5ο μάθημα. Δομικά και λειτουργικά στοιχεία της διδασκαλίας

Transcript

1 5ο μάθημα Δομικά και λειτουργικά στοιχεία της διδασκαλίας

2 Α. Σκοποί, στόχοι και περιεχόμενα της διδασκαλίας Η οργάνωση του «τι»;

3 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ιδεώδη της αγωγής μορφωτικά αγαθά Σκοποί της αγωγής Σκοποί των μαθημάτων Στόχοι της διδασκαλίας Στόχοι της μάθησης

4 Η οργάνωση ενός μαθήματος Υπόψη: Ιδεώδη της αγωγής μορφωτικά αγαθά Σκοποί της αγωγής Σκοποί των μαθημάτων Στόχοι διδασκαλίας Στόχοι μάθησης Αναλυτικά Προγράμματ Περιεχόμενα διδασκαλίας Οργάνωση διδασκαλίας Σχεδιασμός διδασκαλίας Αξιολόγηση διδασκαλίας

5 Σκοποί της αγωγής Αντανακλούν τις προθέσεις του εκπαιδευτικού συστήματος Τι είδους πολίτες θέλουμε; Παραδείγματα: συναισθηματκή ασφάλεια, ανάπτυξη όλων των διαστάσεων της προσωπικότητας, κοινωνικοποίηση κ.λπ.

6 Σκοποί της διδασκαλίας Περιγράφουν τα περιεχόμενα των αντίστοιχων Α.Π. Πού σκοπεύουν τα διάφορα μαθήματα; Παραδείγματα: ΓΛΩΣΣΑ: δεξιότητες γραφής και ανάγνωσης, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: αριθμητικές πράξεις, ΙΣΤΟΡΙΑ: ιστορική συνείδηση, ΦΥΣΙΚΗ: η νομοτέλεια της φύσης κ.λπ.

7 Σκοποί διδασκαλίας (curriculum content goals) απομνημόνευση πληροφορίας διαμόρφωση αντιλήψεων επινόηση ιδεών οικοδόμηση υποθέσεων/ θεωριών έλεγχος υποθέσεων/θεωριών εξαγωγή πληροφοριών προβληματισμός σε κοινωνικά θέματα ανάλυση προσωπικών/ κοινωνικών αξιών ποικιλία διδακτικών μοντέλων (patterns) θεωρία έρευνα εφαρμογή

8 Στόχοι της διδασκαλίας Εξειδικεύουν την αλλαγή της συμπεριφοράς του μαθητή ως αποτέλεσμα της σχολικής μάθησης Σε τι αποβλέπει η διδασκαλία; Παραδείγματα: αφορμές, ΓΛΩΣΣΑ: κλίση ρημάτων σε ω και ομαι, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: αφαίρεση με κρατούμενο, ΙΣΤΟΡΙΑ: διάκριση των αιτίων από τις ΦΥΣΙΚΗ: ο νόμος της βαρύτητας κ.λπ.

9 Ταξινομία διδακτικών στόχων κατά Bloom Γνωστικός τομέας γνώση κατανόηση εφαρμογή ανάλυση σύνθεση αξιολόγηση Συναισθηματικός τομέας πρόσληψη-αποδοχή ανταπόκριση-αντίδραση αποτίμηση αξιών οργάνωση χαρακτηρισμός με βάση ένα σύστημα αξιών Ψυχοκινητικός τομέας (Δεν έχει διαφοροποιηθεί ικανοποιητικά)

10 Είδη ερωτήσεων (σύμφωνα με την ταξινομία του Βloom) 1. Γνώσης (ανάκλησης πληροφορίας): όρισε, θυμήσου, αναγνώρισε, ποιος, τι, πότε, πού. 2. Κατανόησης (προσωπικής αντίληψης του κυριολεκτικού νοήματος και της σκοπιμότητας της πληροφορίας): περίγραψε, σύγκρινε, βρες διαφορές και ομοιότητες, παράφρασε, κάνε την περίληψη. 3. Εφαρμογής (κατάδειξης της ταυτότητας και χρήσης της πληροφορίας που κατανοήθηκε σε νέες καταστάσεις): εφάρμοσε, κάνε κατηγορίες, διάλεξε, λύσε, συσχέτισε, ποιο από όλα. 4. Ανάλυσης (αναγνώρισης των συστατικών μερών, των σχέσεων ανάμεσα στα μέρη και του τρόπου με τον οποίο αυτά οργανώνονται σε μορφές, σχήματα, δομές, απόψεις, στόχους): βρες κίνητρα και αιτίες, βρες αποδείξεις, ξεχώρισε, ανάλυσε, αιτιολόγησε, υποστήριξε, σκέψου λογικά, βγάλε συμπέρασμα. 5. Σύνθεσης (συλλογής στοιχείων από διαφορετικές πηγές και συνδυασμού τους για τη δημιουργία ενός νέου αντικειμένου): πρόβλεψε, δημιούργησε, γράψε, κατασκεύασε, σχεδίασε, ανάπτυξε, τι θα συνέβαινε αν, πώς θα λύσουμε ή θα βελτιώσουμε, θα συνδυάσουμε, θα δημιουργήσουμε. 6. Αξιολόγησης (αξιολογικής κρίσης σύμφωνα με κάποια αναγνωρίσιμα κριτήρια, προσωπικά ή κοινώς αποδεκτά): αξιολόγησε, κρίνε, επίλεξε, εκτίμησε, άσκησε κριτική, σύγκρινε και βρες αντιθέσεις. (Cougl 1997: )

11 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΚΟΠΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟΧΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Γενικός ή ειδικός σκοπός (goal, aim) = δήλωση του τι γενικά ή ειδικά προσδοκάται να μάθει ο μαθητής πού θέλουμε να πάμe Διδακτικός στόχος (objective, target) = δήλωση του τι ειδικά θα πρέπει να μπορεί να κάνει ο μαθητής, ώστε να εκτιμηθεί αν επιτεύχθηκε ο γενικός ή ο ειδικός σκοπός πώς θα πάμε Διαμόρφωση διδακτικών στόχων: αξιοποίηση ταξινομικών μοντέλων χρήση ρημάτων που δείχνουν ενέργεια (= τι είναι ικανοί να κάνουν οι μαθητές) συμπερίληψη ειδικών όρων, προϋποθέσεων, κριτηρίων (= σε ποιο βαθμό και σε ποια έκταση θα πρέπει να καταφέρουν κάτι, με ποια μέσα, σε ποιο μέρος, σε πόσο χρόνο κλπ) θεώρηση διδ. στόχων ως προϊόντων μάθησης (= διαδικαστική γνώση) ή ως μετρήσιμων επιτευγμάτων (= αλλαγή συμπεριφοράς, βάση αξιολόγησης) VYGOTSKY: Καμιά έννοια ή γνώση δεν αποκτάται ούτε λειτουργεί μεμονωμένα παρά μόνο ενταγμένη (contextualized) σε διαδικασίες που έχουν κάποιο ρόλο να επιτελέσουν: επικοινωνίας, σήμανσης ή επίλυσης ενός προβλήματος.

12 Στόχοι της μάθησης Εξειδικεύουν την αλλαγή της συμπεριφοράς του μαθητή ως αποτέλεσμα της σχολικής μάθησης Τι συγκεκριμένο θέλουμε να μάθουν οι μαθητές; Παραδείγμ.: ΓΛΩΣΣΑ: διάκριση κλίνω κλείνω, παράγω παραγάγω ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: από τις 10 αφαιρέσεις, σωστές τις 9 ΙΣΤΟΡΙΑ: αίτια και αφορμές του Πελοπονν/κού Πολέμου, ΦΥΣΙΚΗ: γιατί δε βουλιάζει το πλοίο; κ.λπ.

13 Στόχοι μάθησης

14 Δομή των μαθησιακών στόχων Ατομικοί Συνεργατικοί Ανταγωνιστικοί

15 Μαθησιακοί στόχοι (Ι) Ατομικοί Ανταγωνιστικοί Ορίζονται βάσει κριτηρίων Τα αποτελέσματα αξιολογούνται με βάση τις παρελθούσες επιδόσεις Ο ανταγωνισμός: Δεν αυξάνει τις επιδόσεις Προκαλεί άγχος Ενισχύει την καχυποψία Απομονώνει τους ανθρώπους Δεν προάγει την αριστεία

16 Μαθησιακοί στόχοι (ΙΙ) Συνεργατικοί Συνδυάζουν ατομικές και ομαδικές επιδιώξεις Καλλιεργούν βασικές δεξιότητες Ενδείκνυνται για το δημοτικό σχολείο και το γυμνάσιο Προάγουν τη διαπολιτισμική αντίληψη Αυξάνουν την αποδοχή των υστερούντων μαθητών Αυξάνουν τη φιλικότητα στις σχέσεις Βελτιώνουν την αυτοεκτίμηση Καλλιεργούν θετική στάση για το σχολείο και το μάθημα Αυξάνουν το χρόνο των εργασιών για το μάθημα Βελτιώνουν την προσοχή

17 Ερωτήματα: 1. Από τους μαθησιακούς στόχους που είδαμε, σε ποια κατηγορία ανήκουν οι πιο αποτελεσματικοί; Γιατί; 2. Επιδιώκονται οι στόχοι αυτοί μέσα από το σχολικό μας σύστημα ή όχι; Γιατί; 3. Για τη διαμόρφωση των Προγραμμάτων Διδασκαλίας πόσο λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών; (Δικαιολόγηση) 4. Για τη διαμόρφωση των Προγραμμάτων Διδασκαλίας πόσο λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές συνθήκες; (Δικαιολόγηση)

18 Εκπαιδευτική αντίφαση Ζητούμενα: ενεργητική μάθηση καλλιέργεια δημιουργικότητας πρωτοτυπία Επιδιωκόμενα: ομοιομορφία συνήθεια επανάληψη

19 ΣΚΕΨΟΥ: Η ομοιομορφία, η συνήθεια και η επανάληψη εναρμονίζονται με τη δημοκρατία, την πολυφωνία και τον πλουραλισμό; Έχεις εκπαιδευτικές προτάσεις για την άρση αυτής της αντίφασης; Ως δασκάλα/ος, πώς θα μπορέσεις να επιδιώξεις στόχους που να συνδέονται με τη συναισθηματική και την ψυχοκινητική περιοχή των μαθητών;

20 Β. Μέθοδοι, μορφές και μέσα διδασκαλίας Η οργάνωση του «πώς;» 20

21 Μέθοδος διδασκαλίας Ορισμός 1: Τα κοινά χαρακτηριστικά που εντοπίζονται στη διδακτική συμπεριφορά των δασκάλων όταν εφαρμόζουν συγκεκριμένες διδακτικές πρακτικές. 21

22 Μέθοδος διδασκαλίας Ορισμός 2: Η συστηματική οργάνωση των θέσεων της θεωρίας για τη μάθηση σε ένα σύστημα διδασκαλίας, το οποίο περιλαμβάνει τους διδακτικούς στόχους, τα κριτήρια επιλογής και ιεράρχησης του διδακτικού υλικού, τις διδακτικές δραστηριότητες, τους ρόλους μαθητή και δασκάλου κατά τη διδακτική διαδικασία, καθώς και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν. 22

23 Mεθόδευση διδασκαλίας 23

24 Διδ.ύλη εξετάσεις βιβλία δάσκαλος μαθητές επαγγ/σμός δ. μέσα προσδοκίες δ. Mεθόδευση διδασκαλίας χώρος αυτοεκτίμηση πλαίσιο διευθυντής γονείς ; ; ; 24

25 Κανόνες λογικής που υπαγορεύουν τη μέθοδο διδασκαλίας παραγωγή σύνθεση επαγωγή ανάλυση 25

26 Μέθοδοι διδασκαλίας Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία Ερευνητική μέθοδος διδασκαλίας Δραματοποίηση παιχνίδι ρόλων Σχέδια συνεργατικής έρευνας. Μέθοδος Project Διαθεματικές προσεγγίσεις Βιωματική μάθηση Μάθηση από παρουσιάσεις. Προκαταβολικοί οργανωτές Διδασκαλία με τη χρήση ΝΤ Διδασκαλία επικεντρωμένη στη δημιουργική σκέψη: Synectics. 26

27 Μορφή διδασκαλίας Είδος επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των στοιχείων του διδακτικού τριγώνου Μ Δ Α 27

28 Μορφές διδασκαλίας (1) ο έλεγχος στο δάσκαλο ο έλεγχος στο μαθητή Συνεχές μορφών διδασκαλίας παθητικότητα αυτενέργεια/ πρωτοβουλία 28

29 To διδακτικό συνεχές Δασκαλική παρέμβαση Μαθητική εμπλοκή Μοντέλο μονολογικής διδακαλίας Μοντέλο γνωστικής μαθητείας Μοντέλο ομαδικής ακαθοδήγητης διερεύνησης Μοντέλο ατομικής ακαθοδήγητης διερεύνησης 29

30 Μορφές διδασκαλίας (2) διδακτικές κοινωνικές 30

31 Διδακτική μορφή διδασκαλίας Βαθμός καθοδήγησης από εκπαιδευτικό Βαθμός εμπλοκής μαθητών Είδος λεκτικής επικοινωνίας 31

32 Δασκαλο-μαθητική επικοινωνία Τρόποι εκφοράς μονόλογος ερωταπόκριση διαλεκτική αντιπαράθεση ακροαματική πληροφόρηση επαγωγικός συμπερασμός διερεύνηση 32

33 Μορφές διδασκαλίας (3) δασκαλοκεντρικές ομαδοκεντρικές μαθητοκεντρικές μικτές 33

34 Μορφές διδασκαλίας μονολογική συλλογική διαλογική διαλεκτική επιδεικτική ομαδοσυνεργατική ατομική εταιρική διερευνητική

35 Η χρήση μονολόγου από το δάσκαλο Επικρίθηκε επειδή: - όλοι οι μαθητές δεν έχουν ανάγκη από την ίδια πληροφόρηση - δεν προσφέρει ευκαιρίες αυτενέργειας και άσκησης κοινωνικών ικανοτήτων - διαρκεί περισσότερο από ό,τι αντέχει η μαθητική προσοχή - υπηρετεί μόνο την πληροφόρηση, χωρίς να αναπτύσσει ικανότητες και στάσεις 35

36 Η χρήση μονολόγου από το δάσκαλο Είναι θετική όταν: - αναπτύσσει «σιωπηρή εσωτερική ενεργητικότητα» - χρησιμοποιείται για δημιουργία προβληματισμού - αποτελεί εισαγωγή για θέματα άλλων μορφών διδ/λίας - ανακεφαλαιώνει σύντομα - προσφέρει δυσεύρετες πληροφορίες στους μαθητές - ο δάσκαλος αφηγείται προσωπικές εμπειρίες, μύθους, λαϊκές ή έντεχνες ιστορίες κ.λπ. - υπάρχει έλλειψη διδακτικού χρόνου - είναι απαραίτητη η διεξοδική ανάλυση εννοιών και αρχών - γεγονότα, καταστάσεις, αξίες και στάσεις στο μάθημα επιδέχονται πολλές ερμηνείες - συνοψίζει συμπεράσματα από διαλογικές και διερευνητικές μορφές διδασκαλίας 36

37 Σύγχρονη παιδαγωγική σκέψη: Τάση αποενοχοποίησης του δασκαλοκεντρισμού, όταν Δόκιμη η άμεση διαμεσολάβηση του εκπαιδευτικού στη γνώση Σύγχρονη θεωρητική στήριξη δασκαλοκεντρικών στοιχείων: ψυχολογία κοινωνικού εποικοδομισμού (Μετα-προοδευτική παιδαγωγική) 37

38 Είδη μονολογικών διδασκαλιών μονολογική διηγηματική μονολογική περιγραφική μονολογική επιδεικτική μονολογική επεξηγηματική 38

39 Μικτές μορφές διδασκαλίας Εμπλοκή του μαθητή στην επικοινωνία Διδακτική μορφή ερωταπόκρισης Επαγωγικο-διαλεκτική μορφή διδασκαλίας Παρωθητική μορφή διδασκαλίας «Κατευθυνόμενη» ή «άμεση» διδασκαλία (direct instruction) 39

40 Μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας Διαλεκτική μορφή διδασκαλίας Διερευνητική μορφή διδασκαλίας 40

41 Ομαδοκεντρικές μορφές διδασκαλίας Σηματοδοτούν: Εμπλοκή του μαθητή σε συλλογικές μορφές αλληλοεπικοινωνίας Πηγάζουν: Από τον προσανατολισμό των πολιτικο-κοινωνικών ιδεολογιών προς το κοινωνικό γίγνεσθαι Επιδιώκουν: Ενεργοποίηση της αυθόρμητης εμπλοκής των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία 41

42 Piaget Vygotsky: Η ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ Η ΓΝΩΣΗ ΕΧΟΥΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΒΑΣΗ 42

43 Παράγοντες επιλογής μορφών διδασκαλίας? 43

44 Παράγοντες επιλογής μορφών διδασκαλίας Φύση διδακτικού αντικειμένου Προσωπική θεωρία του εκπαιδευτικού Ανάγκες της κοινωνίας Γενικός προσανατολισμ ός του σχολείου Στόχοι διδακτικής ενότητας Διαθέσιμα χρονικά πλαίσια Παιδαγωγική κατάρτιση εκπαιδευτικού Διαθέσιμο διδακτικό υλικό 44

45 Μέσα διδασκαλίας Αρχή της εποπτείας Εκπαιδευτική Τεχνολογία (μέσα και όργανα διδασκαλίας, εικονική πραγματικότητα, προσομοιώσεις κ.λπ.) 45

46 Μέσα διδασκαλίας Πλεονεκτήματα εποπτικότητας: - Συγκέντρωση προσοχής - Ποικιλία ερεθισμάτων - Κατανόηση - Απομνημόνευση - Θετική εκτίμηση για το δάσκαλο (Εργαλεία: σχέδιο μαθήματος, διαγράμματα, εικόνες, πίνακες, cd, φωτογραφίες κ.λπ.) 46

47 Μοντέλο διδασκαλίας Μέθοδος διδασκαλίας Μοντέλο διδασκαλίας Μοντέλο διδασκαλίας = σύστημα εννοιών και ενδοεννοιακών σχέσεων για περιγραφή και πρόβλεψη παιδαγωγικών καταστάσεων (σε μικρο- και μακρο-επίπεδο) 47

48 Μοντέλο διδασκαλίας (1) Φάσεις: Παράδειγμα: μάθηση με διερεύνηση (Ιnquiry Training) Κατάσταση προβληματισμού, συγκέντρωση δεδομένων, πειραματισμός, ανίχνευση αιτιακών σχέσεων, διαμόρφωση εξήγησης, διατύπωση κανόνων, ανάλυση της πορείας της διερεύνησης. 48

49 Μοντέλο διδασκαλίας (2) Παράδειγμα: μάθηση με διερεύνηση (Ιnquiry Training) Μέθοδος διδασκαλίας (στη διερεύνηση): καθορισμός προβλήματος διατύπωση υποθέσεων συλλογή πληροφοριών έλεγχος υποθέσεων διατύπωση συμπερασμάτων Μορφή διδασκαλίας: ομαδοκεντρική, εταιρική, ατομική, μικτή Μέσα διδασκαλίας: πίνακας, λάμπα, σύρμα κ.λπ. 49

50 Διδακτική στρατηγική Στρατηγική = οι χειρισμοί που απορρέουν από το μοντέλο κι εκφράζουν τις απόψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία, όπως διατυπώνονται στη θεωρητική βάση του μοντέλου. Παραδείγματα στρατηγικών: - Αντιμετώπιση μιας προβληματικής κατάστασης - Διερεύνηση της προβληματικής κατάστασης - Προσπάθεια διατύπωσης ιδεών, εννοιών, θεωρίας - Διατύπωση ερωτήσεων (ΝΑΙ ΟΧΙ), υποθέσεων, - Προτάσεις σε λογική σειρά - Έμφαση στη μέθοδο και όχι στη «σωστή» απάντηση 50