Αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας: Θεωρία και Πράξη

Transcript

1 Κολίτση Φιλοθέη ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΣΤΟ ΚΣΕ 1. Τίτλος Σεναρίου Αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας: Θεωρία και Πράξη 2. Εµπλεκόµενες γνωστικές περιοχές Τα γνωστικά αντικείµενα που εµπλέκονται στη διδασκαλία είναι η Λογοτεχνία, η Ιστορία, η Πληροφορική, τα Καλλιτεχνικά, Μουσική 3. Προαπαιτούµενες γνώσεις των επιµορφούµενων Οι επιµορφούµενοι θα πρέπει να είναι εξοικειωµένοι µε α) την πλοήγηση στο διαδίκτυο β) την οµαδοσυνεργατική µέθοδο γ) βασικά στοιχεία Θεωριών Μάθησης & Θεωριών Λογοτεχνίας 4. Στόχοι Η απεµπλοκή των επιµορφούµενων συναδέλφων από τον συνήθη παθητικό τους ρόλο ως ακροατών (στα µετωπικού τύπου παραδοσιακά σεµινάρια) και η εµπλοκή τους σε ενεργούς ρόλους µέσα στη µαθησιακή διαδικασία, επιτελώντας το έργο των µαθητών µέσα από ένα παιχνίδι ρόλων (προσοµοίωση τάξης). Κατ επέκταση η συνειδητοποίηση των ταυτοτήτων που έχουµε και των ρόλων που επιτελούµε ως δάσκαλοι (ή επιµορφωτές) αλλά και ως µαθητές (ή επιµορφούµενοι) και η σταδιακή µεταβολή αυτών προς το καλύτερο και αποτελεσµατικότερο Η «έµπρακτη εφαρµογή» της διδακτικής πρότασης (τεχνική του modelling) και όχι η από καθέδρας παρουσίασή της, µε κινητοποίηση των αισθήσεων και συναισθηµατική εµπλοκή των επιµορφούµενων στη µαθησιακή διαδικασία (αυτό δηλαδή που θέλουµε να επιτύχουµε στην τάξη µε τους µαθητές µας) Η εφαρµογή στην πράξη της οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και η εκτίµηση των θετικών παραµέτρων αυτής, όπως: συνεργασία και δηµιουργία στο πλαίσιο της οµάδας, παρουσίαση των αποτελεσµάτων της οµάδας στην ολοµέλεια του τµήµατος Η εφαρµογή της διερευνητικής-ανακαλυπτικής µάθησης στην

2 2 πράξη µε τη συνακόλουθη αίσθηση της χαράς-απόλαυσης για την ανακάλυψη της νέας γνώσης Η εφαρµογή στην πράξη βασικών αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων µε συν-διαµόρφωση του περιεχοµένου της διδασκαλίας Η χρήση των ΤΠΕ για τη διδασκαλία φιλολογικών µαθηµάτων στην πράξη Φροντίδα για το «άνοιγµα» και το «κλείσιµο» της µαθησιακής διαδικασίας Ειδικότεροι στόχοι Σύντοµη συζήτηση γύρω από τις έννοιες Θεωρία Λογοτεχνία Εκπαίδευση και συνειδητοποίηση ότι οι στόχοι που θέτουµε στο µάθηµα έχουν άµεση σχέση µε τις θεωρητικές µας απόψεις για τη Λογοτεχνία Σχολιασµός του Νέου Αναλυτικού Προγράµµατος (πλεονεκτήµατα µειονεκτήµατα) (α) Παρουσίαση χρήσιµων εργαλείων για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας (β) Σύγκριση αγγλόφωνου σεναρίου µε τα αντίστοιχα ελληνικά και υπογράµµιση των εναλλακτικών προτάσεων για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας (γ) Ανάθεση µικρών δραστηριοτήτων για το µάθηµα της Λογοτεχνίας µε αξιοποίηση της ζωγραφικής και της µουσικής Κριτικός σχολιασµός ενδεικτικού Φύλλου Εργασίας (Η Χιροσίµα στη Λογοτεχνία) Καλλιέργεια συνεργασίας και πνεύµατος οµαδικότητας 5. Απαιτούµενη υλικοτεχνική υποδοµή Η υλικοτεχνική υποδοµή που χρησιµοποιήθηκε κατά την υλοποίηση του σεναρίου ήταν: Εργαστήριο Πληροφορικής µε σύνδεση στο διαδίκτυο. Εποπτικό υλικό (βιντεοπροβολέας) Φύλλα Εργασίας ιευθύνσεις στο ιαδίκτυο Ιστολόγιο της διδάσκουσας (Φιλοθέη Κολίτση) 6. ιάρκεια Ολοκλήρωση της διδασκαλίας σε 3 ώρες 2

3 3 7. Ανάλυση περιεχοµένου Να συνειδητοποιήσουν οι επιµορφούµενοι την άµεση σχέση Θεωρίας Λογοτεχνίας Εκπαιδευτικής Πρακτικής Να διευρύνουν το πεδίο των διδακτικών τους πρακτικών, συγκρίνοντας ελληνόφωνα και αγγλόφωνα σενάρια στο µάθηµα της Λογοτεχνίας Να συνδέσουν τη Λογοτεχνία µε άλλες Τέχνες (ζωγραφική, µουσική) Να εξοικειωθούν µε τον σχεδιασµό Φύλλων Εργασίας στη Λογοτεχνία Να συνηθίσουν στην πρακτική του αναστοχασµού µετά από κάθε διδακτική πρακτική 8. Συσχετισµός µε το υλικό των ΚΣΕ Η διδασκαλία αυτή ακολουθεί το υλικό και το ΑΠΣ των ΚΣΕ και ειδικότερα την ενότητα «Αξιολόγηση και προσαρµογή εκπαιδευτικών σεναρίων και δραστηριοτήτων». 9. Οργάνωση τµήµατος Έγινε ελεύθερη συζήτηση µε την ολοµέλεια του τµήµατος. Στη συνέχεια οι επιµορφούµενοι εργάστηκαν σε 2 οµάδες τριών και 2 οµάδες δύο ατόµων, µε σταθµό εργασίας στην κάθε οµάδα και διαφορετικό Φύλλο Εργασίας. Υπήρχαν συγκεκριµένοι ρόλοι για το κάθε µέλος της οµάδας: χειριστής Η/Υ, γραµµατέας, αναγνώστης. Στις 2µελείς οµάδες τα µέλη εναλλάσσονταν στον ρόλο του αναγνώστη. Οι επιµορφούµενοι δραστηριοποιήθηκαν, συνεργάστηκαν και συνέθεσαν τις εργασίες τους και στη συνέχεια η κάθε οµάδα την παρουσίασε στην ολοµέλεια της τάξης. Στο τέλος έγινε πάλι συζήτηση µε την ολοµέλεια της τάξης. 10. ιδακτικές προσεγγίσεις και στρατηγικές Οι βασικές αρχές στις οποίες στηρίχθηκε το παρόν σενάριο είναι: Η τεχνική του modelling (δε «λέω» αλλά «δείχνω») το µαθητοκεντρικό µοντέλο διδασκαλίας η οµαδοσυνεργατική µέθοδος 3

4 4 11. Περιγραφή Σεναρίου οι βασικές αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων (συνδιαµόρφωση του περιεχοµένου του σεναρίου) η διερευνητική-ανακαλυπτική µάθηση ο ρόλος του επιµορφωτή ως εµψυχωτή διευκολυντή της όλης διαδικασίας φροντίδα για το «άνοιγµα» και το «κλείσιµο» της όλης διαδικασίας Άνοιγµα διδασκαλίας Η διδασκαλία ξεκίνησε µε ένα βιντεάκι, απόσπασµα από την ταινία «Ο κύκλος των χαµένων ποιητών», στο οποίο µπορεί κάποιος να διαβάσει κάποιες θεωρητικές αρχές (τι είναι η Λογοτεχνία) και ταυτότητες (εκπαιδευτικών και µαθητών) καθώς και διδακτικές πρακτικές (πώς διδάσκουµε Λογοτεχνία). Φάση Α : Το παραπάνω κινηµατογραφικό απόσπασµα έδωσε το έναυσµα για µία σύντοµη θεωρητική συζήτηση πάνω στους άξονες: Θεωρία Λογοτεχνία Εκπαίδευση, κατά τη διάρκεια της οποίας συζητήθηκαν α) Ποικίλες προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας (παραδοσιακή, µοντέρνα, µετα-µοντέρνα) β) Εκπαιδευτικές Πρακτικές γ) Νέο Αναλυτικό Πρόγραµµα (πλεονεκτήµατα µειονεκτήµατα) Φάση Β ραστηριότητες που συµπεριλάµβαναν επεξεργασία Φύλλων Εργασίας κατά οµάδες και στη συνέχεια παρουσίαση του αποτελέσµατος της οµάδας στην ολοµέλεια του τµήµατος. α) Εξοικείωση µε το µεθοδολογικό εργαλείο Digital storytelling (Ψηφιακή διήγηση) Προτεινόµενη ιστοσελίδα: β) Παρουσίαση του αγγλόφωνου σεναρίου µε εναλλακτικές προτάσεις για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας «Guess who is coming to dinner (από υλικό που µας δόθηκε στο ΠΑΚΕ από την Σοφία Νικολαΐδου) γ) ραστηριότητα για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας µε αξιοποίηση της µουσικής. Ενδεικτική διδακτική ενότητα: «Ένα παλιό µήνυµα για τον σύγχρονο κόσµο» (Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Γυµνασίου) Προτεινόµενη ιστοσελίδα: 4

5 5 δ) ραστηριότητα για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας µε αξιοποίηση της ζωγραφικής. ιδακτική ενότητα: Ο Υπερρεαλισµός στην ποίηση Προτεινόµενη ιστοσελίδα: Παρουσίαση του αποτελέσµατος των οµάδων στην ολοµέλεια του τµήµατος. Φάση Γ Συζήτηση πάνω σε ένα Φύλλο Εργασίας σε διδακτική ενότητα µε θέµα «Η Χιροσίµα στη Λογοτεχνία». Κριτικός σχολιασµός του Φύλλου εργασίας στην ολοµέλεια του τµήµατος. Κλείσιµο Η διδασκαλία κλείνει µε προβολή ολιγόλεπτου βίντεο (συνδυασµός ποίησης εικόνας µουσικής), που δηµιουργήσαµε στο ιαπολιτισµικό Γυµνάσιο Ευόσµου µε τους µαθητές µου και το οποίο στη συνέχεια ανεβάσαµε στο youtube. Θα πρέπει να δηλωθεί εξ αρχής πώς οι επιµορφούµενοι ρωτήθηκαν αν επιθυµούν και αν θα έβρισκαν χρήσιµο το συγκεκριµένο µάθηµα να συµπεριλάβει: θεωρητική συζήτηση, δραστηριότητες µε φύλλα εργασίας και συζήτηση πάνω σε φύλλο εργασίας, οπότε έγινε προσπάθεια ώστε ο διδακτικός χρόνος να κατανεµηθεί σύµφωνα µε τις επιθυµίες τους και τις ανάγκες τους, έχοντας πάντα όµως στο µυαλό τους βασικούς διδακτικούς στόχους του σεναρίου αυτού. 12. Φύλλα Εργασίας Τα Φύλλα Εργασίας που ακολουθούν δηµιουργήθηκαν ειδικά για να καλύψουν τις ανάγκες του µαθήµατος στο ΚΣΕ από τη διδάσκουσα. 5

6 6 Φάση Β Οµάδα 1 Φύλλο Εργασίας 1 Digital Storytelling 1) Στην ιστοσελίδα του youtube (µπαίνετε στο google και πληκτρολογείτε youtube) να βρείτε και να ακούσετε 2 ή 3 βιντεάκια σχετικά µε το Digital Storytelling (ψηφιακή διήγηση) Εναλλακτικά επισκεφτείτε τη σελίδα και επιλέξτε να ακούσετε 2 ή 3 βιντεάκια σχετικά µε το Digital Storytelling. 2) Γράψτε τα 7 βασικά σηµεία µιας «ψηφιακής διήγησης» ( Digital Storytelling ) 3) Να σχολιάσετε την πιθανή χρήση του παραπάνω εργαλείου στη διδασκαλία της λογοτεχνίας - µεθοδολογικό εργαλείο για τον καθηγητή - µέσο έκφρασης για τον µαθητή Οµάδα 2 Φύλλο Εργασίας 2 Αγγλόφωνο σενάριο στη λογοτεχνία «Guess who is coming to dinner» 1) Nα διαβάσετε το αγγλόφωνο σενάριο «Guess who is coming to dinner» 2) Να εντοπίσετε τα βασικά του σηµεία και να το παρουσιάσετε στην τάξη. 3) Να επισηµάνετε οµοιότητες και διαφορές σε σχέση µε τα σενάρια λογοτεχνίας που έχετε υπόψη σας από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα 6

7 7 4) Να σχολιάσετε τον τρόπο προσέγγισης της λογοτεχνίας και τον τρόπο αξιοποίησης των ΤΠΕ στο εν λόγω σενάριο. Οµάδα 3 Φύλλο Εργασίας 3 «Ένα παλιό µήνυµα στον σύγχρονο κόσµο» 1) Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα και δείτε το βίντεο «In the year 2525» 2) Έχοντας µπροστά σας τους στίχους του τραγουδιού στα ελληνικά και στα αγγλικά να επισηµάνετε τις οµοιότητες µε το κείµενο «Ένα παλιό µηνυµα στον σύγχρονο κόσµο) 3) Στην ίδια ιστοσελίδα να παρακολουθήσετε το βιντεάκι που οπτικοποιεί το παραπάνω κείµενο. 4) Τι είδους αξιοποίηση των ΤΠΕ έχουµε στις παραπάνω δραστηριότητες; Να προτείνετε µια ακόµη δραστηριότητα αξιοποίησης των ΤΠΕ για το ίδιο κείµενο. Οµάδα 4 Φύλλο Εργασίας 4 «Υπερρεαλισµός και ζωγραφική» 1) Στις παρακατω ιστοσελίδες να εντοπισετε τα βασικά σηµεια της αυτόµατης γραφης

8 8 2) Στις παρακάτω ιστοσελίδες να διαλέξετε ένα πινακα ζωγραφικής που σας αρέσει και να συνθέσετε ένα κείµενο, αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία σας µε τον «τρόπο της αυτόµατης γραφής» 4) Τι είδους αξιοποίηση των ΤΠΕ έχουµε στην περίπτωση αυτή; Φάση Γ Κριτικός σχολιασµός του Φύλλου Εργασίας που ακολουθεί που σχεδιάστηκε από τη διδάσκουσα. «Η Χιροσίµα στη Λογοτεχνία» Φύλλο Εργασίας [Οι µαθητές έχουν ήδη διαβάσει, επεξεργαστεί και παρουσιάσει στην ολοµέλεια της τάξης λογοτεχνικά κείµενα σχετικά µε τη Χιροσίµα στη Λογοτεχνία. Έτσι το παρόν Φύλλο Εργασίας αποσκοπεί στο να ταυτιστούν µε διάφορους ρόλους και να γράψουν πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις µέσα από διάφορες οπτικές γωνίες ή έναν διάλογο. Η φάση αυτή είναι κατεξοχήν δηµιουργική, διότι τα παιδιά δηµιουργούν δικά τους «γλωσσικά» και πολυτροπικά κείµενα.] ΑΠΟΣΤΟΛΗ Αποστολή σας είναι να ταυτιστείτε µε τον ρόλο και την οπτική του Αµερικανού πιλότου-θύτη που αντικρίζει έναν Γιαπωνέζο ή µια Γιαπωνέζα (θύµατα), που επέζησαν της ατοµικής βόµβας της Χιροσίµα. Ως Αµερικανός πιλότος έχετε πλήρη ελευθερία να νιώθετε ό,τι εσείς επιλέξετε, όπως για παράδειγµα ενοχή και τύψεις για την πράξη σας ή κανένα αίσθηµα ενοχής και πίστη ότι κάνατε το καθήκον σας. Μπορεί να είστε σκληροί µε τους άλλους ή ακόµη πιο σκληροί µε τον εαυτό σας. Καθώς είστε ο Αµερικανός πιλότος σκέφτεστε και µιλάτε σε α πρόσωπο. ραστηριότητα 1 η : Να γράψετε µία (1) παράγραφο που θα είναι αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, από την οπτική γωνία του Αµερικανού πιλότου (θύτη) που έριξε την ατοµική βόµβα στη Χιροσίµα και αντικρίζει τα θύµατα της ατοµικής έκρηξης. 8

9 9 Η αφήγηση αυτή να εµπεριέχει: - 3 βασικά συναισθήµατα (τι νιώθει ο αφηγητής-πιλότος;) τα οποία θα αναπτύξετε και θα αιτιολογήσετε - 1 απόφαση (τι θέλει να κάνει ο αφηγητής-πιλότος;) ραστηριότητα 2 η : Να δηµιουργήσετε µια προβολή παρουσίασης χρησιµοποιώντας: α) φράσεις από την αφήγησή σας, το διήγηµα της ιδώς Σωτηρίου «Το έγκληµα» και τη συνέντευξη του πραγµατικού πιλότου Paul Tibbets. β) εικόνες από τον φάκελο HIROSHIMA. Προτεινόµενη ιστοσελίδα: ραστηριότητα 3η: «ιαγωνισµός αφίσας για την Ειρήνη» Να δηµιουργήσετε µια αφίσα για την ειρήνη χρησιµοποιώντας το υλικό που σας δίνεται. - Εικόνες από τους φακέλους α) «ΕΙΡΗΝΗ» β) HIROSHIMA Μουσείο Ειρήνης Χιροσίµα (Hiroshima Peace Memorial Museum) Φράσεις από το δικό σας κείµενο που γράψατε - Φράσεις α) από το κείµενο που διαβάσατε και επεξεργαστήκατε β) από τα παράλληλα λογοτεχνικά κείµενα που σας δόθηκαν Ηλεκτρονικός φάκελος: «Ποιήµατα για την ειρήνη» 9

10 Ανατροφοδότηση Στο τέλος υπήρχε η πρόθεση να δοθεί ειδικό Φύλλο Ανατροφοδότησης στους επιµορφούµενους για να καταγράψουν ποικίλα σχόλια και αξιολογικές κρίσεις, που προέκυψαν από τη διδακτική αυτή πρόταση, που εστιάστηκε στην ενεργητική συµµετοχή των συµµετεχόντων και στην εργασία τους σε οµάδες. Ωστόσο, επειδή η ώρα είχε ήδη περάσει, τα σχόλια των επιµορφούµενων έγιναν προφορικά. Οι επιµορφούµενοι τοποθετήθηκαν τόσο απέναντι στη διδακτική διαδικασία όσο και απέναντι στη δική τους στάση και συµµετοχή, µε απώτερο στόχο να έχουν στο µυαλό τους να αντιµετωπίζουν κριτικά ακόµη και τις ίδιες τους τις ενέργειες, έτσι ώστε οι απλές πρακτικές διαδικασίες να µετατραπούν σε διαδικασίες µε µορφωτικό περιεχόµενο. 14. Πρόσθετες Πληροφορίες Βιβλιογραφία: Επιµορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης, 2011, Τεύχος 1: Γενικό Μέρος, Β Έκδοση Αναθεωρηµένη και Βελτιωµένη, Πάτρα, Μάιος Επιµορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης, 2011, Τεύχος 3 : Κλάδος ΠΕ02, Β Έκδοση Αναθεωρηµένη και Βελτιωµένη, Πάτρα, Μάιος Πρόγραµµα Σπουδών για τη ιδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας στο Γυµνάσιο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, 2011 Αποστολίδου Β., Καπλάνη Β., Χοντολίδου Ε. (Οµάδα Έρευνας για τη ιδασκαλία της Λογοτεχνίας), ιαβάζοντας Λογοτεχνία στο Σχολείο: Μια Νέα Πρόταση ιδασκαλίας, Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000 Βακαλούδη Αναστασία, ιδάσκοντας και Μαθαίνοντας µε τις Νέες Τεχνολογίες: Θεωρία και Πράξη, Αθήνα, Πατάκης, 2003 Γιαννακοπούλου, Ε. Σχεδιασµός ιδακτικής Ενότητας", Πρόγραµµα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, τόµος ΙΙI, Αθήνα, ΕΚΕΠΙΣ, Κουλαϊδής Βασίλης (επιµ.). Σύγχρονες ιδακτικές Προσεγγίσεις για την ανάπτυξη Κριτικής & ηµιουργικής Σκέψης για τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση. Αθήνα: ΟΕΠΕΚ,

11 11 Μαυροσκούφης. & Μυρογιάννη Ε. Φιλόλογοι στον Υπολογιστή, Αθήνα, Καλειδοσκόποιο, 2004 Νικολαΐδου Σοφία & Γιακουµάτου Τερέζα, ιαδίκτυο και ιδασκαλία. Ένας οδηγός για κάθε ενδιαφερόµενο και πολλές προτάσεις για τους φιλολόγους, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 2001 Νικολαΐδου Σοφία, Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες: Από τη θεωρία στη διδακτική πράξη, Αθήνα, Κέδρος, 2009 Νικολαΐδου Σοφία: Ηλεκτρονικό Υλικό που περιλαµβάνει ελληνόφωνα και αγγλόφωνα σενάρια (όπως για παράδειγµα το Guess who is coming to dinner ). ικτυογραφία Digital Storytelling (Ψηφιακή διήγηση) Υπερρεαλισµός: Ποίηση (Εµπειρίκος) (Εγγονόπουλος) (Magritte) (Dali) «Ένα παλιό µήνυµα στον σύγχρονο κόσµο» (Υλικό Προτάσεις) Φωτογραφίες από την ατοµική έκρηξη στη Χιροσίµα και Ποιήµατα για την Ειρήνη Μουσείο Ειρήνης Χιροσίµα (Hiroshima Peace Memorial Museum) Συνέντευξη του Αµερικανού πιλότου Paul Tibbets 11