ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ

Transcript

1 ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Πηπρηαθή κειέηε κε ζέκα: Τοςπιστικέρ επισειπήσειρ και Βιώσιμη ανάπτςξη: Η πεπίπτωση τηρ Καλαμπάκαρ. Φνηηήηξηα: Γκαπαγκάνη Βαΐτσα Α.Μ.: Σξηκειήο επηηξνπή Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Μεηνύια Ρ., Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Μέιε: Θενδσξνπνύινπ Δ., Αλαπι. Καζεγήηξηα αξδηαλνύ Δ., Λέθηνξαο Αζήλα,

2 ΠΡΟΛΟΓΟ ην πιαίζην ηεο νινθιήξσζεο ηνπ πξνπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ζην ηκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο ηνπ Υαξνθνπείνπ Παλεπηζηεκίνπ, πξαγκαηνπνηήζεθε ε εθπφλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο πηπρηαθήο κειέηεο, ε νπνία θέξεη ηνλ ηίηιν: «Σνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο θαη Βηψζηκε αλάπηπμε: Ζ πεξίπησζε ηεο Καιακπάθαο». Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο θαη εηδηθφηεξα ηεο πφιεο ηεο Καιακπάθαο έγηλε κε ζθνπφ ηελ παξνπζίαζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ ηεο πφιεο ζε ζρέζε κε ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. Ζ θαηαγσγή κνπ απφ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή θαζψο θαη ην ελδηαθέξνλ κνπ γη απηήλ, κε ψζεζαλ ζηελ επηζπκία λα δηεξεπλήζσ ηε ζπκβνιή ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ θαη θαη επέθηαζε ζηε βησζηκφηεηα ηνπ ηφπνπ. Σειεηψλνληαο ην ζχληνκν απηφ πξφινγν, αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ φινπο φζνπο κε βνήζεζαλ ζηελ εθπφλεζε ηεο πηπρηαθήο κνπ κειέηεο, ν θαζέλαο κε ηνλ ηξφπν ηνπ. Ηδηαίηεξα επραξηζηψ ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα θα Ρ. Μεηνχια γηα ηελ αλάζεζε θαη επηκέιεηα ηεο εξγαζίαο απηήο, θαζψο θαη γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα θαη θαζνδήγεζή ηεο. Παξάιιεια, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά, ηα άιια δχν κέιε ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο, ηελ θα Δ. Θενδσξνπνχινπ θαη ηδηαίηεξα ηελ θα Δ. αξδηαλνχ γηα ηηο ρξήζηκεο παξαηεξήζεηο θαη ζπκβνπιέο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρηεί ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα. Σέινο, δε ζα κπνξνχζα λα κελ απεπζχλσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ γηα ηελ πνιχηηκε ππνζηήξημε, εζηθή θαη πιηθή, πνπ απιφρεξα κνπ πξνζέθεξαλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο 4εηήο θνίηεζεο κνπ ζην Υαξνθφπεην Παλεπηζηήκην. 2

3 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία ζπληάρζεθε ζηα πιαίζηα ησλ πξνπηπρηαθψλ ζπνπδψλ ζην ηκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο ηνπ Υαξνθνπείνπ Παλεπηζηεκίνπ. ηφρνο ηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζπκβνιήο ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ βηψζηκε αλάπηπμε ηεο Καιακπάθαο. Παξνπζηάδνληαη αξθεηέο βηβιηνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο βησζηκφηεηαο, ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη ηνλ βηψζηκν ηνπξηζκφ. ηε ζπλέρεηα γίλεηε ε κειέηε πεξίπησζεο ηεο πφιεο Καιακπάθαο, φπνπ εξεπλψληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ε επίδξαζε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηε βηψζηκε αλάπηπμε ηεο πφιεο. ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο κειέηεο, παξνπζηάδεηαη ε έξεπλα ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ηδηνθηήηεο θαη ππαιιήινπο ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ πνπ εδξεχνπλ ζηελ Καιακπάθα. Ζ κειέηε πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίσλ, ελψ ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ έγηλε κε ηε ρξήζε ησλ ζηαηηζηηθψλ πξνγξακκάησλ SPSS/Excel θαζψο θαη κε ηελ εθηίκεζε ππνδεηγκάησλ παιηλδξφκεζεο. Λέμεηο θιεηδηά: Βηψζηκε αλάπηπμε, ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, ηνπξηζκφο, βηψζηκνο ηνπξηζκφο. ABSTRACT The present thesis was composed in the frames of undergraduate program in the Department of Home Economics and Ecology of Harokopio University. The aim is to study the contribution of tourism business in sustainable development of Kalambaka. Presented several bibliographic information about the concept of sustainability, sustainable development and sustainable tourism. Then become a case study of the city of Kalambaka where investigated the characteristics and impact of tourism business in sustainable city development. In the latter part of the study presents the research carried out to owners and employees of tourism business located in Kalambaka. The study was conducted using questionnaires, and data analysis was performed using the statistical programs SPSS/Excel and the estimation regression models. Keywords: Sustainable Development, Tourism Business, Tourism, Sustainable Tourism. 3

4 ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ βηψζηκε (ή αεηθφξνο) αλάπηπμε απνηειεί έλαλ ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλν θαη ρξεζηκνπνηεκέλν φξν ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ απμαλφκελε δηεζλήο αλεζπρία γηα ηηο επηπηψζεηο ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ ζην πεξηβάιινλ, νη νδεγίεο θαη νη αλαθνξέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζηελ πηνζέηεζε κέηξσλ πνπ ζα ζπλδπάδνπλ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο (π.ρ. αλαλεψζηκεο κνξθέο ελέξγεηαο, αλαθχθισζε απνξξηκκάησλ) θαζψο θαη ε επαηζζεζία ησλ πνιηηψλ ζηηο πεξηπηψζεηο ξχπαλζεο θαη ζπαηάιεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ ζηελ ρψξα καο θαη παγθνζκίσο (θαζνδεγνχκελε απφ ηηο Πεξηβαιινληηθέο Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο) έρνπλ αλάγεη ηνλ φξν ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζε εμέρνπζα ζέζε ζηελ θαζεκεξηλφηεηά καο. Ζ βηψζηκε αλάπηπμε βξίζθεη εθαξκνγή ζε φινπο ηνπο ηνκείο ιεηηνπξγίαο ελφο θξάηνπο ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη εζληθφ επίπεδν. Βησζηκφηεηα ελφο ζπζηήκαηνο ιεηηνπξγίαο ππάξρεη κφλν φηαλ ην ζχζηεκα απηφ πξεζβεχεη ηηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Καη είλαη γεγνλφο πσο κέζσ ηεο πνιηηηθήο πνπ αθνινπζείηαη απφ ην θξάηνο παξάγνληαη πξντφληα θαη ππεξεζίεο πνπ θαιχπηνπλ ηηο ησξηλέο αλάγθεο ησλ πνιηηψλ αιιά θαη δηαζθαιίδνπλ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ κειινληηθψλ γελεψλ. Ζ αλάγθε πηνζέηεζεο ησλ αξρψλ βηψζηκεο αλάπηπμεο θξίλεηαη πιένλ επηηαθηηθή θαη έρεη σο ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ αιιά θαη ηνπ πεξηβάιινληνο καθξνπξφζεζκα. θνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο είλαη λα δηεξεπλεζνχλ θαη λα αλαιπζνχλ νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ βηψζηκε αλάπηπμε ηεο Καιακπάθαο ζε ζρέζε κε ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ηεο πφιεο. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ν ζηφρνο απηφο, πξαγκαηνπνηήζεθε ζπζρέηηζε κε πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο γηα δηάθνξεο ρψξεο. Ζ παξνχζα κειέηε ρσξίδεηαη ζε δπν βαζηθά κέξε, ην ζεσξεηηθφ θαη ην εκπεηξηθφ. Σν ζεσξεηηθφ θνκκάηη πινπνηήζεθε βάζεη βηβιηνγξαθηθήο θαη ειεθηξνληθήο αλαζθφπεζεο θαη απνηειείηαη απφ επηά θεθάιαηα. ζνλ αθνξά ην εκπεηξηθφ κέξνο, πξαγκαηνπνηήζεθε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα, θαηά ηελ νπνία έιαβαλ κέξνο 143 ηδηνθηήηεο θαη ππάιιεινη ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ πεξηνρή ηεο Καιακπάθαο. Ζ δεηγκαηνιεπηηθή κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ ε ρξήζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Γηα ην ζθνπφ απηφ, εθηηκήζεθαλ αληίζηνηρα νηθνλνκεηξηθά ππνδείγκαηα. πγθεθξηκέλα, ζην πξψην θεθάιαην αλαιχεηαη ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, αλαθέξνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ θαζψο θαη απφςεηο εξεπλεηψλ γηα ηε βησζηκφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ. Σέινο, παξνπζηάδνληαη νη αξρέο γηα ηελ βηψζηκε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ. 4

5 ην δεχηεξν θεθάιαην δηαηππψλνληαη βαζηθέο έλλνηεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ. Αξρηθά, νξίδεηαη ε έλλνηα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη απαξηζκνχληαη νη ηχπνη ηνπξηζκνχ. Έπεηηα, παξνπζηάδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξηζκνχ θαη ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα. ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη ιφγνο γηα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Οξίδεηαη ε έλλνηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη αλαθέξνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ πξντφληνο απηνχ. ην ηέηαξην θεθάιαην πξαγκαηνπνηείηαη αλάιπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ. Δηδηθφηεξα, επηζεκαίλνληαη νη έλλνηεο θαη παξνπζηάδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη ιεηηνπξγίεο ησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, ησλ ηνπξηζηηθψλ γξαθείσλ-πξαθηνξείσλ ηαμηδηψλ, ησλ επηρεηξήζεσλ Tour-Operator θαη ησλ επηρεηξήζεσλ κεηαθνξάο. Δπίζεο, γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο επηρεηξήζεηο εζηίαζεο, αλαςπρήο (ή θπζηθά ζέιγεηξα), ηηο ελδηάκεζεο επηρεηξήζεηο ηνπξηζκνχ θαη ηηο ππεξεζίεο ππνζηήξημεο. ην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη νη ζεκαληηθφηεξνη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί ηεο Διιάδαο. ην έθην θεθάιαην αλαθέξνληαη νη επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία, ζηελ θνηλσλία θαη ζην πεξηβάιινλ. ην έβδνκν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ν ηνπξηζκφο ζηελ πφιε ηεο Καιακπάθαο. Αξρηθά, αλαθέξνληαη ηζηνξηθά, γεσγξαθηθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πφιεο. ηε ζπλέρεηα πξνβάιιεηαη ν πνιηηηζκηθφο ηνπξηζκφο ηεο Καιακπάθαο, δίλνληαο έκθαζε ζην ζεκαληηθφηεξν κλεκείν ηεο, ηα Μεηέσξα. Έπεηηα, αθνινπζεί ε βηβιηνγξαθία ηνπ ζεσξεηηθνχ κέξνπο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο. ηε ζπλέρεηα, ζην φγδνν θεθάιαην αθνινπζεί ην εκπεηξηθφ κέξνο. Αξρηθά, παξνπζηάδνληαη θαη αλαιχνληαη πξνεγνχκελεο εκπεηξηθέο κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε δηάθνξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. ηε ζπλέρεηα, γίλεηαη ε πεξηγξαθή ηεο κεζνδνινγηθήο πξνζέγγηζεο ηεο έξεπλαο πνπ αθνινπζήζεθε. Πην αλαιπηηθά, γίλεηαη πεξηγξαθή ηεο κεζφδνπ δεηγκαηνιεςίαο θαη θαηάξηηζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ην ίδην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη θαη ην πξνθίι ηνπ δείγκαηνο, φπνπ αλαιχνληαη ηα απνηειέζκαηα, φπσο πξνέθπςαλ απφ ηνπο πίλαθεο ζπρλνηήησλ. Αθφκα, ζε απηφ ην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη θαη αλαιχνληαη ηα απνηειέζκαηα απφ ηηο εθηηκήζεηο ησλ ππνδεηγκάησλ ινγηζηηθήο θαη πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο, κέζα απφ ηε ρξήζε δηάθνξσλ εξκελεπηηθψλ κεηαβιεηψλ. Δηδηθφηεξα, γίλεηαη αλαθνξά ζηα απνηειέζκαηα γηα ηηο παξαθάησ παξακέηξνπο: i) ηεο ζο ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο επηρείξεζεο 5

6 πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ii) ηεο ζο ελεκέξσζεο ησλ επηρεηξεκαηηψλ ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο, iii)ηεο πηζαλφηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ επηρεηξεκαηηψλ ζην θφζηνο δεκηνπξγίαο θάπνησλ ππνδνκψλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σέινο, παξαηίζεληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη ην παξάξηεκα ην νπνίν πεξηιακβάλεη ην εξσηεκαηνιφγην πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα θαη φινπο ηνπο πίλαθεο ζπρλνηήησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλα. 6

7 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Κεθάιαην 1 ν : Βηψζηκε αλάπηπμε θαη Σνπξηζκφο Ζ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο Βηψζηκνο ηνπξηζκφο Αξρέο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ Κεθάιαην 2 ν : Βαζηθέο έλλνηεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ Οξηζκφο ηνπ ηνπξηζκνχ Σχπνη ηνπξηζκνχ Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξηζκνχ Ο ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα Κεθάιαην 3 ν : Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ Οξηζκφο θαη δνκή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο Σα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο Κεθάιαην 4 ν : Αλάιπζε ησλ Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ Σνπξηζηηθά θαηαιχκαηα Σνπξηζηηθά γξαθεία Πξαθηνξεία ηαμηδηψλ Tour-Operators Δπηρεηξήζεηο κεηαθνξάο Δπηρεηξήζεηο εζηίαζεο Δπηρεηξήζεηο εγθαηαζηάζεηο αλαςπρήο ή θπζηθά ζέιγεηξα Δλδηάκεζεο επηρεηξήζεηο ηνπξηζκνχ Τπεξεζίεο ππνζηήξημεο Κεθάιαην 5 ν : Υξεκαηνδφηεζε θαη δνκέο νξγάλσζεο - πνιηηηθήο ηνπ ηνπξηζκνχ Πεγέο Υξεκαηνδφηεζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ Οη ζεκαληηθφηεξνη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί ηεο Διιάδαο Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ Ο Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (Δ.Ο.Σ.) Σν Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην ηεο Διιάδνο (Ξ.Δ.Δ.) Ο Οξγαληζκφο Σνπξηζηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (ΟΣΔΚ) Κεθάιαην 6 ν : Δπηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ Δπηπηψζεηο ζηελ νηθνλνκία Δπηπηψζεηο ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκφ Δπηπηψζεηο ζηνπεξηβάιινλ

8 Κεθάιαην 7 ν : Ο ηνπξηζκφο ζηελ πφιε ηεο Καιακπάθαο Ηζηνξηθά, γεσγξαθηθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Καιακπάθαο Ο πνιηηηζκηθφο ηνπξηζκφο ηεο Καιακπάθαο Σα Μεηέσξα Ηεξφο Ναφο Κνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ Σν πήιαην ηεο Θεφπεηξαο Ζ Παιηά Πφιε ηεο Καιακπάθαο Καζηξάθη Σν έζηκν ηνπ Ατ Γηψξγε ηνπ Μαληειά Ξπινγιππηηθή ρνιή Καιακπάθαο ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Κεθάιαην 8 ν : Δκπεηξηθή Αλάιπζε Πξνεγνχκελεο Δκπεηξηθέο Μειέηεο Μεζνδνινγία δεηγκαηνιεπηηθήο έξεπλαο Σν πξνθίι ηνπ δείγκαηνο Δθηίκεζε ππνδεηγκάησλ παιηλδξφκεζεο Δθηίκεζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζο ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο επηρείξεζεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο Δθηίκεζε πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζο ελεκέξσζεο ησλ επηρεηξεκαηηψλ ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο ηνπο Δθηίκεζε ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο πηζαλφηεηαο ζπκκεηνρήο ησλ επηρεηξεκαηηψλ ζην θφζηνο δεκηνπξγίαο θάπνησλ ππνδνκψλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΑΡΘΡΩΝ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΤΥΝΟΣΖΣΩΝ ΤΠΟΓΔΗΓΜΑΣΑ ΠΑΛΗΝΓΡΟΜΖΖ ΔΡΩΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ

9 Κεθάιαην 1 ν : Βηώζηκε αλάπηπμε θαη Σνπξηζκόο 1.1. Η έλλνηα ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο Ο φξνο βησζηκφηεηα ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε δσή θαη θπξίσο κε ηελ επηβίσζε ησλ φλησλ, ησλ αηφκσλ κέζα ζηελ θνηλσλία, αιιά θπξίσο κέζα ζην πεξηβάιινλ. Καη απηφ γηαηί απφ ην πεξηβάιινλ κπνξεί θαη έρεη δσή είηε ην δστθφ, είηε ην θπηηθφ βαζίιεην. κσο, ζηηο κέξεο καο, ε βηψζηκε αλάπηπμε δελ ελδηαθέξεη κφλν ηνπο πεξηβαιινληνιφγνπο. Δλδηαθέξεη φινπο ηνπο θιάδνπο ησλ επηζηεκψλ, νη νπνίνη, θαζέλαο απφ ην δηθφ ηνπ γλσζηνινγηθφ ππφβαζξν, πξνηείλνπλ θαη ηα θαηάιιεια εξγαιεία γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Βέβαηα ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάπηπμεο δελ ζα ήηαλ ζεηηθά, εάλ νη επηζηεκνληθνί θιάδνη δξνπλ απηφλνκα, ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππφςε θαη ηνπο ππφινηπνπο. Οη νηθνλνκηθνί, θνηλσληθνί, ρσξηθνί, πνιηηηζκηθνί, θαη άιινη παξάγνληεο δε δηακνξθψλνληαη αλεμάξηεηα αιιά αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη αιιειεπηδξνχλ ν έλαο πάλσ ζηνλ άιιν, δηακνξθψλνληαο ην ηειηθφ απνηέιεζκα. Ζ θαιή ζπλεξγαζία θαη επηθνηλσλία ζα νδεγήζεη θαη ζηε ζσζηή ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ, ψζηε λα εθαξκφδνληαη νη θαηάιιειεο δξάζεηο ζηελ θαηάιιειε πεξηνρή θαη ηελ θαηάιιειε ρξνληθή ζηηγκή. Ο επηζηεκνληθφο φξνο, ζε ζρέζε κε κία απιή αλάιπζε, δελ απέρεη ζρεδφλ θαζφινπ, θαζψο ζχκθσλα κε απηφλ βηψζηκε αλάπηπμε είλαη ε κεηάβαζε πξνο κία θνηλσλία πην αλζξψπηλε θαη κε θαιχηεξεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο. Βηψζηκε ινηπφλ νλoκάδεηαη ε αλάπηπμε εθείλε, ε νπνία αληαπνθξίλεηαη ζηηο απαηηήζεηο ησλ ζεκεξηλψλ γελεψλ, ρσξίο λα ζέηεη ζε θίλδπλν ηηο απαηηήζεηο ησλ γελεψλ πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Δίλαη δειαδή έλλνηα ηαπηφζεκε κε ηελ «αεηθφξν αλάπηπμε» πνπ ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ε αέλαε δσή θαη πξνηεξαηφηεηά ηεο ε εμαζθάιηζε πνηφηεηαο δηαβίσζεο ζε φινπο ηνπο ηνκείο (πεξηβάιινλ, νηθνλνκία, πνιηηηζκφ θαη άιια), γηα φινπο θαη γηα πάληα. (Μεηνχια, 2006). Πνιχ ζπρλά, αθνχγoληαο ηνλ φξν «βηψζηκε αλάπηπμε», έξρεηαη ζην κπαιφ θάπνησλ ε βησζηκφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. πσο θάλεθε, απηφ είλαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν θπζηθφ, εθφζνλ ε πξνέιεπζε ηνπ φξνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ πεξηβαιινληηθφ παξάγνληα. Σε ζχγρξνλε φκσο επνρή ν φξνο «βηψζηκε αλάπηπμε» έρεη ππεξβεί ην θαζαξά θαη απζηεξά πεξηβαιινληηθφ πιαίζην. Απνδείρζεθε φηη ε πνιππινθφηεηα ηεο «βησζηκφηεηαο» επηδξά ζηε ιεηηνπξγία ηνπιάρηζηνλ ηεζζάξσλ δηαθνξεηηθψλ ζπζηεκάησλ: ηνπ νηθνζπζηήκαηνο, ηνπ νηθνλνκηθνχ, ηερλνινγηθνχ θαη θνηλσληθνχ. Γηα λα είλαη δπλαηή ε δεκηνπξγία κηαο κειινληηθήο νδνχ βησζηκφηεηαο είλαη απαξαίηεην λα εμεηαζηεί ε αιιειεπίδξαζε ησλ παξαπάλσ ζπζηεκάησλ. Μαθξνρξφληεο έξεπλεο έδεημαλ φηη ζηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο ζα έπξεπε λα πξνζηεζεί αθφκε έλαο πνπ ρσξίο απηφλ δελ κπνξεί λα ππάξμεη βησζηκφηεηα ελφο ηφπνπ: ν πνιηηηζκφο. Ωο πνιηηηζκφο, κε ηελ επξεία εζλνινγηθή έλλνηα, νξίδεηαη ε νιφηεηα πνπ πεξηιακβάλεη ηε γλψζε, ηηο πεπνηζήζεηο, ηελ ηέρλε, ηελ εζηθή, ην δίθαην, ηα ήζε, ηα έζηκα θαη ηηο άιιεο 9

10 ηθαλφηεηεο ή ζπλήζεηεο πνπ απνθηήζεθαλ απφ ηνλ άλζξσπν σο κέινο ηεο θνηλσλίαο (ζχκθσλα κε ηνλ Βξεηαλφ αλζξσπνιφγν Έλη. Μπ. Σάπινξ). ήκεξα, ινηπφλ, ε επεμήγεζε ηνπ φξνπ «βησζηκφηεηα» θαη ε ηειηθή επηηπρία ηεο, αλαθέξνληαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Μάιηζηα ζην πιαίζηφ ηεο δελ εληάζζεηαη κφλν ε αλεμάξηεηε χπαξμε θαη ελδπλάκσζε ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ θαη ησλ αληίζηνηρψλ ηνπο, αιιά ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ν απαηηνχκελνο ζπλδπαζκφο φισλ απηψλ, ψζηε λα ζπλππάξμνπλ αξκνληθά ηφζν ζην παξφλ, φζν θαη ζην κέιινλ, ζε κία αέλαε θαη βηψζηκε κνξθή. ηαλ ε επηηξνπή Brundtland εηζήγαγε ηνλ φξν Βηψζηκε ή Αεηθφξνο ή πληεξήζηκε Αλάπηπμε, ηδηαίηεξα κεηά ηε ζπλδηάζθεςε ηνπ Ρίνπ ην 1992, ε βηψζηκε αλάπηπμε απέθηεζε έλζεξκνπο ππνζηεξηθηέο αιιά θαη θαλαηηθνχο πνιέκηνπο. Οη ηειεπηαίνη ζεψξεζαλ αδχλαηε ηε ζπκθηιίσζε ηεο δηαξθνχο αλάπηπμεο θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπηζηήκνλεο φπσο νη Baker S., Kousis M., Richardson D.,Young S. ζην βηβιίν ηνπο The Politics of Sunstainble Development - Theory, policy and practice within the European Union ππνζηεξίδνπλ φηη ε έθζεζε Brundtland είλαη θαηαδηθαζκέλε λα απνηχρεη, επεηδή ην ράζκα κεηαμχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο είλαη αγεθχξσην. Κάπνηνη άιινη εμέθξαζαλ ηελ πεπνίζεζε φηη ε βηψζηκε αλάπηπμε, πνπ θαηά βάζε είλαη κηα πνιηηηζηηθή κεηάιιαμε, δελ ζα απνηχρεη, ζα ζπλαληήζεη φκσο δπζθνιίεο νη νπνίεο κπνξνχλ λα εμνκαιπλζνχλ κε ηελ απνθαηάζηαζε ησλ πλεπκαηηθψλ θαη εζηθψλ αμηψλ πνπ παξακεξίζηεθαλ ζηελ επνρή ηεο αζχδνηεο αλάπηπμεο. Λχζε είλαη ν ζεβαζκφο ζηελ αμία ηνπ αλζξψπνπ, πνπ ηαπηίδεηαη κε ην ζεβαζκφ ζηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ πνιηηηζκψλ. Ζ ηαχηηζε είλαη εκθαλέζηαηε ζηελ Αgenda '21. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία ζα πξέπεη λα δηέπεηαη απφ ηνλ ακνηβαίν ζεβαζκφ γηα λα είλαη βηψζηκε. Γειαδή ε βηψζηκε αλάπηπμε πξνυπνζέηεη θαη ηε βηψζηκε πνιηηηζηηθή επηθνηλσλία θαη ε ηειεπηαία ην ζεβαζκφ θαη ηε δηαηήξεζε ησλ ηδηαίηεξσλ εζληθψλ πνιηηηζκψλ. Οη αμίεο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο εληζρχνπλ ηνπο εζληθνχο πνιηηηζκνχο, δελ ηνπο θαηαξγνχλ. Ζ επηηπρία ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζεκαίλεη εμαζθάιηζε κηαο θνηλσλίαο πην αλζξψπηλεο θαη κε θαιχηεξεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, κίαο θνηλσλίαο πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο αλάγθεο ησλ γελεψλ πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. (Μεηνχια, 2006) Βηώζηκνο ηνπξηζκόο Ο βηψζηκνο ηνπξηζκφο έρεη απνθηήζεη ελδηαθέξνλ σο έλλνηα απφ ην Δθηφο απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ε έλλνηα απηή πεξηιακβάλεη ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ησλ πξννξηζκψλ. Πνιινί νξγαληζκνί παγθνζκίσο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ UNEP (United Nations Environment Programme), ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ νξηζκφ πνπ αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ (World Tourism Organisation): «Ζ βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ ηνπξηζηψλ θαη ησλ πεξηνρψλ ππνδνρήο, 10

11 πξνζηαηεχνληαο θαη βειηηψλνληαο ηελ επθαηξία γηα ηo κέιινλ. Πξνβιέπεηαη σο απνηέιεζκα ε δηαρείξηζε φισλ ησλ πφξσλ κε ηέηνην ηξφπν έηζη ψζηε νη νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη αηζζεηηθέο αλάγθεο λα κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ, ελψ δηαηεξνχληαη ε πνιηηηζηηθή αθεξαηφηεηα, νη νπζηαζηηθέο νηθνινγηθέο δηαδηθαζίεο, ε βηνινγηθή πνηθηινκνξθία θαη ηα ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο δσήο» (Andereck et al., 2007). Ο Liu (2003) ζεκεηψλεη φηη ν βηψζηκνο ηνπξηζκφο πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ πξνηχπνπ δηαβίσζεο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ βξαρππξφζεζκα θαη καθξνπξφζεζκα. Καηά ηηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κηα ζεηξά απφ εξεπλεηέο έθαλαλ ηελ ππφζεζε φηη νη θάηνηθνη πξέπεη λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο απνθάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηε βησζηκφηεηα ηεο, έηζη ψζηε λα δηαηεξεζεί ε βηνκεραλία. Οη ζρεδηαζηέο ηνπ ηνπξηζκνχ ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, δηφηη έλα κεγάιν κέξνο ησλ ηππηθψλ δηαθνπψλ εμαξηάηαη άκεζα απφ ηνπο θπζηθνχο πφξνπο. Οη επηπηψζεηο ησλ παγθφζκησλ πεξηβαιινληηθψλ αιιαγψλ είλαη ήδε νξαηέο θαη νη αιιαγέο ηνπ θιίκαηνο πξνβιέπεηαη λα έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζε φιν ην θάζκα ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, φπσο νη νξεηλέο, παξάθηηεο θαη παξαιίκληεο πεξηνρέο. ε κηα επνρή κεγάισλ νηθνινγηθψλ αιιαγψλ φπνπ νη παγθφζκηεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζην πεξηβάιινλ δελ κπνξνχλ πιένλ λα ακθηζβεηεζνχλ, θάζε πξφζζεην κέηξν κπνξεί λα βνεζήζεη ζηε κείσζε ησλ αξλεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ. (Dolnicar & Leisch, 2008). χκθσλα κε ηνλ Shaalan I. M. (2005), νη πεξηζζφηεξεο πεξηβαιινληηθέο πξνζπάζεηεο επαηζζεηνπνίεζεο πξέπεη λα απεπζχλνληαη ζηνπο ηνπξίζηεο θαη ηηο ηνπηθέο θνηλφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί ε δήηεζε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη λα αζθήζεη κεγαιχηεξε πίεζε ζηα δηάθνξα ελδηαθεξφκελα κέξε γηα ηε δηαηήξεζε ησλ παξζέλνπ θαη επαίζζεηνπ πεξηβάιινληνο ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ. Οη πνιηηηθέο γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζα πξέπεη λα ζηνρεχνπλ ζηελ πξνψζεζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, λα είλαη αιιειέλδεηεο θαη λα πξνσζνχλ ηελ θνηλσληθή ηζφηεηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, λα είλαη νιηζηηθέο, λα εμηζνξξνπνχλ ηα ζπκθέξνληα ησλ πνιιαπιψλ ρξήζεσλ θαη ρξεζηψλ, λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα δέρνληαη ηε ρσξηθή θαη ρξνληθή κεηαβιεηφηεηα ησλ «θνηλψλ», θαη λα ελζαξξχλνπλ ηελ ζπκκεηνρή ησλ ληφπησλ θαη ηελ απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ (Briassoulis, 2002). Ζ ηζφηεηα απνζθνπεί ζην λα θαιχςεη αιιά θαη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο ηφζν ηψξα (εληφο ησλ γελεψλ) φζν θαη ζην κέιινλ (κεηαμχ ησλ γελεψλ). Δίλαη εμαηξεηηθά δχζθνιε ε ράξαμε θαη ε εθαξκνγή κηαο νπνηαδήπνηε πξνζέγγηζεο γηα ηνλ βηψζηκν ηνπξηζκφ ρσξίο έλαλ ηζρπξφ (ηνπηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ) πξνγξακκαηηζκφ θαη έιεγρν ηεο αλάπηπμεο, θαη ρσξίο ηε 11

12 ζπκκεηνρή, ζε θάπνην βαζκφ, ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ ζηε δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ (Hunter, 1997). Σα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ν ηνπξηζκφο είλαη ζαθψο έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο θιάδνπο γηα ηελ νηθνλνκία ηνπ θφζκνπ, θαη είλαη αλαγλσξηζκέλεο νη επηπηψζεηο ηνπ ζηε θχζε, ζηηο θνηλσλίεο θαη ζηνπο πνιηηηζκνχο. Οη ηπρφλ πξνζπάζεηεο γηα ηελ επίηεπμε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο ζε παγθφζκην επίπεδν ή ζε ηνπηθφ επίπεδν ζα απνηχρνπλ, αλ δελ ιεθζνχλ ππφςε νη επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη αλ νη αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο θαη δηαδηθαζίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο δελ ελζσκαησζνχλ ζην πιαίζην ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πλεπψο, νη ππεχζπλεο πξαθηηθέο ηνπ ηνπξηζκνχ ζα πξέπεη λα εζηηάδνπλ ζηε δηφξζσζε ιαζψλ ηνπ παξειζφληνο θαη ζηελ πξφιεςε εκθάληζεο κειινληηθψλ θαηαζηάζεσλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα, δηεζλείο νξγαληζκνί, φπσο ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (World Tourism Organization) ηνπ ΟΖΔ, έρνπλ εληάμεη δπλακηθά ζηελ αηδέληα ηνπο ηελ πξνψζεζε απηνχ ηνπ ηχπνπ ηνπξηζκνχ. Παξάιιεια, παξαηεξείηαη φηη πιένλ ν βηψζηκνο θαη ππεχζπλνο ηνπξηζκφο δελ απνηειεί έλα εμεηδηθεπκέλν, κηθξφ θνκκάηη ηεο αγνξάο (nichemarket), αιιά ηείλεη λα ιάβεη δηαζηάζεηο καδηθφηεηαο (mainstream). Γηεζλείο αιπζίδεο μελνδνρείσλ έρνπλ ζέζεη θηιφδνμνπο ζηφρνπο κείσζεο ηεο ελεξγεηαθήο ηνπο θαηαλάισζεο θαη ηεο θαηαλάισζεο ζε λεξφ. Παξαθνινπζνχλ απφ θνληά ηελ αιπζίδα ηεο ηξνθνδφηεζεο ησλ πξντφλησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θαη εγθαζηζηνχλ θσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα, ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα κεηψζνπλ ηηο εθπνκπέο ηνπ άλζξαθα. Νέεο θαη ελεξγεηαθά απνηειεζκαηηθέο θαηαζθεπαζηηθέο ιχζεηο, εγθαηαζηάζεηο αθαιάησζεο, απνηειεζκαηηθφο ελεξγεηαθφο εθνδηαζκφο θαη ινγηζκηθά ζπζηεκάησλ ειέγρνπ είλαη κφλν κεξηθνί απφ ηνπο ηνκείο ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο κπνξεί λα αμηνπνηήζεη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Έρεη δηαπηζησζεί φηη ν βηψζηκνο ραξαθηήξαο κηαο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο ή ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ απνηειεί θξηηήξην πνπ ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ ηειηθή επηινγή ηνπ απφ ηνλ ππνςήθην επηζθέπηε. ια ηα ζηνηρεία ζπγθιίλνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ν βηψζηκνο ηνπξηζκφο δελ απνηειεί κία απιή επηινγή ή κηα ελαιιαθηηθή γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ εηαηξηθνχ πξνθίι κηαο επηρείξεζεο. Δίλαη ππνρξέσζε θαη αλάγθε. Δίλαη, ππνρξέσζε, εάλ ζθεθηεί θαλείο ηηο νιέζξηεο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη γηα ηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ε ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ην θαηλφκελν ηεο αιιαγήο ηνπ θιίκαηνο, πφζν κάιινλ φζν γίλεηαη ιφγνο γηα ηε Μεζφγεην. Δίλαη αλάγθε, εάλ ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία επηζπκεί λα ζεσξείηαη «παίθηεο» ηεο δηεζλνχο αγνξάο. Καη ελλνείηαη «παίθηεο» θεξδηζκέλνο, αθνχ ε ελίζρπζε ηνπ πξνθίι κηαο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο κε επηινγέο βησζηκφηεηαο απνηειεί επέλδπζε κε πςειφ, ζηαζεξφ θαη καθξνπξφζεζκν θέξδνο. Ζ πξνψζεζε ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ απνηειεί βέβαηα ππνρξέσζε θαη αλάγθε γηα ηα ίδηα ηα θξάηε. Γη απηφ θαη ζρεδφλ φιεο νη ρψξεο πξφβαιαλ ζηελ έθζεζε ηνπ Λνλδίλνπ, ην πξάζηλν πξνθίι ηνπο. Δίλαη πξνθαλέο φηη πξφθεηηαη γηα έλα κεγάιν ζηνίρεκα πνπ μεπεξλά θαηά πνιχ ηε 12

13 ζηήξημε ηεο εγρψξηαο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο. Δίλαη έλα ζηνίρεκα λέαο αληίιεςεο αλάπηπμεο, κε κηθξφηεξα βξαρππξφζεζκα θέξδε γηα ηηο επηρεηξήζεηο θαη πεξηζζφηεξε έκθαζε ζηελ επεκεξία ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, κνληέιν πνπ θαηά θνηλή νκνινγία απνηειεί ηε κφλε δηέμνδν απφ ηελ θξίζε θαη κφλε επηινγή γηα ην κέιινλ. ( ηε ρψξα καο, ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη Σνπξηζκνχ έρεη ήδε εληάμεη ζηα πξνγξάκκαηά ηνπ, εηδηθφ πξφγξακκα Πξάζηλνο Σνπξηζκφο πνπ ρξεκαηνδνηείηαη απφ ην ΔΠΑ. Σν πξφγξακκα ζηνρεχεη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ ππνδνκψλ κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ, ζηνλ έιεγρν ηνπ ιεηηνπξγηθνχ θφζηνπο κε πεξηνξηζκφ ηεο ζπαηάιεο πφξσλ, θαη ζηελ αχμεζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ησλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ, κέζα απφ παξεκβάζεηο βειηίσζεο ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο, αμηνπνίεζεο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, εμνηθνλφκεζεο χδαηνο θαη νξζήο δηαρείξηζεο απνξξηκκάησλ, θαζψο θαη κέζσ ηεο πηνζέηεζεο θαη πηζηνπνίεζεο ζπζηεκάησλ νηθνινγηθήο ιεηηνπξγίαο. Δίλαη έλα πξφγξακκα, εμαηξεηηθά επέιηθην πνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ρξεκαηνδφηεζεο επξέσο θάζκαηνο δξάζεσλ, φπσο θηηξηαθά θαη δηακνξθψζεηο ρψξσλ, κεραλήκαηα θαη εμνπιηζκφ, θαζψο θαη ακνηβέο ζπκβνχισλ, πηζηνπνηήζεηο πνηφηεηαο θαη έμνδα δηαθήκηζεο θαη πξνβνιήο. Πξφθεηηαη γηα έλα ζεκαληηθφ γηα ηελ πνξεία ηνπ ηνπξηζκνχ πξφγξακκα πνπ αλακέλεηαη λα έρεη θαη ηελ αλάινγε απνξξνθεηηθφηεηα, ζε κηα πεξίνδν πνπ φιν θαη πεξηζζφηεξνη επηζθέπηεο αιιά θαη πνιιέο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο παγθνζκίσο επαηζζεηνπνηνχληαη ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. ηελ Διιάδα, νη επηρεηξήζεηο πνπ ζέβνληαη ηηο αξρέο ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ βιέπνπλ ηνπο ππνςήθηνπο επηζθέπηεο λα πνιιαπιαζηάδνληαη, απνθηνχλ θήκε θαη θεξδίδνπλ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ζηελ εγρψξηα θαη δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά. Αθνινπζψληαο ηηο αξρέο ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ, ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ηνπ θχθινπ δσήο κε ηξφπν θηιηθφ πξνο ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ άλζξσπν, κε γλψκνλα ηελ ηνπηθή παξάδνζε θαη ηζηνξία. ( Αξρέο γηα ηε βηώζηκε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνύ Οη βαζηθέο αξρέο θαη ζηφρνη γηα κηα πξνζέγγηζε ζηνλ ηνπξηζκφ απφ ηελ ζθνπηά ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο είλαη: Βησζηκφηεηα ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα είλαη θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ ζην παξφλ θαη ζην κέιινλ θαζψο θαη νηθνλνκηθά βηψζηκε θαη θνηλσληθά δίθαηε γηα ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο. Ο ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα ελαξκνλίδεηαη κε ην θπζηθφ, πνιηηηζκηθφ θαη αλζξψπηλν πεξηβάιινλ. 13

14 Ο ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα κεξηκλά γηα ηηο επηπηψζεηο ηνπ ζηελ πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά θαη ηελ παξάδνζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Μηα ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηε βηψζηκε αλάπηπμε πξνυπνζέηεη θνηλέο δξάζεηο θαη ζπκκεηνρή ζε απηέο φισλ ησλ θνξέσλ ηνπ δεκνζίνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα θαη απνηειεζκαηηθνχο κεραληζκνχο ζπληνληζκνχ ζε φια ηα επίπεδα. Ζ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο απαηηεί ζπλεξγαζία γηα πνιηηηζκηθέο, ηερλνινγηθέο θαη επαγγεικαηηθέο-νξγαλσηηθέο θαηλνηνκίεο, ηδίσο ζηελ αλάπηπμε εξγαιείσλ νινθιεξσκέλνπ ζρεδηαζκνχ θαη δηαρείξηζεο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Ο ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηε δηεχξπλζε ησλ επθαηξηψλ γηα ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο ζπκβάιινληαο ζην κέγηζην ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία. Ο ηνπξηζκφο ζα πξέπεη λα ζπκβάιεη απνηειεζκαηηθά ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο φισλ θαη ζηνλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ εκπινπηηζκφ ηνπ θάζε ηφπνπ πξννξηζκνχ. Ζ θεληξηθή δηνίθεζε θαη ζπλαθείο θνξείο κε ηε ζπκκεηνρή ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο θαη ησλ Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ ζα πξέπεη λα ζπκβάιινπλ ζηνλ νινθιεξσκέλν ζρεδηαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Πξνηεξαηφηεηα ζα πξέπεη λα δίλεηαη ζηηο δξάζεηο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηνπο κεραληζκνχο ελζσκάησζεο ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θφζηνπο ζηηο επελδχζεηο θαη παξεκβάζεηο γηα ηνλ ηνπξηζκφ. Οη πεξηβαιινληηθά θαη πνιηηηζκηθά επαίζζεηεο πεξηνρέο ζα πξέπεη λα ηχρνπλ ηδηαίηεξεο κέξηκλαο. Ηδηαίηεξε ζεκαζία ζα πξέπεη λα δνζεί ζηε δηάδνζε θαη αληαιιαγή εκπεηξηψλ θαη γλψζεο γηα δξάζεηο θαη ηερλνινγίεο πνπ ελζσκαηψλνπλ ηνλ ηνπξηζκφ ζηε ζηξαηεγηθή βηψζηκεο αλάπηπμεο. Ζ πνιηηηθή βηψζηκεο αλάπηπμεο ζηνλ ηνπξηζκφ απαηηεί θαη ηελ ππνζηήξημε θαη πξνψζεζε πεξηβαιινληηθά θηιηθψλ ζπζηεκάησλ δηαρείξηζεο ηνπ ηνπξηζκνχ. Ηδηαίηεξε πξνζνρή ζα πξέπεη λα δνζεί ζην ξφιν θαη ηηο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ απφ ηηο κεηαθνξέο, ζηελ αμηνπνίεζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ελέξγεηαο θαη ζηε δηαρείξηζε ησλ απνβιήησλ. Ζ πηνζέηεζε θαη εθαξκνγή πεξηβαιινληηθά θηιηθήο δενληνινγίαο είλαη ζεκαληηθή γηα φινπο ηνπο δξψληεο ζηνλ ηνπξηζκφ. Ζ επαηζζεηνπνίεζε φισλ είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ εθαξκνγή ησλ παξαπάλσ αξρψλ θαη ζηφρσλ. 14

15 ιεο νη παξαπάλσ γεληθέο αξρέο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ δηαηππψζεθαλ κε ηε κνξθή Υάξηαο ζην Παγθφζκην πλέδξην ζην Λαλζαξφηηε, ην (Κνθθψζεο Σζάξηαο, 2001) Κεθάιαην 2 ν : Βαζηθέο έλλνηεο ηνπ ηνπξηζηηθνύ θαηλνκέλνπ 2.1. Οξηζκόο ηνπ ηνπξηζκνύ Ο ηνπξηζκφο είλαη κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη φηαλ νη ηνπξίζηεο ηαμηδεχνπλ θαη πεξηιακβάλεη νηηδήπνηε ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ ηαμηδηνχ, ηελ παξακνλή, ηελ επηζηξνθή θαη ηηο αλακλήζεηο κεηά απφ απηφ. Αθφκα, πεξηιακβάλεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ηαμηδησηψλ πνπ γίλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηαμηδηνχ, ηηο αγνξέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη θαη ηηο αιιειεπηδξάζεηο νη νπνίεο ζπκβαίλνπλ κεηαμχ μέλσλ θαη ληφπησλ, θαζψο θαη ηηο επηπηψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ. ηνλ νξηζκφ απηφ, ελζσκαηψλνληαη ηξεηο θάζεηο: ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο πξν ηεο δηελέξγεηαο ηνπ ηαμηδηνχ (ζπιινγή πιεξνθνξηψλ, ζπδήηεζε κε θίινπο θαη ζπγγελείο, δηαζθάιηζε ησλ αλαγθαίσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηαμηδηνχ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ), ηεο ηαμηδησηηθήο κεηαθίλεζεο πξνο θαη απφ ηνλ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ θαη ηεο κεηαθαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο, φπσο είλαη ε αλαπαξαγσγή θσηνγξαθηψλ θαη ε ζπδήηεζε ησλ εκπεηξηψλ πνπ απνθηήζεθαλ απφ ην ηαμίδη. (Λαγφο, 2005) 2.2. Σύπνη ηνπξηζκνύ Ζ ηνπξηζηηθή αγνξά δηαηξείηαη ζε επηκέξνπο κνξθέο αγνξψλ κε βάζε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ νξγαλσηηθή θαη ιεηηνπξγηθή δνκή ησλ ηνπξηζηψλ. Οη δηάθνξεο κνξθέο ηνπξηζκνχ ζρεηίδνληαη κε ηα θίλεηξα θαη ηηο αλάγθεο πνπ νδεγνχλ ηα άηνκα λα θάλνπλ ηνπξηζκφ. Γεληθά, νη άλζξσπνη ηαμηδεχνπλ γηα δχν ιφγνπο. Δίηε γηαηί είλαη ππνρξεσκέλνη λα πάλε θάπνπ γηα επαγγεικαηηθνχο, ζξεζθεπηηθνχο, θηιηθνχο, νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο ή γηα ιφγνπο πγείαο, είηε γηαηί επηζπκνχλ ηελ αλαςπρή, φπσο λα δηαζθεδάζνπλ, λα δήζνπλ ηελ πεξηπέηεηα, λα απνδξάζνπλ απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ή λα μεθνπξαζηνχλ. Σα ηαμίδηα ηεο πξψηεο πεξίπησζεο έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο ζηελ αξραηφηεηα θαη εμαθνινπζνχλ κέρξη ζήκεξα λα πξαγκαηνπνηνχληαη ζε παγθφζκην επίπεδν. Σα ηαμίδηα ηεο δεχηεξεο πεξίπησζεο απνηεινχλ ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ. Ο ηνπξηζκφο θαηεγνξηνπνηείηαη ζε ηξεηο γεληθέο κνξθέο: Σνλ καδηθφ ηνπξηζκφ: Ο καδηθφο ηνπξηζκφο εθθξάδεη ηελ θιαζζηθή κνξθή ηνπξηζκνχ πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο αλαςπρήο, ε νπνία πεξηιακβάλεη κηα ζεηξά απφ δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ θαη έρνπλ σο 15

16 θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηελ μεθνχξαζε θαη ηε δηαζθέδαζε. Ζ κνξθή απηνχ ηνπ ηνπξηζκνχ εθθξάδεη ηελ παξαδνζηαθή αγνξά δηαθνπψλ θαη πεξηιακβάλεη κεγάιν ηκήκα ηνπξηζηψλ, νη νπνίνη δηακέλνπλ ζε μελνδνρεηαθά θαη ινηπά κέζα ηνπξηζηηθήο δηακνλήο. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο αλαπηχρζεθε ηαρχηαηα κεηά ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν θαη πήξε νξγαλσκέλν ραξαθηήξα. απηφ ζπλέβαιαλ ε δεκηνπξγία λέσλ ππνδνκψλ θαη αλσδνκψλ θαη ε αλάπηπμε ησλ ζπλαθψλ βηνκεραληψλ, πνπ ζθνπφ είραλ ηε καδηθή θαη νξγαλσκέλε κεηαθίλεζε θαη θηινμελία ησλ ηαμηδησηψλ-ηνπξηζηψλ. Ζ κεηαπνιεκηθή αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ ζηεξίρηεθε ζην πξφηππν ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, πνπ είρε σο θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηε καδηθφηεηα, ηελ νκαδηθφηεηα θαη ην δηεζληζκφ. Σνλ ηνπξηζκφ ησλ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ: Ο ηνπξηζκφο ησλ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ πεξηιακβάλεη ηα ηαμίδηα πνπ θάλνπλ νη άλζξσπνη κε ζπγθεθξηκέλα ελδηαθέξνληα, ηα νπνία κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ ζε ζπγθεθξηκέλα κέξε θαη ζπλδένληαη κε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, φπσο πγεία, ζξεζθεία, επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Ο ηνπξηζκφο απηήο ηεο κνξθήο, πνιιέο θνξέο, εμηζψλεηαη κε ηνλ «ελεξγφ ηνπξηζκφ». Ζ ελεξγφο ελαζρφιεζε ησλ ηνπξηζηψλ κε ην πνιηηηζηηθφ ή ην θπζηθφ πεξηβάιινλ πνπ επηζθέπηνληαη, ζεσξείηαη βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ ηνπξηζκνχ ησλ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ. Απηφο ν ηνπξηζκφο απνηειεί ηνλ αληίπνδα ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Με ηελ πξνψζεζή ηνπ, επηρεηξείηαη ε αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο πνηνηηθήο αλαβάζκηζεο ηνπ ηνπξηζκνχ, ε νξζνινγηθφηεξε ρξνληθή θαη πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο. Κχξηνο ζηφρνο ηνπ είλαη ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο, ε δηαθνξνπνίεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη ε δεκηνπξγία λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ πνπ λα πξνζειθχνπλ ηνπο ηαμηδηψηεο. ην πιαίζην ηνπ ηνπξηζκνχ ησλ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ, έρνπλ αλαπηπρζεί νη αθφινπζεο επηκέξνπο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ: Κνηλσληθφο ηνπξηζκφο Σνπξηζκφο πγείαο Δθπαηδεπηηθφο ηνπξηζκφο Θξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο πλεδξηαθφο ηνπξηζκφο Δθζεζηαθφο ηνπξηζκφο Σνπξηζκφο θηλήηξσλ Δπαγγεικαηηθφο ηνπξηζκφο Θεκαηηθφο ηνπξηζκφο Αζηηθφο ηνπξηζκφο ή ηνπξηζκφο ησλ πφιεσλ 16

17 Σνλ ελαιιαθηηθφ ηνπξηζκφ: Ο ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο ζηεξίδεηαη ζηνλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν ησλ δηαθνπψλ, πνπ πξνζδηνξίδεη ηε δήηεζε ζπγθεθξηκέλσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, νη νπνίνη επηιέγνληαη απφ ηνλ ηαμηδηψηε-ηνπξίζηα. Ο ηξφπνο απηφο ζπλδέεηαη κε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, φπσο είλαη ν αζιεηηζκφο, ε πεξηήγεζε, ε θπζηνιαηξία. ε θάζε πεξίπησζε, ν ηαμηδηψηεο-ηνπξίζηαο επηιέγεη απηφλνκα ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη δηεμαγσγήο ηνπ ηαμηδηνχ ηνπ. Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ θαη ηηο αλάγθεο ηεο θνηλφηεηαο θηινμελίαο. Έιθνπλ ηνπξίζηεο, νη νπνίνη απνζηξέθνληαη ηνλ νξγαλσκέλν καδηθφ ηνπξηζκφ θαη επηδεηνχλ ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο δηαθνπψλ πνπ ηνπο εθθξάδνπλ ηδενινγηθά θαη ιεηηνπξγηθά. Απεπζχλεηαη ζε αλζξψπνπο πνπ αλαδεηνχλ ηελ θνπιηνχξα, ηηο αμίεο θαη ηνλ ηξφπν δσήο ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ ηνπ ηφπνπ πξννξηζκνχ θαη νη νπνίνη είλαη επαίζζεηνη ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη πνιηηηζκνχ. Οη θπξηφηεξεο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί είλαη νη αθφινπζεο: Αγξνηνπξηζκφο Σνπξηζκφο ππαίζξνπ Αζιεηηθφο ηνπξηζκφο Πεξηεγεηηθφο ηνπξηζκφο Θαιάζζηνο ηνπξηζκφο Οηθνηνπξηζκφο ή νηθνινγηθφο ηνπξηζκφο Πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο Οξεηλφο ηνπξηζκφο Υεηκεξηλφο ηνπξηζκφο Οξεηβαηηθφο ηνπξηζκφο Σνπξηζκφο πεξηπέηεηαο (Lickorish, Jenkins, 2004) 2.3. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζύγρξνλνπ ηνπξηζκνύ Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξηζκνχ πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο-παθέηνπ θαη ηε δηάξζξσζε ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, ζπλνπηηθά είλαη ηα αθφινπζα: Ζ εκθάληζε ησλ εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, φπσο ν ζπλεδξηαθφο, επηρεηξεκαηηθφο, αζιεηηθφο, πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο, είλαη απνηέιεζκα ηεο ηκεκαηνπνίεζεο ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο θαη ζηνρεχεη ζηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ, θαζψο θαη ζηελ θάιπςε ησλ εηδηθφηεξσλ ηνπξηζηηθψλ αλαγθψλ. 17

18 Οη ζεκαληηθέο αιιαγέο πνπ έγηλαλ ζηνλ ηνκέα ηεο παξαγσγήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, φπνπ κηθξέο θαη κεζαίεο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο άξρηζαλ λα ζπγρσλεχνληαη ή λα εμαγνξάδνληαη απφ κεγαιχηεξεο, ζην πιαίζην ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο πνπ ζπλερψο δηεπξχλεηαη ή παγθνζκηνπνηείηαη. Ζ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ «δηαλνκήο» ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, φπνπ ππάξρεη ε ηάζε γηα θάζεηε νινθιήξσζε ηεο αγνξάο, δειαδή παξνρή ππεξεζηψλ ζε φιν ην θάζκα ηεο, απφ ηελ έθδνζε εηζηηεξίνπ, ηελ αεξνπνξηθή κεηαθνξά, ηε δηαλνκή ζην μελνδνρείν κέρξη θαη ηελ παξνρή ζπκπιεξσκαηηθψλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ εκθάληζε λέσλ ηνπξηζηηθψλ αγνξψλ πνπ έρνπλ αηζζεηά ρακειφηεξν θφζηνο πξνζθνξάο ππεξεζηψλ θαη νη νπνίεο, εθκεηαιιεπφκελεο ηελ εμέιημε ησλ αεξνπνξηθψλ κεηαθνξψλ θαη ηελ απειεπζέξσζε ησλ πεξηνξηζκψλ ζηηο αεξνκεηαθνξέο, έρνπλ νδεγήζεη ζηε δηεζλνπνίεζε ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο απφ ηε Μεζφγεην κέρξη θαη ηελ Άπσ Αλαηνιή θαη ηελ Καξατβηθή. Ζ ζπλερήο αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ ηεο ηξίηεο ειηθίαο. Αλ ιάβνπκε ππφςε φηη παξνπζηάδεηαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα ην θαηλφκελν ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη φηη ην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο δηαζέηεη ρξφλν θαη ρξήκα, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ν ηνπξηζκφο ηεο ηξίηεο ειηθίαο ζα απνηειεί πνιχ δπλακηθή θαη πνιιά ππνζρφκελε αγνξά. Ζ εηζβνιή ησλ λέσλ πξνεγκέλσλ ηερλνινγηθψλ ζπζηεκάησλ θαη νη δπλαηφηεηεο ρξεζηκνπνίεζήο ηνπο απφ ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο εληζρχνπλ ηε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο απφδνζήο ηνπο, δεκηνπξγνχλ λένπο ηξφπνπο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ζε φια ηα επίπεδα ηεο ηεξαξρίαο θαη ζπκβάιινπλ ζηελ απφθηεζε αληαγσληζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ, ζην πιαίζην κηαο ζπλερψο κεηαβαιιφκελεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο. Ζ αιιαγή ζηα θαηαλαισηηθά πξφηππα ησλ ηνπξηζηψλ, νη νπνίνη θαηεπζπλφκελνη απφ ηελ αχμεζε ησλ εκπεηξηψλ θαη γλψζεψλ ηνπο, αλαδεηνχλ πιένλ έλα εκπινπηηζκέλν θαη πνηνηηθά δηαθνξνπνηεκέλν ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Ζ εθαξκνγή ησλ λέσλ κεζφδσλ Οξγάλσζεο θαη Γηνίθεζεο, πνπ παξέρεη απνηειεζκαηηθφηεηα ζηε δξάζε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ. Ζ ζπλερψο κεηαβαιιφκελε νηθνινγηθή ζπλείδεζε ησλ ηνπξηζηψλ, ε νπνία είλαη πεξηζζφηεξε δηαδεδνκέλε ζηνπο ηνπξίζηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ρψξεο ηεο Βνξείνπ θαη Κεληξηθήο Δπξψπεο, γηα ηνπο νπνίνπο ην πεξηβάιινλ είλαη απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θξηηήξηα γηα ηελ επηινγή ηνπ ηφπνπ δηαθνπψλ θαη ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηαιχκαηνο. 18

19 Οη κεηαβνιέο ζην πξφηππν ησλ ηνπξηζηηθψλ δηαθνπψλ. ήκεξα, νη ηνπξίζηεο επηζπκνχλ λα πξαγκαηνπνηνχλ πεξηζζφηεξα ηαμίδηα θάζε ρξφλν, αιιά κε ιηγφηεξε ρξνληθή δηάξθεηα. Σν πξφηππν ησλ δηαθνπψλ πνπ πιένλ θπξηαξρεί, είλαη απηφ ησλ νιίγσλ εκεξψλ θαη έρεη ρξνληθή δηάξθεηα 3-5 εκεξψλ. (Γαιάλε Μνπηάθε, 2002) 2.4. Ο ηνπξηζκόο ζηελ Διιάδα Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ άξρηζε ηε δεθαεηία ηνπ 50, φηαλ ε ρψξα αλάξξσλε απφ ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηνλ Δκθχιην πνπ αθνινχζεζε. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 60 ε Δπξψπε άξρηζε λα αλαθαιχπηεη καδηθά ηελ Διιάδα σο έλαλ «παξάδεηζν» απφ εμαηξεηηθά ηνπία, ππέξνρα παξαδνζηαθά εδέζκαηα, θηιφμελνπο αλζξψπνπο θαη «παξζέλα» θχζε. Σα ηξία S- sun, sea and sand- ήηαλ πνιχ δειεαζηηθά θαη πνιχ νηθνλνκηθά. Δληππσζηαθή, φκσο, άλνδνο ηνπ ηνπξηζκνχ ζεκεηψζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ 70, κε ηελ πινπνίεζε ζεκαληηθψλ έξγσλ ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο, φπσο δξφκνη, γέθπξεο, καξίλεο, ιηκάληα ππνδνρήο θαη άιια. Δπίζεο, ηελ πεξίνδν απηή άξρηζαλ λα αμηνπνηνχληαη ηνπξηζηηθνί πφξνη, φπσο παξαιίεο, δάζε, ιίκλεο, ελψ παξάιιεια, βειηηψζεθαλ νη πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε έιμε ησλ ηνπξηζηψλ, φπσο παξνρή άλεηεο δηακνλήο, θαιχηεξεο εζηίαζεο θαη πνηνηηθήο ςπραγσγίαο. Γεληθά, δεκηνπξγήζεθαλ έξγα ππνδνκήο πνπ κπνξνχζαλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ησλ επηζθεπηψλ-ηνπξηζηψλ. Αξρηθά, ν ζρεδηαζκφο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο βαζίζηεθε ζε νηθνλνκηθά θξηηήξηα, φπσο ζηε δεκηνπξγία απαζρφιεζεο, ηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο, ηελ εηζξνή μέλνπ ζπλαιιάγκαηνο. Κχξηα κέξηκλα ήηαλ ε αχμεζε ηεο εηζξνήο ησλ ηνπξηζηψλ ζηε ρψξα, κε απνηέιεζκα, εθείλε ηε πεξίνδν, λα κε δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηηο πεξηβαιινληηθέο ή θνηλσληθέο επηπηψζεηο (Γαιάλε-Μνπηάθε, 2002). ήκεξα, φκσο, αθνινπζείηαη ε αεηθνξηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο καο, ραξαθηεξηζηηθφ ηεο νπνίαο είλαη ε αλάγθε έληαμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην ηνπηθφ θαη ην γεληθφηεξν ζχζηεκα. Ζ ζπκβνιή ηεο ηνπξηζηηθήο νηθνλνκίαο ην 2011 ζην ΑΔΠ ηεο Διιάδαο θηάλεη ην 15,8%, ελψ ε ζπλνιηθή απαζρφιεζε ζηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία ( ζέζεηο εξγαζίαο) αληηζηνηρεί ζην 17,6% ησλ απαζρνινπκέλσλ. Μέρξη ην 2019 ε απαζρφιεζε ζηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία κπνξεί λα απμεζεί ηνπιάρηζηνλ θαηά άηνκα. πγθξηλφκελνο ζε παγθφζκην επίπεδν, ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο θαηαγξάθεη ηθαλνπνηεηηθέο επηδφζεηο. χκθσλα κε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (WTO), ε Διιάδα ην 2011 ήηαλ 17ε ζε επίπεδν δηεζλψλ αθίμεσλ θαη 19ε ζε επίπεδν εζφδσλ. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ην Παγθφζκην Οηθνλνκηθφ Φφξνπκ (WEF) ην 2011, ε ρψξα καο θαηαιακβάλεη ηελ 29ε ζέζε κεηαμχ 139 ρσξψλ ζην Γείθηε Σαμηδησηηθήο θαη Σνπξηζηηθήο Αληαγσληζηηθφηεηαο, ελψ ζην Γεληθφ Γείθηε Αληαγσληζηηθφηεηαο θαηαιακβάλεη κφιηο ηελ 83ε. ( 19

20 Σα ζηνηρεία απηά απνδεηθλχνπλ φηη ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο είλαη έλαο απφ ηνπο ειάρηζηνπο ηνκείο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, ν νπνίνο είλαη αληαγσληζηηθφο ζε παγθφζκην επίπεδν. H Διιάδα, παξά ηε κηθξή ηεο έθηαζε, δηαζέηεη ηδηαίηεξα πινχζην θαη πνηθίιν θπζηθφ πεξηβάιινλ κε μερσξηζηή γεσκνξθνινγία, κε έληνλεο αληηζέζεηο θαη πνιιέο πεξηνρέο κε πςειή νηθνινγηθή αμία. Οη θάηνηθνη θαη νη επηζθέπηεο απνιακβάλνπλ ςπραγσγηθέο επηινγέο απαξάκηιιεο ζε νιφθιεξε ηε Μεζφγεην. πλδπάδνληαο ζχγρξνλεο ππνδνκέο θαη ηελ νκνξθηά ηνπ αξραίνπ θφζκνπ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο θνξπθαίνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο παγθνζκίσο πνπ ηθαλνπνηεί φιεο ηηο ειηθίεο. Καηαηάζζεηαη αλάκεζα ζηνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο πνπ αμίδεη θάπνηνο λα επηζθεθηεί (best-value destinations) γηα ην 2013 ζχκθσλα κε ην Lonely Planet. ( Σν κεζνγεηαθφ θιίκα ηεο Διιάδαο κε ήπηνπο θαη πγξνχο ρεηκψλεο, ζρεηηθά ζεξκά θαη μεξά θαινθαίξηα θαη, γεληθά, καθξέο πεξηφδνπο ειηνθάλεηαο, είλαη ηδαληθφ γηα ηνπξηζκφ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. Ζ Διιάδα δηαζέηεη πεξηζζφηεξα απφ ρηιηφκεηξα παξαιίαο, αθηέο θαη κεγάια θαη κηθξφηεξα λεζηά. Ο επηζθέπηεο κπνξεί λα θηλεζεί ζε δηάθνξα επίπεδα δξαζηεξηνηήησλ, φπσο παξαθνινχζεζε πνπιηψλ ζε πξνζηαηεπκέλεο ιηκλνζάιαζζεο, πεδνπνξία ζε παξζέλα δάζε, επηζθέςεηο ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, εμεξεχλεζε παξαδνζηαθψλ ρσξηψλ θαη εκπεηξίεο εθκάζεζεο παξαδνζηαθψλ ηερλψλ είλαη κεξηθέο απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα απνιαχζνπλ νη επηζθέπηεο. Δπηπιένλ, δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ηα επηθίλδπλα ζπνξ (extreme sports), ην ςάξεκα θαη ην θπλήγη, θαζψο θαη νη ηνπηθέο γαζηξνλνκηθέο παξαδφζεηο απνηεινχλ άθξσο ειθπζηηθέο εκπεηξίεο. Παξζέλεο παξαιίεο, επηβιεηηθά βνπλά, πινχζηα ηζηνξία θαη παξαδφζεηο, ζεακαηηθά ηνπία θαη θεκηζκέλε θηινμελία είλαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνζειθχνπλ επηζθέπηεο απφ φιν ηνλ θφζκν ζηνλ ηφπν καο. Μεηά ηελ επηηπρή δηνξγάλσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004, ε Διιάδα έγηλε ην επίθεληξν ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο, ζεκεηψλνληαο αικαηψδε αχμεζε ζηηο επηζθέςεηο ηνπξηζηψλ. Οη Οιπκπηαθνί Αγψλεο απνηέιεζαλ θαηαιπηηθφ παξάγνληα γηα ηελ αλάπηπμε ππνδνκψλ Σελ ηειεπηαία δεθαεηία, ν αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ απμάλεηαη ζηαζεξά. Σν 2004, 14,2 εθαηνκκχξηα άηνκα επηζθέθζεθαλ ηελ Διιάδα, αξηζκφο πνπ απμήζεθε ζε 17 εθαηνκκχξηα ην 2008, 15,5 εθαηνκκχξηα ην 2012 θαη αλακέλεηαη φηη νη επηζθέπηεο ζα απμεζνχλ ζε 20 εθαηνκκχξηα ηα επφκελα ρξφληα, ζρεδφλ ην δηπιάζην ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Σν 85% πεξίπνπ ησλ επηζθεπηψλ έξρνληαη απφ ηε Γπηηθή Δπξψπε: 21,2% απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, 17,5% απφ ηε Γεξκαλία, 8,8% απφ ηελ Ηηαιία, 5,3% απφ ηε Γαιιία, 5,2% απφ ηελ Οιιαλδία θαη 7,5% απφ ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο. Δπηπιένλ, απμάλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν νη επηζθέπηεο απφ 20

21 ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ηελ Κίλα. ήκεξα, ην 70% ησλ επηζθέςεσλ ιακβάλεη ρψξα θαηά ηελ πεξίνδν κεηαμχ Μαΐνπ θαη Οθησβξίνπ, ελψ νη επηζθέπηεο ζπγθεληξψλνληαη θπξίσο ζηελ Κξήηε (21% ησλ ζπλνιηθψλ θιηλψλ), ζηα Γσδεθάλεζα (17%), ζηα Δπηάλεζα (12%), ζηελ Αηηηθή (9%), ζηε Υαιθηδηθή (6,5%) θαη ζηηο Κπθιάδεο (6%). ηελ Διιάδα, ηε ρψξα κε ηα αλαξίζκεηα λεζηά, ιεηηνπξγνχλ πάλσ απφ ( θιίλεο) μελνδνρεία. Καζψο ε Διιάδα εμειίζζεηαη ζε πξννξηζκφ πνιπηειείαο, εκθαλίδεηαη ε αλάγθε γηα ηελ αχμεζε θαη ηελ αλάπηπμε ζέξεηξσλ νινθιεξσκέλεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, πνπ ζα πξνζθέξνπλ πιήζνο δξαζηεξηνηήησλ. Πξννξηζκνί πνπ πξνζθέξνπλ ηακαηηθά θέληξα, γήπεδα γθνιθ, καξίλεο θαη ζαιάζζηα αζιήκαηα, ζπλεδξηαθά θέληξα, βίιιεο, μελνδνρεία 5 αζηέξσλ, θαζψο θαη ππεξεζίεο εμεηδηθεπκέλσλ αγνξψλ, απνιακβάλνπλ κεγάιε επηηπρία. χκθσλα κε ην Greek Hotel Branding Report 2009, ηα επψλπκα μελνδνρεία ζηελ Διιάδα απνηεινχλ ην 4% ζην ζχλνιν ησλ μελνδνρείσλ θαη ην 19% ζηε ζπλνιηθή δηαζεζηκφηεηα θιηλψλ, ελψ ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο ην πνζνζηφ απηφ θπκαίλεηαη κεηαμχ 25 θαη 40%. ( Ο Γηεζλήο Αεξνιηκέλαο Αζελψλ έρεη αλαγλσξηζηεί σο έλα απφ ηα θαιχηεξα αεξνδξφκηα ηνπ θφζκνπ. Σν 2009, ήηαλ ην κνλαδηθφ επξσπατθφ αεξνδξφκην πνπ παξνπζίαζε αχμεζε ζηνλ αξηζκφ πηήζεσλ. Δπίζεο, ηα πξνγξάκκαηα marketing πνπ πινπνίεζε πξνζέιθπζαλ 12 λέεο αεξνπνξηθέο εηαηξείεο ζηελ Αζήλα. Σα αεξνδξφκηα ηεο Διιάδαο, 40 ζην ζχλνιν, εθ ησλ νπνίσλ ηα 15 είλαη δηεζλή, αλαβαζκίδνληαη γηα λα εμππεξεηήζνπλ ηνπο επηζθέπηεο θαη ηηο πηήζεηο ηζάξηεξ πνπ έρνπλ πιένλ απμεζεί ζεκαληηθά. Δπηπιένλ, πξψελ ζηξαηησηηθά αεξνδξφκηα αλά ηε ρψξα αλαθαηαζθεπάδνληαη γηα πνιηηηθή ρξήζε. Σν εζληθφ νδηθφ ζχζηεκα ζπλδέεη ην Βνξξά κε ην Νφην, ηελ Αλαηνιή θαη ηε Γχζε κε έλα εληαίν θαη άξηηα ζρεδηαζκέλν δίθηπν. Ζ πξφζθαηα νινθιεξσκέλε Δγλαηία Οδφο, πνπ ζπλδέεη ηελ Ζγνπκελίηζα κε ηα Σνπξθηθά ζχλνξα, απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα κεηαθνξάο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Ζ Ηφληα Οδφο πνπ ζπλδέεη ηελ Πάηξα κε ηελ Ζγνπκελίηζα, ζπκπιεξψλεη ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ Αηηηθή Οδφο, ε νπνία βξίζθεηαη θνληά ζηελ πξσηεχνπζα, άιιαμε ηνλ ηξφπν κεηαθνξάο ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αζήλαο θαη απνηειεί κηα ζεκαληηθή νδηθή αξηεξία γηα ηελ εθνδηαζηηθή αιπζίδα πνπ ζπλδέεη ην αεξνδξφκην κε εθνδηαζηηθά θέληξα, ιηκάληα θαη ζηδεξνδξνκηθνχο ζηαζκνχο. Σν ζρεηηθά λέν κεηξφ ηεο Αζήλαο, ην πξψην ηεο ρψξαο, παξνπζηάδεη ηδηαίηεξε επηηπρία θαη ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηε βειηίσζε ησλ αζηηθψλ κεηαθνξψλ. Σν Μεηξφ ηεο Αζήλαο επεθηείλεη ηηο γξακκέο ηνπ θαζψο θαη ην σξάξην ιεηηνπξγίαο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζεί ζηελ απμεκέλε δήηεζε ησλ επηβαηψλ. Νέν Μεηξφ είλαη ππφ θαηαζθεπή ζηε Θεζζαινλίθε. 21

22 Αθίμεηο Σν αλεπηπγκέλν δίθηπν ησλ ηαρχπινσλ πινίσλ ηεο Διιάδαο ζπκπιεξψλεη ηε κεηαθνξηθή ππνδνκή ηεο ρψξαο. Δπηπιένλ, κία λέα ππεξεζία πδξνπιάλσλ μεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ζηελ Διιάδα, ελψλνληαο ηα αλαξίζκεηα Διιεληθά λεζηά. Ζ Διιεληθή θπβέξλεζε έρεη ζηξαηεγηθά επηιέμεη ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο σο ζηφρν πξνηεξαηφηεηαο θαη θαη επέθηαζε ελζαξξχλεη ηε δεκηνπξγία νινθιεξσκέλσλ ηνπξηζηηθψλ ζέξεηξσλ. Ζ παγθνζκίσο αλαγλσξηζκέλε θήκε ηεο Διιάδαο, νη ζαπκάζηνη θπζηθνί πφξνη θαη ε ζσζηή επηινγή αλεμεξεχλεησλ ηνπνζεζηψλ κε ηε δεκηνπξγία άξηζηεο ππνδνκήο απνηεινχλ ηνλ θαηάιιειν ζπλδπαζκφεπηηπρίαο.( Γηεζλείο Σνπξηζηηθέο Αθίμεηο Σειρά Σειρά Πεγή: ΔΣΔ Κεθάιαην 3 ν : Σν ηνπξηζηηθό πξντόλ 3.1. Οξηζκόο θαη δνκή ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξντόληνο Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη έλα ζχλζεην πξντφλ, ην νπνίν ζπληίζεηαη απφ κείγκα πιηθψλ αγαζψλ (π.ρ. θαγεηά, πνηά), άπισλ ππεξεζηψλ (π.ρ. δηαλνκή ζε θαηάιπκα, ςπραγσγία ησλ ηνπξηζηψλ, κεηαθνξά ησλ ηνπξηζηψλ), αιιά θαη θπζηθψλ ζηνηρείσλ (ήιηνο, ζάιαζζα, θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, ζέιγεηξα), πνπ θαηαλαιψλνληαη ή ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πνηθίινπο βαζκνχο απφ ηνπο ηνπξίζηεο (Λαγφο, 2005). Δηδηθφηεξα, ε δνκή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζπληίζεηαη απφ ηα αθφινπζα ζηνηρεία: 1. Με αλαπαξαγόκελνη πόξνη, δειαδή απφ θπζηθά ή ηερλεηά ζηνηρεία ηεο αλζξψπηλεο δεκηνπξγίαο, ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα αλαλεσζνχλ ή λα αλαπαξαρζνχλ. ηνπο κε αλαπαξαγφκελνπο πφξνπο πεξηιακβάλνληαη: 22

23 Φπζηθνί πόξνη: αθηέο, βνπλά, ιίκλεο, πνηάκηα, δάζε, ηακαηηθά ινπηξά, ζπήιαηα, εζληθνί δξπκνί, θπζηθά πάξθα. Ιζηνξηθνί, πνιηηηζηηθνί πόξνη: πφιεηο ηέρλεο, ηζηνξηθά κλεκεία, κνπζεία. 2. Αλαπαξαγόκελνη πόξνη, δειαδή απφ αλαλεψζηκα ζηνηρεία ή δξαζηεξηφηεηεο πνπ είλαη δεκηνπξγήκαηα ηνπ αλζξψπηλνπ πνιηηηζκνχ. ηνπο αλαπαξαγφκελνπο πφξνπο πεξηιακβάλνληαη: Πνιηηηζηηθέο θαη άιιεο εθδειώζεηο: πνιηηηζηηθέο εθζέζεηο, πνιηηηζηηθέο παξαζηάζεηο. Γξαζηεξηόηεηεο απαζρόιεζεο ειεύζεξνπ ρξόλνπ: άζιεζε, παηρλίδηα ππαίζξνπ, πεξηεγήζεηο. Δπηρεηξεκαηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο εθδειώζεηο: ζπλέδξηα, ζπκπφζηα, εκεξίδεο, εκπνξηθέο εθζέζεηο, αγνξέο. 3. πκπιεξσκαηηθέο ππεξεζίεο πξνο ηνπο αλαπαξαγφκελνπο θαη κε αλαπαξαγφκελνπο πφξνπο (πιηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία).ηηο ζπκπιεξσκαηηθέο ππεξεζίεο πεξηιακβάλνληαη: Τπεξεζίεο ππνδνρήο θαηαιύκαηα: μελνδνρεία, δηακεξίζκαηα, ελνηθηαδφκελα δσκάηηα, θαηαζθελψζεηο, θαηαθχγηα. Τπεξεζίεο δηαηξνθήο: εζηηαηφξηα, ηαβέξλεο, δαραξνπιαζηεία, θαθελεία. Δκπνξηθέο θαη ρξεκαηννηθνλνκηθέο ππεξεζίεο: θαηαζηήκαηα ιηαληθνχ εκπνξίνπ, ηξάπεδεο, γξαθεία ηαμηδηψλ θαη ηνπξηζκνχ. Τπεξεζίεο ππνδνκήο: δξφκνη, ζηδεξφδξνκνη, ιηκάληα, αεξνδξφκηα, ηειεπηθνηλσλίεο. Τπεξεζίεο κεηαθνξηθώλ κέζσλ: αεξνπνξηθέο, νδηθέο, ζηδεξνδξνκηθέο, αθηνπιντθέο. 4. Με πιηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία. ηα κε πιηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία πεξηιακβάλνληαη: Αηζζεηηθέο αμίεο (π.ρ. παξαζηάζεηο πνπ δηακνξθώλνπλ νη ηνπξίζηεο από ηνπο ηόπνπο πξννξηζκνύ). Πνιηηηζηηθέο αμίεο (π.ρ. ιανγξαθία, πνιηηηζηηθή παξάδνζε). Πξνζδνθίεο θαη ηθαλνπνίεζε ησλ ηνπξηζηώλ. Δπνκέλσο, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ σο έλα ζχλνιν επηκέξνπο ζηνηρείσλ ή δξαζηεξηνηήησλ, πνπ ζπγθξνηνχλ ην ζπλνιηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ, φπσο θαηάιπκα, κεηαθνξά, ζέιγεηξα θαη ινηπέο δηεπθνιχλζεηο πξνο ηνπο ηνπξίζηεο. Δηδηθφηεξα, πεξηιακβάλεη ην ζπλδπαζκφ φισλ ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, αιιά θαη ησλ ζηνηρείσλ εμππεξέηεζεο ηα νπνία παξέρεη έλαο ηφπνο πξννξηζκνχ, θαη ν ηνπξίζηαο θαηαλαιψλεη ή ρξεζηκνπνηεί, απφ ηε ζηηγκή πνπ θεχγεη απφ ηνλ ηφπν ηεο κφληκεο δηαλνκήο ηνπ σο ηε ζηηγκή πνπ επηζηξέθεη ζε απηφλ. ην 23

24 κπαιφ ηνπ θαηαλαισηή, απηφ ην πξντφλ είλαη κηα ηδέα, κηα πξνζδνθία ή έλα πλεπκαηηθφ δεκηνχξγεκα ζην ζεκείν πψιεζήο ηνπ. Να ζεκεησζεί φηη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη έλα ηδηφκνξθν πξντφλ, πνπ πνηθίιιεη απφ ρψξα ζε ρψξα θαη απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή, θαη δηαθέξεη απφ η άιια πξντφληα ηνπ γεσξγηθνχ ή βηνκεραληθνχ ηνκέα. Απνηειείηαη απφ δηάθνξα επηκέξνπο αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ παξάγνληαη απφ δηαθφξνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ κέρξη πξφηηλνο ηαμηλνκνχληαλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Ωζηφζν, ν ηνπξηζκφο θαίλεηαη λα αληηπξνζσπεχεη έλα ζχλζεην πξντφλ, ην νπνίν νπζηαζηηθά είλαη έλα κείγκα πιηθψλ θαη άπισλ ζηνηρείσλ θαη θαηαηάζζεηαη ζηνπο κεηθηνχο ηνκείο Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξντόληνο Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο είλαη ηα θαησηέξσ: Ζ αδπλακία απνζήθεπζεο. Ζ ακεηαζεηφηεηα. Ζ δηαθνξνπνίεζε. Ζ θζαξηφηεηα. Σν πςειφ ζηαζεξφ θφζηνο. Ζ αιιειεμάξηεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Ζ εηεξνγέλεηα ηεο παξαγσγηθήο ηνπ δνκήο. Ζ αλειαζηηθφηεηα σο πξνο ηηο κεηαβνιέο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο. Ζ ηαχηηζε ηνπ ηφπνπ παξαγσγήο κε ηνλ ηφπν θαηαλάισζεο. Ζ αξρηθά κεγάιε επελδπηηθή δαπάλε γηα ηνπξηζηηθή ππνδνκή θαη αλσδνκή. Ζ επαηζζεζία ζηηο κεηαβνιέο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο (έληνλε επνρηθφηεηα). Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα θαη ε ππνθαηάζηαζε. (Βαξβαξέζνο, 2000, Λαγφο 2005) Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ κηαο πεξηνρήο ζπληίζεηαη απφ πιεζψξα εηεξνγελψλ ζηνηρείσλ πνπ εθθξάδνπλ ηελ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε δχν θαηεγνξίεο: - Σελ πξσηνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηνπο «ηνπξηζηηθνχο πφξνπο» πνπ απνηεινχλ ηε βάζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο (αθηέο, ρισξίδα, παλίδα, κλεκεία θηι.). - Σε δεπηεξνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηηο δηάθνξεο ππνδνκέο, φπσο αεξνδξφκηα, ζπγθνηλσληαθά δίθηπα, δίθηπα ηειεπηθνηλσληψλ θαη αλσδνκέο φπσο γξαθεία ηαμηδηψλ, ηνπξηζκνχ, μελνδνρεία, ηα νπνία δεκηνπξγήζεθαλ γηα λα δηεπθνιπλζεί ε εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ. (Βαξβαξέζνο, 2000) 24

25 3.3. Σα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξντόληνο Τπάξρνπλ πέληε θχξηα ζπζηαηηθά πνπ ζπλζέηνπλ ην ζπλνιηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ηα νπνία είλαη: 1. Σα ζέιγεηξα ηνπ ηόπνπ πξννξηζκνύ Σα ζέιγεηξα είλαη ηα ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ κέζα ζην πεξηβάιινλ ηνπ ηφπνπ πξννξηζκνχ, ηα νπνία, μερσξηζηά θαη ζε ζπλδπαζκφ, ιεηηνπξγνχλ σο αξρηθφ θίλεηξν γηα ηηο ηνπξηζηηθέο επηζθέςεηο. Απηά πεξηιακβάλνπλ: Φπζηθά ζέιγεηξα, φπσο ην ηνπίν, ε ζάιαζζα, νη παξαιίεο θαη ην θιίκα. Καηαζθεπαζκέλα ζέιγεηξα, φπσο είλαη κηα ηζηνξηθή πφιε (π.ρ. Ρψκε, Αζήλα) ή κηα θαηλνχξγηα πφιε ζηα λεφθηηζηα θέληξα αλαςπρήο (π.ρ. Φιφξηληα). Πνιηηηζηηθά ζέιγεηξα, φπσο είλαη ηα ζέαηξα, ηα κνπζεία. Κνηλσληθά ζέιγεηξα, ηα νπνία πξνζδηνξίδνληαη σο επθαηξίεο λα ζπλαληεζεί θαλείο κε ηνπο θαηνίθνπο ελφο ηφπνπ πξννξηζκνχ θαη λα απνθηήζεη εκπεηξία απφ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο. 2. Οη δηεπθνιύλζεηο ηνπ ηόπνπ πξννξηζκνύ Οη δηεπθνιχλζεηο πνπ δηαζέηνπλ νη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί παξέρνπλ ζηνπο ηνπξίζηεο ηε δπλαηφηεηα λα απνιακβάλνπλ ηα ζέιγεηξά ηνπο. ηηο δηεπθνιχλζεηο πεξηιακβάλνληαη ηα θαηαιχκαηα φισλ ησλ ηχπσλ, ηα εζηηαηφξηα, ηα θαθέ κπαξ, ηα κεηαθνξηθά κέζα (ελνηθηάζεηο απηνθηλήησλ θαη ηαμί), θαζψο θαη άιιεο ππεξεζίεο φπσο είλαη ηα ςψληα, ηα θέληξα νκνξθηάο θαη νη πιεξνθνξίεο γηα ηνπο επηζθέπηεο. πλεπψο, ππάξρεη κηα αλαπφθεπθηε αιιεινεπηθάιπςε κεηαμχ ζέιγεηξσλ θαη δηεπθνιχλζεσλ. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλα μελνδνρείν γίλεηαη ζέιγεηξν, απηφ νπζηαζηηθά απνηειεί ην πξσηαξρηθφ θίλεηξν γηα ηελ επίζθεςή ηνπ. Ζ πξσηαξρηθή, ινηπφλ, ιεηηνπξγία ηεο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο είλαη λα παξέρεη δηεπθνιχλζεηο θαη λα είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. 3. Η πξνζπειαζηκόηεηα ηνπ ηόπνπ πξννξηζκνύ Ζ πξνζπειαζηκφηεηα πξνζδηνξίδεηαη κε φξνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επθνιία ή ηε δπζθνιία κε ηελ νπνία νη ηνπξίζηεο κπνξνχλ λα θηάζνπλ ζηνλ ηφπν πξννξηζκνχ ηεο επηινγήο ηνπο. Ζ πξφζβαζε είλαη ζέκα ζπγθνηλσληαθήο ππνδνκήο, φπσο χπαξμε αεξνδξνκίσλ, ιηκαληψλ, απηνθηλεηφδξνκσλ θαη ζηδεξνδξνκηθψλ δηθηχσλ. Δπίζεο, έλα άιιν ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ πξνζπειαζηκφηεηα είλαη ε ζπγθνηλσληαθή ηερλνινγία, ε νπνία δηαθνξνπνηεί ην θφζηνο ηνπ ηαμηδηνχ θαη ην ρξφλν πνπ ρξεηάδεηαη ν ηνπξίζηαο γηα λα θζάζεη ζηνλ ηφπν πξννξηζκνχ ηνπ. 25

26 4. Η εηθόλα ηνπ ηόπνπ πξννξηζκνύ Ζ εηθφλα (image) ηνπ ηφπνπ πξννξηζκνχ εθθξάδεη ηηο παξαζηάζεηο πνπ δηακνξθψλνπλ νη αγνξαζηέο ηνπξίζηεο ζρεηηθά κε φια ηα είδε ησλ πξντφλησλ ηα νπνία αγνξάδνπλ ή ζθέθηνληαη λα αγνξάζνπλ. Οη παξαζηάζεηο ηνπ ηφπνπ πξννξηζκνχ δελ είλαη θαη αλάγθε βαζηζκέλεο ζε εκπεηξίεο ή γεγνλφηα, αιιά ζπλήζσο απνηεινχλ πνιχ ηζρπξά θίλεηξα γηα ηαμίδηα αλαςπρήο ή γηα ηνπξηζκφ. Οπζηαζηηθά, νη παξαζηάζεηο είλαη ην επίθεληξν ηεο πξνψζεζεο ηνπ ηφπνπ πξννξηζκνχ ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά. Ζ έλλνηα ηεο εηθφλαο ζηνλ ηνπξηζκφ έρεη κεγαιχηεξε βαξχηεηα απ φηη ζε νπνηνδήπνηε άιιν θιάδν ηεο νηθνλνκίαο. Οη εηθφλεο πνπ δηακνξθψλνπλ νη άλζξσπνη αλαθνξηθά κε ηνπο πνηθίινπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο, φηαλ εθηηκεζνχλ, αμηνινγεζνχλ θαη ζπλδπαζηνχλ κε άιινπο παξάγνληεο, έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε ιήςε ηαμηδησηηθήο απφθαζεο. 5. Η ηηκή ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξντόληνο Ζ ηηκή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο είλαη ην ζπλνιηθφ θφζηνο ηεο ηαμηδησηηθήο κεηαθίλεζεο, ηεο δηακνλήο θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζε επξεία έθηαζε απφ επηιεγκέλεο ππεξεζίεο ζηνλ ηφπν πξννξηζκνχ ησλ ηνπξηζηψλ. Ζ ηηκή ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ πνηθίιιεη αλάινγα κε ηελ επηινγή ηνπ θαηαιχκαηνο, ηελ επνρή ηνπ ρξφλνπ, ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, ηηο κνξθέο ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ επηιέρζεθαλ θαη ηελ απφζηαζε πνπ πξέπεη λα δηαλπζεί πξνο θάπνην ηφπν πξννξηζκνχ. (Βαξβαξέζνο 2000, Λαγφο 2005) Γεληθά, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηε δηάξζξσζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα θαη επηδξά ζηα επηκέξνπο ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ζπλνιηθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, φπσο νη ππνδνκέο, ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, ε πιεξνθφξεζε, ε πξνβνιή πξνψζεζε, ε εκπνξηθνπνίεζε. Ζ πιεξνθνξηθή, νη λέεο πεγέο ελέξγεηαο, ε ρξεζηκνπνίεζε λέσλ πιηθψλ, νη λέεο ηερληθέο δηαρείξηζεο, νη λέεο ηερλνινγίεο απνηεινχλ εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο νη νπνίνη επηηξέπνπλ αθελφο κελ παξεκβάζεηο ζην θφζηνο ησλ ηνπξηζηηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, αθεηέξνπ δε επηθέξνπλ βειηηψζεηο ζηελ πνηφηεηά ηνπο, ελψ παξάιιεια ηνπο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ. (Aronsson, 2000) Κεθάιαην 4 ν : Αλάιπζε ησλ Σνπξηζηηθώλ Δπηρεηξήζεσλ 4.1. Σνπξηζηηθά θαηαιύκαηα Σν δπλακηθφ θαηαιπκάησλ ή ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα είλαη νη επηρεηξήζεηο ππνδνρήο νη νπνίεο θαλνληθά ή πεξηνδηθά πξνζθέξνπλ ζηνπο πειάηεο ππεξεζίεο δηακνλήο, θαζψο θαη άιιεο ζπλαθείο πξνο ηε δηακνλή ππεξεζίεο, φπσο εζηίαζε, ςπραγσγία, άζιεζε. 26

27 ε γεληθνχο φξνπο, ην θαηαιπκαηηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο δηαθξίλεηαη ζε δχν νκάδεο: ηα Ξελνδνρεία θαη ηα Λνηπά Καηαιχκαηα. ηελ θαηεγνξία ησλ μελνδνρείσλ εληάζζνληαη ηα θχξηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα, ηα νπνία είλαη: Σα μελνδνρεία θιαζηθνχ ηχπνπ. Σα μελνδνρεία ηχπνπ Motel. Σα μελνδνρεία ηχπνπ επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ. Σα μελνδνρεία κηθηνχ ηχπνπ, ζηα νπνία ζπλππάξρνπλ ηα ζηνηρεία ηνπ μελνδνρείνπ θιαζηθνχ ηχπνπ θαη ηνπ μελνδνρείνπ ηχπνπ επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ. Hostels. ηα Λνηπά Καηαιχκαηα (ή ζπκπιεξσκαηηθά θαηαιχκαηα) εληάζζνληαη: Σα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα Σα ελνηθηαδφκελα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα Οη νξγαλσκέλεο θαηαζθελψζεηο (campings). Ξελνδνρεία (θιαζηθνχ ηχπνπ ή επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ) νλνκάδνληαη ηα εκπνξηθά θαηαιχκαηα ππνδνρήο ηα νπνία πξνζθέξνπλ δσκάηηα ή επηπισκέλα δηακεξίζκαηα γηα ελνηθίαζε ζε κηα πεξαζηηθή πειαηεία ή ζε κηα πειαηεία παξακνλήο. Ο ρξφλνο παξακνλήο θαη παξάιιεια ελνηθίαζεο κπνξεί λα θπκαίλεηαη αλά εκέξα, εβδνκάδα ή θαη κήλα. Βαζηθή πξνυπφζεζε παξακέλεη σζηφζν φηη απηφο ν ηχπνο ελνηθίαζεο δελ αληηπξνζσπεχεη κηα ζπλεζηζκέλε θαηνηθία. Σα μελνδνρεία κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ αίζνπζεο εζηηαηνξίσλ, θαθεηέξηα, κπαξ, ηλζηηηνχην νκνξθηάο spa, πηζίλεο, γπκλαζηήξην, αίζνπζεο ςπραγσγίαο, νξγαλσκέλα κε ηηο αλάινγεο ππεξεζίεο. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ μελνδνρείσλ πξαγκαηνπνηείηαη ζχκθσλα κε ην βαζκφ χπαξμεο κηαο ζεηξάο παξαγφλησλ. Απηνί είλαη νη εμήο: - πλζήθεο άλεζεο. - Γηάξθεηα ιεηηνπξγίαο εθκεηάιιεπζεο. - Μέγεζνο. - Έληαμε ηνπ μελνδνρείνπ ζε κηα αλεμάξηεηε ή εμαξηεκέλε αιπζίδα. Ξελνδνρεία ηύπνπ Motel νλνκάδνληαη ηα θαηαιχκαηα ππνδνρήο εκπνξηθνχ ραξαθηήξα, ηα νπνία ηδξχνληαη απαξαίηεηα επί νδηθψλ αξηεξηψλ κεγάιεο θπθινθνξίαο πνπ ελψλνπλ κεγάια αζηηθά ή ηνπξηζηηθά θέληξα θαη εκθαλίδνπλ ζεκαληηθή θίλεζε απηνθηλήησλ. πγθεθξηκέλα, ελνηθηάδνπλ δσκάηηα ή επηπισκέλα δηακεξίζκαηα ζε κηα πειαηεία ηελ νπνία ζπλήζσο απνηεινχλ νη κεηαθηλνχκελνη κε απηνθίλεην. (Κνιηζηδφπνπινο, 2000) 27

28 Hostels είλαη θαηαιχκαηα ηα νπνία πξννξίδνληαη πνιχ ζπρλά γηα εηδηθέο νκάδεο ρξεζηψλ (π.ρ. ΥΑΝ, ΥΔΝ), πξνζθέξνπλ θηελέο βαζηθέο ππεξεζίεο θαη ηπγράλνπλ εηδηθήο επνπηείαο θαη ειέγρνπ. Δλνηθηαδόκελα δσκάηηα είλαη ζπλήζσο επηπισκέλα θαη ζπρλά εμνπιηζκέλα δσκάηηα, ηα νπνία πξνζθέξνληαη γηα δηαλπθηέξεπζε ζηνπο ηνπξίζηεο ζε κηα ρακειή ηηκή. Ζ δηαρείξηζή ηνπο γίλεηαη απφ ηδηψηεο νη νπνίνη ζπρλά θαηνηθνχλ ζηνλ ίδην ρψξν παξαγσγήο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ο νηθνγελεηαθφο ηνπο ραξαθηήξαο θαη ε επνρηθή ιεηηνπξγία ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζε πιεζπζκηαθά ζηξψκαηα ησλ πεξηνρψλ ππνδνρήο λα εμαζθαιίζνπλ πξφζζεηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Οπζηαζηηθά, πξφθεηηαη γηα κνλάδεο δεκηνπξγίαο ζπκπιεξσκαηηθνχ εηζνδήκαηνο νη νπνίεο παξέρνπλ ρακειήο ζηάζκεο - θαηαιπκαηηθέο ππεξεζίεο ζε ζρεηηθά ρακειή ηηκή. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ ελ ιφγσ κνλάδσλ είλαη αδήισηεο θαη ιεηηνπξγνχλ ρσξίο ηηο ελδεδεηγκέλεο πξνδηαγξαθέο θαη ηελ αληίζηνηρε επνπηεία. Σα ελνηθηαδφκελα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα απνηεινχλ εμνπιηζκέλα δηακεξίζκαηα ή κεκνλσκέλνπο νηθηζκνχο πνπ ελνηθηάδνληαη κε ηελ εβδνκάδα ή κε ην κήλα γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα κηθξφηεξν ησλ ηξηψλ κελψλ. Ζ παξακνλή κπνξεί λα ζπλνδεχεηαη θαη απφ δεπηεξεχνπζεο ππεξεζίεο, φπσο ε νηλνπνην-ηξνθνδνζία, ε θαζαξηφηεηα θηι. ( Φπζηθά, ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα ζηνπο ηφπνπο ππνδνρήο ησλ ηνπξηζηψλ είλαη πνιπάξηζκα, δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ θαη θαηεγνξηψλ θαη απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο: - Ο ηφπνο εγθαηάζηαζεο. - Σν κνληέιν ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. - Ο ηχπνο ηνπξηζκνχ. Σα θχξηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα θαηαηάζζνληαη αλαιφγσο ηεο ιεηηνπξγηθήο ηνπο κνξθήο ην πνιχ ζε πέληε θαηεγνξίεο, εθθξαδφκελεο ζε αξηζκφ αζηέξσλ. Αλψηαηε θαηεγνξία είλαη ηα 5 αζηέξσλ (πνιπηειείαο κε βάζε ηελ κέρξη ηψξα ειιεληθή πξαθηηθή) θαη θαηψηαηε είλαη ηα ελφο αζηέξσλ (ηέηαξηε θαη πέκπηε θαηεγνξία). Σα θξηηήξηα, βάζεη ησλ νπνίσλ θαηαηάζζνληαη ζε θαηεγνξίεο αλαθέξνληαη βαζηθψο ζηελ πνηθηιία ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ θαη φρη ζε πνηνηηθά θξηηήξηα, φπσο είλαη παξαδείγκαηνο ράξε ε πνηφηεηα θαηαζθεπήο, ε πνηφηεηα πιηθψλ, αιιά ην κέγεζνο απηψλ δελ κπνξεί λα ππνιείπεηαη ησλ δέθα δσκαηίσλ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηελ θαηεγνξία 1 αζηέξνο θαηαηάζζνληαη κφλνλ μελνδνρεία πξνεξρφκελα απφ κεηαηξνπέο 28

29 πθηζηάκελσλ θηηξίσλ θαη φρη μελνδνρεία ηα νπνία αλεγείξνληαη εμ ππ αξρήο. Σα μελνδνρεία επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ θαηαηάζζνληαη θη απηά ζε πέληε θαηεγνξίεο, φπσο αθξηβψο ηα θιαζηθνχ ηχπνπ, ελψ ηα ηχπνπ Motel ζε δχν θαηεγνξίεο (4 θαη 3 αζηέξσλ) θαη ηα κηθηνχ ηχπνπ, επίζεο, ζε δχν θαηεγνξίεο (5 θαη 4 αζηέξσλ).οη αλσηέξσ θαηεγνξίεο θπξίσλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ νξίδνληαη θαη ξπζκίδνληαη κε ην Π.Γ. 43/ (Παπιφπνπινο, 2007) ε γεληθέο γξακκέο, ηα μελνδνρεία ζηελ Διιάδα είλαη κηθξά ζε κέγεζνο. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη ην κέζν κέγεζνο ηνπ Διιεληθνχ μελνδνρείνπ είλαη 76 θιίλεο. Σα πεξηζζφηεξα μελνδνρεία ζηελ Διιάδα εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ησλ θαηαιπκάησλ 1 θαη 2 αζηέξσλ, πνπ ζεκαίλεη φηη ππάξρνπλ κεγάια πεξηζψξηα γηα ηνπο επελδπηέο λα δεκηνπξγήζνπλ μελνδνρεηαθέο κνλάδεο 4 θαη 5 αζηέξσλ. χκθσλα κε ην Greek Hotel Branding Report, ηα επψλπκα μελνδνρεία ζηελ Διιάδα απνηεινχλ ην 4% ζην ζχλνιν ησλ μελνδνρείσλ θαη ην 19% ζηε ζπλνιηθή δηαζεζηκφηεηα θιηλψλ, ελψ ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο ην πνζνζηφ απηφ θπκαίλεηαη κεηαμχ 25% θαη 40%. ( Ζ δεχηεξε κεγάιε (ηζνδχλακε πνζνηηθά, ίζσο, πξνο ηελ πξψηε) θαηεγνξία είλαη ηα θαινχκελα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα θαη ελνηθηαδφκελα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα. Ζ θαηεγνξία απηή θαηαιπκάησλ ξπζκίδεηαη κε ην Π.Γ. 337/ , ζην νπνίν γίλεηαη δηάθξηζε ησλ αθνινχζσλ ιεηηνπξγηθψλ κνξθψλ. I. Δλνηθηαδφκελα δσκάηηα ζε ζπγθξφηεκα κέρξη 10 δσκαηίσλ θαη, θαη εμαίξεζε, κέρξη 15 δσκαηίσλ, αλ πξφθεηηαη γηα πθηζηάκελα θαη ιεηηνπξγηθά θαηαιχκαηα. II. Δλνηθηαδφκελα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα ζε ζπγθξφηεκα κέρξη 20 δσκαηίσλ, ζπλππνινγηδνκέλσλ θαη ησλ θαζηζηηθψλ, θαη III. Μηθηή κνξθή ζε ζπγθξφηεκα κέρξη 20 δσκαηίσλ. Οη αλσηέξσ κνξθέο θαηαιπκάησλ ηεξαξρνχληαη ζηελ ζπλέρεηα κε θξηηήξην ηελ ελ επξεία έλλνηα «πνηφηεηα» ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνπλ, κε θιίκαθα πεξίπνπ αληίζηνηρε κε εθείλε ησλ αζηεξηψλ ησλ μελνδνρείσλ, ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο. Γηαθξηηηθφ ηεο πνηνηηθήο θαηάζηαζεο είλαη ν αξηζκφο ησλ θιεηδηψλ. Ζ αλψηαηε θαηεγνξία είλαη 4 θιεηδηψλ θαη ε θαηψηαηε 1 θιεηδηνχ. Ζ αλσηέξσ δεχηεξε κεγάιε νκάδα θαηαιπκάησλ, ηα ινηπά θαηαιχκαηα φπσο νλνκάδνληαη πξνο δηάθξηζε απφ ηα θχξηα μελνδνρεηαθά, πεξηιακβάλεη ηηο νξγαλσκέλεο ηνπξηζηηθέο θαηαζθελψζεηο (campings) κε νηθηζκνχο. πσο νξίδεηαη ζηελ ζρεηηθή απφθαζε πξφθεηηαη γηα ππαίζξηνπο ρψξνπο, φπνπ παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα δηακνλήο, ζίηηζεο θαη αλαςπρήο ηνπξηζηψλ, νη νπνίνη δηαζέηνπλ ίδηα κέζα κεηαθνξάο θαη δηαλπθηέξεπζεο. Δπίζεο, πεξηιακβάλνπλ θνηλφρξεζηνπο θιεηζηνχο ρψξνπο ππνδνρήο, εζηίαζεο θαη πγηεηλήο πειαηψλ, θαη επηπξφζζεηα, 29

30 παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα θαηαζθεπήο κηθξνχ αξηζκνχ ππλνδσκαηίσλ. ηε ρψξα καο ιεηηνπξγνχλ 362 επηρεηξήζεηο θάκπηλγθ γηα ην έηνο 2012, Α, Β, Γ θαηεγνξίαο, θαηαιακβάλνληαο ην 15% ησλ ζπλνιηθψλ δηαλπθηεξεχζεσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα. Πξφθεηηαη γηα εηδηθή νκάδα θαηαιπκάησλ, ε νπνία δελ εκπίπηεη νχηε ζηελ κεγάιε νκάδα ησλ θχξησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ, νχηε ζηελ νκάδα ησλ ελνηθηαδνκέλσλ δσκαηίσλ θαη ελνηθηαδνκέλσλ επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ, ζηελ νπνία θάπσο ραιαξά εληάζζνληαη θαη ζπλαπνηεινχλ ηελ νκάδα ησλ ινηπψλ θαηαιπκάησλ. (Παπιφπνπινο, 2007) 4.2. Σνπξηζηηθά γξαθεία Πξαθηνξεία ηαμηδηώλ Σν ηνπξηζηηθφ γξαθείν είλαη κηα εκπνξηθή επηρείξεζε ε νπνία ιεηηνπξγεί σο έλαο απηφλνκνο ελδηάκεζνο θνξέαο ζηε δηαλνκή ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ. Οπζηαζηηθά παξεκβαίλεη κεηαμχ ηνπ πειάηε θαη ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο, απνθνκίδνληαο κηα πξνκήζεηα ζην ζχλνιν ησλ πξαγκαηνπνηνχκελσλ πσιήζεσλ. Σα ηνπξηζηηθά γξαθεία, φζνλ αλαθνξά ηελ έδξα ηνπο, δηαθξίλνληαη ζ εθείλα πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλα ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ ηνπξηζηψλ θαζψο θαη ζ εθείλα πνπ βξίζθνληαη ζηηο ρψξεο ππνδνρήο. Σα πξψηα απνηεινχλ ην θαηεμνρήλ δίθηπν δηαλνκήο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ (ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, κεηαθνξέο, ππεξεζίεο αλαςπρήο), πνπ ζπλζέηνπλ ζπρλά ην ηειηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ελψ ηα δεχηεξα, εθηφο απφ ηελ πψιεζε κηαο ζεηξάο ππεξεζηψλ ζηνπο εκεδαπνχο, αζρνινχληαη κε ηελ νξγάλσζε ηεο ππνδνρήο. ( Σνπξηζηηθά γξαθεία ζηελ Διιάδα νλνκάδνληαη «νη κνλίκσο νξγαλσκέλεο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δηα ησλ ππ απηψλ δηαηηζεκέλσλ κέζσλ θαη πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, αλαιακβάλνπλ ηε κεηαθνξά ή δηαθίλεζε ή δηακνλή κεκνλσκέλσλ αηφκσλ ή νκάδσλ αηφκσλ εληφο θαη εθηφο ηεο ρψξαο». Οη εξγαζίεο πνπ είλαη ζε ζέζε λα εθηειέζεη έλα γξαθείν ηαμηδηψλ είλαη νη εμήο: Ζ θαηάξηηζε θαη εθηέιεζε πξνγξακκάησλ εθδξνκψλ θαη πεξηεγήζεσλ εληφο θαη εθηφο ηεο ρψξαο, κε ηδηφθηεην ή κηζζσκέλν κεηαθνξηθφ κέζν ή δεκφζηαο ρξήζεο ζαιάζζησλ, αεξνπνξηθψλ ή ρεξζαίσλ κέζσλ. Ζ κεζνιάβεζε γηα ηελ ελνηθίαζε θαηαιχκαηνο θαη ηε δηαζθάιηζε ζίηηζεο, αλαςπρήο, ςπραγσγίαο θαη κέζσλ δηαθίλεζεο. Ζ κεζνιάβεζε γηα έθδνζε εηζηηεξίσλ παληφο κεηαθνξηθνχ κέζνπ, εθηφο εθείλσλ πνπ αθνξνχλ ηε κεηαλάζηεπζε. Ζ δηακεζνιάβεζε γηα ηελ νξγάλσζε πάζεο θχζεσο ζπλεδξίσλ. Ζ παξαιαβή θαη απνζηνιή απνζθεπψλ θάζε πεξηεγεηή πνπ ην δεηά, αιινδαπνχ ή εκεδαπνχ. 30

31 Ζ δηακεζνιάβεζε γηα ηελ έθδνζε δηαβαηεξίσλ, εθηφο απηψλ πνπ πξννξίδνληαη γηα κεηαλάζηεο. Ζ παξνρή θάζε άιιεο ππεξεζίαο πνπ έρεη άκεζε ή έκκεζε ζρέζε κε ηνλ ηνπξηζκφ, φπσο ε πξνβνιή ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ, ε δηάζεζε εηζηηεξίσλ, θαιιηηερληθψλ εθδειψζεσλ, δηελεξγνχκελσλ απφ ηελ Δ.Ο.Σ. ή απφ άιινπο θνξείο. (Βαξβαξέζνο, 2000) Σα ηνπξηζηηθά γξαθεία δηαθξίλνληαη ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: Α. Σα γξαθεία γεληθνχ ηνπξηζκνχ: Απηά είλαη ζε ζέζε λα πξνζθέξνπλ φιεο ηηο πξναλαθεξφκελεο ππεξεζίεο εληφο θαη εθηφο ηεο ρψξαο, ζε εκεδαπνχο θαη αιινδαπνχο ηνπξίζηεο. Β. Σα γξαθεία εζσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ: Απηά κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ, κφλν ζε εκεδαπνχο, ηηο αθφινπζεο ππεξεζίεο: Σελ νξγάλσζε θαη εθηέιεζε εθδξνκψλ θαη πεξηεγήζεσλ εληφο ηεο ρψξαο. Σε δηακεζνιάβεζε γηα εμαζθάιηζε θαηαιχκαηνο, ζίηηζεο, αλαςπρήο, ςπραγσγίαο θαη κέζσλ δηαθίλεζεο κφλν εληφο ηεο ρψξαο. Σε κεζνιάβεζε γηα έθδνζε εηζηηεξίσλ ζε νπνηνδήπνηε κεηαθνξηθφ κέζν δεκφζηαο ρξήζεο εληφο ηεο ρψξαο. Γηα ηε ιεηηνπξγία ελφο ηνπξηζηηθνχ γξαθείνπ απαηηείηαη εηδηθή άδεηα απφ ηνλ Διιεληθφ Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ, ε νπνία ρνξεγείηαη κεηά απφ απφθαζε ηνπ γεληθνχ γξακκαηέα. χκθσλα κε ην ζχζηεκα ησλ ζεκάησλ, έρεη θαηαγξαθεί απφ ηηο ππεξεζίεο ηνπ Δ.Ο.Σ. φηη ην 2012 ιεηηνπξγνχζαλ ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο καο γξαθεία γεληθνχ ηνπξηζκνχ θαη 594 γξαθεία εζσηεξηθνχ. ( Ο κεγάινο αξηζκφο ησλ ηνπξηζηηθψλ γξαθείσλ θαζψο θαη ε λνκηθή ηνπο κνξθή δεκηνπξγνχλ έλα αξθεηφ ζχλζεην πιαίζην φζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ απνδνηηθφηεηα. Ζ ζχγρξνλε ιεηηνπξγία ελφο ηνπξηζηηθνχ γξαθείνπ απαηηεί ηελ απαζρφιεζε ελφο εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ, ην νπνίν είλαη ζε ζέζε λα ζπκβνπιέςεη θαη λα εμππεξεηήζεη ηνλ πειάηε θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν. Σν θφζηνο απαζρφιεζεο ηνπ εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ είλαη ζπλήζσο αξθεηά πςειφ θαη επηβαξχλεη ζεκαληηθά ηελ νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα ελφο ηνπξηζηηθνχ γξαθείνπ. Κχξην κεηνλέθηεκα απηήο ηεο δηακνξθσζείζαο θαηάζηαζεο είλαη ε είζνδνο ζηνλ θιάδν πνιιψλ επηρεηξεκαηηψλ κε κηθξφ βαζκφ εμεηδίθεπζεο. Δπίζεο, ε δηάξζξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ελφο ηνπξηζηηθνχ γξαθείνπ (εηζηηήξηα, νξγάλσζε ηνπξηζηηθψλ παθέησλ, 31

32 κεηαπσιήζεηο ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ θηι.) θαζψο θαη νη αληίζηνηρεο πξνκήζεηεο πνπ ιακβάλεη είλαη ζε ζέζε λα πξνζδηνξίζνπλ ηελ νηθνλνκηθή ηνπ απνδνηηθφηεηα. Ωζηφζν, θαίλεηαη αξθεηά δχζθνιν λα νξηνζεηεζεί ε απνδνηηθφηεηα ελφο ηνπξηζηηθνχ γξαθείνπ, γηαηί εμαξηάηαη απφ κηα ζεηξά επκεηάβιεησλ παξαγφλησλ, φπσο ε πνζνηηθή θαη πνηνηηθή δηάζηαζε ησλ πξντφλησλ πνπ θαηαζθεπάδεη ή πνπιά, ν αξηζκφο θαη ν βαζκφο εηδίθεπζεο ησλ απαζρνινχκελσλ, ε δνκή ηεο νξγάλσζεο θαη ηα θφζηε ιεηηνπξγίαο. (Lickorish, Jenkins,2004) Σν ηνπξηζηηθφ γξαθείν παξακέλεη ζε πνιιέο πεξηνρέο ν θαηεμνρήλ ελδηάκεζνο κεηαμχ ηνπ ηνπξίζηα θαη ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Παξ φια απηά, δηαπηζηψλεηαη φηη ε ιεηηνπξγία ηνπο ζπλνδεχεηαη απφ κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ, φπσο ν κηθξφο βαζκφο δηείζδπζεο ζηελ αγνξά ησλ δηαθνπψλ, ε απσζεηηθή εηθφλα ζην θνηλφ εμαηηίαο ηνπ ξφινπ ηνπ ελδηακέζνπ πνπ ηα ραξαθηεξίδεη, ε αλεπαξθήο εηδίθεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ. Πέξα απηψλ, ν αληαγσληζκφο, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο θαη ε ρξήζε ηεο ηειεκαηηθήο θαζψο θαη ε παξαγσγή ζχλζεησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ απνηεινχλ ζεκαληηθφ κεηνλέθηεκα γηα ηελ εμέιημε ησλ γξαθείσλ ηαμηδηψλ. Φπζηθά, νη κειινληηθέο εμειίμεηο απαηηνχλ κεγάιεο πξνζπάζεηεο πξνζαξκνγήο ηνπ θιάδνπ ζηα λέα ηνπξηζηηθά δεδνκέλα θαη απνθαηάζηαζεο ησλ ζρέζεσλ ηνπ κε ηνπο θαηαλαισηέο ζ έλα πιαίζην ακνηβαίαο εκπηζηνζχλεο. (Βαξβαξέζνο, 2000) 4.3. Tour-Operators χκθσλα κε ηνλ U.I.O.O.T., ν Tour-Operator ή δηαθνξεηηθά ν Οξγαλσηήο-Παξαγσγφο ηαμηδηψλ είλαη κία επηρείξεζε ππεξεζηψλ ε νπνία πξνεηνηκάδεη, πξηλ εθδεισζεί ε δήηεζε, ηα ηαμίδηα θαη ηελ παξακνλή ησλ ηνπξηζηψλ, νξγαλψλνληαο ηα κεηαθνξηθά κέζα, πξαγκαηνπνηψληαο ηηο θξαηήζεηο ζηα δηάθνξα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα θαη θξνληίδνληαο γηα φιεο ηηο ππεξεζίεο πνπ απαηηνχληαη ζηνλ ηφπν ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ (εθδξνκέο, αλαςπρή). Απηή ε επηρείξεζε πξνζθέξεη κηα ζεηξά ππεξεζηψλ (ηνπξηζηηθφ παθέην) πξννξηζκέλσλ λα πνπιεζνχλ, είηε άκεζα απφ ηα ίδηα ηεο ηα γξαθεία ηαμηδηψλ είηε έκκεζα κε ηε κεζνιάβεζε αλεμάξηεησλ γξαθείσλ ηαμηδηψλ, ζε νκάδεο ή κεκνλσκέλα άηνκα ζε κία ζηαζεξή ηηκή θαη κε εκεξνκελίεο αλαρψξεζεο θαη επηζηξνθήο θαζνξηζκέλεο εθ ησλ πξνηέξσλ. (Σζίηνπξαο, 1998) ζνλ αθνξά ζηε δξαζηεξηφηεηα ησλ Tour-Operators δηαθξίλνπκε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: Σνπο παξαγσγνύο-ρνλδξεκπόξνπο: Πξφθεηηαη γηα Tour-Operators, ε δξαζηεξηφηεηα ησλ νπνίσλ πεξηνξίδεηαη ζηελ παξαγσγή ησλ ηνπξηζηηθψλ παθέησλ, ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα πσινχληαη απφ ην δίθηπν δηαλνκήο ησλ ηαμηδησηηθψλ γξαθείσλ. Σνπο παξαγσγνύο-ρνλδξεκπόξνπο-κεηαπσιεηέο: Απηή ε θαηεγνξία αθνξά ηνπο Tour- Operators νη νπνίνη νξγαλψλνπλ θαη πσινχλ νη ίδηνη κε ηε βνήζεηα ησλ δηθψλ ηνπο 32

33 ηαμηδησηηθψλ γξαθείσλ ηα ηνπξηζηηθά παθέηα ή ηα κεηαπσινχλ κε ηε κεζνιάβεζε άιισλ γξαθείσλ. Ζ καδηθνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ θαη νη κεγεζχλζεηο ησλ θπξηφηεξσλ Tour- Operators δεκηνχξγεζαλ κία ζεηξά δεηεκάησλ επαλαπξνζδηνξηζκνχ θαη αλαδηάξζξσζεο ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ πεξηζζνηέξσλ Tour-Operators. Απηά νθείινληαη ζε δχν βαζηθέο αηηίεο: ην πεξηνξηζκέλν κέγεζνο ησλ Tour-Operators. ην κηθξφ βαζκφ ζπκκεηνρήο ησλ Tour-Operatorsζε νηθνλνκηθέο ζπγθεληξψζεηο. Με ην ζθεπηηθφ φηη νη Tour-Operators ιεηηνπξγνχλ ζ απηφ ην πιαίζην, θαινχληαη λα επηιέμνπλ κία απφ ηηο αθφινπζεο ζηξαηεγηθέο: 1. Σε ζηξαηεγηθή επηινγή ηεο εμεηδίθεπζεο. 2. Σε ζηξαηεγηθή επηινγή ηεο γελίθεπζεο. Σε ζηξαηεγηθή επηινγή ηεο εμεηδίθεπζεο: Ζ ζηξαηεγηθή ηεο εμεηδίθεπζεο, γηα κεγάιν αξηζκφ Tour-Operators, απνηειεί ηελ θπξηφηεξε ιχζε έλαληη ηνπ απμαλφκελνπ αληαγσληζκνχ. χκθσλα κε ηελ εμεηδίθεπζε ηνπ Tour-Operator, ηα ηαμηδησηηθά παθέηα ιακβάλνπλ κία απφ ηηο αθφινπζεο κνξθέο: Γηαθνπέο ζ έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηφπν κε ή ρσξίο κεηαθνξά. Πεξηεγεηηθά ηαμίδηα, αηνκηθά ή ζπλνδεπκέλα απφ έλαλ μελαγφ, κ έλα πξφγξακκα δηαθφξσλ επηζθέςεσλ. Πεξηεγήζεηο-δηακνλή πνπ ζπλδπάδνπλ ηηο δχν πξνεγνχκελεο κνξθέο θαη επηηξέπνπλ ηελ αλαςπρή. Κξνπαδηέξεο. Διεχζεξεο δηαδξνκέο ηνπ κεκνλσκέλνπ ηνπξίζηα. Παξ φια απηά, ειάρηζηνη Tour-Operatorsπεξηιακβάλνπλ ζηα πξνγξάκκαηά ηνπο φιεο ηηο πξναλαθεξφκελεο κνξθέο. πλήζσο εμεηδηθεχνληαη ζε ζπζρεηηζκφ κε ηηο παξαθάησ κεηαβιεηέο: Σα ηκήκαηα ηεο αγνξάο (ηνπξηζκφο λέσλ, ηνπξηζκφο κεζαίσλ ή πςειψλ ζηειερψλ) Σνλ πξννξηζκφ Σα κεηαθνξηθά κέζα (αεξνπιάλν, απηνθίλεην, ηξέλν, θξνπαδηέξα θιπ.) Σν ζέκα (ηνπξηζκφο πεξηπέηεηαο, νηθνηνπξηζκφο, πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο θ.ιπ.) Ζ ζηξαηεγηθή ηεο εμεηδίθεπζεο ε νπνία απνζθνπεί λα ηθαλνπνηήζεη θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν έλα ζπγθεθξηκέλν ηκήκα ηεο αγνξάο, ζπρλά ζεσξείηαη σο κία επηινγή ηνπ Tour-Operator 33

34 ε νπνία νπζηαζηηθά δελ ηνλ πξνζηαηεχεη απφ πηζαλνχο θηλδχλνπο. Έηζη, κία πνιηηηθή θξίζε, π.ρ., ζηε γεσγξαθηθά πεξηνξηζκέλε δψλε ππνδνρήο ζηελ νπνία εμεηδηθεχεηαη ν Tour-Operator, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ. Σε ζηξαηεγηθή επηινγή ηεο γελίθεπζεο: Οη γεληθνί Tour-Operators πξνζαλαηνιίδνληαη θπξίσο ζηηο αθφινπζεο ζηξαηεγηθέο επηινγέο: Σελ πηνζέηεζε ελφο ηχπνπ νηθνλνκηθήο ζπγθέληξσζεο, ν νπνίνο απνζθνπεί ζε έιεγρν θαη κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο. Σελ αλαδήηεζε ηνπ άξηζηνπ κεγέζνπο. Ζ επηινγή ηνπ ηχπνπ ηεο νηθνλνκηθήο ζπγθέληξσζεο κπνξεί λα είλαη απφξξνηα κηαο ζεηξάο κεηαβιεηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηδηνκνξθία ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ, φπσο: Ο επαγγεικαηηζκφο. Ζ δηαθνξνπνίεζε ηνπ Tour-Operator, ηνπ επηηξέπεη λα απνθηήζεη έλα επξχηεξν πεδίν γλψζεσλ. Ο θίλδπλνο πεξηνξηζκνχ ησλ θιάδσλ θαη ησλ αγνξψλ επηξξνήο. Ζ αλάγθε εμεχξεζεο θεθαιαίσλ. Ζ αλππαξμία θαηαιιήισλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ κεηξηφηεηα ησλ πξνκεζεπηψλ ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαδηθαζία ηεο δηαπξαγκάηεπζεο. (Βαξβαξέζνο, 2000) ηα πιαίζηα ηεο πνιηηηθήο πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή, ε Δπξσπατθή Έλσζε εθδίδεη ζηηο 13 Ηνπλίνπ ηνπ 1990 ηελ νδεγία 90/314/Δ.Ο.Κ., πνπ αθνξά ηα νξγαλσκέλα ηαμίδηα θαη ηηο νξγαλσκέλεο δηαθνπέο θαη πεξηεγήζεηο. Ζ παξαπάλσ νδεγία δηακνξθψλεη δξαζηηθά ηηο ππάξρνπζεο ζρέζεηο κεηαμχ μελνδφρσλ θαη Tour-Operators, εθφζνλ ν ηνπξίζηαο θαηαλαισηήο αλαδεηθλχεηαη ζε θπξίαξρε κεηαβιεηή. Ζ πξναλαθεξζείζα νδεγία ζπκπεξηιήθζεθε θαη ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία πεξί νξγαλσκέλσλ ηαμηδηψλ. ηα πιαίζηα πάιη ηεο παξαπάλσ πνιηηηθήο, ν χλδεζκνο ησλ Δζληθψλ Δλψζεσλ Σαμηδησηηθψλ Πξαθηφξσλ θαη Γηνξγαλσηψλ Σαμηδηψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε (E.C.T.A.A.) θαη ε πλνκνζπνλδία ησλ Δζληθψλ Δλψζεσλ Ξελνδνρίαο, Δζηίαζεο, Αλαςπρήο θαη πλαθψλ Δπηρεηξήζεσλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηνλ Δπξσπατθφ Οηθνλνκηθφ Υψξν (H.O.T.R.E.C.) ζεψξεζαλ απαξαίηεηε ηε ζχλαςε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο. Απηφο ν θψδηθαο ζπκπεξηθνξάο ζθνπεχεη λα δηέπεη μελνδνρεηαθέο ζπκβάζεηο θαη επηρεηξεκαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηαμηδησηηθψλ πξαθηφξσλ/δηνξγαλσηψλ θαη μελνδνρείσλ εληφο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, νη νπνίεο ζα ζπλαθζνχλ κεηά ηελ εκεξνκελία ππνγξαθήο απηνχ ηνπ 34

35 θψδηθα. ( Δπηρεηξήζεηο κεηαθνξάο Οη επηρεηξήζεηο κεηαθνξάο θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο κεηαθίλεζεο ησλ ηαμηδησηψλ, φπσο είλαη: I. Οη αεξνπνξηθέο εηαηξείεο: Οη αεξνπνξηθέο εηαηξείεο απνηεινχλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο δηεζλνπνίεζεο θαη θπξίσο ηεο επέθηαζεο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε πεξηνρέο γεσγξαθηθά απνκαθξπζκέλεο απφ ηηο ρψξεο απνζηνιήο ησλ ηνπξηζηψλ. εκαληηθή πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ήηαλ ε ζπκβνιή ηεο αλάπηπμεο ησλ πηήζεσλ charter πνπ έδσζαλ ηε δπλαηφηεηα λα αλαπηπρζνχλ νη εμεηδηθεπκέλεο ηνπξηζηηθέο πηήζεηο απηνχ ηνπ ηχπνπ νη νπνίεο εμππεξεηνχλ ηνλ νξγαλσκέλν ηνπξηζκφ δηαθνπψλ. Πνιιέο φκσο είλαη θαη νη αεξνπνξηθέο εηαηξείεο πνπ επέθηεηλαλ ηνλ θχθιν εξγαζηψλ ηνπο εθηφο απφ ηηο πηήζεηο charter, ζε εηαηξείεο tour-operators θαη ζε μελνδνρεηαθέο αιπζίδεο. Δμίζνπ ζεκαληηθή κε ηηο πηήζεηο charter απνδείρηεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε ζπκβνιή ησλ αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ ζηελ αλάπηπμε ησλ ειεθηξνληθψλ ζπζηεκάησλ θξάηεζεο ζέζεσλ (CRS, Computer Reservation Systems). Σα ζπζηήκαηα απηά (SABRE, WORLDSPAN, GALILEO θ.α.) έδσζαλ ηε δπλαηφηεηα άκεζεο ζχλδεζεο tour-operators, αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ, εηαηξεηψλ κεηαθνξψλ θαη μελνδνρείσλ, γεγνλφο πνπ δηεπθφιπλε ηε δηεμαγσγή ησλ ηαμηδηψλ. II. Οη λαπηηιηαθέο εηαηξείεο (εηαηξείεο αθηνπιντθψλ, ηζηηνπιντθψλ ζθαθψλ θαη III. θξνπαδηεξφπινησλ): Απνηεινχλ θαίξην παξάγνληα ηεο αλάπηπμεο ρσξψλ ή πεξηνρψλ πνπ δηαζέηνπλ λεζηά, κεγάιν κήθνο αθηψλ θαη πινχζην θπζηθφ ή πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Δπηπιένλ, πνιιέο απφ απηέο ηηο επηρεηξήζεηο απνηεινχλ πιένλ απηφλνκα ηνπξηζηηθά πξντφληα (θξνπαδηεξφπινηα, ηζηηνπιντθά) θαη πξνζθέξνπλ ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Οη εηαηξείεο ελνηθίαζεο απηνθηλήησλ θαη ιεσθνξείσλ: Πξφθεηηαη γηα επηρεηξήζεηο πνπ άκεζα ή έκκεζα ζπλδένληαη κε ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο, απνηεινχλ δε απαξαίηεην ηκήκα ηεο πξνζθεξφκελεο ππνδνκήο ηεο. Ηδηαίηεξα ν θιάδνο ησλ ελνηθηαδφκελσλ απηνθηλήησλ ζπλδέζεθε άκεζα ηα ηειεπηαία ρξφληα, αθελφο κε ηηο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο ησλ tour-operators, αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ θαη μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ, θαη αθεηέξνπ κε νξγαλσκέλα ηαμίδηα ηνπξηζκνχ δηαθνπψλ θαζψο θαη κε ηα επαγγεικαηηθά ηαμίδηα. Οη επηρεηξήζεηο ηνπξηζηηθψλ ιεσθνξείσλ, αληίζεηα, έρνπλ κηα ζεκαληηθή παξάδνζε θαη ζπκβνιή ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε είηε σο απηφλνκεο επηρεηξήζεηο είηε σο ηκήκα ηνπξηζηηθψλ πξαθηνξείσλ. (Λαγφο, 2005) 35

36 Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ην ζπγθνηλσληαθφ δίθηπν ηεο ρψξαο εθζπγρξνλίζηεθε θαη αλαβαζκίζηεθε εληππσζηαθά, κε απνηέιεζκα ε Διιάδα λα έρεη ζήκεξα κηα νινθιεξσκέλε δνκή ζπγθνηλσληψλ πνπ επηηξέπεη ηε γξήγνξε θαη αζθαιή κεηαθίλεζε ζε φια ηα ζεκεία ηεο επηθξάηεηαο. Γπν ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ζηνλ ηνκέα απηφλ είλαη ε θαηαζθεπή ηεο γέθπξαο Ρίνπ-Αληηξξίνπ (ελψλεη ηε ηεξεά Διιάδα κε ηελ Πεινπφλλεζν), ε κεγαιχηεξε θαισδηαθή γέθπξα ζηελ Δπξψπε, θαζψο θαη ε Δγλαηία Οδφο, έλαο εμαηξεηηθά ζχγρξνλνο απηνθηλεηφδξνκνο (ζπλνιηθνχ κήθνπο 670 ρικ.) πνπ «ηέκλεη» ηε βφξεηα Διιάδα, ελψλνληαο ην ιηκάλη ηεο Ζγνπκελίηζαο (Ήπεηξνο) ζηα δπηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ Έβξνπ (Θξάθε) ζηα αλαηνιηθά. Οη κεηαθηλήζεηο κεηαμχ ησλ πφιεσλ, ησλ θσκνπφιεσλ θαη ησλ ρσξηψλ πξαγκαηνπνηνχληαη κε έλα πνιχ θαιφ δίθηπν ζχγρξνλσλ ιεσθνξείσλ (ΚΣΔΛ), πνπ εθηεινχλ δξνκνιφγηα φιν ην 24σξν, ελψ ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο θαιχπηεηαη θαη κε ην ζηδεξνδξνκηθφ δίθηπν, πνπ βειηηψλεηαη ζπλερψο ηφζν κε ηελ αλαβάζκηζε ησλ ππαξρνπζψλ γξακκψλ θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ φζν θαη κε ηε δξνκνιφγεζε εμαηξεηηθά ζχγρξνλσλ θαη ηαρέσλ ακαμνζηνηρηψλ. Δπίζεο, ζε φιε ηε ρψξα ιεηηνπξγνχλ εθζπγρξνληζκέλα ιηκάληα γηα ηε ζχλδεζε ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο κε ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, ηνπ Ηνλίνπ θαη ηελ Κξήηε θαη 40 αεξνδξφκηα πνπ θαηαλέκνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: Κξαηηθνί Αεξνιηκέλεο Γηεζλψλ πγθνηλσληψλ Κξαηηθνί Αεξνιηκέλεο Δζσηεξηθψλ πγθνηλσληψλ Γεκνηηθνί Αεξνιηκέλεο ( ) Γπζηπρψο,ε αχμεζε ηεο ηηκήο ησλ θαπζίκσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα νδήγεζε ζε κείσζε ησλ ηνπξηζηηθψλ κεηαθηλήζεσλ θαη θαηά ζπλέπεηα ζε κείσζε ησλ ηνπξηζηηθψλ δαπαλψλ ιφγσ ησλ νηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ πνιιέο νηθνγέλεηεο, ηδηαίηεξα ζηελ ρψξα καο Δπηρεηξήζεηο εζηίαζεο Οη επηρεηξήζεηο εζηίαζεο θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο δηαηξνθήο θαη παξάιιεια δηαζθέδαζεο ησλ ηαμηδησηψλ, φπσο είλαη ηα εζηηαηφξηα, νη ηαβέξλεο, ηα θαθελεία, νη θαθεηέξηεο, ηα κπαξ, ηα θιακπ, ηα αλαςπθηήξηα. Ο θιάδνο απηφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο δπλακηθφηεξνπο ηεο νηθνλνκίαο θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε είλαη ζεκαληηθή εθφζνλ ιεηηνπξγεί σο ε απαξαίηεηε «παξάιιειε ππνδνκή» πνπ είλαη αλαγθαία γηα ηε ιεηηνπξγία θαη αλάπηπμε θάζε ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο. (Κνιηζηδφπνπινο, 2000) 36

37 4.6. Δπηρεηξήζεηο εγθαηαζηάζεηο αλαςπρήο ή θπζηθά ζέιγεηξα Απηέο απνηεινχληαη απφ έλα ζπλδπαζκφ επηρεηξήζεσλ θαη ελεξγεηψλ. Παξαδείγκαηνο ράξε, πάξθα θαη εηδηθνχο δηακνξθσκέλνπο θπζηθνχο ρψξνπο γηα αλαςπρή (πδξνπάξθα, γήπεδα γθνιθ), ηζηνξηθνχο ρψξνπο, κνπζεία, ρηνλνδξνκηθά θέληξα, πεξηπάηνπο ζηε θχζε, θπλήγη, πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο. Ζ ζπλερήο ρσξηθή αλάπηπμε απηψλ ησλ επηρεηξήζεσλ έρεη αλαδείμεη ηνλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ παίδνπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο φπνπ εγθαζίζηαληαη, ζπλδπάδνληαο ζπρλά ρξήζεηο ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ηνπξηζκνχ. (Κνιηζηδφπνπινο, 2000) 4.7. Δλδηάκεζεο επηρεηξήζεηο ηνπξηζκνύ Απηνχ ηνπ είδνπο νη επηρεηξήζεηο ηθαλνπνηνχλ δεπηεξεχνπζεο αλάγθεο ησλ ηαμηδησηψλ, φπσο είδε ιατθήο ηέρλεο, θαηαζηήκαηα θσηνγξαθηθψλ εηδψλ, θαηαζηήκαηα πνπ πσινχλ κηθξναληηθείκελα εζληθνχ ή ηνπηθνχ ραξαθηήξα σο αλακλεζηηθά (souvenirs). (Βαξβαξέζνο, 1999) 4.8. Τπεξεζίεο ππνζηήξημεο Τπεξεζίεο ππνζηήξημεο είηε ηνπ δεκφζηνπ (π.ρ. εζληθνί θαη πεξηθεξεηαθνί νξγαληζκνί ηνπξηζκνχ, ππεξεζίεο ιηκαληψλ θαη αεξνδξνκίσλ) είηε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα (ππεξεζίεο μελάγεζεο, ρξεκαηνπηζησηηθέο ππεξεζίεο), νη νπνίεο εληζρχνπλ ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. (Βαξβαξέζνο, 1999) Κεθάιαην 5 ν : Υξεκαηνδόηεζε θαη δνκέο νξγάλσζεο - πνιηηηθήο ηνπ ηνπξηζκνύ 5.1. Πεγέο Υξεκαηνδόηεζεο ησλ ηνπξηζηηθώλ επηρεηξήζεσλ Ζ έλλνηα ηεο ρξεκαηνδφηεζεο κηαο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο αθνξά ην ζχζηεκα θαη ηηο κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχκε πξνθεηκέλνπ λα ηεο εμαζθαιίζνπκε ηα αλαγθαία θεθάιαηα γηα ηελ θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο, ζηνλ θαηάιιειν ρξφλν, κέζα απφ ηηο θαιχηεξεο ζπλζήθεο, θαη ζε αξκνλία κε ην ζπλνιηθφ ρξεκαηνδνηηθφ πξφγξακκα ηεο ρψξαο. Ζ ηνπξηζηηθή επηρείξεζε σο νηθνλνκηθή κνλάδα ππφθεηηαη ζηνπο ίδηνπο θαλφλεο κε ηηο άιιεο επηρεηξήζεηο πνπ δηαζέηνπλ παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπλεπψο ζηνλ ίδην ηξφπν ρξεκαηνδφηεζεο. Έλα ηκήκα ησλ απαηηνχκελσλ θεθαιαίσλ αθνξνχλ ηα ίδηα θεθάιαηα ηνπ επηρεηξεκαηία, ελψ ην ππφινηπν βξίζθεηαη απφ άιιεο ρξεκαηνδνηηθέο πεγέο. Απηή ε κνξθή ρξεκαηνδφηεζεο αθνξά θαηεμνρήλ ηε καθξνπξφζεζκε ρξεκαηνδφηεζε, ελψ ε κεζνπξφζεζκε θαη βξαρππξφζεζκε ρξεκαηνδφηεζε ππφθεηηαη ζε άιινπο θαλνληζκνχο. Γηαθξίλνπκε δχν πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο: 1. Σηο ηδησηηθέο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο 37

38 - Δζληθά θεθάιαηα. - Ξέλα θεθάιαηα. 2. Σηο δεκφζηεο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο - Γάλεηα απφ ηξάπεδεο. - Πξνγξάκκαηα / Αλαπηπμηαθνί λφκνη, φπσο ην ΔΠΑ ( ), LEADER, Digi Lodge (δεκηνπξγία ζχγρξνλνπ Πνιπκεζηθνχ Γηαδηθηπαθνχ Σφπνπ Πξνβνιήο & χζηεκα Ζιεθηξνληθψλ Κξαηήζεσλ), Digi-Tourism (ςεθηαθή πξνβνιή ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ). Ζ θαηαζθεπή θαη ε ιεηηνπξγία ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ αλήθεη θαηεμνρήλ ζηε ζθαίξα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ελψ ην θξάηνο πεξηνξίδεηαη θπξίσο ζηελ παξνρή επελδπηηθψλ θηλήηξσλ. Ωζηφζν, κπνξεί ην θξάηνο λα ιεηηνπξγήζεη επηρεηξεκαηηθά θαη λα ηδξχζεη ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, είηε ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ δηζηαγκνί απφ ηνπο ηδηψηεο επελδπηέο είηε ζηε πξνζπάζεηα λα αλνηρηνχλ λέεο πεξηνρέο ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. (Βαξβαξέζνο, 2000) Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ν ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ παξνπζηάδεη κεγάιεο απνθιίζεηο ζε ζρέζε κε ηε ρξεκαηνδφηεζε άιισλ επηρεηξήζεσλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. Απηφ είλαη απφξξνηα κηαο ζεηξάο παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ νιηθά ή κεξηθά ηελ απνδνηηθφηεηα ηεο μελνδνρεηαθήο επηρείξεζεο, Απηνί νη παξάγνληεο είλαη νη αθφινπζνη: I. Ο ραξαθηήξαο ηεο μελνδνρεηαθήο επηρείξεζεο: Απηφο ν παξάγνληαο αθνξά θαηεμνρήλ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο μελνδνρεηαθήο επηρείξεζεο, δειαδή εάλ ιεηηνπξγεί θαηά ηε δηάξθεηα φινπ ηνπ έηνπο ή επνρηαθά. II. Η επηινγή ηνπ ηόπνπ εγθαηάζηαζεο: Ζ επηινγή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο είλαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε κηαο μελνδνρεηαθήο επηρείξεζεο. Απηή δηαθέξεη ζχκθσλα κε ηηο δψλεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο θαη ηνλ επξχηεξν ραξαθηεξηζκφ ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο, φπσο αζηηθφ θέληξν, θνηλφηεηα, παξαζαιάζζην θέληξν, νξεηλή θνηλφηεηα, επεηξσηηθή δψλε, λεζησηηθή δψλε θηι. III. Σν κέγεζνο ηεο μελνδνρεηαθήο επηρείξεζεο: Απηφ πεξηιακβάλεη παξάγνληεο φπσο: - Ο αξηζκφο ησλ θιηλψλ. - Ο αξηζκφο ησλ απαζρνινπκέλσλ. - Σν χςνο ησλ πάγησλ επελδχζεσλ. 38

39 IV. Η θαηεγνξία: Οη θαηεγνξίεο ζχκθσλα κε ηελ ειιεληθή λνκνζεζία δηαθξίλνληαη ζε πνιπηειείαο, Α, Β, Γ, Γ, θαη Δ. Δπίζεο, ζηα ειιεληθά μελνδνρεία έρεη εθαξκνζηεί ην ζχζηεκα ησλ αζηέξσλ, δειαδή 5, 4, 3, 2 θαη 1 αζηέξσλ. V. Η λνκηθή κνξθή ηεο επηρείξεζεο: Απηή κπνξεί λα ιάβεη ηηο αθφινπζεο κνξθέο: - Αηνκηθή επηρείξεζε. - Πεξηνξηζκέλεο επζχλεο. - Αλψλπκε εηαηξεία. Ο ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο πξέπεη λα επηηεπρζεί κεηά απφ αλαιπηηθέο κειέηεο, φπνπ ιακβάλνληαη ππφςε νη παξαπάλσ παξάγνληεο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, ν θίλδπλνο κεγάισλ απνθιίζεσλ θαηά ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ πεξηνξίδεηαη. Μηα ππεξεθηίκεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ρξεκαηνδφηεζεο ραξαθηεξίδεηαη ζπρλά ιηγφηεξν επηδήκηα απ φηη κηα ππνεθηίκεζή ηνπ, γηαηί ζηελ πξψηε πεξίπησζε ε επηρείξεζε επηβαξχλεηαη κε επηπιένλ ηφθνπο, ελψ ζηε δεχηεξε ζα βξεζεί ζε έιιεηςε θεθαιαίσλ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο. (Γαιάλε - Μνπηάθε, 2002) 5.2. Οη ζεκαληηθόηεξνη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί ηεο Διιάδαο Τπνπξγείν Σνπξηζκνύ Σν Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ είλαη εζληθφο θνξέαο ν νπνίνο πξνέθπςε κεηά απφ πξσηνβνπιία ηνπ Πξσζππνπξγνχ Αληψλε ακαξά κε ηελ θαηάξγεζε ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ θαη Σνπξηζκνχ. Δίλαη ην 14 ν ζηε ζεηξά ηάμεο ησλ Τπνπξγείσλ, ζχκθσλα κε ηελ απφθαζε Τ4/ Απφ ηηο 21 Ηνπλίνπ 2012, ππνπξγφο είλαη ε ιγα Κεθαινγηάλλε. Κχξηνο ζθνπφο ηνπ Τπνπξγείνπ Σνπξηζκνχ είλαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε άζθεζε ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο. Δπίζεο, ζπληνλίδεη δηάθνξεο πνιηηηθέο θαη έξγα αλάπηπμεο ζε ζπλεξγαζία κε άιια ππνπξγεία, έηζη ψζηε ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο ηεο Διιάδαο λα δηαηεξείηαη ηζρπξφο θαη θεξδνθφξνο. Οη θχξηεο ιεηηνπξγίεο πνπ θαιείηαη λα αζθήζεη έγθεηληαη ζηελ επνπηεία, ην ζπληνληζκφ θαη ηελ ππνζηήξημε ησλ αθφινπζσλ Ννκηθψλ Πξνζψπσλ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ (Ν.Π.Γ.Γ.): - Σνπ Δ.Ο.Σ - Σνπ Ξελνδνρεηαθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο (Ξ.Δ.Δ.) - Σνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (Ο.Σ.Δ.Κ.) Αλ θαη ην Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ δηαζέηεη νξγαληζκφ ν νπνίνο πξνβιέπεη ππεξεζίεο θαη αξκνδηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ, ζηελ πξάμε νη ππεξεζίεο απηέο ειάρηζηα έρνπλ ελεξγνπνηεζεί θαη ην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο δηνηθεηηθήο παξέκβαζεο ζην ρψξν ηνπ ηνπξηζκνχ αζθείηαη απφ ηνλ Δ.Ο.Σ. ( 39

40 Ο Διιεληθόο Οξγαληζκόο Σνπξηζκνύ (Δ.Ο.Σ.) Πξφθεηηαη γηα ηνλ θξαηηθφ θνξέα ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα κε θχξηα απνζηνιή ηελ νξγάλσζε, αλάπηπμε θαη πξνψζεζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα κε ηελ αμηνπνίεζε φισλ ησλ δπλαηνηήησλ ηεο ρψξαο, αθνινπζψληαο δξάζεηο ηνπξηζηηθήο πξνβνιήο ηεο Διιάδαο ζην εζσηεξηθφ θαη ην εμσηεξηθφ, επνπηείαο θαη ειέγρνπ ηεο γεληθφηεξεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο, αιιά θαη θάζε άιιε δξαζηεξηφηεηα πνπ θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα ηελ ππνζηήξημε θαη πξνβνιή ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Δηδηθφηεξα, νη αξκνδηφηεηεο ηνπ αθνξνχλ ηνκείο φπσο είλαη ν ηνπξηζηηθφο ζρεδηαζκφο, ε αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο αλσδνκήο θαη ππνδνκήο, ε δηαρείξηζε ησλ ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, επηρνξεγήζεηο, πξνβνιή (δηαθεκίζεηο, έθδνζε θπιιαδίσλ, ραξηψλ, ηνπξηζηηθέο εθζέζεηο), ζπλεξγαζία κε ηηο ηνπηθέο αξρέο, θνηλσληθφο ηνπξηζκφο, δηεζλείο ζρέζεηο (δηνξγάλσζε πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ), θαζψο θαη ηηο λνκνζεηηθέο δηαδηθαζίεο (άδεηεο, ηερληθέο πξνδηαγξαθέο, δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο, θπξψζεηο). Γεληθά, θχξηνο ζθνπφο ηνπ Δ.Ο.Σ. είλαη ε νξγάλσζε, ε αλάπηπμε θαη ε πξνψζεζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ. ( Ο Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (Δ.Ο.Σ.) γηα πξψηε θνξά ηδξχεηαη ην Σν 1936 ν Δ.Ο.Σ. αληηθαηαζηάζεθε απφ ην Τθππνπξγείν Σχπνπ θαη Σνπξηζκνχ, ην 1941 απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Οηθνλνκίαο θαη ην 1945 απφ ηε Γεληθή Γξακκαηεία Σνπξηζκνχ. Ο Δ.Ο.Σ. επαληδξχζεθε ην 1951, ιακβάλνληαο ηαπηφρξνλα ηελ ππφζηαζε ηνπ λνκηθνχ πξνζψπνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ θαη ηειεί ππφ ηελ επνπηεία ηνπ Τπνπξγείνπ Σνπξηζκνχ. (Βαξβαξέζνο, 2000) Σν Ξελνδνρεηαθό Δπηκειεηήξην ηεο Διιάδνο (Ξ.Δ.Δ.) Σν Ξελνδνρεηαθφ Δπηκειεηήξην ηεο Διιάδνο (Ξ.Δ.Δ.) ηδξχζεθε ην 1935 σο λνκηθφ πξφζσπν δεκνζίνπ δηθαίνπ κε ηελ επσλπκία Παλειιήληνο Έλσζηο Σνπξηζηηθψλ Ξελνδνρείσλ. Απφ ηφηε κέρξη θαη ην 1948, ιεηηνπξγνχζε απφ θνηλνχ κε ηε ρνιή Σνπξηζηηθψλ Δπαγγεικάησλ. Έθηνηε απνρσξίζηεθε απφ απηή θαη ιεηηνπξγεί απηνηειψο σο επηκειεηήξην. Σν Ξ.Δ.Δ. είλαη λνκνζεηεκέλνο ζχκβνπινο ηεο πνιηηείαο ζε ζέκαηα ηνπξηζκνχ θαη έρεη σο κέιε φια ηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ηεο ρψξαο. Οη ζθνπνί ηνπ Ξ.Δ.Δ. είλαη νη εμήο: Ζ κειέηε, ε ππφδεημε θαη ε εθαξκνγή θάζε κέηξνπ πνπ ζπληειεί ζηε βειηίσζε, ηελ αλαδηνξγάλσζε θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ μελνδνρεηαθνχ ηνκέα ηεο ρψξαο. Ζ πξνζηαζία θαη ε πεξίζαιςε ησλ μελνδφρσλ θαη ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ Ξ.Δ.Δ. απφ ην Σακείν πξφλνηαο Ξελνδφρσλ. ( Ο Οξγαληζκόο Σνπξηζηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (ΟΣΔΚ) Ο Οξγαληζκφο Σνπξηζηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (ΟΣΔΚ), επνπηεπφκελνο απφ ην Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ, είλαη ν πξψηνο θξαηηθφο θνξέαο, ν νπνίνο παξέρεη επί ζεηξά εηψλ (απφ ην 1937) ηνπξηζηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε ζηελ Διιάδα. Ο Οξγαληζκφο Σνπξηζηηθήο 40

41 Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο ιεηηνπξγεί πξφηππα Γξαθεία Γηαζχλδεζεο (Αζήλα, Αλάβπζζνο, Θεζζαινλίθε, Κξήηε θαη Ρφδνο), κε ζθνπφ ηελ ππνζηήξημε θαη ηε δηεπθφιπλζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηνλ ηνπξηζηηθφ θιάδν, ησλ ζπνπδαζηψλ-καζεηψλ, θαζψο θαη ησλ απνθνίησλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα, ζην ζρεδηαζκφ ηεο γεληθφηεξεο επαγγεικαηηθήο ηνπο ζηαδηνδξνκίαο, είηε κε ηελ πξνψζεζή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, είηε κε ηε ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ ηνπο ζε κεηαπηπρηαθφ επίπεδν. ( Κεθάιαην 6 ν : Δπηπηώζεηο ηνπ ηνπξηζκνύ Ο φξνο «επηπηψζεηο» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη φιεο ηηο αιιαγέο πνπ επέξρνληαη ζηελ νηθνλνκία, ζηελ θνηλσλία, ζηνλ πνιηηηζκφ θαη ζην πεξηβάιινλ ησλ πεξηνρψλ φπνπ αλαπηχζζεηαη ν ηνπξηζκφο θαη ζρεηίδνληαη κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα Δπηπηώζεηο ζηελ νηθνλνκία Οη θπξηφηεξεο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία αθνξνχλ ηα εμήο δεηήκαηα: 1. Απαζρφιεζε Ο ηνπξηζκφο δεκηνπξγεί ζπρλά πνιιέο ζέζεηο εξγαζίαο. Βέβαηα, ν επνρηθφο ραξαθηήξαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπλήζσο επεξεάδεη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο απαζρφιεζεο, ε νπνία είλαη ζε κεγάιν πνζνζηφ επνρηθή, αλεηδίθεπηε θαη πεξηζηαζηαθή. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηναπαζρφιεζεο (ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, εκπνξηθά θαηαζηήκαηα). Πνιιέο θνξέο ε απαζρφιεζε ζηνλ ηνπξηζκφ ζπλδπάδεηαη θαη κε παξάιιειε απαζρφιεζε ζε θάπνην άιιν θιάδν ηεο νηθνλνκίαο (π.ρ. γεσξγία, βηνκεραλία), κε απνηέιεζκα ηε γεληθφηεξε αχμεζε ησλ νηθνγελεηαθψλ εηζνδεκάησλ. Ζ απαζρφιεζε πνπ δεκηνπξγεί ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο: A. Ζ άκεζε απαζρφιεζε Απηφο ν ηχπνο απαζρφιεζεο αθνξά ζηνλ θπξίσο ηνπξηζηηθφ ηνκέα θαη πεξηιακβάλεη φια ηα άηνκα πνπ εξγάδνληαη ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, ηα κεηαθνξηθά κέζα, ηα εζηηαηφξηα θαη ηα θέληξα αλαςπρήο, ηε δηνίθεζε ηνπ ηνπξηζκνχ, ηελ ηνπξηζηηθή εθπαίδεπζε, ηα θαηαζηήκαηα ιατθήο ηέρλεο, ηα γξαθεία ηαμηδηψλ, ηα γξαθεία μελαγψλ θαη άιια. Ο θχξηνο φγθνο ηεο άκεζεο απαζρφιεζεο αθνξά ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα. Ο αξηζκφο ησλ απαζρνινχκελσλ πνηθίιεη αλάινγα κε ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ μελνδνρεηαθνχ ηνκέα. Ζ έλδεημε πνπ δίλεηαη απφ ην θιάζκα Αξηζκόο Απαζρνινπκέλσλ/Αξηζκόο 41

42 Γσκαηίσλ ρξεζηκνπνηείηαη αξθεηά ζπρλά θαη απνζθνπεί λα εθηηκήζεη αξρηθά ηηο δεκηνπξγνχκελεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη λα πξνβεί ζηε ζπλέρεηα ζε ζπγθξίζεηο. Οη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ άκεζα απαζρνινπκέλσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα είλαη νη αθφινπζνη: Ο ηχπνο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηαιχκαηνο. Ζ θαηεγνξία ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηαιχκαηνο. Ζ δπλακηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηαιχκαηνο. Ζ πεξηνρή θαη ν ηφπνο εγθαηάζηαζεο. Ζ πνηφηεηα ησλ παξερνκέλσλ ππεξεζηψλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ρψξαο ππνδνρήο, φπσο ην επίπεδν ησλ κηζζψλ θαη ε ηζρχνπζα ηνπξηζηηθή πνιηηηθή. πλεπψο, έλα μελνδνρείν πνιπηειείαο κεγάιεο δπλακηθφηεηαο, πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλν ζ έλαλ ηνπξηζηηθφ ηφπν θαη παξνπζηάδεη πςειέο πιεξφηεηεο, απαηηεί έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ απαζρνινπκέλσλ αλά θιίλε ζε ζρέζε κ έλα άιιν μελνδνρείν ηνπ ίδηνπ ηχπνπ θαη ραξαθηεξηζηηθψλ, πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλν ζε κία ιηγφηεξν ηνπξηζηηθά αλαπηπγκέλε πεξηνρή, δεδνκέλνπ φηη ν αξηζκφο ησλ θαηαλαιηζθνκέλσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απμάλεη κε ηνλ αξηζκφ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ. Αληίζεηα, ζηηο κηθξέο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο νηθνγελεηαθήο κνξθήο, παξαηεξνχληαη κηθξέο δηαθπκάλζεηο ζηελ απαζρφιεζε ζρεηηθά κε ηηο πεξηφδνπο ιεηηνπξγίαο ηνπο. B. Ζ έκκεζε απαζρφιεζε Απηή αθνξά ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ πξνκεζεχνπλ ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα κε ηα αγαζά θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ έρεη αλάγθε. Ωο εθ ηνχηνπ, ζεσξνχληαη σο έκκεζε απαζρφιεζε νη ζέζεηο εξγαζίαο πνπ νθείινληαη ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη αλήθνπλ ζην θιάδν ησλ θαηαζθεπψλ, ηεο ρεηξνηερλίαο, ηεο γεσξγίαο θαη άιισλ. Οη ζέζεηο εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνλ θιάδν ησλ θαηαζθεπψλ ζεσξνχληαη νη πην πνιπάξηζκεο (ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, καξίλεο, ζπλεδξηαθά θέληξα θ.ιπ.) Γ. Ζ απνξξένπζα απαζρφιεζε Απηή απνξξέεη απφ ηηο δαπάλεο ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ, νη νπνίεο δεκηνπξγνχλ πξφζζεηα εηζνδήκαηα ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ πνπ εκπιέθεηαη άκεζα ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. πλεπψο, δεκηνπξγνχληαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, νη νπνίεο απνζθνπνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο λέεο αλάγθεο πνπ εκθαλίζηεθαλ ράξε ζηνλ ηνπξηζκφ (δεκφζηεο ππεξεζίεο, πγεία, εθπαίδεπζε θ.ιπ.) 42

43 Ζ απνξξένπζα απαζρφιεζε ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ νηθνλνκηθή δνκή ηεο ρψξαο ππνδνρήο, δειαδή κε ην πεξηερφκελν ησλ εηζαγσγψλ ζηηο δηάθνξεο αγνξέο ελδηάκεζεο θαηαλάισζεο θαη ηηο αγνξέο εμνπιηζκψλ απφ ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. ζν κηθξφηεξν είλαη ην πνζνζηφ ησλ εηζαγσγψλ, ηφζν κεγαιχηεξνο ζα είλαη ν αξηζκφο ησλ δεκηνπξγνχκελσλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Σν κέγεζνο ηεο επνρηθήο απαζρφιεζεο θπκαίλεηαη ζχκθσλα κε ηνλ ηχπν ηεο ηνπξηζηηθήο επηρείξεζεο (μελνδνρείν, γξαθείν ηαμηδηψλ, εζηηαηφξην θ.ιπ.), ηνλ ηφπν εγθαηάζηαζεο θαη ηε δπλακηθφηεηά ηεο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, ζηα μελνδνρεία πνιπηειείαο κεγάιεο δπλακηθφηεηαο, ε απαζρφιεζε είλαη πην ζηαζεξή, γηαηί απηφο ν ηχπνο ηνπξηζηηθνχ θαηαιχκαηνο κπνξεί λα θηινμελήζεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρακειήο πεξηφδνπ ζπλέδξηα, εθζέζεηο θαη άιια. (Σζίηνπξαο, 1998) Οη ιηγφηεξν εηδηθεπκέλεο επνρηθέο ζέζεηο εξγαζίαο θαηαιακβάλνληαη νπζηαζηηθά απφ άηνκα πνπ θαηνηθνχλ ζηε γχξσ απφ ηελ ηνπξηζηηθή επηρείξεζε πεξηνρή. Αθνξνχλ θπξίσο δχν θνηλσληθέο θαηεγνξίεο, ηνπο άλεξγνπο θαη ηνπο αγξφηεο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο ηνπ απνπιεζπζκνχ ηεο ππαίζξνπ. Σαπηφρξνλα φκσο δεκηνπξγεί θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο, φπσο ηελ εγθαηάιεηςε ησλ θαιιηεξγεηψλ απφ ηνπο αγξφηεο, νη νπνίνη πξνζειθχνληαη απφ ηηο δπλαηφηεηεο απαζρφιεζεο ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. Μεηαμχ ησλ θαηνίθσλ ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, εθείλνη νη νπνίνη επσθεινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηε δεκηνπξγία επνρηαθψλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα είλαη νη λένη θαη νη γπλαίθεο. κσο νη ζπλζήθεο απαζρφιεζεο ηνπ επνρηθνχ δπλακηθνχ είλαη ιηγφηεξν επλντθέο απ φηη εθείλεο ηεο ζπλερνχο απαζρφιεζεο θαη απνηεινχλ ζπλήζσο θηελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ γηα ηνπο εξγνδφηεο ηνπο. 2. Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε: Πνιιέο είλαη νη πεξηπηψζεηο φπνπ ν ηνπξηζκφο έρεη ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο αλάπηπμεο πεξηθεξεηψλ απνβηνκεραλνπνηεκέλσλ, γεσγξαθηθά απνκνλσκέλσλ, νξεηλψλ ή κε ππνβαζκηζκέλν αγξνηηθφ ηνκέα. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ αχμεζε ηα εηζνδήκαηα, ηελ απαζρφιεζε, ηηο επελδχζεηο θαη δηεχξπλε ηελ παξαγσγηθή βάζε ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο, κε απνηέιεζκα λα ζηακαηήζεη ε κεηαλάζηεπζε θαη λα βειηησζεί ην επίπεδν θαη ε πνηφηεηα δσήο. Δηδηθφηεξα, ζε πεξηνρέο πνπ δηαζέηνπλ πινχζηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο, ε αλάπηπμε είλαη εμαηξεηηθά δπλακηθή (ζε εηήζηνπο αξηζκνχο). 3. Πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία: Έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο λα εθηηκεζνχλ νη πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηνπο ππφινηπνπο θιάδνπο ηεο εζληθήο ή ηνπηθήο νηθνλνκίαο. Παξά ηηο δηαθνξεηηθέο ηειηθέο εθηηκήζεηο, απφ ηε ιεηηνπξγία ελφο θνηλνχ «πνιιαπιαζηαζηή ηνπ ηνπξηζκνχ», θνηλή είλαη ε εθηίκεζε φηη ππάξρνπλ ζεηηθέο επηδξάζεηο ζε πνιινχο θιάδνπο, νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ νπνίσλ 43

44 ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ, φπσο βηνκεραλία, βηνηερλία, θαηαζθεπέο, γεσξγία, θηελνηξνθία, ππεξεζίεο, κεηαθνξέο, εκπφξην θαη άιια. Οη ζεηηθέο απηέο επηδξάζεηο θαηαγξάθεθαλ ζε πεξηνρέο κε δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά αλάπηπμεο. 4. Ηζνδχγην πιεξσκψλ: Σν ηζνδχγην πιεξσκψλ κηαο ρψξαο είλαη ην ζχλνιν ησλ ινγαξηαζκψλ πνπ απεηθνλίδνπλ ηηο νηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο ηεο κε ην εμσηεξηθφ ζε κηα δεδνκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Θεσξείηαη φηη απνηειεί ην αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηεο «νηθνλνκηθήο πγείαο» κηαο ρψξαο. Γχν δεηήκαηα έρνπλ ηεζεί πξνο αλάιπζε: Πξψηνλ, ε επηβάξπλζε ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ ησλ ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ απφ ηελ αλάγθε λα εηζάγνπλ πξντφληα αλαγθαία γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ηνπξίζηεο είλαη βξαρππξφζεζκνη επηζθέπηεο, νη νπνίνη έρνπλ ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο ζρεηηθά κε ην θαηάιπκα, ηε δηαηξνθή, ηελ πγηεηλή θαη άιιεο ππεξεζίεο. Γηα ηελ ηθαλνπνίεζε απηψλ ησλ πξνζδνθηψλ, νξηζκέλεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο αλαγθάδνληαη λα εηζάγνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο πξνθεηκέλνπ λα ελζαξξχλνπλ θαη λα αλαπηχμνπλ ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. Ζ αγνξά απηψλ ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ νδεγεί ζε δηαξξνέο. Με άιια ιφγηα, έλα ηκήκα ησλ ηνπξηζηηθψλ δαπαλψλ δηαξξέεη απφ ηελ νηθνλνκία πξνθεηκέλνπ λα πιεξσζνχλ νη αλαγθαίεο απηέο εηζαγσγέο. Πνιχ ιίγεο ρψξεο έρνπλ ηνπο πφξνπο θαη ηα κέζα γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ πιήξσο ηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε. Δπνκέλσο, είλαη απαξαίηεηε ε εμέηαζε ηεο δηαδηθαζίαο εηζαγσγψλ πνπ επηβάιιεη ν ηνπξηζκφο, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί πψο κπνξνχλ λα πεξηνξίζνπλ θαη λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ εγρψξηα πξντφληα. Γεχηεξνλ, ε ζεηηθή επίδξαζε ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ εηζξνψλ απφ ηνλ ηνπξηζκφ ζην ηζνδχγην. ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο κε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε δηαπηζηψλνπκε θαη ζηηο δχν παξαπάλσ επηδξάζεηο φηη ην ηειηθφ, ζεηηθφ ή κε, απνηέιεζκα εμαξηάηαη απφ ηελ δπλαηφηεηα ησλ ρσξψλ απηψλ λα ζρεδηάδνπλ θαη λα πξνγξακκαηίδνπλ ηε γεληθφηεξε ιεηηνπξγία ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηδηαίηεξα ηε δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο ησλ εηζαγσγψλ, γεγνλφο πνπ απνηειεί ην πξψην βήκα γηα ηε κεξηθή κείσζε ηεο εμάξηεζεο απφ απηέο. ηελ Διιάδα, ην ηζνδχγην πιεξσκψλ είλαη ειιεηκκαηηθφ ζην ζχλνιφ ηνπ. Έηζη, έρνπκε αλάγθε ηελ αχμεζε εηζξνψλ απφ ηηο εμαγσγέο. Ωζηφζν, δελ είλαη βέβαην εάλ ε αχμεζε ησλ ηνπξηζηηθψλ αθίμεσλ ζα ηζνζηαζκίζεη ην έιιεηκκα ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ. 5. Φνξνινγηθά έζνδα γηα ην θξάηνο: Ζ ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηα θξαηηθά έζνδα κπνξεί λα είλαη έκκεζε ή άκεζε. Ζ άκεζε ζπκβνιή ηνπ πξνθχπηεη απφ ηελ επηβνιή θφξσλ ζην εηζφδεκα ηδησηψλ ή εηαηξηψλ, ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ηελ ηνπξηζηηθή απαζρφιεζε θαη ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. Ζ έκκεζε ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία πξνθχπηεη απφ ηνπο θφξνπο πνπ επηβάιινληαη ζηα αγαζά θαη ζηηο ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνληαη ζηνπο ηνπξίζηεο. πγθεθξηκέλα φινη νη ρξήζηεο θαηαιπκάησλ θαηαβάιινπλ θφξν δηαλπθηέξεπζεο, ν νπνίνο επηβάιιεηαη απφ ην θξάηνο ζε θάζε πψιεζε ππεξεζηψλ θαηαιπκάησλ. Ωζηφζν, ζε 44

45 νξηζκέλεο πεξηνρέο, βαζηθνί ρξήζηεο ησλ θαηαιπκάησλ είλαη νη ηνπξίζηεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν απηφο ν θφξνο επηβιήζεθε κε ζηφρν ηελ αχμεζε ησλ εζφδσλ απφ ηνπο ηνπξίζηεο. Βάζεη ηεο ίδηαο ινγηθήο έρεη επηβιεζεί ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο θαη θφξνο ρξήζεο αεξνδξνκίνπ. Γεληθφηεξα, γηα λα έρεη ην θξάηνο έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ, πξέπεη λα ππάξρεη ηνπξηζηηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. ζν απηή απμάλεηαη, ζα δεκηνπξγεί κεγαιχηεξε απαζρφιεζε θαη εηζφδεκα. (Ενπνπλίδεο, ίζθνο, 2006) 6.2. Δπηπηώζεηο ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκό Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκφ αθνξνχλ ζηα εμήο δεηήκαηα: 1. Κνηλσληθή Γνκή: Αιιάδνπλ ηφζν ηα ραξαθηεξηζηηθά φζν θαη νη ιεηηνπξγίεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Οη αιιαγέο είλαη πεξηζζφηεξν εκθαλείο ζε πεξηνρέο ηεο ππαίζξνπ, ζε γεσγξαθηθά απνκνλσκέλεο πεξηνρέο (π.ρ. νξεηλέο θνηλφηεηεο ή λεζηά), ζε πεξηνρέο αγξνηηθέο. Οη πεξηζζφηεξεο αιιαγέο ζε απηέο ηηο πεξηνρέο ζρεηίδνληαη κε ηελ επηθξάηεζε παξαγσγηθψλ δνκψλ πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη άκεζα ή έκκεζα νδεγνχλ ζηε δηακφξθσζε κηαο λένπ ηχπνπ «αζηηθνπνηεκέλεο» θνηλσληθήο δνκήο, φπνπ ν ηνπξηζκφο θπξηαξρεί ζε φια ηα επίπεδα (δξαζηεξηφηεηεο, παξαγσγηθή δνκή, απαζρφιεζε). 2. Δπαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα: Σα πςειά εηζνδήκαηα θαη ε κεγαιχηεξε θνηλσληθή απνδνρή ησλ ηνπξηζηηθψλ επαγγεικάησλ νδεγεί ζε έληνλε επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα, κε ηειηθφ ζηφρν ηελ απαζρφιεζε ζηνλ ηνπξηζκφ ή ζε επαγγέικαηα ζρεηηδφκελα κε απηφλ (εκπφξην, θαηαζθεπέο). Ζ πξψηε επίπησζε απηήο ηεο ηάζεο είλαη ε δηάρπζε ησλ εηζνδεκάησλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζε επξχηεξα ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ, ελψ ε δεχηεξε είλαη ε ζηαδηαθή, άκεζε ή έκκεζε, εγθαηάιεηςε θιάδσλ φπσο ε γεσξγνθηελνηξνθία, ε βηνκεραλία ή νη ππεξεζίεο, κε παξάιιειε ζηξνθή ζηνλ ηνπξηζκφ. Ζ θηλεηηθφηεηα απηή είλαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ζηνπο λένπο θαη ηηο γπλαίθεο, αιιά ζηαδηαθά ηείλεη λα απνηειεί εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θνηλσληθήο δνκήο ησλ ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ, ηδηαίηεξα ζηα πξψηα ζηάδηα αλάπηπμήο ηνπο. 3. Σν πιαίζην θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επηθνηλσλίαο ησλ ληφπησλ κε ηνπο ηνπξίζηεο: Ζ επηθνηλσλία ησλ ληφπησλ κε ηνπο ηνπξίζηεο ζπγθέληξσζε ην ελδηαθέξνλ πνιιψλ εξεπλεηψλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ σο έλα ζεκαληηθφ παξάδεηγκα ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, ηηο αληηιήςεηο θαη ηηο αμίεο ησλ ληφπησλ. Αξρηθά επηζεκαίλεηαη φηη ην πιαίζην ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη απηή ε επηθνηλσλία επεξεάδεηαη απφ ηνλ ηχπν αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ, ηηο εκπνξηθέο δηαζηάζεηο απηήο ηεο ζπλάληεζεο, ηηο δηαθνξέο ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπξηζηψλ θαη ληφπησλ. ε φ,ηη αθνξά ζηα απνηειέζκαηα, απηά ζπλδένληαη άκεζα κε ην ζηάδην αλάπηπμεο θαη άξα καδηθνπνίεζεο ηνπ ηνπξηζκνχ. Παξαδείγκαηνο ράξε, ζην πςειφηεξν ζηάδην, φπνπ ν 45

46 ηνπξηζκφο είλαη νξγαλσκέλνο θαη καδηθφο, απηή ε επηθνηλσλία «εκπνξεπκαηνπνηείηαη», κε απνηέιεζκα ηφζν νη ληφπηνη φζν θαη νη ηνπξίζηεο λα θαηαιήγνπλ απιψο ζε κηα ζρέζε εκπνξηθήο ζπλαιιαγήο φπνπ ν έλαο πνπιάεη θαη ν άιινο αγνξάδεη. 4. Αιιαγέο ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηα ήζε θαη ηα έζηκα: Ζ ζπλνιηθφηεξε ζηξνθή ησλ θνηλσληψλ φπνπ αλαπηχζζεηαη ν ηνπξηζκφο ζε παξαγσγηθέο δνκέο θαη ηξφπν δσήο κε ραξαθηεξηζηηθά αζηηθνπνίεζεο θαη εθζπγρξνληζκνχ, επηθέξεη ηειηθά ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηα ήζε θαη ηα έζηκα. Σέηνηεο αιιαγέο έρνπλ παξαηεξεζεί ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ, ζηνλ ηξφπν δσήο θαη ζπκπεξηθνξάο, ζηελ εθηίκεζε ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο, ζηα έζηκα, ζηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζε άηνκα ηεο ίδηαο θνηλφηεηαο. Οη αιιαγέο απηέο πξνθαινχληαη άκεζα ή έκκεζα απφ ηηο λέεο παξαγσγηθέο θαη θνηλσληθέο δνκέο νη νπνίεο εγθαζηδξχνληαη ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ηεο ππαίζξνπ θαη έρνπλ αζηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Παξ φια απηά, ε αληαιιαγή ηδεψλ, πνιηηηζκηθψλ ζπλεζεηψλ θαη αληηιήςεσλ κπνξεί λα εμαιείςεη ηελ άγλνηα θαη ηηο παξεμεγήζεηο. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ θαη εηδηθφηεξα ησλ λέσλ, ζα εμαζθαιίζεη καθξνρξφληα πιενλεθηήκαηα, φρη κφλν επεηδή ίζσο επαλαιάβνπλ ηα ηαμίδηα ηνπο, αιιά θη επεηδή ζα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηηο πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο ηνπο κε ηνπο άιινπο ιανχο. 5. Δκπνξεπκαηνπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ θαη πξντφλησλ ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο παξάδνζεο: Ζ αλάπηπμε νξγαλσκέλσλ ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ ηνπξηζκνχ νδεγεί ζε ζπζηεκαηηθή πξνψζεζε ησλ εκπνξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ηνκέα, κε ζηφρν ηελ εμππεξέηεζε ηνπ ηνπξίζηα-θαηαλαισηή, ηδηαίηεξα απηνχ πνπ επηιέγεη ηα νξγαλσκέλα παθέηα ηαμηδηψλ. ηα πιαίζηα απηά, κνξθέο ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ, φπσο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, βηνηερληθά πξντφληα κεηαηξέπνληαη ζε ηνπξηζηηθά πξντφληα θαη πσινχληαη ζηνπο ηνπξίζηεο σο δείγκα ηεο ηνπηθήο πνιηηηζηηθήο παξάδνζεο ή σο αλακλεζηηθφ ηνπ ηαμηδηνχ. Πνιχ ζπρλά ηα πξντφληα απηά είλαη ρακειήο πνηφηεηαο θαη δελ απνδίδνπλ πηζηά ηα πξαγκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο ή ηνπ πνιηηηζκνχ. (Μαλψινγινπ, Μάξθνπ, Παπιηάθνπ, Σζάξηαο, 1999) 6.3. Δπηπηώζεηο ζηνπεξηβάιινλ Ο ηνπξηζκφο κπνξεί λα επηθέξεη ηφζν ζεηηθέο φζν θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ. Απηφ εμαξηάηαη απφ ην πφζν θαιά ζρεδηάδεηαη θαη ειέγρεηαη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Οη βαζηθέο επηπηψζεηο ηνπ, πνπ αλαιχνληαη αθνινχζσο, δελ εκθαλίδνληαη ηαπηφρξνλα ζε θάζε ηνπξηζηηθή πεξηνρή. Ζ εκθάληζή ηνπο εμαξηάηαη απφ ην είδνο θαη ηελ θιίκαθα ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, θαζψο θαη απφ ηα πεξηβαιινληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο. Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ αθνξνχλ: 46

47 I. Σν θπζηθφ πεξηβάιινλ: Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε επεξεάδεη ηελ ηζνξξνπία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Οη επηπηψζεηο απηέο είλαη πνιχ πην δξαζηηθέο ζε πεξηνρέο πνπ ζεσξνχληαη νηθνινγηθά «επαίζζεηεο», φπσο παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο, νξεηλέο, πγξνβηφηνπνη. πγθεθξηκέλα, ν ηνπξηζκφο έρεη επίπησζε ζηε: Μφιπλζε ησλ πδάησλ: εάλ δελ έρεη θαιφ ζχζηεκα απνρέηεπζεο ζηα μελνδνρεία, ζηα ζέξεηξα ή ζηηο ππφινηπεο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο, κπνξεί λα πξνθιεζεί κφιπλζε ησλ ππνγείσλ πδάησλ απφ ηα βνζξνιχκαηα. Δπίζεο, αλ ε έμνδνο ηνπ ζπζηήκαηνο απνρέηεπζεο βξίζθεηαη θνληά ζε θάπνην πνηάκη ή αθηή θαη ηα ιχκαηα δελ έρνπλ ππνζηεί ηελ απαηηνχκελε επεμεξγαζία, νη εθξνέο ζα κνιχλνπλ ηελ πδάηηλε πεξηνρή. Σν θαηλφκελν απηφ ζπλαληάηαη ζπρλά ζε παξάθηηα ζέξεηξα, φπνπ ηα μελνδνρεία θαηαζθεπάδνπλ ηηο εμφδνπο ησλ απνρεηεχζεσλ ηνπο ζε θνληηλέο πδάηηλεο πεξηνρέο, ζηηο νπνίεο κπνξνχλ λα θνιπκπνχλ ηνπξίζηεο. Ζ ρξήζε ηεο Γαιάδηαο εκαίαο απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε γηα λα ζεκαηνδνηήζεη ηηο θαζαξέο παξαιίεο θαη πδάηηλεο πεξηνρέο απνηειεί πξνζπάζεηα πιεξνθφξεζεο ησλ πηζαλψλ ρξεζηψλ ηνπ ζαιάζζηνπ πεξηβάιινληνο γηα ην επίπεδν θαζαξηφηεηαο ηεο πεξηνρήο. Αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε: Γεληθά ν ηνπξηζκφο ζεσξείηαη «θαζαξή βηνκεραλία». Ωζηφζν, ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε κπνξεί λα πξνθαιέζεη κφιπλζε ηνπ αέξα ιφγσ ηεο ππεξβνιηθήο ρξήζεο απηνθηλήησλ απφ ηνπο ηνπξίζηεο ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο, ηδηαίηεξα φηαλ εθεί ζπγθεληξψλνληαη ζεκαληηθά ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα. Δπηπιένλ, εάλ ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε δελ ζρεδηαζηεί θαη πξνγξακκαηηζηεί θαηάιιεια, εηδηθφηεξα ζε αλνηρηέο πεξηνρέο ρσξίο βιάζηεζε, κπνξεί λα πξνθιεζεί κφιπλζε κε ηε κνξθή ζθφλεο θαη αησξνχκελσλ ζσκαηηδίσλ ζηνλ αέξα. Ζρνξχπαλζε: Ο ζφξπβνο πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ζπγθέληξσζε ηνπξηζηψλ, ηνπξηζηηθψλ νρεκάησλ ή θαη ηνπξηζηηθψλ αμηνζέαησλ, φπσο ηα πάξθα δηαζθέδαζεο θαη νη πίζηεο αγψλσλ κε απηνθίλεηα θαη κνηνζπθιέηεο, κπνξεί λα θηάζεη ζε ελνριεηηθά ή δπζάξεζηα επίπεδα. Οπηηθή ξχπαλζε: Σα μελνδνρεία θαη νη ππφινηπεο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο κε άζρεκν ή αθαηάιιειν ζρεδηαζκφ κπνξεί λα κελ ηαηξηάδνπλ κε ην ηνπηθφ ζηπι αξρηηεθηνληθήο ή ηελ ηνπηθή θιίκαθα θαηαζθεπήο. Ζ αθαιαίζζεηε δηάηαμε ησλ ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, ε αλεπαξθήο ή ε αθαηάιιειε ρσξνηαμία, ε ππεξβνιηθή ρξήζε κεγάισλ θαη αληηαηζζεηηθψλ δηαθεκηζηηθψλ πηλαθίδσλ, θαζψο θαη ε θαθή ζπληήξεζε ησλ θηηξίσλ ή ηνπ εμσηεξηθνχ ρψξνπ κπνξεί λα θαηαζηήζεη απσζεηηθφ ην πεξηβάιινλ ηφζν γηα ηνπο ηνπξίζηεο φζν θαη γηα ηνπο θαηνίθνπο. 47

48 Γηαηάξαμε ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο: Γηάθνξα είδε νηθνινγηθψλ πξνβιεκάησλ κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηελ αλεμέιεγθηε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, φπσο ε ππεξβνιηθή ρξήζε ηνπ επαίζζεηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηνπο ηνπξίζηεο, ε νπνία ίζσο θαηαιήμεη ζε νηθνινγηθή θαηαζηξνθή. Οξηζκέλα παξαδείγκαηα είλαη ε θαηαζηξνθή ή ε παξεκπφδηζε ηεο αλάπηπμεο θπηψλ ζε κηα πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή ή έλα πάξθν, επεηδή ηελ επηζθέπηνληαη πνιινί ηνπξίζηεο, θαζψο θαη ε ζπιινγή απφ ηνπο ηνπξίζηεο (ή απφ ληφπηνπο πξνθεηκέλνπ λα ηα πνπιήζνπλ ζε επηζθέπηεο) ζπάλησλ εηδψλ απφ θνρχιηα, θνξάιιηα, θειχθε απφ ρειψλεο. (Γεσξγφπνπινο, 2006) II. Πξνβιήκαηα ρξήζεο γεο: Ο ηνπξηζκφο επεθηείλεηαη φια θαη πεξηζζφηεξν ζην ρψξν, κε απνηέιεζκα λα πξνθαιεί ζπρλά ζπγθξνχζεηο γηα ηε ρξήζε ηεο γεο, πνπ παξαηεξνχληαη ζε πεξηνρέο κε αγξνηηθέο εθκεηαιιεχζεηο ή ζε παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο παξαηεξνχληαη ζπρλά θαηλφκελα νηθνπεδνπνίεζεο, κε απνηέιεζκα ν ηνπξηζκφο λα απνξξνθά εθηφο απφ ηε γε, ην λεξφ αιιά θαη ηηο επελδχζεηο πνπ είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ παξαγσγηθή αλάπηπμε θπξίσο ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα. χκθσλα κε ηηο αξρέο ζσζηνχ ηνπξηζηηθνχ ζρεδηαζκνχ, δελ ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηκήκαηα γεο πνπ είλαη θαηάιιεια γηα άιιεο ρξήζεηο, φπσο ε γεσξγία, ε θαηαζθεπή θαηνηθηψλ ή ρψξσλ αλαςπρήο, θαζψο θαη πεξηνρέο πνπ ζα έπξεπε λα θεξπρζνχλ δηαηεξεηέεο. Γεληθφηεξα, ν ηνπξηζκφο ιεηηνπξγεί «νιηζηηθά» ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, δηεθδηθψληαο δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξν ρψξν γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηηο ππνδνκέο. III. Πεξηβαιινληηθνί θίλδπλνη: Ζ θαθή επηινγή ηεο ηνπνζεζίαο θαη ε απξφζεθηε ηερληθή θαηαζθεπή ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαζίδεζε ηνπ εδάθνπο, πιεκκχξεο ή ηδεκαηνπνίεζε ηνπ βπζνχ ησλ πνηακψλ θαη ησλ παξάθηησλ πεξηνρψλ, εμαηηίαο ηεο κείσζεο ηεο βιάζηεζεο, ηεο παξεκπφδηζεο ηεο ξνήο θπζηθψλ θαλαιηψλ απνζηξάγγηζεο ησλ πδάησλ. IV. Αθαηάιιειε δηάζεζε απνβιήησλ: Ζ ξχπαλζε ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο κε ζθνππίδηα ή κπάδα απνηειεί ζπλεζηζκέλν πξφβιεκα ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ηνπ επηζθεπηψλ ηνπο θαη εμαηηίαο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηηο νπνίεο εθείλνη εκπιέθνληαη. Ζ αθαηάιιειε απφξξηςε ζπκπαγψλ απνβιήησλ απφ ζέξεηξα θαη μελνδνρεία κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη αθελφο ζθνππίδηα θη αθεηέξνπ πξνβιήκαηα πγείαο, εμαηηίαο κηθξννξγαληζκψλ, αζζελεηψλ ή κφιπλζεο, θαζψο θαη λα θαηαζηήζεη απσζεηηθφ ην πεξηβάιινλ. V. πλσζηηζκφο θαη ζπκθφξεζε: Ο ζπλσζηηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ, ηδηαίηεξα ζηα δεκνθηιή ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα, θαη ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε ζπληεινχλ ζηηο αξλεηηθέο 48

49 VI. πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ δπζαξέζθεηα ζηνπο θαηνίθνπο ησλ ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ. Καηαζηξνθέο ζε ηζηνξηθνχο θαη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο: Ζ ππεξβνιηθή ή ε θαθή ρξήζε πεξηβαιινληηθά επάισησλ αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ρψξσλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ θαηαζηξνθή ηνπο, εμαηηίαο ππεξβνιηθήο θζνξάο, δνλήζεσλ ή βαλδαιηζκψλ. Ζ θπζηθή θζνξά ησλ καξκάξσλ, ε ρεκηθή θαη θπζηθή αιινίσζε ησλ ηνηρνγξαθηψλ απφ ηελ παξακνλή θαη δηαθίλεζε κεγάινπ αξηζκνχ επηζθεπηψλ, είλαη κεξηθά κφλν απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ. ηηο άκεζεο επηπηψζεηο ζα πξέπεη λα πξνζηεζνχλ θαη νη έκκεζεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο αλάγθεο εμππεξέηεζεο ησλ επηζθεπηψλ, φπσο είλαη ηα έξγα πξφζβαζεο, νη ρψξνη ζηάζκεπζεο, νη ρψξνη θαη νη ππνδνκέο πγηεηλήο. πρλά, βιέπνπκε πηλαθίδεο, φπσο «απαγνξεχεηαη ε θσηνγξάθεζε», «κελ αγγίδεηε» ζε κνπζεία θαη άιινπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο. (Κνθθψζεο, Σζάξηαο, 2001) Αλ ζρεδηαζηεί ζσζηά θαη ηεζεί ππφ έιεγρν, ν ηνπξηζκφο κπνξεί λα βνεζήζεη πνηθηινηξφπσο ζηε δηαηήξεζε θαη ηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπνκέλσο, ν ηνπξηζκφο έρεη ζεηηθή επίπησζε ζηε: I. Γηαηήξεζε ζεκαληηθψλ θπζηθψλ ρψξσλ: Ο ηνπξηζκφο κπνξεί λα δηθαηνινγήζεη ηελ παξνρή θαη λα απνηειέζεη πεγή θνλδπιίσλ γηα ηε ζπληήξεζε πάξθσλ, εμσηεξηθψλ ρψξσλ αλαςπρήο θαη πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ηα νπνία δηαθνξεηηθά ίζσο εγθαηαιείπνληαλ ζε θζνξά, ράξε ζηε ιεηηνπξγία ηνπ σο ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα. II. Πξνζηαζία αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ρψξσλ: Ο ηνπξηζκφο παξέρεη ην θίλεηξν θαη βνεζά ζηελ εμεχξεζε πφξσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηζηνξηθψλ θαη αξραηνινγηθψλ ρψξσλ (θαζψο απνηεινχλ ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα), νη νπνίνη δηαθνξεηηθά κπνξεί λα ππνβαζκίδνληαλ θαη λα θαηαζηξέθνληαλ. III. Βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο: Ο ηνπξηζκφο κπνξεί λα πξνζθέξεη ην θίλεηξν γηα ηνλ «θαζαξηζκφ» ηνπ επξχηεξνπ πεξηβάιινληνο, κέζσ ηνπ ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ηνπ αέξα θαη ησλ πδάησλ, ηεο ερνξχπαλζεο, ηεο απφξξηςεο ζθνππηδηψλ. Δπίζεο, ζπληειεί ζηε βειηίσζε ηεο πεξηβαιινληηθήο αηζζεηηθήο, κέζσ πξνγξακκάησλ δηαηήξεζεο ηνπ ηνπίνπ, ειέγρσλ ζηα ζρέδηα ησλ λέσλ θηηξίσλ, θαιχηεξεο ζπληήξεζήο ηνπο θαη άιια. IV. Αλαβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο: Αλ θαη πξφθεηηαη γηα πεξηζζφηεξν «ππνθεηκεληθή» σθέιεηα, ν ζσζηφο ζρεδηαζκφο ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ κπνξεί λα εκπινπηίζεη 49

50 έλα θπζηθφ ή αζηηθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν δηαθνξεηηθά ζα ήηαλ βαξεηφ θαη δελ ζα παξνπζίαδε θαλέλα ελδηαθέξνλ. V. Βειηίσζε ηεο ππνδνκήο: Ζ ηνπηθή ππνδνκή αεξνδξνκίσλ, νδηθψλ δηθηχσλ, ζπζηεκάησλ χδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο, ηειεπηθνηλσληψλ ζπρλά βειηηψλεηαη κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ, ν νπνίνο πξνζθέξεη νηθνλνκηθά θαζψο θαη πεξηβαιινληηθά νθέιε. (Κνθθψζεο, Σζάξηαο, 2001) Κεθάιαην 7 ν : Ο ηνπξηζκόο ζηελ πόιε ηεο Καιακπάθαο 7.1. Ιζηνξηθά, γεσγξαθηθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Καιακπάθαο Ζ Καιακπάθα είλαη θσκφπνιε ηεο 50 Θεζζαιίαο θαη έδξα ηνπ νκψλπκνπ δήκνπ θαη επαξρίαο, ζην λνκφ Σξηθάισλ. Απέρεη είθνζη-έλα ρηιηφκεηξα απφ ηα Σξίθαια θαη πέληε ρηιηφκεηξα απφ ηηο κνλέο ησλ Μεηεψξσλ. Δίλαη θηηζκέλε ζηελ αξηζηεξή φρζε ηνπ Πελεηνχ πνηακνχ ζηηο λφηηεο ππψξεηεο ησλ Μεηεσξηθψλ βξάρσλ ζε πςφκεηξν 240 κέηξα απφ ηε ζάιαζζα, βνξεηνδπηηθά ηεο Θεζζαιίαο. Έρεη 11 ρηιηάδεο θαηνίθνπο πεξίπνπ (ηειεπηαία απνγξαθή). Κνληά ζηελ Καιακπάθα, θαηά ηνπο εξκελεπηέο, βξηζθφηαλ ε αξραία πφιε Αηγίλην φπσο βεβαηψλεη ν ηξάβσλ. Αλαθέξεη κάιηζηα πσο ήηαλ πφιε ησλ Σπκθαίσλ θαη ζπλφξεπε κε ηελ Αηζηθία θαη ηελ Σξίθθε θαη ήηαλ θηηζκέλε ζηε ζπκβνιή ησλ πνηακψλ Ίσλα θαη Πελεηνχ. Μεηά ηε γλσζηή κάρε ηεο Πχδλαο ζην Αηγίλην αξλήζεθε λα ππαρζεί ζηνλ Ρσκαίν χπαην Παχιν Αηκίιην, κε απνηέιεζκα λα θπξηεπζεί θαη λα ιεειαηεζεί απφ ηνπο Ρσκαίνπο. Αλαζεκαηηθέο ζηήιεο, επηγξαθέο θαη αξρηηεθηνληθά κέιε πνπ βξέζεθαλ θαηά θαηξνχο θαη πνπ αλήθνπλ ζηνπο ρξφλνπο εθείλνπο εληνηρίζηεθαλ ζε λανχο θαη άιια νηθνδνκήκαηα ηεο ζεκεξηλήο Καιακπάθαο. Απφ ηα ηέιε ηνπ 10 νπ αηψλα ε ζεκεξηλή Καιακπάθα αλαθέξεηαη κε ην φλνκα ηαγνί πνπ ήηαλ έδξα Δπηζθνπήο (ε ιέμε ηαγνί ίζσο πξνήιζε απφ ην ζηηαγσγνί επεηδή ζηε ζεζζαιηθή πεδηάδα ππήξρε πνιχ ζηηάξη ή απφ παξαθζνξά ησλ ιέμεσλ <ζηνπο αγίνπο>, ζη' αγίνπο, ζηαγνχο). Μεηά ην 1204 κ.υ. νη ηαγνί πεξηήιζαλ ζην θξάηνο ηνπ Μηραήι Κνκλελνχ ηεο Ζπείξνπ. ηα ηέιε ηνπ 13 νπ αηψλα απνηεινχζαλ θηήζε ησλ δνπθψλ ησλ Νέσλ Παηξψλ (Τπάηεο), ελψ ην 1304 κ.υ. θαηαιακβάλεηαη απφ ηνπο Φξάγθνπο Βαξψλνπο. Σν 1334κ. Υ. νη ηαγνί επαλέξρνληαη ζην δεζπφηε ηεο Ζπείξνπ Ησάλλε Β'. Λίγν αξγφηεξα πεξηήιζαλ ζην θξάηνο ηνπ βπδαληηλνχ απηνθξάηνξα Αλδξφληθνπ ηνπ Παιαηνιφγνπ ελψ πεξί ην 1348 κ.υ. πεξηήιζαλ ζην θξάηνο ηνπ

51 κεγάινπ Κξάιε ησλ έξβσλ ηεθάλνπ Γνπζάλ. Απφ ην 1356 κ.υ., φηαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Θεζζαιίαο απνηεινχζε ηκήκα ηνπ πκεψλ Οχξεζε Παιαηνιφγνπ, πνπ ήηαλ εηεξνζαιήο αδειθφο ηνπ ηεθάλνπ Γνπζάλ, νη ηαγνί βξίζθνληαλ θάησ απφ ηελ επηθπξηαξρία ηνπ. Με ην φλνκα Καιακπάθα είλαη γλσζηή θπξίσο απφ ηα ρξφληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο πνπ ππαγφηαλ δηνηθεηηθά ζηνλ παζά ηεο Λάξηζαο. Σνλ 18 ν αηψλα απφθηεζε δηθφ ηεο ζρνιείν, ελψ ζηελ επαλάζηαζε ηεο Θεζζαιίαο ηνπ 1854 έιαβε ελεξγφ κέξνο. ηε κάρε πνπ αθνινχζεζε εθεί κεηαμχ Διιήλσλ θαη Σνχξθσλ, νη ηειεπηαίνη έραζαλ πάλσ απφ πεληαθφζηνπο λεθξνχο θαη πινχζην πνιεκηθφ πιηθφ. ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ ζηάζεθε αμηφινγε ε αδηάθνπε επαθή ηεο Καιακπάθαο κε ηα Μεηέσξα ηφζν απφ εζληθή θαη πλεπκαηηθή, φζν θαη απφ θαιιηηερληθή άπνςε. (Πνιηηηζηηθφο χιινγνο Καιακπάθαο «ΣΑ ΜΔΣΔΩΡΑ») 7.2. Ο πνιηηηζκηθόο ηνπξηζκόο ηεο Καιακπάθαο Ζ πινχζηα ζε νκνξθηά πεξηνρή ηεο Καιακπάθαο, θαηέρεη κηα μερσξηζηή ζέζε παλειιαδηθά, αιιά αθφκε θαη ζηνλ παγθφζκην ράξηε ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ. Καη απηφ, γηαηί ζπλδπάδεη ελαιιαθηηθφ, θαηλνηφκν θαη ζξεζθεπηηθφ ηνπξηζκφ, ελψλεη ηελ παξζέλα νκνξθηά ηεο θχζεο κε ηηο καθξαίσλεο παξαδφζεηο θαη απνηειεί ζηαπξνδξφκη, αθνχ ελψλεη ηελ Θεζζαιία κε ηελ Ήπεηξν θαη ηελ Μαθεδνλία. Ζ Καιακπάθα είλαη κηα πφιε γξαθηθή θαη ζπλάκα ζχγρξνλε, πνπ έρεη λα επηδείμεη ζηνπο επηζθέπηεο ηεο πνιιά φκνξθα κέξε. Δξρφκελνο θαλείο κπνξεί λα ζαπκάζεη ηνπο επηβιεηηθνχο βξάρνπο ησλ Μεηέσξσλ, πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί παγθφζκην θαηλφκελν πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απφ ηελ UNESCO,ηελ πλεπκαηηθφηεηα θαη ηε ζξεζθεπηηθφηεηα ησλ πνιπάξηζκσλ κνλαζηεξηψλ θαη ησλ εθθιεζηψλ, θαζψο θαη ηνπο ακθηζεαηξηθά θηηζκέλνπο παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο αλάκεζα ζηνπο παλχςεινπο βξάρνπο φπσο ην Καζηξάθη. Άιια ζεκεία ηεο πεξηνρήο πνπ είλαη άμηα ζαπκαζκνχ είλαη ην παιαηνιηζηθφ ζπήιαην ηεο Θεφπεηξαο θαη ην κνλαδηθφ αξραηνινγηθφ κλεκείν ηνπ λανχ ηεο Κνίκεζεσο ηεο Θενηφθνπ (11ν αηψλα). Αμίδεη λα ζεκεησζνχλ θαη νη θπζηθέο νκνξθηέο ηνπ Αζπξνπνηάκνπ, ησλ Υαζίσλ- Αληηραζίσλ, ηεο επηβιεηηθήο Πίλδνπ, θαη απηφ γηαηί είλαη αλακθηζβήηεηα, απφ ηα νκνξθφηεξα θπζηθά ηνπία, κε ην πινπζηφηεξν δάζνο ζε έιαηα θαη ηνλ Αρειψν πνηακφ (ή Αζπξνπφηακνο φπσο ηνλ ιέλε νη ληφπηνη) θαζψο θαη έλα πιήζνο πνηακψλ θαη ξεκάησλ. Σέινο ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθεξζνχλ: ε επαξθήο ηνπξηζηηθή ππνδνκή θαη νη πνιππνίθηιεο δξαζηεξηφηεηεο εληφο ηεο πφιεο αιιά θαη ζε φιε ηελ επηθξάηεηα ηνπ Γήκνπ, πνπ απνηεινχλ θίλεηξν, πφιν έιμεο θαη ζεκείν αλαθνξάο θαη έρνπλ λα πξνζθέξνπλ κνλαδηθέο ζπγθηλήζεηο ζηνλ επηζθέπηε, αθνχ ην κφλν ζίγνπξν είλαη φηη ζα κείλεη επραξηζηεκέλνο θαη ζα πάξεη καδί ηνπ αμέραζηεο ζηηγκέο. 51

52 ζνλ αθνξά ηελ ηνπξηζηηθή ππνδνκή δηαζέηεη πνιιέο επηινγέο ζε φηη αθνξά ηε δηαζθέδαζε θαη ςπραγσγία, κε 30 θαθεηέξηεο-κπαξάθηα, 2 θιακπ (club),91 ηαβέξλεο-ςεζηαξηέο, 34 εζηηαηφξηα, 10 fast-food θαη 6 νπδεξί. Απφ πιεπξάο θαηαιπκάησλ ππάξρνπλ 35 μελνδνρεία θάζε θαηεγνξίαο κε ζπλνιηθά πάλσ απφ θιίλεο, 25 ελνηθηαδφκελα δσκάηηα θαη 3 θάκπηλγθ (camping). Δπίζεο, δηαζέηεη 4 ηνπξηζηηθά γξαθεία θαη 280 επηρεηξήζεηο ιατθήο ηέρλεο απφ ηηο νπνίεο κφλν νη 14 είλαη εκπνξηθέο (souvenir). Σέινο, ην ζχλνιν ησλ εκπνξηθψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Καιακπάθα είλαη (Οηθνλνκηθφ Δπηκειεηήξην Σξηθάισλ) Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη πξφζθαηα δεκηνπξγήζεθε έλαο λένο ηνπξηζηηθφο θνξέαο ζηελ Καιακπάθα πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν χλδεζκνο Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ Μεηεψξσλ, (.Σ.Δ.Μ.). θνπφο ηνπ ζπλδέζκνπ είλαη ε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο θαη ε πξναγσγή ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ κειψλ ηνπ. Δπηρεηξήζεηο πνπ κπνξνχλ λα είλαη κέιε, απφ φιε ηελ πεξηνρή ηνπ Γήκνπ είλαη: Ακηγψο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, φπσο ηα μελνδνρεία, ηα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα, επηρεηξήζεηο εζηίαζεο θαη ζπλαθψλ επαγγεικάησλ (πγεηνλνκηθνχ ελδηαθέξνληνο), θάκπηλγθ, ηνπξηζηηθά γξαθεία, γξαθεία εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαη δξαζηεξηνηήησλ, ηνπξηζηηθψλ κεηαθνξψλ, είδε ιατθήο ηέρλεο, μελαγνί, νδεγνί βνπλνχ. Μέιε ηνπ εκπνξηθνχ ζπιιφγνπ Καιακπάθαο. Δπηρεηξήζεηο ησλ νπνίσλ ν θχθινο εξγαζηψλ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηνλ ηνπξηζκφ. Δλψζεηο επηρεηξήζεσλ ησλ παξαπάλσ θιάδσλ θαζψο θαη ελψζεηο πξνζψπσλ πνπ επηδηψθνπλ ίδηνπο ή παξεκθεξείο ζθνπνχο κε απηνχο ηνπ ζπλδέζκνπ. Δπηπξφζζεηα, ν επηζθέπηεο θαηά ηελ παξακνλή ηνπ ζηελ πεξηνρή κπνξεί λα ζπκκεηάζρεη ζε πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο πεδνπνξία, νξεηβαζία, mountain bike, ηππαζία θαη θπζηθά αλαξξίρεζε. Σα Μεηέσξα είλαη απφ ηα πην δηάζεκα αλαξξηρεηηθά θέληξα ηνπ θφζκνπ, γλσζηά γηα ηηο αλεμάληιεηεο αλαξξηρεηηθέο δηαδξνκέο θαη ηελ άςνγε νξγαλσηηθή ππνδνκή ηνπο. Με ηε ζπλνδεία νδεγνχ βνπλνχ κπνξεί λα ζθαξθαιψζεη θαλείο, ζε αξθεηέο θνξπθέο, απφ ηηο αλαξξηρεηηθέο δηαδξνκέο αλάινγα κε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Σα κφλα εθφδηα πνπ απαηηνχληαη γηα λα δνθηκάζεη θάπνηνο είλαη ε θαιή θπζηθή θαηάζηαζε θαη ε άλεζε κε ην χςνο. Ζ αλαξξίρεζε είλαη ην κνλαδηθφ άζιεκα πνπ εληζρχεη νηθνλνκηθά ηελ πεξηνρή. Απφ κειέηεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη κε κέηξηνπο ππνινγηζκνχο, ηα ζηνηρεία καο δίλνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ ην ρξφλν απφ ηνπο αλαξξηρεηέο κφλν. Αλ ππνινγίζνπκε φηη πνιινί απφ απηνχο έξρνληαη κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ή κε ηνπο ζπλνδνχο ηνπο, θαηαιαβαίλνπκε φηη ν αξηζκφο είλαη πνιχ κεγαιχηεξνο. Οη επηζθέπηεο αλαξξηρεηέο δίλνπλ δσή ζε πνιιέο κηθξέο επηρεηξήζεηο ηεο πεξηνρήο καο, αθνχ δελ θαηεπζχλνληαη απφ ηα ηνπξηζηηθά γξαθεία. Με ηνπο ίδηνπο κέηξηνπο ππνινγηζκνχο, ην νηθνλνκηθφ φθεινο μεπεξλά ην ην ρξφλν θαη θαζηζηά ηελ 52

53 αλαξξίρεζε νηθνλνκηθή δχλακε ζηελ πεξηνρή. Υξφλν κε ην ρξφλν ν αξηζκφο ησλ αλαξξηρεηψλ απμάλεηαη. ιεο νη ζρνιέο νξεηβαζίαο πξνβιέπνπλ ηνπιάρηζηνλ έλα αββαηνθχξηαθν αλαξξίρεζεο ζην ηδηάδνλ (ςακκηηηθφ, θξνθαινπαγέο) πεδίν ησλ ΜΔΣΔΩΡΩΝ. (Πνιηηηζηηθφο χιινγνο Καιακπάθαο «ΣΑ ΜΔΣΔΩΡΑ») Σα Μεηέσξα Σφπνο ηδαληθφο γηα αλάηαζε θαη ζηνραζκφ είλαη ηα Μεηέσξα πνπ δελ είλαη ηίπνηα άιιν παξά κηα νκάδα πςειψλ θαη απφθξεκλσλ βξάρσλ πνπ έρνπλ ζαλ επηζηέγαζκα Μνλαζηήξηα, θήηεο θαη Κειηά, ελψ ηα δηάθνξα ζπήιαηα ηνπο κεηαηξάπεθαλ ζε αζθεηήξηα γηα ηνλ νξζφδνμν κνλαρηζκφ απφ ηνλ 11 ν αηψλα. Βξίζθνληαη θνληά ζηελ Καιακπάθα ζηελ έμνδν ηνπ Πελεηνχ πνηακνχ πξνο ηνλ φκνξθν ζεζζαιηθφ θάκπν θαη ζε πςφκεηξν 300 πεξίπνπ κέηξα απφ ηελ θνηιάδα. Σν ηνπίν είλαη καγεπηηθφ θαη ππεξβαηηθφ. Ίζσο είλαη έλα απφ ηα νκνξθφηεξα ηεο γεο. αλ θπζηθφ πάλησο θαηλφκελν είλαη κνλαδηθφ ζ' νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Ο ζρεκαηηζκφο, ιέλε νη εηδηθνί, αλάγεηαη ζηε ιεγφκελε ηξηηνγελή πεξίνδν πνπ ράλεηαη ζηε ζνιή επνρή ησλ ρξφλσλ. Με βάζε ηε ζεσξία ηνπ Γεξκαλνχ γεσιφγνπ Αι. Φίιηπζνλ, νη βξάρνη ησλ Μεηεψξσλ δεκηνπξγήζεθαλ απφ κηα κεγάιε κάδα απφ πνηακίζηεο πέηξεο, άκκν θαη ιάζπε πνπ ελψζεθαλ γηα λα ζρεκαηίζνπλ έλα εληαίν θψλν. ηαλ αξγφηεξα, ηα λεξά ηεο ζεζζαιηθήο ιίκλεο ρχζεθαλ ζην Αηγαίν, απηφο ν εληαίνο φγθνο ρσξίζηεθε εμαηηίαο ηεο δηαβξσηηθήο δξάζεο ηνπ λεξνχ, ησλ δπλαηψλ αλέκσλ, ησλ ξαγδαίσλ βξνρψλ θαη ησλ ζεηζκηθψλ δνλήζεσλ ζρεκαηίδνληαο ιφθνπο θαη βξάρνπο ζε δηάθνξα ζρήκαηα θαη κεγέζε. Έηζη ζρεκαηίζηεθε ε πεξηνρή ε νπνία θαηνηθήζεθε πνιχ αξγφηεξα. Σελ Βπδαληηλή επνρή, ε πεξηνρή θαη εηδηθά ηα Μεηέσξα ζπλέβαιαλ νπζηαζηηθά ζηε δεκηνπξγία ηζρπξνχ κνλαρηθνχ θέληξνπ. ηα Μεηέσξα, ν κνλαρηθφο βίνο, δειαδή ε αλαρψξεζε απφ ηελ αλζξψπηλε θνηλσλία θαη ν πεξηνξηζκφο ζε κέξε εξεκηθά, δελ είλαη εμαθξηβσκέλν πφηε αθξηβψο εκθαλίζηεθε. Οη κνλαρνί θαηνηθνχζαλ κέζα ζε ζπήιαηα θαη θαηέβαηλαλ θάζε Κπξηαθή ζηε κεγάιε γηνξηή γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ ζηελ κνλή Γνχκπηαλε. Λίγν αξγφηεξα δεκηνπξγήζεθε ε κνλή ησλ ηαγψλ. Σνλ 14 ν αηψλα, έλαο ζπνπδαίνο κνλαρφο ηνπ Αγίνπ ξνπο, ν Αζαλάζηνο, έθηαζε ζηα Μεηέσξα θαη ίδξπζε ηελ πξψηε κνλή, αλνηθνδφκεζε ην κνλαζηήξη ηνπ ζηνλ βξάρν πνπ ηνλ νλφκαζε Μεηέσξν επεηδή έκνηαδε ζαλ λα θξεκφηαλ κεηαμχ νπξαλνχ θαη γεο, κε απνηέιεζκα αθφκε θαη ζήκεξα φιν ην ζπγθξφηεκα ησλ βξάρσλ λα νλνκάδεηαη Μεηέσξα. Καηά ηνλ 15ν αηψλα ε κνλαζηηθή δσή ζηα Μεηέσξα παξνπζηάδεη θάκςε, αιιά ηνλ επφκελν αηψλα αλαθαηλίδνληαη ηα πεξηζζφηεξα κνλαζηήξηα θαη θηίδνληαη λέα. Καηά ηελ ηνπξθνθξαηία νη κνλέο ησλ Μεηεψξσλ, φρη κφλν δελ γίλνληαη κεηφρηα αιιά αληίζεηα γλσξίδνπλ κία δεχηεξε κεγάιε αθκή. Οπσζδήπνηε φκσο νη θζνξέο πνπ πθίζηαληαη σο ηελ ηειεπηαία θαηνρή ( ) είλαη πνιιέο. Έηζη απφ ην πιήζνο ησλ αζθεηαξηψλ θαη ηηο 24 κνλέο πνπ ππήξραλ θάπνηε ζηα Μεηέσξα, ζήκεξα, ζψδνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ κφλν έμη κνλαζηήξηα: ηεο Μεηακφξθσζεο (Μεγάιν Μεηέσξν), ηνπ Βαξιαάκ, ηνπ Ρνπζάλνπ, ηεο Αγίαο 53

54 Σξηάδαο, ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ Αλαπαπζά θαη ηνπ Αγίνπ ηεθάλνπ. Απφ ηηο άιιεο κνλέο θαη ηα αζθεηαξηά ζψδνληαη κφλν εξείπηα πνπ είλαη νξαηά επάλσ ζηνπο απφθξεκλνπο βξάρνπο. (ηαγέεο, 2009) Ιεξά Μνλή Μεηακόξθσζεο (Μεγάιν Μεηέσξν) Ζ κνλή Μεηακνξθψζεσο, ην Μεγάιν Μεηέσξν ή απιά ην Μεηέσξν είλαη ην κεγαιχηεξν απφ ην κνλαζηεξηαθφ ζπγθξφηεκα ησλ Μεηεψξσλ θαη έλα απφ ηα κεγαιχηεξα κνλαζηεξηαθά ζχλνια ηεο Διιάδνο. Σν θαζνιηθφ ηνπ είλαη ε πην κεγάιε εθθιεζία ησλ Μεηεψξσλ, έρεη ηξάπεδα, παξεθθιήζηα θαη ελδηαθέξνπζεο θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο, πινχζηα δσγξαθηθή δηαθφζκεζε, 638 ρεηξφγξαθνπο θψδηθεο, κηα αμηφινγε ζεηξά έξγσλ εθθιεζηαζηηθήο ηέρλεο θαη πνιιά ιείςαλα Αγίσλ. Ζ κνλή είλαη θηηζκέλε ζην δπηηθφ ηκήκα ησλ Μεηεψξσλ, επάλσ ζε έλα κεγάιν, παλχςειν βξάρν χςνπο 400κ. απφ ηελ Καιακπάθα, πνπ ζηε θνξπθή ηνπ ζρεκαηίδεηαη επξχρσξν πιάησκα. Ζ αλάβαζε παιηφηεξα, σο ην 1923, γηλφηαλ κε αλεκφζθαια ή κε ην βξηδφλη, έλαλ ηδηφηππν αλειθπζηήξα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη σο ζήκεξα γηα ηηο βαξηέο απνζθεπέο. πγθεθξηκέλα έκπαηλε o επηζθέπηεο κέζα ζε δίρηπ θαη κε ηε βνήζεηα ηεο αλέκεο, πνπ βξίζθεηαη αθφκα ζηε ζέζε ηεο, ηνλ αλέβαδαλ ζηνλ πχξγν. Ηδξπηήο ηνπ κεγάινπ απηνχ κνλαζηεξηνχ είλαη ν Αζαλάζηνο ν Μεηεσξίηεο, κεγάιε κνξθή ηνπ νξζφδνμνπ κνλαρηζκνχ πνπ ε Δθθιεζία ηνλ αλαθήξπμε άγην. ηα 1388 κάιηζηα έθηηζε ην θαζνιηθφ ηεο κνλήο, πνπ ζψδεηαη σο ζήκεξα θαη απνηειεί ην Ηεξφ ηνπ κεγάινπ θαζνιηθνχ ηνπ 16 νπ αηψλα. Καηά ην 15 ν αηψλα ζεκεηψζεθαλ έληνλεο πξνζηξηβέο αλάκεζα ζηε κνλή θαη ηε ζθήηε ησλ ηαγψλ γηα ηα πξσηεία ζηα Μεηέσξα. ηα ηέιε ηνπ αηψλα ην Μεηέσξν θαηάθεξε θαη αλεμαξηεηνπνηήζεθε απφ ηε ζθήηε ησλ ηαγψλ θαη έγηλε ε ζθήηε ηνπ Μεηεψξνπ. ηα κέζα ηνπ 16αηψλα επηθπξψζεθε ε εμνπζία ηνπ Μεηεψξνπ ζε φια ηα θειηά ηεο ζθήηεο. Ο Παηξηάξρεο Ηεξεκίαο Α ( ) έδεημε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην Μεηέσξν θαη έθαλε ην κνλαζηήξη ζηαπξνπεγηαθφ, βαζηιηθφ θαη αλεμάξηεην. Σελ επνρή απηή εγνχκελνο ζην κνλαζηήξη ήηαλ ν πκεψλ, ν νπνίνο έθηηζε ην λέν κεγάιν θαζνιηθφ, ηελ Σξάπεδα θαη άιια θηίζκαηα, γη απηφ ζεσξείηαη ν ηξίηνο θηήηνξαο ηεο κνλήο. Μέρξη ηνλ 19ν αηψλα ήηαλ ην πην πινχζην κνλαζηήξη ησλ Μεηεψξσλ, ε βαξηά φκσο θνξνινγία ησλ Σνχξθσλ θαη νη ιεειαζίεο ην εμαζζέλεζαλ θαη βπζίζηεθε ζε παξαθκή. Μεηά ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν κεηαηξάπεθε ζε ηνπξηζηηθφ μελψλα, ψζπνπ ν θηινκφλαρνο κεηξνπνιίηεο Σξίθθεο θαη ηαγψλ Γηνλχζηνο, εγθαηέζηεζε μαλά κνλαρνχο. (Πξνβαηάθεο, 2002) Ιεξά Μνλή Βαξιαάκ 54

55 Ζ ζεκαζία ηεο κνλήο Βαξιαάκ ζηελ ηζηνξία ηνπ κεηεσξίηηθνπ κνλαρηζκνχ, ηδηαίηεξα θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αθκήο ηνπ 16νπ αηψλα, νη ιακπξέο ηνηρνγξαθίεο, ηα ελδηαθέξνληα κλεκεία ηεο αξρηηεθηνληθήο, ηα ρεηξφγξαθα, ηα ππφινηπα έξγα εθθιεζηαζηηθήο ηέρλεο θαη ηα άγηα ιείςαλα, θάλνπλ ηε κνλή, φρη κφλν ην δεχηεξν κεγάιν κνλαζηήξη ησλ Μεηεψξσλ, αιιά παξάιιεια θαη έλα απφ ηα πην αμηφινγα κνλαζηεξηαθά ζχλνια ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ. Ηδξχζεθε ην 1517 απφ ηνπο Γηαλληψηεο αδειθνχο Θενθάλε θαη Νεθηάξην Αςαξά. Πξψηνο, φκσο, νηθηζηήο ηνπ βξάρνπ ήηαλ ν ζχγρξνλνο ηνπ Αζαλαζίνπ ηνπ Μεηεσξίηε, αζθεηήο Βαξιαάκ. Σα δχν αδέιθηα πξνκήζεπζαλ ηε κνλή κε ζθεχε θαη βηβιία θαη ηελ πινχηηζαλ κε θήπνπο, ακπέιηα, ειαηψλεο, κεηφρηα, κχινπο θαη άιια, ελψ ηαπηφρξνλα νξγάλσζαλ ππνδεηγκαηηθά ην θνηλφβηφ ηνπο. Μεηά ην ζάλαην ησλ θηεηφξσλ ην κνλαζηήξη εμαθνινχζεζε λα αθκάδεη, νξγαλψζεθε βηβιηνγξαθηθφ εξγαζηήξην θαη δέρηεθε πινχζηεο δσξεέο απφ εγεκφλεο ηεο Βιαρίαο. Δχξσζην νηθνλνκηθά θαη κε πνιινχο κνλαρνχο δηαθξίζεθε ηφζν ζηελ πλεπκαηηθή πξνθνπή φζν θαη ζηε ζπκκεηνρή ζηνπο εζληθνχο αγψλεο σο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Οιφθιεξε ε θνξπθή ηνπ βξάρνπ θαηαιακβάλεηαη απφ θηίζκαηα. Μεηά ηελ είζνδν έλαο θακαξνζθέπαζηνο δηάδξνκνο νδεγεί ζηελ κηθξή θιηκαθσηή απιή πνπ ζρεκαηίδεη έλα ζαπκάζην κπαιθφλη κε ζέα πξνο λφην, ζηνλ θάκπν θαη ηα γχξσ γηγαληηαία βξάρηα. ηα αλαηνιηθά βξίζθεηαη ην λνζνθνκείν κε ηνλ κηθξφ λαφ ησλ Αγίσλ Αλαξγχξσλ, ζηα βφξεηα ην θαζνιηθφ ησλ Αγίσλ Πάλησλ, ν μελψλαο, θειηά, βνεζεηηθνί ρψξνη θαη ν πχξγνο γηα ην βξηδφλη θαη πξνο ηα δπηηθά ην παιηφ καγεηξείν, ε ηξάπεδα, ν λαφο ησλ Σξηψλ Ηεξαξρψλ θαη θειηά. (Μαθεδφλαο, 2002) Ιεξά Μνλή Ρνπζάλνπ Βξίζθεηαη ζην κέζν πεξίπνπ ηνπ δξφκνπ πνπ ελψλεη ηηο κνλέο ησλ Μεηεψξσλ, ζηελ θνξπθή ελφο απνκνλσκέλνπ επηβιεηηθνχ θαηαθφξπθνπ βξάρνπ. ιν ην ζπγθξφηεκα απνηειείηαη απφ έλα ηξηψξνθν θηίζκα πνπ ηζνξξνπεί επάλσ ζην ζηελφ πιάησκα θαη απφ καθξηά κνηάδεη λα απνηειεί πξνέθηαζε ηνπ θπζηθνχ βξάρνπ. Σν κνλαζηήξη πήξε ηε κνξθή πνπ έρεη ζήκεξα ζηα κέζα ηνπ 16νπ αηψλα, αιιά ν ζηχινο ν ιίζνο ηνπ Ρνπζζάλνπ- είρε θαηνηθεζεί πνιχ λσξίηεξα. Αξρηθά ζα πξέπεη λα ππήξρε θάπνην θειί θαη αξγφηεξα θηίζζεθε θαη λαφο. Πφηε φκσο αλέβεθαλ γηα πξψηε θνξά κνλαρνί ζηνλ βξάρν, αλ δειαδή απηφ έγηλε πξηλ απφ ηελ ίδξπζε ηεο θήηεο ηεο Γνχπηαλεο ή αξγφηεξα, δελ κπνξνχκε λα μέξνπκε. Σν κφλν γηα ην νπνίν είκαζηε βέβαηνη είλαη 55

56 φηη ν βξάρνο έρεη θαηνηθεζεί πξηλ απφ ηνλ 16ν αηψλα, θαη φηη είρε πάξεη ην φλνκα Ρνπζζάλνπ, πηζαλφηαηά απφ ηνλ πξψην νηθηζηή ή απφ ηνλ θηήηνξα ηνπ πξψηνπ λανχ. Σνλ 16ν αηψλα, πξνθαλψο ε εθθιεζία πνπ ήηαλ αθηεξσκέλε ζηε Μεηακφξθσζε ηνπ σηήξνο, φπσο θαη ην ζεκεξηλφ θαζνιηθφ, βξηζθφηαλ ζε εξείπηα θαη δχν αδέιθηα απφ ηελ Ήπεηξν, ν Ησάζαθ θαη ν Μάμηκνο ηελ μαλαέθηηζαλ θαη ηαπηφρξνλα αλαθαίληζαλ νιφθιεξν ην κνλαζηήξη θαη νξγάλσζαλ ην θνηλφβην. Απφ ηνλ 19ν αηψλα, ε κνλή βξίζθεηαη ζε παξαθκή. ηα ηειεπηαία κάιηζηα ρξφληα ππήξρε κηα κφλν κνλαρή θαη κεηά ην ζάλαηφ ηεο νιφθιεξν ην κνλαζηήξη πεξηέπεζε ζε εξεκεηήξην γηα ηνπο κνλαρνχο ηεο κνλήο Βαξιαάκ. ήκεξα εθηφο απφ ηνλ εληππσζηαθφ βξάρν θαη ηε ιακπξή ζέα, ην ζεκαληηθφηεξν πνπ έρεη λα δεη θαλείο ζηε κνλή Ρνπζάλλνπ είλαη ην θαζνιηθφ θαη ηδηαίηεξα νη ηνηρνγξαθίεο ηνπ. ιν ην ζπγθξφηεκα έρεη ζρήκα καθξφζηελν θαη απνηειείηαη απφ δχν άληζα ηκήκαηα. ηα αλαηνιηθά, κεηά ηελ είζνδν, ππάξρνπλ δχν βνεζεηηθά δσκάηηα, αθνινπζεί έλαο ζηελφο ειεχζεξνο ρψξνο θαη ζηε ζπλέρεηα είλαη ην θχξην ηκήκα, ζην νπνίν βξίζθνληαη ην θαζνιηθφ, ην ηζφγεην θαη νη φξνθνη κε ηα θειηά θαη ην αξρνληαξίθη. Σν θαζνιηθφ θαηαιακβάλεη ηελ πην επίθαηξε ζέζε ζην λφηην κέξνο ηνπ ζηελνχ βξάρνπ θαη γχξσ ηνπ δηαηάζζνληαη ζε χςνο ηα ππφινηπα ηκήκαηα ηεο κνλήο. ινη απηνί νη ρψξνη θαιχπηνληαη κε κία ζηέγε ζην χςνο ηεο ζηέγεο ηνπ θαζνιηθνχ θαη κφλν ν ηξνχινο πνπ εμέρεη πξνζδηνξίδεη απφ καθξηά ηε ζέζε ηνπ λανχ θαη δείρλεη φηη πξφθεηηαη γηα νιφθιεξν κνλαζηήξη. (Πξνβαηάθεο, 2002) Ιεξά Μνλή Αγίαο Σξηάδνο Ο βξάρνο ηεο Αγίαο Σξηάδνο, ςειφο, βαξχο θαη επηβιεηηθφο κε ην επξχρσξν πιάησκα ζηελ θνξπθή ηνπ, ηα κνλαζηεξηαθά θηίζκαηα θαη ην κηθξφ θήπν απνηειεί ην πην γξαθηθφ ζχλνιν ησλ Μεηεψξσλ. Σν κνλαζηήξη ζχκθσλα κε ηελ παξάδνζε ηδξχζεθε απφ ηνλ κνλαρφ Γνκέηην, αιιά δελ ππάξρνπλ καξηπξίεο γηα ηνλ Γνκέηην θαη γηα ηελ επνρή πνπ έδεζε. Σνλ 14ν αηψλα, πάλησο πξέπεη λα ππήξρε ζηνλ βξάρν θάπνην θειί, ην νπνίν εμειίρζεθε ηνλ 15ν αηψλα ζε κνλή. Δμάιινπ, κηα εληνηρηζκέλε πιίλζνο κε ηε ρξνλνινγία 1476 ζην λφηην εμσηεξηθφ ηνίρν ηνπ θαζνιηθνχ, δίλεη κε κεγάιε πηζαλφηεηα ηνλ αθξηβή ρξφλν ηεο αλέγεξζεο ηνπ λανχ θαη ηαπηφρξνλα πξνζδηνξίδεη ηελ επνρή πνπ ζπγθξνηήζεθε νξγαλσκέλνο ν κνλαρηθφο βίνο ζηνλ βξάρν ηεο Αγίαο Σξηάδνο. Απφ ηα θηίζκαηα ηεο κνλήο δχν λανί, Σξάπεδα, πχξγνο γηα ην βξηδφλη, θειηά, βνεζεηηθνί ρψξνη, δεμακελέο- ηα πην ελδηαθέξνληα είλαη ην θαζνιηθφ θαη ην παξεθθιήζη ηνπ Πξνδξφκνπ. Σα θεηκήιηα ιεειαηήζεθαλ θαηά ηελ θαηνρή. Οη εηθφλεο πνπ 56

57 δηαζψζεθαλ κεηαθέξζεθαλ ζηε κνλή Βαξιαάκ θαη ηα ρεηξφγξαθα ζην ίδην πάιη κνλαζηήξη θαη ζηε κνλή Αγίνπ ηεθάλνπ. (Μαθεδφλαο, 2002) Ιεξά Μνλή Αγίνπ Νηθνιάνπ Αλαπαπζά ηα αξηζηεξά ηνπ δξφκνπ πνπ αλεθνξίδεη γηα ηα Μεηέσξα, ζηα βνξεηναλαηνιηθά φξηα ηνπ ρσξηνχ Καζηξάθη, είλαη θηηζκέλν ην κηθξφ κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ Αλαπαπζά. Οιφθιεξε ε κνλή είλαη έλα πνιπψξνθν θηίζκα κέζα ζην νπνίν είλαη ελζσκαησκέλα ην θαζνιηθφ, πνπ είλαη αθηεξσκέλν ζηνλ Άγην Νηθφιαν, ηα παξεθθιήζηα ηνπ Αγίνπ Αλησλίνπ θαη Πξνδξφκνπ, ε ηξάπεδα, ηα θειηά, κηα δεμακελή, ε θξχπηε θαη νη απνζήθεο. ηε βφξεηα πιεπξά ζρεκαηίδεηαη ν πχξγνο γηα ην βξηδφλη θαη δχν ζεηξέο κπαιθφληα κε ζέα ζηε κνλή Ρνπζζάλνπ θαη ηε κηθξή θνηιάδα κε ηα ακπέιηα, ελψ δπηηθά ζηελ θάπσο ζηελφρσξε θνξπθή ηνπ βξάρνπ ππάξρεη έλαο κηθξφο θήπνο, απ φπνπ αληηθξίδεη ν πξνζθπλεηήο ην ρσξηφ Καζηξάθη θαη απέλαληη ηελ νξνζεηξά ηεο Πίλδνπ. Σν φλνκα Αλαπαπζάο πηζαλφηαηα νθείιεηαη ζηνλ θηήηνξά ηεο, φκσο ζχκθσλα κε κηα άιιε εθδνρή, ε νπνία είλαη πνιχ δηαδεδνκέλε, νλνκάζηεθε ε κνλή έηζη, γηαηί είλαη θαηάιιεινο ηφπνο γηα ςπρηθή αλάπαπζε. Ο νξγαλσκέλνο κνλαρηθφο βίνο πξέπεη λα άξρηζε επάλσ ζην βξάρν απφ ηνλ 14ν αηψλα, ζχκθσλα κε ηνηρνγξαθίεο πνπ δηαηεξνχληαη ζην παξεθθιήζη ηνπ Αγίνπ Αλησλίνπ θαη βεβαηψλνπλ φηη ηνλ 14ν αηψλα θαηνηθνχζαλ ζην βξάρν κνλαρνί πνπ είραλ θηίζεη ην παξεθθιήζη. Καηά ην 15ν αηψλα, ην κνλαζηήξη εξεκψλεηαη, γη απηφ ζηηο αξρέο ηνπ 16νπ αηψλα, ν κεηξνπνιίηεο Λαξίζεο Γηφλπζνο κε ηνλ έμαξρν ηαγψλ ηεξνκφλαρν Νηθάλνξα, θξνληίδνπλ γηα ηελ αλαθαίληζή ηνπ. Σφηε θηίδεηαη θαη ν λαφο ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ ν νπνίνο εηθνλνγξαθείηαη ζηα 1527απφ ηνλ πεξίθεκν Κξεηηθφ δσγξάθν Θενθάλε. Σν 1960 ε αξραηνινγηθή ππεξεζία άξρηζε ηε ζπληήξεζή ηεο κε ηνλ θαζαξηζκφ ησλ ηνηρνγξαθηψλ θαη ζηε ζπλέρεηα νινθιήξσζε ηελ αλαζηήισζε. Έηζη ζήκεξα ν ιανθηιήο άγηνο θαη νη ζαπκάζηεο ηνηρνγξαθίεο πξνζειθχνπλ πιήζνο πξνζθπλεηψλ. (ηαγέεο, 2009) Ιεξά Μνλή Αγίνπ ηεθάλνπ Βξίζθεηαη ζην λφηην άθξν ηεο ζπζηάδαο ησλ Μεηεψξσλ αθξηβψο επάλσ απφ ηελ Καιακπάθα ζε έλα ζεφξαην βξάρν δίπια ζηελ πιαγηά ηνπ ιφθνπ Κνπθνπιά. Ζ πξφζβαζε είλαη εχθνιε κέζσ κηαο κηθξήο κφληκεο γέθπξαο πνπ νδεγεί ζηε κνλή απ φπνπ ν πξνζθπλεηήο έρεη κηα εληππσζηαθή ζέα ηνπ ζεζζαιηθνχ θάκπνπ, ηεο Καιακπάθαο, ηνπ Πελεηνχ θαη ησλ νξεηλψλ φγθσλ ηνπ Κφδηαθα. Σν κνλαζηήξη απφ ην

58 είλαη γπλαηθείν θαη νη κνλαρέο πνπ δηαθξίλνληαη γηα ηελ πλεπκαηηθή ηνπο ζπγθξφηεζε, παξάιιεια κε ηελ άζθεζε ηεο κνλαρηθήο δσήο, αλαπηχζζνπλ θαη αμηφινγε θνηλσληθή δξάζε. Ο βξάρνο, πνπ ήηαλ πάληα επθνινδηάβαηνο, θαηνηθήζεθε απφ κνλαρνχο ηα ηέιε ηνπ 12 νπ αηψλα. Δμάιινπ ε πξνλνκηνχρνο ζέζε απνηειεί γεληθά θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηελ ίδξπζε αζθεηαξηνχ ή κνλήο θαη ζπλεγνξεί ζεηηθά ζηελ άπνςε, φηη πξψηκα νη κνλαρνί δηάιεμαλ ην βξάρν απηφ γηα εγθαηάζηαζε. Αξγφηεξα, ηνλ 14 ν αηψλα, φηαλ επηθξάηεζε ν νξγαλσκέλνο κνλαρηθφο βίνο ζηα Μεηέσξα, ηδξχζεθε ε κνλή. Σελ επνρή απηή θαη ηνπο επφκελνπο αηψλεο, 15 νο θαη 16 νο αηψλαο, πξέπεη λα νινθιεξψζεθε θαη ε θηηξηαθή ζπγθξφηεζε ηνπ κνλαζηεξηνχ. Φαίλεηαη φκσο πσο ηα πεξηζζφηεξα θηίζκαηα έγηλαλ ζηα ρξφληα πνπ ηε δηαθπβέξλεζε ηεο κνλήο είραλ ν Αληψληνο Καληαθνπδελφο θαη ν Φηιφζενο, γηαηί νη δχν απηνί εηθνλίδνληαη ζην λαφ ηνπ Αγίνπ ηεθάλνπ σο θηήηνξεο. ηα κέζα ηνπ 16νπ αηψλα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηα 1545, ν παηξηάξρεο Ηεξεκίαο Ά έθαλε ηε κνλή παηξηαξρηθή θαη έηζη αλεμάξηεηε απφ ηελ επηζθνπή ηαγψλ. Σν πξνλφκην απηφ δηαηεξήζεθε σο ην Σν 17 ν αηψλα, κλεκνλεχεηαη σο κνλή ηνπ Αγίνπ ηεθάλνπ θαη Υαξαιάκπνπο, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη εθηφο απφ ηνλ πξσηνκάξηπξα ηέθαλν είρε θαζηεξσζεί σο πξνζηάηεο ηνπ κνλαζηεξηνχ θαη ν Άγηνο Υαξάιακπνο. Σνλ 18 ν θαη 19 ν αηψλα, αλαθαηλίδνληαη ή θηίδνληαη γηα πξψηε θνξά δηάθνξα θηίξηα. Σφηε αλνίγεη θαη ην λέν κεγάιν θαζνιηθφ ηνπ Αγίνπ Υαξαιάκπνπο (1798) θαη ε κνλή παίξλεη ηε κνξθή πνπ έρεη ζήκεξα. (Νηθνλάλνο, 2009) Ιεξόο Ναόο Κνηκήζεσο ηεο Θενηόθνπ Πεξίθεκν κλεκείν ηεο Καιακπάθαο είλαη ν βπδαληηλφο λαφο ηεο Κνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ πνπ θηίζηεθε ην πξψην κηζφ ηνπ 12 νπ αηψλα απφ ηνλ απηνθξάηνξα Μαλνπήι ηνλ Κνκλελφ ( ), φπσο ζπκπεξαίλεηαη απφ θείκελα απηνθξαηνξηθψλ θαη παηξηαξρηθψλ εγγξάθσλ πνπ έρνπλ κεηαγξαθεί θαη ζψδνληαη κέρξη ζήκεξα ζην αξηζηεξφ ηκήκα ηνπ εζσλάξζεθα ηνπ λανχ. Πξφθεηηαη γηα κηα κεγάιε ηξίθιηηε κεζνβπδαληηλή βαζηιηθή, ρσξίο ηξνχιν, κε ακθηθιηλή ζηέγε ζην θεληξηθφ θιίηνο. Οη δχν ζηέγεο απφ ηα πιάγηα θιίηε είλαη ρακειφηεξεο. Σν κήθνο ηνπ λανχ, ν νπνίνο ρσξίδεηαη ζε εμσλάξζεθα, λάξζεθα, θπξίσο λαφ θαη ηεξφ Βήκα, είλαη 30κ. κήθνο θαη 13κ. πιάηνο. Ο λάξζεθαο επηθνηλσλεί κε ηνλ θπξίσο λαφ κε ηξίβειν άλνηγκα. ιν ην θηίζκα απνιήγεη ζηα αλαηνιηθά ζε ηξεηο εκηθπθιηθέο θφγρεο θαη ηαθιίηε ρσξίδνληαη κε ην κηθηφ ζχζηεκα, δειαδή αλάκεζα ζηνπο πεζζνχο κεζνιαβεί απφ έλαο θίνλαο. Οη αλαινγίεο είλαη επηκήθεηο, αιιά απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη έρεη θηηζζεί επάλσ ζε παιαηνρξηζηηαληθή βαζηιηθή, ε νπνία έρεη επεξεάζεη ηε κνξθή ηεο θάηνςεο. Πξάγκαηη ζε πξφζθαηεο έξεπλεο δηαπηζηψζεθε φηη νη πεζζνί θαη νη θίνλεο πνπ ρσξίδνπλ ηα θιίηε, θαζψο θαη νη εμσηεξηθνί ηνίρνη 58

59 ζπκπίπηνπλ κε ηηο θηνλνζηνηρίεο θαη ηνπο εμσηεξηθνχο ηνίρνπο κηαο παιηνρξηζηηαληθήο ηξίθιηηεο βαζηιηθήο, απφ ηελ νπνία κάιηζηα δηαηεξνχληαη ηκήκαηα ηεο ςεθηδσηήο δηαθφζκεζεο ηνπ δαπέδνπ. ε βάζνο 25 εθαηνζηά θάησ απφ ην ζεκεξηλφ δάπεδν ηνπ ηεξνχ βξέζεθε ηειεπηαία ηκήκα ςεθηδσηνχ δαπέδνπ δηαζηάζεσλ 1,80 x 5,65 κ. ην νπνίν εηθνλίδεη ην παγψλη κέζα ζε θιάδνπο θαη θαξπνχο ξνδηάο. ην αλαηνιηθφ άθξν ηνπ λφηηνπ θιίηνπο δηαζψδνληαη κεξηθέο ζεκαληηθφηαηεο ηνηρνγξαθίεο -άγηνη νιφζσκνη θαη ζε ζηεζάξηα- ηνπ 12νπ αηψλα, ελψ ν ππφινηπνο λαφο είλαη θαηάγξαθνο κε πιήζνο ζθελψλ θαη ζεηξέο νιφζσκσλ αγίσλ πνπ ρξνλνινγνχληαη ζηνλ 16 ν αηψλα, φπσο βεβαηψλεηαη απφ επηγξαθή πνπ βξίζθεηαη πάλσ απφ ηελ ζχξα εζσηεξηθά ηνπ λάξζεθα. Οη ηειεπηαίεο απηέο ηνηρνγξαθίεο, ζχκθσλα κε ηελ επηγξαθή αληζηφξεζεο, είλαη έξγν ηνπ ηεξέα Κπξηαδή θαη ηνπ Νεφθπηνπ, πνπ ήηαλ γηνο ηνπ πεξίθεκνπ θξεηηθνχ δσγξάθνπ Θενθάλε. «Οη ηνηρνγξαθίεο θαη ην ηέκπιν ηνπ λανύ» Πνιχ αμηφινγα ζην λαφ είλαη ην καξκάξηλν Κηβψξην θαη ην χλζξνλν πνπ βξίζθνληαη ζην ηεξφ βήκα. Σν Κηβψξην ζεσξείηαη παιαηφηεξν ηνπ 11 νπ αηψλα θαη ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξηο θίνλεο. Σν χλζξνλν βξίζθεηαη αλαηνιηθά ηεο Αγίαο Σξάπεδαο. Αξηζκεί ηέζζεξα εκηθπθιηθά ζθαιηά θαη ην Γεζπνηηθφ ζξφλν φπνπ θαζφηαλ ν αξρηεξέαο ηηο ψξεο πνπ δελ θήξπηηε ή δελ ιεηηνπξγνχζε. Κάησ απφ ην χλζξνλν ππάξρεη κεγάιε θξχπηε φπνπ θπιάζζνληαλ ηα ιεηηνπξγηθά ζθεχε ηεο Δθθιεζίαο θαη θξχβνληαλ νη ρξηζηηαλνί ζε πεξίπησζε επηδξνκψλ. Υαξαθηεξηζηηθφο είλαη ν κεγάινο θαη πςειφο άκβσλαο, πνπ απνηειεί κνλαδηθφ ζσδφκελν δείγκα άκβσλα ζηε κέζε ηνπ λανχ ζ νιφθιεξε ηελ Διιάδα. Δίλαη καξκάξηλνο θαη έρεη αλαζπγθξνηεζεί θπξίσο απφ ηα θνκκάηηα ηνπ άκβσλα ηεο παιαηνρξηζηηαληθήο βαζηιηθήο. Ο λαφο δηαζψδεη επίζεο σξαίν μπιφγιππην ηέκπιν ην νπνίν αλήθεη ζηνλ 17 ν αηψλα. Δίλαη επηρξπζσκέλν θαη αληί θηφλσλ έρεη δνθνχο κε δηπιή δηαθφζκεζε πάλσ ζε ρακειά αλάγιπθα θαη απιά ειηθνεηδή ζρέδηα. Απφ ηηο θνξεηέο εηθφλεο ηνπ λανχ ε πην ζεκαληηθή είλαη ε ακθηπξφζσπε εηθφλα, ε νπνία ζηε κία πιεπξά απεηθνλίδεη ηελ Κνίκεζε ηεο Θενηφθνπ θαη απφ ηελ άιιε ηε ηαχξσζε ηνπ Υξηζηνχ. ην βφξεην ηνίρν ηνπ εζσλάξζεθα είλαη γξακκέλν απηνθξαηνξηθφ έγγξαθν -ρξπζφβνπιιν- ηνπ 1336 κε ην νπνίν ν απηνθξάηνξαο Αλδξφληθνο Γ παξαρσξεί πξνλφκηα θαη επηθπξψλεη ηα φξηα 59

60 ηεο επηζθνπήο ηαγψλ θαη έλα παηξηαξρηθφ έγγξαθν - ζηγγίιην- πνπ εμέδσζε γηα ηνλ ίδην ζθνπφ ην 1393 ν παηξηάξρεο Αξζέληνο. Σν ζθεπνθπιάθην ηνπ λανχ βξηζθφηαλ ζηελ αλαηνιηθή πιεπξά ηνπ Γηαθνληθνχ. Γεμηά ηεο εηζφδνπ ηνπ ζθεπνθπιαθίνπ ππάξρεη εληνηρηζκέλε ζαξθνθάγνο. Σέινο, ζπκβνπιέο γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ ρξηζηηαλψλ ππάξρνπλ γξακκέλεο ζηελ εμσηεξηθή πιεπξά ηνπ αλαηνιηθνχ ηνίρνπ θαζψο θαη δηάθνξεο γιππηέο παξαζηάζεηο πνπ αλήθνπλ ζηελ θιαζζηθή θαη ξσκατθή επνρή. (Νηθνλάλνο, 2009) Σν πήιαην ηεο Θεόπεηξαο Έλα απφ ηα πιένλ ελδηαθέξνληα απφ ηζηνξηθήο άπνςεσο ζπήιαηα ηεο Διιάδαο, είλαη θαη ην ζπήιαην ηεο Θεφπεηξαο πνπ βξίζθεηαη ζηελ θνηλφηεηα ηεο Θεφπεηξαο, ζε κηθξή απφζηαζε απφ ηελ Καιακπάθα. ην δξφκν Σξηθάισλ Καιακπάθαο, 3 ρικ. πξηλ απφ ηα Μεηέσξα νξζψλεηαη πάλσ απφ ην ρσξηφ Θεφπεηξα έλαο βξαρψδεο αζβεζηνιηζηθφο φγθνο, ζηε βνξεηναλαηνιηθή πιεπξά ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ην νκψλπκν ζπήιαην. Πξφθεηηαη γηα ηε δπηηθφηεξε πξντζηνξηθή ζέζε ηεο ζεζζαιηθήο πεδηάδαο, ζηνπο πξφπνδεο ηεο νξνζεηξάο Υάζηα, ε νπνία απνηειεί θαη ην θπζηθφ φξην κεηαμχ Θεζζαιίαο θαη Ζπείξνπ. «Η είζνδνο ηνπ πειαίνπ» Σν ζπήιαην βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν πεξίπνπ 100 κέηξσλ απφ ηελ πεδηάδα θαη 280 απφ ηε ζάιαζζα. Μπξνζηά απφ ην ζπήιαην ξέεη ν πνηακφο Λεζαίνο, παξαπφηακνο ηνπ Πελεηνχ. Πξνρσξψληαο ζην εζσηεξηθφ, ζπλαληά θαλείο ηελ θχξηα αίζνπζα πεξίπνπ 500 η.κ. ληαο ην πξψην ζπήιαην πνπ αλαζθάπηεηαη ζηε Θεζζαιία, έρεη κεγάιε ηζηνξηθή ζεκαζία, θαζψο είλαη ην κφλν ζηελ Διιάδα κε ζπλερείο αλζξσπνγελείο επηρψζεηο πνπ μεθηλνχλ απφ ηε Μέζε Παιαηνιηζηθή Δπνρή ( πΥ) θαη θζάλνπλ κέρξη ην ηέινο ηεο Νενιηζηθήο (3.000 π.υ.). Απηφ ζεκαίλεη φηη κπνξνχκε λα δνχκε ηε κεηάβαζε απφ ηνλ Παιαηνιηζηθφ ζην Νενιηζηθφ ηξφπν δσήο, κε ηηο επηρψζεηο λα θαιχπηνπλ κηα ηδηαίηεξα επξεία πεξίνδν ηδηαίηεξα θαζνξηζηηθή γηα ηελ εμέιημε απφ ηνλ άλζξσπν ηνπ Νεάληεξηαι ζηνλ Υφκν άπηελο. Πνιχ ζεκαληηθά είλαη ηα αλζξψπηλα θαηάινηπα δχν ζθειεηνί, ν έλαο ηεο αλψηεξεο Παιαηνιηζηθήο θαη ν άιινο απφ κία θαλνληθή ηαθή πνπ ρξνλνινγείηαη ζηε Μεζνιηζηθή επνρή. πγθεθξηκέλα, ν πξψηνο είλαη έλαο 60

61 αλδξηθφο ζθειεηφο άλσ-παιαηνιηζηθφο ( εηψλ), ηνπ νπνίνπ δηαζψζεθε δπζηπρψο κφλν ν θξαληαθφο ηνπ ζφινο. Ο δεχηεξνο είλαη έλαο γπλαηθείνο ζθειεηφο ηεο Μεζνιηζηθήο επνρήο ( εηψλ) θαη ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο γηα ηνπο επηζηήκνλεο. Αλ θαη είλαη γλσζηή ε θαηνίθεζε ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ απηή ηελ επνρή, ηα ζθειεηηθά επξήκαηα ζπαλίδνπλ. Δπηπιένλ, βξέζεθαλ ζθειεηηθά θαηάινηπα δψσλ πνπ πνηθίινπλ αλάινγα κε ηελ επνρή. «Δπξήκαηα αλαζθαθήο» Ζ θαηνίθεζε ηνπ ζπειαίνπ άξρηζε θαηά ηε Μέζε Παιαηνιηζηθή Δπνρή (πξηλ απφ πεξίπνπ ρξφληα) θαη κέζα ζε απηφ βξέζεθαλ ιίζηλα εξγαιεία Παιαηνιηζηθήο - Μεζνιηζηθήο θαη Νενιηζηθήο Δπνρήο, θεξακηθά επξήκαηα Νενιηζηθά, νζηέηλα εξγαιεία θαη θνζκήκαηα απφ φζηξεν. Δπηπιένλ αλαθαιχθζεθε έλα κνλαδηθφ γηα ηνλ ειιαδηθφ ρψξν ρξπζφ θφζκεκα ηεο Παιαηνιηζηθήο, ηεο Μεζνιηζηθήο θαη ηεο Νενιηζηθήο πεξηφδνπ. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ζην ζπήιαην Θεφπεηξαο βξέζεθαλ ηα γλσζηά «αλζξψπηλα απνηππψκαηα ηεο Θεφπεηξαο» πνπ ρξνλνινγνχληαη ρξφληα πξηλ θαη απνηεινχλ έλα ηδηαίηεξα ζπάλην εχξεκα ηφζν γηα ηνλ ειιαδηθφ φζν θαη γηα ηνλ επξσπατθφ ρψξν. Δηδηθφηεξα, βξέζεθαλ δχν απνηππψκαηα πνπ φπσο έδεημαλ νη επηζηεκνληθέο κεηξήζεηο θαη αλαιχζεηο αλήθνπλ ζε δχν παηδηά θαη έρνπλ γίλεη απφ αξηζηεξά πφδηα. ήκεξα, ηα έξγα γηα ηελ αλάδεημε ηνπζπειαίνπ έρνπλ νινθιεξσζεί θαη είλαη αλνηρηφ ζηνπο επηζθέπηεο. (Κππαξξίζε Απνζηνιίθα,1998) Η Παιηά Πόιε ηεο Καιακπάθαο Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνπνιεκηθήο Καιακπάθαο θάιππηε ην ρψξν απφ ην ζεκεξηλφ Γεκαξρείν κέρξη ην εθθιεζάθη ηνπ Ατ- Γηψξγε, ζηε ζπλνηθία ηνπ σπνηνχ. Ζ θσκφπνιε ζ απηφλ ην 61

62 ρψξν ήηαλ δνκεκέλε ππθλά, ηα ηεηξάγσλα κηθξά, νη θαηνηθίεο θνιιεηέο ε κία κε ηελ άιιε θαη νη ιηζφζηξσηνη δξφκνη ζηελνί. Σα ζπίηηα, αληηπξνζσπεπηηθά ηεο παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο, ήηαλ δεκέλα ηαηξηαζηά κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη ην επξχηεξν ηνπίν. Σν έθηηζαλ Καιακπαθηψηεο κάζηνξεο, κε κεξάθη θαη αγάπε γηα ηελ ηέρλε ηνπο. Αλάινγα κε ην ρξφλν θαηαζθεπήο θαη ηνλ πξννξηζκφ ηνπο κπνξνχκε λα ηα θαηαηάμνπκε ζε ηξεηο θαηεγνξίεο. Σα αζηηθά ζπίηηα, πνπ ρηίζηεθαλ επί ηνπξθνθξαηίαο, κε ηελ παξαδνζηαθή Βαιθαληθή αξρηηεθηνληθή θαη κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο θιεηζηνχο εμψζηεο πνπ ζηεξίδνληαλ πάλσ ζε πξνβφινπο. Σηο γεσξγηθέο θαηνηθίεο, πνπ ήηαλ ρηηζκέλεο κε αζηξέρεο θαη κεγάιν ραγηάηη. Ο πξψηνο φξνθνο ήηαλ θαηνηθία θαη ηελ άλνημε κεηαηξεπφηαλ ζε ρψξν εθηξνθήο θνπθνπιηψλ. Σν ηζφγεην ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ζηάβιν, απνζήθε ή γηα ηνπνζέηεζε βαξειηψλ. Σέινο, ηηο λεφηεξεο πέηξηλεο θπβνεηδείο θαηνηθίεο, κε πειεθεηνχο γσληφιηζνπο πνπ έδελαλ αξκνληθά κε ηα θαιληεξίκηα. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηξεηο ζπλνηθίεο ηεο παιηάο πφιεο νη νπνίεο ππάξρνπλ κέρξη ζήκεξα. Δηδηθφηεξα: ηε ζπλνηθία ηνπ Πιαηάλνπ κε ηελ νκψλπκε βξχζε ήηαλ θάζε ινγήο θαηαζηήκαηα. Σαβέξλεο, ράληα, νηλνπσιεία, παλδνρεία, παληνπσιεία, θαθελεία, ηξάπεδα. Απφ ην 1928 θαη έπεηηα, ε αγνξά άξρηζε βαζκηαία λα κεηαηνπίδεηαη ζηε ζεκεξηλή νδφ Βιαράβαο πξνο ηε κεξηά ηνπ ζεκεξηλνχ Γεκαξρείνπ. Ζ θεληξηθή πιαηεία ήηαλ εθεί πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ε εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Βεζζαξίσλα θαη ήηαλ ην ζεκείν φπνπ γίλνληαλ φιεο νη ππαίζξηεο ενξηαζηηθέο εθδειψζεηο ηεο πφιεο. Σν Ζξψν ησλ πεζφλησλ ηνπνζεηήζεθε ην 1928, ζηε ζέζε πνπ είλαη θαη ζήκεξα, γηα λα ζπκίδεη ζηηο εξρφκελεο γεληέο ηελ ππνρξέσζή ηνπο λα ππεξαζπίδνπλ ηα ηδεψδε, γηα ηα νπνία ρχζεθε πνηάκη ην αίκα ησλ παηδηψλ ηεο Διιάδαο. ηε ζπλνηθία ηνπ Ατ-Γηάλλε ηνπ Πξνδξόκνπ ήηαλ ηα θαθελεία, πνπ ιεηηνπξγνχζαλ απφ ηηο ηέζζεξηο ε ψξα ην πξσί θαη φπνπ δίλνληαλ νη παξαζηάζεηο ηνπ Καξαγθηφδε. Πφηε-πφηε, ζε ηνχηα ηα ζνθάθηα, ζηε δεθαεηία ηνπ 1930, αθνχγνληαλ ηηο κεζνλχθηηεο ψξεο ζαπκάζηεο θαληάδεο απφ θαιιίθσλνπο Καιακπαθηψηεο ηεο επνρήο. Γίπια, ζηε ζπλνηθία ηεο Αγίαο Βαξβάξαο, ππήξρε ην θηήξην ηεο Δπηζθνπήο, πνπ αξγφηεξα ζηέγαζε ην 2ν Γεκνηηθφ ρνιείν. Καηά ηελ παξάδνζε ην ζπίηη πνπ έκελε ν Άγηνο Βεζζαξίσλαο ήηαλ ζηελ πεξηνρή ηεο εθθιεζίαο ηεο Κνίκεζεο ηεο Θενηφθνπ. Η ζπλνηθία ηνπ σπνηνύ ήηαλ ηαπηηζκέλε κε ηελ νκψλπκε βξχζε ηεο, ε νπνία απνηεινχζε πεγή δσήο, φρη κφλν γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο, αιιά θαη νιφθιεξεο ηεο πφιεο. Ζ αθζνλία ηνπ λεξνχ θάιππηε φιεο ηηο αλάγθεο χδξεπζεο. Έδηλε πφζηκν λεξφ, μεθνχξαδε δηςαζκέλνπο θαη πφηηδε θήπνπο θαη πεξηβφιηα, κε πινχζηα βιάζηεζε, πνπ άξρηδαλ απφ ην πιάησκα ηηο βξχζεο θαη έθηαλαλ κέρξη ην ζηδεξνδξνκηθφ ζηαζκφ. ηε ζπλνηθία απηή θαηνηθνχζαλ ζηε πιεηνλφηεηα 62

63 γεσξγνί, γεσξγνθηελνηξφθνη θαη ηα πεξηζζφηεξα κέιε ηεο ζπληερλίαο ησλ καζηφξσλ. Απφ ην πίζσ κέξνο ηεο βξχζεο πεξλνχζε ν δξφκνο, πνπ νδεγνχζε ζηα κνλαζηήξηα ηεο Αγίαο Σξηάδαο θαη ηνπ Αγίνπ ηεθάλνπ. Δθεί, ζηελ πεξηνρή ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ, ήηαλ επί ηνπξθνθξαηίαο ην αξρνληηθφ ηνπ Γηαλλάθε Καιακπάθα, πνπ δηέζεηε απνζήθεο ηξνθίκσλ θαη πδξαγσγείν. απηφ ήηαλ εγθαηεζηεκέλε ε θξνπξά ηνπ άξρνληα, κέινο ηεο νπνίαο ήηαλ γηα έλα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ν Αιή Παζάο ησλ Ησαλλίλσλ. (Μαθεδφλαο, 2002) Καζηξάθη Σν έζηκν ηνπ Ατ Γηώξγε ηνπ Μαληειά Σν Καζηξάθη βξίζθεηαη κεηαμχ Καιακπάθαο θαη Μεηεψξσλ, θπξηνιεθηηθά ζηε ζθηά ησλ βξάρσλ θαη είλαη ην πιένλ αλεπηπγκέλν ηνπξηζηηθά ρσξηφ ηνπ λνκνχ Σξηθάισλ. Οη θάηνηθνί ηνπ αζρνινχληαη θπξίσο κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη ζε κηθξφηεξε θιίκαθα κε ηε γεσξγία. Σν ρσξηφ δηαζέηεη μελνδνρεία, αξθεηά campings, ελνηθηαδφκελα δσκάηηα, ςεζηαξηέο, θαθεηέξηεο, βηνηερλίεο εηδψλ ιατθήο ηέρλεο θαζψο θαη εξγαζηήξηα αγηνγξαθίαο. Ο παιαηφο νηθηζκφο Καζηξαθίνπ παξνπζηάδεη αμηφινγν αξρηηεθηνληθφ ελδηαθέξνλ. Σν Καζηξάθη έρεη παιαηά θαη πινχζηα ηζηνξία. Γηαηεξνχληαη κέρξη ζήκεξα πνιιά έζηκα, αλάκεζα ζηα νπνία μερσξίδεη ε αλαξξίρεζε κε ζθνηλί ζην εθθιεζάθη ηνπ Ατ - Γηψξγε ηνπ Μαληειά. ην βαζνχισκα βξάρνπ, απέλαληη απφ ηελ Παλαγία Γνχπηαλε, αλαηνιηθά ηνπ Καζηξαθίνπ θαη πξνζηηή κφλν απφ ηνπο ηθαλνχο αλαξξηρεηέο, βξίζθεηαη ε Ηεξά Μνλή Αγίνπ Γεσξγίνπ Μαλδειά. χκθσλα κε έλα παιηφ έζηκν, ηελ εκέξα ηεο γηνξηήο ηνπ Αγίνπ θαη κε ην ηέινο ηεο ιεηηνπξγίαο, νη λένη ηνπ ρσξηνχ θξεκνχλ πνιχρξσκα καληήιηα θαη αλάβνπλ ιακπάδεο ζηε Μνλή. Σα καληήιηα κέλνπλ έσο ηελ επφκελε γηνξηή ηνπ Αγίνπ θαη ζεσξνχληαη επρέο γηα πγεία. Ζ ίδξπζε ηεο Η. Μ. Αγ. Γεσξγίνπ Μαλδειά ηνπνζεηείηαη ζηνλ 14ν αηψλα ζχκθσλα κε ηα ιίγα ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπκε, ηα νπνία αλήθνπλ ζηελ παξάδνζε, γηαηί ε κνλή κέρξη ζήκεξα δελ έρεη κειεηεζεί επηζηεκνληθά. χκθσλα κε ηελ παξάδνζε ζηα πφδηα ηνπ βξάρνπ, φπνπ είλαη θηηζκέλν ην κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ, θαηά ηα ρξφληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο απισλφηαλ έλα ππθλφ δάζνο. απηφ ην δάζνο απαγνξεπφηαλ ε θνπή ησλ δέληξσλ, πξάγκα πνπ ίζρπε θαη γηα ηνπο θαηαθηεηέο. κσο έλαο ζηξαηηψηεο ηεο Σνπξθηθήο θξνπξάο ηνπ Καζηξαθίνπ, κηα κέξα ελψ άξρηζε λα θφβεη έλα δέληξν έπεζε θάησ αλαίζζεηνο, ζαλ πεζακέλνο. Ο Σνχξθνο δηνηθεηήο ηνπ ρσξηνχ λνκίδνληαο φηη θάπνηνο «γθηανχξεο» ηνλ ζθφησζε, δηέηαμε λα ζπγθεληξσζνχλ φινη ζηελ πιαηεία. Απείιεζε κε ζθιεξά αληίπνηλα, αλ δελ ηνπ παξέδηδαλ ην θνληά ηνπ ζηξαηηψηε ηνπ. Σε ζηηγκή εθείλε αθνχζηεθε απφ ην κνλαζηήξη κηα δπλαηή θσλή, πνπ έιεγε φηη θαλείο δε ζθφησζε ηνλ ζηξαηηψηε, αιιά ηνλ ηηκψξεζε ν Ατ Γηψξγεο. Θα γηλφηαλ φκσο θαιά αλ πξφζθεξαλ θάηη νη Σνχξθνη ζηνλ άγην. Κη ακέζσο ε γπλαίθα ηνπ αγά έδσζε ην καληήιη ηνπ θεξεηδέ ηεο. ηε ζπλέρεηα θάπνηνο Καζηξαθηλφο αλέβαζε ην καληίιη ζην κνλαζηήξη θαη κφιηο ν εγνχκελνο ην θξέκαζε ζηελ εηθφλα 63

64 ηνπ αγίνπ, ν Σνχξθνο ζεθψζεθε γεξφο θαη δπλαηφο. Απφ ηφηε επηθξάηεζε λα γίλεηαη θάζε ρξφλν ην θξέκαζκα θαηλνχξγησλ καληειηψλ ζην κνλαζηήξη.(γαιηηζίδνπ, ΚΔΝΑΚΑΠ) «Σν έζηκν ηνπ Ατ Γηώξγε ηνπ Μαλδειά» Ξπινγιππηηθή ρνιή Καιακπάθαο Ζ Ξπινγιππηηθή ρνιή Καιακπάθαο (ΔΠΑ.. Καιακπάθαο) είλαη ε κνλαδηθή Γεκφζηα ρνιή ζηελ Διιάδα κε ηελ εηδηθφηεηα «Σερληηψλ Ξπινγιππηηθήο - Γηαθνζκεηηθήο Δπίπινπ». Ζ ρνιή ιεηηνπξγεί απφ ην 1964 θαη ζθνπφο ηεο είλαη ε θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε εηδηθεπκέλν ηερληθφ πξνζσπηθφ ζηνλ ηνκέα ησλ μπιφγιππησλ αληηθεηκέλσλ θαη ε ζπλέρηζε ηεο ιατθήο καο παξαδνζηαθήο μπινγιππηηθήο ηέρλεο (εθθιεζηαζηηθήο, αζηηθήο, πνηκεληθήο, λαπηηθήο). Οη ζπνπδαζηέο παξαθνινπζνχλ καζήκαηα εηδηθφηεηαο, φπσο Ξπινγιππηηθή Σέρλε, ρεδίαζε θαη Σερληθέο ρεδίαζεο, Μεραλήκαηα θαη Δξγαιεία Ξχινπ, Δπεμεξγαζία Δπηθαλεηψλ - πλδεζκνινγία, Γνκή, Ηδηφηεηεο θαη Σερλνινγία Ξχινπ, ελψ δηδάζθνληαη θαη ηε ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. ε φζνπο ζπνπδαζηέο ην επηζπκνχλ παξέρεηαη δσξεάλ ζηέγαζε θαη δηαηξνθή. Ζ ρνιή δηαζέηεη πιήξε πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη ζχγρξνλεο εγθαηαζηάζεηο μπινπξγηθψλ κεραλεκάησλ. ηνπο ζπνπδαζηέο παξέρνληαη δσξεάλ φια ηα πιηθά θαη εξγαιεία πνπ απαηηνχληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαίδεπζεο. Οη ζπνπδαζηέο εθνδηάδνληαη άξηηα κε ηερληθέο γλψζεηο, εμαζθνχκελνη πιήξσο ζηηο πξαθηηθέο εθαξκνγέο, ψζηε κε ηελ απνθνίηεζή ηνπο λα είλαη ηθαλνί λα εξγαζηνχλ άκεζα σο μπινγιχπηεο είηε κφλνη ηνπο ζε ηδησηηθά εξγαζηήξηα, είηε σο ππάιιεινη ηερλίηεο ζε ηδησηηθέο βηνηερλίεο μπιφγιππησλ αληηθεηκέλσλ ηεο δηαθνζκεηηθήο θαη επηπινπνηίαο. ην ηέινο, ζηνπο απνθνίηνπο παξέρεηαη δσξεάλ κηα ζεηξά εξγαιείσλ μπινγιππηηθήο γηα ηελ άζθεζε ηνπ επαγγέικαηνο. Σν εληππσζηαθφ, ηα ηειεπηαία ρξφληα, είλαη φηη παξαθνινπζνχλ ηα καζήκαηα θαη πνιιέο γπλαίθεο, νη νπνίεο ζέινπλ λα κάζνπλ ηελ ηέρλε, θάηη πνπ δελ ζπλέβαηλε παιηφηεξα. Πιένλ, ζ έλαλ αθφκε αλδξνθξαηνχκελν ρψξν έρεη εηζέξζεη ην γπλαηθείν θχιν θαη απεηιεί λα ην θαηαθηήζεη ζρεδηαζηηθά θαη θαηαζθεπαζηηθά. Άιισζηε, ε μπινγιππηηθή απνηειεί έλα θνκκάηη ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ, θαη κε ην γπλαίθεην άγγηγκα ην μχιν κπνξεί ίζσο λα πάξεη κηα νκνξθφηεξε θαη πην ελδηαθέξνπζακνξθή.( 64

65 «Η εμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή όςε ηεο ζρνιήο» 65