Δ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ Ε ΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 Α ΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ Π ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ ΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Δ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ Ε ΡΓΑΣΙΑ «ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ» (IMPLEMENTATION OF PERSONAL E-LEARNING ENVIRONMENT WITH ADAPTABILITY FEATURES) «ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Θρασύβουλος Τσιάτσος, Λέκτορας ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Τσιάτσος Θρασύβουλος, Λέκτορας τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ Δημητριάδης Σταύρος, Επίκουρος Καθηγητής τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ Βασιλειάδης Νίκος, Επίκουρος Καθηγητής τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ

4

5

6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Π ΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα στόχος της εργασίας είναι να ενσωματωθούν στο περιβάλλον αυτό στοιχεία από Προσωπικά Περιβάλλοντα Μάθησης και Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα, έτσι ώστε να αποτελέσει ένα περιβάλλον τηλεκατάρτισης που θα φιλοξενήσει βίντεο-μαθήματα ανοιχτά για συμμετοχή στο ευρύ κοινό. Για να επιτευχθεί το τελικό αποτέλεσμα, η διαδικασία δομήθηκε σε στάδια τα οποία αντικατοπτρίζονται και από τη δομή της παρούσας εργασίας. 1. Αρχικά μελετώνται τα στοιχεία που απαρτίζουν το θεωρητικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης εργασίας και γίνεται βιβλιογραφική ανασκόπηση. Συγκεκριμένα τα θέματα που μελετώνται είναι τα Προσωπικά Περιβάλλοντα Μάθησης, η Αυτόνομη Μάθηση, η Τηλεκατάρτιση και τα Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα. Σκοπός του πρώτου σταδίου ήταν η κατανόηση των βασικών θεωρητικών αρχών πάνω στις οποίες θα στηριχθεί το στάδιο του σχεδιασμού. 2. Βάσει των δεδομένων που αντλήθηκαν από το πρώτο στάδιο, εδώ ο στόχος ήταν ο σχεδιασμός του συστήματος. Η διαδικασία του σχεδιασμού ξεκίνησε με την ανάλυση των απαιτήσεων και στη συνέχεια ακολούθησε η σχεδίαση των λειτουργιών με τη βοήθεια περιπτώσεων χρήσης. 3. Ακολουθώντας τους κανόνες, τις συνθήκες και τους περιορισμούς που ορίστηκαν στο στάδιο της σχεδίασης, πραγματοποιήθηκε η υλοποίηση του τελικού συστήματος. Στο στάδιο αυτό περιγράφονται οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν οι νέες λειτουργίες, καθώς επίσης περιγράφεται το λειτουργικό αποτέλεσμα κάθε υλοποίησης. 4. Τέλος έγινε η αποτίμηση της συνολικής διαδικασίας και προτάθηκαν ιδέες για μελλοντική έρευνα και υλοποίηση. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ VII

8

9 ABSTRACT A BSTRACT The main theme of this thesis centers on the design and implementation of an e- learning environment. Specifically the main goal is to incorporate to the environment features from Personal Learning Environments and Adaptive Learning Systems in order to provide a self learning platform to accommodate video courses, available to everyone who wants to attend. To achieve such a result, the total process was structured in distinct stages, which are reflected by the structure of this thesis. 1. First, the constituent parts of the theoretical background are identified by literature review. In particular the issues covered are the Personal Learning Environments, the Autonomous Learning, Distance Learning and Adaptive Educational Systems. The purpose of the first stage was to understand the basic theoretical principles on which to base the next stage of system design. 2. Based on the data drawn from the first stage, the goal here was to design the system. The design process began by analysing the requirements and then followed by designing the system functions using use cases. 3. According with the rules, conditions and restrictions that were set in the design stage, the final system was implemented. At this stage, the technologies used to create the new system features are described. The functional outcome of each implementation is described here, as well. 4. Finally a valuation of the whole process was done. Also some ideas for future research and further implementation were suggested. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ IX

10

11 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ε ΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Πριν την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της παρούσας εργασίας, αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω ορισμένους από τους ανθρώπους που γνώρισα, συνεργάστηκα μαζί τους και έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίησή της. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα της διπλωματικής εργασίας, κ. Τσιάτσο Θρασύβουλο - Κωνσταντίνο, Λέκτορα του Τμήματος Πληροφορικής Α.Π.Θ., για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε αναθέτοντάς μου την εκπόνηση της συγκεκριμένης εργασίας και για την άψογη συνεργασία και πολύτιμη καθοδήγησή του κατά τη διάρκεια της εκπόνησής της. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στα υπόλοιπα μέλη της τριμελούς επιτροπής, κ. Δημητριάδη Σταύρο και Βασιλειάδη Νίκο για τις διαλέξεις τους και τις χρήσιμες γνώσεις που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών Καλαϊτζής Βασίλειος ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ XI

12

13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ...21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ PLE Δια Βίου Μάθηση Άτυπη μάθηση Διαφορετικά στυλ μάθησης Εξελισσόμενες τεχνολογίες ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΜΑΘΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Τα χαρακτηριστικά του μοντέλου Ο ρόλος των καθηγητών Η εμπειρία των μαθητών Επικοινωνία και οι δυνατότητες αλληλεπίδρασης Υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης που απαιτούνται ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΗΛΕΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΗΛΕΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΕΝΟΣ ΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΤΟΠΟΥ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Ενημέρωση Εγγραφή Διαχείριση Μαθήματος Πρόσβαση - Πλοήγηση Υποστήριξη εκπαιδευόμενων ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Στατική προσαρμοστικότητα Δυναμική προσαρμοστικότητα Χαρακτηριστικά προσαρμογής των ΠΣΥΕ Προσαρμοστική παρουσίαση Προσαρμοστική υποστήριξη της πλοήγησης ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Προσαρμογή του προγράμματος σπουδών Προσαρμοστική υποστήριξη επίλυσης προβλημάτων Άλλες μέθοδοι προσαρμογής...43 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ XIII

14 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΛΥΣΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΣΑΝ ΤΙΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ-ΒΑΣΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΝΕΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΟΥ MOODLE Διδακτικό Αντικείμενο Διαχειριστής ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΓΓΡΑΦΗ ΧΡΗΣΤΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΚΑΝΕΙ ΜΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΠΑΡΟΤΡΥΝΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΆΜΕΣΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΑΡΟΤΡΥΝΣΗ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΕΤΙΚΕΤΕΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ MY MOODLE ΘΕΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΕΝΑΡΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...79 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: ΑΝΑΦΟΡΕΣ...83 XIV ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: ΑΚΡΩΝΥΜΑ...89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ...93 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV: ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ...97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V: ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ XV

16

17 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Λ ΙΣΤΑ Σ ΧΗΜΑΤΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ...40 ΕΙΚΟΝΑ 2: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ...42 ΕΙΚΟΝΑ 3: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΚΑΝΕΙ ΜΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ...52 ΕΙΚΟΝΑ 4: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...53 ΕΙΚΟΝΑ 5: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...54 ΕΙΚΟΝΑ 6: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...55 ΕΙΚΟΝΑ 7: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...56 ΕΙΚΟΝΑ 8: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ ΜΙΑΣ ΕΤΙΚΕΤΑΣ...58 ΕΙΚΟΝΑ 9: ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...64 ΕΙΚΟΝΑ 10: BLOCK ΕΤΙΚΕΤΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ...64 ΕΙΚΟΝΑ 11: ΣΕΛΙΔΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ...65 ΕΙΚΟΝΑ 12: BLOCK ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ...66 ΕΙΚΟΝΑ 13: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ...66 ΕΙΚΟΝΑ 14: ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ...67 ΕΙΚΟΝΑ 15: BLOCK ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ...67 ΕΙΚΟΝΑ 16: ΣΕΛΙΔΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...68 ΕΙΚΟΝΑ 17: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ...68 ΕΙΚΟΝΑ 18: BLOCK ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΑΦΕΙΤΕ...69 ΕΙΚΟΝΑ 19: BLOCK ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ...70 ΕΙΚΟΝΑ 20: ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ BLOCK ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ...71 ΕΙΚΟΝΑ 21: ΣΕΛΙΔΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΕΤΙΚΕΤΑΣ...72 ΕΙΚΟΝΑ 22: BLOCK ΠΑΡΑΚΙΝΗΣΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ MY MOODLE...73 ΕΙΚΟΝΑ 23: ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕΛΙΔΑΣ MY MOODLE...73 ΕΙΚΟΝΑ 24: ΤΕΛΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ...74 ΕΙΚΟΝΑ 25: ΤΥΠΟΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΕ ΚΥΛΙΟΜΕΝΕΣ ΚΑΡΤΕΛΕΣ...75 ΕΙΚΟΝΑ 26: ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΜΟΙΡΑΣΜΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ...75 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ XVII

18

19 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Λ ΙΣΤΑ Π ΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΓΓΡΑΦΗ ΧΡΗΣΤΗ...49 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ...50 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ...50 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΚΑΝΕΙ ΜΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ...51 ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...53 ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...54 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...55 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...56 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΠΑΡΟΤΡΥΝΣΗ...57 ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...57 ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ...58 ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ...59 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ XIX

20

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ε ΙΣΑΓΩΓΗ

22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που να συνδυάζει στοιχεία από Προσωπικά Περιβάλλοντα Μάθησης, Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα, στοιχεία κοινωνικής δικτύωσης με σκοπό να αποτελέσει ένα περιβάλλον τηλεκατάρτισης που θα φιλοξενήσει βίντεομαθήματα ανοιχτά για συμμετοχή στο ευρύ κοινό Η εργασία δομείται σε κεφάλαια ως εξής: Στο Κεφάλαιο 2 γίνεται βιβλιογραφική ανασκόπηση στο θεωρητικό υπόβαθρο Στο Κεφάλαιο 3 περιγράφεται η διαδικασία σχεδιασμού του συστήματος Στο Κεφάλαιο 4 περιγράφεται η διαδικασία υλοποίησης του συστήματος και οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν. Στο Κεφάλαιο 5 αναφέρονται τα συμπεράσματα της εργασίας, μαζί με προτάσεις για μελλοντική επέκταση. Στο Παράρτημα I παρουσιάζονται αλφαβητικά η βιβλιογραφία και οι δικτυακοί τόποι που αναφέρονται στην εργασία. Στο Παράρτημα IΙ παρουσιάζονται τα ακρωνύμια τα οποία χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IIΙ παρουσιάζεται το γλωσσάριο ξενικών όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IV παρουσιάζεται το ευρετήριο των όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 23

24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Θ ΕΩΡΗΤΙΚΟ Υ ΠΟΒΑΘΡΟ

26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται μια βιβλιογραφική επισκόπηση σε θέματα που βασίζεται το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται τα Προσωπικά Περιβάλλοντα Μάθησης, η Αυτόνομη Μάθηση, η Τηλεκατάρτιση, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της εκπαίδευσης από απόσταση και τα Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα. Οι αναφορές αυτές αποσκοπούν στην καλύτερη κατανόηση του αναγνώστη της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης του τελικού συστήματος. 2.2 ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΑΘΗΣΗΣ Στη βιβλιογραφία έχουνε γίνει πολλές προσπάθειες να δοθεί ένας ακριβής ορισμός για το τι είναι ένα προσωπικό περιβάλλον μάθησης. Οι ορισμοί διαφέρουν μεταξύ τους, όμως όλοι έχουνε πολλά κοινά σημεία. Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις εκδοχές θα μπορούσαμε να πούμε πως τα προσωπικά περιβάλλοντα μάθησης (Personal Learning Environments - PLE) είναι συστήματα που βοηθάνε τους μαθητές να έχουν τον έλεγχο και τη διαχείριση της μάθησής τους. Αυτό σημαίνει πως παρέχεται η δυνατότητα να ορίσουν οι μαθητές τους μαθησιακούς τους στόχους, να διαχειρίζονται το περιεχόμενο και τη διαδικασία της μάθησης, να επικοινωνούν μεταξύ τους κατά τη διαδικασία της μάθησης και κατ επέκταση να επιτυγχάνουν τους μαθησιακούς τους στόχους. Ένα PLE μπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα υποσυστήματα, όπως μία desktop εφαρμογή ή μία ή περισσότερες υπηρεσίες Διαδικτύου. Η προσέγγιση των PLE ενσωματώνει τη τυπική και άτυπη μάθηση σε ένα ενοποιημένο περιβάλλον, κάνει χρήση κοινωνικών δικτύων και πρωτοκόλλων δικτύωσης για να συνενώσει μία μεγάλη γκάμα από πηγές και συστήματα σε έναν προσωπικά διαχειριζόμενο χώρο. Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε παράλληλα με τα συστήματα διαχείρισης μάθησης (Learning Management Systems - LMS) στα οποία σε αντίθεση με τα PLE η διαδικασία της μάθησης είναι προσανατολισμένη γύρω από το διδακτικό αντικείμενο και όχι τον μαθητευόμενο. Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός PLE είναι η ελευθερία χρήσης ενός συνόλου υπηρεσιών και εργαλείων που παρέχονται από το σύστημα με όποιον τρόπο θεωρεί ο χρήστης κατάλληλο, η παροχή προσωπικού χώρου που μπορεί να ελέγχεται από τον χρήστη, η δυνατότητα δημιουργίας γνώσης από τον ίδιο το χρήστη και η παροχή πολλαπλών πηγών μάθησης με ανοιχτό περιεχόμενο, ελεύθερο για διαμοίραση, τροποποίηση και αναδημοσίευση. Στη συνέχεια για να αποσαφηνιστεί καλύτερα η έννοια των PLE, θα εξετάσουμε τους παράγοντες που γέννησαν τις βασικές ανάγκες για τη δημιουργία τους, καθώς και με ποιο τρόπο καλύπτεται η κάθε ανάγκη μέσα σε ένα PLE ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 27

28 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ανάγκες για τη δημιουργία των PLE Δια Βίου Μάθηση Η διά βίου μάθηση είναι σχετικά μια νέα έννοια. Η ιδέα της δια βίου μάθησης αρχικά είχε τη ρίζα της στο κίνημα των εργαζομένων. Ενώ στο παρελθόν η συνεχής επαγγελματική κατάρτιση ήταν ευθύνη των εργοδοτών, πλέον θεωρείται ότι τα ίδια τα άτομα είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση της καταλληλότητας των προσόντων τους σε σχέση με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Αν όχι συνεχής, η μάθηση θεωρείται πλέον πως λαμβάνει χώρα καθ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής των ατόμων, αφιερώνοντας περιστασιακά χρόνο για τυπική εκπαίδευση και κατάρτιση. Η προσέγγιση ενός Προσωπικού Περιβάλλοντος Μάθησης αναγνωρίζει ότι η μάθηση είναι συνεχής και αποσκοπεί στην παροχή εργαλείων για την υποστήριξη αυτού του είδους μάθησης. Αναγνωρίζει επίσης το ρόλο του ατόμου στην οργάνωση της δικής του μάθησης. Επιπλέον, η προσέγγιση ενός PLE βασίζεται στην ιδέα ότι η μάθηση θα λάβει χώρα σε διαφορετικά περιβάλλοντα και καταστάσεις και δεν θα πρέπει να παρέχεται μόνο από έναν παροχέα μάθησης. Επιπρόσθετα υπάρχει ολοένα και αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας της άτυπης μάθησης Άτυπη μάθηση Είναι προφανές πως μαθαίνουμε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας σε όλα τα είδη των θεματικών πλαισίων (Jay Cross, 2006). Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της μάθησης δεν επέρχεται από επίσημα εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ο Jay Cross (2006) υποστηρίζει ότι μόνο τοις εκατό της μάθησης είναι τυπική, και ότι το 85 τοις εκατό της μάθησης μας λαμβάνει χώρα εκτός της τυπικής μάθησης. Ωστόσο, έχει δοθεί ελάχιστη προσοχή στην ανεπίσημη μάθηση και στον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει χώρα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουνε γίνει κάποιες προσπάθειες να αναγνωρίσουν την άτυπη μάθηση. Ωστόσο, οι περισσότερες προσπάθειες έχουν αφιερωθεί στην αξιολόγηση και την πιστοποίηση της άτυπης μάθησης. Αφού όμως είναι ανεπίσημη είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσον οι περισσότεροι άνθρωποι θα θέλουν η άτυπη μάθησή τους να πιστοποιηθεί. Υπήρξε ενδιαφέρον για την άτυπη μάθηση από τον κόσμο των εταιριών διότι αναγνωρίστηκε το γεγονός ότι η άτυπη μάθηση μπορεί να αποδειχθεί ένας οικονομικός και αποδοτικός τρόπος ανάπτυξης ικανοτήτων. Παρόλα αυτά, από την άποψη της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, έχει δοθεί ελάχιστη προσοχή στην άτυπη μάθηση. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι τεχνολογίες τυπικής μάθησης έχουν τεθεί στη διάθεση μόνο εκείνων που είναι εγγεγραμμένοι σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή σε εκείνους που εργάζονται για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Επιπλέον, η ιδέα των PLE φιλοδοξεί να συμπεριλάβει και να φέρει σε επαφή όλα τα είδη μάθησης, συμπεριλαμβανομένης της άτυπης μάθησης, της κατάρτισης στο χώρο εργασίας, της μάθησης από το σπίτι, της μάθησης που καθοδηγείται από την επίλυση προβλημάτων, της μάθησης που υποκινείται από προσωπικό ενδιαφέρον, καθώς επίσης και της μάθησης μέσω συμμετοχής σε επίσημα εκπαιδευτικά προγράμματα. Τα PLE υποστηρίζουν τα διαφορετικά στυλ μάθησης. 28 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Διαφορετικά στυλ μάθησης Σύμφωνα με την θεωρία των στυλ μάθησης, όλοι έχουμε διαφορετικό στυλ μάθησης και προσεγγίζουμε τη μάθηση με διαφορετικούς τρόπους. Επομένως οι μαθητές έχουν προτιμήσεις για διαφορετικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις, σε συγκεκριμένα μαθησιακά πλαίσια. Όλα τα εκπαιδευτικά λογισμικά, σιωπηρά ή με άλλο τρόπο, ενισχύουν ή περιορίζουν ορισμένες παιδαγωγικές προσεγγίσεις στη μάθηση. Από τη μία πλευρά, δεν υπάρχει παιδαγωγικά ουδέτερο λογισμικό. Από την άλλη πλευρά όμως ένα προσωπικό περιβάλλον μάθησης επιτρέπει στο μαθητή να ρυθμίσει και να αναπτύξει ένα μαθησιακό περιβάλλον που ταιριάζει και προάγει το δικό του στυλ της μάθησης Εξελισσόμενες τεχνολογίες Πανταχού παρόν υπολογιστής Ο όρος πανταχού παρόν υπολογιστής αναφέρεται σε δύο τεχνολογικές εξελίξεις. Η πρώτη είναι η αυξανόμενη πανταχού παρουσία της σύνδεσης στο Internet με την ανάπτυξη των ασύρματων δικτύων και των δικτύων GSM, καθώς και τη διάδοση των ευρυζωνικών υπηρεσιών, με αποτέλεσμα η συνδεσιμότητα να καθίστανται διαθέσιμη σχεδόν παντού στο μέλλον. Η δεύτερη είναι ότι πολλές συσκευές έχουν δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των κινητών συσκευών επικοινωνίας, όπως τα PDA, αλλά και οικιακές συσκευές, βιομηχανικά και ηλεκτρονικά εργαλεία και μηχανήματα. Η ανάπτυξη του φαινομένου πανταχού παρών υπολογιστής μπορεί να προσφέρει νέες ευκαιρίες για τη χρήση των Τεχνολογιών και Πληροφοριών στην Εκπαίδευση (ΤΠΕ) στη μάθηση. Παλαιότερα η μάθηση που αφορούσε το χώρο εργασίας ήταν διαχωρισμένη σε θεωρία και γνώση που αποκτάται στις σχολές κατάρτισης και σε πρακτική άσκηση που συχνά γίνεται στο χώρο εργασίας. Με τη χρήση των κινητών συσκευών και την εξάπλωση της συνδεσιμότητας είναι τουλάχιστον θεωρητικά δυνατό να ενοποιηθεί αυτή η μάθηση και να μπορεί το άτομο να αποκτήσει την θεωρία και τη γνώση κατευθείαν μέσω στης εργασίας του. Επιπρόσθετα - και ίσως πιο σημαντικό από διδακτικής άποψης - είναι η ενσωμάτωση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών στα εργαλεία του χώρου εργασίας. Αυτό προσφέρει την ευκαιρία για την ανάπτυξη περιβαλλόντων μάθησης, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει πρόσβαση και διαμόρφωση της διαδικασίας παραγωγής και των επιχειρήσεων μέσω αυτών των διασυνδέσεων Κοινωνικό λογισμικό και Web 2.0 Τα τελευταία χρόνια, έχει αρχίσει να δημιουργείται μια νέα τάση στη χρήση του Διαδικτύου, ευρέως γνωστή ως Web 2.0. Αυτή η τάση συνίσταται στη δημιουργία και παροχή υπηρεσιών, οι οποίες έχουν έναν «αμφίδρομο» χαρακτήρα, δίνουν δηλαδή τη δυνατότητα στο χρήστη να εκφραστεί μέσω αυτών, να πει τη γνώμη του, να ψηφίσει, να βαθμολογήσει ενδεχομένως προϊόντα και ακόμα να παρέμβει στη δημιουργία της πληροφορίας. Το κοινωνικό λογισμικό επιτρέπει στους ανθρώπους να έρθουν σε επικοινωνία ή να συνεργαστούν με τη χρήση ενός δικτύου υπολογιστών. Προσαρμόζεται στο ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 29

30 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ περιβάλλον του, αντί να απαιτήσει το περιβάλλον του να προσαρμοστεί στο ίδιο το λογισμικό. Η ιδέα του PLE είναι στην πραγματικότητα ένα Web 2 κοινωνικό λογισμικό. Τα PLE παρέχουν εργαλεία και λειτουργίες για τη δημιουργία γνώσης, καθώς και την αφομοίωσή της. Επιπλέον διευκολύνουν τις συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ διαφορετικών εφαρμογών λογισμικού. 2.3 ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΜΑΘΗΣΗ Εισαγωγή Η Αυτόνομη Μάθηση κατά τον Candy (1991), είναι μια προσέγγιση η οποία θεωρεί τους μαθητές ως άτομα που μπορούν και πρέπει να είναι αυτόνομα, δηλαδή να είναι υπεύθυνοι για τη δική τους μάθηση. Η Αυτόνομη Μάθηση βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν επίγνωση των δυνατοτήτων τους, διορατικότητα, πρακτικότητα και ελευθερία επικοινωνίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά χρησιμεύουν στην ενίσχυση του μαθητή στο να μαθαίνει ανεξάρτητος. Η αυτόνομη μάθηση είναι πολύ δημοφιλής σε περιπτώσεις εκπαίδευσης από το σπίτι. Επίσης σε πολλά Πανεπιστήμια οι φοιτητές αναμένεται να μαθαίνουν αυτόνομα χωρίς συνεχή υποστήριξη από διαλέξεις και καθηγητές. Όπως και στην περίπτωση των PLE έτσι και εδώ έχουνε γίνει προσπάθειες να δοθεί ένας σαφής ορισμός για την αυτόνομη μάθηση. Παρ όλες τις μικρές διαφοροποιήσεις που έχουν οι ορισμοί μεταξύ τους, μπορούμε να πούμε συνοψίζοντας ότι ο μαθητής στην αυτόνομη μάθηση πρέπει, να έχει την ευθύνη για την μάθησή του, να θέτει στόχους, να επιλέγει στρατηγικές μάθησης της γλώσσας, να ελέγχει την πρόοδό του, καθώς και να κάνει αποτίμηση της γνώσης που έχει κτίσει. Στη συνέχεια θα δούμε το μοντέλο της αυτόνομης μάθησης έτσι όπως περιγράφεται από τους Moore & Kearsley, Το μοντέλο της αυτόνομης μάθησης Στο μοντέλο της αυτόνομης μάθησης, οι μαθητές δεν είναι υποχρεωμένοι να συναντιούνται όλοι μαζί σε συγκεκριμένες ώρες ή σε συγκεκριμένες αίθουσες. Αντί αυτού τους παρέχεται εκπαιδευτικό υλικό, ένα πρόγραμμα μαθημάτων και δυνατότητα επικοινωνίας με έναν καθηγητή που τους παρέχει οδηγίες, απαντά σε τυχόν ερωτήσεις Τα χαρακτηριστικά του μοντέλου Οι μαθητές μελετούν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, ακολουθώντας το πρόγραμμα μαθημάτων. Έχουν επικοινωνία με τους καθηγητές ή και με άλλους μαθητές. Η παρουσίαση των μαθημάτων γίνεται μέσω ψηφιακού υλικού και τη βοήθεια 30 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ υπολογιστή. Ο μαθητής επιλέγει το χρόνο και τον τόπο που θα παρακολουθήσει το μάθημα (π.χ. το σπίτι ή το γραφείο του). Το ψηφιακό υλικό για την παρουσίαση των μαθημάτων χρησιμοποιούνται για μια περίοδο αρκετών χρόνων και συνήθως δεν σχεδιάζονται από έναν μόνο καθηγητή, αλλά από ομάδες ειδικών στην οργάνωση της διδασκαλίας, στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας Ο ρόλος των καθηγητών Ο ρόλος των καθηγητών είναι να καθοδηγούν τους μαθητές, να διευκολύνουν την εμπειρία της μάθησης και να καθορίζουν την δομή της μάθησης. Η μάθηση γίνεται με αυτενέργεια των εκπαιδευομένων όμως ο καθηγητής ελέγχει σε μεγάλο βαθμό την διαδικασία. Οι καθηγητές προετοιμάζουν το υλικό για το κάθε μάθημα και οργανώνουν το πρόγραμμα μαθημάτων. Επίσης πρέπει να είναι σε θέση να και να χρησιμοποιούν όλους τους τρόπους επικοινωνίας μέσω δικτύου υπολογιστών για να μπορούν απαντούν σε απορίες των μαθητών Η εμπειρία των μαθητών Οι μαθητές δεν παρακολουθούν μαθήματα οργανωμένοι σε τάξεις, γεγονός που τους δίνει μεγάλη ευελιξία στην προσωπική οργάνωση του χρόνου τους και ατομική υπευθυνότητα. Για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μαθημάτων προγραμματίζουν μόνοι τους τη δουλειά τους. Όμως δεν είναι απόλυτα ελεύθεροι, διότι ο καθηγητής συνήθως θέτει χρονικά όρια μέσα στα οποία θα πρέπει να έχουν ολοκληρώσει κάποιες εργασίες. Οι μαθητές θα πρέπει να δρουν αυτόνομα και για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να έχουν ικανότητες οργάνωσης και προγραμματισμού, ικανότητες να επικοινωνούν, ικανότητα να παίρνουν πρωτοβουλίες. Όπως είναι αυτονόητο, αυτή η μορφή εκπαίδευσης ταιριάζει περισσότερο σε ενήλικους που έχουν αυτές τις ικανότητες Επικοινωνία και οι δυνατότητες αλληλεπίδρασης Οι μαθητές κατά κύριο λόγο επικοινωνούν με ασύγχρονο τρόπο με τον καθηγητή. Επομένως ενδείκνυνται περισσότερο μέθοδοι όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Οι καθηγητές παρέχουν οδηγίες στους μαθητές για το πότε και πως πρέπει να επικοινωνήσουν μαζί τους. Και επιπλέον παρέχουν οδηγίες για τις ασκήσεις και τις γραπτές εργασίες των μαθητών. Σε περίπτωση όμως που υπάρχει και δυνατότητα σύγχρονης επικοινωνίας μέσω υπολογιστών, τότε ο καθηγητής μπορεί να συζητά με τον μαθητή θέματα συζήτησης που θέτει ο ίδιος ή προκύπτουν από απορίες μαθητών Υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης που απαιτούνται Για να καλυφθούνε οι ανάγκες του μοντέλου της αυτόνομης μάθησης απαιτείται ένα σύστημα διαχείρισης του δικτύου υπολογιστών που θα υποστηρίξει τις ανάγκες των μαθητών και των καθηγητών. Το σύστημα αυτό πρέπει να είναι είτε ένα λογισμικό που αυτοματοποιεί διάφορες λειτουργίες είτε μια ομάδα καθηγητών που ακολουθούν οργανωμένους κανόνες για να γίνουν οι ίδιες αυτές λειτουργίες. Επιπλέον απαιτείται η ύπαρξη και ενός συστήματος εποπτείας εξετάσεων για τους μαθητές που να τηρεί όλους τους καθιερωμένους κανόνες ασφαλείας των εξετάσεων. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 31

32 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 2.4 ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΙΣΗ Εισαγωγή Ο όρος τηλεκατάρτιση αναφέρεται σε κάθε μορφή διδασκαλίας όπου, χάρη στη χρήση της τεχνολογίας, ο εκπαιδευτής και οι εκπαιδευόμενοι συμμετέχουν στο μάθημα από διαφορετικούς χώρους. Μερικές φορές οι εκπαιδευόμενοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι όλοι μαζί στο ίδιο σημείο, ενώ ο εκπαιδευτής βρίσκεται κάπου αλλού. Συχνότερα όμως ακόμη και οι εκπαιδευόμενοι είναι διασκορπισμένοι γεωγραφικά και επικοινωνούν με τον εκπαιδευτή και μεταξύ τους με ηλεκτρονικό τρόπο. Είναι γνωστή και με το όνομα: τηλε-εκπαίδευση (εκπαίδευση εξ' αποστάσεως) και για τους περισσότερους συμβολίζει τις πραγματικές δυνατότητες του Internet και τον δρόμο προς τον οποίο θα κατευθυνθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Ανάλογα με το εκπαιδευτικό αντικείμενο και τη διαθέσιμη τεχνολογία η τηλε-εκπαίδευση μπορεί να έχει ως αντικείμενο: τη διδασκαλία σεμιναριακής μορφής (συνήθως σε ενήλικες οι οποίοι ενδιαφέρονται για ένα σαφώς καθορισμένο γνωστικό αντικείμενο) τη γενική διδασκαλία (π.χ. παροχή βασικής εκπαίδευσης σε παιδιά ή σε ενήλικες) την υποβοήθηση της "συμβατικής" εκπαίδευσης (π.χ. φροντιστηριακά μαθήματα) Σήμερα, υπάρχουν δύο μορφές τηλε-εκπαίδευσης μέσω Internet: Η «Σύγχρονη» και η «Ασύγχρονη» Τηλε-εκπαίδευση Σύγχρονη Τηλεεκπαίδευση Η Σύγχρονη Τηλεεκπαίδευση είναι η πιο απλή (στη σύλληψη) μορφή τηλεεκπαίδευσης. Ο καθηγητής συνδέεται στο δίκτυο την ίδια στιγμή με τους εκπαιδευόμενους και χρησιμοποιεί την αμφίδρομη απευθείας μετάδοση εικόνας και ήχου για να επικοινωνεί μαζί τους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται στους συμμετέχοντες την ψευδαίσθηση της ύπαρξης μιας πραγματικής τάξης, καθώς ο καθηγητής μπορεί να βλέπει τους μαθητές και να συνομιλεί μαζί τους σε πραγματικό χρόνο Ασύγχρονη Τηλεεκπαίδευση Στην ασύγχρονη μορφή τηλεεκπαίδευσης, παρέχεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα να εργαστούν με το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχοντας όμως παράλληλα δυνατότητα ασύγχρονης επικοινωνίας με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και με τον καθηγητή. Το υλικό διδασκαλίας δημοσιεύεται στο web και δεν είναι απαραίτητο να έχει δοθεί όλο από την έναρξη του μαθήματος αλλά μπορεί να προσφέρεται τους εκπαιδευόμενους σταδιακά. Ο ρυθμός διεξαγωγής καθορίζεται από τον εκπαιδευτή σε συνεργασία πάντα με τους εκπαιδευόμενους 32 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Εδώ, ο καθηγητής τοποθετεί κάθε φορά στο web ή αποστέλλει μέσω την ύλη της ημέρας (ή της εβδομάδας, του μήνα κ.λπ. ανάλογα με τη συχνότητα των μαθημάτων) μαζί με ασκήσεις, ερωτήσεις και οτιδήποτε άλλο θεωρεί χρήσιμο για να κινήσει το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων ή να ελέγξει την απόδοσή τους. Επίσης επικοινωνεί μαζί τους απαντώντας στις ερωτήσεις και τις απορίες τους. Τέλος, οι εκπαιδευόμενοι ενθαρρύνονται να δημιουργήσουν τις δικές τους ομάδες εργασίας και να επικοινωνούν μεταξύ τους χωρίς τη μεσολάβηση του εκπαιδευτικού προσωπικού για αλληλοϋποστήριξη, ενημέρωση, ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την ύλη ή τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος Τρόπος οργάνωσης ενός Δικτυακού Τόπου Τηλεκατάρτισης Ένας δικτυακός τόπος που παρέχει υπηρεσίες τηλεκατάρτισης πρέπει να είναι ακολουθεί μια οργανωτική δομή, τέτοια ώστε να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις βασικές ανάγκες εκπαίδευσης, πληροφόρησης, επικοινωνίας και υποστήριξης των καταρτιζόμενων. Ένας τέτοιος δικτυακός τόπος δεν περιλαμβάνει μόνον ιστοσελίδες που παρουσιάζουν εκπαιδευτικό υλικό αλλά επίσης ιστοσελίδες που προσφέρουν υπηρεσίες οργάνωσης και υποστήριξης της εκπαίδευσης. Ορισμένες βασικές τέτοιες υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρονται στον επισκέπτη του ιστοχώρου είναι η Ενημέρωση, η Εγγραφή, η Διαχείριση Μαθήματος, η Πρόσβαση Πλοήγηση, και η Υποστήριξη Ενημέρωση Οι επισκέπτες του δικτυακού τόπου πρέπει να ενημερώνονται για κάθε στοιχείο που σχετίζεται με την εκπαιδευτική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω δράσεις ενημέρωσης που θα πρέπει να υλοποιούνται σε έναν τέτοιο δικτυακό: Ανακοίνωση Μια ιστοσελίδα ανακοινώσεων παρουσιάζει σύντομες πληροφορίες για διάφορα στοιχεία ή γεγονότα του μαθήματος στους εκπαιδευόμενους. Ο ρόλος της είναι να παρακινήσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών αλλά και των εκπαιδευομένων Περιγραφή Κάθε μαθησιακό αντικείμενο θα πρέπει να συνοδεύεται από μια ιστοσελίδα παρουσίασης των σημαντικότερων στοιχείων του. Στην ιστοσελίδα αυτή παραθέτονται όλες οι λεπτομέρειες που χρειάζεται ο ενδιαφερόμενος ώστε να κατανοήσει ακριβώς τον χαρακτήρα του αντικειμένου που τον ενδιαφέρει. Πληροφορίες που μπορεί να περιλαμβάνει μια τέτοια ιστοσελίδα μπορεί να είναι: Η ταυτότητα του μαθήματος, πχ. κωδικός αριθμός, τίτλος, κλπ. Η ύλη που καλύπτει και οι γνώσεις που προαπαιτούνται Σε ποιους απευθύνεται, η χρονική του διάρκεια και η γλώσσα που διατίθεται Ο τρόπος διδασκαλίας και οι τεχνικές απαιτήσεις ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 33

34 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ποιος είναι ο εκπαιδευτής, οι μέθοδοι διδασκαλίας και αξιολόγησης Δίδακτρα Εκπαιδευτικοί στόχοι Η ιστοσελίδα αυτή σχετίζεται αποκλειστικά με την παροχή κάποιου μαθήματος τηλεκατάρτισης. Σε μια τέτοια ιστοσελίδα περιγράφονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι με κάθε απαραίτητη λεπτομέρεια. Πχ.: «μετά την παρακολούθηση του μαθήματος αυτού θα μπορείτε να δημιουργείτε γραφικά διαγράμματα των δεδομένων ενός λογιστικού φύλλου» Όροι συμμετοχής Σε μια τέτοια ιστοσελίδα παρουσιάζονται οι ιδιαίτεροι όροι και υποχρεώσεις των εκπαιδευομένων που παρακολουθούν κάποιο από τα μαθήματα τηλεκατάρτισης που προσφέρει ο φορέας Γενικότερη Πολιτική Παρουσιάζεται η πολιτική του εκπαιδευτικού οργανισμού που οργανώνει το πρόγραμμα τηλεκατάρτισης σε διάφορα θέματα όπως: αξιολόγηση εκπαιδευομένων, χορήγηση πιστοποιητικών, χρέωση και επιστροφή διδάκτρων, πνευματικά δικαιώματα επί του εκπαιδευτικού υλικού κλπ Οργανισμός Εκπαιδευτές Ιστοσελίδα (ή ιστοσελίδες) που παρουσιάζουν τον εκπαιδευτικό οργανισμό και τους εκπαιδευτές. Παρουσιάζονται στοιχεία όπως: ιστορικό του εκπαιδευτικού οργανισμού, τρόποι επικοινωνίας, βιογραφικά των εκπαιδευτών και επικοινωνία μαζί τους Εγγραφή Ιστοσελίδες που επιτρέπουν στον επισκέπτη του ιστοχώρου να εκφράσει ενεργά το ενδιαφέρον του για συμμετοχή σε προγράμματα τηλεκατάρτισης αλλά και για άλλα εκπαιδευτικά προϊόντα. Θα πρέπει να είναι όσο πιο απλή γίνεται και οι χρήστες θα πρέπει να ενημερώνονται για την επιτυχή εγγραφή τους μέσω ενός μηνύματος επιβεβαίωσης Διαχείριση Μαθήματος Πρόκειται για ιστοσελίδες που σχετίζονται αποκλειστικά με διάφορες ενέργειες διαχείρισης ενός μαθήματος τηλεκατάρτισης. Μέσω των ιστοσελίδων αυτών ο εκπαιδευόμενος υποστηρίζεται κατά την πρόσβαση του στο εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος. Οι βασικές ιστοσελίδες της κατηγορίας αυτής είναι: Καλωσόρισμα: Μια τέτοια ιστοσελίδα ενημερώνει σύντομα και παρακινεί τον εκπαιδευόμενο, ειδικά την πρώτη φορά που αυτός ξεκινά το μάθημα. Αρχική Σελίδα: Σελίδα εκκίνησης του μαθήματος τηλεκατάρτισης. Περιλαμβάνει κάθε νέα πληροφορία που προκύπτει κατά την πορεία των 34 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ μαθημάτων, όπως πχ. ανακοινώσεις για επερχόμενα γεγονότα, δραστηριότητες, τεστ, αλλαγές που πιθανώς προκύπτουν στην πορεία. Πηγές: Υπερσυνδέσμοι προς πηγές πληροφοριών που θα χρειαστούν σε όλη τη διάρκεια των μαθημάτων. Μπορεί να είναι εσωτερικοί του μαθήματος ή εξωτερικοί προς το Διαδίκτυο. Πρόγραμμα Σπουδών: Οργανωμένη παρουσίαση των περιεχομένων του προγράμματος σπουδών για κάθε συγκεκριμένο μάθημα. Χρησιμοποιούνται σύνδεσμοι ώστε να μπορεί κανείς από αυτή τη σελίδα να πλοηγηθεί στις σελίδες των μαθημάτων Πρόσβαση - Πλοήγηση Ιστοσελίδες που αποτελούν μηχανισμούς πρόσβασης / πλοήγησης στα περιεχόμενα: του εκπαιδευτικού ιστού. Τέτοιοι μηχανισμοί είναι: 1. Μενού και Πίνακες Περιεχομένων: Οργανώνουν ιεραρχικά τις ιστοσελίδες που συναποτελούν τη σειρά μαθημάτων και επιτρέπουν στους εκπαιδευόμενους να πλοηγηθούν κατευθείαν στο μάθημα που επιθυμούν. 2. Θεματικό ευρετήριο: Αλφαβητικός κατάλογος όρων που περιλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος και αποτελούν λέξεις-κλειδιά για τον εντοπισμό σχετικών πληροφοριών. 3. Χάρτης δικτυακού τόπου: Γραφική αναπαράσταση της οργάνωσης του δικτυακού τόπου και του μαθήματος, μέσω της οποίας ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί στην ιστοσελίδα που επιθυμεί. 4. Αναζήτηση: Εσωτερικός μηχανισμός αναζήτησης για το υλικό του ιστοχώρου. Απαραίτητη υπηρεσία σε μεγάλους σε έκταση ιστοχώρους μαθημάτων Υποστήριξη εκπαιδευόμενων Ιστοσελίδες που περιλαμβάνουν υλικό υποστήριξης για τον εκπαιδευόμενο κατά τη μελέτη του, όπως: βοηθητικά εγχειρίδια του μαθήματος με δυνατότητα λήψης (download), αναλυτικές οδηγίες για εκπόνηση εργασίας, οργανωμένη ιστοσελίδα βοήθειας (helpdesk) για κάθε θέμα που μπορεί να παρουσιαστεί, Λίστα με απαντήσεις σε ερωτήσεις που τίθενται συχνά (FAQ). ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 35

36 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 2.5 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Όπως κάθε είδος εκπαιδευτικού προγράμματος, έτσι και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έρχεται με μια σειρά από πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα. Παρακάτω παρατίθενται τα πιο συνήθη υπέρ και κατά από την οπτική του σύγχρονου υποψήφιου εκπαιδευόμενου, τα οποία θα πρέπει να εξετάσει προσεκτικά πριν την εγγραφή του σε οποιοδήποτε είδος προγράμματος εκπαίδευσης από απόσταση, ώστε να είναι βέβαιος ότι θα λάβει μια μόρφωση που θα ανταποκρίνεται στις προσωπικές του ανάγκες και στόχους Πλεονεκτήματα Μεγάλη ευελιξία. Με τα μαθήματα εξ αποστάσεως, οι μαθητές μπορούν να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους και τη μελέτη τους από σχεδόν οπουδήποτε, εφόσον υπάρχει ένας υπολογιστή με σύνδεση στο Internet. Αυτό επιτρέπει στους μαθητές να εργάζονται όταν και όπου είναι πιο βολικό γι 'αυτούς χωρίς να χρειάζεται να παρακολουθήσουν ένα προγραμματισμένο μάθημα στην ήδη έντονη καθημερινότητα τους. Καμία ανάγκη μετακινήσεων. Παρακολουθώντας ένα online μάθημα, είναι ένας τρόπος για να μειώσουν τα έξοδά τους για εισιτήρια στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή βενζίνες στο δικό τους μέσο μεταφοράς. Από τη στιγμή που οι μαθητές μπορούν να εργάζονται από το σπίτι για να φέρνουν εις πέρας τις εργασίες τους, εξοικονομούν χρόνο όσο και χρήματα που θα απαιτούνταν για την μετακίνηση προς και από την τάξη. Πολυάριθμες επιλογές για σχολεία. Ακόμα κι αν κάποιος ζει σε μια κοινότητα με ελάχιστα ή καθόλου εκπαιδευτικά κέντρα, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση επιτρέπει να επιλέξουν από μια μεγάλη ποικιλία σχολείων για την εκπαίδευσή τους. Μπορεί κάποιος να βρει online σχολές που ειδικεύονται στον συγκεκριμένο τομέα που σας ενδιαφέρει ή να βρει σχολές που προσφέρουν γενική και εκτεταμένη εκπαίδευση. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι επιλογές για εκπαίδευση επεκτείνονται σε σημαντικό βαθμό. Χαμηλότερα κόστη. Οι τιμές για τα online μαθήματα κατά κανόνα είναι φθηνότερα από ότι για τα αντίστοιχα που διεξάγονται σε συμβατικές σχολές. Επίσης δεν απαιτούνται έξοδα για καθημερινή μετακίνηση, στέγαση ή διατροφή αφού δεν χρειάζεται να φύγει κανείς από το σπίτι του για να σπουδάσει. Ευκαιρία εκπαίδευσης για εργαζόμενους. Από τη στιγμή που η εξ αποστάσεως εκπαίδευση πραγματοποιείται με βάση το ατομικό πρόγραμμα του καθενός, είναι πολύ πιο εύκολο να ολοκληρώσει κανείς μια σειρά από εξ αποστάσεως μαθήματα ενώ παράλληλα εργάζεται, σε σχέση με τα πιο παραδοσιακά εκπαιδευτικά προγράμματα. Διατηρώντας τη θέση εργασίας του κάποιος, εξασφαλίζει περισσότερο εισόδημα, εμπειρία και σταθερότητα, και έχει λιγότερα να ανησυχεί και περισσότερο χρόνο να επικεντρωθεί στις σπουδές του. 36 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Μειονεκτήματα Έλλειψη κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αν το περιβάλλον της τάξης είναι αυτό που κανείς αγαπά περισσότερο στη μάθηση τότε ίσως θα πρέπει να κάνει ένα βήμα πίσω και να επανεξετάσει το ενδεχόμενο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η μοναδική αλληλεπίδραση γίνεται μέσω chat, πίνακες συζητήσεων και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, εμπειρία πολύ διαφορετική από τα παραδοσιακά μαθήματα. Μη κατάλληλο για όλους τους εκπαιδευόμενους. Δεν είναι όλοι ιδανικοί υποψήφιοι για τη μάθηση από απόσταση. Αν ο εκπαιδευόμενος έχει μειωμένα κίνητρα ή αν υπάρχει ανάγκη για ιδιαίτερη προσοχή από έναν εκπαιδευτή τότε ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής μάθησης δεν έχει να του προσφέρει τίποτα. Ορισμένοι εργοδότες δεν δέχονται πτυχία από online σχολές. Ενώ στην πλειοψηφία των εργοδοτών τα πτυχία αναγνωρίζονται, υπάρχουν κάποιοι που εξακολουθούν να βλέπουν με επιφύλαξη την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Επομένως αυτό είναι ένας επιπρόσθετος αρνητικός παράγοντας που ένας υποψήφιος εκπαιδευόμενος πρέπει να λάβει υπ όψη. Απαιτεί προσαρμοστικότητα στις νέες τεχνολογίες. Αν κάποιος δεν είναι λάτρης της τεχνολογίας θα αποκομίσει κατά πάσα πιθανότητα πολύ λιγότερα από κάποιον με μεγαλύτερη εξοικείωση. Επίσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, λόγω της άρρηκτης σχέσης της με τη χρήση των υπολογιστών, ορισμένοι έρχονται να προσθέσουν ως αρνητικό τον εθισμό που προκαλεί η χρήση της επικοινωνίας μέσω υπολογιστών. Όπως πολλά ηλεκτρονικά παιχνίδια κρατούν τους παίκτες αμέτρητες ώρες μπροστά στην οθόνη, έτσι και η επικοινωνία μέσω υπολογιστών μπορεί να προκαλέσει εθισμό στα άτομα που την χειρίζονται. Ο εθισμός αυτός είναι κοινωνικά αποδεκτός και προκύπτει από την ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως έχει πολλά αρνητικά συμπτώματα. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 37

38 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 2.6 ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Εισαγωγή - Η Ανάγκη για Εξατομικευμένη Μάθηση Η εκπαιδευτική τεχνολογία προσφέρει μια σειρά από νέες ευκαιρίες εκπαίδευσης και κατάρτισης χωρίς περιορισμούς χρόνου, και τόπου. Η ποιότητα των υπηρεσιών αυτών μπορεί όμως να περιοριστεί δραστικά από το γεγονός ότι όλοι οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν τις ίδιες υπηρεσίες, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια μια σειρά ερευνητικών προσπαθειών εστιάζεται στη δημιουργία περιβαλλόντων μάθησης που έχουν τη δυνατότητα αυτόματης προσαρμογής στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εκπαιδευόμενου. Τα περιβάλλοντα αυτά ονομάζονται προσαρμοστικά συστήματα υπερμέσων στην εκπαίδευση ΠΣΥΕ. Ενώ στα παραδοσιακά εκπαιδευτικά συστήματα υπερμέσων δεν υπάρχουν δυνατότητες εξατομίκευσης, (αφού οι χρήστες-εκπαιδευόμενοι έχουν πρόσβαση στο ίδιο μαθησιακό περιεχόμενο, τους ίδιους υπερσυνδέσμους, κλπ.) τα ΠΣΥΕ αναπαριστούν τα χαρακτηριστικά κάθε χρήστη-εκπαιδευόμενου σε ένα μοντέλο (user-student model), και χρησιμοποιούν αυτό το μοντέλο για να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες ανάγκες, απαιτήσεις, προτιμήσεις, κλπ, κάθε εκπαιδευόμενου (Brusilovsky, 1996). Για να θεωρηθεί δηλαδή ένα σύστημα ως ΠΣΥΕ, πρέπει να ικανοποιούνται τα βασικά κριτήρια: Πρέπει να είναι ένα σύστημα υπερμέσων για εκπαιδευτικούς σκοπούς Πρέπει να συντηρεί ένα μοντέλο για κάθε εκπαιδευόμενο ξεχωριστά, και Πρέπει να χρησιμοποιεί αυτό το μοντέλο, για να προσαρμόζεται στο προφίλ κάθε εκπαιδευομένου ξεχωριστά. Τα ΠΣΥΕ φιλοδοξούν να βελτιώσουν την ποιότητα των περιβαλλόντων μάθησης αφού, μεταξύ άλλων: Τα παραδοσιακά περιβάλλοντα μάθησης σχεδιάζονται συνήθως για τον μέσο εκπαιδευόμενο (average student), ενώ στα περιβάλλοντα εξατομικευμένης μάθησης το εκπαιδευτικό υλικό, και γενικότερα η μάθηση εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά του κάθε εκπαιδευόμενου ξεχωριστά (υπόβαθρο, ενδιαφέροντα, δεξιότητες, προτιμήσεις, κλπ). Στα παραδοσιακά περιβάλλοντα μάθησης η διδακτέα ύλη, και γενικότερα η μάθηση προσδιορίζονται από τον εκπαιδευτή, ενώ στα περιβάλλοντα εξατομικευμένης μάθησης, η μάθηση εξαρτάται από τις απαιτήσεις του κάθε εκπαιδευόμενου (αυτο-κατευθυνόμενη μάθηση). Ενώ στα παραδοσιακά περιβάλλοντα μάθησης έχουμε έναν εκπαιδευτή για πολλούς εκπαιδευόμενους (one-to-many), στα περιβάλλοντα εξατομικευμένης μάθησης έχουμε έναν εκπαιδευτή για έναν εκπαιδευόμενο (one-to-one) ή πολλούς εκπαιδευτές για ένα εκπαιδευόμενο (many-to-one). 38 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Κατηγορίες και Διαστάσεις της Προσαρμογής Τα ΠΣΥΕ μπορούν να υποστηρίζουν μια σειρά από προσαρμογές που διαφέρουν αναφορικά με το χρόνο που υλοποιούνται, τους παράγοντες που τις καθορίζουν, κλπ. Οι κυριότερες κατηγορίες προσαρμογής είναι η στατική και η δυναμική προσαρμοστικότητα (Stephanidis et al, 1997) Στατική προσαρμοστικότητα Η στατική προσαρμοστικότητα (adaptability) αναφέρεται στην αυτόματη τροποποίηση του μαθησιακού περιβάλλοντος που εκτελείται μόνο κατά την έναρξη κάθε "εκπαιδευτικής συνόδου" (ΕΣ) (educational session). Βασίζεται σε χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων που θεωρείται ότι δεν αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ίδιας της ΕΣ, όπως η γλώσσα χρήσης, η εξοικείωση του εκπαιδευομένου με τους υπολογιστές, οι προτιμήσεις του αναφορικά με τον τρόπο μάθησης, κλπ.. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι γνωστά στο σύστημα πριν από κάθε ΕΣ, ή μπορούν να εισαχθούν στο σύστημα κατά την έναρξη της ΕΣ. Η στατική προσαρμοστικότητα στοχεύει κυρίως στην προσαρμογή των περιβαλλόντων μάθησης στις απαιτήσεις και στις προτιμήσεις διαφορετικών κατηγοριών εκπαιδευομένων. Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί καταλληλότερη για "μακρο-προσαρμογή", όπως π.χ. στην περίπτωση της προσαρμογής της διδακτέας ύλης σε εκπαιδευτικές εφαρμογές Δυναμική προσαρμοστικότητα Η δυναμική προσαρμοστικότητα (adaptivity) αναφέρεται στην αυτόματη τροποποίηση του μαθησιακού περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια χρήσης (at run-time), δηλαδή κατά τη διάρκεια της ΕΣ, και βασίζεται στα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων που μπορεί να αλλάζουν συνεχώς κατά τη διάρκεια της ίδιας της ΕΣ, όπως η εξοικείωση του εκπαιδευομένου με το εκπαιδευτικό θέμα, οι στόχοι και τα ενδιαφέροντα του εκπαιδευομένου, κλπ. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι γνωστά πριν από κάθε ΕΣ, και ανιχνεύονται αυτόματα από το σύστημα με βάση την παρακολούθηση των ενεργειών του εκπαιδευομένου (π.χ. απαντήσεις σε ερωτήσεις αξιολόγησης). Η δυναμική προσαρμοστικότητα στοχεύει κυρίως στην προσαρμογή των περιβαλλόντων μάθησης στις απαιτήσεις και στις προτιμήσεις κάθε εκπαιδευόμενου ξεχωριστά. Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί καταλληλότερη για "μικρο-προσαρμογή", όπως π.χ. στην περίπτωση της προσαρμογής της ύλης μιας συγκεκριμένης ενότητας, μιας σειράς ερωτήσεων αξιολόγησης, κλπ. Τα δύο βασικά είδη προσαρμογής περιγράφονται σχηματικά στην παρακάτω εικόνα (Stephanidis et al, 1997). ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 39

40 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Κατά την έναρξη της ΕΣ Κατά την διάρκεια της ΕΣ Μαθησιακό περιβάλλον Μαθησιακό Περιβάλλον Ι Αυτόματη Προσαρμογή στατική προσαρμοστικότητα Μαθησιακό περιβάλλον 1 Μαθησιακό περιβάλλον Ν Μαθησιακό Περιβάλλον IJ Αυτόματη Προσαρμογή στατική προσαρμοστικότητα δυναμική προσαρμοστικότητα Εικόνα 1: Κατηγορίες Προσαρμογής Πηγή: Δημητριάδης Σ., Καραγιαννίδης Χ., Πομπόρτσης Α., Τσιάτσος Θ., (2007). Ευέλικτη μάθηση με χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνιών. Σελίδα Χαρακτηριστικά προσαρμογής των ΠΣΥΕ Οι προσαρμογές που υποστηρίζονται από τα ΠΣΥΕ μπορούν να βασίζονται σε διαφορετικά χαρακτηριστικά, να αναφέρονται στη μεταβολή διαφορετικών πλευρών του μαθησιακού περιβάλλοντος, κλπ. Πιο συγκεκριμένα, τα ΠΣΥΕ μπορούν να κατηγοριοποιηθούν με βάση τα ακόλουθα (Stephanidis et al, 1997): Παράγοντες προσαρμογής (adaptation determinants): τα χαρακτηριστικά του μαθησιακού περιβάλλοντος που καθορίζουν τις προσαρμογές. Συνήθως περιλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων (στόχοι, γνώση, υπόβαθρο, εμπειρία, προτιμήσεις, ενδιαφέροντα, γνωρίσματα, κλπ), τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος (υλικό, σύνδεση, κλπ) και τα χαρακτηριστικά "χρήσης". Αντικείμενα προσαρμογής (adaptation constituents): οι "πτυχές" του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος που υπόκεινται σε προσαρμογές. Συνήθως περιλαμβάνουν την προσαρμογή του περιεχομένου ή της πλοήγησης μέσα στον υπερχώρο (hyperspace). Κανόνες προσαρμογής (adaptation rules): οι προσαρμογές στα ΠΣΥΕ βασίζονται σε συγκεκριμένες θεωρίες μάθησης και διδακτικά μοντέλα. Συνήθως, οι θεωρίες αυτές αναπαρίστανται με τη μορφή κανόνων της μορφής IF-THEN-ELSE: ΙΕ "παράγοντας προσαρμογής" THEN "αντικείμενο 40 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ προσαρμογής", δηλαδή οι κανόνες καθορίζουν ποια αντικείμενα προσαρμογής είναι κατάλληλα για συγκεκριμένους παράγοντες προσαρμογής. Συγκεκριμένα, τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευομένων που λαμβάνονται συνήθως υπόψη ως παράγοντες προσαρμογής περιλαμβάνουν τις γνώσεις (knowledge), τους στόχους (goals), το υπόβαθρο και την εμπειρία (background and experience), και τις προτιμήσεις (preferences) των εκπαιδευομένων. Σε μερικές περιπτώσεις λαμβάνεται επίσης υπόψη και το περιβάλλον χρήσης (usage environment) που ορίζεται από τεχνικά χαρακτηριστικά, όπως το λογισμικό, το υλικό και η σύνδεση δικτύου κάθε εκπαιδευόμενου. Τέλος, πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες προσπαθούν να προσαρμόσουν την εκπαιδευτική διαδικασία σε πιο "ποιοτικά" χαρακτηριστικά κάθε εκπαιδευόμενου (individual traits), που περιλαμβάνουν παράγοντες της προσωπικότητας, γνωστικούς παράγοντες και στιλ μάθησης, κλπ (Brusilovsky, 1996) Προσαρμοστική παρουσίαση Αναφορικά με τα αντικείμενα της προσαρμογής, τα ΠΣΥΕ, όπως και κάθε σύστημα υπερμέσων, αποτελούνται από κόμβους πληροφορίας (nodes) και υπερσυνδέσμους μεταξύ τους (hyper-links). Είναι φυσικό λοιπόν οι προσαρμογές στα ΙΙΣΥΕ να αφορούν είτε το περιεχόμενο των κόμβων, είτε τους υπερσυνδέσμους. Η προσαρμοστική παρουσίαση (adaptive presentation) μπορεί να αφορά είτε την προσαρμογή κειμένου, είτε την προσαρμογή των μορφών επικοινωνίας (modalities), είτε των μέσων επικοινωνίας (media). Η προσαρμογή του κειμένου, με τη σειρά της, μπορεί να περιλαμβάνει είτε τη χρησιμοποίηση φυσικής γλώσσας, είτε την επιλογή διαφορετικών προκαθορισμένων τμημάτων κειμένου (canned text) για κάθε εκπαιδευόμενο. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να συναντήσουμε την εισαγωγή ή απαλοιφή συγκεκριμένων τμημάτων, την εναλλαγή τους, είτε τη διαφορετική διάταξη τους. Δύο ακόμη τεχνικές που χρησιμοποιούνται σε κάποια ΠΣΥΕ είναι η τεχνική strechtext, όπου για κάθε εκπαιδευόμενο συγκεκριμένα τμήματα κειμένου "κρύβονται" κάτω από λέξεις-κλειδιά καθώς και η τεχνική dimming text, όπου διαφορετικά τμήματα κειμένου παρουσιάζονται με "ξεθωριασμένο" χρώμα Προσαρμοστική υποστήριξη της πλοήγησης Η προσαρμοστική υποστήριξη της πλοήγησης (adaptive navigation support), από την άλλη πλευρά, μπορεί να αφορά την άμεση καθοδήγηση (απαλοιφή όλων των υπερσυνδέσμων, εκτός από αυτόν που θεωρείται ότι είναι ο πιο κατάλληλος για τον εκπαιδευόμενο), την αναδιάταξη των υπερσυνδέσμων, την απόκρυψη κάποιων υπερσυνδέσμων, τη δημιουργία νέων υπερσυνδέσμων, τη σήμανση (annotation) κάποιων υπερσυνδέσμων, καθώς και την προσαρμογή του χάρτη του υπερχώρου. Στην περίπτωση της προσαρμοστικής απόκρυψης υπερσυνδέσμων, μπορεί κάποιοι σύνδεσμοι να αποκρυφτούν, να απενεργοποιηθούν, ή και να εξαλειφθούν (Brusilovsky, 2001). Η ταξινομία των αντικειμένων προσαρμογής παρουσιάζεται σχηματικά στην παρακάτω εικόνα ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 41

42 ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ προσαρμοστική παρουσίαση προσαρμοστική παρουσίαση πολυμέσων προσαρμοστική παρουσίαση κειμένου προσαρμογή φυσικής γλώσσας εισαγωγή / απαλοιφή κειμένων εναλλαγή κειμένων προσαρμοστική παρουσίαση μορφών προσαρμογή προκαθορισμένων κειμένων stretchtext διάταξη κειμένων τεχνικές άμεση καθοδήγηση dimming κειμένων ΠΣΥΕ προσαρμοστική διάταξη συνδέσμων προσαρμοστική υποστήριξη πλοήγησης προσαρμοστική απόκρυψη συνδέσμων προσαρμοστική σημείωση συνδέσμων απόκρυψη απενεργοποίηση αφαίρεση προσαρμοστική δημιουργία συνδέσμων προσαρμογή χάρτη υπερχώρου Εικόνα 2: Αντικείμενα Προσαρμογής Πηγή: Δημητριάδης Σ., Καραγιαννίδης Χ., Πομπόρτσης Α., Τσιάτσος Θ., (2007). Ευέλικτη μάθηση με χρήση τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνιών. Σελίδα Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Προσαρμογής Οι προσαρμογές που αναφέρονται στην προηγούμενη ενότητα αφορούν γενικά τα προσαρμοστικά συστήματα. Για παράδειγμα, ένα προσαρμοστικό σύστημα ηλεκτρονικού εμπορίου (adaptive e-commerce system) μπορεί να χρησιμοποιεί μια τεχνική της προσαρμοστικής υποστήριξης της πλοήγησης (απόκρυψη συγκεκριμένων υπερσυνδέσμων), με σκοπό να προτείνει συγκεκριμένα προϊόντα σε κάθε χρήστηκαταναλωτή. Η ίδια προσαρμογή σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον μπορεί να έχει εντελώς διαφορετικό στόχο και αποτέλεσμα. Στη συνέχεια περιγράφονται οι εκπαιδευτικές διαστάσεις της προσαρμογής των ΠΣΥΕ. 42 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΛΕΚΑΤΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ