ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Ο ΙΚΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ Γεώργιος Τσώχος Καθηγητής Τµ. Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Μιλτιάδης Χρυσοµάλλης Πολιτικός Μηχανικός Α.Π.Θ., Υποψ. ιδάκτωρ Α.Π.Θ. ηµήτρης Τσανακτσίδης Πολιτικός Μηχανικός Α.Π.Θ., Μεταπτυχιακό ίπλωµα στις Μεταφορές Α.Π.Θ. Λέξεις κλειδιά: ηχοενόχληση, ποιότητα ζωής, διάθεση καταβολής αυξηµένης δαπάνης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο κυκλοφοριακός θόρυβος αποτελεί ουσιαστικό και αναπόσπαστο στοιχείο της αστικής ζωής. Το επίπεδο θορύβου και η παρεπόµενη ηχοενόχληση των κατοίκων επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό την ποιότητα της ζωής. Στην εργασία αυτή µε τη βοήθεια ερωτηµατολογίου, επιχειρείται µια πρώτη προσέγγιση του θέµατος ηχοεπιβάρυνση και έρευνα βελτίωσης της µε κριτήριο τη διάθεση πληρωµής αυξηµένου ενοικίου. Από την επεξεργασία του ερωτηµατολογίου προέκυψε ότι: Ο θόρυβος αποτελεί κριτήριο ποιότητας ζωής για το 95% των ερωτηθέντων Υφίσταται σε σηµαντικό βαθµό διάθεση καταβολής επί πλέον χρηµάτων (ενοίκιο) για βελτίωση (µείωση) της ηχοενόχλησης (περίπου 82%) Η διάθεση καταβολής επηρεάζεται ποικιλλότροπα από παράγοντες όπως ηλικία, εισόδηµα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι πλέον κοινός τόπος ότι τα σύγχρονα αστικά κέντρα µαστίζονται από έντονα περιβαλλοντικά προβλήµατα, το µεγαλύτερο µέρος των οποίων οφείλεται στη χρήση των αυτοκινήτων. Ενα από τα ζητήµατα που τίθενται στα πλαίσια της περιβαλλοντικής αξιολόγησης είναι και η οικονοµική αποτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Συγκεκριµένα, η αναγκαιότητα της οικονοµικής αποτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των µεταφορών περιλαµβάνει [1], [2]. 1

2 Τον προσδιορισµό της βέλτιστης ισορροπίας µεταξύ ανάπτυξης και περιβαλλοντικής επιβάρυνσης Την εισαγωγή των περιβαλλοντικών συνιστωσών στις διαδικασίες αξιολόγησης (π.χ. ανάλυσης κόστους ωφελειών) Τον καθορισµό παραµέτρων για την εφαρµογή µιας πολιτικής ως προς τις εσωτερικότητες και εξωτερικότητες των µεταφορών Το σηµαντικότερο εµπόδιο που συναντάται στην επιχείρηση οικονοµικής αποτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έχει να κάνει µε το γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το περιβάλλον δεν αποτελεί αντικείµενο συναλλαγής σε κάποια διαµορφωµένη αγορά. Η εν λόγω αδυναµία οδηγεί στην ανάγκη εφαρµογής διαφόρων εξειδικευµένων τεχνικών αποτίµησης, που επιχειρούν να παρακάµψουν τη µη συµµετοχή των περιβαλλοντικών αγαθών σε αγορές, µε µια προσέγγιση των προτιµήσεων της κοινωνίας για το περιβάλλον. Οι µέθοδοι αυτές διακρίνονται σε άµεσες και έµµεσες ανάλογα µε τον αν επιχειρείται η προσέγγιση των προτιµήσεων απευθείας για το ίδιο το υπό µελέτη περιβαλλοντικό αγαθό, ή για κάποια συνοδευτική επίπτωση της έλλειψής του αντίστοιχα. Στην περίπτωση των άµεσων µεθόδων παρατηρούνται υποκατάστατες ή υποθετικές αγορές, στις οποίες συµµετέχει το υπόψη περιβαλλοντικό αγαθό. Στις µεθόδους αυτές συγκαταλέγονται [1], [4], [5], [6]: Μέθοδος κόστους αντιµετώπισης (Avertive expenditures) Mέθοδος κόστους µετακίνησης (Travel cost method) Ηδονική µέθοδος (Hedonic price method) Μέθοδος Εξαρτηµένης Εκτίµησης (Contingent Valuation Method) Οι έµµεσες µέθοδοι οικονοµικής αποτίµησης δεν επιζητούν την εκτίµηση για το ίδιο το υπό θεώρηση περιβαλλοντικό αγαθό. Αντί αυτού, προχωρούν σε µια θεώρηση της σχέσης µεταξύ περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και κάποιας επίπτωσης της ( dose response ) και χρησιµοποιούν την προθυµία για πληρωµή για την επίπτωση. Αντικείµενο της παρούσης εργασίας είναι η επίδραση του κυκλοφοριακού θορύβου στην αξία της γης και συγκεκριµένα στην επίπτωση του θορύβου στην επιλογή και αξία της κατοικίας, µε εφαρµογή εµµέσου µεθόδου και συγκεκριµένα µε κριτήριο τη διάθεση πληρωµής. Ειδικότερα ερευνήθηκε: Η σηµασία που αποδίδεται στην ενόχληση από τον κυκλοφοριακό θόρυβο. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαµόρφωση των προτιµήσεων σχετικά µε τον κυκλοφοριακό θόρυβο και την αξία κατοικίας (ενοίκιο). Ο προσδιορισµός µιας ενδεικτικής διάθεσης πληρωµής βελτίωσης του περιβάλλοντος λόγω θορύβου από τον κυκλοφοριακό θόρυβο 2

3 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η εργασία βασίσθηκε στη διανοµή ενός ερωτηµατολογίου. 2.1 Μορφή ερωτηµατολογίου Το ερωτηµατολόγιο περιελάµβανε: Ατοµικές οικογενειακές πληροφορίες (φύλο, ηλικία, µορφωτικό επίπεδο) Πληροφορίες εργασιακής µορφής (είδος απασχόλησης, ωράριο, εισόδηµα) Πληροφορίες σχετικές µε την κατοικία (θέση, όροφος, παλαιότητα κτιρίου, εµβαδόν). Πληροφορίες σχετικές µε την επίπτωση του θορύβου (επίπεδο θορύβου υπό µορφή όχλησης, διάθεση αλλαγής κατοικίας, διάθεση πληρωµής για αλλαγή λόγω όχλησης). Είναι γνωστό ότι στην ελληνική κοινωνία η ανταπόκριση σε αυτού του είδους έρευνες µέσω ερωτηµατολογίου είναι κατά κανόνα περιορισµένη. Κρίθηκε συνεπώς σκόπιµο να µοιρασθεί σε κοινό του οποίου η ανταπόκριση αναµενόταν να είναι σηµαντική και κυρίως να είναι κατά το δυνατόν εφικτή η συγκέντρωση των διατιθέντων ερωτηµατολογίων. Από τα διανεµηθέντα ερωτηµατολόγια (περίπου 350) συγκεντρώθηκαν 195, ποσοστό ικανοποιητικό αλλά στατιστικά όχι τόσο σηµαντικό. 3. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Τα συγκεντρωθέντα στοιχεία αποτέλεσαν µια ηλεκτρονική βάση πληροφοριών (δεδοµένων). Η επεξεργασία των συλλεγεισών πληροφοριών ακολουθεί µε παρουσίαση µορφής γραφήµατος: 3.1 Ατοµικά-οικογενειακά στοιχεία Φύλλο % Άνδρας Γυναίκα Ηλικία 10% 30% 42% 18%

4 Μορφωτικό επίπεδο 0,5% 0,5% 17% 82% : δηµοτικό Γ:γυµνάσιο Λ:λύκειο Γ Λ Τριτοβάθµια Οικογενειακή κατάσταση 49% 51% Έγγαµος Άγαµος Αριθµός παιδιών 49% 16% 32% 3% Παρατηρούµε ότι: Το δείγµα καλύπτει επαρκώς τις ηλικιακές οµάδες Εµφανίζεται ισορροπηµένο ως προς την οικογενειακή κατάσταση Το µορφωτικό επίπεδο είναι σαφώς υψηλότερο του µέσου όρου 3.2 Εργασιακά χαρακτηριστικά Είδος απασχόλησης 65% 16% 3,5% 15% 0,5% ηµ Υπαλ. Ελ. Επαγ. Ιδ. Υπαλ. Φοιτητ. Άνερ. Ωράριο εργασίας 67% 22% 0.5% 10.5% Πρωινό Πρωι-Απόγ. Απ.-Βρ. Ακανόνιστο Χωρική κατανοµή ελεύθερου χρόνο 72% 28% Σπίτι εκτός σπιτιού 4

5 Εισόδηµα (σε 1000 ) 13% 23% 41% 15% 4% 4% Παρατηρήσεις: < >40 Οι δηµόσιοι υπάλληλοι υπερτερούν συντριπτικά, αναµενόµενο όµως, αφού το ερωτηµατολόγιο διανεµήθηκε στο πανεπιστηµιακό campus. Το ωράριο εργασίας ως συνέπεια της προηγούµενης παρατήρησης είναι κυρίως πρωινό Η κατανοµή του ελεύθερου χρόνου κατά 70% στο σπίτι λογικά θα πρέπει να ευαισθητοποιεί στο θέµα ενόχληση λόγω θορύβου. Εν τούτοις από την αντιληπτικότητα της ηχοενόχλησης δεν προκύπτει ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση. Το εισόδηµα αναλογεί κατά κύριο λόγο σε χαµηλά και µέσα εισοδήµατα. 3.3 Χαρακτηριστικά κατοικίας Είδος κατοικίας 12% 88% Μονοκατοικία Πολυκατοικία Μέγεθος κατοικίας (µ2) 14% 45% 33% 8% < >150 Παλαιότητα κατοικίας (έτη) 11% 16% 16% 23% 27% 7% < >40 Θέση κατοικίας (ως προς την οδό) 8% 33% 34% 25% Παρατηρήσεις: Σε πρασιά Σε πρασιά-οδό Σε Οδό Σε δύο οδούς Η θέση των κατοικιών σε άµεση επαφή µε το δρόµο (ποσοστό ~90%) καθώς και η παλαιότητα των κτιρίων ~55% άνω των 15 ετών θα έπρεπε να καθιστούν τους ενοίκους λόγω µη 5

6 επαρκούς ηχοµόνωσης των κουφωµάτων και γενικότερα µέτρων παθητικής ηχοπροστασίας σε αποδοχή υψηλών ποσοστών ηχοενόχλησης. 3.4 Ηχοενόχληση Αντίληψη όχλησης (γενικά) 45% 27% 13% 15% Ώρες όχλησης (για τον ενοχλητικό θόρυβο κατά περιόδους) Αποδεκτός Μέτριος Ενοχλ. όλο το 24 Ενοχλ. κατά περιόδους 29% 25% 21% 19% 6% 8:00-12:00 12:00-16:00 16:00-20:00 20:00-0:00 0:00-8:00 Αξιολόγήση θορύβου ως κριτήριο ποιότητας ζωή 95% 3% 2% Παρατηρήσεις Ναι Όχι εν γνωρίζω Το επίπεδο όχλησης όπως γίνεται αντιληπτό δεν διαφέρει σηµαντικά από τα διεθνώς κρατούντα [7]. Σχέση µεταξύ πραγµατικού (db(a)) και αντιληπτού επιπέδου θορύβου, από υφιστάµενη µελέτη των Bjorner et al. [12]. Αξιοπρόσεκτη είναι η κατανοµή στην διάρκεια της ηµέρας της ηχοενόχλησης (ενοχλητικό κατά περιόδους) όπου ποσοστό ~ 20% ενοχλείται στη διάρκεια 20 οο -24 οο. 6

7 Η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί γενικά την ενόχληση λόγω θορύβου ως κριτήριο ποιότητας ζωής. 3.5 Επιρροή θορύβου στη βελτίωση της κατοικίας ιάθεση αλλαγής κατοικίας λόγω θορύβου 75% 25% Ναι Όχι ιάθεση πληρωµής επιπλέον ενοικίου 45% 37% 10% 8% Αύξηση ενοικίου (%) +10% +20% +30% +40% Παρατηρήσεις Η διάθεση αλλαγής κατοικίας είναι συµβατή µε την ήδη εκφρασθείσα σηµασία της ηχοενόχλησης ως κριτήριο ποιότητας ζωής. Σταθµισµένος µέσος όρος διάθεσης πληρωµής αυξηµένου ενοικίου είναι 18%. Το σχήµα 1 δίνει τη σχέση ηλικίας και διάθεσης πληρωµής ενώ το σχήµα 2 παρουσιάζει τη σχέση εισοδήµατος και διάθεσης πληρωµής αυξηµένου ενοικίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι υψηλό εισόδηµα δεν αντιστοιχεί και σε αυξηµένη τάση πληρωµής. 26 ΣΧΕΣΗ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΠΟΚΡΙΝΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΙΑΘΕΣΗΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΓΙΑ ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΙΑΚΟ ΘΟΡΥΒΟ ιάθεση Πληρωµής Επιπλέον Ενοικίου (%) Ηλικία Αποκρινόµενου Σχήµα 1: Σχέση ηλικίας αποκρινόµενου και διάθεσης πληρωµής. 7

8 ιάθεση Πληρωµής Επιπλέον Ενοικίου (%) ΣΧΕΣΗ ΕΤΗΣΙΟΥ ΕΙΣΟ ΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΑΘΕΣΗΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΓΙΑ ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΙΑΚΟ ΘΟΡΥΒΟ R 2 = 0, Ετήσιο Εισόδηµα ( ) Σχήµα 2: Σχέση ετήσιου εισοδήµατος και διάθεσης πληρωµής για κυκλοφοριακό θόρυβο. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την προηγούµενη ανάπτυξη προκύπτει αναντίρρητα ότι: Ο κυκλοφοριακός θόρυβος θεωρείται σηµαντικό κριτήριο ποιότητας ζωής. Τα άτοµα έχουν τη διάθεση για βελτίωση του ηχητικού περιβάλλοντος στην περιοχή κατοικίας µε καταβολή αυξηµένου ενοικίου ή στις περιπτώσεις ιδιόκτητης κατοικίας αγορά νέας στην οποία η ηχοενόχληση είναι κριτήριο που επηρεάζει την νέα επιλογή. 7. ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Pearce D., Turner R.K., Economics of Natural Resources ant the Environment, Witwell Ltd., Gosport, Κεχαγιά Φ., Οικονοµική Αποτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των Μεταφορών - Αειφόρος Ανάπτυξη και Μεταφορές, Σηµειώσεις Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών ΜΕΤΜ, Θεσσαλονίκη, Pavlikakis G.E., Tsihrintzis V.A., Using the Contingent Valuation Method in Ecosystem Management Plans, 6 th International Conference on Protection and Restoration of the Environment, Skiathos Island, Greece, July Gilpin A., Environmental Impact Assessment - Cutting Edge for the Twenty-First Century, Cambridge University Press,

9 5. Glasson J., Therivel R., Chadwick A., Introduction to Environmental Impact Assessment, UCL Press Ltd., Field B.C., Environmental Economics, An Introduction, Second Edition, McGraw-Hill, Bzorner T.B, Kronbakz J., Lundhede T., Valuation of Noise Reduction-Compating Results from Hedonic Pricing and Contigent Valuation, AKF Forlaget, Copenhagen, November