ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Γεωργιοπούλου Μαρία AM 286

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η αυθεντική σχέση του ψυχοθεραπευτή με τον συμβουλευόμενο και η συνεισφορά της τεχνικής της αυτοαποκάλυψης του ψυχοθεραπευτή στη σχέση αυτή και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα: οι αντιλήψεις των συμβουλευόμενων» Γεωργιοπούλου Μαρία AM 286 Επιβλέπων καθηγητής: Βασιλόπουλος Στέφανος Πάτρα 2014

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η αυθεντική σχέση του ψυχοθεραπευτή με τον συμβουλευόμενο και η συνεισφορά της τεχνικής της αυτοαποκάλυψης του ψυχοθεραπευτή στη σχέση αυτή και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα: οι αντιλήψεις των συμβουλευόμενων» Γεωργιοπούλου Μαρία AM 286 Επιβλέπων καθηγητής: Βασιλόπουλος Στέφανος Τριμελής επιτροπή: Βασιλόπουλος Στέφανος Δημάκος Ιωάννης Καμαριανός Ιωάννης Πάτρα

3 Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία αποτελεί το τελευταίο στάδιο των σπουδών μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Π.Τ.Δ.Ε. Πατρών με κατεύθυνση: «Ανάπτυξη και Συμβουλευτική της Σταδιοδρομίας». Θα ήθελα αρχικά να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου, κ. Βασιλόπουλο Στέφανο, για την καθοδήγηση, την υποστήριξη και τη συμπαράστασή του στις δυσκολίες που αντιμετώπιζα καθώς και για την κριτική «ματιά» του σε κάθε στάδιο της εργασίας. Αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη για την υπομονή και την προθυμία του να με ενισχύει σε όλες τις αντιξοότητες αυτής της διαδρομής. Επίσης θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον κ. Κρίβα Σπύρο, δάσκαλό μου, πρώτα στις προπτυχιακές σπουδές και στη συνέχεια στις μεταπτυχιακές και ο οποίος μου έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθώ με τον θεσμό της Συμβουλευτικής που συνδέεται με το διδακτικό μου έργο και άπτεται των προσωπικών μου αναζητήσεων. Τέλος, ευχαριστώ όλους εκείνους που πρόθυμα διέθεσαν το χρόνο τους για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου της έρευνας και όλους τους φίλους που με στήριξαν ο καθένας με το δικό του τρόπο στην εκπόνηση αυτής της εργασίας. Κυρίως, όμως, ευχαριστώ την οικογένειά μου που σε όλο αυτό το «ταξίδι» ήταν δίπλα μου και με ενθάρρυνε να συνεχίζω 3

4 Περίληψη Η παρούσα μελέτη διερευνά τις αντιλήψεις των συμβουλευόμενων για την αυθεντική σχέση με τον θεραπευτή τους και το πόσο επηρεάζει η αυτοαποκάλυψη και η καταλληλότητα του ποσού των αυτοαποκαλύψεων των θεραπευτών τη σχέση αυτή και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή εξετάστηκε με τη μορφή εφτά υποτύπων σύμφωνα με τους Hill and Knox (2003): τις αποκαλύψεις γεγονότων, τις αποκαλύψεις συναισθημάτων, τις αποκαλύψεις διορατικότητας, τις αποκαλύψεις υποστήριξης / διαβεβαίωσης, τις αποκαλύψεις στρατηγικών, τις αποκαλύψεις προκλήσεων και τις αποκαλύψεις αμεσότητας. Διερευνήθηκαν οι απαντήσεις εκατόν τριών συμβουλευόμενων σε σταθμισμένο ερωτηματολόγιο που εξετάζει τις παραμέτρους αυτές. Βρέθηκε θετική συσχέτιση ανάμεσα στη δύναμη της αυθεντικής θεραπευτικής σχέσης και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Επίσης θετική συνάφεια βρέθηκε ανάμεσα στις αυτοαποκαλύψεις του θεραπευτή και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα όσον αφορά στην καταλληλότητα του ποσού των αυτοαποκαλύψεων παρατηρήθηκε ότι οι θεραπευόμενοι που αισθάνθηκαν ότι οι θεραπευτές τους προέβαιναν σε ένα κατάλληλο ποσό είχαν ισχυρότερη αυθεντική σχέση και καλύτερα αποτελέσματα από τους θεραπευόμενους που αισθάνονταν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυπταν πολλά ή αποκάλυπταν πάρα πολλά. Μια συνολική αποτίμηση των αποτελεσμάτων δείχνει ότι η κατάλληλη αυτοαποκάλυψη, η προσαρμοσμένη στον πελάτη και σχετική με τα θέματά του ευνοεί τη θεραπευτική σχέση και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Λέξεις κλειδιά: αποτέλεσμα αυθεντική σχέση, αυτοαποκάλυψη, ψυχοθεραπεία, θεραπευτικό 4

5 Abstract This study investigates clients perceptions of their authentic relationship with their therapists and how self-disclosure and the appropriateness of the amount of it affects this relationship and the therapeutic outcome. The therapist s self-disclosure was examined in the forms of seven subtypes according to Hill and Knox (2003) suggestion: disclosures of facts, disclosures of feelings, disclosures of reassurance/support, disclosures of strategies, disclosures of challenges, disclosures of immediacy, and disclosures of insight. There were investigated the answers of one hundred three clients in a weighted questionnaire that examines these variables. A positive correlation was found between the strength of their authentic relationship and their therapeutic outcome. A positive correlation was also found between the relevance of the self-disclosures and their therapy outcomes. Particularly with regard to the appropriateness of the amount of self-disclosure it was observed that clients who felt that their therapist revealed an appropriate amount had stronger authentic relationship and better results than clients who felt that their therapists did not reveal much or reveal too much. An overall assessment of the results shows that the appropriate self-disclosure, customized to the client and relevant to his subjects favors the therapeutic relationship and the therapeutic outcome. Key words: authentic relationship, self-disclosure, psychotherapy, therapeutic outcome 5

6 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές δίνουν μεγάλη προσοχή στη θεραπευτική σχέση προσπαθώντας να ανακαλύψουν τα «τι» και τα «πώς» της αποτελεσματικής ψυχοθεραπείας (Norcross, 2002). Παρά το γεγονός ότι η κεντρικότητα της θεραπευτικής σχέσης διαφέρει στις διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις, η θεραπευτική σχέση παραμένει ένας από τους ισχυρότερους προγνωστικούς παράγοντες έκβασης της θεραπείας (Lambert and Barley, 2002). Ωστόσο τι είναι θεραπευτικό στη σχέση; Ο Carl Rogers (1961) ισχυρίστηκε ότι: «Αυτό που είναι το πιο προσωπικό και μοναδικό για τον καθένα μας, είναι ίσως το πιο ουσιαστικό, και το οποίο, αν μοιραζόταν ή εκφραζόταν, θα μιλούσε πολύ βαθιά στους άλλους» (σ.26). Παρά την ευγενική αξίωση του Rogers σχετικά με τη φύση της αυθεντικής και οικείας σύνδεσης, η πλειοψηφία της έρευνας σχετικά με τη θεραπευτική σχέση έχει επικεντρωθεί κυρίως σε λιγότερο προσωπικές ή λιγότερο αυθεντικές πτυχές της σχέσης ανάμεσα στον πελάτη και τον θεραπευτή. Γενικά είναι δύσκολο να προσδιοριστεί τι είναι αυτό που επηρεάζει τη θεραπευτική διαδικασία και το αποτέλεσμα. Τα τελευταία εφτά χρόνια, ο Gelso και οι συνεργάτες του έχουν εμπλακεί σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που θεωρητικά και εμπειρικά διερευνά μία πολλά υποσχόμενη και σε κάποιες περιπτώσεις αμφιλεγόμενη έννοια που αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις (Ain & Gelso, 2008; Fuertes, Mislowack, Brown, Gur-Arie, Wilkinson, & Gelso, 2007; Fuertes, Gelso, Perolini, Walden, Kasnakian, & Parsons, 2008; Gelso, Kelley, Fuertes, Marmarosh, & Holmes, Costa & Hancock, 2005; Hummel & Gelso, 2010; Kelley, Gelso, Fuertes, Marmarosh, & Lanier, 2010; LoCoco et al., 2011; Marmarosh, Gelso, Markin, Majors, Mallery, & Choi, 2009; Moore & Gelso, 2011). Η κατασκευή ονομάζεται αυθεντική σχέση. Η αυθεντική σχέση είναι μια κατασκευή που επικεντρώνεται στη γνήσια και μη παραμορφωμένη ποιότητα της προσωπικής σχέσης ανάμεσα στον θεραπευτή και τον πελάτη (Gelso, 2009a, 2009b, 2011; Gelso & Hayes, 1998; Gelso & Carter, 1985, 1994). Ο Gelso (2009a) όρισε την αυθεντική σχέση ως την «προσωπική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα, όπως αντικατοπτρίζεται στον βαθμό που κάθε ένα από αυτά είναι γνήσιο με το άλλο, και αντιλαμβάνεται και βιώνει το άλλο άτομο με τρόπους που ταιριάζουν απόλυτα με αυτό» (σ ). 6

7 Ως εκ τούτου, η έκταση και το ποσό της γνησιότητας και του ρεαλισμού στη σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη καθορίζει τη δύναμη της πραγματικής σχέσης. Ως τέτοια, η αυθεντική σχέση, υποστηρίζεται πως είναι μια βασική έννοια και εμπειρία της συνολικής θεραπευτικής σχέσης. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να δημιουργήσει μια σαφέστερη εικόνα της επιτυχούς ψυχοθεραπείας, εξετάζοντας το πώς η δύναμη της αυθεντικής σχέσης σχετίζεται με την έκβαση της θεραπείας, καθώς και το πόσο συμβάλλει ή όχι, η τεχνική της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή (μια αμφιλεγόμενη θεραπευτική παρέμβαση), στο θεραπευτικό αποτέλεσμα. 7

8 Πίνακας Περιεχομένων Ευχαριστίες 3 Περίληψη 4 Abstract 5 Εισαγωγή 6 Πίνακας Περιεχομένων 8 Κεφάλαιο 1 ο ΘΕΩΡΙΑ 1.1 Οι έννοιες της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας α Τι είναι συμβουλευτική β Ιστορική εξέλιξη γ Σχέση της συμβουλευτικής με την ψυχοθεραπεία δ Οι στόχοι της συμβουλευτικής ε Ο ρόλος του συμβούλου Η αληθινή αυθεντική σχέση α Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας 24 Το τριμερές μοντέλο. Οι τέσσερις βασικές ψυχολογικές στάσεις (κατά Rogers) 1.2β Ενσυναίσθηση empathy γ Δημιουργία κλίματος σημαντικότητας δ Η ιστορία της αυθεντικής σχέσης ε Διαμάχη γύρω από την έννοια της αυθεντικής σχέσης στ Μετρώντας την αυθεντική σχέση Η Αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή α Τύποι αυτοαποκάλυψης β Οι εφτά υποτύποι αποκαλύψεων του θεραπευτή γ Αυτοαποκάλυψη και θεραπευτικές κατευθύνσεις δ Δεοντολογικά ζητήματα στη λήψη αποφάσεων και αυτοαποκάλυψη 1.3ε Αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή και θεραπευτικό αποτέλεσμα

9 1.3στ Προτάσεις για τη χρήση της αυτοαποκάλυψης Διατύπωση του προβλήματος Ερευνητικά Ερωτήματα και Υποθέσεις 1.4α Διατύπωση του προβλήματος β Ερευνητικά ερωτήματα Υποθέσεις 56 Κεφάλαιο 2 ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Επιλογή της μεθόδου- Ποσοτική Συμμετέχοντες- Δειγματοληψία Μέσο συλλογής δεδομένων Στατιστική ανάλυση των δεδομένων 69 Κεφάλαιο 3 ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Δημογραφικά χαρακτηριστικά Σχέση με το θεραπευτή Ποσό αυτοαποκάλυψης Θεραπευτικό αποτέλεσμα Σχέσεις μεταξύ μεταβλητών 82 Κεφάλαιο 4 ο ΣΥΖΗΤΗΣΗ Περιγραφική ανάλυση Συμπεράσματα Περιορισμοί και προτάσεις για μελλοντικές έρευνες 101 Παράρτημα 104 Βιβλιογραφία 110 9

10 Κεφάλαιο 1 ο ΘΕΩΡΙΑ 1.1 Οι έννοιες της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας «Η ψυχοθεραπεία είναι μια συνεργατική θεραπεία που βασίζεται στη σχέση μεταξύ ενός ατόμου και ενός ψυχολόγου. Βασισμένη στον διάλογο, παρέχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που σας επιτρέπει να μιλάτε ανοιχτά με κάποιον που είναι αντικειμενικός, ουδέτερος και μη επικριτικός. Εσείς και ο ψυχολόγος σας θα συνεργαστείτε για να προσδιορίσετε και να αλλάξετε τα πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς που σας κρατούν πίσω από το να αισθάνεστε καλύτερα.» American Psychological Association (APA) «Η αρχή μιας συμβουλευτικής διαδικασίας μοιάζει με το να ξεκινάς μια παρτίδα σκάκι. Όλα στην αρχή είναι συμμαζεμένα και ταχτικά, κι όμως σε λίγα λεπτά και οι δυο παίχτες μπορούν να βυθιστούν στην πολυπλοκότητα». William R. Miller Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, καθίσταται αναγκαίο να περιγράψουμε συνοπτικά τους όρους συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία. Να διευκρινίσουμε επίσης ότι δεν γίνεται διαφοροποίηση των εννοιών αυτών, αλλά αναφορά στη σχέση τους και τη διαφορά τους. 1.1α Τι είναι Συμβουλευτική - Ορισμός Ο όρος «συμβουλευτική» προέρχεται ετυμολογικά από την πρόθεση συν (με, μαζί) και το ουσιαστικό βουλή (σκέψη, απόφαση) ή το ρήμα βουλεύομαι (σκέφτομαι, κάνω σχέδια ή αποφασίζω μετά από σύσκεψη με κάποιο άλλο πρόσωπο, δηλαδή συσκέπτομαι) (Μπαμπινιώτης, 2002). Είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει οποιαδήποτε διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο βοηθιέται μέσα από τη 10

11 συζήτηση να ξεκαθαρίσει σκέψεις και συναισθήματα, να ξεπεράσει δυσκολίες, και να μάθει περισσότερα για τον εαυτό του. Η Συμβουλευτική αποτελεί την ειδίκευση της ψυχολογίας, η οποία διευκολύνει τη δια βίου προσωπική και διαπροσωπική λειτουργικότητα, εστιάζοντας σε συναισθηματικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, αναπτυξιακές ανησυχίες, καθώς και ανησυχίες που συνδέονται με την υγεία και την οργανωτική συμπεριφορά (Μαλικιώση Λοΐζου, 2007). Θεωρείται ότι προωθεί τη θέσπιση προσωπικών στόχων και προσφέρει θετικά μοντέλα με βάση τα οποία μπορεί κανείς να ενδυναμώσει τα προτερήματά του και να δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα για βέλτιστη λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής. Βοηθάει ανθρώπους που δεν έχουν σοβαρή ψυχική διαταραχή, περνούν όμως μια δύσκολη περίοδο ή αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα που δεν μπορούν να λύσουν μόνοι (Μαλικιώση Λοΐζου, 2011). Επιχειρώντας μια προσπάθεια ορισμού διαπιστώνεται η πολυπλοκότητα του όρου, καθώς αρκετοί μελετητές εστιάζουν σε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, ο Βρετανικός Σύνδεσμος Συμβουλευτικής περιγράφει τη συμβουλευτική δίνοντας έμφαση περισσότερο στους στόχους που επιθυμεί να πετύχει. Με άλλα λόγια, ορίζει τη συμβουλευτική ως «την εργασία με άτομα και με σχέσεις, η οποία μπορεί να συνδέεται με την ανάπτυξη, την υποστήριξη κρίσεων, να είναι ψυχοθεραπευτική, καθοδηγητική ή να έχει στόχο την επίλυση προβλημάτων. Έχει σκοπό να δίνει στον πελάτη μια ευκαιρία να εξερευνήσει, να ανακαλύψει και να αποσαφηνίσει τους τρόπους που θα του παράσχουν μια ζωή πιο ικανοποιητική και δημιουργική» (BAC, 1984, McLeod, 2003 σ. 30). Η συμβουλευτική θα μπορούσε να οριστεί πάνω σε τρεις άξονες αναφοράς, οι οποίοι σχετίζονται με: α) τη λειτουργία και τη μορφή της, β) τον επιστημονικό της χαρακτήρα και γ) το σκοπό της (Δημητρόπουλος, 1989). Σχετικά με τον πρώτο άξονα, η συμβουλευτική έχει οριστεί ως «η διαδικασία εκείνη κατά την οποία είτε κατά τρόπο ατομικό είτε κατά τρόπο ομαδικό, ένας ειδικός, που υπό ορισμένες προϋποθέσεις λέγεται σύμβουλος, συνεξετάζει με ένα άτομο (ή κάποια άτομα) θέματα ή προβλήματα που απασχολούν το άτομο και διευκολύνει τη λύση τους» (Δημητρόπουλος, 1989, σ.199). Σχετικά με το δεύτερο άξονα, η συμβουλευτική είναι μια επιστημονική περιοχή. Αποδίδεται, λοιπόν, με αυτόν τον όρο και το επιστημονικό περιεχόμενο αυτού του 11

12 χώρου, ως θεωρία και ως εφαρμογή, ως θεωρητική υπόσταση αλλά και ως πρακτική, χρηστική εφαρμογή. Σχετικά με τον τρίτο άξονα, η συμβουλευτική είναι ακόμη μία μέθοδος προσέγγισης και παρέμβασης βοήθειας, ένα μέσο για εξασφάλιση αυτής της βοήθειας, προς το άτομο που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα. Με αυτή την έννοια είναι και διαδικασία και πορεία εργασίας και μια σειρά δεξιοτήτων για την εφαρμογή της μεθοδολογίας στην προσπάθεια παροχής βοήθειας ή πρόληψης (Nelson Jones, 1983). Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί της Συμβουλευτικής που αντανακλούν τη διαφορετική οπτική γωνία και έμφαση που επιλέγουν να δώσουν στην αναφερόμενη έννοια οι ποικίλες «σχολές» Συμβουλευτικής. Στην εργασία των Κοσμίδου-Hardy και Γαλανουδάκη-Ράπτη (1996) αναφέρονται εξελικτικά αρκετοί ορισμοί για τη Συμβουλευτική. Έτσι, ο Rogers το 1942, ορίζει τη Συμβουλευτική ως τη διαδικασία εκείνη μέσω της οποίας θα βοηθηθεί το άτομο να επιτύχει μια εποικοδομητική αλλαγή, με τη θέλησή του στην προσωπικότητά του και ο Beck το 1963, ως τη βοήθεια που προσφέρει ένα άτομο στο άλλο ή μια ομάδα στα μέλη της στην αναζήτηση του καλύτερου τρόπου δράσης ως προς την επιβίωση του ατόμου και της ομάδας. Ο Block το 1974, αναγνωρίζει ως συμβουλευτική διαδικασία το να βοηθήσεις ένα άτομο να έχει πλήρη επίγνωση του εαυτού του και των τρόπων με τους οποίους ανταποκρίνεται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος του και ο Ellis το 1977, το να μάθει ένα άτομο να γίνεται πιο λογικό, να αντιληφθεί το λανθασμένο τρόπο που σκέπτεται και οδηγείται σε αυτοκαταστροφικά συναισθήματα και αναποτελεσματική συμπεριφορά. Οι Krumboltz & Thoresen (1976), βλέπουν τη Συμβουλευτική ως μια διαδικασία παροχής βοήθειας στους ανθρώπους, ώστε να μάθουν πώς να λύνουν ορισμένα διαπροσωπικά συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα αποφάσεων, ενώ ο Mc Leod (2005), αναφέρει ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι «η Συμβουλευτική δεν είναι απλώς μια διαδικασία ατομικής μάθησης, αλλά και μια κοινωνική δραστηριότητα που έχει κοινωνική σημασία, [.] ένα μέσο πολιτισμικά αποδεκτό που καθιστά δυνατή την προσαρμογή του ατόμου στους κοινωνικούς θεσμούς και συχνά οι άνθρωποι στρέφονται σε αυτή σε μια μεταβατική φάση της ζωής τους» (σ. 36). Οι Δημητρόπουλος & Μπακατσή (1996), θεωρώντας το θεσμό Συμβουλευτική- Προσανατολισμός ως ένα όλον, τον ορίζουν ως «μια οργανωμένη και συστηματική προσπάθεια της κοινωνίας που έχει ως γενικό σκοπό της να προσφέρει οργανωμένη 12

13 βοήθεια στο κάθε μέλος της ώστε να εξελιχθεί σωστά, να ενταχθεί επιτυχώς στο κοινωνικό σύνολο και να αξιοποιήσει τον εαυτό του προς όφελος τόσο του ίδιου όσο και του συνόλου» (σ. 26). Αυτός ο γενικός σκοπός αναλύεται, σύμφωνα με τους παραπάνω, σε δεκάδες ειδικότερους στόχους που αναφέρονται τόσο στο άτομο όσο και στη σχέση του με το κοινωνικό, εκπαιδευτικό, επαγγελματικό, διοικητικό κτλ. περιβάλλον του. Για τους Μπρούζο & Ράπτη (2001α), η Συμβουλευτική μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία στήριξης των ατόμων να βοηθήσουν τους εαυτούς τους, να σκέπτονται και να αντιμετωπίζουν πιο θετικά τις προσωπικές τους δυσκολίες και προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν τα εξής σαφή συστατικά στους ορισμούς αυτούς: 1) υπάρχει ένα ειδικευμένο άτομο (που υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να είναι ομάδα ειδικών), που έχει την κατάρτιση, την ετοιμότητα και την προθυμία να προσφέρει βοήθεια, 2) υπάρχει ο πελάτης, ένα άτομο που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα και αναζητά βοήθεια για να το χειριστεί επιτυχώς και 3) υπάρχει μια «συμβουλευτική σχέση» μεταξύ των δύο, η οποία για να λειτουργήσει επιτυχώς πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις και συνθήκες, να κολουθηθεί μια σχετική διαδικασία, να εφαρμοσθούν συγκεκριμένες αρχές και μέθοδοι και να τηρηθεί ένας κώδικας δεοντολογίας (Δημητρόπουλος, 1989). Οι Burks και Stefflre (1979) εστιάζουν στην επαγγελματική δομή της σχέσης που αναπτύσσεται και στον τρόπο με τον οποίο το ίδιο το άτομο που αναζητά συμβουλευτική υποστήριξη θέτει τους στόχους. Ειδικότερα, αναφέρουν ότι η συμβουλευτική συνιστά την επαγγελματική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν επαρκώς καταρτισμένο σύμβουλο και έναν συμβουλευόμενο. Η δομή αυτής της σχέσης στοχεύει στην κατανόηση και αποσαφήνιση των απόψεων αλλά και των προσωπικών του στόχων, οι οποίοι έχουν καθοριστεί με βάση τις επιλογές του και του τρόπου επίλυσης συναισθηματικών και διαπροσωπικών προβλημάτων του παρελθόντος. Η σχέση αποτελεί το επίκεντρο της συμβουλευτικής διαδικασίας όπου σύμφωνα με τους Feltham και Dryden (1993) εφαρμόζονται ψυχολογικές θεωρίες σε συνδυασμό με συγκεκριμένες επικοινωνιακές δεξιότητες, οι οποίες προσαρμόζονται με παράγοντες που αφορούν τον σύμβουλο, όπως η εμπειρία, και με προβλήματα, ανησυχίες ή χαρακτηριστικά που αφορούν τους πελάτες. Οι άνθρωποι που αποζητούν συμβουλευτική βοήθεια, είτε υποφέρουν από κάποια διαταραχή, είτε θέλουν να μοιραστούν και να 13

14 λύσουν τα προβλήματα τους μέσα από μια σχέση εμπιστοσύνης και πειθαρχίας σε σύγκριση με τη φιλία, έτσι ώστε να μην στιγματιστούν (McLeod, 2003). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η συμβουλευτική αποτελεί μια διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας ένας καταρτισμένος σύμβουλος αναπτύσσει μια σχέση με ένα ή περισσότερα άτομα τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση «εσωτερικής ασυμφωνίας», με σκοπό να τα βοηθήσει να συζητήσουν και να επιλύσουν προσωπικά τους ζητήματα. Η σχέση αυτή αποτελεί το κύριο μέσο για την επίτευξη των στόχων της συμβουλευτικής διαδικασίας διαθέτοντας συγκεκριμένη δομή, μεθοδολογία και χαρακτηριστικά (Μπρούζος, 2004, σ. 18, Mc Leod, 2003 σ. 220). Πάντως, την έννοια της Συμβουλευτικής την κατανοεί κανείς όχι μέσα από ορισμούς, αλλά κυρίως μέσα από τη μελέτη της θεωρίας και πράξης της, της φιλοσοφίας και ιδεολογίας της, του περιεχομένου και των σκοπών της (Liggon & McDaneil 1976, Miller, 1968). 1.1β Ιστορική εξέλιξη Η Συμβουλευτική έκανε την εμφάνιση της τον 20ο αιώνα λόγω των αλλαγών στη δομή της κοινωνίας τόσο σε επίπεδο σχέσεων, όσο επίσης στην ποιότητα του τρόπου ζωής και των δυσκολιών που μπορεί να έρθει αντιμέτωπο το άτομο (Μπρούζος, 2004). Η φιλοσοφική καταγωγή της Συμβουλευτικής ανάγεται στη Σωκρατική διαλεκτική μέθοδο συζήτησης, δεδομένου ότι ο Σωκράτης ήταν ο φιλόσοφος που για πρώτη φορά εστίασε τη φιλοσοφική αναζήτηση στην εξέταση και γνώση του εαυτού και ήταν ο πρώτος υποστηρικτής μιας προσωποκεντρικής θεώρησης για τον κόσμο. Τα ρητά που αποδίδονται στον Σωκράτη όπως «γνώθι σεαυτόν», «ο δ ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω», «έξωθεν δε όσα έχω, τοις εντός είναι μοι φίλια» (και όσα εξωτερικά έχω αγαθά ας είναι αρμονικά με τα εσωτερικά μου) (Πλάτων, Φαίδρος, 279β, 2000), επηρέασαν τη σύγχρονη σκέψη και είναι αναπόσπαστα στοιχεία του πυρήνα της Συμβουλευτικής (Μαλικιώση Λοΐζου, 2011). Η Συμβουλευτική, ως εξειδικευμένη υπηρεσία που προσφέρεται από εκπαιδευμένους επαγγελματίες πέραν των ψυχολόγων, εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα στην Ελλάδα. Η Ελλάδα παραδοσιακά χαρακτηρίζεται ως ένας πολιτισμός συλλογικότητας (Nezlek, Kafetsios, & Smith, 2008; Triandis, 1994), όπου η οικογένεια, 14

15 οι φιλίες και άλλου είδους κοινωνικές σχέσεις έχουν πολύ μεγάλη αξία. Υπό αυτό το πρίσμα, η Συμβουλευτική παραδοσιακά ήταν ενσωματωμένη στο σύνθετο σύστημα υποστήριξης που προσφέρουν οι κοινωνικές σχέσεις. Παρότι ορισμένες πτυχές της αστικής οικογενειακής ζωής στην Ελλάδα έχουν πρόσφατα μετατραπεί από συλλογικές σε ατομιστικές (Georgas, 1989; Mylonas, Gari, Giotsa, Pavlopoulos, & Panagiotopoulou, 2006), η παραδοσιακή ελληνική κοινωνία παραμένει περισσότερο συλλογική σε σχέση με την ατομιστική παράδοση των περισσότερων δυτικών χωρών, από όπου ξεπήδησε η Συμβουλευτική και η Ψυχοθεραπεία. Είναι επομένως αναμενόμενο το γεγονός ότι οι Έλληνες ακόμη απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε γονείς και αδέρφια, καθώς και σε στενούς φίλους, όταν χρειάζονται κάποιον να συζητήσουν ένα πρόβλημα και να αναζητήσουν λύσεις (Kalantzi Azizi & Malikiosi Loizos, 1994; Μαλικιώση Λοΐζου, 2000, Malikiosi Loizos & Christodoulidi, 2008). Εντούτοις, είναι επίσης αλήθεια ότι υπάρχει μία αυξανόμενη τάση για αναζήτηση επαγγελματικής συμβουλευτικής βοήθειας από τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων, μία τάση που σιγά σιγά επεκτείνεται και στις άλλες περιοχές της χώρας (Παπαστυλιανού, Αλεξοπούλου, Δουλάμη, Ταμπούρη, & Τσόλη, 2009). Ο όρος «συμβουλευτική ψυχολογία» εμφανίστηκε στην Ελλάδα μόλις το 1980, όταν οι πρώτοι Έλληνες διδάκτορες στην ειδίκευση αυτή επέστρεψαν στη χώρα μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους στη συμβουλευτική ψυχολογία στις Η.Π.Α. Ενεργοποιήθηκαν προς την κατεύθυνση να κάνουν γνωστή τη συμβουλευτική ψυχολογία στην πατρίδα τους και έγιναν οι πρωτοπόροι στους τομείς της συμβουλευτικής ψυχολογίας στην Ελλάδα. Μάλιστα έγραψαν και τα πρώτα ακαδημαϊκά εγχειρίδια στα ελληνικά (Δημητρόπουλος, 1992, Μαλικιώση Λοΐζου, 1993). 1.1γ Σχέση της συμβουλευτικής με την ψυχοθεραπεία Υπάρχει γενικά μια σύγχυση μεταξύ της συμβουλευτικής, παρεμφερών δραστηριοτήτων και επιστημονικών περιοχών. Αυτό συμβαίνει επειδή με αυτούς τους χώρους η Συμβουλευτική μοιράζεται θεωρητικό υπόβαθρο, μεθοδολογικές προσεγγίσεις και τεχνικές, ή εμφανίζουν κοινές ή ομοιόμορφες επιδιώξεις. Με την ψυχολογία ψυχοθεραπεία η συμβουλευτική έχει πολλά κοινά σημεία και πολλές επικαλύψεις, αφού και οι δυο στοχεύουν μεταξύ των άλλων στην εξασφάλιση 15

16 και διατήρηση της ψυχικής υγείας του ατόμου. Από την ψυχολογία αντλεί εξάλλου η Συμβουλευτική το μεγαλύτερο μέρος της θεωρητικής και μεθοδολογικής στήριξής της. Όμως έχει μια ουσιαστική διαφορά με την ψυχοθεραπεία: ενώ η τελευταία λειτουργεί κατά βάση στο θεραπευτικό, αντισταθμιστικό επίπεδο, προσπαθεί δηλαδή να θεραπεύσει μια ήδη υπάρχουσα ψυχολογική αδυναμία, ίσως μιας ήδη διαταραγμένης προσωπικότητας με εσωτερικές συγκρούσεις, η Συμβουλευτική απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε άτομα με πιο «ανώδυνα» προβλήματα. Η συμβουλευτική σχέση συνήθως χαρακτηρίζεται από λιγότερη ένταση από όσο η ψυχοθεραπευτική σχέση (Δημητρόπουλος, 1989). Ενώ η συμβουλευτική απευθύνεται μαζικά προς το σύνολο των υγιών ατόμων αλλά και την πλειοψηφία των ατόμων που αντιμετωπίζουν ελαφριάς μορφής προβλήματα, η ψυχοθεραπεία αφορά ακόμη λιγότερους (Δημητρόπουλος, 1989). Η ψυχοθεραπεία είναι το ανώτερο από μια σειρά προϊόντα, «μια υπηρεσία την οποία παρέχουν οι επαγγελματίες που συνήθως έχουν υψηλό επίπεδο κατάρτισης και εξειδίκευσης, συχνά μάλιστα με γνώσεις ιατρικής. Η ψυχοθεραπεία ενδέχεται να είναι μια μακροχρόνια διαδικασία.[ ] Η πλέον ακριβή και αποκλειστική μορφή ψυχοθεραπείας παραμένει η κλασική φροϋδική ψυχανάλυση» (McLeod 2003, σ.31). «Έχει γίνει πολλή συζήτηση σχετικά με τις διαφορές μεταξύ συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας. Κάποιοι ίσως ισχυριστούν ότι μπορεί να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των δύο. Πιο συγκεκριμένα, η ψυχοθεραπεία συνιστά μια βαθύτερη, πιο θεμελιακή και σύνθετη διαδικασία αλλαγής για τους πελάτες που παρουσιάζουν σοβαρότερες διαταραχές. Άλλοι υποστηρίζουν πως κατά βάση η δουλειά συμβούλων και ψυχοθεραπευτών είναι η ίδια, δεδομένου ότι οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούν αμφότεροι ταυτίζονται, ωστόσο είναι απαραίτητη η χρήση διαφορετικών τίτλων για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των φορέων οι οποίοι τους απασχολούν» (McLeod 2003, σ. 32). Επίσης ο Patterson (1980) πιστεύει ότι, πέραν κάποιων γενικεύσεων, είναι δύσκολο να δώσει κανείς σαφείς διακρίσεις μεταξύ συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας, τόσο ως προς τη θεωρία όσο και ως προς την πρακτική. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο Miller (1968), κατά τον οποίο οι θεωρίες της συμβουλευτικής δεν διακρίνονται από τις θεωρίες της ψυχολογίας. 16

17 αδιακρίτως. Όπως επισημάνθηκε παραπάνω οι όροι στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιούνται 1.1δ Οι στόχοι της Συμβουλευτικής Οι ιδέες σχετικά με τους στόχους της συμβουλευτικής και της θεραπείας ενισχύουν την ύπαρξη διαφορετικών θεωρητικών μοντέλων και κοινωνικών σκοπών. Κάποιοι από τους στόχους αυτούς είναι οι ακόλουθοι (McLeod, 2003): Ενόραση Η σχέση με τους άλλους ανθρώπους Αυτογνωσία Αυτοαποδοχή Αυτοπραγμάτωση ή εξατομίκευση Διαφώτιση. Παροχή βοήθειας προς τον πελάτη ώστε να αποκτήσει ένα υψηλότερο επίπεδο πνευματικής αφύπνισης. Επίλυση προβλημάτων Ψυχολογική εκπαίδευση Απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων Γνωστική αλλαγή Αλλαγή συμπεριφοράς Συστημική αλλαγή Ενδυνάμωση Επανόρθωση Παραγωγικότητα και κοινωνική δράση 17

18 1.1ε Ο ρόλος του συμβούλου Η συμβουλευτική πραγματοποιείται κυρίως από ειδικά καταρτισμένους επαγγελματίες/επιστήμονες διάφορων επιστημονικών χώρων, όπως ψυχολόγους, ψυχιάτρους, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές, γιατρούς, που κατέχουν τη θέση του συμβούλου, και αποτελεί ένα αμοιβαίο εγχείρημα ανάμεσα στον σύμβουλο και τον συμβουλευόμενο, το άτομο που ζητά τη βοήθεια του συμβούλου, βασισμένο στις αρχές της ισοτιμίας και του πραγματικού σεβασμού του ατόμου που βρίσκεται στη θέση του συμβουλευόμενου (Κλεφτάρας, 2009). Ο σύμβουλος ή ο φορέας παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών δεν θα επιχειρήσουν να επιτύχουν όλους τους στόχους που αναφέρονται στην παραπάνω λίστα. Συνολικά οι σύμβουλοι με ψυχοδυναμικό προσανατολισμό εστιάζουν κυρίως στην ενόραση, οι επαγγελματίες της ανθρωπιστικής παράδοσης έχουν στόχο να προωθήσουν την αυτοαποδοχή και την ατομική ελευθερία και οι θεραπευτές της γνωστικής- συμπεριφοριστικής προσέγγισης ασχολούνται κυρίως με τη διαχείριση και τον έλεγχο της συμπεριφοράς. Ωστόσο, κάθε έγκυρη συμβουλευτική προσέγγιση θα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτη, ώστε ο πελάτης να καταφέρει να αξιοποιήσει τη θεραπευτική σχέση σαν το έδαφος όπου θα εξερευνήσει τις πτυχές της ζωής του που συνδέονται περισσότερο με την προσωπική του ευημερία σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή (McLeod, 2003). Για να μπορεί ο σύμβουλος να λειτουργεί αποτελεσματικά και να εφαρμόζει τις προαναφερόμενες αρχές της συμβουλευτικής, χρειάζεται να έχει συγκεκριμένα προσόντα, τα οποία σηματοδοτούν και την προσωπική του φιλοσοφία (Μυλωνά- Καλαβά, 2001): Να αγαπάει και να ενδιαφέρεται για τον συνάνθρωπό του. Να σέβεται τη διαφορετική γνώμη του άλλου, επομένως και τη διαφορετικότητά του. «Ο σύμβουλος βάζει σε δεύτερη μοίρα, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό, τη δική του θέση στα ζητήματα που θέτει ο πελάτης, καθώς και τις ανάγκες του τη δεδομένη στιγμή, έτσι ώστε να επικεντρωθεί όσο μπορεί περισσότερο στο έργο του, να βοηθήσει δηλαδή τον πελάτη να διατυπώσει και να ενεργήσει σύμφωνα με τις προσωπικές αξίες και επιθυμίες του» (McLeod, 2003, σ.41). Να είναι απαλλαγμένος από φανατισμούς, πάθη, έμμονες ιδέες και προκαταλήψεις. 18

19 Να είναι ευαισθητοποιημένος με τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Να είναι ενημερωμένος και προσγειωμένος στη σύγχρονη πραγματικότητα. Όλα τα παραπάνω να εκφράζονται με ειλικρίνεια και γνησιότητα. Οι Κοσμίδου-Hardy & Γαλανουδάκη-Ράπτη (1996), αναφέρουν ότι η προσωπική ανάπτυξη, η βαθιά θεωρητική ενημέρωση και η ανάπτυξη πρακτικών δεξιοτήτων εκ μέρους του συμβούλου παίζουν σημαντικό ρόλο στην συμβουλευτική διαδικασία. Τονίζουν ιδιαίτερα την πρακτική άσκηση και επισημαίνουν ότι, εφαρμόζοντας τη συμβουλευτική, ο κάθε σύμβουλος μαθαίνει και αναπτύσσει τόσο τον ίδιο του τον εαυτό, όσο και τις ανάλογες δεξιότητές του. Η αξιολόγηση του έργου ενός συμβούλου μπορεί να επιτευχθεί με δύο βασικά κριτήρια (Μυλωνά-Καλαβά, 2001): α) τη στάση του αναφορικά με την αξία και τη σημαντικότητα του ανθρώπου και β) το βαθμό ενσυναίσθησης που διαθέτει. Αναλυτικότερα, η στάση του συμβούλου χαρακτηρίζεται θετική, όταν ο σύμβουλος πιστεύει στην αξία και σημαντικότητα του συμβουλευόμενου, σέβεται την αξιοπρέπειά του, αναγνωρίζει την ικανότητά του να σκέφτεται, να κρίνει και να αποφασίζει για τα θέματα που τον απασχολούν, προσανατολίζει και καθοδηγεί τον συμβουλευόμενο να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη και αυτόνομη προσωπικότητα. Αντίθετα, χαρακτηρίζεται αρνητική, όταν επηρεάζεται από προσωπικές πεποιθήσεις και κριτήρια, υποτιμάει την ικανότητα του άλλου να σκέφτεται λογικά, πιστεύει ότι γνωρίζει τα πάντα καλύτερα και οφείλει να υποδεικνύει τις επιλογές που ο άλλος χρειάζεται, νιώθει την επιθυμία να διοικεί, να επηρεάζει και να κατευθύνει τους άλλους και ικανοποιείται όταν εμπνέει το αίσθημα της εξάρτησης και της τυφλής υπακοής προς αυτόν. Το δεύτερο κριτήριο αξιολόγησης ενός συμβούλου είναι ο βαθμός ενσυναίσθησης, που διαθέτει, δηλαδή, «η ικανότητα του συμβούλου να αποδεσμεύεται από τον εαυτό του και τις προσωπικές του αντιλήψεις και να μεταφέρεται στη θέση του συμβουλευόμενου, ώστε να κατανοεί ακριβώς πώς νιώθει, σκέφτεται και αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, ο άλλος, ο διαφορετικός από αυτόν» (Μυλωνά-Καλαβά, 2001, σ. 38). Όταν ο σύμβουλος προσπαθεί να γνωρίσει, να κατανοήσει ακόμα και να δει με τα μάτια του άλλου και μέσα από αυτή την οπτική γωνία να τον βοηθήσει, είναι αυτονόητο ότι παραδέχεται και τη διαφορετικότητά του. 19

20 Επιπλέον, η συμβουλευτική με τους στόχους και τις αρχές που τη διέπουν, όταν είναι ουσιαστική, γίνεται τρόπος ζωής για τον σύμβουλο, ο οποίος με τη στάση και τη φιλοσοφία του διευκολύνει και ευνοεί την προσωπική ανάπτυξη στους άλλους (Νelson- Jones, 2003). Έτσι ο σύμβουλος δεν έχει το ρόλο του ειδικού, παρά ενός ισότιμου με το συμβουλευόμενο συνεργάτη και συμπεριφέρεται στον κάθε συμβουλευόμενο κατά τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα του ποιος είναι (ιδιότητα), πώς είναι (σωματική, διανοητική κατάσταση, εξωτερική εμφάνιση, κ.λπ.), ποια είναι η προέλευσή του (Μυλωνά-Καλαβά, 2001). Η συμβουλευτική διαδικασία εκτυλίσσεται μέσα σε κλίμα αποδοχής, άνεσης, εμπιστοσύνης, σεβασμού, εκτίμησης, κατανόησης και ο συμβουλευόμενος δεν νιώθει να απειλείται από απόρριψη, προσβολή, περιφρόνηση, ειρωνεία, χλευασμό ή και οίκτο. Αναφορικά όμως με τις αρχές που διέπουν μια ιδανική επικοινωνία μεταξύ συμβούλουσυμβουλευόμενου, αυτές μπορούν να ισχύουν για κάθε σχέση ανθρώπου με άνθρωπο (Μυλωνά-Καλαβά, 2001). Εξετάζοντας όλες τις διαφορετικές προσεγγίσεις της συμβουλευτικής συμπεραίνουμε τα εξής: Πρώτον, η συμβουλευτική αναφέρεται σε μια σχέση, στην οποία ένα άτομο προτίθεται να βοηθήσει ένα άλλο, είτε ατομικά, είτε μέσα σε μία ομάδα, να διερευνήσει ένα πρόβλημα, μια εξελικτική διαδικασία ή ένα γεγονός. Δεύτερον, υπάρχουν κάποιες αναγνωρίσιμες δεξιότητες, που μπορούν να προωθήσουν αυτή τη διαδικασία. Αυτές οι δεξιότητες περιλαμβάνουν το να είναι κάποιος καλός ακροατής, να συμπάσχει, να παρέχει προκλήσεις και να διευκολύνει τη δράση. Σχετίζονται με την παροχή βοήθειας σε κάποιον, ώστε να καταλάβει τόσο τα δικά του συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές, όσο και των άλλων και να είναι σε θέση να δράσει, βάσει αυτής της κατανόησης, με παραγωγικό τρόπο. Τρίτον, υπάρχει μια πεποίθηση ότι η αυτογνωσία είναι χρήσιμη και τα επίπεδα κατάκτησής της (η εξέλιξή της) είναι μέρος της όλης διαδικασίας και τέταρτον, πρόκειται για μια διαδικασία μάθησης, που συμπεριλαμβάνει τη σκέψη, την συναίσθηση και τη δράση (McLaughlin, 1999, σ. 13). 20

21 1.2 Η αληθινή - αυθεντική σχέση Η σημασία της πραγματικής σχέσης μεταξύ πελάτη και θεραπευτή στην ψυχοθεραπεία έχει τονιστεί από τους θεωρητικούς εδώ κι έναν αιώνα. (Menaker, 1942; A. Freud, 1954; Greenson, 1967; Eugster & Wampold, 1996; Gelso & Carter, 1985, 1994; Gelso & Hayes, 1998; Gelso, 2002, 2004, 2005, 2006; Fuertes, Mislowack, Brown, Shovel, Wilkinson, & Gelso, 2007; κτλ). Στην πραγματικότητα, ο Φρόιντ σημείωσε νωρίς τη σημασία της σχέσης μεταξύ του αναλυτή και του πελάτη (Hovarth, 2001). Οι περισσότερες θεωρίες στον χώρο της συμβουλευτικής αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα της σχέσης μεταξύ συμβούλου και συμβουλευόμενου. Υπάρχουν διαφορές ως προς το βαθμό έμφασης που δίνεται στη σχέση, αλλά, κατά γενική παραδοχή, η ανάπτυξη μιας υγιούς σχέσης αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας στη συμβουλευτική και στην ψυχοθεραπεία (Tursi & Cochran, 2006). Μέσω αυτής της σχέσης οι συμβουλευόμενοι επανακτούν την αυτοπεποίθησή τους και βρίσκουν μέσα τους τη δύναμη να εμπιστευθούν και να αξιοποιήσουν τις προσωπικές τους ικανότητες (Bohart & Tallman, 1999). Ωστόσο, η ιδέα της αυθεντικής σχέσης έχει παραμεληθεί στη διάρκεια της κλινικής έρευνας. Αυτό οφείλεται εν μέρει, μέχρι πρόσφατα, στην έλλειψη ενός σαφούς ορισμού και, στη συνέχεια, στην απουσία των εργαλείων που απαιτούνται για τη μέτρηση της «αληθινής σχέσης». H θεραπευτική σχέση ωστόσο ήρθε στο προσκήνιο κυρίως από τη δουλειά δύο σύγχρονων στο πανεπιστήμιο του Σικάγου καθηγητών, του Carl Rogers και του Heinz Kohut (Kahn & Rachman, 2000). To αμοιβαίο ενδιαφέρον τους για τη θεραπευτική ποιότητα της ενσυναίσθησης και της θεραπευτικής σχέσης, είχε μια βαθιά επίδραση στην ανθρωπιστική και ψυχοδυναμική σκέψη αντίστοιχα (Kahn & Rachman, 2000). Ο Rogers τόνιζε: «Εν αρχή ην η σχέση» και καθόρισε τις απαιτούμενες συνθήκες για τη διαμόρφωση της συμβουλευτικής σχέσης. Υποστήριξε ότι οι ουσιώδεις προϋποθέσεις της συμβουλευτικής διαδικασίας θα πρέπει να είναι η αυθεντικότητα, η άνευ όρων αποδοχή του πελάτη και η συναισθηματική - ενσυναισθητική κατανόηση. Μέσα σε αυτό το πελατοκεντρικό πλαίσιο, ο σύμβουλος λειτουργεί περισσότερο ως διευκολυντής παρά ως 21

22 «ειδικός». Ο Rogers τονίζει, επίσης, ότι ο σύμβουλος πρέπει να είναι ανεκτικός και να προσπαθεί να κατανοήσει τον εσωτερικό κόσμο του πελάτη. Όπως παρατήρησε κάποτε ο ίδιος ο Rogers για την προσέγγισή του: «Μπορώ να συνοψίσω την όλη υπόθεση στην εξής πρόταση: Εάν καταφέρω να δημιουργήσω ένα συγκεκριμένο είδος σχέσης, το άλλο άτομο θα ανακαλύψει στον εαυτό του την ικανότητα να αξιοποιεί αυτή τη σχέση προκειμένου να εξελιχθεί, και η αλλαγή και η προσωπική ανάπτυξη θα γίνουν πραγματικότητα.» (Spinelli, σ.217). «Όταν πραγματικά ακούω ένα πρόσωπο και τα νοήματα που είναι σημαντικά γι αυτό εκείνη τη στιγμή όχι να ακούω απλώς λέξεις αλλά το ίδιο το πρόσωπο- και όταν του δείχνω ότι έχω ακούσει τα δικά του προσωπικά νοήματα, συμβαίνουν πολλά. Καταρχήν, το πρόσωπο αυτό έχει ένα βλέμμα ευγνωμοσύνης, νιώθει απελευθερωμένο και θέλει να μου πει περισσότερα για τον κόσμο του, προχωρά σε μια νέα αίσθηση ελευθερίας, γίνεται πιο ανοικτό στη διαδικασία της αλλαγής. Σχεδόν πάντα, όταν ένα πρόσωπο συνειδητοποιεί ότι το έχουν ακούσει σε βάθος, δακρύζουν τα μάτια του. Νομίζω ότι, κατά μία πραγματική έννοια, δακρύζει από χαρά..[ ]. Τις στιγμές αυτές έρχεται στο νου μου η φανταστική εικόνα ενός κρατούμενου σε ένα κελί που στέλνει κάθε μέρα σήματα Μορς με το μήνυμα: «Με ακούει κανείς; Υπάρχει κανείς;» Τελικά κάποια μέρα, ακούει ένα αχνό σήμα με το μήνυμα: «Ναι». Με αυτή την απλή απάντηση απελευθερώνεται από τη μοναξιά του, γίνεται πάλι άνθρωπος. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ζουν σήμερα στα προσωπικά τους κελιά, που δε δίνουν στον εξωτερικό κόσμο καμιά ένδειξη για αυτό που ζουν» (Rogers 2006, σ. 25). Μια συναρπαστική ματιά στη θεμελιακή εικόνα της προσωποκεντρικής σχέσης μπορεί να βρεθεί σε ένα τμήμα του Client- centred Therapy, που περιλαμβάνει ένα μακροσκελές κείμενο γραμμένο από ένα νεαρότερο συνάδερφο του Rogers, τον Oliver Brown. Εδώ υποστηρίζεται ότι «η αγάπη είναι βασικό συστατικό της θεραπευτικής σχέσης» (Rogers 1951, σ. 160). Αυτό που εννοείται εδώ είναι μία μη ερωτική αγάπη, που αντανακλάται ως προθυμία να κινηθεί κανείς πέρα από τα προσχήματα και το παιχνίδι των ρόλων προς μια σχέση μέσα στην οποία δεν απειλείται από το άλλο πρόσωπο, αλλά το καταλαβαίνει. Θέλει να είναι ανοιχτός ο θεραπευτής στις δικές του ανάγκες και τα προσωπικά του συναισθήματα κατά τη διεξαγωγή της θεραπείας (McLeod, 2003). Ο Rogers είχε επηρεαστεί βαθιά από τα γραπτά του φιλοσόφου Martin Buber, ο οποίος 22

23 προωθούσε την ιδέα ότι η αυθεντική συνάντηση εξαρτάται από το κατά πόσο θα αφεθεί κάποιος για να «συναντήσει» τον άλλο. Ο Buber πίστευε στη μεταμορφωτική δύναμη της σχέσης «εγώ εσύ», μέσα στην οποία το άλλο πρόσωπο βιώνεται χωρίς ετικέτες ή όρους. Ένα σημαντικό κείμενο του Schmid (1998) συσχετίζει αυτή τη διάσταση της προσωποκεντρικής σκέψης όχι μόνο με τις ιδέες του Buber, αλλά και με τα γραπτά του Emmanuel Levinas και άλλων φιλοσόφων (McLeod, 2003). «Η κύρια ποιότητα της σχέσης που υποδηλώνουν αυτές οι ιδέες είναι η παρουσία. Μόνο εφόσον ο σύμβουλος είναι παρών, τη δεδομένη στιγμή, μαζί με τον πελάτη μπορεί να είναι ενσυναισθητικός, καταδεκτικός και να διακατέχεται από εσωτερική συμφωνία» (McLeod, 2003, σ. 378). Η εικόνα της θεραπευτικής σχέσης ως μιας σχέσης που διακρίνεται από το επίπεδο της αυθεντικής παρουσίας που εμπεριέχει, βρίσκεται στην καρδιά της ανθρωπιστικής παράδοσης στην ψυχολογία και στην ψυχοθεραπεία. Επίσης η έννοια της παρουσίας ανταποκρίνεται στο στόχο της θεραπείας Gestalt για την επίτευξη αυθεντικής επαφής ανάμεσα στο πρόσωπο και το περιβάλλον. Από το 1990, η έννοια της αυθεντικής σχέσης έχει τελειοποιηθεί (Gelso, 2002, 2004, 2005, 2006; Gelso & Carter, 1985, 1994; Gelso & Hayes, 1998) και έχουν αναπτυχθεί μέτρα για τη μέτρησή της (Gelso, Kelley, Fuertes, Marmarosh, Holmes, Costa, & Hancock, 2005; Kelley, Gelso, Furetes, & Marmarosh, in 2007). Έτσι η σημασία της σχέσης πελάτη θεραπευτή στη θεραπεία πλέον σπάνια αμφισβητείται. Η θεραπευτική σχέση λοιπόν κρίνεται ως ένα από τα πιο ουσιαστικά στοιχεία στις περισσότερες προσεγγίσεις στη θεραπεία (Sparks, Duncan, & Miller, 2008). Μια προτεραιότητα για τους θεραπευτές είναι να καθιερώσουν και να διατηρήσουν θεραπευτικό δεσμό και ένα ισχυρό επίπεδο συνεργασίας με τους πελάτες, ανεξάρτητα από το προβλήματα του πελάτη ή τη θεραπευτική προσέγγιση του θεραπευτή (Castonguay, Constantino, & Grosse Holteforth, 2006). Επιπλέον, υπάρχει αυξανόμενη αναγνώριση των συνεισφορών του θεραπευτή και του πελάτη στην αναδυόμενη σχέση (Castonguay et al., 2006; Horvarth & Bedi, 2002 ; Lambert & Barley, 2001). Βασισμένη σε μια κριτική του 2002 της βιβλιογραφίας και έρευνας για την αυτοαποκάλυψη, η American Psychological Association s Division 29 Task Force έκρινε την αποκάλυψη του θεραπευτή ως μια «υποσχόμενη και πιθανώς αποτελεσματική συνεισφορά στη θεραπευτική σχέση» (Steering Committee, 2002). 23

24 Δύο μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει τα νέα μέτρα της πραγματικής σχέσης (Fuertes et al., 2007; Marmarosh, Gelso, Markin, & Majors, in 2007). Και οι δύο έχουν προτείνει ότι η δύναμη της αυθεντικής σχέσης μπορεί να σχετιστεί με την πρόοδο καθώς και την έκβαση της θεραπείας. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να συνεχισθεί η έρευνα σχετικά με την αυθεντική σχέση. Στην παρούσα μελέτη θα εξεταστεί αν και πώς η θεραπευτική παρέμβαση της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή, συνεισφέρει/ σχετίζεται με τη δημιουργία της αληθινής σχέσης. 1.2α Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας Όπως συμβαίνει με όλες τις σχέσεις, έτσι και η ψυχοθεραπευτική είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Ο ψυχαναλυτής Ralph Greenson (1967) βοήθησε στη διευκρίνιση της ψυχοθεραπευτικής σχέσης λέγοντας ότι αυτή αποτελείται από τρεις συνιστώσες: τη συμμαχία εργασίας, τη μεταφορά (μεταβίβαση) του ασθενή και την αληθινή/αυθεντική σχέση. Καθένα από τα τρία αυτά στοιχεία είναι παρόντα τη θεραπευτική ώρα και δεν αλληλοαποκλείονται το ένα από το άλλο. Ο ορισμός του Greenson, αργότερα επεκτάθηκε σε όλες τις ψυχοθεραπευτικές θεωρητικές κατευθύνσεις (Gelso and Carter, 1985). Το τριμερές μοντέλο Πιο πρόσφατα οι Gelso and Samstag (2007), το περιέγραψαν σαν τριμερές μοντέλο. Σε αυτό το τμήμα θα εξεταστεί κάθε μέρος του μοντέλου, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην έννοια της αληθινής σχέσης που αποτελεί και μέρος της παρούσας έρευνας. Συμμαχία εργασίας Η εργασιακή συμμαχία ανάμεσα στον πελάτη και στον θεραπευτή είναι το πιο ξεκάθαρα ορισμένο συστατικό της θεραπευτικής σχέσης. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που το στοιχείο αυτό είναι το πιο μελετημένο από το τριμερές μοντέλο. Η συμμαχία εργασίας έχει συχνά οριστεί από το ποσό στο οποίο ο θεραπευτής και ο πελάτης συμφωνούν στους στόχους, στους τρόπους με τους οποίους θα παρακολουθούν τους στόχους και θα βιώνουν ένα συναισθηματικό δεσμό ο ένας με τον άλλον. Έρευνες με μετα- αναλύσεις του αποτελέσματος αυτής της συμμαχίας έχουν δείξει ότι η εργασία συμμαχίας είναι ένας από τους δυνατούς προγνωστικούς παράγοντες του συνολικού αποτελέσματος της θεραπείας (Horvath & Symonds, 1991; Marin, Garske, & Davis, 2000; Horvath, 2002). 24

25 H διαμόρφωση της μεταβίβασης και της αντιμεταβίβασης Υπάρχει διχογνωμία σχετικά με τον ορισμό της μεταβίβασης. Για το σκοπό αυτού του τμήματος θα χρησιμοποιηθεί ο ορισμός εργασίας της μεταβίβασης των Gelso and Hayes (1998) ο οποίος είναι: «η εμπειρία του πελάτη για τον θεραπευτή και η οποία διαμορφώνεται από τη δική του ψυχολογική δομή και παρελθόν και περιλαμβάνει μετατόπιση στον θεραπευτή συναισθημάτων, στάσεων και συμπεριφορών που ανήκαν ακριβώς σε προηγούμενες σημαντικές σχέσεις» (σ.11). Οι διαμορφώσεις μεταβίβασης μπορεί να παίξουν θετικό, αρνητικό ή ουδέτερο ρόλο στη θεραπεία, εξαρτώμενες από το περιεχόμενο και από το πόσο ενσωματώνονται στη θεραπεία. Ο ορισμός της αντιμεταβίβασης είναι επίσης αμφιλεγόμενος και διαφορετικοί, αντικρουόμενοι ορισμοί της αντιμεταβίβασης συναντώνται στη βιβλιογραφία (π.χ Epstein & Feiner, 1988; Aron, 1996; κτλ.). Αντλώντας από τη βιβλιογραφία, οι Gelso and Hayes (2007) έδωσαν αυτόν που είδαν ως ενοποιητικό ορισμό της αντιμεταβίβασης. Την αντιλήφθηκαν ως «τις εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις του θεραπευτή, που σχηματίζονται από τις παρελθούσες και πρόσφατες συναισθηματικές συγκρούσεις και τρωτά του θεραπευτή» (σ.25). Ανάλογα με τη φύση της και το πώς την χρησιμοποιεί ο θεραπευτής, η αντιμεταβίβαση συχνά θεωρείται ως δυνητικά χρήσιμο εργαλείο για τους θεραπευτές ή καταστροφική δύναμη στη θεραπεία. Οι τέσσερεις βασικές ψυχολογικές στάσεις (κατά Rogers) Ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής Carl Rogers καθόρισε τέσσερεις βασικές ψυχολογικές στάσεις συνιστώσες της αυθεντικής θεραπευτικής σχέσης (Κοσμόπουλος, 1995) : α) Η θετική αναγνώριση του άλλου (unconditional positive regard) Με την έννοια αυτή δηλώνεται η αναγκαιότητα να τοποθετηθεί ο θεραπευτής κατά απόλυτη θετική στάση απέναντι στον άλλον, ον εξελίξιμο και γεμάτο δυνατότητες. Μια τέτοια στάση διευκολύνει το «άνοιγμα», την αυθόρμητη και με εμπιστοσύνη ανταπόκριση του συμβουλευόμενου. β) Η κατάσταση γνησιότητας και συμφωνίας (Congruence) Ο θεραπευτής που βιώνει αυτή την κατάσταση, δεν έχει προσωπεία, βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τα συναισθήματά του. Συγχρόνως δεν αποφεύγει να γίνουν αυτά φανερά στο 25

26 συνομιλητή του, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους. Και όσο πιο σύμφωνος, ενιαίος και αυθεντικός είναι ο θεραπευτής, τόσο οι πιθανότητες για μια θετική αλλαγή στον συμβουλευόμενο είναι μεγαλύτερες. γ) Η εμπαθητική δυνατότητα (empathy). Ο όρος θα αναλυθεί διεξοδικά παρακάτω. δ) Η αποδοχή του άλλου (acceptance) Η αποδοχή πηγάζει από την αποδοχή του εαυτού μας και στη συνέχεια επεκτείνεται στην αποδοχή του άλλου. Η αποδοχή προϋποθέτει την αυτογνωσία και τη διάκριση του εαυτού μας από τους ρόλους (του θεραπευτή, του συζύγου κ.λπ.). Η αποδοχή δεν ταυτίζεται με την παραδοχή και, πολύ περισσότερο, με την ανεκτική ή α- ηθική συμπεριφορά (Κοσμόπουλος, 1995). Η αυθεντική σχέση είναι η προσωπική σχέση μεταξύ του πελάτη και του θεραπευτή, που ορίζεται από δύο βασικές συνιστώσες: γνησιότητα και ρεαλιστικές αντιλήψεις (Gelso, 2011). Γνησιότητα είναι η βούληση και η ικανότητα να είναι αυτό που είναι πραγματικά στη σχέση, με άλλα λόγια, η θέληση να είναι κάποιος αυθεντικός, ειλικρινής και ανοιχτός με το άλλο πρόσωπο. Οι ρεαλιστικές αντιλήψεις ορίζονται ως οι αντιλήψεις του πελάτη ή του θεραπευτή που δεν έχουν διαστρεβλωθεί από τη μεταβίβαση ή άλλες άμυνες. Οι ρεαλιστικές αντιλήψεις ανάμεσα στον πελάτη και το θεραπευτή, τους επιτρέπουν να βλέπουν ο ένας τον άλλον με ακρίβεια και ρεαλισμό. Επιπλέον, το μέγεθος και το σθένος αυτών των συστατικών λαμβάνονται υπόψη στον ορισμό της αυθεντικής σχέσης. Το μέγεθος αφορά στο πόση αληθινή σχέση υπάρχει με όρους γνησιότητας και ρεαλισμού. Υποτίθεται ότι το ποσό της γνησιότητας και του ρεαλισμού μπορεί να ποικίλλει εξαρτώμενο από το πόσο από αυτά είναι παρόντα κατά τη θεραπεία. Το σθένος αφορά στα συναισθήματα του πελάτη και του θεραπευτή μέσα στο πλαίσιο της αληθινής σχέσης. Η υπόθεση είναι ότι τα συναισθήματα αυτά μπορεί να κυμανθούν από τα πολύ θετικά στα πολύ αρνητικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμαχία εργασίας και οι διαμορφώσεις μεταβίβασης περιλαμβάνουν η καθεμιά τους ένα στοιχείο της αληθινής σχέσης. Στην συμμαχία εργασίας, οι θεραπευτές τυπικά έχουν ρεαλιστικές αντιλήψεις για τους πελάτες τους και αντιστρόφως. Ωστόσο, ο σκοπός των ρεαλιστικών αντιλήψεων που υπάρχουν στη συμμαχία εργασίας είναι να υπηρετήσει τη θεραπευτική δουλειά, ενώ η αληθινή σχέση υπάρχει σε όλες τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις. Η διαμόρφωση της μεταβίβασης και αντιμεταβίβασης επικαλύπτεται με την αυθεντική 26

27 σχέση γιατί οι αντιδράσεις μεταβίβασης των πελατών προς τους θεραπευτές τους και οι αντιδράσεις αντιμεταβίβασης των θεραπευτών προς τους πελάτες τους είναι συνήθως γνήσιες. Η σχέση μεταξύ θεραπευτή και πελάτη είναι ένας από τους ισχυρότερους δείκτες πρόβλεψης της έκβασης της θεραπείας (Lambert, 2002). "Στην πραγματικότητα, τη ψυχοθεραπευτική ώρας κάθε ένα από αυτά τα συστατικά είναι παρόντα, όχι ως ξεχωριστή οντότητα, αλλά ως αλληλένδετα και συχνά δυσδιάκριτα στοιχεία της όλης σχέσης» (σελ.2). Η συμμαχία εργασίας, η μεταφορά του ασθενή και η αληθινή σχέση αφορούν διάφορες όψεις της ψυχοθεραπείας. Η συμφωνία εργασίας ανάμεσα στον πελάτη και θεραπευτή αφορά τη θεραπευτική δουλειά. Μεταβίβαση συμβαίνει όταν ο πελάτης εκτοπίζει ασυνείδητα συγκρούσεις από το παρελθόν, σημαντικές σχέσεις κτλ στη θεραπεία, όπως πεποιθήσεις, συναισθήματα και συμπεριφορές και συνήθως τα μεταφέρει στον ψυχοθεραπευτή του (Gelso και Hayes, 1998). Η μεταβίβαση είναι πάντα ένα λάθος (Gelso και Hayes, 2001). Είναι μη ρεαλιστικές απόψεις και πεποιθήσεις που ο πελάτης έχει για τον θεραπευτή του. Η πραγματική σχέση, από την άλλη πλευρά, περιλαμβάνει ρεαλιστικές αντιλήψεις στην ψυχοθεραπευτική σχέση. Ο Gelso (2009) όρισε την αληθινή σχέση ως «Η προσωπική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους όπως αντικατοπτρίζεται στο βαθμό στον οποίο ο ένας είναι απόλυτα γνήσιος με τον άλλον και αντιλαμβάνεται και βιώνει τον άλλον με τρόπους που ταιριάζουν απόλυτα με το άλλον» (σελ. 7). Η πραγματική σχέση στην ψυχοθεραπεία είναι η συνιστώσα της ψυχοθεραπευτικής σχέσης που έχει μελετηθεί λιγότερο. Ωστόσο, η έρευνα σχετικά με την πραγματική σχέση μέχρι σήμερα έχει αποδείξει ότι είναι ένα σημαντικό κατασκεύασμα, διότι σχετίζεται με την πρόοδο και τα αποτελέσματα της ψυχοθεραπείας (Ain and Gelso, 2008; Fuertes, Mislowack, Brown, Shovel, Wilkinson, & Gelso, 2007; LoCoco, Prestano, Gullo, &Gelso, in press; Marmarosh, Gelso, Markin, & Majors; Spiegel, et al., 2008). Ένας από τους λόγους για τους οποίους η παρούσα έρευνα εστιάζει στην αυθεντική σχέση είναι επειδή αυτή είναι το πιο παραμελημένο και μη μελετημένο σε βάθος στοιχείο του τριμερούς μοντέλου. Επιπλέον, αποτελέσματα από παλαιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι είναι ένας πιθανός προγνωστικός παράγοντας της έκβασης της θεραπείας. 27

28 1.2β Η ενσυναίσθηση empathy «Είναι το πιο τρομακτικό συναίσθημα να συνειδητοποιείς ότι ο γιατρός δεν μπορεί να δει τον πραγματικό εαυτό σου, ότι δεν μπορεί να καταλάβει τι νιώθεις και ότι απλώς ακολουθεί τις δικές του ιδέες. Άρχιζα να νιώθω ότι είμαι αόρατος ή ότι ίσως δεν είμαι καν εκεί» (Laing, 1965, σ. 166). «...γιατί οι άνθρωποι υπάρχουν απ' τη στιγμή που βρίσκουν μια θέση στη ζωή των άλλων...» (Τάσος Λειβαδίτης) Επιμένουμε ιδιαίτερα στην ανάλυση αυτής της έννοιας, επειδή αποτελεί το ουσιαστικότερο ίσως συστατικό της αυθεντικής σχέσης. «Για τον Carl Rogers ο όρος αυτός σημαίνει τη δυνατότητα του θεραπευτή να συναισθάνεται και να κατανοεί τον ιδιαίτερο κόσμο του άλλου σαν να επρόκειτο για δικό του κόσμο» (Κοσμόπουλος, 1995, σελ. 452), χωρίς να ξεχάσει ποτέ όμως τον όρο «σαν» (Rogers, 1959, στο Μαλικιώση Λοΐζου, 2001, σ. 110). «Αν χαθεί το στοιχείο «σαν», τότε το στάδιο είναι αυτό της ταύτισης» (Rogers, 2006, σ. 119). Ο θεραπευτής, λέει ο Rogers, δεν απασχολείται πλέον με τη διάγνωση της διαταραχής, με την αξιολόγηση της προσωπικότητας του πελάτη, τη συλλογή του ιστορικού, την αποκάλυψη των αιτίων ή τη δοκιμασία του ασυνειδήτου. Αντί να εξερευνά και να ερμηνεύει, ο θεραπευτής προσπαθεί να δώσει μια ζεστασιά, μια εμπαθητική και αποδεκτική σχέση, μέσα στην οποία ο πελάτης μπορεί να εκφράσει, να εξερευνήσει και να διευκρινίσει τις ίδιες τις σκέψεις του, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Επειδή ο θεραπευτής τον δέχεται, ο πελάτης μπορεί να δεχτεί τον εαυτό του. Και από τη στιγμή που ο πελάτης μπορεί να δεχτεί τον εαυτό του, γίνεται ελεύθερος να διερευνήσει τον εαυτό του, να ενσωματώσει τις σκορπισμένες όψεις της πείρας και να προσανατολίσει τη ζωή του σε πιο θετικές κατευθύνσεις (Κοσμόπουλος, 1995). Ο Barret- Lennard (1962) έχει μία ειδική εννοιολογική διατύπωση της ενσυναίσθησης: «Ποιοτικά η ενσυναισθητική κατανόηση είναι μία ενεργή διεργασία της επιθυμίας να γνωρίσει κανείς την πλήρη, τρέχουσα και μεταβαλλόμενη επίγνωση του άλλου προσώπου, να λάβει την επικοινωνία και το νόημα του άλλου προσώπου και της 28

29 μετάφρασης των λόγων και των σημάτων του σε βιωμένο νόημα που αντιστοιχεί τουλάχιστον σε εκείνες τις πτυχές της επίγνωσής του που είναι πιο σημαντικές για αυτόν εκείνη τη στιγμή. Είναι το βίωμα της συνείδησης «πίσω» από την εξωτερικευμένη επικοινωνία του άλλου, αλλά με διαρκή επίγνωση ότι αυτή η συνείδηση πηγάζει και εξελίσσεται σε σχέση με τον άλλον» (Rogers, 2006, σ. 121). Επίσης ο Rogers τονίζει: «Ο ιδανικός θεραπευτής είναι, πρώτα από όλα, συναισθητικός» (Rogers, 2006, σ. 123). Όταν οι ψυχοθεραπευτές πολλών διαφορετικών προσανατολισμών περιγράφουν την εικόνα του ιδανικού θεραπευτή ή τον θεραπευτή στον οποίο θα ήθελαν να εξελιχθούν, συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό ως προς την κατάταξη της ενσυναίσθησης στην υψηλότερη θέση μεταξύ δώδεκα μεταβλητών. Αυτή η δήλωση βασίζεται στη μελέτη του Raskin (1974), που περιλάμβανε ογδόντα τρεις ασκούμενους θεραπευτές με τουλάχιστον οκτώ διαφορετικές προσεγγίσεις. «H ενσυναίσθηση συσχετίζεται με την αυτοδιερεύνηση και την πρόοδο της διεργασίας» (Rogers, 2006, σ. 123). Έχει διαπιστωθεί ότι ένας μεγάλος βαθμός ενσυναίσθησης στη θεραπευτική σχέση συνδέεται με διάφορες πτυχές της διεργασίας και της προόδου στη θεραπεία (Bergin & Strupp, 1972; Kurtz & Grummon, 1972; Tausch, Bastine, Friese, & Sander, 1970). «Η ενσυναίσθηση στις αρχές της σχέσης προμηνύει τη μετέπειτα επιτυχία» (Rogers, 2006, σ.124). Ο βαθμός της ενσυναίσθησης που υπάρχει και θα υπάρχει στη σχέση μπορεί να καθορίζεται από πολύ νωρίς, μέχρι την πέμπτη ή ακόμη και μέχρι τη δεύτερη συνέντευξη. Τέτοιες αρχικές μετρήσεις είναι προγνωστικές της μετέπειτα επιτυχίας ή αποτυχίας της θεραπείας (Barrett Lennard, 1962; Tausch, 1973). «Κοιτάξτε μέσα από το παράθυρο του άλλου. Προσπαθήστε να δείτε τον κόσμο όπως τον βλέπει ο ασθενής σας» (Yalom, 2004). Η ψυχοθεραπεία παίρνει μεγάλη ώθηση, αν ο θεραπευτής μπει εύστοχα στον κόσμο του ασθενούς. Οι ασθενείς ωφελούνται εξαιρετικά, απλώς και μόνο από την εμπειρία ότι κάποιος τους βλέπει και τους καταλαβαίνει σε όλες τους τις διαστάσεις και πλήρως. Διδάσκοντας την ενσυναίσθηση στους φοιτητές του ο Erich Fromm παρέθετε συχνά μια δήλωση που είχε κάνει πριν δυο χιλιάδες χρόνια ο Τερέντιος: «Άνθρωπος είμαι, και τίποτα ανθρώπινο ας μη μου είναι ξένο» (Yalom, 2004). Τι επίδραση έχει στον αποδέκτη μια σειρά από βαθιές συναισθητικές αντιδράσεις; Οι αποδείξεις είναι αρκετά αποκαλυπτικές. Η ενσυναίσθηση σχετίζεται σαφώς με το 29

30 θετικό αποτέλεσμα. Από σχιζοφρενείς ασθενείς σε ψυχιατρικά νοσοκομεία μέχρι μαθητές σε κανονικές τάξεις, από πελάτες συμβουλευτικών κέντρων μέχρι δασκάλους, οι αποδείξεις είναι οι ίδιες: όσο περισσότερο δείχνει κατανόηση με ευαισθησία ο θεραπευτής ή ο δάσκαλος, τόσο περισσότερο είναι πιθανό να υπάρξει αλλαγή και εποικοδομητική μάθηση (Rogers, 2006). Και αυτό, γιατί όπως λέει ο Rogers «η ενσυναίσθηση καταλύει την αποξένωση» (Rogers, 2006, σ. 127). Ο συμβουλευόμενος θεωρεί τον εαυτό του αναπόσπαστο τμήμα του ανθρώπινου γένους. Αν και μπορεί να μην εκφράζεται με σαφήνεια, η εμπειρία είναι κάπως έτσι: «Μίλησα για κρυμμένα πράγματα, εν μέρει καλυμμένα ακόμη κι από μένα, συναισθήματα που είναι περίεργα, πιθανώς αφύσικα, συναισθήματα τα οποία δεν έχω μοιραστεί ποτέ με άλλον, ούτε καν ξεκάθαρα με τον εαυτό μου. Και όμως, ένα άλλο πρόσωπο κατάλαβε, κατάλαβε τα συναισθήματά μου ακόμη πιο καθαρά από ό, τι εγώ. Αν κάποιος άλλος γνωρίζει σε τι αναφέρομαι και τι εννοώ, τότε στο βαθμό αυτό, δεν είμαι τόσο περίεργος ή διαφορετικός ή αποξενωμένος. Αυτό που είμαι έχει νόημα για κάποιο άλλο ανθρώπινο ον. Έτσι είμαι σε επαφή, έχω ακόμη σχέση με τους άλλους. Δεν είμαι πλέον απομονωμένος» (Rogers, 2006, σ. 127). Μία άλλη επίδραση της ενσυναισθητικής κατανόησης είναι ότι «ο αποδέκτης νιώθει ότι έχει αξία, ότι τον νοιάζονται, ότι τον αποδέχονται ως το πρόσωπο που είναι» (Rogers, 2006, σ. 128). Επίσης μια ακόμα πτυχή της ευαίσθητης κατανόησης προέρχεται από τον μη υποκειμενικό της χαρακτήρα. Η πιο υψηλή έκφραση ενσυναίσθησης είναι να αποδεχόμαστε και να μην είμαστε υποκειμενικοί. Αυτό είναι γεγονός γιατί είναι αδύνατον να αντιλαμβανόμαστε με ακρίβεια τον εσωτερικό κόσμο του άλλου αν έχουμε σχηματίσει αξιολογική κρίση για το πρόσωπο αυτό. Ο συμβουλευόμενος το αντιλαμβάνεται αυτό με κάποια έκπληξη: «Αν δε με κρίνουν, ίσως δεν είμαι τόσο κακός ή αφύσικος όσο νόμιζα. Ίσως δεν χρειάζεται να κρίνω τον εαυτό μου τόσο αυστηρά». Έτσι η πιθανότητα της αυτοαποδοχής αυξάνεται σταδιακά (Rogers, 2006). O Laing (1965) είπε ότι «η αίσθηση της ταυτότητας απαιτεί την ύπαρξη ενός άλλου που να γνωρίζει το άτομο αυτό» (σ. 139). Ο Buber (Κοσμόπουλος, 1995) ανέφερε επίσης την ανάγκη να επιβεβαιώνεται η ύπαρξή μας από κάποιον άλλο. Η ενσυναίσθηση δίνει αυτή την απαραίτητη επιβεβαίωση ότι κάποιος όντως υπάρχει ως ξεχωριστό, αξιόλογο πρόσωπο με ταυτότητα. 30

31 1.2γ Δημιουργία κλίματος σημαντικότητας Θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε τη συμβουλευτική σχέση εξετάζοντας την έννοια της «σημαντικότητας», δηλαδή το κατά πόσον οι άνθρωποι νιώθουν ότι είναι σημαντικοί (ότι τους υπολογίζουν). Οι Schlossberg, Lynch και Chickering (1989) ορίζουν τη σημαντικότητα ως την «πεποίθηση που έχουν οι άνθρωποι, είτε σωστή είτε λάθος, ότι έχουν σημασία για κάποιον άλλον, ότι αποτελούν το αντικείμενο της προσοχής του, και ότι οι άλλοι νοιάζονται γι αυτούς και τους εκτιμούν.» Η αίσθηση σημαντικότητας είναι ένα βασικό συστατικό στη σχέση παροχής στήριξης ή βοήθειας. Σύμφωνα με τους Schlossberg, Lynch και Chickering (1989), υπάρχουν αρκετά επίπεδα σημαντικότητας. Το πρώτο επίπεδο αφορά τη βασική ορατότητα, δηλαδή το γεγονός και μόνο ότι κάποιος άλλος αντιλαμβάνεται απλώς την παρουσία μας. Μπορούμε να εκτιμήσουμε τη δύναμη της ορατότητας αν σκεφτούμε πώς νιώθουμε όταν μας αγνοούν (δηλαδή όταν είμαστε αόρατοι). Ορισμένοι άνθρωποι εκφράζουν το θυμό τους αγνοώντας ή παραβλέποντας τον άλλον. Κατά βάση, όλοι μας επιθυμούμε να μας προσέχουν. Η παρουσία των συμβουλευομένων θα πρέπει να γίνεται αντιληπτή αμέσως μόλις μπουν μέσα στο γραφείο συμβουλευτικής. Ένα δεύτερο επίπεδο σημαντικότητας εκδηλώνεται όταν όχι απλώς αντιλαμβανόμαστε την παρουσία του ατόμου αλλά του μεταδίδουμε μια αίσθηση αληθινής σημασίας. Η εφαρμογή του ιατρικού μοντέλου προσέγγισης συχνά μειώνει τη σημαντικότητα και δημιουργεί μια σαφή ιεραρχική σχέση. Πιστεύουμε ότι η επιστροφή σε ένα πιο ανθρωποκεντρικό μοντέλο διαπροσωπικής επικοινωνίας θα προσέφερε σημαντικά οφέλη. Ένα άλλο βασικό στοιχείο που χρειάζεται να προσέχουμε προκειμένου να μεταδώσουμε την αίσθηση σημασίας είναι να αφιερώνουμε χρόνο για να ακούσουμε προσεκτικά την ιστορία του συμβουλευομένου. Η ακρόαση αποτελεί ουσιώδες μέρος της επαγγελματικής συμβουλευτικής, και είναι σημαντικό να διαθέσουμε επαρκή χρόνο για να ακούσουμε την ιστορία ολόκληρη. Στο τρίτο επίπεδο σημαντικότητας οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία τόσο να προσφέρουν βοήθεια όσο και να λάβουν. Οι άνθρωποι νιώθουν σημαντικοί όταν αισθάνονται ότι μπορούν να προσφέρουν κάτι πραγματικά πολύτιμο και απαραίτητο. Σκεφτείτε μια περίπτωση στην οποία νιώσατε ότι οι άλλοι χρειάζονταν πραγματικά τη 31

32 βοήθειά σας. Το αίσθημα ότι κάποιος μας έχει ανάγκη χρησιμεύει ως ισχυρό κίνητρο. Ωστόσο, στη συμβουλευτική σχέση υπάρχει η τάση να επικεντρώνεται η παροχή βοήθειας προς μια μόνο κατεύθυνση. Ναι μεν οι συμβουλευόμενοι χρειάζονται βοήθεια, αλλά είναι σημαντικό να έχουν και την ευκαιρία να βοηθήσουν άλλους. Ένα από τα πλεονεκτήματα της ομαδικής συμβουλευτικής είναι ότι οι συμβουλευόμενοι μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο. Το υψηλότερο επίπεδο σημαντικότητας επιτυγχάνεται όταν οι συμβουλευόμενοι πειστούν ότι έχουν αναπτύξει τόσο μια επαγγελματική όσο και μια προσωπική σχέση με τον σύμβουλο. Σε αυτό το επίπεδο οι συμβουλευόμενοι πιστεύουν ότι ο σύμβουλος ενδιαφέρεται ειλικρινά για την ευημερία τους και ότι αυτή η μέριμνα ξεπερνάει τον επαγγελματικό του ρόλο. Για να εκφραστεί πλήρως η σημαντικότητα απαιτούνται τόσο ενέργειες όσο και προθέσεις. Παρακάτω αναφέρουμε ορισμένους από τους πολλούς τρόπους έκφρασης της σημαντικότητας (Amundson, 2008, σ. 54) : Προστασία. Παρέχουμε ένα ασφαλές και σίγουρο καταφύγιο που ενισχύει τις προσπάθειες διερεύνησης των συμβουλευομένων. Φροντίζουμε ώστε οι συμβουλευόμενοι να λαμβάνουν όλα τα προνόμια που δικαιούνται. Ακρόαση. Αφιερώνουμε χρόνο για να ακούσουμε όλες τις πτυχές της ιστορίας ενός ατόμου. Καθώς το άτομο αφηγείται την ιστορία δίνουμε προσοχή ώστε να εντοπίσουμε τυχόν υποβόσκοντα συναισθήματα. Διερεύνηση. Εκφράζουμε ενδιαφέρον για την ιστορία απευθύνοντας ερωτήσεις και ζητώντας διευκρινήσεις. Δείχνουμε αυθόρμητη περιέργεια και κάνουμε ερωτήσεις σχετικά με γεγονότα στη ζωή του ατόμου. Αναγνώριση. Αντιλαμβανόμαστε την παρουσία του άλλου ατόμου και του απευθύνουμε χαιρετισμό σε λεκτικό και μη λεκτικό επίπεδο. Υποστήριξη. Παρέχουμε ενθάρρυνση και εκφράζουμε επαίνους. Εντοπίζουμε τις θετικές στάσεις και συμπεριφορές και δίνουμε τη σχετική ανατροφοδότηση στον συμβουλευόμενο. Ανταλλαγή. Μοιραζόμαστε πληροφορίες για τον εαυτό μας. Αυτή η κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών πρέπει να είναι ειλικρινής και να ταιριάζει στην κάθε περίπτωση. 32

33 Η βιβλιογραφία για τη συμβουλευτική δίνει όλο και περισσότερη προσοχή στην έννοια της σημαντικότητας (Corbierre & Amundson, 2007, Dixon Rayle, 2006, Elliott, Kao,& Grant, 2004). Με δεδομένο το σημαντικό ρόλο της σχέσης στην προοπτική της θετικής έκβασης της συμβουλευτικής παρέμβασης, οι σύμβουλοι χρειάζεται να προσπαθούν περισσότερο για να βρουν τρόπους ενίσχυσης της συμβουλευτικής σχέσης. 1.2δ Η ιστορία της αυθεντικής σχέσης Η έννοια του αυθεντικού στοιχείου στην ψυχοθεραπευτική σχέση χρονολογείται από τα μέσα της δεκαετίας του Το 1942 η Esther Menaker τόνισε ότι μέρος της ψυχαναλυτικής σχέσης είναι πραγματική (σε αντίθεση με τη μεταβίβαση, το μέρος της εμπειρίας που «ξαναζεί κανείς ως πραγματικό») (σελ. 172). Έγραψε: «Σε γενικές γραμμές, είναι σημαντικό η πραγματική σχέση μεταξύ ασθενούς και αναλυτή να έχει κάποιο περιεχόμενο και ουσία, διαφορετική από εκείνη που δημιουργείται από την ίδια την αναλυτική κατάσταση» (σελ. 172). Η Anna Freud (1954) επίσης πίστευε ότι η αληθινή- αυθεντική σχέση έχει θέση στην ψυχοθεραπεία. Έγραψε: «κάπου θα πρέπει να αφήσουμε χώρο για τη συνειδητοποίηση ότι ο αναλυτής και ο πελάτης είναι ταυτόχρονα δυο αληθινοί άνθρωποι, σε μια ισότιμη κατάσταση ενηλίκων και σε μια πραγματική προσωπική σχέση μεταξύ τους» (σελ. 372). Επίσης ο Ralph Greenson (1969) προειδοποιεί για την παραμέληση της αληθινής/ αυθεντικής σχέσης στη θεραπεία: «Τεχνικά λάθη μπορεί να προκαλέσουν πόνο και σύγχυση, αλλά συνήθως μπορούν να επισκευαστούν. Αποτυχία όμως στην ανθρωπιά είναι πολύ πιο δύσκολο να διορθωθεί. Η υπερβολική έμφαση στις ερμηνείες της μεταβίβασης και η παραμέληση της «αληθινής» σχέσης τείνει να μειώσει όλη τη ζωή σε εξήγηση η οποία δεν είναι ζωή και δε ζει (Greenson, 1969, σελ. 377). Ωστόσο, παρά την αναγνώριση της αυθεντικής σχέσης ως σημαντικού παράγοντα στη θεραπεία, αυτή δεν έχει μελετηθεί σε βάθος. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην, μέχρι πρόσφατα, έλλειψη σαφούς ορισμού της έννοιας και, με τη σειρά της, στην έλλειψη των μέσων που απαιτούνται για τη μέτρηση αυτής της κατασκευής- έννοιας (Gelso & Σάββατο, 2007). Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, οι εργασίες για την πραγματική σχέση έχουν επικεντρωθεί σε αυτά τα θέματα με τη βελτίωση των επιπτώσεων, τον ορισμό της έννοιας (Gelso & Carter, 1985, 1994, Gelso και Hayes, 33

34 1998; Gelso 2002, 2004, 2005, 2006) καθώς και την κατασκευή των μέσων που απαιτούνται για τη μέτρηση του μορφώματος (Gelso, Kelley, Fuertes, Marmarosh, Holmes, Costa & Hancock, 2005; Kelley, Gelso, Fuertes, και Marmarosh, under review). Ο Gelso (2004) όρισε την πραγματική σχέση με τους όρους της γνησιότητας και του ρεαλισμού ως «την προσωπική σχέση που υπάρχει μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων, όπως αντικατοπτρίζεται στο βαθμό στον οποίο κάθε ένα είναι γνήσιο με το άλλο και αντιλαμβάνεται το άλλο με τρόπους που ταιριάζουν απόλυτα με το άλλο» (Gelso, 2004, σελ.6). Όρισε τη γνησιότητα ως «την ικανότητα να είναι κανείς αυτός που πραγματικά είναι, να είναι αυθεντικός στο εδώ και τώρα (Gelso, 2002, σελ.37). Ο ρεαλισμός ορίζεται ως «η βίωση ή η αντίληψη του άλλου με τρόπους που θα του ταιριάζουν, παρά σαν προβολές (π.χ. η μεταβίβαση)» (ό. π σελ. 37). Επιπλέον ο Gelso και οι συνεργάτες του, σημείωσαν ότι το μέγεθος και το σθένος ήταν απαραίτητες έννοιες υπό διερεύνηση κατά την εξέταση της πραγματικής σχέσης. Το μέγεθος αναφέρεται στο πόση αυθεντική σχέση υπάρχει μεταξύ του πελάτη και του θεραπευτή. Υποθέτει ότι η γνησιότητα και ο ρεαλισμός (και συνεπώς, η πραγματική σχέση) μπορούν να κυμανθούν από την άποψη του ποσού κατά τη διάρκεια της θεραπείας συμπεριλαμβανομένης κάθε δεδομένης συνεδρίας. Το σθένος σχετίζεται με την αντίληψη ότι τα συναισθήματα των πελατών και των θεραπευτών του ενός για τον άλλον μέσα στο πλαίσιο της πραγματικής σχέσης μπορεί να κυμαίνονται από πολύ θετικά έως πολύ αρνητικά. Ως εκ τούτου ένας πελάτης ή ο θεραπευτής μπορεί πραγματικά να συμπαθεί ή να αντιπαθεί τον άλλον, βασιζόμενος σε ρεαλιστικές αντιλήψεις. 1.2ε Διαμάχη γύρω από την έννοια της αυθεντικής σχέσης Η έννοια της πραγματικής σχέσης υπήρξε αμφιλεγόμενη. Ο Gelso (2002) εξέτασε τρία επιχειρήματα που έχουν τεθεί κατά την έννοια της αυθεντικής σχέσης. Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι η έννοια μιας αυθεντικής- πραγματικής σχέσης είναι περιττή και μη αναγκαία, διότι τα πάντα στη θεραπευτική σχέση είναι πραγματικάαυθεντικά. Σε απάντηση στο επιχείρημα αυτό ο Gelso (2002) πρότεινε ότι παρά το γεγονός ότι τα πάντα είναι αληθινά στη θεραπευτική σχέση η έννοια της αυθεντικής σχέσης, όπως έχει οριστεί, είναι μια σημαντική προσθήκη σε άλλες σχεσιακές δομές, 34

35 όπως η συμμαχία εργασίας και η διαμόρφωση της μεταβίβασης-αντιμεταβίβασης κι ως εκ τούτου είναι μια πολύτιμη έννοια- κατασκευή. Ένα δεύτερο επιχείρημα ενάντια στην έννοια της αυθεντικής σχέσης είναι το ερώτημα του ποιος μπορεί να γνωρίζει και να αποφασίσει τι είναι αυθεντικό. Αυτό το επιχείρημα κατευθύνεται προς τους πρώτους ψυχαναλυτές που έγραψαν για την πραγματική σχέση σαν οι θεραπευτές να ήταν οι ειδικοί σχετικά με το τι ήταν πραγματικό. Το επιχείρημα ήταν κατά της ιδέας ότι οι θεραπευτές ήταν η αυθεντία της πραγματικότητας. Η απάντηση του Gelso για αυτό το επιχείρημα είναι ότι ούτε ο πελάτης ούτε ο θεραπευτής είναι ο συνολικός κριτής του τι είναι αυθεντικό. Απεναντίας, η πραγματική σχέση είναι αντιληπτική, και κατασκευάζεται και τα δύο μέλη της δυάδας. Τέλος, η έννοια της αυθεντικής σχέσης έχει επικριθεί επειδή ακόμη και αν υπάρχει μια πραγματικότητα, δεν μπορεί ποτέ να γίνει πλήρως γνωστή. Ο Gelso (2002) απάντησε ότι αυτή είναι η περίπτωση με όλες τις θεωρητικές κατασκευές στις επιστήμες του ανθρώπου. Επομένως η κριτική αυτή κατά της έννοιας της αυθεντικής σχέσης δεν μπορεί να αναιρεί τη χρησιμότητα ενός μορφώματος- κατασκευής, επειδή κανένα μόρφωμα δεν μπορεί να γίνει πλήρως αντιληπτό. 1.2στ Μετρώντας την αυθεντική σχέση Οι Eugster και Wampold (1996) πραγματοποίησαν την πρώτη μελέτη για να εξετάσουν το ρόλο της αυθεντικής σχέσης στην ψυχοθεραπεία. Βρήκαν ότι οι αντιλήψεις των πελατών για την αυθεντική σχέση ήταν οι πιο ισχυρές από εννέα προγνωστικούς παράγοντες της ικανοποίησης από τη θεραπεία. Από την άλλη πλευρά, βρήκαν επίσης ότι οι αντιλήψεις των θεραπευτών για την αυθεντική σχέση με τους πελάτες τους σχετιζόταν αρνητικά με τις αξιολογήσεις για την ικανοποίηση. Ως εκ τούτου φαίνεται ότι οι πελάτες βρήκαν την πραγματική σχέση χρήσιμη ενώ οι θεραπευτές τους δεν θεώρησαν ότι είναι χρήσιμη. Αυτή η διαφορά σημαίνει ότι και οι δύο προοπτικές θα πρέπει να εξεταστούν με έρευνα της αυθεντικής- πραγματικής σχέσης. Παρά το γεγονός ότι Eugster και Wampold (1996) ανέπτυξαν δείκτες της πραγματικής σχέσης για τη μελέτη τους τα μέτρα ήταν οριακά αξιόπιστα και εξέτασαν τη γνησιότητα πολύ περισσότερο από τον ρεαλισμό. Πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί πιο αξιόπιστες και εμπεριστατωμένες φόρμες για την αυθεντική- αληθινή σχέση τόσο για την 35

36 πλευρά του θεραπευτή (Gelso et al., 2005) όσο και αυτή του πελάτη (Kelley et al., 2007). Οι μετρήσεις τόσο του πελάτη όσο και του θεραπευτή αποτελούνται από 24 στοιχεία με 12 στοιχεία υποκλίμακας που μετράνε τη γνησιότητα- αυθεντικότητα και τον ρεαλισμό. Κάθε κλίμακα επίσης αξιοποιεί το μέγεθος και το σθένος της πραγματικής σχέσης. Ο εκτιμητής καλείται να αξιολογήσει τον εαυτό του, τον άλλο και τη σχέση τους. Η φόρμα του θεραπευτή (Gelso et al., 2005) έχει βρεθεί ότι σχετίζεται θετικά με τις αξιολογήσεις των θεραπευτών για τη συμμαχία εργασίας με τους πελάτες, το επίπεδο ενόρασης των πελατών τους και το αποτέλεσμα της συνεδρίας. Η φόρμα του θεραπευτή επίσης σχετίζεται αρνητικά με την αρνητική μεταβίβαση. Η φόρμα του πελάτη βρέθηκε ότι σχετίζεται με τα μέτρα των Eugster and Wampold (1996) για την αληθινή σχέση. Η φόρμα του πελάτη επίσης συσχετίζεται αρνητικά με την τάση των πελατών να κρύβουν τα αληθινά τους συναισθήματα θέλοντας να συναντήσουν τις προσδοκίες των άλλων. Η εγκυρότητα και των δύο μελετών έχει υποστηριχθεί (Gelso et al., 2005; Kelley et al., 2007). Αυτές οι κλίμακες έχουν ήδη φωτίσει την αυθεντική σχέση. Δύο μελέτες μέχρι σήμερα έχουν ενσωματώσει τα νέα αυτά μέτρα. Οι Fuentes et al. (2007) βρήκαν ότι οι αξιολογήσεις των πελατών για την αυθεντική σχέση που σχετίζονται με την πρόοδο στη θεραπεία πέρα από τη διακύμανση στην εξέλιξη, εξηγείται από τις αξιολογήσεις σύνδεσης με τον θεραπευτή, τη συμμαχία εργασίας και την ενσυναίσθηση του θεραπευτή. Οι βαθμολογίες των θεραπευτών σχετικά με την πραγματική σχέση σχετίζονται επίσης με πρόοδο, αν και ήταν μόνο οριακά στατιστικά σημαντική η συσχέτιση (p <.06). Επιπλέον οι Marmarosh et al. (2007) βρήκαν ότι οι αξιολογήσεις για τη δύναμη της αυθεντικής σχέσης τόσο των πελατών όσο και των θεραπευτών τους συνδέονται θετικά με το θεραπευτικό αποτέλεσμα ανεξάρτητα από τη διακύμανση στο αποτέλεσμα που εξηγείται από τη συμμαχία εργασίας. Ωστόσο, για τους πελάτες η υποκλίμακα της γνησιότητας προέβλεψε το αποτέλεσμα, ενώ για τους θεραπευτές η υποκλίμακα του ρεαλισμού προέβλεψε το αποτέλεσμα. Έτσι, φάνηκε ότι για τους πελάτες η αυθεντικότητα στη θεραπευτική σχέση ήταν πιο σημαντική ενώ για τους θεραπευτές, ο ρεαλισμός μέσα στη σχέση ήταν πιο σημαντικός. Αυτές οι δυο μελέτες είναι εξαιρετικά σημαντικές γιατί αν και η συμμαχία εργασίας και η αληθινή σχέση έχουν θεωρητικά αντιμετωπιστεί σαν παρόμοιες κατασκευές, αυτές οι δυο μελέτες 36

37 προτείνουν ότι η δύναμη της αληθινής σχέσης σχετίζεται με την θεραπευτική πρόοδο και αποτέλεσμα ανεξάρτητα από τη συμμαχία εργασίας. Συμπερασματικά, φαίνεται ότι περισσότερη έρευνα στην αυθεντική σχέση θα ήταν χρήσιμη στο να φωτίσει την ψυχοθεραπευτική πρόοδο και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Με την παρούσα έρευνα επιχειρείται να αποκτηθεί καλύτερη κατανόηση της αυθεντικής σχέσης μελετώντας πώς σχετίζεται με το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Επιπλέον μελετάται σε συνδυασμό με την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή. 1.3 Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή Κάθε φορά που σφάλλω στο ζήτημα της αυτοαποκάλυψης, είναι γιατί μοιράζομαι πάρα πολύ λίγα, όχι πάρα πολλά. Όποτε όμως έχω μοιραστεί πολλά δικά μου πράγματα, οι ασθενείς έχουν πάντα ωφεληθεί συνειδητοποιώντας πως έχω κι εγώ να παλέψω με τα ανθρώπινα προβλήματα, όπως κι εκείνοι. Irvin D. Yalom, Love's Executioner and Other Tales of Psychotherapy Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή είναι μια περιοχή της ψυχοθεραπείας που φαίνεται να σχετίζεται με την αυθεντική σχέση. Ο Sidney Jourard (1958) επινόησε τον όρο «αυτοαποκάλυψη» περιγράφοντάς τον ως τη «διαδικασία του να κάνεις γνωστό τον εαυτό στους άλλους ανθρώπους». Οι ιδέες του Jourard για τα ευεργετικά αποτελέσματα της αυτοαποκάλυψης ήταν σε αντίθεση με τις κλασικές ψυχαναλυτικές απόψεις που υποστήριζαν ότι οι θεραπευτές όφειλαν να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ουδέτεροι για να ενθαρρύνουν τη μεταβίβαση. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτό το θέμα συνεχίζει να είναι αμφιλεγόμενο. Η αυτοαποκάλυψη αποτελεί έναν όρο ομπρέλα που περικλείει την ποικιλία των τρόπων που οι θεραπευτές κάνουν γνωστό τον εαυτό τους στους πελάτες τους. Για παράδειγμα ένας θεραπευτής μπορεί να μοιραστεί πληροφορίες για το επαγγελματικό του ιστορικό με τους πελάτες του ενώ κάποιος άλλος να αποκαλύψει μια προσωπική τραυματική εμπειρία. Και στις δύο περιπτώσεις ο 37

38 θεραπευτής αυτοαποκαλύπτεται, αλλά φαντάζεται κανείς ότι η διαφορετική φύση των αποκαλύψεων θα τύχει διαφορετικών αντιδράσεων από τους πελάτες. Οι Hill and Knox (2002), ορίζουν ως αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή τις προφορικές δηλώσεις/ αναφορές, που αποκαλύπτουν κάτι προσωπικό για τον θεραπευτή. Όταν η αποκάλυψη του θεραπευτή πηγαίνει πέρα από την τυπική επαγγελματική αποκάλυψη του ονόματος, τα διαπιστευτήρια, τη διεύθυνση του γραφείου, την πολιτική και την τακτική του γραφείου κλπ., τότε γίνεται αυτοαποκάλυψη. Βασισμένη σε αυτό τον ορισμό, η έννοια της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή φαίνεται να συνδέεται με τα στοιχεία της γνησιότητας και του ρεαλισμού της αυθεντικής σχέσης. Και αυτό γιατί φαίνεται λογικό ότι όσο ο θεραπευτής αποκαλύπτει περισσότερα για τον εαυτό του, τόσο ο πελάτης γνωρίζει έτσι καλύτερα τον θεραπευτή του και ως εκ τούτου τον βλέπει ως πιο αυθεντικό- γνήσιο και αληθινό. Για παράδειγμα, αν ένας θεραπευτής αποκαλύψει το πώς αισθάνεται σε μια αντίδραση και σε σχέση με τον πελάτη, ο πελάτης είναι πιθανό να δει τον θεραπευτή ως πιο αυθεντικό από έναν θεραπευτή που θα προσπαθούσε να συγκαλύψει την αντίδρασή του. Αυτό σχετίζεται με το στοιχείο της γνησιότητας στην αυθεντική- αληθινή σχέση. Από την άλλη πλευρά, ένας πελάτης ίσως έχει διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον θεραπευτή του αν θεωρεί ότι είναι αναίσθητος στα θέματά του. Αν αυτός ο θεραπευτής αποκαλύψει ότι είχε βιώσει κάποιο παρόμοιο θέμα στο παρελθόν, ο πελάτης θα είχε καλύτερη γνώση του θεραπευτή του, γεγονός που σχετίζεται με το στοιχείο του ρεαλισμού στην αυθεντική σχέση. Μια ποιοτική μελέτη από τους Knox et al. (1997) στην οποία 13 ενήλικες πελάτες ρωτήθηκαν για τα βοηθητικά παραδείγματα των αυτοαποκαλύψεων των θεραπευτών τους, υποστηρίζει την άποψη ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή σχετίζεται με την αυθεντική σχέση. Για παράδειγμα, ένας συμμετέχων συμβουλευόμενος είπε ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή του είχε σαν αποτέλεσμα να αντιληφθεί αυτόν ως πιο αληθινό και ανθρώπινο. Ακόμα, μια άλλη συμβουλευόμενη δήλωσε ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή της επέτρεψε στην ίδια να είναι πιο ανοιχτή και ειλικρινής στη θεραπεία. Και τα δύο αυτά παραδείγματα στηρίζουν το στοιχείο της γνησιότητας στην αυθεντική σχέση και υπαινίσσονται ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή δυνάμωσε την αντίληψη του πελάτη για την αυθεντική σχέση. Με την παρούσα έρευνα επιχειρείται να εξεταστεί κατά πόσο τα παραπάνω ευρήματα μπορούν 38

39 να υποστηριχθούν με επιπρόσθετη μελέτη. Χρησιμοποιείται η ποσοτική προσέγγιση για να ερευνηθεί κατά πόσο η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή σχετίζεται με την αυθεντική σχέση και με ένα μετρήσιμο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι κατάλληλες και κλινικά οδηγούμενες αυτοαποκαλύψεις που πραγματοποιούνται για το κλινικό όφελος των πελατών και η αναπόφευκτη αυτοαποκάλυψη που λαμβάνει χώρα στην κοινότητα θεωρούνται υπερβάσεις ορίων (boundary crossings)(gutheil & Gabbard, 1993; Lazarus & Zur, 2002; Williams, 1997; Zur, 2007, 2008, 2009). Ακατάλληλες αυτοαποκαλύψεις, όπως η αυτοαποκάλυψη που γίνεται προς όφελος του θεραπευτή, κλινικά αντενδείκνυνται, γιατί επιβαρύνουν τον πελάτη με περιττές πληροφορίες ή δημιουργούν μια αντιστροφή ρόλων όπου ο πελάτης, ανάρμοστα, φροντίζει για τον θεραπευτή, και θεωρούνται παραβιάσεις και καταχρήσεις ορίων (Gutheil & Gabbard, 1998; Zur, 2004α). Φαίνεται πιθανό ότι ο πελάτης θα δει έναν θεραπευτή ο οποίος αποκαλύπτει κάτι για τον εαυτό του ως πιο γνήσιο από έναν θεραπευτή ο οποίος δεν αποκαλύπτει. Αυτό σχετίζεται με το στοιχείο της γνησιότητας της πραγματικής σχέσης. Επιπλέον, οι αυτοαποκαλύψεις είναι πιθανό να επιτρέψουν σε έναν πελάτη να αποκτήσει μια καλύτερη αίσθηση του θεραπευτή του, για το ποιος είναι αυτός ή αυτή πραγματικά, και λιγότερο πιθανό να σχηματίσουν διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για το άτομό του, από ό, τι ενός θεραπευτή ο οποίος δεν αποκαλύπτει και δεν αποκαλύπτεται. Αυτό σχετίζεται με το στοιχείο ρεαλισμού της πραγματικής σχέσης. Η συζήτηση για την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή στη θεραπεία εστιάζει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό στα αποτελέσματα της συμπεριφοράς στη θεραπευτική σχέση. Παρά το γεγονός ότι οι πιθανοί κίνδυνοι έχουν συζητηθεί από τη σκοπιά της ηθικής (Peterson, 2002, Zur, 2007), η αποκάλυψη του θεραπευτή έχει κερδίσει τα τελευταία χρόνια εμπειρική προσοχή, η οποία έχει οδηγήσει σε δεκτές φόρμες πρακτικής με θεραπευτικά οφέλη για τον πελάτη (Audet & Everall, 2003, Knox & Hill, 2003). Με βάση ποιοτικές και ποσοτικές μελέτες, μία παρέμβαση στην ψυχοθεραπεία που έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με την πραγματική σχέση από την πλευρά του πελάτη είναι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή (Ain και Gelso, 2008; Knox, Hess, Petersοn, & Hill, 1997). Σε μια ποιοτική μελέτη, οι Knox and all (1997) διαπίστωσαν ότι, από την πλευρά του πελάτη, οι αυτοαποκαλύψεις του θεραπευτή, τον έκαναν να φαίνεται πιο αληθινός και ανθρώπινος, γεγονός που επέτρεπε στον πελάτη να είναι πιο ανοιχτός και 39

40 ειλικρινής στη θεραπεία. Τα ευρήματα αυτά σχετίζονται με το στοιχείο της γνησιότητας στην πραγματική σχέση. Σε μια ποσοτική μελέτη, οι Ain και Gelso (2008) διαπίστωσαν, κοιτώντας πίσω σε θεραπεία που είχε τελειώσει τρία χρόνια πριν, ότι οι πελάτες των οποίων οι θεραπευτές είχαν προχωρήσει σε περισσότερες αυτοαποκαλύψεις, είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν ισχυρότερες πραγματικές σχέσεις και η έκβαση της θεραπείας τους είχε καλύτερα αποτελέσματα από ό,τι οι πελάτες που πίστευαν ότι οι θεραπευτές τους δεν είχαν αποκαλύψει αρκετά. Τα ευρήματα αυτά έχουν νόημα όταν κάποιος λάβει υπόψη τους ορισμούς της πραγματικής σχέσης και της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή. 1.3α Τύποι αυτοαποκάλυψης Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί τύποι αυτοαποκάλυψης: η σκόπιμη, η αναπόφευκτη, η τυχαία και αυτή που ξεκινάει από τον πελάτη. Ακολουθούν οι περιγραφές αυτών των τύπων: H σκόπιμη αυτοαποκάλυψη αναφέρεται σε εκ προθέσεως, λεκτική ή μη λεκτική αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών από τον θεραπευτή. Εφαρμόζεται σε λεκτικές αλλά και σε άλλες σκόπιμες ενέργειες, όπως η τοποθέτηση κάποιας οικογενειακής φωτογραφίας στο γραφείο, η διακόσμησή του, κάποια χειρονομία, όπως ένα άγγιγμα ή ένας συγκεκριμένος ήχος (Barnett, 1998, Gutheil & Gabbard, 1998, Mahalik, Van Ormer & Simi, 2000, Zur, 2007). Υπάρχουν δύο τύποι εσκεμμένων αυτοαποκαλύψεων. Ο πρώτος είναι αυτοαποκάλυψη, η οποία είναι αποκάλυψη πληροφοριών από τους θεραπευτές για τον εαυτό τους. Ο δεύτερος τύπος ονομάζεται αυτοσυμμετοχή, η οποία περιλαμβάνει τις προσωπικές αντιδράσεις θεραπευτών στους πελάτες και στα περιστατικά που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια των συνεδριών (Knox, Hess, Petersen, & Hill, 1997). Η αναπόφευκτη αυτοαποκάλυψη θα μπορούσε να περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα δυνατοτήτων, όπως το φύλο, η ηλικία του θεραπευτή και η φυσική του κατάσταση. Καλύπτει επίσης αποκάλυψη μέσω της πρακτικής, του τόνου της φωνής, την εγκυμοσύνη, κάποια ξένη ή οποιαδήποτε προφορά, τραύλισμα, ορατά τατουάζ, την παχυσαρκία και πολλές μορφές αναπηρίας, όπως κάποια παράλυση, τύφλωση, κώφωση. 40

41 Οι θεραπευτές αυτοαποκαλύπτονται επίσης με τον τρόπο που ντύνονται, το χτένισμα, τη χρήση του make-up, τα κοσμήματα, τα αρώματα κτλ (Barnett, 1998, Tillman, 1998, Zur, 2007). Όταν το γραφείο της θεραπείας βρίσκεται στο σπίτι του θεραπευτή, περιλαμβάνει πάντα εκτεταμένες αποκαλύψεις, όπως η οικονομική του κατάσταση, πληροφορίες για την οικογένεια και το κατοικίδιο ζώο, μερικές φορές πληροφορίες σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τα χόμπι, τις συνήθειες, τους γείτονες, την κοινότητα και πολλά άλλα. Μη λεκτικές νύξεις ή η γλώσσα του σώματος (π.χ., ένα υπερυψωμένο φρύδι, ένα χαμήλωμα του βλέμματός του) αποτελούν επίσης πηγές αυτοαποκάλυψης που δεν είναι πάντα υπό τον πλήρη έλεγχο του θεραπευτή. Ακόμη και για τους αναλυτές που προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν την αυτοαποκάλυψη, κάθε παρέμβαση κρύβει, ωστόσο, κάποια πράγματα για τον αναλυτή και τα αποκαλύπτει στους άλλους (Aron, 1991). Τυχαία αυτοαποκάλυψη συμβαίνει κατά τις τυχαίες (μη προγραμματισμένες) συναντήσεις έξω από το γραφείο, με κάποια αυθόρμητη λεκτική ή μη λεκτική αντίδραση, και μέσω απρογραμμάτιστων περιστατικών που τυχαίνει να αποκαλύπτουν προσωπικές πληροφορίες θεραπευτών στους πελάτες τους (Knox, Hess, Petersen, & Hill, 1997; Stricker & Fisher, 1990). Εσκεμμένες ενέργειες των πελατών είναι επίσης πιθανές πηγές που μπορούν να αποκαλύψουν προσωπικές πληροφορίες για τους θεραπευτές. Οι πελάτες μπορούν να ξεκινήσουν έρευνες σχετικά με τον θεραπευτή τους με μια απλή αναζήτηση στο Web (Zur, 2007, 2008, Aur & Donnor, 2009). Αυτές οι αναζητήσεις μπορούν να αποκαλύψουν ένα ευρύ φάσμα των επαγγελματικών και προσωπικών πληροφοριών, όπως το οικογενειακό ιστορικό, τα ποινικά μητρώα, το οικογενειακό δέντρο, την εθελοντική δραστηριότητα, τις πολιτικές πεποιθήσεις και πολλά άλλα. Οι θεραπευτές δεν έχουν πάντα τον έλεγχο σε ό,τι έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο για αυτούς, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να ασκούν έλεγχο ή γνώση του τι οι πελάτες μπορεί να γνωρίζουν. Μη αυτοαποκάλυψη Η μη αυτοαποκάλυψη εκ μέρους του θεραπευτή, ή η άρνηση να απαντήσει όταν ρωτάται, είναι επίσης μια αποκάλυψη, π.χ της στάσης του προς τον ασθενή, ενός θεωρητικού προσανατολισμού, και της προσωπικότητάς του. 41

42 1.3β Οι εφτά υποτύποι αποκαλύψεων του θεραπευτή Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή έχει πρόσφατα διαιρεθεί σε εφτά υποτύπους (Hill, 1989, Hill & O Βrien, 1999, Hill & Knox, 2002). Οι Hill and Knox (2002) πρότειναν ότι είναι σημαντικό να εξεταστούν οι υποτύποι των αυτοοαποκαλύψεων σε αντίθεση με τη διατήρηση μιας παγκόσμιας άποψης της έννοιας. Η μελέτη των υποτύπων είναι βοηθητική γιατί πολλοί υποτύποι έχουν σημαντικές ποιοτικές διαφορές. Βασισμένοι στη δουλειά των Hill and O Brien (1999) και των Kim et al. (2003), οι Hill and Knox (2003) προτείνουν ότι υπάρχουν τουλάχιστον εφτά υποτύποι αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή: αποκαλύψεις γεγονότων, αποκαλύψεις αισθημάτων, αποκαλύψεις υποστήριξης/ διαβεβαίωσης, αποκαλύψεις στρατηγικών, αποκαλύψεις προκλήσεων, αποκαλύψεις αμεσότητας και αποκαλύψεις διορατικότητας. 1) Με τις αποκαλύψεις γεγονότων ο θεραπευτής μοιράζεται τεκμηριωμένες πληροφορίες για τον εαυτό του (π.χ. «Έχω ένα διδακτορικό στη συμβουλευτική ψυχολογία»). Με κανένα τρόπο όμως η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή δεν υποκαθιστά τη διερεύνηση της διαδικασίας για τις προσωπικές πληροφορίες που ζητά ο θεραπευόμενος (Yalom, 2004). «Μερικοί θεραπευτές επιλέγουν να απαντήσουν στις ερωτήσεις λέγοντας: «Ευχαρίστως να σου απαντήσω σε αυτό, πρώτα όμως θα ήθελα να μάθω όσο γίνεται περισσότερα για τους λόγους που σε ώθησαν να μου κάνεις αυτή την ερώτηση». Μερικές φορές χρησιμοποιώ κι εγώ αυτή την προσέγγιση, σπάνια όμως βρήκα να έχει κάποιο πλεονέκτημα. Αν ο θεραπευόμενος είναι καινούργιος, τότε συχνά επιλέγω να του δώσω εγώ ένα πρότυπο αποκάλυψης» (Yalom, 2004, σ.125). 2) Αποκαλύψεις συναισθημάτων προκύπτουν όταν ο θεραπευτής χρησιμοποιεί συγκεκριμένες λέξεις για να περιγράψει μια συναισθηματική εμπειρία. Για παράδειγμα, ο Carl Rogers (1986) χρησιμοποίησε μια αποκάλυψη συναισθημάτων με έναν από τους πελάτες του όταν είπε «Νομίζω ότι μπορώ να κατανοήσω πολύ καλά το πώς είναι να αισθάνεσαι ότι δεν είσαι καλός για κανένα, γιατί υπήρχε εποχή που αισθανόμουν κι εγώ ακριβώς έτσι. Και ξέρω ότι μπορεί να είναι πραγματικά σκληρό» (Rogers, 1986). «Για να εμπλακείτε σε μια αυθεντική σχέση με τον θεραπευόμενό σας, είναι απαραίτητο να του αποκαλύψετε τα συναισθήματα που έχετε για αυτόν στο άμεσο παρόν. Αλλά αυτή η 42

43 αποκάλυψη στο εδώ και τώρα δεν πρέπει να γίνεται αδιακρίτως. Η διαφάνεια δεν πρέπει να επιδιώκεται ως αυτοσκοπός. Οποιοδήποτε σχόλιό σας πρέπει να περνάει την εξής δοκιμασία: ωφελεί αυτή η αποκάλυψη τον ασθενή;» (Yalom, 2004). 3) Οι αποκαλύψεις επιβεβαίωσης/ υποστήριξης είναι παρόμοιες με τις αποκαλύψεις συναισθημάτων. Προκύπτουν όταν οι θεραπευτές αποκαλύπτουν μία εμπειρία παρόμοια με αυτή που βιώνει ο πελάτης (π.χ. Κι εγώ βίωσα την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου και ξέρω πόσο επώδυνο είναι»). 4) Στις αποκαλύψεις στρατηγικής, ο θεραπευτής συζητά μια δράση/ απόφαση που έχει πάρει για να ασχοληθεί με ένα πρόβλημα που βιώνει ο πελάτης (π.χ. «Όταν αισθάνομαι καταπιεσμένος από τη δουλειά μου, βάζω σε προτεραιότητα τα καθήκοντά μου»). 5) Οι αποκαλύψεις προκλήσεων είναι λίγο πιο ασαφείς από τις άλλες αποκαλύψεις. Με αυτές τις αποκαλύψεις, οι θεραπευτές εκφράζουν μια πρόκληση που αντιμετώπισαν και που σχετίζεται με αυτό που περνάει ο πελάτης (π.χ. «Κι εγώ είχα διαμάχες με τον συνεργάτη μου και χρειάστηκε να εξετάσω προσεκτικά τη συνεισφορά μου στα ζητήματά μας»). 6) Οι αποκαλύψεις αμεσότητας προκύπτουν στο εδώ και τώρα της συνεδρίας. Αναφέρονται στον θεραπευτή που εκφράζει τις αντιδράσεις του στον πελάτη άμεσα (π.χ. «Καθώς μιλάτε για ανθρώπους που δε σας καταλαβαίνουν, συνειδητοποιώ ότι έχω πρόβλημα να παρακολουθήσω όλα όσα λέτε. Αναρωτιέμαι αν αυτό έχει να κάνει με την τάση σας να μεταβαίνετε γρήγορα από το ένα θέμα στο άλλο»). 7) Τέλος οι αποκαλύψεις ενόρασης/ διορατικότητας προκύπτουν όταν ο θεραπευτής μοιράζεται αυτό που έχει μάθει για τον εαυτό του από παλιές εμπειρίες (π.χ. «Όταν κοίταξα βαθιά την τάση μου να αναβάλλω, συνειδητοποίησα ότι αυτή οφειλόταν σε ένα φόβο επιτυχίας και στο πώς αυτή η επιτυχία θα επηρέαζε τη ζωή μου»). Να επισημανθεί σε αυτό το σημείο και το εξής: Ένας από τους βαθύτερους φόβους των θεραπευτών για την προσωπική αποκάλυψη είναι ότι δε θα έχει τέλος, ότι αν ανοίξουν μια φορά την πόρτα, ο ασθενής θα απαιτεί όλο και περισσότερα, ως το σημείο να τους πιέζει να αποκαλύψουν τα πιο βαθιά και τα πιο ενοχλητικά μυστικά. «Ο φόβος αυτός είναι άστοχος. Από την εμπειρία μου η συντριπτική πλειονότητα των ασθενών αποδέχεται αυτό που προσφέρω και δεν πιέζει για περισσότερες αποκαλύψεις ή αποκαλύψεις που θα με έφερναν σε δύσκολη θέση» (Yalom, 2004, σ.127). Στη συνέχεια 43

44 ο Yalom εφιστά την προσοχή των θεραπευτών στο εξής σημείο: οι ασθενείς καλύπτονται από το απόρρητο, οι θεραπευτές όμως όχι. Ούτε μπορεί να απαιτηθεί κάτι τέτοιο από τους ασθενείς, οι οποίοι στο μέλλον μπορεί να αλλάξουν θεραπευτή και κάποια τέτοια δέσμευση ίσως να τους εμπόδιζε να συζητήσουν πραγματικά ελεύθερα κάτι που θα ήθελαν. Μέχρι σήμερα, από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας γνωρίζουμε άλλες δύο έρευνες που έχουν συμπεριλάβει αυτούς τους ιδιαίτερους υποτύπους κι έχουν εξετάσει το πώς αυτοί σχετίζονται με το αποτέλεσμα ( Kim et al., 2003) και Ain (2008). Οι Kim et al, βρήκαν ότι οι πελάτες θεώρησαν ότι οι αποκαλύψεις στρατηγικών ήταν πιο χρήσιμες από τις αποκαλύψεις υποστήριξης/ επιβεβαίωσης, τις αποκαλύψεις γεγονότων και τις αποκαλύψεις συναισθημάτων. Επίσης βρήκαν ότι οι αποκαλύψεις στρατηγικών ήταν πιο συχνές στις συνεδρίες υψηλής αξιολόγησης από ότι στις συνεδρίες που είχαν λάβει γενικά χαμηλή αξιολόγηση. Ωστόσο αυτά τα αποτελέσματα βασίστηκαν σε μια μόνη συνεδρία συμβουλευτικής με Αμερικάνους με ασιατική καταγωγή πελάτες και Αμερικανούς με ευρωπαϊκή καταγωγή θεραπευτές. Έτσι, τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας είναι ότι ένα μεγαλύτερο και πιο διαφοροποιημένο δείγμα χρειάζεται για να μπορεί κανείς να γενικεύσει τα αποτελέσματα. Στην έρευνα της Stacie Ain (2008) εξετάζεται η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή και οι υποτύποι των αποκαλύψεων σε σχέση τόσο με τη θεραπευτική σχέση όσο και με το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Επίσης εξετάζεται η συνάφεια ανάμεσα στην αληθινή σχέση και στο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Επειδή η αληθινή σχέση δεν έχει μελετηθεί σε βάθος και η αυτοαποκάλυψη είναι μια αμφιλεγόμενη παρέμβαση, είναι σημαντικό να αποκτήσουμε περισσότερες πληροφορίες και για τα δύο αυτά θέματα. Στην παρούσα έρευνα εξετάζεται η αληθινή σχέση από την άποψη των αποτελεσμάτων και από την άποψη του πώς σχετίζεται με την αυτοαποκάλυψη του συμβούλου. Επίσης εξετάζονται κάποιοι υποτύποι της αυτοαποκάλυψης και το πώς αυτοί σχετίζονται με τη συνολική έκβαση της θεραπείας. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, από όσο γνωρίζουμε, δεν υπάρχει καμία έρευνα σχετικά με το θέμα της τεχνικής της αυτοαποκάλυψης, οπότε αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα ερευνητικά αποτελέσματα αυτής της έρευνας. 44

45 1.3γ Αυτοαποκάλυψη και θεραπευτικές κατευθύνσεις Στην εποχή των θεραπειών που βασίζονται σε αποδείξεις και τεκμήρια, λίγες παρεμβάσεις έχουν συζητηθεί κι έχουν γεμίσει με πολύπλοκα ζητήματα, όσο η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή (Hill & Knox, 2001; Knox, Hess, Peterson, &Hill, 1997). Ιδιαίτερη διαμάχη έχει ο ρόλος και οι επιπτώσεις της αυτοαποκάλυψης στη θεραπευτική σχέση. Μερικοί έχουν υποστηρίξει και άλλοι έχουν εναντιωθεί στη χρήση της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή όσον αφορά στην ενίσχυση της θεραπευτικής σχέσης (Barett & Berman, 2001). Ενώ κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι η αυτοαποκάλυψη πιθανώς να έχει ανεπιθύμητα αποτελέσματα μπερδεύοντας και μετατοπίζοντας το κέντρο εστίασης της θεραπευτικής συμμαχίας (από τον πελάτη στον θεραπευτή), κάποιοι άλλοι έχουν αντιστρόφως υποστηρίξει ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή μπορεί να έχει ένα συνδετικό αντίκτυπο στη σχέση (Cozby, 1973). Η στάση απέναντι στη θεραπευτική αυτοαποκάλυψη είναι στενά συνδεδεμένη με τον πρωτογενή θεωρητικό προσανατολισμό του θεραπευτή. Σε γενικές γραμμές, ιδιαίτερα αποκαλυπτικοί θεραπευτές είδαν το επίκεντρο της διαδικασίας της ψυχοθεραπείας ως διασύνδεση μεταξύ του θεραπευτή και του ασθενή, ενώ λιγότερο αποκαλυπτικοί θεραπευτές επικεντρώθηκαν στο να δουλέψουν μέσω των προβολών των ασθενών (Petersen, 2002; Stricker & Fisher, 1990). Παρά τα πειστικά επιχειρήματα του Knight (2009), παραμένουν πολλά αναπάντητα ερευνητικά ερωτήματα σχετικά με το πώς και πότε η αυτοαποκάλυψη του συμβούλου μπορεί να είναι κατάλληλη και βοηθητική στους πελάτες (Knox & Hill, 2003). Πραγματικά, δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στις διάφορες θεωρητικές κατευθύνσεις σχετικά με το αν η αυτοαποκάλυψη του συμβούλου έχει κάποια θεραπευτική και ηθική χρησιμότητα (Denney et al., 2008). Διαφορετικές θεραπευτικές κατευθύνσεις έχουν προφανώς διαφορετική αντίληψη και τοποθέτηση για την αυτοαποκάλυψη: Οι παραδοσιακοί αναλυτές (ψυχανάλυση), παραδοσιακά, αποθαρρύνουν τη χρήση της αυτοαποκάλυψης εκ μέρους του θεραπευτή, επειδή έχουν την πεποίθηση ότι αυτή θα αλλοιώσει τη διαδικασία της μεταβίβασης (Knox & Hill, 2003; Peterson, 2002). Ακολουθούν τις οδηγίες του Φρόιντ στο να χρησιμεύσει ο θεραπευτής ως καθρέφτης, σαν μια κενή οθόνη για τον πελάτη, αποδεσμεύοντας κι ενθαρρύνοντάς τον ταυτόχρονα να προβάλλει τα δικά του συναισθήματα και τις σκέψεις πάνω στον μάλλον ουδέτερο 45

46 θεραπευτή (Farber, 2006; Knight, 2009). Είναι επόμενο λοιπόν, όποιος αποδέχεται αυτό το επιχείρημα να θεωρεί ότι η παρείσδυση αποκαλύψεων- θεμάτων που αφορούν τον ψυχοθεραπευτή μπερδεύει αυτές τις προβολές και κάνει το ψυχοθεραπευτικό εγχείρημα πιο περίπλοκο και μπερδεμένο από όσο ήδη είναι. Επιπλέον, κάποιες θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι αποκαλύψεις αυτές μπορεί να εκλαμβάνονται από την πλευρά του θεραπευόμενου ως ένα ενός είδους αμυντικής εκδήλωσης της ψυχικής δύναμης κι εξουσίας του ψυχοθεραπευτή και ότι οι θεραπευόμενοι, αν και ασυνείδητα, ανταποκρίνονται σα να επρόκειτο για μια καταχρηστική συμπεριφορά απέναντί τους (Smith, 1991). Ωστόσο κάποιοι κλασικοί ψυχαναλυτές είναι πιο ανοικτοί στην αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή. Για παράδειγμα, ο Greenson (1969), ένας εξέχων ψυχαναλυτής, ισχυρίζεται ότι η απόλυτη ουδετερότητα είναι αδύνατη. Γράφει πως είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη ότι ενώ οι πελάτες μας έχουν λίγες ευκαιρίες να μας μάθουν, ωστόσο δεν είναι χωρίς πηγές. Οτιδήποτε λέμε ή δεν κάνουμε ή δεν λέμε, όποιο στοιχείο από το περιβάλλον μας από τη διακόσμηση του γραφείου μας μέχρι τα περιοδικά στο δωμάτιο αναμονής, ο τρόπος που ανοίγουμε την πόρτα, που χαιρετάμε τους πελάτες μας, οι ερμηνείες που κάνουμε, οι σιωπές μας, το κλείσιμο της συνεδρίας, όλα αυτά κι ακόμα περισσότερα αποκαλύπτουν κάτι για τον αληθινό εαυτό μας, πέρα από τον επαγγελματικό. O Greenson πιστεύει ότι οι θεραπευτές πρέπει να αποδεχτούν το γεγονός ότι ουδετερότητα δεν μπορεί να υπάρξει και να καλλιεργήσουν την αληθινή σχέση. Άλλοι ψυχαναλυτές όπως η Esther Menaker (1942) και η Anna Freud (1954) έχουν επίσης μιλήσει για το αναπόφευκτο της αυθεντικής σχέσης. Έτσι, αν και πολλοί παραδοσιακοί ψυχαναλυτές θεωρητικοί μπορεί να επιμένουν στην ουδετερότητα, αρκετοί άλλοι έχουν γίνει πιο δεκτικοί στις αυτοαποκαλύψεις. Επίσης, στις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει αλλαγή στην ψυχανάλυση η οποία έχει επηρεάσει τον ορισμό της πετυχημένης ψυχαναλυτικής σχέσης και την ψυχαναλυτική θεώρηση στην αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή. Οι ψυχαναλυτές απομακρύνονται από την κλασική οδηγητική θεωρία προς μια θεωρία σχέσεων με αντικείμενα, προς την ψυχολογία του εαυτού και μια συσχέτιση των δύο (Gelso and Hayes, 1998). Αυτή η αλλαγή έχει ησυχάσει την κλασική άποψη ότι οι θεραπευτές οφείλουν να είναι κενές οθόνες. Σαν αποτέλεσμα, μια σημαντική αλλαγή 46

47 στην ψυχοθεραπεία είναι ότι οι αυτοαποκαλύψεις του θεραπευτή γίνονται όλο και πιο αποδεκτές από πολλούς ψυχαναλυτές. Πράγματι, πρόσφατα εμφανίστηκε η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή στην ψυχοθεραπευτική σκηνή σαν θέμα στα συμπόσια, στις συναντήσεις και σαν θέμα άξιο έρευνας για τα περιοδικά. Στο άμεσο μέλλον, τα εγχειρίδια ψυχανάλυσης θα περιέχουν αναμφίβολα κεφάλαια για την αυτοαποκάλυψη και τα ινστιτούτα θα έχουν μαθήματα και θα διεξάγουν σεμινάρια κλινικών περιπτώσεων αφιερωμένα σε αυτό το θέμα. Έτσι, αν και η διαμάχη ακόμα υπάρχει σχετικά με την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, οι ψυχαναλυτές είναι τώρα πιο ανοιχτοί στην έννοια. Οι Gelso and Hayes (1998) συνοψίζουν αυτή την αλλαγή ως εξής: «Σε αυτό το σημείο, είναι ασφαλές να πούμε ότι η αυτοαποκάλυψη δεν είναι πια μια «βρώμικη» λέξη στην ψυχανάλυση και αρχίζει να εξετάζεται ανοιχτά. Οι αναλυτές θεραπευτές στο σύνολό τους, είναι σίγουρα λιγότερο αποκαλυπτικοί από τους ανθρωπιστές συναδέλφους τους, αλλά είναι σίγουρα πιο ανοιχτοί από ότι στο παρελθόν στα πιθανά οφέλη των «ελεγχόμενων αποκαλύψεων» (σελ ). Εκτός από τις ανησυχίες σχετικά με την αντιθετική φύση της επίδρασης της αυτοαποκάλυψης στην «κενή οθόνη», μερικοί ψυχαναλυτές έχουν εκφράσει και αρκετούς άλλους προβληματισμούς. Σε μία πρόσφατη ψυχαναλυτική έρευνα πάνω στην αυτοαποκάλυψη, ο Kuchuck (2009), πρότεινε ότι η προσωπικότητα του θεραπευτή αντανακλάται στην επιλογή του τύπου της θεραπείας που θα εφαρμόσει, και ότι αυτοί που επιλέγουν την ψυχανάλυση το κάνουν για λόγους που σχετίζονται με την άνεση της οικειότητας. Ο Kuchuck συνεχίζει προτείνοντας ότι ο ναρκισσισμός του συμβούλου, ίσως σχετίζεται με την επιλογή να καθίσει σιωπηλός με ένα σχεδόν ηδονοβλεπτικό τρόπο ή να προχωρήσει σε αυτοαποκαλύψεις με ένα επιδεικτικό τρόπο. Παρομοίως ο Spinelli (2005), μοιράστηκε τις ιδέες του για την αυτοαποκάλυψη από τη δική του αποτυχημένη εκπαίδευση σαν ψυχαναλυτής. Ο συγγραφέας μοιράστηκε πώς, αφού απογοητεύθηκε με αυτό που αντιλήφθηκε σαν αλόγιστη χρήση της αυτοαποκάλυψης εκ μέρους του συμβούλου στις εμπειρίες του κατά την πελατοκεντρική θεραπεία, ξεκίνησε να εκπαιδεύεται σαν κλασικός ψυχαναλυτής. Εξήγησε ότι οι ψυχαναλυτές θα απέφευγαν τις διαμάχες της αυτοαποκάλυψης που είχε βιώσει πρωτύτερα. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκπαίδευσης, αποθαρρύνθηκε κατ επανάληψη 47

48 να χρησιμοποιήσει την αυτοαποκάλυψη, προκειμένου να αποφύγει να εισέλθει απρόσκλητος στις διαδικασίες μεταβίβασης των ασθενών του. Παρά τις απαγορεύσεις των εκπαιδευτών του, ο Spinelli ανακάλεσε ζωηρά μια αντίθετη εμπειρία στη δική του θεραπεία: ο αναλυτής του μοιράστηκε μερικές βαθιές προσωπικές αποκαλύψεις και παράβλεψε όλα όσα ο Spinelli πίστευε ότι κατείχαν οι ψυχαναλυτές για την αντενδεικνυόμενη παρέμβαση. Ουδετερότητα, αποχή και ανωνυμία, σύμφωνα με την παραδοσιακή αναλυτική θεωρία, αποτελούν τα θεμέλια για την ανάλυση της μεταβίβασης (Langs, 1982; Petersen, 2002). Η αυτοαποκάλυψη στο πλαίσιο της αναλυτικής παράδοσης, πιστεύεται ότι οφείλεται στην ικανοποίηση των επιθυμιών των ασθενών και όχι στην ανάλυσή τους (Mallow, 1998). Σύμφωνα με αυτή τη θέση, ο Simon (1994) συνηγορεί: «Διατηρείστε τη θεραπευτική σας ουδετερότητα. Ενθαρρύνετε την ψυχολογική ιδιαιτερότητα του ασθενή Διατηρήστε τη σχετική ανωνυμία του θεραπευτή»(σελ. 514). Αν και πρέπει να ειπωθεί ότι ο Freud συνιστούσε αυτοί οι κανόνες να μη λαμβάνονται υπόψη κατά τρόπο απόλυτο, αλλά, μάλλον να θεωρούνται σημεία που θα έπρεπε κανείς να προσέξει. Σε κάθε περίπτωση είναι προφανές ότι στη δική του πρακτική, ο Φρόιντ ήταν συνεπής είτε στον να παραβαίνει είτε στο να μην παίρνει στα σοβαρά αυτές τις αρχές (Spinelli, 2013). Οι ανθρωπιστικές και υπαρξιακές θεραπείες τόνιζαν πάντα τη σημασία της αυτοαποκάλυψης και της διαφάνειας των θεραπευτών στην ενίσχυση της αυθεντικής θεραπευτικής συμμαχίας ως τον πιο σημαντικό παράγοντα στην πρόβλεψη της κλινικής έκβασης (Lambert, 1991; Norcross & Goldfried, 1992). Πιστεύουν ότι εξισορροπεί τη δύναμη στη σχέση (Jourard, 1971), απομυθοποιεί την ψυχοθεραπευτική διαδικασία (Kaslow, Cooper & Linsenberg, 1979) και προάγει την ανοιχτότητα, την εμπιστοσύνη, την ενόραση και την αλλαγή (Rogers, 1951, Truax & Carkhuff, 1967). Εξάλλου, η δουλειά του Jourard στην αυτοαποκάλυψη βασίστηκε, εν μέρει, στην ιδέα ότι η αυτοαποκάλυψη ήταν ένα σημάδι της ικανότητας για ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση (Cozby, 1973). Για αυτόν τον λόγο, οι ανθρωπιστές θεωρητικοί και κλινικοί ιατροί έχουν εδώ και καιρό κρίνει ότι η αμοιβαία αυτοαποκάλυψη είναι ένα σημαντικό στοιχείο της θεραπευτικής σχέσης. «Είναι αντιπαραγωγικό για τον θεραπευτή να παραμένει αδιαφανής και να κρύβεται από τον ασθενή. Έχει κάθε λόγο να αποκαλύπτει τον εαυτό του στον θεραπευόμενο, ενώ αντίθετα δεν υπάρχει κανένας πειστικός λόγος για να 48

49 κρύβεται» (Yalom, 2004, σ. 114). Επίσης υποστηρίζεται ότι η εγκαθίδρυση μιας αυθεντικής σχέσης με τους πελάτες απαιτεί εξ ορισμού παραίτηση των θεραπευτών από το τρίπτυχο μαγεία-μυστήριο-αυθεντία. Η ψυχοθεραπεία είναι από μόνη της τόσο δυνατή, ώστε κερδίζει πολλά από την πλήρη αποκάλυψη της θεραπευτικής διαδικασίας και του σκεπτικού της (Yalom, 2004). Οι φεμινιστές θεωρητικοί επίσης υποστηρίζουν τη χρήση της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή και την βλέπουν σαν ιδιαίτερα σημαντική παρέμβαση (Enns, 1997). Αφού η φεμινιστική θεραπεία είναι βασισμένη στην ενίσχυση και στην ενδυνάμωση του πελάτη, η αυτοαποκάλυψη είναι χρήσιμη γιατί βοηθάει στην εξισορρόπηση της δύναμης και περικλείει ένα συναίσθημα αλληλεγγύης ανάμεσα στον θεραπευτή και στον πελάτη (Mahalik, VanOrmer & Simi, 2000). Επιπλέον, οι φεμινιστές θεραπευτές είναι ανοιχτοί με τους πελάτες τους σχετικά με τις αξίες, τις απόψεις και τα συναισθήματα για αμφιλεγόμενα συναισθηματικά και πολιτικά θέματα όπως αυτά του σεξουαλικού προσανατολισμού, με σκοπό να επιτρέψουν στον πελάτη να αποφασίσει αν ο θεραπευτής του είναι αμερόληπτος αν τέτοια θέματα προκύψουν (Brown & Walker, 1990). Οι Brunink and Schroeder (1979) εξέτασαν τη συχνότητα με την οποία ειδικοί θεραπευτές διαφόρων θεωρητικών κατευθύνσεων ασχολούνται με διαφορετικές λεκτικές απαντήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοαποκάλυψης, κατά τη διάρκεια βραχυπρόθεσμων θεραπειών. Οι συγγραφείς υπολόγισαν ότι οι gestalt θεραπευτές, αυτοαποκαλύπτονταν περίπου τέσσερις φορές συχνότερα σε σχέση με τους συμπεριφοριστές και τους ψυχαναλυτές. Ο Carl Rogers (1957) στην πελατοκεντρική θεραπεία του, προώθησε ένα θεραπευτικό στιλ, που χαρακτηριζόταν από γνησιότητα και συμφωνία (αυθεντικότητα της παρουσίας). Πράγματι, κάποιοι έχουν ισχυριστεί, στηριζόμενοι στην ανάλυση του βίντεο Gloria του Rogers, ότι συχνά χρησιμοποιούσε αυτοαποκαλυπτικές παρεμβάσεις (Essig, & Rusell, 1990). Αυτό το παράδειγμα, χωρίς αμφιβολία, συνεισέφερε στη διαμόρφωση της αναδυόμενης πελατοκεντρικής θεραπείας. Αν και ο Rogers δεν ενθάρρυνε ρητά τους συμβούλους να αποκαλύπτουν, μεταγενέστεροι Ροτζεριανοί έχουν θεωρήσει την αυτοαποκάλυψη σαν ένα αποτελεσματικό μέσο για την εμφάνιση διαφάνειας και γνησιότητας στη θεραπευτική σχέση (Klien, Kolden, Michels, & Chisholm Stockard, 2001). Επίσης, η σημασία της 49

50 αμοιβαίας διαφάνειας στις αποκαλύψεις μεταξύ πελάτη και συμβούλου ερευνήθηκε από τους Traux και Carkhuff (1965), δύο μαθητές του Rogers, οι οποίοι βρήκαν συσχετίσεις που κυμαίνονται ανάμεσα στο 0,43 και 0,79 στη σχέση μεταξύ των αποκαλύψεων συμβούλου και πελάτη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι παρόλη την αξία που βλέπουν οι πελατοκεντρικοί θεραπευτές στις αυτοαποκαλύψεις, ακόμα υπάρχει μια σύγκρουση για εξισορρόπηση ανάμεσα στην επιθυμία του συμβούλου για αυτοαποκάλυψη και στο να ακολουθήσει όπου ο πελάτης οδηγεί (Goldfried et al., 2003). O Spinelli (2005), στο άρθρο του όπου αναπτύσσει την εξελισσόμενη κατανόησή του σχετικά με την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, έδωσε ποικίλες θεωρητικές απόψεις της αυτοαποκάλυψης όπως την είχε βιώσει. O Spinelli, ένας σημαντικός υπαρξιακός θεραπευτής, σημείωσε ότι ενώ οι υπαρξιακοί θεραπευτές είναι άνετοι με την χρήση αυτοαποκαλύψεων, επιχειρούν να εξετάσουν «το βασίλειο της συνάντησης», στο οποίο δραστηριοποιούνται να καθοδηγήσουν αν θα αυτοαποκαλύψουν ή όχι. Αυτές οι περιοχές συνάντησης, εγώ, εσύ κι εμείς, έχουν να κάνουν με την προοπτική που ο πελάτης χρησιμοποιεί για να εξετάσει τη σχέση του με τον σύμβουλο. Ο Spinelli ισχυρίζεται ότι η εστίαση του πελάτη στον «τόπο του εμείς» είναι η πιο χρήσιμη για αμεσότητα και ο «τόπος του εγώ» είναι ο λιγότερο κατάλληλος για όποια αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή. Έτσι ο Spinelli έχει προτείνει ότι οι υπαρξιακοί θεραπευτές και γενικά όλοι οι θεραπευτές πρέπει να αποδεχτούν ότι η αυτοαποκάλυψη είναι αναπόφευκτη και να επικεντρώσουν την ευαισθητοποίησή τους στο πότε και γιατί οι σύμβουλοι αποκαλύπτουν. Οι ανθρωπιστές θεραπευτές υποστηρίζουν ότι η αυτoαποκάλυψη του θεραπευτή επιτρέπει να αναγνωρίσουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν αδυναμίες και ανεπίλυτα ζητήματα στη ζωή τους και ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά, στην πραγματικότητα, μεταξύ ψυχοθεραπευτών και ασθενών (Bugental, 1987; Stricker & Fisher, 1990; Williams, 1997). Ο Jourard (1971b), στο βιβλίο του Self-Disclosure: An Experimental Analysis of the Transparent Self συζητά εκτενώς τη σημασία της αυτοαποκάλυψης για την ανθρωπιστική ψυχοθεραπεία. Οι συμπεριφορικές, γνωστικές και γνωσιακές-συμπεριφορικές θεραπείες έχουν υπογραμμίσει τη σημασία της μοντελοποίησης, της ενίσχυσης και της εξομάλυνσης στη θεραπεία και την προβολή της αυτοαποκάλυψης ως ένα 50

51 αποτελεσματικό μέσο για την ενίσχυση αυτών των τεχνικών (Freeman, Fleming, & Pretzer 1990; Goldfried, et al., 2003). Πράγματι, φαίνεται λογικό ότι η απλή πράξη ενός συμβούλου να μιλά για τον εαυτό του θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πρότυπο/ μοντέλο για τους πελάτες να αποκαλύψουν τους εαυτούς τους. Οι συγγραφείς, στην κριτική τους για την αυτοαποκάλυψη στη γνωστική- συμπεριφορική θεραπεία πρότειναν ότι η δημοσιοποίηση προηγούμενων αγώνων και το πώς τους αντιμετώπισαν είναι πολύ σύμφωνες με τη γνωστική- συμπεριφορική θεραπεία, παρέχοντας στους πελάτες πιθανότητες να υιοθετήσουν νέες και περισσότερο προσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης (Dik and Steger, 2008). Επιπροσθέτως, οι Goldfried and colleagues (2003) ισχυρίζονται ότι η αυτοαποκάλυψη του συμβούλου επιτρέπει στον κλινικό ιατρό να αγωνισθεί για την καταπολέμηση της δευτεροβάθμιας αρνητικής αυτο- ομιλίας του πελάτη, όπως ένας καταθλιπτικός πελάτης επί παραδείγματι, μπορεί να σχολιάσει ότι δεν έχει δικαίωμα να έχει κατάθλιψη, με το να μοιραστεί μια παρόμοια εμπειρία. Αυτό ταιριάζει με τις απόψεις της Judith Beck (2007). Η Beck μοιράστηκε τις πετυχημένες εμπειρίες αυτοαποκάλυψης με τις θετικές αυτο- ομιλίες, με πελάτες που είχαν χαμηλή αυτοεκτίμηση, σαν απλό παράδειγμα του πώς χρησιμοποιεί την αυτοαποκάλυψη. Έκλεισε με τα ακόλουθα : «Δε χρησιμοποιώ την αυτοαποκάλυψη με όλους τους πελάτες, αλλά με τους περισσότερους. Η αυτοαποκάλυψη τους δείχνει συχνά έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης για τα προβλήματά τους. Και προχωρεί σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση της σχέσης μας, όταν οι ασθενείς αναγνωρίζουν ότι είμαι ανθρώπινο ον, που είναι πρόθυμο να μοιραστεί κάτι από τον εαυτό του για να τους βοηθήσει (Beck, 2007, σελ. 2). Ο Lazarus (1994), ένας από τους ιδρυτές της συμπεριφορικής θεραπείας, τονίζει τη σημασία του να απαντούν οι θεραπευτές στις κατάλληλες ερωτήσεις των πελατών τους. Επίσης προβλέπει την ενδεχόμενη διακοπή στην κλινική διαδικασία που μπορεί να προκύψει από θεραπευτές που πάντα απαντούν στις ερωτήσεις των πελατών τους με ερωτήσεις (π.χ «Μπορείτε να μου πείτε γιατί θέλετε να το μάθετε αυτό;») αντί να απαντούν στις ερωτήσεις. Κατά παρόμοιο τρόπο αρκετοί συγγραφείς συζητούν τη σημασία της αυτοαποκάλυψης στην Rational-Emotive Therapy (RET). Μοντελοποίηση της ορθολογικής συναισθηματικής διαδικασίας χρησιμοποιώντας αποκαλύψεις και παραδείγματα από την προσωπική ζωή των θεραπευτών αναφέρθηκε ότι είναι ένας πολύ 51

52 αποτελεσματικός τρόπος για να πείσουν τους πελάτες για τη χρησιμότητα της αυτοαποκάλυψης (Dryden, 1990; Tantillo, 2004). Αν και η αυτοαποκάλυψη δεν έχει πάντα θεωρηθεί σαν μία κατάλληλη γνωστικήσυμπεριφορική τεχνική (Wolpe, 1984), o Lazarus (1985) ισχυρίστηκε ότι «η επιλεκτική αυτοαποκάλυψη συχνά ενισχύει τη θεραπευτική σχέση και αποδεικνύεται πολύτιμη στη μοντελοποίηση» (σ.1419). Σύμφωνα με μια πρόσφατη δουλειά των Godfried, Burckell και Eubαnks- Carter (2003) η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή έχει τη δυνατότητα να ενδυναμώσει το θεραπευτικό δεσμό, να ομαλοποιήσει την αντίδραση του πελάτη, να ελαττώσει τους φόβους του και γενικά να μοντελοποιήσει έναν αποτελεσματικό τρόπο λειτουργίας. Περαιτέρω έχει προταθεί ότι ο υψηλός βαθμός αυτοαποκάλυψης του συμβούλου, υποβάλλει στη διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία, μια μεταγενέστερη γενιά γνωστικής θεραπείας, ίσως ένα μοναδικό και αποτελεσματικό μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας (Lynch, Chapman, Rosenthal, Kuo, & Linehan, 2006). Για τους παραπάνω λόγους, φαίνεται συνεπές η αυτοαποκάλυψη του συμβούλου να θεωρηθεί ως μία σημαντική και αποδεκτή τακτική της γνωστικής- συμπεριφορικής θεραπείας. Η αφηγηματική θεραπεία επίσης δίνει μεγάλη σημασία σε αυτό που αποκαλείται διαφάνεια του θεραπευτή (White & Epston, 1990). 1.3δ Δεοντολογικά ζητήματα στη λήψη αποφάσεων και αυτοαποκάλυψη Υπάρχει μια σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με την αυτοαποκάλυψη. Αυτό που αναφέρεται πιο συχνά είναι ότι η αυτοαποκάλυψη δεν γίνεται για κλινικούςθεραπευτικούς σκοπούς ή για όφελος του πελάτη, αλλά μάλλον για τον θεραπευτή. Έτσι, η πρόθεση του θεραπευτή είναι εξαιρετικά σημαντική, δεδομένου ότι θα πρέπει να επικεντρώνεται σταθερά στο καλό του πελάτη και δεν πρέπει να τροφοδοτείται από την ικανοποίηση των αναγκών και επιθυμιών του θεραπευτή (Barnett, 1998; Bridges, 2001; Mallow, 1998; Zur, 2007). Αρκετοί συγγραφείς έχουν επισημάνει την ανησυχία ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή δεν πρέπει ούτε να επιβαρύνει τον πελάτη: να μην είναι υπερβολική, ούτε να δημιουργεί μια κατάσταση όπου ο πελάτης θα πρέπει να φροντίσει για τον θεραπευτή. Οι περισσότεροι μελετητές και ειδικοί σε θέματα ηθικής συμφωνούν, 52

53 σε γενικές γραμμές, ότι οι θεραπευτές δεν πρέπει να μοιράζονται τις σεξουαλικές φαντασιώσεις τους με τους πελάτες τους (Fisher, 2004, Gabbard, 1989, Pope, Tabachnick, & Keith-Spiegel, 1987, Stricker & Fisher, 1990). Όπως και με κάθε απόφαση σχετικά με τη διέλευση ορίου, η απόφαση για την αυτοαποκάλυψη βασίζεται πρωτίστως στο καλό του πελάτη (APA, 2002). Εφαρμόζοντας την αρχή αυτή, σημαίνει ότι η εκ προθέσεως αυτοαποκάλυψη πρέπει να είναι πελατοκεντρική και όχι να προορίζεται για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του θεραπευτή. Όταν η αυτοαποκάλυψη είναι αναπόφευκτη, όπως συχνά συμβαίνει σε μικρές κοινότητες, ο θεραπευτής πρέπει να αξιολογήσει κατά πόσον είναι πιθανόν να ωφεληθεί, να παρέμβει ή να επηρεάσει τη θεραπευτική διαδικασία με οποιονδήποτε τρόπο μια τέτοια έκθεση. Οι τρεις πιο σημαντικές αρχές για τις ηθικές πτυχές της αυτο-αποκάλυψης είναι η ευεργεσία, το μη βλάπτειν, και η σχέση θεματοφύλακα μεταξύ κλινικού και ασθενή, όπου τα συμφέροντα και την ευημερία του ασθενούς πάντοτε κυριαρχούν. Οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν αμφιθυμία σχετικά τις απαντήσεις στις προσωπικές ερωτήσεις τους: καθήκον του θεραπευτή είναι να διερευνήσει και να καθορίσει αν ο ασθενής χρειάζεται πραγματικά να ακούσει την απάντηση για να αποφευχθεί το θεραπευτικό αδιέξοδο. Το πρόβλημα του πελάτη, η ηλικία, το φύλο, η ιστορία του, ο σεξουαλικός του προσανατολισμός, η νοητική του ικανότητα και άλλοι παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν ο θεραπευτής αποφασίσει να αυτοαποκαλυφθεί. Ο θεωρητικός προσανατολισμός των θεραπευτών και η άνεσή τους με την αυτοαποκάλυψη, συχνά καθορίζεται από την κουλτούρα, το φύλο και την προσωπικότητά τους. Αυτοί είναι προφανείς παράγοντες που καθορίζουν την έκταση της αυτοαποκάλυψής τους. Επίσης θεραπευτές που εργάζονται στα σπίτια τους, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτό παρέχει άφθονη αυτοαποκάλυψη που μπορεί να έχει σημασία για ορισμένους πελάτες. Η διάταξη σπίτι- γραφείο εκθέτει αναπόφευκτα την προσωπική, οικογενειακή ακόμα και την οικονομική ζωή του θεραπευτή. 53

54 1.3ε Αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή και θεραπευτικό αποτέλεσμα Αρκετές έρευνες έχουν προτείνει ότι υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα στις αποκαλύψεις του θεραπευτή και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι Hill et al. (1988) βρήκαν ότι οι πελάτες έδωσαν υψηλότερες αξιολογήσεις στις αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών από ότι σε άλλα λεκτικά μοντέλα ανταπόκρισης. Ωστόσο, ο Hill (1989) βρήκε ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή ήταν η λιγότερο χρησιμοποιούμενη τεχνική από τους ειδικούς θεραπευτές. Παρόμοια, σε μια μελέτη των Ramsdell and Ramsdell (1993), οι πελάτες σημείωσαν ότι η αποκάλυψη- μοίρασμα προσωπικών πληροφοριών των θεραπευτών τους είχε θετική επίδραση στη θεραπεία τους. Σε αυτή τη μελέτη, η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή ήταν ένας από τους τρεις παράγοντες τον οποίο οι πελάτες αξιολόγησαν ως πιθανό να είναι ευεργετικός στη θεραπεία (ανάμεσα σε 14 πιθανές κοινωνικές συμπεριφορές). 60% των πελατών σε αυτή τη μελέτη υπέδειξαν ότι οι θεραπευτές τους αυτοαποκαλύπτονταν, αλλά μόνο το 15% υπέδειξε ότι οι θεραπευτές τους αυτοαποκαλύπτονταν περισσότερο από δύο ή τρεις φορές κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι πελάτες βρίσκουν τις αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών βοηθητικές όταν γίνονται σε μικρές ποσότητες. Τα δεδομένα των Ramsdell and Ramsdell (1993) συλλέχθηκαν χρόνια αφότου η θεραπεία είχε ολοκληρωθεί, δείχνοντας έτσι ότι αρκετά χρόνια μετά το τέλος της θεραπείας, οι πελάτες συνεχίζουν να θεωρούν τις αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών τους ευεργετικές στην θεραπεία τους. Σε μια εμπειρική μελέτη κατά την οποία οι θεραπευτές αποκάλυπταν είτε λιγότερο είτε περισσότερο από το συνηθισμένο, οι Barett and Berman (2001) βρήκαν ότι οι πελάτες της ομάδας με υψηλή αυτοαποκάλυψη είχαν λιγότερα συμπτώματα άγχους και συμπαθούσαν τους θεραπευτές τους περισσότερο από τους πελάτες της ομάδας με λίγη αυτοαποκάλυψη εκ μέρους των θεραπευτών τους. Έτσι, αν και αυτές οι μελέτες δεν εμφανίζουν μια συναίνεση όσον αφορά στο ποσό της αυτοαποκάλυψης του συμβούλου που είναι χρήσιμο για τον πελάτη, όλα τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι οι πελάτες βρίσκουν την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή ωφέλιμη σε σχέση με το θεραπευτικό αποτέλεσμα. 54

55 1.3στ Προτάσεις για τη χρήση της αυτοαποκάλυψης Οι Hill and Knox (2003), στηριζόμενοι στην υπάρχουσα βιβλιογραφία έθεσαν προτάσεις για τη χρήση της αυτοαποκάλυψης. Σύστησαν οι θεραπευτές να χρησιμοποιούν αυτοαποκαλύψεις, αλλά σε ένα κατώτατο όριο. Οι θεραπευτές οφείλουν να θέτουν όρια στη χρήση των αυτοαποκαλύψεών τους, γιατί, αν και μπορεί να είναι βοηθητικές, η εστίαση της συνεδρίας πρέπει να παραμένει στον πελάτη και όχι στον θεραπευτή. Οι Hill and Knox (2003) ενθαρρύνουν επίσης τους θεραπευτές να προσέχουν να κάνουν χρήση κατάλληλου περιεχομένου και επίπεδα εγγύτητας στις αυτοαποκαλύψεις τους, καθώς επίσης να ταιριάζουν τις αποκαλύψεις τους στις ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις του κάθε πελάτη τους, να έχουν κατάλληλους λόγους για αυτοαποκάλυψη, να επιστρέφουν την εστίαση στον πελάτη μετά την αποκάλυψή τους, να αποκαλύπτουν θέματα που έχουν επιλυθεί σε αντιδιαστολή με τα τρέχοντα θέματα του πελάτη τους, να έχουν την ανταπόκριση των πελατών τους στην αυτοαποκάλυψή τους και γενικά να χρησιμοποιούν τις αυτοαποκαλύψεις για να διευκολύνουν το τερματισμό της θεραπευτικής διαδικασίας. Επίσης, οι Hill and Knox (2003) ενθαρρύνουν τους θεραπευτές να εξετάσουν τη χρήση αποκαλύψεων αμεσότητας. Προτείνουν τη χρήση της αμεσότητας γιατί έτσι μένει τόσο ο θεραπευτής όσο και ο συμβουλευόμενος στο εδώ και τώρα της θεραπείας. Αφήνει χώρο για να εξεταστεί η σχέση ανάμεσα στον πελάτη και στον θεραπευτή, μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και σε συνάφεια με τις άλλες σχέσεις του πελάτη. Η λίγη έρευνα που υπάρχει για την αμεσότητα στις αποκαλύψεις του θεραπευτή, δείχνει ότι αυτές μπορεί να είναι ευεργετικές (Rhodes, Hill, Thompson & Eliot, 1994). 55

56 1.4 Διατύπωση του προβλήματος Ερευνητικά Ερωτήματα και Υποθέσεις 1.4α Διατύπωση του προβλήματος Η έννοια της αληθινής σχέσης στην ψυχοθεραπεία συζητείται για περισσότερο από μισό αιώνα (Menaker, 1942). Ωστόσο, είναι μια αμφιλεγόμενη κατασκευή και της έχει δοθεί σχετικά λίγη θεωρητική και εμπειρική προσοχή. Πρόσφατες έρευνες σχετικά με την έννοια της αυθεντικής σχέσης έχουν προτείνει ότι αυτή μπορεί να σχετίζεται με την πρόοδο της θεραπείας και το αποτέλεσμα (Fuertes et al., 2007). Ως εκ τούτου ήταν σημαντικό να εξετασθεί η αυθεντική σχέση για να διαπιστωθεί αν αυτά τα ευρήματα υποστηρίζονται και για να αποκτηθεί καλύτερη κατανόηση του τι σχετίζεται με τη δύναμη της αληθινής σχέσης στην ψυχοθεραπεία. Μια θεραπευτική παρέμβαση που φάνηκε πιθανό να σχετίζεται με την αληθινή σχέση είναι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή. Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή αποτελεί κι αυτή αμφιλεγόμενο θέμα. Για αυτό στην παρούσα έρευνα εξετάζεται: α) η σχέση μεταξύ της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή και της αυθεντικής σχέσης, β) η σχέση μεταξύ της αληθινής σχέσης και του αποτελέσματος στη θεραπεία και γ) η σχέση ανάμεσα στην αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή και του αποτελέσματος στη θεραπεία. 1.4β Ερευνητικά ερωτήματα και Υποθέσεις Ερευνητικό ερώτημα 1: Πώς το φύλο του συμβουλευόμενου σχετίζεται με την ανάπτυξη της θεραπευτικής σχέσης; Ερευνητικό ερώτημα 2: Πώς η ηλικία του συμβουλευόμενου σχετίζεται με την ανάπτυξη της θεραπευτικής σχέσης; 56

57 Ερευνητικό ερώτημα 3: Οι υποτύποι αυτοαποκαλύψεων των θεραπευτών διαφέρουν στις σχέσεις τους με τη δημιουργία αληθινής σχέσης αφενός και με το θεραπευτικό αποτέλεσμα γενικότερα; Αυτό το ερευνητικό ερώτημα το εξετάζουμε, στηριζόμενοι στους εφτά τύπους αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή. Οι Hill and Knox (2003) πρότειναν ότι είναι σημαντικό να εξεταστούν οι υποτύποι αυτοαποκαλύψεων του θεραπευτή σε αντίθεση με τη διατήρηση μιας σφαιρικής άποψης της έννοιας. Αφού οι υποτύποι αυτοαποκαλύψεων του θεραπευτή μπορεί να είναι πολύ διαφορετικοί στη φύση τους, ήταν σημαντικό να εξετασθούν οι επιμέρους τύποι με τους όρους της αληθινής σχέσης και του θεραπευτικού αποτελέσματος και να μην πιεστούν και καταχωρηθούν όλοι σε μια ομάδα. Ερευνητικό ερώτημα 4: Πώς τα αισθήματα των συμβουλευόμενων όσον αφορά στην αυτοαποκάλυψη των θεραπευτών τους συσχετίζονται με τις υπόλοιπες μεταβλητές αυτής της έρευνας; Μια από τις προτάσεις των Hill and Knox (2003) στους θεραπευτές ήταν: «Ταιριάξτε την αποκάλυψη στις ιδιαίτερες ανάγκες και προτιμήσεις του κάθε πελάτη ξεχωριστά» (σ. 534). Επιπλέον ο Bridges (2001) προτείνει ότι η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή είναι αποτελεσματική όταν οι θεραπευτές παρακολουθούν και δείχνουν προσωπικό ενδιαφέρον στη διαδικασία της αποκάλυψης ενώ ταυτόχρονα παραμένουν επικεντρωμένοι στον πελάτη. Ως εκ τούτου εξετάζεται στην παρούσα έρευνα το πώς τα αισθήματα των συμβουλευόμενων για τη συνάφεια- σχετικότητα των αποκαλύψεων των θεραπευτών στους πελάτες τους σχετίζεται με την αντίληψη των πελατών για τη δύναμη της αληθινής σχέσης και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ερευνητικό ερώτημα 5: Πώς οι αντιλήψεις των πελατών για τη γνησιότητα, τον ρεαλισμό και την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, ταυτόχρονα και μοναδικά σχετίζονται με τις αντιλήψεις τους για το θεραπευτικό αποτέλεσμα; Σε αυτή την έρευνα επιχειρείται να εξετασθεί όχι μόνο το πώς οι προγνωστικοί αυτοί παράγοντες (γνησιότητα, ρεαλισμός και αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή) σχετίζονται με 57

58 το αποτέλεσμα αλλά επίσης πώς σχετίζονται ο ένας με τον άλλο σε σχέση με το αποτέλεσμα, βασισμένοι στη μοναδική τους διακύμανση. Ερευνητικό ερώτημα 6: Πώς η θεωρητική κατεύθυνση του θεραπευτή επηρεάζει το ποσό και το είδος της αυτοαποκάλυψής του; ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Σημείωση: Κάθε μεταβλητή εξετάζεται από την οπτική του συμβουλευόμενου. Υπόθεση 1: Το φύλο του συμβουλευόμενου δε σχετίζεται με την ανάπτυξη της θεραπευτικής σχέσης. Υπόθεση 2: Η ηλικία του συμβουλευόμενου δε σχετίζεται με την ανάπτυξη θεραπευτικής σχέσης. Υπόθεση 3: Οι συμβουλευόμενοι που αντιλήφθηκαν ότι οι θεραπευτές τους προχώρησαν σε αρκετή και κατάλληλη για την περίσταση αυτοαποκάλυψη, θα θεωρήσουν την αληθινή τους σχέση ως ισχυρότερη από τους συμβουλευόμενους που ένιωσαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3a: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό γεγονότων θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3β: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό συναισθημάτων θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3γ: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό επιδοκιμασίας, έγκρισης/ διαβεβαίωσης, θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους ως δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. 58

59 Υπόθεση 3δ: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό στρατηγικών θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους ως δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3ε: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό προκλήσεων θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3στ: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό αμεσότητας θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους ως δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Υπόθεση 3ζ: Οι συμβουλευόμενοι που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους αποκάλυψαν ένα κατάλληλο ποσό διορατικότητας/οξυδέρκειας θα αισθανθούν την αληθινή τους σχέση με το θεραπευτή τους ως δυνατότερη σε σύγκριση με τους πελάτες που θεώρησαν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκάλυψαν πολλά ή αποκάλυψαν πάρα πολλά. Οι θεραπευτές που αυτοαποκαλύποτονται, είναι πιθανό να φανούν πιο αληθινοί και ανθρώπινοι στους πελάτες τους (Knox et al., 1997). Οι πελάτες που βλέπουν τους θεραπευτές τους σαν πιο αληθινούς και ανθρώπινους είναι πολύ πιθανό να αντιλαμβάνονται μια πιο δυνατή και αληθινή σχέση από τους πελάτες που δεν αντιλαμβάνονται τους θεραπευτές τους σαν αληθινούς και ανθρώπινους, επειδή αυτά τα χαρακτηριστικά σχετίζονται με το στοιχείο της γνησιότητας της αληθινής σχέσης. Επιπλέον είναι πιθανό οι πελάτες να βρουν ότι οι αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών τους διευκολύνουν τη δική τους ειλικρίνεια/ ανοιχτότητα στη θεραπεία (Knox et al., 1997). Όταν οι πελάτες είναι πιο ανοιχτοί στη θεραπεία, δείχνουν περισσότερα από τον εαυτό τους στους θεραπευτές τους. Αυτό θα τους επιτρέψει πιθανόν να αισθανθούν ότι οι θεραπευτές τους έχουν καλύτερη ιδέα του ποιοι είναι, που πιθανά σχετίζεται με το στοιχείο του ρεαλισμού της αληθινής σχέσης. Συνεπώς προβλέπεται ότι οι αντιλήψεις των πελατών για τις αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών τους θα σχετίζεται με το πώς αντιλαμβάνονται τη δύναμη της αληθινής τους σχέσης με τους θεραπευτές τους. 59

60 Οι υπο- υποθέσεις 3α με 3ζ αφορούν τους εφτά υποτύπους αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή, που προτάθηκαν από τους Hill και Knox (2003) και οι οποίοι είναι βασισμένοι στην εμπειρική βιβλιογραφία. Υπόθεση 4: Η καταλληλότητα του ποσού των αυτοαποκαλύψεων για την ύπαρξη αληθινής σχέσης διαφοροποιείται από το ποσό των αυτοαποκαλύψεων. Είναι πιθανό κάποιοι θεραπευτές να αποκαλύπτουν πάρα πολλά για ένα συγκεκριμένο θέμα, πράγμα το οποίο να σχετίζεται με μια πιο ασθενή αληθινή σχέση, ενώ άλλοι θεραπευτές να αποκαλύπτουν πολύ λίγα, πράγμα που επίσης δυνητικά να σχετίζεται με μια πιο ασθενή σχέση. Εξάλλου, για κάποιες αποκαλύψεις, ενδέχεται ότι όσο περισσότερο αποκαλύπτονται οι θεραπευτές, τόσο πιο ασθενή να αισθάνονται οι πελάτες την αληθινή σχέση, ενώ για άλλες αποκαλύψεις είναι πιθανό να ισχύει το αντίθετο. Έτσι, ένας καλύτερος τρόπος μέτρησης του πώς οι αυτοαποκαλύψεις του θεραπευτή σχετίζονται με την αληθινή σχέση φαίνεται να είναι μέσα από την εξέταση της καταλληλότητας του ποσού των αποκαλύψεων. Η καταλληλότητα του ποσού των αυτοαποκαλύψεων του θεραπευτή φαίνεται πιθανό να σχετίζεται θετικά με την αληθινή σχέση, αφού δείχνει πόσο ικανοποιημένος είναι ο πελάτης από τις αυτοαποκαλύψεις του θεραπευτή του (για παράδειγμα, θα μπορούσε να δείξει αν ο πελάτης ένιωθε ότι ο θεραπευτής αποκάλυψε πάρα πολλά, πολύ λίγα ή τη σωστή ποσότητα).. Υπόθεση 5: Όσο πιο δυνατή είναι η αληθινή σχέση, τόσο καλύτερο το θεραπευτικό αποτέλεσμα κατά την αντίληψη του συμβουλευόμενου. Υπόθεση 5α: Όσο περισσότερο ρεαλισμός υπάρχει στη σχέση, τόσο καλύτερο το θεραπευτικό αποτέλεσμα κατά την αντίληψη του συμβουλευόμενου. Υπόθεση 5β: Όση περισσότερη γνησιότητα υπάρχει στη σχέση, τόσο καλύτερο το θεραπευτικό αποτέλεσμα κατά την αντίληψη του συμβουλευόμενου. Υπόθεση 6: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό, θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. 60

61 Υπόθεση 6α: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό γεγονότων θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6β: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό συναισθημάτων θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6γ: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό επιδοκιμασίας, έγκρισης/ διαβεβαίωσης θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6δ: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό στρατηγικών, θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6ε: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό προκλήσεων θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6στ: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό αμεσότητας θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. Υπόθεση 6ζ: Οι πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους αποκαλύπτουν το κατάλληλο ποσό διορατικότητας/ οξυδέρκειας θα έχουν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα από τους πελάτες που θεωρούν ότι οι θεραπευτές τους δεν αποκαλύπτουν αρκετά ή αποκαλύπτουν πάρα πολλά. 61

62 Υπόθεση 7: Η αντίληψη των συμβουλευόμενων για το θεραπευτικό αποτέλεσμα θα είναι καλύτερη για τους θεραπευτές που προέβαιναν σε αυτοαποκαλύψεις από ότι σε θεραπευτές που δεν αυτοαποκαλύπτονταν. Οι Knox et al. (1997) βρήκαν ότι οι αποκαλύψεις των θεραπευτών μπορούν να είναι ευεργετικές για τον πελάτη. Επίσης οι Hill and Knox (2003) προτείνουν ότι, αν και οι θεραπευτές είναι καλό να χρησιμοποιούν αυτοαποκαλύψεις, θα πρέπει να τις χρησιμοποιούν σπάνια. Γενικά προβλέπεται ότι η χρήση της αυτοαποκάλυψης είναι πιο χρήσιμη από την καθόλου χρήση. 62

63 Κεφάλαιο 2 ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το πρώτο ίσως πράγμα που καλείται, έπειτα από τα ερευνητικά ερωτήματά του, ένας ερευνητής να σχεδιάσει, είναι η μεθοδολογία που θα υιοθετήσει πρώτον σε σχέση με τον προβληματισμό του και δεύτερον με το υπό εξέταση πεδίο. Η πορεία δηλαδή πάνω στην οποία θα βασιστεί για να εκπονήσει την έρευνά του και να την παρουσιάσει έπειτα ως γραπτό κείμενο. Είναι αρκετά δύσκολο να αποφασίσει κάποιος ποια μεθοδολογία θα επιλέξει. Αλλά και από τη στιγμή που θα συγκεκριμενοποιήσει την ερευνητική του επιλογή θα αντιμετωπίσει άλλου είδους προβλήματα. «Η έρευνα δε γίνεται μόνο για την έρευνα, αλλά κυρίως για κάποιο πρακτικό σκοπό» (Βάμβουκας, 2007, σ. 102). Γίνεται για να χρησιμεύσει κάπου. Ο σκοπός προσδιορίζει τη φύση των αναγκαίων δεδομένων προς επαλήθευση των υποθέσεων. Δεν προσφέρονται όλες οι μέθοδοι για τους ίδιους τύπους προβλημάτων, ούτε για τους ίδιους πληθυσμούς. Επίσης πρέπει να επισημανθεί το εξής: «Η επιλογή της μεθόδου με τις αντίστοιχες τεχνικές και τα ανάλογα εργαλεία, και η ποσοτική ή ποιοτική ανάλυση των δεδομένων, καταδεικνύει και τη σχέση του ερευνητή με το αντικείμενο που διερευνά, τις θεωρητικές κοινωνιολογικές του παραδοχές και τη θέση του απέναντι στο πρόβλημα της γνώσης γενικότερα» (Λυδάκη, 2001, σ. 18). Η επιστημονική εμπειρική έρευνα έχει δυο κυρίως στόχους: την περιγραφή και την εξήγηση ενός ή περισσοτέρων φαινομένων. Περιγραφική ή εξηγητική, η επιστημονική έρευνα συνίσταται στην συλλογή και την ανάλυση εμπειρικών δεδομένων. Στην εκπαίδευση και στις κοινωνικές επιστήμες τα εμπειρικά δεδομένα μπορεί να είναι ποσοτικά (αριθμοί) ή ποιοτικά (φράσεις- λέξεις) ή και τα δύο (Κατσίλλης, 1995). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει μεθοδολογία έρευνας στην καθαρή της μορφή. Τα ποιοτικά δεδομένα τις περισσότερες φορές είναι δυνατόν να ποσοτικοποιηθούν, έστω και για περιγραφικούς λόγους ή συμπληρώνονται με ποσοτικά στοιχεία (Ιωσηφίδης, 2008). Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι, είτε πρόκειται για ποσοτική είτε για ποιοτική έρευνα, ο ερευνητής οφείλει να εφαρμόζει τους κανόνες, σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία της επιστημονικής έρευνας. Καμία έρευνα δεν είναι απόλυτη και «τέλεια» με την έννοια ότι μέσα από κάθε έρευνα πάντα προκύπτουν νέα δεδομένα και νέα ερευνητικά ερωτήματα για περαιτέρω αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας. 63

64 2.1 Επιλογή της μεθόδου ποσοτική Κεντρικά χαρακτηριστικά της ποσοτικής κοινωνικής έρευνας, τα οποία εφαρμόσθηκαν στην παρούσα έρευνα: Στην ποσοτική έρευνα, απαιτείται αυστηρός εκ των προτέρων σχεδιασμός. Καθοδηγείται στο μεγαλύτερο βαθμό από τη θεωρία (Robson, 2010). Εξετάζουν συνήθως σύνολα, ιδιότητες ομάδων και γενικές τάσεις (Robson, 2010). Αναφέρεται ως σχετική αδυναμία ότι οι έρευνες αυτού του τύπου δεν μπορούν να συλλάβουν τις λεπτές διακρίσεις και την πολυπλοκότητας της ατομικής ανθρώπινης συμπεριφοράς. Χρησιμοποιεί μεγάλα δείγματα. Γίνεται στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. Επαλήθευση των δεδομένων με ακριβείς μετρήσεις. Το πλεονέκτημά τους έγκειται στη δυνατότητά τους να υπερβαίνουν τις ατομικές διαφορές και να προσδιορίζουν πρότυπα και διαδικασίες που μπορούν να συνδεθούν με κοινωνικές δομές και ομαδικά οργανωσιακά χαρακτηριστικά. Αξιώνουν έναν «ανεπηρέαστο» ερευνητή, για να διασφαλιστούν έναντι του ερευνητή που ασκεί κάποια επίδραση στα ευρήματα της έρευνας. Η αντίληψη που επικρατεί σήμερα είναι ότι όλες οι πιθανές μεροληψίες θα πρέπει να δημοσιοποιηθούν από τον ερευνητή όπως και οι προσπάθειες που έγιναν για την αντιμετώπισή τους. (Ιωσηφίδης, 2008) Στην παρούσα έρευνα, για τη διερεύνηση των ερευνητικών ερωτημάτων προτιμήθηκε η συλλογή ποσοτικών δεδομένων. Κύρια πλεονεκτήματα της ποσοτικής έρευνας είναι η σταθερή δομή και η καθορισμένη διαδικασία που θα ακολουθηθεί, η σαφήνεια στη διατύπωση του προβλήματος, η σύνδεση δύο ή περισσότερων μεταβλητών για μεγάλο αριθμό περιπτώσεων, αναδεικνύοντας έτσι τις γενικές τάσεις που εμφανίζει το δείγμα (Κυριαζή, 2000), καθώς επίσης, και ο υψηλός βαθμός αξιοπιστίας λόγω των ελεγχόμενων συνθηκών της έρευνας. Επιπλέον, η απουσία του ερευνητή (οι ερευνητές που χρησιμοποιούν τις ποσοτικές μεθόδους παραμένουν σε μια μεγαλύτερη σωματική 64

65 και συναισθηματική απόσταση από εκείνους που χρησιμοποιούν ποιοτικές μεθόδους) διασφαλίζει την ανωνυμία και το κλίμα ασφάλειας που χρειάζονται τα υποκείμενα του δείγματος για να προβούν σε πιο ειλικρινείς απαντήσεις και έτσι τα αποτελέσματα είναι σχεδόν απολύτως αντικειμενικά χωρίς να επηρεάζονται από την προσωπική κρίση του ερευνητή (Matveev, 2002). Γενικά η ποσοτική έρευνα είναι υποθετικοπαραγωγική (η λογική, ο συλλογισμός είναι εποπτικός) (Ιωσηφίδης, 2008), είναι αντικειμενική, στοχεύει σε μετρήσιμα αποτελέσματα, στον έλεγχο των μεταβλητών, των θεωριών και στην επιβεβαίωση ή όχι των αρχικών υποθέσεων, «μιλά» για μία μόνο πραγματικότητα, η εστίασή της είναι συνεκτική και στενή και κατά κάποιο τρόπο υιοθετεί την επιβολή της πραγματικότητας πάνω στο υποκείμενο της έρευνας μέσω στάνταρ ερωτήσεων και απαντήσεων (π.χ. λίγο, πολύ, καθόλου κτλ), αφορά σε μεγάλα δείγματα και η ερευνητική διαδικασία είναι πιο δομημένη και γραμμική. Επίσης η ποσοτική διαμορφώνει σχέσεις και ψάχνει την αιτιολογία, έχει ουδέτερο ύφος, χρήση τρίτου προσώπου και στόχος είναι η γενίκευση (Mason, 2008). Με βάση τα παραπάνω, επιτεύχθηκε η συλλογή δεδομένων από ένα αρκετά μεγάλο δείγμα που περιελάμβανε όλες τις κατηγορίες του προς εξέταση πληθυσμού, κάτι που το καθιστά περισσότερο αντιπροσωπευτικό, έστω και αν δεν πληρεί όλες τις προϋποθέσεις της αντιπροσωπευτικότητας. 2.2 Συμμετέχοντες - Δειγματοληψία Επιλέχτηκε η «δειγματοληψία χιονοστιβάδα», κατά την οποία ο ερευνητής προσδιορίζει ένα ή περισσότερα άτομα από τον πληθυσμό που τον ενδιαφέρει και στη συνέχεα τα χρησιμοποίει για να προσδιορίσει άλλα μέλη του πληθυσμού, τα οποία χρησιμοποιούνται κι αυτά ως πληροφορείς (Robson, 2010). Ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν ταυτόχρονα τόσο σε οικεία πρόσωπα, τα οποία ήταν γνωστό ότι έχουν παρακολουθήσει ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες όσο και σε ψυχοθεραπευτές που εντοπίστηκαν από τον τηλεφωνικό κατάλογο, το διαδίκτυο ή συστήθηκαν από φιλικά πρόσωπα. Οι συμμετέχοντες ήταν 103 πελάτες 69 γυναίκες και 34 άντρες ηλικίας από 18 μέχρι 60 από τις εξής πόλεις της Ελλάδας: Πάτρα, Αίγιο, Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Φλώρινα. Ο δηλωμένος αριθμός συνεδριών κυμάνθηκε από 2 μέχρι

66 2.3 Μέσο συλλογής δεδομένων Τα ερωτηματολόγια Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε κατάλληλα διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο, που, αναμφίβολα, είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος συλλογής δεδομένων (Manstead & Semin, 2007). Το ερωτηματολόγιο είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται ευρύτατα στις κοινωνικές έρευνες και μας επιτρέπει έμμεσα τη συλλογή πολλών και διαφόρων πληροφοριών από ένα δείγμα του πληθυσμού σε σύντομο χρονικό διάστημα και την εξαγωγή συμπερασμάτων γενικεύσιμων για τον πληθυσμό μετά από τη στατιστική τους ανάλυση (Βάμβουκας, 2007, Κατσίλλης, 2005). «Θεωρήθηκαν κάποια στιγμή το πιο ουσιαστικό όργανο της ανάλυσης της έρευνας στις επιστήμες του ανθρώπου, αλλά επίσης το πιο φτωχό όργανο που εισήχθη στον αξιοσέβαστο τομέα της επιστήμης» (Kelley στο Βάμβουκας, Επίσης θεωρήθηκαν «ένας οκνηρός τρόπος συγκέντρωσης πληροφοριών» (J. Best) και ο G. de Landsheere τα χαρακτηρίζει ως «το καταφύγιο των νεαρών ερευνητών που περιφέρονται προς άγραν ερευνητικού θέματος» (Μialaret, 1987, σ. 62). Ο Βάμβουκας (σ. 246) τα ορίζει ως «ένα σύνολο γραπτών ερωτήσεων, σχετικών με ένα πρόβλημα, τις οποίες ο ερευνητής απευθύνει ομοιόμορφα στα υποκείμενα του δείγματος με σκοπό να συγκεντρώσει τις αναγκαίες ερευνητικές πληροφορίες». Η επιστημονική του αξία εξαρτάται τόσο από εκείνους που το συντάσσουν όσο και εκείνους που το χρησιμοποιούν. Στη συγκεκριμένη έρευνα ενδείκνυται από τη φύση του προβλήματος η χρήση ερωτηματολογίου, καθώς έπρεπε να διερευνηθεί η σχέση συγκεκριμένων μεταβλητών. Για την κατασκευή του αντλήθηκαν στοιχεία από τη βιβλιογραφία. Το β μέρος είναι δημιουργημένο και σταθμισμένο από τους CL: Kelley et al.,(2007). Η συμπλήρωσή του ήταν ανώνυμη για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αξιοπιστία και ειλικρίνεια στις απαντήσεις των συμμετεχόντων. Η χρήση ερωτηματολογίου στις κοινωνικές έρευνες είναι ευρεία. Μέσω αυτού μπορούν να εξασφαλιστούν πληροφορίες σχετικές με τα ερευνητικά ερωτήματα της εκάστοτε έρευνας. Αντανακλά, συνεπώς, τους στόχους της έρευνας με μορφή ερωτήσεων οι οποίες έχουν ως αντικείμενο να προκαλέσουν εκείνες τις απαντήσεις των υποκειμένων που εκφράζουν με τη μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα τις 66

67 απόψεις τους πάνω στο προς μελέτη πρόβλημα. Επίσης, επιτρέπεται η αποτελεσματικότερη μελέτη προβλημάτων για τα οποία θα απαιτούνταν πολυάριθμες και μακροχρόνιες παρατηρήσεις, συμβάλλοντας έτσι στην πρόοδο της έρευνας στις επιστήμες της συμπεριφοράς του ανθρώπου (Βάμβουκας, 2007). Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο ανήκει στα απευθείας ερωτηματολόγια, τα οποία συμπληρώνονται από τον ίδιο τον ερωτώμενο (Javeau, 2000). Το ερωτηματολόγιο αυτό απαρτίζεται από τέσσερα μέρη: Μέρος α του ερωτηματολογίου (παράρτημα). Αυτό το μέρος του ερωτηματολογίου χρησιμοποιήθηκε για να συγκεντρωθούν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, καθώς και πληροφορίες για το παρελθόν των συμμετεχόντων, όπως ο αριθμός και η συχνότητα των συνεδριών που παρακολούθησαν, το είδος της θεωρητικής κατεύθυνσης του θεραπευτή τους και το είδος της θεραπείας. Μέρος β του ερωτηματολογίου: Απογραφή Αληθινής Σχέσης- Πελάτη (Real Relationship Inventory- Client) (RRI CL: Kelley et al., 2007, παράρτημα ). Αυτή η κλίμακα χρησιμοποιήθηκε για να μετρήσει τη δύναμη της αληθινής σχέσης κατά την αντίληψη του πελάτη. Περιλαμβάνει 24 στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων 12 υποκλιμάκων για να μετρηθεί η γνησιότητα και ο ρεαλισμός. Η γνησιότητα/ αυθεντικότητα είναι η προθυμία και η ικανότητα του να είναι κανείς αυθεντικός, ειλικρινής και ανοιχτός, με άλλα λόγια, να είναι κανείς αυτός που πραγματικά είναι στη σχέση. Ένα παράδειγμα ενός στοιχείου από το RRI CL που μετράει την αυθεντικότητα είναι: «Ήμουν σε θέση να είμαι ο εαυτός μου με τον θεραπευτή μου». Οι ρεαλιστικές αντιλήψεις ορίζονται από τις αντιλήψεις του συμβουλευόμενου ή του θεραπευτή που δεν παραμορφώνονται από τη μεταβίβαση ή άλλες άμυνες. Οι ρεαλιστικές αντιλήψεις ανάμεσα στον πελάτη και στον θεραπευτή τους καθιστά ικανούς να βλέπουν ο ένας τον άλλον ρεαλιστικά (π.χ. «Ήμουν σε θέση να διαχωρίζω τις ρεαλιστικές αντιλήψεις του θεραπευτή μου από τις δικές μου μη ρεαλιστικές αντιλήψεις»). Μέσα σε κάθε υποκλίμακα εξετάζονται δυο επιπλέον διαστάσεις, το μέγεθος και το σθένος, αν και δεν προβλέπονται βαθμολογίες για αυτές. Το μέγεθος αναφέρεται στο πόσο πραγματική σχέση υπάρχει ανάμεσα στον πελάτη και τον θεραπευτή. Υποθέτει ότι το ποσό της γνησιότητας και ρεαλισμού μπορεί να παρουσιάσει διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Το σθένος σχετίζεται με την έννοια ότι τα συναισθήματα των 67

68 πελατών και των θεραπευτών, του ενός για τον άλλο, μέσα στο πλαίσιο της πραγματικής σχέσης, μπορεί να κυμαίνεται από πολύ θετικό μέχρι πολύ αρνητικό. Ως εκ τούτου, ένας πελάτης ή θεραπευτής μπορούν πραγματικά να συμπαθούν ή να αντιπαθούν ο ένας τον άλλο με βάση τις ρεαλιστικές αντιλήψεις. Στοιχεία που αφορούν τον εαυτό του πελάτη, τον θεραπευτή του και τη σχέση τους κυμαίνονται σε μια κλίμακα από το 1 (διαφωνώ απόλυτα) μέχρι το 5 (συμφωνώ απόλυτα). Υψηλότερες βαθμολογίες στο RRI-CL αντανακλούν την αντίληψη της σχέσης ως πιο πραγματική και γνήσια με μεγαλύτερο αντιληπτό μέγεθος και θετικό σθένος. Το RRI- CL βρέθηκε ότι σχετίζεται με τα μέτρα των Eugster 32 και Wampold (1996) για την αληθινή σχέση, την παρατηρούμενη δύναμη του εγώ των πελατών και ένα μέτρο για την ταύτιση με τον θεραπευτή. Το RRI-CL επίσης σχετίζεται αρνητικά με την τάση των πελατών να αποκρύψουν τα αληθινά συναισθήματα προκειμένου να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των άλλων. Μέρος γ του ερωτηματολογίου: Therapist Self- Disclosure Questionnaire (TSDQ) (Παράρτημα). Το μέρος αυτό το πήραμε από την έρευνα της Ain (2008), όπου και πρωτοχρησιμοποιήθηκε. Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκε τροποποιημένο (εδώ δεν συμπεριλήφθηκαν οι ανοιχτού τύπου ερωτήσεις όπου οι ερωτώμενοι έδιναν οι ίδιοι παραδείγματα των τύπων αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή τους). Ο κύριος σκοπός αυτού του μέτρου είναι να αξιολογήσει το ποσό και την καταλληλότητα των εφτά υποτύπων αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή κατά την αντίληψη του πελάτη. Οι εφτά υποτύποι είναι οι εξής (Hill and Knox, 2003): αποκαλύψεις γεγονότων, συναισθημάτων, υποστήριξης, στρατηγικής, προκλήσεων, αμεσότητας και διορατικότητας. Κάθε υποτύπος αξιολογείται από τον ερωτώμενο με δύο κλίμακες: μία για το ποσό της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή του και μία για την καταλληλότητα του ποσού αυτού, δηλαδή πώς αισθάνθηκε ο πελάτης με την αποκάλυψη αυτή. Το ποσό για κάθε θέμα βαθμολογείται σε μια πενταβάθμια κλίμακα από 1 (καθόλου) μέχρι 5 (υπερβολικό). Επίσης η καταλληλότητα βαθμολογείται σε μια πενταβάθμια κλίμακα από 1 (όχι αρκετό) 3 (πολύ καλό) και 5 (υπερβολικό). Δύο επιπλέον στοιχεία εμφανίζονται στο τέλος αυτού του μέρους. Προκειμένου να εξεταστεί η σφαιρική άποψη του συμμετέχοντος για τις αποκαλύψεις του θεραπευτή του/ της ένα στοιχείο είναι: «Συνολικά, πόσο ο θεραπευτής 68

69 σας κάνει αποκαλύψεις σχετικά με τον εαυτό του;» καθώς και «Συνολικά, πόσο ο θεραπευτής σας κάνει αποκαλύψεις που να σχετίζονται με εσάς και τα προβλήματά σας;» Μέρος δ του ερωτηματολογίου: Counseling Outcome Measure (COM; Gelso & Johnson 1983) (παράρτημα). Σε αυτό το μέρος ο πελάτης καλείται να απαντήσει σε τέσσερις ερωτήσεις αξιολόγησης /αποτίμησης της βελτίωσής του από τότε που ξεκίνησε τη θεραπεία. Αξιολογείται η βελτίωση στα συναισθήματα, στη συμπεριφορά, στην αυτογνωσία και στη συνολική λειτουργικότητα του συμβουλευόμενου. Ο πελάτης καλείται να βαθμολογήσει κάθε ερώτηση σε μια κλίμακα από το 1(πολύ χειρότερα), 4 (καμιά αλλαγή) μέχρι το 7 (πολύ καλύτερα). 2.4 Στατιστική ανάλυση των δεδομένων Μετά τη συμπλήρωση και τη συλλογή των ερωτηματολογίων, οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα καταχωρήθηκαν σε βάση του στατιστικού λογισμικού SPSS 18. Στη βάση αυτή, κάθε στήλη αντιπροσωπεύει μια ερώτηση του ερωτηματολογίου και κάθε γραμμή αντιπροσωπεύει τις απαντήσεις ενός μέλους του δείγματος. Οι ερωτήσεις που περιλαμβάνονταν στο ερωτηματολόγιο είτε έχουν προκαθορισμένες πιθανές απαντήσεις (π.χ. φύλο = άνδρας ή γυναίκα) είτε επιτρέπουν τη συμπλήρωση ενός αριθμού (π.χ. αριθμός συνεδριών ή ερωτήσεις κλίμακας Likert). Οι πρώτες αντιπροσωπεύουν μεταβλητές οι οποίες είναι κατηγορικές και οι δεύτερες αντιπροσωπεύουν μεταβλητές που είναι συνεχείς. Για την περιγραφική ανάλυση των κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήσαμε πίνακες συχνοτήτων και ποσοστών όπως και ραβδογράμματα. Για την περιγραφική ανάλυση των συνεχών μεταβλητών χρησιμοποιήσαμε μέσους όρους, τυπικές αποκλίσεις και ραβδογράμματα μέσων όρων. Για την εύρεση πιθανών συσχετίσεων χρησιμοποιήσαμε το συντελεστή γραμμικής συσχέτισης Pearson. Για την επαγωγική στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήσαμε: T-test ή το μη- παραμετρικό Mann- Whitney U test για την διαπίστωση πιθανών διαφορών στους μέσους όρους των απαντήσεων 2 ανεξαρτήτων υποομάδων του δείγματος. 69

70 Μη- παραμετρικό Kruskal- Wallis test για την διαπίστωση πιθανών διαφορών στους μέσους όρους των απαντήσεων 3 ή περισσότερων ανεξαρτήτων υποομάδων του δείγματος. Τα μη παραμετρικά τεστ χρησιμοποιήθηκαν όπου οι συγκρινόμενες υποομάδες είχαν μικρό ή/ και άνισο αριθμό συμμετεχόντων. Τέλος, για να διαπιστωθεί αν υπάρχουν επιδράσεις κάποιων ερμηνευτικών μεταβλητών πάνω σε κάποια εξαρτημένη χρησιμοποιήθηκε το γραμμικό μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης. Το επίπεδο σημαντικότητας, σε όλα τα τεστ που χρησιμοποιήθηκαν, ήταν α=0,05. Συνεπώς, p-value < 0.05 υποδεικνύει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των μέσων όρων των διαφόρων συγκρινόμενων υποομάδων ή στατιστικά σημαντικούς συντελεστές. Η μέτρηση της αξιοπιστίας των διαφόρων κλιμάκων ερωτήσεων που αντιπροσωπεύουν κοινές έννοιες (RRI-CL, COM) έγινε με τον δείκτη Cronbach s Alpha. Εάν ο δείκτης είναι μεγαλύτερος του 0,7 τότε υπάρχει αξιοπιστία και από τις διάφορες ομάδες ερωτήσεων κλίμακας Likert μπορεί να προκύψει ένα μέσο σκορ που να τις αντιπροσωπεύει. Κεφάλαιο 3 ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 70

71 Πίνακας 3.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος (Ν=103) ΦΥΛΟ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (N) ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Άνδρας 33 32,0 Γυναίκα 70 68, ,6 ΗΛΙΚΙΑ , ,9 >61 1 1,0 Ομαδική 6 5,8 Ψυχανάλυση 28 27,2 Γνωστικοσυμπεριφορική 27 26,2 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Συστημική 16 15,5 Gestalt 2 1,9 Υπαρξιστική 3 2,9 Άλλο 4 3,9 Δεν γνωρίζω 17 16,5 1 μήνα 14 13,7 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ 1 εβδομάδα 65 63,7 2 εβδομάδες 7 6,9 Άλλο 16 15,7 ΦΥΛΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΕΣ Άνδρας 58 56,3 Γυναίκα 45 43,7 Min Max Μέση τιμή Τ.Α ,11 139,06 71

72 % % Το δείγμα της έρευνας αποτελείται κυρίως από γυναίκες (68%) αλλά υπάρχει και υπολογίσιμη αντιπροσώπευση των ανδρών (32%). Ο κύριος όγκος των ερωτώμενων ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία των (48,5%) αλλά και στην αμέσως μεγαλύτερη κατηγορία των (36,9%). Οι θεραπείες που έχουν ακολουθήσει οι συμμετέχοντες στο δείγμα είναι ποικίλες, με προεξέχουσες, όμως, την ψυχανάλυση και την γνωστικοσυμπεριφορική. Πάντως, ένα αξιόλογο ποσοστό της τάξης του 16,5% απάντησε ότι δεν γνωρίζει τι θεραπεία ακολουθεί. Η μεγάλη πλειονότητα των ερωτωμένων έχει συνεδρία μια φορά την εβδομάδα (63,7%) αλλά υπήρχαν και ασθενείς που οι συνεδρίες τους παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή και μικρότερη συχνότητα. Οι περισσότεροι από τους θεραπευτές των ασθενών είναι μεν άνδρες (56,3%) αλλά υπάρχουν και πάρα πολλές γυναίκες. Τέλος, στην έρευνα συμμετείχαν άτομα που είχαν παρακολουθήσει ελάχιστες συνεδρίες (2) αλλά και άτομα που είχαν παρακολουθήσει μέχρι και 900 συνεδρίες. Ο μέσος όρος συνεδριών των ερωτηθέντων είναι περίπου 71. ΦΥΛΟ ΗΛΙΚΙΑ ,6 48,5 36, Άνδρας Γυναίκα >61 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ Δεν γνωρίζω Άλλο Υπαρξιστική Gestalt Συστημική Γνωστικοσυμπεριφορική Ψυχανάλυση Ομαδική 3,9 2,9 1,9 5,8 16,5 15,5 26,2 27,2 Άλλο 2 εβδομάδες 1 εβδομάδα 1 μήνα 15,7 6,9 13,7 63, % % 72

73 % ΦΥΛΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ,3 43, Άνδρας Γυναίκα Διάγραμμα 3.1: Δημογραφικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων Πίνακας 3.2: Δηλώσεις που ταιριάζουν καλύτερα στην παρασχεθείσα θεραπεία Ο θεραπευτής μου επικεντρώθηκε στο πώς το παρελθόν μου σχετίζεται με την τωρινή συναισθηματική μου κατάσταση και συμπεριφορά. Ο θεραπευτής μου επικεντρώθηκε στο να αντικαταστήσει τα διαστρεβλωμένα πρότυπα της σκέψης μου με πιο ορθολογικά και ισορροπημένα. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (N) ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 72 69, ,1 Ο θεραπευτής μου επικεντρώθηκε στο να αλλάξει τη συμπεριφορά μου ,0 Ο θεραπευτής μου επικεντρώθηκε στο να με ενδυναμώσει και να με βοηθήσει να αποκτήσω αυτοαποδοχή και αυτοεκτίμηση ,0 Απαντώντας σχετικά με τις δηλώσεις που ταιριάζουν καλύτερα στην παρασχεθείσα θεραπεία που έλαβαν οι ερωτώμενοι, διαπιστώνουμε ότι στην πλειονότητά τους αναφέρουν ότι ο θεραπευτής δεν επικεντρώθηκε στο να αλλάξει τη συμπεριφορά τους. Αντιθέτως, επικεντρώθηκε στο πώς το παρελθόν τους σχετίζεται με την τωρινή συναισθηματική τους κατάσταση και συμπεριφορά, στο να αντικαταστήσει τα διαστρεβλωμένα πρότυπα της σκέψης τους με πιο ορθολογικά και ισορροπημένα και στο να τους ενδυναμώσει και να τους βοηθήσει να αποκτήσουν αυτοαποδοχή και αυτοεκτίμηση. 73

74 Κατωτέρω ακολουθούν αναλύσεις και αποτελέσματα που αφορούν τη σχέση των ασθενών με το θεραπευτή τους, το ποσό της αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Λόγω της έντονης ανισοκατανομής των υποομάδων ορισμένων δημογραφικών χαρακτηριστικών αλλά και της μικρής συμμετοχής σε ορισμένες από αυτές τις υποομάδες κρίθηκε αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν μηπαραμετρικά στατιστικά τεστ για την διαπίστωση πιθανών διαφορών στις απόψεις και δηλώσεις των διαφόρων γκρουπ. Τέλος, για την αποτελεσματική διενέργεια των τεστ, η τελευταία ηλικιακή κατηγορία «61+» ενσωματώθηκε στην αμέσως προηγούμενη αφού περιείχε μόνο ένα ερωτώμενο. 74

75 3.2 ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟN ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ Για να προσδιοριστεί η ποιότητα της σχέσης των ερωτώμενων με το θεραπευτή τους, κλήθηκαν να εκφράσουν το βαθμό συμφωνίας τους (από 1=διαφωνώ απόλυτα έως 5=συμφωνώ απόλυτα) στις 24 ερωτήσεις κλίμακας Likert του εργαλείου RRI-CL. Το σκορ των ερωτώμενων στη συγκεκριμένη κλίμακα προκύπτει ως μέσος όρος των σκορ από τις 24 ερωτήσεις και όσο πλησιάζει προς το 5 δείχνει την ύπαρξη μιας περισσότερο ειλικρινούς και ρεαλιστικής σχέσης με τον θεραπευτή. Πίνακας 3.3: Μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις της κλίμακας RRI-CL και των υποκλιμάκων της. Ν Μ.Τ.* Τ.Α. Cronbach s Alpha Συνολική σχέση με το θεραπευτή (RRI-CL) 103 3,82 0,648 0,916 Αυθεντικότητα 103 3,79 0,648 0,880 Ρεαλισμός 103 3,85 0,521 0,801 *Σε μια κλίμακα από 1 έως το 5, όπου μεγαλύτερες τιμές αντανακλούν μια σχέση περισσότερο ρεαλιστική και αυθεντική. Το μέσο σκορ για τους συμμετέχοντες στην έρευνα είναι πάνω από 3, γεγονός που σημαίνει ότι έχουν μια αρκετά δυνατή σχέση με τον θεραπευτή, που χαρακτηρίζεται από αρκετά μεγάλο βαθμό αυθεντικότητας και ρεαλισμού. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ (RRI-CL) ΚΑΙ ΥΠΟΚΛΙΜΑΚΕΣ Ρεαλισμός Αυθεντικότητα RRI-CL 3,85 3,79 3, Διάγραμμα 3.2: Μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις της κλίμακας RRI-CL και των υποκλιμάκων της. 75

76 Προκειμένου να εξετάσουμε αν το σκορ αυτό διαφοροποιείται ανάμεσα σε άτομα διαφορετικού φύλου ή ηλικίας, διενεργήσαμε στατιστικά test για ανεξάρτητα δείγματα. Πίνακας 3.4: Σχέση με το θεραπευτή ανά φύλο ΦΥΛΟ Άνδρας Γυναίκα Σημαντικότητα (Ν=33) (Ν=70) Διαφοράς 1 M.T T.A. M.T. T.A. P RRI-CL 3,89 0,547 3,79 0,567 0,386 Αυθεντικότητα 3,86 0,599 3,76 0,671 0,445 Ρεαλισμός 3,91 0,528 3,81 0,520 0,362 1 t-test για ανεξάρτητα δείγματα Πίνακας 3.5: Σχέση με το θεραπευτή ανά ηλικία ΗΛΙΚΙΑ >41 Σημαντικότητα (Ν=14) (Ν=50) (Ν=39) Διαφοράς 1 M.T T.A. M.T. T.A. M.T. T.A. P RRI-CL 3,89 0,442 3,77 0,622 3,86 0,520 0,710 Αυθεντικότητα 3,77 0,452 3,74 0,719 3,86 0,617 0,645 Ρεαλισμός 4,00 0,499 3,80 0,571 3,85 0,461 0,437 1 Kruskal Wallis test Όπως είναι φανερό, το φύλο και η ηλικία δεν αποτελούν στατιστικά σημαντικούς παράγοντες διαφοροποίησης της σχέσης με το θεραπευτή, αφού σε καμία περίπτωση δεν παρουσιάστηκε στατιστικά σημαντική διαφορά (όλα τα p-value ξεπερνούν το 0,05). 76

77 3.3 ΠΟΣΟ ΑΥΤΟΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ Πίνακας 3.6: Ποσό αυτοαποκάλυψης (Ν=103) Αποκάλυψη πραγματικών περιστατικών Αποκάλυψη συναισθημάτων Αποκάλυψη υποστήριξης/ διαβεβαίωσης Αποκάλυψη στρατηγικών Αποκάλυψη προκλήσεων Αποκάλυψη αμεσότητας Αποκάλυψη διορατικότητας Συνολικά, πόσο ο θεραπευτής σας κάνει αποκαλύψεις σχετικά με τον εαυτό του; Ποσό της αυτοαποκάλυψης του συμβούλου Πώς αισθανθήκατε για το ποσό της αυτοαποκάλυψης του συμβούλου Όχι αρκετό 75,7 48,5 Ιδανικό 18,4 45,6 Υπερβολικό 5,8 5,8 Όχι αρκετό 72,8 47,6 Ιδανικό 25,2 48,5 Υπερβολικό 1,9 3,9 Όχι αρκετό 79,6 60,2 Ιδανικό 17,5 35,9 Υπερβολικό 2,9 3,9 Όχι αρκετό 74,8 54,4 Ιδανικό 23,3 39,8 Υπερβολικό 1,9 5,8 Όχι αρκετό 79,6 60,2 Ιδανικό 16,5 35,0 Υπερβολικό 3,9 4,9 Όχι αρκετό 55,3 39,8 Ιδανικό 35,0 49,5 Υπερβολικό 9,7 10,7 Όχι αρκετό 73,8 60,2 Ιδανικό 24,3 33,0 Υπερβολικό 1,9 6,8 Όχι αρκετό 84,5 63,1 Ιδανικό 12,6 33,0 Υπερβολικό 2,9 3,9 Συνολικά, πόσο ο θεραπευτής Όχι αρκετό 59,2 36,9 77

78 σας κάνει αποκαλύψεις που να σχετίζονται με εσάς και τα προβλήματά σας; Ιδανικό 37,9 58,3 Υπερβολικό 2,9 4,9 Το ποσό αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή διερευνήθηκε σε 7 διαστάσεις μέσω του ερωτηματολογίου και σε δύο επίπεδα (ποσό αυτοαποκάλυψης και πως αισθάνθηκε ο ερωτώμενος για το ποσό αυτοαποκάλυψης). Η κλίμακα μέτρησης ήταν από το έως το 5. Οι βαθμοί από 1-3 ομαδοποιήθηκαν και χαρακτηρίζονται «όχι αρκετό», ο βαθμός 4 χαρακτηρίζεται ως «ιδανικό» και ο βαθμός 5 χαρακτηρίζεται ως «υπερβολικό». Στις δύο τελευταίες ερωτήσεις, μελετώνται συγκεντρωτικά το πόσο ο θεραπευτής κάνει αποκαλύψεις σχετικά με τον εαυτό του και το πόσο ο θεραπευτής κάνει αποκαλύψεις που να σχετίζονται με τον ασθενή και τα προβλήματά του. Ποσό της αυτοαποκάλυψης του συμβούλου Πώς αισθανθήκατε για το ποσό της αυτοαποκάλυψης του συμβούλου Αποκάλυψη πραγματικών περιστατικών Αποκάλυψη συναισθημάτων Αποκάλυψη υποστήριξης/ διαβεβαίωσης Αποκάλυψη στρατηγικών Αποκάλυψη προκλήσεων Αποκάλυψη αμεσότητας Αποκάλυψη διορατικότητας 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 50% 100% Όχι αρκετό Ιδανικό Υπερβολικό Όχι αρκετό Ιδανικό Υπερβολικό Διάγραμμα 3.3: Ποσό αυτοαποκάλυψης (Ν=103) 78