Συγκριτική μελέτη γεωμετρικού περιεχομένου και τοπωνυμίων στη Generalkarte. Εφαρμογή στα φύλλα χάρτη Βοδενά και Θεσσαλονίκη.

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του Χώρου» Κατεύθυνση: «Χαρτογραφική Παραγωγή και Γεωγραφική Ανάλυση» Διπλωματική εργασία Συγκριτική μελέτη γεωμετρικού περιεχομένου και τοπωνυμίων στη Generalkarte. Εφαρμογή στα φύλλα χάρτη Βοδενά και Θεσσαλονίκη. Επιμέλεια: Κερμανίδου Άννα Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Χ. Μπούτουρα Θεσσαλονίκη 2009

2 Περιεχόμενα Περίληψη 4 Abstract 4 Εισαγωγή 5 1 ο κεφάλαιο: Ιστορικό πλαίσιο Η κατάσταση στα Βαλκάνια στο τέλος του 19 ου αιώνα Το ελληνικό πολιτικό σκηνικό Η αυστριακή χαρτογράφηση 9 2 ο κεφάλαιο: Η Generalkarte και οι παράγωγοι χάρτες Η γεωμετρική υποδομή των φύλλων χάρτη της Generalkarte Το περιεχόμενο των χαρτών Οι παράγωγοι χάρτες της Generalkarte 19 3 ο κεφάλαιο: Μετασχηματισμοί Προσαρμογές Μετασχηματισμοί ψηφιακών χαρτών Generalkarte Μετασχηματισμοί ψηφιακών χαρτών ΓΥΣ κλίμακας 1: και 1: Ενημέρωση του σύγχρονου ψηφιακού χάρτη 36 4 ο κεφάλαιο: Σύγκριση χαρτών ως προς το γεωγραφικό περιεχόμενο Σύγκριση των χαρτών Generalkarte με τους ελληνικούς τους παράγωγους Σύγκριση χαρτών Generalkarte και ελληνικών παράγωγων με τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1: και 1: Σύγκριση χαρτών Generalkarte με το σημερινό ψηφιακό διανυσματικό χάρτη ο κεφάλαιο: Σύγκριση χαρτών ως προς τα τοπωνύμια 61 2

3 5.1 Μελέτη της προέλευσης των ονομασιών των τοπωνυμίων στους χάρτες της Generalkarte Συγκριτική μελέτη των τοπωνυμίων των χαρτών της Generalkarte με τους παράγωγούς τους χάρτες και τον σύγχρονο χάρτη Συμπεράσματα της μελέτης της θέσης των οικισμών στους χάρτες της Generalkarte και στους ελληνικούς παράγωγούς τους Συμπεράσματα της μελέτης της θέσης των οικισμών μεταξύ του σύγχρονου χάρτη και των χαρτών της Generalkarte και των παράγωγών τους Συμπεράσματα της μελέτης των τοπωνυμίων των χαρτών της Generalkarte με τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες και τους σύγχρονους χάρτες. 76 Επίλογος 78 Βιβλιογραφία 79 Ηλεκρονικές πηγές 80 Παράρτημα 81 Πίνακας 1 Πίνακας 2 Πίνακας 3 Πίνακας 4 3

4 Εισαγωγή Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία με τίτλο «Συγκριτική μελέτη του γεωμετρικού περιεχομένου και των τοπωνυμίων στη Generalkarte. Εφαρμογή στα φύλλα χάρτη Βοδενά και Θεσσαλονίκη.» εκπονήθηκε στα πλαίσια της κατεύθυνσης "Χαρτογραφική Παραγωγή & Γεωγραφική Ανάλυση" του προγράμματος Μεταπτυχιακών σπουδών "Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του Χώρου", του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από την μεταπτυχιακή φοιτήτρια Κερμανίδου Άννα, Αγρονόμο Τοπογράφο Μηχανικό ΑΠΘ Υπεύθυνη και επιβλέπουσα της μεταπτυχιακής εργασίας ήταν η κα Χρυσούλα Μπούτουρα, καθηγήτρια του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών. Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η συγκριτική μελέτη του γεωγραφικού περιεχομένου και των τοπωνυμίων της σειράς χαρτών της Generalkarte κλίμακας 1: , στα φύλλα χάρτη Βοδενά και Θεσσαλονίκη, με τα αντίστοιχα ελληνικά παράγωγα φύλλα χάρτη, όπως επίσης και με το σύγχρονο χαρτογραφικό υπόβαθρο των χαρτών της ΓΥΣ σε κλίμακα 1: και 1: , καθώς και συμπληρωματικά με σύγχρονο ψηφιακό διανυσματικό αρχείο για τις περιοχές με πρόσφατες αλλαγές. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η πολιτική κατάσταση η οποία υπήρχε στα τέλη του 19 ου αιώνα στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια κι επιπλέον στην Ελλάδα, ώστε να γίνει αντιληπτό το ιστορικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που οδήγησε στην ανάγκη κατασκευής και χρήσης επιστημονικών χαρτών. Επιπλέον, αναλύονται τα χαρακτηριστικά της αυστριακής χαρτογράφισης, τα οποία την καθιστούν μοναδική για τον συστηματικό και λεπτομερή χαρακτήρα της. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η δομή, η σύνθεση και το περιεχόμενο των χαρτών της Generalkarte, όπως επίσης και των αντίστοιχων ελληνικών παράγωγων χαρτών. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά η δημιουργία των καννάβων στα συστήματα αναφοράς στα οποία είναι κατασκευασμένοι οι χάρτες της Generalkarte, οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες και οι σύγχρονοι χάρτες, όπως επίσης περιγράφονται και οι προσαρμογές τους στους αντίστοιχους καννάβους. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται η σύγκριση των χαρτών ως προς το γεωμετρικό τους περιεχόμενο, όπως επίσης συγκρίνεται και η διαμόρφωση των δικτύων, σιδηροδρομικό και οδικό, και γενικότερα των πληροφοριών που απεικονίζονται μεταξύ των χαρτών. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο αναλύεται η προέλευση των ονομασιών των τοπωνυμίων, ενώ υπολογίζονται οι διαφορές της θέσης των οικισμών στους χάρτες, στα διάφορα 4

5 προβολικά συστήματα στα οποία έχουν γεωαναφερθεί. Επίσης γίνεται αντιστοίχιση όλων των ονομασιών των διαφόρων τοπωνυμίων μεταξύ των χαρτών. Από τις παραπάνω συγκρίσεις εξάγωνται συμπεράσματα αναφορικά με την ακρίβεια της αποτύπωσης των χαρτών της Generalkarte σε σύγκριση με τους ελληνικούς τους παράγωγους χάρτες και το σύγχρονο χαρτογραφικό υπόβαθρο. Οι συγκρίσεις των διαφόρων χαρτών συνοδεύονται από τους αντίστοιχους πίνακες συντεταγμένων των τοπωνυμίων, οι οποίοι παρατίθενται στο Παράρτημα. 5

6 Κεφάλαιο 1ο: Ιστορικό πλαίσιο 1.1 Η κατάσταση στα Βαλκάνια στο τέλος του 19ου αιώνα. Στο βαλκανικό χώρο, από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, το κλίμα ήταν ιδιαίτερα εκρηκτικό εναντίων του οθωμανικού ζυγού. Η αφορμή δόθηκε από τη διάδοση του επαναστατικού πνεύματος των κοινωνικών εξεγέρσεων που συνέβησαν πρωτύτερα σε Γαλλία (Γαλλική Επανάσταση) και Ιταλία (επανάσταση Καρμπονάρων). Αρχικά οι Σέρβοι κέρδισαν την αυτονομία τους το , οι Έλληνες ιδρύουν το δικό του ανεξάρτητο κράτος το 1830, και οι Βούλγαροι το 1870 ιδρύουν την Εξαρχία, την ανεξάρτητη βουλγαρική εκκλησία. Όλοι οι λαοί είχαν τις δικές τους «μεγάλες εθνικές ιδέες» και επιθυμούσαν να μεγαλώσουν τα εδάφη της κυριαρχίας τους. Το αποτέλεσμα αυτών των επιδιώξεων ήταν οι επαναστάσεις σε Βοσνία, Εζεργοβίνη και Βουλγαρία, το 1875, που οδήγησαν τους Οθωμανούς σε μαζικές επιθέσεις εναντίων τους. Το 1878, ξεσπούν επαναστάσεις και στη Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία και Κρήτη. Για την εξισορρόπηση της έκρυθμης κατάστασης στα Βαλκάνια, επεμβαίνουν οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, Αγγλία, Γαλλία και Αυστροουγγαρία, που με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και του Συνεδρίου του Βερολίνου (1978) μοιράζουν τις περιοχές των δικών τους συμφερόντων στις διάφορες εθνικότητες. Έτσι, δημιουργείται η αυτόνομη ηγεμονία της Βουλγαρίας, η Σερβία, η Ρουμανία και το Μαυροβούνιο κηρύσσονται ανεξάρτητα κράτη, η Μακεδονία με την Ήπειρο και τη Θράκη παραμένουν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ η διοίκηση της Βοσνίας Εζεργοβίνης ανατίθεται στην Αυστροουγγαρία. Παρ όλους του συμβιβασμούς, η ηρεμία στην περιοχή δεν εξασφαλίζεται. Η Βούλγαροι παραβιάζουν τις αποφάσεις του Συνεδρίου του Βερολίνου, προσαρτούν ένα τμήμα της Θράκης (Ανατολική Ρωμυλία) στα εδάφη τους και κηρύσσεται πόλεμος με τους Σέρβους. Για την περιοχή της Μακεδονίας, οι Έλληνες πιέζονται από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης να μείνουν αμέτοχοι, ενώ τον έλεγχο της περιοχής διεκδικούν Βούλγαροι και Σέρβοι. Από το 1893, οι Βούλγαροι με οργανώσεις και ένοπλες ομάδες επιχειρούν την Αυτονόμηση της Μακεδονίας και την ένωσή της με τη Βουλγαρία. Το 1896, φτάνουν στη περιοχή και ελληνικά ένοπλα σώματα που συγκρούονται με τα βουλγαρικά. Η εμπόλεμη αυτή κατάσταση στην περιοχή διατηρείται για μία δεκαετία περίπου. Όπως παρατηρούμε, το πολιτικό σκηνικό της εποχής εκείνης (τέλη 19ου αιώνα αρχές 20ου αιώνα) αλλάζει συνεχώς, ενώ ο χάρτης της περιοχής διαρκώς μεταβάλλεται. Είναι 6

7 απαραίτητος ο σχεδιασμός των νέων εθνικών ορίων των χωρών για τη σταθερότητα της κατάστασης. (Αλμπάνης Γ., ΠανουτσόπουλοςΑ., Νεότερη & Σύγχρονη Ιστορία, Εκδόσεις Βολονάκη) 1.2 Το ελληνικό πολιτικό σκηνικό Στη Ελλάδα, από την εποχή της ανεξαρτησίας της μέχρι το τέλος του 19 ου αιώνα, γίνονταν προσπάθειες να οργανωθεί το κράτος και η διοίκησή του, αρχικά από τον πρώτο κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια (1828) και στη συνέχεια, μετά τη δολοφονία του πρώτου (1831), από τον βαυαρό βασιλιά Όθωνα, σύμφωνα με τα πρότυπα της χώρας του. Για το ξεκίνημα του νεοϊδρυόμενου κράτους δόθηκαν δάνεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που με αυτόν τον τρόπο κρατούσαν τον έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονταν. Η απολυταρχική πολιτική του βασιλιά και η βεβαρημένη οικονομική κατάσταση οδήγησαν στην εκδίωξη του Όθωνα από τη χώρα (1862). Ακολούθως, την Ελλάδα έρχεται να κυβερνήσει η Δανός βασιλιάς Γεώργιος Γκλύξμπουργκ (Γεώργιος Α ), ενώ με το Σύνταγμα του 1864 το πολίτευμα της Ελλάδας αλλάζει σε βασιλευομένη Δημοκρατία. Ένας από τους σημαντικότερους μετέπειτα πρωθυπουργούς της χώρας ήταν ο Χ. Τρικούπης, που από το 1875 μέχρι το 1895 πήρε σημαντικές αποφάσεις για τον εκσυγχρονισμό, της αστικοποίηση και τη βιομηχανοποίηση της χώρας, ώστε να μπορεί να ακολουθήσει τα βήματα της Ευρώπης. Κατασκευάστηκαν μεγάλα έργα υποδομής επί της διακυβέρνησής του, όπως η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, και σημαντικά κομμάτια του οδικού και του σιδηροδρομικού δικτύου. Επίσης, υπήρχε στα σχέδια η δημιουργία του κτηματολογίου. Για την κατασκευή τόσο σημαντικών τεχνικών έργων στη χώρα, χρειαζόταν και το αντίστοιχο επιστημονικό υπόβαθρο ώστε να στηριχθεί η μελέτη και η κατασκευή τους, το οποίο όμως έλλειπε. (Αλμπάνης Γ., ΠανουτσόπουλοςΑ., Νεότερη & Σύγχρονη Ιστορία, Εκδόσεις Βολονάκη) Χαρίλαος Τρικούπης ( ) Έλληνας Διπλωμάτης, Πολιτικός και Πρωθυπουργός. Γι αυτόν τον λόγο, ο Χ. Τρικούπης προσκάλεσε ξένους επιστήμονες και τεχνικούς για την αποτύπωση του ελληνικού χώρου. Ανάμεσα στους ξένους επιστήμονες που κλήθηκαν από τον Χ. Τρικούπη ήταν ο αυστριακός αξιωματικός του στρατιωτικού γεωγραφικού ινστιτούτου της Βιέννης Heinrich Hartl ( ), ο οποίος εργάστηκε στην Ελλάδα μέχρι το Ίδρυσε το Γεωδαιτικό Απόσπασμα το 1891 (σημερινή Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, της οποίας ήταν και ο πρώτος διοικητής), αλλά οργάνωσε και την πρώτη συστηματική χαρτογράφηση της χώρας. Αυτή έγινε 7

8 σύμφωνα με τα πρότυπα της Φραγκισκο Ιωσήφειας αποτύπωσης, την οποία και είχε αναλάβει για λογαριασμό της χώρας του Αυστροουγγαρίας. Συγκεκριμένα του είχε ανατέθηκε η νέα χαρτογράφηση του νότιου τμήματος της ευρωπαϊκής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα πλαίσια της δημιουργίας των φύλλων χάρτη του επωνομαζόμενου χάρτη στρατιωτικού τύπου Γενικού χάρτη (Generalkarte). Heinrich Hartl ( ) Αυστριακός αξιωματικός, ηγήθηκε από το 1873 έως το 1875 των γεωδαιτικών και τοπογραφικών εργασιών στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα. Η χαρτογράφηση τελικά του ελληνικού χώρου έφτασε μέχρι τη Λαμία, την Άρτα και την Πρέβεζα, ενώ αποτυπώθηκε όλη ο Μακεδονία και Θράκη, που τότε ανήκαν στους Οθωμανούς. Η συμβολή αυτών των χαρτών όμως, ήταν μεγάλη, καθώς χρησιμοποιήθηκαν ευρύτατα στις μετέπειτα πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις, στον ελλαδικό αλλά και γενικότερα στον βαλκανικό χώρο, από τους βαλκανικούς πολέμους μέχρι τον 2 ο Παγκόσμιο πόλεμο. (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ουαρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) 1.3 Η αυστριακή χαρτογράφηση Τον 19 ου αιώνα στην Ευρώπη διαμορφώνονταν κράτη με αυστηρά κεντρική διοικητική οργάνωση και επεκτατική στρατηγική που είχαν την ανάγκη της απεικόνισης της επικράτειάς τους, αλλά και των εκτάσεων που προέβλεπαν να αποκτήσουν. Υπήρχε η ανάγκη δηλαδή, για γνώση, καταγραφή, τεκμηρίωση, προστασία και αξιοποίηση του πλούτου των εδαφών τους. Οι νέες γεωπολιτικές αλλαγές που συνέβαιναν, σε συνδυασμό με τα τότε επιστημονικά επιτεύγματα, αποτέλεσαν τον βασικό παράγοντα δημιουργίας νέας Χαρτογραφίας, που λειτουργούσε ως εργαλείο εξουσίας στα χέρια των κρατών για τη χάραξη νέων πολιτικών, οικονομικών και στρατιωτικών προσανατολισμών, καθώς υπήρχε η έννοια του απόρρητου χάρτη. Στην εξέλιξη της χαρτογραφίας συνέβαλαν μεγάλες επιστημονικές πρόοδοι του 19 ου αιώνα, όπως η εισαγωγή του μέτρου ως γραμμικής μονάδας μέτρησης, η καθιέρωση της μεθόδου του τριγωνισμού στις γεωδαιτικές εργασίες, η χρήση των αεροφωτογραφιών, καθώς και η εισαγωγή νέων γεωδαιτικών, τοπογραφικών και φωτογραμμετρικών οργάνων μέτρησης, όπως η παραλλακτική μηχανή, το θεοδόλιχο, το φωτοθεοδόλιχο, καθώς και οι μηχανές χαρτοποιίας. Επιπλέον, 8

9 σημαντική στην εξέλιξη της χαρτογραφίας ήταν οι πρόοδοι των φυσικομαθηματικών επιστημών, αναφορικά με το μέγεθος, το σχήμα και το πεδίο βαρύτητας της γης. Οι γεωδαιτικές εργασίες του 19 ου αιώνα αποτέλεσαν την κύρια κρατική μέριμνα για Γαλλία, Βρετανία, Αυστρία και Ρωσία. Ιδρύθηκαν στρατιωτικές χαρτογραφικές υπηρεσίες που ανάλαβαν τις γεωδαιτικές εργασίες και τη χαρτογραφική απεικόνιση. Από την σπουδαιότερη παράδοση στην Ευρώπη, στις χαρτογραφήσεις της κεντρικής και νότιας Ευρώπης είχε η Αυστρία. Από τα τέλη του 18 ου αιώνα, με την Ιωσήφειο αποτύπωση, ξεκίνησε η πρώτη συστηματική και λεπτομερή χαρτογράφηση της επικράτειας της Αυστροουγγαρίας, που απεικονίστηκε σε 4000 φύλλα χάρτη κλίμακας 1: η αυτοκρατορία, τα οποία όμως δεν είχαν καλή προσαρμογή μεταξύ τους, λόγω μη μεγάλης ακρίβειας των μετρήσεων. Ακολούθησε η δεύτερη, η Φραγκίσκεια αποτύπωση στις αρχές του 19 ου αιώνα, η οποία εξαρτήθηκε από το ενιαίο τριγωνομετρικό δίκτυο α και β τάξης και σε αστρογεωδαιτικούς προσδιορισμούς προσανατολισμού και θέσης. Κάλυψε με 2628 φύλλα χάρτη κλίμακας 1: μέρος της αυστροουγγαρίας, αλλά και της βόρειας Ιταλίας και τα Καρπάθια. Αποτέλεσμα της τρίτης χαρτογράφησης, της λεγόμενης Φραγκισκο Ιωσήφειας, που διήρκησε από το 1869 μέχρι το 1887, ήταν η παραγωγή 752 φύλλων χάρτη σε κλίμακα 1:75.000, που ονομάστηκε Ειδικός χάρτης (Spezielkarte), ενώ από το 1889 ξεκίνησε η παραγωγή 282 φύλλων χάρτη του στρατιωτικού χάρτη, του λεγόμενου Γενικού χάρτη (Generalkarte), σε κλίμακα 1: , καθώς και 12 φύλλα χάρτη του Εποπτικού χάρτη (Übersichtskarte) σε κλίμακα 1: (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Απεικονίζονται περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ένα τμήμα της ιταλικής και της βαλκανικής χερσονήσου. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει τις περιοχές από την Κολωνία, το Στρασβούργο και τη Νίκαια στα δυτικά, μέχρι το Κίεβο, την Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη στα ανατολικά, ενώ από την περιοχή του Βερολίνου στα βόρεια μέχρι τη Ρώμη στην Ιταλία και τις περιοχές της Πρέβεζας, Άρτας, Λαμίας και Βόλου στην Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο καλύφτηκε χαρτογραφικά το σύνολο της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και των βλέψεών της. 9

10 Εικόνα 1 Τα φύλλα χάρτη της Generalkarte. Η περιοχές που απεικονίστηκαν βρίσκονται στην κεντρική, την ανατολική και τη νότια Ευρώπη. Να σημειωθεί πως από τα 282 φύλλα χάρτη της Generalkarte, τα 18 καλύπταν τις ελληνικές περιοχές, ενώ τα 11 καλύπτουν το σημερινό χώρο της βόρειας Ελλάδας (σχήμα 2). Εικόνα 2 10

11 Κεφάλαιο 2ο: Η Generalkarte και οι παράγωγοι χάρτες 2.1 Η γεωμετρική υποδομή των φύλλων χάρτη της Generalkarte Η τρίτη χαρτογράφηση της Αυστρίας, η Φραγκισκο Ιωσήφεια χαρτογράφηση, πραγματοποιήθηκε από το στρατιωτικό γεωγραφικό ινστιτούτου της Βιέννης (K. u. K. Militaergeographischen Institute). Η πρωτογενής αποτύπωση απεικονίστηκε σε συνολικά 2780 φύλλα χάρτη κλίμακας 1: (και 1: για τις αστικές περιοχές), τα οποία έχουν γεωγραφική διανομή 7,5 κατά πλάτος και 15 κατά μήκος. Η αποτύπωση στηρίχθηκε σε τριγωνομετρικό δίκτυο α και β τάξης, στο ελλειψοειδές αναφοράς του Bessel και σε χωροστάθμηση ακριβείας, με αφετηρία το λιμάνι της Τεργέστης. Επιπλέον, στο έργο προστέθηκαν μετά το 1882 και μετρήσεις του πεδίου βαρύτητας. Το προβολικό σύστημα της χαρτογραφικής απεικόνισης είναι η αυστριακή πολυεδρική απεικόνιση, παραλλαγή της πρωσικής πολυεδρικής απεικόνισης, η οποία προκύπτει από ημιτονοειδή προβολή (προβολή Sanson), και έχει μηδενικό μεσημβρινό αναφοράς εκείνον της νήσου Φέρρο των Κανάριων νησιών (17 ο δυτικά του μεσημβρινού του Greenwich). (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Τα φύλλα της πρωτογενούς αποτύπωσης έγιναν αναγωγή για την παραγωγή των παράγωγων σειρών φύλλων χαρτών, του Ειδικού χάρτη (κλίμακα 1:75.000), του Γενικού χάρτη (κλίμακα 1: ) και του Εποπτικού χάρτη (κλίμακα 1: ). Τέσσερα φύλλα κλίμακας 1: αποτελούν το φύλλο του Ειδικού χάρτη, γεωγραφικής διανομής 30 Χ 15, ενώ οκτώ φύλλα του Ειδικού χάρτη κλίμακας 1: αποτελούν το φύλλο του Γενικού χάρτη, της Generalkarte, που έχει γεωγραφική διανομή 1 ο Χ 1 ο. Η διανομή σχεδιάστηκε με τέτοιον τρόπο ώστε από το κέντρο κάθε φύλλου να διέρχεται ένας «κεντρικός» μεσημβρινός και ένας «κεντρικός» παράλληλος, σε ακέραιες μοίρες γεωγραφικού μήκους και γεωγραφικού πλάτους αντίστοιχα. Ο κωδικός κάθε φύλλου χάρτη αποτελείται από το ζεύγος των συντεταγμένων των ακέραιων μοιρών που περνάνε από το κέντρο του, και το κύριο τοπωνύμιο που περιέχεται στην περιοχή που απεικονίζεται. Ένα παράδειγμα είναι το φύλλο χάρτη της Βιέννης, του οποίου ο τίτλος είναι «34 ο 48 ο Wien», δηλαδή 34 ο είναι το γεωγραφικό μήκος και 48 ο είναι το γεωγραφικό πλάτος του κέντρου του φύλλου. Τα φύλλα χάρτη της Generalkarte είναι ανηγμένα σε καμπυλόγραμμα τραπέζια στην επιφάνεια του ελλειψοειδούς εκ περιστροφής του Bessel. Λαμβάνοντας υπ όψην τις ιδιότητες του ελλειψοειδούς εκ περιστροφής (πολική επιπλάτυνση, ελλειπτικοί μεσημβρινοί, κυκλικοί παράλληλοι), προκύπτει πως τα μήκη των τόξων των 11

12 μεσημβρινών και των παραλλήλων μιας μοίρας, που συνιστούν κάθε φύλλο της Generalkarte, μεταβάλλονται κατά πλάτος. Έτσι, τα βορειότερα φύλλα έχουν μεγαλύτερες τιμές μήκους των πλευρών τους κατά μεσημβρινό και μικρότερες κατά παράλληλο, σε σύγκριση με τα νοτιότερα φύλλα. Αυτό σημαίνει πως η έκταση που απεικονίζεται στα βόρεια φύλλα είναι πολύ μικρότερη εκείνης των νότιων φύλλων (η διαφορά είναι περίπου το 1,5% της έκτασης της ελληνικής επικράτειας). (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Κάθε ελλειψοειδές τραπέζιο προβάλλεται σε επίπεδο τραπέζιο με ευθύγραμμες πλευρές. Τα τραπέζια αυτά μετατρέπονται σε φύλλα χάρτη υπό κλίμακα. Παρατηρώντας το μέγεθος των φύλλων, βλέπουμε πως στα βόρεια φύλλα το μήκος των πλευρών των επάνω και των κάτω παραλλήλων είναι μικρότερα από αυτά των νότιων φύλλων, και κατά συνέπεια μικρότερα σε μέγεθος. Επιπλέον, τα νότια φύλλα είναι αισθητά πιο τετραγωνισμένα σε σχέση με τα βορειότερα (Εικόνα 3). Κάθε φύλλο λειτουργεί ανεξάρτητα των γειτονικών του, καθώς οι συναρμογές των ακμών τους παρουσιάζουν ασυνέχειες. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε τραπέζιο έχει το δικό του σύστημα προβολικών συντεταγμένων και όλη η χαρτογράφηση δε διαθέτει ενιαίο σύστημα προσδιορισμού σημείων. Εικόνα 3 Σχηματικά, τα ακρότατα φύλλα χάρτη της Generalkarte ως προς βορρά και νότο. Αριστερά το φύλλο του Βερολίνου, δεξιά το φύλλο του Βόλου. Δεν υπάρχει ιδιαίτερη διαφορά ως προς τον κεντρικό μεσημβρινό, όμως οι παράλληλοι στα νότια φύλλα έχουν μεγαλύτερο μήκος, κι έτσι είναι αισθητά πιο τετραγωνισμένα τα νότια φύλλα σε σχέση με τα βόρια φύλλα χάρτη. 12

13 2.2 Το περιεχόμενο των χαρτών Κερμανίδου Άννα Τα φύλλα της Generalkarte ακολουθούν τις γενικές προδιαγραφές του στρατιωτικού γεωγραφικού ινστιτούτου της Βιέννης, που αφορούν τη σύνταξη και απόδοση των χρωματισμών, των δικτύων, των υποδομών και των γραμματοσειρών. Το πρώτο στοιχείο που παρατηρούμε στους χάρτες της Generalkarte είναι ο τίτλος του φύλλου. Όπως περιγράψαμε παραπάνω, αποτελείται από τις συντεταγμένες του κέντρου του φύλλου, και της σημαντικότερης πόλης που βρίσκεται σ αυτό (Εικόνα 4). Εικόνα 4 Ο τίτλος του χάρτη με την ονομασία της κυριότερης πόλης και τις συντεταγμένες του κέντρου του φύλλου. Εικόνα 5 Τμήμα επάνω αριστερά του χάρτη. Επάνω, υπάρχει σχηματική αναπαράσταση της θέσης της περιοχής που απεικονίζεται στο χάρτη, με κείμενο. Κάτω, στην άκρη του χάρτη υπάρχουν οι συντεταγμένες του μεσημβρινού και του παράλληλου σ εκείνο το σημείο, καθώς και ο προσδιορισμός της αρχής μέτρησης των παραλλήλων από το νησί Ferro. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στα διάφορα δίκτυα και ιδιαίτερα στο σιδηροδρομικό δίκτυο που στην Ευρώπη ήταν ήδη πολύ σημαντικό, καθώς συνέβαλλε στην αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση πολλών περιοχών. Επιπλέον, σχεδιάζεται σχεδόν όλο το οδικό δίκτυο, χωρίς όμως να σημειώνονται πολύ μικρές οδοί για να μην φορτώνονται οι χάρτες με πολλές λεπτομέρειες (σχήμα 7). 13

14 Εικόνα 6 Τμήμα του υπομνήματος, στο οποίο φαίνονται τα είδη των γραμμών για το σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο. Εικόνα 7 Μεγάλη ποικιλία γραμμών για την αναπαράσταση των διαφόρων δικτύων και των βαθμίδων τους. Καθώς η κύρια χρήση των χαρτών ήταν η στρατιωτική, αποτυπώθηκαν σημαντικές λεπτομέρειες, όπως οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, οι γέφυρες και τα ρηχά περάσματα των υδάτων. Εικόνα 8 Δεξιά, με το μπλε, είναι το σύμβολο του σιδηροδρομικού σταθμού και το όνομα του σταθμού. Αριστερά, με το κίτρινο, είναι το σύμβολό της γέφυρα για οχήματα και πεζούς. Κάτω, με το κόκκινο, είναι η γέφυρα του σιδηρόδρομου. 14

15 Επίσης, σημειώνονται στους χάρτες μια πληθώρα πληροφοριών, που φαίνονται και στο υπόμνημά τους, όπως εκκλησίες, μονές, φυλάκια, παλαιά κάστρα, ερείπια, τηλεγραφικοί στήλοι, συστάδες δέντρων, δάση, αλλά και έλη, καλαμώνες, ιαματικές πηγές. Εικόνα 9 Επάνω, τμήμα του υπομνήματος με μερικά από τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στους χάρτες. Αριστερά, μοναστήρι που υπάρχει μέχρι σήμερα. Δεξιά, το σύμβολο του ερείπιου δίπλα στον οικισμό. Στην περιοχή εκείνη έχει βρεθεί αρχαίο κάστρο. Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά που απεικονίσθηκαν στους αυστριακούς χάρτες, και αποτελούν μεγάλη παράδοση στην χαρτογραφική τους απόδοση, είναι η αναπαράσταση του αναγλύφου με της τεχνική της γραμμοσκίασης, σε συνδυασμό με τον σχεδιασμό των ισοϋψών καμπύλων. Αργότερα, προς τα τέλη του 19 ου αιώνα, προστήθεται μία νέα τεχνική σκίασης, η αιθαλοσκίαση, η οποία δίνει την αίσθηση της συνέχειας της σκίασης. Εικόνα 10 Τμήμα του υπομνήματος που φαίνονται οι διάφορες ισοϋψείς γραμμές και τα διάφορα σύμβολα των σημείων γνωστού υψομέτρου, στα οποία περιγράφεται και το τρόπος προσδιορισμού τους. Για την απόδοση του εδάφους, χρειάστηκε η μέτρηση και ο προσδιορισμός των υψομέτρων πολλών σημείων, τα οποία με σχετική πυκνότητα προσδιορίζονταν με την τεχνική της βαρυμετρικής υψομετρίας, καθώς και με τη φωτοεμπροσθοτομία, τεχνική 15

16 γνωστή στους αυστριακούς από το (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Εικόνα 11 Χαρακτηριστική αναπαράσταση του αναγλύφου του εδάφους με την τεχνική της έγχρωμης αιθαλοσκίασης, σε συνδιασμό με τις ισοϋψείς καμπύλες. Στη χρωματική αναπαράσταση του εδάφους, καφέ χρώμα έχουν οι λόφοι και τα βουνά, ανοιχτό καφέ τα πεδινά εδάφη, πράσινο τα δάση, ενώ με μπλε αποδίδονται τα ύδατα. Τέλος, ο χάρτης συμπληρώνεται με τις ονομασίες πόλεων, οικισμών, τοποθεσιών, βουνών, κορυφών βουνών, ποταμών και θαλασσών. Οι οικισμοί, αναλόγως του μεγέθους τους και της σπουδαιότητά τους αναγράφονται με διαφορετική γραμματοσειρά και μέγεθος γραμματοσειράς, ενώ το σύμβολο που τους αντιστοιχεί αλλάζει κι αυτό αντιστοίχως. Εικόνα 12 Παρατηρούμε τις διαφορές των συμβόλων που μειώνονται όσο μικραίνει το μέγεθος της πόλης και ο πληθυσμός της, αλλά και η σπουδαιότητά της γενικά στην περιοχή. Οι πολύ μεγάλες πόλεις είναι με μεγάλα και κεφαλαία γράμματα. 16

17 Εικόνα 13 Χαρακτηριστική διαβάθμιση του μεγέθους των οικισμών. Με μεγάλα γράμματα είναι ο οικισμός με τον περισσότερο πληθυσμό (στο κέντρο), ενώ μικρότεροι οικισμοί φαίνονται γύρω γύρω. Οι πιο μικροί οικισμοί έχουν και μικρότερο μέγεθος γραμματοσειράς. Εικόνα 14 Τελευταία στη διαβάθμιση των οικισμών είναι οι πολύ μικροί οικισμοί, στους οποίους χρησιμοποιείται ένα χαρακτηριστικό σύμβολο. Εικόνα 15 Αριστερά, ονομασία βουνού και κορυφής βουνού. Με το κατάλληλο σύμβολο υπάρχει το υψόμετρο των κορυφών. Επάνω δεξιά, ονομασία του τοπωνυμίου μιας περιοχής. Κάτω δεξιά, ονομασία λίμνης και ποταμού. 17

18 2.3 Οι παράγωγοι χάρτες της Generalkarte Οι χάρτες της αυστριακής Generalkarte εκδόθηκαν για πρώτη φορά το Από τότε, η Generalkarte επανεκδόθηκε ενημερωμένη άλλες δύο φορές μέχρι το Από τις αρχές του 20 ου αιώνα ξεκίνησε η ανατύπωση των χαρτών σε άλλες χώρες, όπως Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, και Βουλγαρία. Οι αγγλογαλλικές εκδόσεις διατηρούν ακριβώς το περιεχόμενο και τη γραφή των ονομασιών. Προσθέτουν το δικό τους υπόμνημα στη γλώσσα τους και σημειώνουν την υπηρεσία που επιμελήθηκε την ανατύπωση των χαρτών. Οι ιταλικές εκδόσεις, όμοια με τις αγγλογαλλικές, διατηρούν την ονοματολογία ως έχει, ενώ προσθέτουν το πλαίσιο των φύλλων, καθώς και τα γεωγραφικά μήκη από το αστεροσκοπείο Αθηνών, όπως αυτά προσδιορίστηκαν από τον Hartl στους χάρτες με κλίμακα 1: Μεγάλη διαφορά έχουν οι βουλγαρικές εκδόσεις, στις οποίες έγινε πλήρης επέμβαση στην ονοματολογία, με τη μεταγραφή των τοπωνυμίων στη βουλγαρική κυριλλική γραφή. (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ουαρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Εικόνα 16 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη της Generalkarte, δεξιά το αντίστοιχο τμήμα σε ελληνική επανέκδοση του πρώτου. Παρατηρούμε τις διαφορές στις γραμματοσειρές. 18

19 Οι διάφορες ελληνικές εκδόσεις των χαρτών της Generalkarte, δημιουργήθηκαν από το 1909 μέχρι το 1927, από την Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού και τη μετέπειτα Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού. Έχουν κι αυτές αρκετές αλλαγές ως προς τους αρχικούς αυστριακούς χάρτες. Γίνεται πλήρης μεταγλώττιση των ονομάτων στην ελληνική γλώσσα, ενώ χρησιμοποιείται μια πιο πρόχειρη γραφή, σε σύγκριση με την καλλιγραφία των πρωτοτύπων. (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Σημαντική προσθήκη στους ελληνικούς χάρτες της Generalkarte είναι ο προσδιορισμός του θρησκεύματος των κατοίκων κάθε οικισμού. Αυτό επιτυγχάνεται με ένα γράμμα σε παρένθεση στο τέλος της ονομασίας κάθε οικισμού. Υπάρχουν οι εξής διαχωρισμοί: - (χ): Χριστιανικός πληθυσμός - (τ): Τούρκικος πληθυσμός - (μ): Μικτός πληθυσμός Εικόνα 17 Τμήμα ελληνικού χάρτη της Generalkarte, στο οποίο φαίνεται στις παρενθέσεις το θρήσκευμα του πληθυσμού του κάθε οικισμού. Αυτή η πληροφορία είναι χρήσιμη για μελέτη των οικισμών σήμερα, καθώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποιοί οικισμοί παρέμειναν μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών ( ), έχοντας ελληνικό πληθυσμό, ποιοί εκκενώθηκαν και κατοικήθηκαν από Έλληνες πρόσφυγες, καθώς και ποιοί δημιουργήθηκαν με τον ερχομό των προσφύγων. Έντονες διαφορές της Generalkarte παρατηρούμε στην απόδοση του εδαφικού ανάγλυφου στις ελληνικές επανεκδόσεις των φύλλων. Μετά το 1902, η σκίαση του εδάφους με τις διάφορες τεχνικές (αιθαλοσκίαση, γραμμοσκίαση) δε χρησιμοποιείται, ώστε να δίνεται περισσότερο η αίσθηση του «τεχνικού» χάρτη και λιγότερο του εικαστικού. Έτσι, το ανάγλυφο αποδίδεται μόνο με τις ισοϋψείς καμπύλες και τον χρωματισμό με διαβαθμίσεις. (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) 19

20 Εικόνα 18 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη της Generalkarte. Χρησιμοποιείται η τεχνική της αιθαλοσκίασης για την απόδοση του αναγλύφου, μαζί με ισοϋψείς καμπύλες. Δεξιά το αντίστοιχο τμήμα στην ελληνική του επανέκδοση. Υπάρχουν μόνο οι ισοϋψείς καμπύλες, ενώ η αίσθηση του αναγλύφου δίνεται χρωματικά. Τα φύλλα της σειράς της Generalkarte, λόγω του λεπτομερή και συνάμα εύχρηστου σχεδιασμού τους, χρησιμοποιήθηκαν στον ελλαδικό χώρο για σχεδόν μισό αιώνα, και σε πολύ σημαντικές περιόδους ιστορικά, όπως οι Μακεδονικοί Αγώνες, οι βαλκανικοί πόλεμοι, ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος, κατά την περίοδο αποκατάστασης των προσφύγων, μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. 20

21 Κεφάλαιο 3ο: Μετασχηματισμοί Προσαρμογές Οι χάρτες της Generalkarte, είναι μια πολύ μεγάλη πηγή πληροφοριών για πολλούς μελετητές στις μέρες μας. Εκτός από την μεγάλη ακρίβεια αποτύπωσης, που για την εποχή εκείνη δεδομένου των μέσων που είχαν, είναι εντυπωσιακή, μπορούν να μελετηθούν μια πληθώρα πληροφοριών, όπως οι μεταβολές των οικισμών και των τοπωνυμίων στο πέρασμα του χρόνου, οι εξελίξεις στο οδικό, σιδηροδρομικό δίκτυο, κλπ. Στον ελληνικό χώρο, και κυρίως στην περιοχή της βορείου Ελλάδας, οι μεταβολές που συνέβησαν, από τα τέλη του του 19 ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας είναι πολύ μεγάλες. Η ειδικότερη μελέτη και ανάλυση των πληροφοριών που αποκτώνται από τη Generalkarte, αλλά και από τους παράγωγους χάρτες της, αναλύεται παρακάτω, για την ευρύτερη περιοχή του Νομού Κιλκίς, στην κεντρική Μακεδονία. Η σύγκριση των μεταβολών που συνέβησαν στο πέρασμα του χρόνου, γίνεται μεταξύ των χαρτών της Generalkarte και των σύγχρονων χαρτών της ΓΥΣ. Οι χάρτες αυτοί δημιουργήθηκαν από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού σε κλίμακα 1: και 1: , βασιζόμενοι σε αεροφωταγραφίες της δεκαετίας του 50 και σε μετέπειτα αποτυπώσεις. Εκδόθηκαν τη δεκαετία του 70 και του 80. Είναι σχεδιασμένοι σε σύγχρονη χαρτογραφική προβολή, τη UTM, με γεωδαιτικό Datum το ED50. Συμπληρωματικά των χαρτών της ΓΥΣ χρησιμοποιήθηκε ο χάρτης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (Λιβιεράτος Ε. και Χ. Μπούτουρα, 2005) ο οποίος συμπληρώθηκε και ενημερώθηκε στην περιοχή του Ν. Κιλκίς για την κατασκευή του Χάρτη του Ν. Κιλκίς. («Ο χάρτης του Νομού Κιλκίς», διπλωματική εργασία, Κερμανίδου Άννα, Θεσσαλονίκη 2007). Για την εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων από τους χάρτες της Generalkarte και των ελληνικών τους παράγωγων, ως προς τις μεταβολές των διαφόρων πληροφοριών, είναι αναγκαίος ο μετασχηματισμός τους σε ένα κοινό σύστημα αναφοράς. Αρχικά μετασχηματίζονται οι χάρτες της Generalkarte, όπως και οι παράγωγοί τους, στο δικό τους σύστημα αναφοράς, την αυστριακή πολυεδρική προβολή. Ακολούθως, μετασχηματίζονται στο σύγχρονο σύστημα αναφοράς UTM, στο οποίο είναι σχεδιασμένοι οι σύγχρονοι χάρτες. Οι χάρτες της ΓΥΣ, γεωαναφέρονται επίσης στο σύστημα αναφοράς τους UTM. 3.1 Μετασχηματισμοί ψηφιακών χαρτών Generalkarte Το προβολικό σύστημα των χαρτών της Generalkarte, όπως περιγράφθηκε αναλυτικά παραπάνω, είναι η αυστριακή πολυεδρική προβολή, με μεσημβρινό αναφοράς αυτόν που περνάει από το νησί Ferro των Κανάριων νησιών, η οποία ανήκει στην κατηγορία των ημιτονοειδών προβολών. Οι πολυεδρικές απεικονίσεις δεν είναι ούτε σύμμορφες 21

22 ούτε ισοδύναμες, ενώ κάθε επίπεδο τραπέζιο στο οποίο προβάλλεται κάθε φύλλο του Γενικού χάρτη, λειτουργεί ανεξάρτητα των γειτονικών του, και επομένως έχει δικό του σύστημα προβολικών συντεταγμένων. (Λιβιεράτος Ε., Φύλλα Χάρτη Βόρειας Ελλάδας Η πρώτη απεικόνιση, τέλη 19ου αρχές 20ού αι. Θεσσαλονίκη) Η δημιουργία καννάβων στους οποίου θα γεωαναφερθούν οι χάρτες της Generalkarte και οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες δεν είναι δυνατόν να σχεδιαστούν στην αυστριακή πολυεδρική προβολή, καθώς αυτή η προβολή πλέον δε χρησιμοποιείται και δεν υπάρχουν στο λογισμικό οι παράμετροι και οι εξισώσεις που την ορίζουν. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκε μία άλλη ημιτονοειδής προβολή, η Sinusoidal projection, η οποία ταυτίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στο σχήμα και το μέγεθος των χαρτών, ώστε θεωρητικά γίνεται αποδεκτό πως οι χάρτες γεωαναφέρονται στο δικό τους σύστημα αναφοράς. (Ντάλλας Γ, Ψηφιακή Ανάλυση Γεωμετρικών και Χαρτογραφικών Στοιχείων Παλαιών Χαρτών και Αξιοποίηση σε Σύγχρονα Ψηφιακά Υπόβαθρα. Διπλωματική Εργασία. ΤΑΤΜ ΑΠΘ Θεσσαλονίκη) Η περιοχή του νομού Κιλκίς, απεικονίζεται σε δύο φύλλα της σειράς χαρτών της Generalkarte, στο φύλλο χάρτη των Βοδενών και στο φύλλο χάρτη της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το κάθε φύλλο γεωαναφέρεται στον δικό του κάνναβο, εφόσον αυτοί δεν εφαρμόζουν μεταξύ τους. Οι χάρτες της ελληνικής επανέκδοσης της Generalkarte, καθώς διατηρήσαν το ίδιο προβολικό σύστημα, εφαρμόζουν στους ίδιους καννάβους με τους αυστριακούς χάρτες. 22

23 Αρχικά, γίνεται ο σχεδιασμός των καννάβων των δύο φύλλων στην προβολή πολυεδρική προβολή. Το βήμα των καννάβων είναι ανά 15, ενώ από το κέντρο κάθε φύλλου περνάνε οι ακέραιοι μεσημβρινοί και παράλληλοι. Εικόνα 19 Αριστερά, ο κάνναβος του φύλλου χάρτη των Βοδενών με κέντρο 40 ο 41 ο. Δεξιά, ο κάνναβος του φύλλου χάρτη της Θεσσαλονίκης με κέντρο 41 ο 41 ο Στη συνέχεια, γεωαναφέρονται οι αυστριακοί χάρτες, με σημεία ελέγχου τα σημεία τομής των καννάβων. Ομοίως και για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες της Generalkarte. Με τη γεωαναφορά των ψηφιακών χαρτών στην προβολή τους, είναι δυνατόν να επιλέγονται σημεία επάνω στους χάρτες και να υπολογίζονται οι πραγματικές τους συντεταγμένες αυτόματα. 23

24 Εικόνα 20 Το αυστριακό φύλλο χάρτη της Θεσσαλονίκης, γεωαναφερμένο στην αυστριακή πολυεδρική προβολή. 24

25 Εικόνα 21 Το ελληνικό φύλλο χάρτη της Θεσσαλονίκης, γεωαναφερμένο στην αυστριακή πολυεδρική προβολή. 25

26 Εικόνα 22 Το αυστριακό φύλλο χάρτη των Βοδενών, γεωαναφερμένο στην αυστριακή πολυεδρική προβολή. 26

27 Εικόνα 23 Το ελληνικό φύλλο χάρτη των Βοδενών, γεωαναφερμένο στην αυστριακή πολυεδρική προβολή. Έπειτα, γίνεται η γεωαναφορά των παραπάνω χαρτών στο σύστημα αναφοράς UTM, στο οποίο βρίσκονται οι χάρτες της ΓΥΣ, όπως και το διανυσματικό αρχείο με τη σημερινή διαμόρφωση της περιοχής, ώστε στη συνέχεια να είναι δυνατή η σύγκριση μεταξύ των χαρτών. 27

28 Για να γεωαναφερθούν οι χάρτες της Generalkarte στο νέο σύστημα αναφοράς, μετασχηματίζονται οι καννάβοι από το αρχικό τους προβολικό σύστημα σε αυτό του UTM. Ακολούθως, γίνεται η γεωαναφορά των χαρτών της Generalkarte και των ελληνικών παράγωγων στους νέους καννάβους. Οι χάρτες που προκύπτουν, έχουν συντεταγμένες στο σύστημα αναφοράς UTM. Με τη διαδικασία αυτή, μπορούν να μελετηθούν οι μεταβολές που συμβαίνουν από τον ένα χάρτη στον άλλο, καθώς βρίσκονται σε κοινό σύστημα αναφοράς. Παρακάτω, φαίνονται τα βήματα της διαδικασίας της γεωαναφοράς των χαρτών. Εικόνα 24 Οι δύο κάνναβοι ενωμένοι σε έναν, στην προβολή UTM. 28

29 Εικόνα 25 Γεωαναφορά των αυστριακών χαρτών στον κάνναβο. Παρατηρούμε πώς προσαρμόζονται οι χάρτες μεταξύ τους. 29

30 Εικόνα 26 Γεωαναφορά των ελληνικών φύλλων της Generalkarte στον κάνναβο. 3.2 Μετασχηματισμοί ψηφιακών χαρτών ΓΥΣ κλίμακας 1: και 1: Οι χάρτες της ΓΥΣ σε κλίμακα 1: και 1:25.000, αρχικά ψηφιοποιούνται, και καθώς στην ψηφιακή τους μορφή δεν έχουν γεωγραφική αναφορά, γίνεται η γεωαναφορά τους στο προβολικό σύστημα UTM στο οποίο είναι σχεδιασμένοι. Όμοια με τη διαδικασία των χαρτών της Generalkarte, οι χάρτες γεωαναφέρονται με κοινά σημεία αναφοράς τα σημεία των καννάβων τους. Ο κάνναβος που σχεδιάστηκε σε προβολή UTM για τη γεωαναφορά των χαρτών της ΓΥΣ σε κλίμακα 1: έχει βήμα ανά 5. 30

31 Εικόνα 27 Ο κάνναβος σε προβολή UTM στον οποίο θα γεωαναφερθούν τα φύλλα χάρτη της ΓΥΣ. Συνολικά 10 φύλλα χάρτη της ΓΥΣ κλίμακας 1: καλύπτουν το Νομό Κιλκίς και την ευρύτερη περιοχή του, και συγκεκριμένα είναι τα φύλλα: - Σκρα - Κερκίνης - Ευζώνων - Σιδηροκάστρου - Γιαννιτσών - Καστανούσας - Κουφαλίων - Χέρσου - Λαχανά - Κιλκίς 31

32 Εικόνα 28 Σχηματικά, η προσαρμογή των φύλλων χάρτη κλίμακας 1: της ΓΥΣ στον κάνναβο. 32

33 Εικόνα 29 Το σύνολο των φύλλων που καλύπτουν την περιοχή μελέτης. 33

34 Για τη σύγκριση των χαρτών της Generalkarte στις περιοχές περιφερειακά του Νομού Κιλκίς, που βρίσκονται εκτός συνόρων, χρησιμοποιείται το φύλλο χάρτη των Σερρών, σε κλίμακα 1: της ΓΥΣ. Ο κάνναβος στον οποίο προσαρμόστηκε ο χάρτης έχει βήμα ανά 15. Εικόνα 30 Γεωαναφορά του φύλλου χάρτη των Σερρων, σε κλίμακα 1: της ΓΥΣ. 34

35 3.3 Ενημέρωση του του σύγχρονου ψηφιακού χάρτη Το διανυσματικό ψηφιακό αρχείο, είναι ένα αρχείο στο οποίο έχουν ψηφιοποιηθεί τα όρια του κράτους, των Νομών, των Δήμων, η ακτογραμμή, τα ποτάμια, οι χείμαρροι και οι λίμνες, το οδικό δίκτυο όλων των κατηγοριών, το σιδηροδρομικό δίκτυο και η θέση όλων των οικισμών στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας. (Λιβιεράτος Ε. και Χ. Μπούτουρα, 2005). Αυτός ο ψηφιακός χάρτης προέκυψε από την ψηφιοποίηση των χαρτών 1: της ΓΥΣ. Στη συνέχεια, συμπληρώθηκε και διορθώθηκε με χάρτες της ΓΥΣ μεγαλύτερης κλίμακας, με σύγχρονους χάρτες, καθώς και με δορυφορικές εικόνες (Κερμανίδου Α., Χάρτης του Νομού Κιλκίς. Διπλωματική Εργασία. ΤΑΤΜ ΑΠΘ Θεσσαλονίκη) Σχήμα ΧΧΧ Εικόνα 31 Επάνω, το διανυσματικό αρχείο στο σύνολό του. Κάτω, λεπτομέρεια του διανυσματικού χάρτη. Διακρίνονται οι πληροφορίες που περιέχει. 35

36 Για την ενημέρωση του ψηφιακού αρχείου, χρησιμοποιήθηκαν οι χάρτες της ΓΥΣ. Αρχικά, ψηφιοποιήθηκε η θέση κάθε οικισμού από τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000, κι έγινε έλεγχος του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου. Εικόνα 32 Επάνω, το σύνολο των φύλλων χάρτη κλίμακας 1: της ΓΥΣ προσαρμοσμένο στον διανυσματικό ψηφιακό χάρτη. Κάτω, τμήμα του χάρτη με την ψηφιοποίηση των οικισμών 36

37 Κερμανίδου Άννα Σημαντικός έλεγχος της υπάρχουσας κατάστασης του εδαφικού αναγλύφου, στην περιοχή της λίμνης Κερκίνης στο Νομό Σερρών και της λίμνης Μεταλείου στο Νομό Κιλκίς, έγινε με δορυφορικές εικόνες, οι οποίες προσαρμόστηκαν με επιλογή κοινών χαρακτηριστικών σημείων. Στη συνέχεια ψηφιοποιήθηκαν τα όρια των λιμνών. Εικόνα 33 Προσαρμογή του δορυφορικού χάρτη στον διανυσματικό χάρτη και ψηφιοποίηση της λίμνης Μεταλείου. Εικόνα 34 Ομοίως, και στη λίμνη Κερκίνη. 37

38 Για την ενημέρωση του χάρτη σε περιοχές εκτός ελληνικών συνόρων, ως προς τη θέση των οικισμών χρησιμοποιήθηκε το φύλλο χάρτη των Σερρών κλίμακας 1: της ΓΥΣ. Εικόνα 35 Προσαρμογή φύλλου χάρτη ΓΥΣ σε κλίμακα 1: στον ψηφιακό διανυσματικό χάρτη. Εικόνα 36 Τμήμα χάρτη ΓΥΣ 1: , στο οποίο φαίνεται η ψηφιοποίηση των οικισμών. 38

39 4 ο κεφάλαιο: Σύγκριση των χαρτών ως προς το γεωμετρικό περιεχόμενο Το πλήθος των πληροφοριών που μεταφέρει η Generalkarte και οι παράγωγοί της για την περιοχή του Νομού Κιλκίς, είναι δυνατόν, μετά την πραγματοποίηση των μετασχηματισμών όλων των χαρτών σ ένα κοινό σύστημα αναφοράς, να επεξεργαστεί και να μελετηθεί. Για να είναι δυνατή η παρατήρηση των μεταβολών των διαφόρων χαρτών, χρησιμοποιείται η τεχνική της «ψηφιακής διαφάνειας» με την οποία επικαλύπτονται οι χάρτες μεταξύ τους και εύκολα γίνονται αντιληπτές οι διαφορές τους. Αρχικά γίνεται η σύγκριση των αυστριακών χαρτών της Generalkarte, που τυπώθηκαν το 1903, με τους ελληνικούς παράγωγούς τους που δημιουργήθηκαν το Με τον τρόπο αυτό παρατηρούμε λεπτομερώς τις τις μεταβολές των ελληνικών εκδόσεων ως προς τις αυστριακές. Ακολούθως, μελετώνται οι μεταβολές των χαρτών της Generalkarte ως προς τη διαμόρφωση του χώρου της περιοχής του Νομού Κιλκίς όπως αποτυπώνεται στους χάρτες της ΓΥΣ, οι οποίοι δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 70. Τέλος, συγκρίνονται οι χάρτες της Generalkarte με τη σημερινή διαμόρφωση του χώρου όπως απεικονίζεται στο ψηφιακό διανυσματικό αρχείο, στις περιοχές που έγιναν πρόσφατες αλλαγές. 4.1 Σύγκριση των χαρτών της Generalkarte με τους ελληνικούς τους παράγωγους. Οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες της Generalkarte διατήρησαν στο μεγαλύτερο τμήμα τους αυτούσιες τις πληροφορίες των αυστριακών χαρτών από τους οποίους και προήλθαν, κυρίως στο σχεδιασμό του εδαφικού αναγλύφου. Στην παρακάτω εικόνα (εικ. 37) φαίνεται ο ελληνικός χάρτης, ενώ ο αυστριακός αχνοφαίνεται. Η ακρίβεια απόδοσης των ισοϋψών καμπύλων είναι πολύ μεγάλη, και επιπλέον είναι σχεδιασμένες πιο έντονα οι κύριες ισοϋψείς, σε αντίθεση με τους αυστριακούς χάρτες που όλες οι ισοϋψείς γραμμές έχουν το ίδιο πάχος (Εικόνα 38). Μια σημαντική διαφορά των χαρτών είναι πως οι αυστριακοί χάρτες, σε σχέση με τους ελληνικούς, έχουν μεγαλύτερο αριθμό πληροφοριών όσον αφορά τις ονομασίες των τοπωνυμίων, όπως ονομασίες ποταμών, ρεμάτων, κορυφών βουνών. 39

40 Εικόνα 37 Τμήματα του ελληνικού χάρτη. Με αχνές γραμμές φαίνεται ο αυστριακός χάρτης. Πολλές πληροφορίες που φαίνονται στον αυστριακό χάρτη δεν υπάρχουν στον ελληνικό, ενώ ξεχωρίζουν οι κύριες ισοϋψείς καμπύλες του ελληνικού χάρτη. Επάνω, στον ελληνικό χάρτη δεν υπάρχει η ονομασία της κορυφής του βουνού. Κάτω, δεν υπάρχουν οι ονομασίες των ρεμάτων. Εικόνα 38 Τμήμα του αυστριακού χάρτη. Όλες οι ισοϋψείς γραμμές έχουν το ίδιο πάχος. 40

41 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ελληνικών χαρτών, που εμφανίζεται σε μερικά σημεία, είναι η μεγαλύτερη ακρίβεια αποτύπωση του αναγλύφου μιας περιοχής, σε σχέση με τους αυστριακούς χάρτες, κυρίως στη χάραξη της κοίτης των ποταμών και των λιμνών. Εικόνα 39 Τμήμα του Αξιού ποταμού. Στον ελληνικό χάρτη φαίνεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια η κοίτη του ποταμού, ενώ στον αυστριακό χάρτη που αχνοφαίνεται είναι γενικευμένη. Εικόνα 40 Τμήμα αυστριακού χάρτη που απεικονίζονται οι εκβολές του αξιού ποταμού στο Θερμαϊκό κόλπο. Αχνοφαίνονται οι λεπτομέρειες που απεικονίζονται στον ελληνικό χάρτη. 41

42 Εικόνα 41 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη της Generalkarte, που απεικονίζεται η λίμνη Κερκίνη. Δεξιά, το αντίστοιχο τμήμα στον ελληνικό χάρτη. Φαίνεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια η μεταβολή της στάθμης του νερού και ο σχηματισμός της περιοδικής λίμνης. Εικόνα 42 Επάνω, τμήμα του αυστριακού χάρτη, που απεικονίζεται η λίμνη των Γιαννιτσών. Κάτω, το αντίστοιχο τμήμα στον ελληνικό χάρτη. Απεικονίζεται με λεπτομέρεια η κοίτη της λίμνης, όπως και οι γύρω ποταμοί που εκβάλουν σ αυτή. 42

43 Εικόνα 43 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη της Generalkarte, που απεικονίζεται η λίμνη Ταχίνου στις Σέρρες. Δεξιά, το αντίστοιχο τμήμα στον ελληνικό χάρτη, στο οποίο φαίνονται πιο λεπτομερώς οι περιοχές της λίμνης όπου είναι χαμηλότερη η στάθμη του νερού, όπως και οι περιοχές με λιμνάζοντα νερά. Μία επιπλέον προσθήκη στους ελληνικούς χάρτες της Generalkarte έγινε με τη γραμμή των ορίων των επαρχιών, χαρακτηριστικό απαραίτητο για τη στρατιωτική χρήση των χαρτών, καθώς με τον τρόπο αυτόν ορίζονται οι περιοχές επιρροής των μεγάλων πόλεων. Σε αυτό το σημείο διακρίνεται και η χρησιμότητα των ελληνικών χαρτών, κυρίως κατά την περίοδο των βαλκανικών πολέμων. Εικόνα 44 Τμήματα των αυστριακών χαρτών στα οποία φαίνονται με αχνά γράμματα τα όρια και οι ονομασίες των επαρχιών από τους ελληνικούς χάρτες. 43

44 Στον ελληνικό παράγωγο χάρτη της Generalkarte, στο φύλλο των Βοδενών, εμφανίζεται μία επιπλέον κόκκινη γραμμη, η οποία δεν εμφανίζεται ούτε στους αυστριακούς χάρτες, αλλά ούτε συνεχίζεται στο ελληνικό φύλλο της Θεσσαλονίκης. Τα όρια που υποδεικνύει όμως, θυμίζουν πολύ τα σημερινά σύνορα του Ελληνικού Κράτους. Εικόνα 45 Επάνω, τμήμα του ελληνικού χάρτη, στο οποίο φαίνεται με την κόκκινη γραμμή το όριο το οποίο είναι σχεδιασμένο. Κάτω, λεπτομέρεια του παραπάνω χάρτη. Το όριο που είναι σχεδιασμένο μοιάζει με το σημερινό σύνορο της Ελλάδας. 44

45 Ο σχεδιασμός του οδικού δικτύου των χαρτών, στο μεγαλύτερο τμήμα τους συμπίπτει στους χάρτες των αυστριακών και των ελληνικών εκδόσεων της Generalkarte. Σε μερικά σημεία στο φύλλο των Βοδενών, πιθανόν λόγω διαφοράς στη χωροθέτηση των οικισμών (αναλύεται εκτενώς στο επόμενο κεφάλαιο), εμφανίζονται μεταβολές των δρόμων από ελληνικό χάρτη σε σχέση με τον αυστριακό. Εικόνα 46 Τμήμα του αυστριακού χάρτη των Βοδενών, στο οποίο αχνοφαίνονται οι δρόμοι που σχεδιάστηκαν στον ελληνικό χάρτη. Επίσης, υπάρχουν διαφορές στη χωροθέτηση των οικισμών. Εικόνα 47 Τμήμα του ελληνικού χάρτη των Βοδενών, στο οποίο αχνοφαίνονται οι επιπλέον δρόμοι του αυστριακού χάρτη. 45

46 Οι χάρτες της Generalkarte εκτός από τις γεωγραφικές πληροφορίες που περιέχουν, περιλαμβάνουν και πλήθος θεματικών συμβόλων, όπως γέφυρες, ερείπια, τα οποία ήταν χρησιμα στη στρατιωτική χρήση των χαρτών. Σε αρκετά σημεία, μερικά από αυτά τα σύμβολα δεν εμφανίζονται στους ελληνικούς παράγωγους χάρτες. Εικόνα 48 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη. Δύο ξυλινες γέφυρες υπάρχουν κατά μήκος του ποταμού. Δεξιά, το αντίστοιχο τμήμα στον ελληνικό χάρτη. Δεν υπάρχουν τα σύμβολα για τις ξύλινες γέφυρες, όπως επίσης δε σχεδιάζονται και οι δρόμοι που οδηγούν σ αυτές. Εικόνα 49 Αριστερά, τμήμα του αυστριακού χάρτη, στον οποίο διακρίνονται τρία σημεία με το σύμβολο και την ονομασία του ερείπιου. Δεξιά, το αντίστοιχο τμήμα στον ελληνικό χάρτη, στο οποίο μόνο ένα σημείο έχει το σύμβολο του ερειπίου και ένα σημείο έχει μόνο την ονομασία. 46

47 4.2 Σύγκριση χαρτών Generalkarte και ελληνικών παράγωγων με τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1: και 1: Για την εξέλιξη της χαρτογράφησης της περιοχής του Νομού Κιλκίς, εκτός από τη μελέτη και τη σύγκριση των χαρτών της Generalkarte με τους παράγωγούς τους, απαραίτητη είναι η σύγκρισή τους με τους χάρτες της ΓΥΣ. Για τη μελέτη των διαφορών μεταξύ των χαρτών χρησιμοποιείται η μέθοδος της «ψηφιακής διαφάνειας». Αρχικά παρατηρούμε την απόδοση του αναγλύφου στους αυστριακούς χάρτες της Generalkarte σε σχέση με τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000, καθώς και τους αντίστοιχους ελληνικούς παράγωγους της Generalkarte με τους χάρτες της ΓΥΣ. Σε γενικές γραμμές, οι παλιοί χάρτες αποτυπώνουν το εδαφικό ανάγλυφο με αρκετά μεγάλη ακρίβεια. Στην παρατήρηση βοηθάει πολύ ο χρωματισμός των χαρτών της Generalkarte, μαζί με τις ισοϋψείς καμπύλες. Μικρές μετατοπίσεις υπάρχουν κυρίως στον σχεδιασμό της γραμμής των ποταμών, ενώ το σχήμα είναι σχεδόν το ίδιο (σχήμα 50). Εικόνα 50 Τμήμα του αυστριακού φύλλου χάρτη των Βοδενών. Θολά φαίνεται ο χάρτης της ΓΥΣ κλίμακας 1: Στην απόδοση του εδαφικού αναγλύφου υπάρχει μεγάλη ταύτιση, ενώ στη γραμμή του ποταμού Αξιού υπάρχει μια μετατόπιση της γραμμής προς τα δυτικά στο χάρτη της ΓΥΣ (με το πορτοκαλί η γραμμή του ποταμού στον χάρτη της ΓΥΣ, με το κόκκινο στον χάρτη της Generalkarte). 47

48 Εικόνα 51 Τμήμα του αυστριακού φύλλου χάρτη της Θεσσαλονίκης. Αχνοφαίνεται ο χάρτης της ΓΥΣ κλίμακας 1: Πολύ μεγάλη ταύτιση στην αποτύπωση του αναγλύφου, ακόμα και στη χάραξη των χειμμάρων. Εικόνα 52 Τμήμα του ελληνικού φύλλου χάρτη των Βοδενών. Σε δεύτερο επίπεδο φαίνεται ο χάρτης της ΓΥΣ. Κι εδώ μεγάλη ταύτιση στην απόδοση του αναγλύφου, με μικρή μετατόπιση προς τα δυτικά του ποταμού Αξιού στον χάρτη της ΓΥΣ (η κόκκινη γραμμή δείχνει το σχήμα του ποταμού στον παλιό ελληνικό χάρτη, η πορτοκαλί στον χάρτη της ΓΥΣ) 48

49 Εικόνα 53 Τμήμα του ελληνικού φύλλου χάρτη της Θεσσαλονίκης, στο οποίο φαίνεται σε δεύτερο επίπεδο το ανάγλυφο από τους χάρτες της ΓΥΣ. Αρκετά μεγάλη σχέση στην απόδοση του εδάφους. Στο χρονικό διάστημα από το 1928 έως το 1930, με απόφαση του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Ε. Βενιζέλου, πραγματοποιήθηκαν μεγάλα αποστραγγιστικά έργα στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, για λόγους ανάγκης, που δημιουργήθηκαν με την έλευση μεγάλου πληθυσμού προσφύγων στην περιοχή, ώστε να δημιουργηθούν μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αποτέλεσμα αυτών των έργων ήταν η αποξήρανση πολλών λιμνών της περιοχής, οι οποίες φαίνονται στους παλαιότερους χάρτες της Generalkarte και στους παράγωγούς της. Οι μεταβολές διακρίνονται στην παρακάτω σύγκριση εκείνων των χαρτών με τους χάρτες της ΓΥΣ. Εκτός από τη λίμνη Δοϊράνη, σχεδόν όλες οι άλλες λίμνες έχουν αλλάξει πάρα πολύ σε μέγεθος και σχήμα, ενώ οι περισσότερες έχουν αποξηρανθεί. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η λίμνη η λίμνη Αρτζάν με τη λίμνη Αματόβου που αποξηράνθηκαν τελείως, ενώ η λίμνη Κερκίνη έχει μεγάλες αλλαγές στο μέγεθός της. Η λίμνη Πικρολίμνη είχε επίσης αρκετές αλλαγές στη μορφή της. 49

50 Εικόνα 54 Η λίμνη Δοϊράνη στον αυστριακό χάρτη (κόκκινη γραμμή) και στον χάρτη της ΓΥΣ (πορτοκαλί γραμμή). Το σχήμα της λίμνης έχει μεταβληθεί πολύ λίγο, κυρίως στην ανατολική της πλευρά λόγω αποστραγγιστικών έργων. Εικόνα 55 Μεταβολή στο μέγεθος και στο σχήμα δέχθηκε και η λίμνη Πικρολίμνη. Αριστερά, φαίνεται αχνά ο αυστριακός χάρτης της Generalkarte. Η λίμνη αποτελούνταν από δύο μικρές λίμνες, που ενώθηκαν σε μία μεγαλύτερη στο χάρτη της ΓΥΣ. Δεξιά, φαίνεται αχνά ο ελληνικός χάρτης της Generalkarte, όπου σ αυτόν η λίμνη ήταν μία, κι έπειτα στον χάρτη της ΓΥΣ, άλλαξε σχήμα και μέγεθος. 50

51 Εικόνα 56 Η λίμνη Κερκίνη στον αυστριακό χάρτη της Generalkarte και στον χάρτη της ΓΥΣ. Η λίμνη έχει αποξηρανθεί από τη βόρεια πλευρά της, ενώ μεγάλωσε προς τη βορειοδυτική και τη νοτια πλευρά της, με τη βοήθεια μεγάλων φραγμάτων. Εικόνα 57 Η λίμνη Κερκίνη στον ελληνικό χάρτη της Generalkarte εμφανίζεται μικρότερη, ενώ φαίνονται οι περιοχές που δημιουργούνταν η περιοδική λίμνη σε περιόδους υπερχείλισης. 51

52 Εικόνα 58 Αριστερά, τμήμα του χάρτη της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000, στο οποίο φαίνεται αχνά ο αυστριακός χάρτης της Generalkarte. Απεικονίζονται οι λίμνες Αρτζάν και Αματόβου, ο οποίες τη δεκαετία του 30 αποξηράνθηκαν. Δεξιά, λεπτομέρεια με τη λίμνη Αρτζάν. Φαίνεται η λίμνη που ακολούθως τη θέση της πήραν μεγάλες καλλιεργήσιμες περιοχές. Η μελέτη του οδικού δικτύου στους χάρτες της Generalkarte και στους χάρτες της ΓΥΣ είναι αρκετά δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Το δίκτυο αυτό, στους παλιούς χάρτες, όπως και στους σημερινούς, σε μεγάλο βαθμό «ενώνει» τους γειτονικούς οικισμούς. Λόγο των αλλαγών που υπέστησαν οι οικισμοί στην πάροδο του χρόνου, αλλά και λόγω ακρίβειας αποτύπωσης των χαρτών, υπάρχουν αρκετές διαφορές στη διάταξή του. Στους σύγχρονους χάρτες της ΓΥΣ το οδικό δίκτυο των χαρτών της ΓΥΣ είναι πολύ πιο πυκνό και με περισσότερες διαβαθμίσεις. Το σιδηροδρομικό δίκτυο από την άλλη πλευρά, έχει διατυρηθεί σχεδόν στη θέση που ήταν στους χάρτες της Generalkarte. Η μόνη διαφορά είναι στη σιδηροδρομική γραμμή που ενώνει το Πολύκαστρο (Καρασούλι) με το Χέρσο (Χίρσοβα), που στους χάρτες της ΓΥΣ δεν υπάρχει. 52

53 Εικόνα 59 Τμήμα του αυστριακού φύλλου χάρτη των Βοδενών, ενώ αχνά φαίνεται ο χάρτης της ΓΥΣ σε κλίμακα 1: Το σιδηροδρομικό δίκτυο, στις γραμμές από Θεσσαλονίκη Γευγελή και Θεσσαλονίκη Δοίράνη, είναι μέχρι σήμερα στην ίδια θέση. Στους παλαιούς χάρτες της Generalkarte υπάρχει επιπλέον μία γραμμή που ενώνει το Καρασούλι με τη Χίρσοβα. Εικόνα 60 Λεπτομέρεια, στην περιοχή του Πολυκάστρου Αξιούπολης. Και στους δύο χάρτες υπάρχει πέρασμα του σιδηροδρομικού δικτύου από τη μία πλευρά του ποταμού στην άλλη, όμως σε διαφορετική θέση (κόκκινο στον αυστριακό χάρτη, πορτοκαλί στον χάρτη της ΓΥΣ). Η θέση του οδικoύ δικτύου στην ίδια περιοχή και στους δύο χάρτες είναι η ίδια (περιοχή του πορτοκαλί κύκλου). 53

54 Εικόνα 61 Περιοχή Καστανούσσας Σερρών. Επάνω, το τμήμα του οδικού και του σιδηροδρομικού δικτύου στον χάρτη της ΓΥΣ, κάτω με αχνές γραμμές τα αντίστοιχα δίκτυα στον αυστριακό χάρτη της Generalkarte. Υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες στους χάρτες, με μια μετακίνηση των δικτύων του αυστριακού χάρτη προς τα νότια. Εικόνα 62 Περιοχή της πόλης του Κιλκίς. Επίσης μεγάλες ομοιότητες του οδικού δικτύου στον χάρτη της ΓΥΣ και της Generalkarte (με τις αχνές γραμμές). Διαφορά στη θέση υπάρχει λόγω μετατόπισης στην χωροθέτηση της πόλης του Κιλκίς στον χάρτη της Generalkarte. 54

55 Ο χάρτης της ΓΥΣ σε κλίμακα 1: χρησιμοποιείται για τη σύγκριση των χαρτών σε περιοχές εκτός ελληνικών συνόρων. Εικόνα 63 Τμήμα του χάρτη των Σερρών σε κλίμακα 1: της ΓΥΣ, στην περιοχή των σημερινών Σκοπίων. Αχνά φαίνεται ο αυστριακός χάρτης της Generalkarte. Το ανάγλυφο στους χάρτες είχει μεγάλες ομοιότητες. Εικόνα 64 Λεπτομέρεια του παραπάνω χάρτη. Ομοιότητες υπάρχουν και στις γραμμές των ποταμών, όπως στο σιδηροδρομικό και το οδικό δίκτυο. 55