τι λειτουργίες θα προσδώσει στις συγχορδίες ο συνθέτης εντός του συστήματος που ακολουθεί Συγχορδίες με ''Λάθος'' Βάσιμο 1. Μερικές φορές ο προστιθέμενος φθόγγος μιας κοινής τρίφωνης συγχορδίας με 3 ης ''αποσπάται'' από τον φθόγγο που προστίθεται και γίνεται ''λάθος'' βάσιμο της συγχορδίας / wrong-note style. 1.1 Η πρώτη συγχορδία του Παρ. 52 μπορεί να ερμηνευτεί και ως μειζονο-ελάσσονα συγχορδία / major-minor chord. 2. Το ''λάθος'' βάσιμο μπορεί να μην προέρχεται από προστιθέμενο φθόγγο, αλλά να είναι τελείως ανεξάρτητο. 3. Συγχορδίες με 3ες και ''λάθος'' βάσιμο σε ένα διατονικό περιβάλλον έχουν χαρακτήρα μάλλον χιουμοριστικό. Παρ. 52 Συγχορδίες με ''Λάθος'' Βάσιμο

27 Συγχορδίες Συγχορδίες κατά Hindemith 1. Στο Σύστημα Μουσικής Σύνθεσης του P. Hondemith διακρίνονται τρία (3) είδη συγχορδιών: (i) Σύμφωνες: κατασκευάζονται με μίξη συμφώνων διαστημάτων (1Κ, 2μ, 2Μ, 3μ, 3Μ, 4Κ, 5Κ, 6μ, 6Μ, 8Κ). (ii) Διάφωνες: κατασκευάζονται αποκλειστικά από διάφωνα διαστήματα. (iii) Αμφίφωνες: κατασκευάζονται από σύμφωνα και διάφωνα διαστήματα. 2. Οι αμφίφωνες συγχορδίες καλούνται και συγχορδίες μικτών διαστημάτων / mixed interval chords. Παρ. 53 Συγχορδίες κατά Hindemith Η τελευταία συγχορδία του Παρ. 53 από το Κουαρτέτο Εγχόρδων Nº 3, op.22 του Hindemith είναι αμφίφωνη, μπορεί όμως να αναλυθεί και ως μια συγχορδία με 2 ες της οποίας οι φθόγγοι έχουν διαταχθεί κατά εναλλασσόμενα διαστήματα 3ης και τριτόνων. Εναλλακτικά, μπορεί να αναλυθεί ως μία συγχορδία ολόκληρων τόνων (δες 2.12). Οι αμφίφωνες συγχορδίες συνήθως επιδέχονται πολλαπλών ερμηνειών Συγχορδίες με Ολόκληρους Τόνους 1. Οι φθόγγοι των συγχορδιών με ολόκληρους τόνους / ανημιτονικές / whole-tone chords προέρχονται από την κλίμακα με ολόκληρους τόνους / πεντάφθογγη ανημιτονική / whole-tone scale. 2. Πολλούς από αυτούς τους σχηματισμούς μπορούμε να ερμηνεύσουμε και ως τονικές συγχορδίες (δες Παρ.54): (i) Αυξημένη συγχορδία (ii) Ελλιπής V7 (iii) Ελλιπής V9 και οξυμένη 5η (iv) Γαλλική συγχορδία 6ης αυξημένης (v) Συγχορδία 11ης με οξυμένη 5η Παρ. 54 Συγχορδίες με Ολόκληρους Τόνους 2.13 Πολυχορδίες 1. Πολυχορδία / polychord ονομάζεται ο κάθετος συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων συγχορδιών. 1.1 Οι συγχορδίες που συνδυάζονται είναι συνήθως τρίφωνες με 3 ες. Δεν αποκλείονται και συγχορδίες 7 ης και 9ης με 3 ης. Δεν είναι αποτελεσματικές συγχορδίες με 2 ες και 4 ες. 2. Η πολυχορδία διαφέρει από άλλες πολύφωνες κατασκευές στο ότι οι συγχορδίες που την αποτελούν γίνονται - σχετικά - εύκολα αντιληπτές. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει η κάθε μια συνιστώσα να χωρίζεται από την άλλη με κάποιο τρόπο, π.χ. με διαφορά ρεζίστρου και