ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΡΔΑΜΥΛΗΣ - ΣΤΟΥΠΑΣ ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜ:21070

Transcript

1 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Ακαδ. Έτος: ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΡΔΑΜΥΛΗΣ - ΣΤΟΥΠΑΣ ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜ:21070 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Καθ. ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Αναπλ. καθ. ΙΣΑΑΚ ΠΑΡΧΑΡΙΔΗΣ Δρ. ΕΙΡΗΝΗ ΖΑΝΑΝΙΡΙ ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΛΙΟΣ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους, όσοι συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας, και ιδίως τον επιβλέποντα Καθηγητή του τμήματος Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου, κ. Κοσμά Παυλόπουλο, ο οποίος μου εμπιστεύτηκε το θέμα της παρούσας εργασίας και με καθοδήγησε ουσιαστικά καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησής της. Τις θερμές μου ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στη Διδάκτορα κα. Ειρήνη Ζανανίρι για την πολύτιμη συνεισφορά της στην εκπόνηση της εργασίας, για τις γνώσεις που μου μετέδωσε, για τη βοήθεια, τις σχετικές υποδείξεις και τις συμβουλές που μου παρείχε. Την ευχαριστώ επίσης για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου αλλά και για την θερμή υποστήριξή της. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Δημήτριο Βανδαράκη, Διδάκτορα του Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου για τη στήριξη και τη βοήθεια στην εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου, για την συνεχή ενθάρρυνση και υποστήριξή τους κατά την διάρκεια των σπουδών μου. 1

3 2

4 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ABSTRACT ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Σκοπός Μελέτης ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Γενικά Στοιχεία Σύγχρονες Μέθοδοι Χαρτογράφησης Συλλογή δεδομένων Βιβλιογραφική ανασκόπηση ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Γεωγραφική Θέση Νομού Μεσσηνίας Δημογραφική Εξέλιξη Περιοχής Μελέτης Μορφολογικά Χαρακτηριστικά Χρήσεις Γης Χρήσεις Γής Περιοχής Μελέτης ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το κλίμα της Ελλάδας Κλίμα περιοχής μελέτης ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ Οι γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδας Σεισμικότητα Ελλάδας Σεισμικότητα περιοχής μελέτης Λιθολογικά χαρακτηριστικά περιοχής μελέτης Τεκτονικά Χαρακτηριστικά Περιοχής Μελέτης Ρήγματα Επώθηση-Εφίππευση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γενικά ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Τοπογραφία περιοχής μελέτης Υδρογραφία περιοχής μελέτης

5 5.2.3 Ψηφιακό μοντέλο εδάφους (Digital Terrain Model) Χάρτης Κλίσεων Χάρτης Έκθεσης ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ Γεωμορφές Απόθεσης Γεωμορφές Διάβρωσης Καρστικές Γεωμορφές ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Θαλάσσια στάθμη Η μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης κατά την περίοδο του Τεταρτογενούς Γεωμορφολογική Εξέλιξη Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή έχει ως στόχο τη παρουσίαση της γεωμορφολογικής χαρτογράφησης της περιοχής Καρδαμύλης Στούπας του νομού Μεσσηνίας, στη Νοτιοδυτική περιοχή της Πελοποννήσου με σύγχρονες τεχνικές των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (ΣΓΠ) και συγκεκριμένα το λογισμικό Arc GIS. Πρόκειται για μια περιοχή η οποία παρουσιάζει σύνθετο ανάγλυφο και ποικιλία γεωμορφών, λόγω του έντονου τεκτονισμού της και των φυσικών διεργασιών στις οποίες οφείλεται η διαμόρφωση της μορφολογίας της. Για τη δημιουργία του χάρτη χρησιμοποιήθηκαν τοπογραφικοί καθώς και γεωλογικοί χάρτες, από τους οποίους πρόεκυψαν τα κύρια επίπεδα της τοπογραφίας και γεωλογίας μέσω του λογισμικού Arc GIS. Επιπλέον από το ψηφιακό μοντέλο εδάφους δημιουργήθηκαν οι χάρτες κλίσεων και έκθεσης. Τα γεωλογικά δεδομένα προέρχονται από τους Γεωλογικούς χάρτες κλίμακας 1: του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε), τα τοπογραφικά από τους Τοπογραφικούς χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Γ.Υ.Σ.) κλίμακας 1: και το Ψηφιακό μοντέλο εδάφους από το Εθνικό Κτηματολόγιο. Τέλος, για τη δημιουργία του γεωμορφολογικού χάρτη, σημαντική ήταν η συμβολή των διαθέσιμων αεροφωτογραφιών, ορθοφωτοχαρτών αλλά και οι εργασίες πεδίου. Στη συνέχεια, με τη κατάλληλη επεξεργασία και τον συνδυασμό ήδη υπάρχοντων τοπογραφικών και γεωλογικών χαρτών μέσω του λογισμικού Arc GIS αλλά και των δεδομένων τηλεπισκόπισης δημιουργήθηκε ο τελικός χάρτης της περιοχής. 5

7 ABSTRACT This report aims to present the geomorphological mapping of the Kardamyli- Stoupa, region at the prefecture of Messinia at the Southern Peloponnese via modern techniques of GIS and particularly the software Arc Map 10. It s about a region which presents a complex terrain and a wide variety of landforms, due to the intense tectonic and its natural processes from which arising the configuration of morphology. Topographic and geological maps were used for the creation of the map, from which the main levels of topography and geology were constructed through GIS progress. Furthermore, from the digital elevation model which was used for the creation slope and aspect maps. Geological and topographic data were provided from the Institute of Geology & Mineral Exploration and the Geographical Military Service accordingly, while the digital elevation model from the National Cadastre & Mapping Agency. Finally, the available aerial photographs, orthophotomaps and the field work were crucial for the elaboration of the geomorphological map. The final map of the region was created through the appropriate data processing and combination with published topographic and geological maps, as well as available remote sensing data in an ArcGIS environment. 6

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Σκοπός Μελέτης Η Γεωμορφολογία ανήκει στον κλάδο των Γεωεπιστημών μαζί με τη Γεωλογία, Ωκεανογραφία, Γεωγραφία και από άλλες ενότητες συγγενικές με τις προαναφερθείσες. Η Γεωμορφολογία προκύπτει από την ετυμολογία της λέξης Γη-μορφή-λόγος και είναι η επιστήμη των γεωμορφών. Μελετά, ερευνά και αναλύει τις ποικίλες μορφές αναγλύφου καθώς και τις μορφογενετικές διεργασίες που επιδρούν σε αυτές και συμβάλλουν στη διαμόρφωσή τους. Η παρούσα γεωμορφολογική μελέτη εκπονήθηκε με σκοπό την αποτύπωση των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών που συνθέτουν το ανάγλυφο της περιοχής μελέτης Καρδαμύλη-Στούπα αλλά και τη σχεδίαση ενός γεωμορφολογικού χάρτη και στη συνέχεια η μελέτη και ανάλυση των γεωμορφών που απεικονίζονται σε αυτόν. Η επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής έγινε με κριτήριο τη πληθώρα των γεωμορφών που συναντώνται προς τα Νοτιοδυτικά του Όρους Ταΰγετου αλλά και το σύνθετο γεωλογικό της υπόβαθρο. Τα στάδια της μελέτης περιλαμβάνουν την ανάλυση της τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του γεωμορφολογικού χάρτη καθώς αναλύονται οι γεωμορφές οι οποίες απεικονίστηκαν, ενώ αιτιολογείται και η επιλογή του συμβολισμού που χρησιμοποιήθηκε. Επιπρόσθετα, γίνεται η προσπάθεια σύνθεσης των γεωμορφών και του αναγλύφου που παρατηρούνται σήμερα στη περιοχή, καθώς περιγράφονται και οι διεργασίες σχηματισμού τους. Επομένως, η παρούσα μελέτη αποτελεί μια ολοκληρωμένη γεωμορφολογική έρευνα με τα αποτελέσματά της να απεικονίζονται στο τελικό χάρτη. Επίσης, παρατίθενται γεωλογικά, κλιματολογικά και άλλα χρήσιμα στοιχεία για την περιοχή. Ο γεωμορφολογικός χάρτης που δημιουργήθηκε παρουσιάζει την περιοχή σε κλίμακα 1: διότι παρουσιάζει με ικανοποιητική λεπτομέρεια τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Τέλος, η χαρτογραφική προβολή που χρησιμοποιήθηκε είναι το ελληνικό γεωδαιτικό σύστημα συντεταγμένων ΕΓΣΑ 87 το οποίο χρησιμοποιείται στις περισσότερες σύγχρονες ελληνικές χαρτογραφήσεις. 7

9 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2.1 Γενικά Στοιχεία Οι γεωμορφολογικοί χάρτες απεικονίζουν στοιχεία του γήινου ανάγλυφου, της λιθόσφαιρας, της υδρόσφαιρα και της ατμόσφαιρας, ενώ πολλές φορές εμπεριέχουν ποσοτικές πληροφορίες και δεδομένα 1. Για να θεωρηθεί ένας γεωμορφολογικός χάρτης πλήρης θα πρέπει να περιλαμβάνει τα παρακάτω είδη πληροφοριών για τη περιοχή που καλύπτει και τις γεωμορφές της 2 : Μορφομετρικές πληροφορίες: πληροφορίες που αναφέρονται στην μέτρηση και την ποσοτική περιγραφή των μορφών Μορφογραφικές πληροφορίες: πληροφορίες που αναφέρονται σε ποιοτικά και γεωμετρικά στοιχεία των γεωμορφών Μορφογενετικές πληροφορίες: πληροφορίες που αναφέρονται στις γενετικές διεργασίες των γεωμορφών Μορφοχρονολογικές πληροφορίες: πληροφορίες που αναφέρονται στην ηλικία των γεωμορφών Πληροφορίες τοπογραφικού υποβάθρου: πληροφορίες που είναι δυνατόν να διεξαχθούν από τους τοπογραφικούς χάρτες διαφόρων κλιμάκων Πληροφορίες υδρολογίας και υδρογραφίας: πληροφορίες που αφορούν τα επιφανειακά ύδατα μιας περιοχής Πληροφορίες γεωλογικού υποβάθρου και τεκτονικής: πληροφορίες που αφορούν τη λιθολογία, τεκτονική και γενικά σε πληροφορίες που περιέχονται και στους γεωλογικούς χάρτες, όπως τα είδη των πετρωμάτων, τα όρια των γεωλογικών σχηματισμών, τα χαρακτηριστικά των πετρωμάτων (κλίση, σχιστότητα, βαθμό αποσάθρωσης, πυκνότητα διαρρήξεων και διακλάσεων κ.ά.), τεκτονικά χαρακτηριστικά, διευθύνσεις και κλίσεις ρηγμάτων, επωθήσεων και εφιππεύσεων. 1 Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ

10 2.1 Σύγχρονες Μέθοδοι Χαρτογράφησης Οι σύγχρονές μέθοδοι χαρτογράφησης περιλαμβάνουν την χρήση Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών και δεδομένα Τηλεπισκόπισης. Η χρήση τους βελτιώνει την ανάλυση του αναγλύφου και των γεωμορφών, με παράλληλη εξοικονόμηση χρόνου και κόστους 3. Αν και η χρήση των παραπάνω συμβάλει σημαντικά στη δημιουργία ενός πλήρους γεωμορφολογικού χάρτη, αξιοσημείωτη είναι και η αξία της έρευνας πεδίου, καθότι δεν μπορούν να εξαχθούν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τις γεωμορφές μόνο από παλαιότερα δεδομένα χαρτών ή τηλεπισκόπισης. 2.2 Συλλογή δεδομένων Στη γεωμορφολογική χαρτογράφηση σημαντικό παράγοντα έχει η βάση δεδομένων που θα χρησιμοποιηθεί. Για να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων πρέπει να έχει προηγηθεί η συλλογή τοπογραφικών χαρτών και διαγραμμάτων που θα χρησιμοποιηθούν ως υπόβαθρα για τη δημιουργία του χάρτη. Αυτά πρέπει να είναι ακριβή ώστε να αντιπροσωπεύουν την παρούσα κατάσταση όλων των απεικονιζόμενων χαρακτηριστικών της περιοχής μελέτης. Τα δεδομένα τηλεπισκόπισης (αεροφωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, εικόνες radar) δίνουν άμεσες πληροφορίες για το τοπίο και το ανάγλυφο και διευκολύνουν τις γεωμορφολογικές έρευνες. 3 Development of a Detailed Geomorphological Mapping System and GIS Geodatabase in Sweden, Gustavsson M., Licentiate Thesis, 2005, σελ

11 Εικόνα 1: Ορθοφωτοχάρτης Περιοχής Μελέτης 4. 4 Εθνικό Κτηματολόγιο (ktimatologio.gr). 10

12 2.3 Βιβλιογραφική ανασκόπηση Τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών (ΣΓΠ) είναι μια σύγχρονη τεχνική κατασκευής χαρτών και χρησιμοποιούνται ευρέως για τα περισσότερα είδη χαρτογράφησης. Στη μελέτη «Development of a Detailed Geomorphological Mapping System and GIS Geodatabase in Sweden» ο Gustavsson M. (2005), παρουσιάζει νέους τρόπους γεωμορφολογικής χαρτογράφησης συγκρίνοντας γεωμορφολογικά συστήματα χαρτογράφησης με τη χρήση τεχνικών ΣΓΠ αλλά και τηλεπισκόπισης. Η εφαρμογή του νέου συστήματος παρουσιάζεται στη μελέτη «Structure and Contents of new Geomorphological GIS database linked to a Geomorphological map- with an example from Liden, Central Sweden» (2007) των Gustavsson M., Kolstrup Ε., Seijmonsbergen A., σε περιοχή της κεντρικής Σουηδίας. Ο συνδυασμός των μεθόδων τηλεπισκόπισης και ΣΓΠ συμβάλλει στη διεξαγωγή ορθότερων αποτελεσμάτων αλλά και στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου χάρτη. Αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η μελέτη των Siart C., Bubenzer O. και Eitel B. «Combining digital elevation data (SRTM/ASTER), high resolution satellite imagery (Quickbird) and GIS for geomorphological mapping: A multi-component case study on Mediterranean karst in Central Crete» (2009), για τον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση των καρστικών γεωμορφών στη περιοχή της Κρήτης. Στη μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκαν Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους τα οποία προήλθαν από δορυφορικές εικόνες ASTER, Quickbird αλλά και τεχνικές εντοπισμού γεωμορφών μέσω GIS με ταυτόχρονη επικύρωση των αποτελεσμάτων αυτών από έρευνες πεδίου. Η μελέτη «A semi-automated approach for mapping geomorphology of El Bardawil Lake, Northern Sinai, Egypt, using integrated remote sensing and GIS techniques» (2014) των Embabi S. N. και Moawad M. B, χρησιμοποίησαν μια ημι-αυτόματη μέθοδο βασισμένοι στην ποικιλία των ψηφιακών εικόνων για να χαρτογραφήσουν τις κύριες γεωμορφές της λίμνης σε κλίμακα 1: Ο Παυλόπουλος Κ. (1992) παρουσίασε τον πρώτο γεωμορφολογικό χάρτη της νοτίου Αττικής σε κλίμακα 1:25000 στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής του «Γεωμορφολογική εξέλιξη της Νότιας Αττικής» παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για 11

13 την γεωλογία της περιοχής ενώ κάνοντας χρήση περιγραφικής και ποσοτικής γεωμορφολογικής ανάλυσης, μελετά την γεωμορφολογική ενότητα της νοτίου Αττικής. Άλλες μελέτες γεωμορφολογικής χαρτογράφησης στον Ελλαδικό χώρο είναι η «Γεωμορφολογική Χαρτογράφηση της υδρολογικής λεκάνης της λίμνης της Καστοριάς (Ορεστιάδα), και η Γεωμορφολογική της εξέλιξη κατά το Πλειστόκαινο Ολόκαινο» (2008) των Παυλόπουλο Κ., Σκέντο Α. και Κοταμπάση Χ. καθώς και η «Γεωμορφολογική εξέλιξη του Λεκανοπεδίου των Αθηνών» (2005) των Παυλόπουλο Κ., Σκέντο Α. και Κοταμπάση Χ.. Κοινό των δύο παραπάνω μελετών είναι η χρήση Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών για την εξαγωγή του Γεωμορφολογικού χάρτη. Τέλος αναφορά πρέπει να γίνει στα βιβλία «Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες» (Παυλόπουλος Κ., 2008) και Mapping Geomorphological Environments (Pavlopoulos K., Evelpidou N., Vassilopoulos A., 2009), στα οποία περιγράφονται σύγχρονες μέθοδοι και τεχνικές γεωμορφολογικής χαρτογράφησης που περιλαμβάνουν τη χρήση ΓΣΠ και δεδομένων τηλεπισκόπησης. 3 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 3.1 Γεωγραφική Θέση Νομού Μεσσηνίας Ο νομός Μεσσηνίας βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου και υπάγεται στη περιφέρεια της Πελοποννήσου (χάρτης 1). Συνορεύει βόρεια με το νομό Ηλείας, στα βορειοανατολικά με το νομό Αρκαδίας και στα ανατολικά με το νομό Λακωνίας, ενώ στα δυτικά και νότια βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος και στα ανατολικά από τον Μεσσηνιακό κόλπο. 12

14 Χάρτης 1: Η θέση του Νομού Μεσσηνίας στην Ελλάδα Ο νομός Μεσσηνίας περικλείεται στα βόρεια από τον ποταμό Νέδα και τα Αρκαδικά Όρη και στα ανατολικά από το Όρος Ταΰγετο. Είναι ο τέταρτος σε μέγεθος νομός της Πελοποννήσου από τους συνολικά επτά νομούς της, μετά την Αχαΐα, την Αρκαδία και τη Λακωνία με έκταση 2991 τ.χμλ και πληθυσμό κατοίκους (απογραφή 2011). Στο νομό ανήκουν τα νησιά του συμπλέγματος των Οινουσών, η Σφακτηρία και η Πρώτη. Στη δυτική και νότια πλευρά του νομού, που βρέχεται από θάλασσα δημιουργούνται δυο μεγάλοι κόλποι, ο κόλπος της Κυπαρισσίας και ο Μεσσηνιακός κόλπος. 13

15 3.2 Διοικητική Διαίρεση Νομού Μεσσηνίας Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτη και σύμφωνα με την υπ. Αριθμ.45892/ απόφαση του Υπ. Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης «Πρωτοβάθμιοι και Δευτεροβάθμιοι Οργανισμοί Αυτοδιοίκησης της Χώρας με το Ν. 3852/10», ΦΕΚ 1292/Β/ ο νομός Μεσσηνίας, απαρτίζεται από 6 Δήμους ( Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2010). Οι δήμοι που χωρίζεται διοικητικά ο νομός Μεσσηνίας είναι οι εξής: Καλαμάτας με έδρα τη πόλη Καλαμάτα ( πρωτεύουσα του νομού) Δυτικής Μάνης με έδρα τη Καρδαμύλη Οιχαλίας με έδρα τον Μελιγαλά Πύλου-Νέστορος με έδρα τη Πύλο Τριφυλίας με έδρα την Κυπαρισσία Μεσσήνης με έδρα τη Μεσσήνη 14

16 Χάρτης 1.1: Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας, σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτη (στον χάρτη φαίνονται και τα όρια των δήμων, σύμφωνα με το σχέδιο Καποδίστρια). Πηγή: 15

17 3.2.1 Γεωγραφική Θέση Περιοχής Μελέτης Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει τη Καρδαμύλη, Στούπα και Άγιο Νικόλαο, συνολική απόσταση γύρω στα 9 χλμ. Στα παραλιακά του νομού Μεσσηνίας και εκτείνεται προς τα Ανατολικά περιλαμβάνοντας και τα χωριά Σαϊδόνα και Καστανιά απόστασης 8 χλμ. περίπου. 16

18 3.3 Δημογραφική Εξέλιξη Περιοχής Μελέτης Η πληθυσμιακή εξέλιξη του νομού σε όλη σχεδόν τη μεταπολεμική περίοδο υπήρξε δυσμενής. Στις δεκαετίες του 50, 60 και 70 παρατηρείται μείωση του πληθυσμού κυρίως τη δεκαετία του 60 φτάνοντας στο 18,3%. Συνολικά από κατοίκους το 1951 ο πληθυσμός του νομού μειώθηκε στους το Σύμφωνα με τη τελευταία απογραφή του 2011, ο μόνιμος πληθυσμός του νομού ανέρχεται στους κατοίκους, από τους οποίους άτομα συγκεντρώνονται στη πρωτεύουσα του νομού τη Καλαμάτα. Ο νομός Μεσσηνίας κατατάσσεται στη πρώτη θέση μεταξύ των νομών της Πελοποννήσου, από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού, αποτελώντας το 27,5% του συνολικού πληθυσμού. Ως προς το μέγεθος, υπάρχει μόνο ένα αστικό κέντρο με πληθυσμό άνω των 10,000 κατοίκων (Καλαμάτα), 6 ημιαστικοί οικισμοί και 273 αγροτικοί οικισμοί. Σημειώνεται ότι 144 από τους αγροτικούς οικισμούς έχουν πληθυσμό μικρότερο από 250 κατοίκους. Πίνακας 1: Μόνιμος πληθυσμός περιφέρειας Πελοποννήσου, σύμφωνα με τα στοιχεία των απογραφών 1991,2001,2011. ΝΟΜΟΙ ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

19 ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΕΛ.ΣΤΑΤ. Πηγή: 3.4 Μορφολογικά Χαρακτηριστικά Η Μεσσηνία παρουσιάζει ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά, καθώς, παρότι είναι ένας παράκτιος νομός, σημαντικό τμήμα του είναι ορεινό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν τόσο πεδινές, ορεινές όσο και παράκτιες περιοχές. Κυρίαρχο στοιχείο είναι το Όρος Ταΰγετος, το οποίο αποτελεί φυσικό σύνορο με το νομό Λακωνίας. Είναι το υψηλότερο βουνό της Μεσσηνίας και ολόκληρης της Πελοποννήσου, με τον Προφήτη Ηλία να είναι η υψηλότερη κορυφή του φτάνοντας τα 2404 μέτρα. Αποτελείται από τρείς κύριους ορεινούς όγκους, το Βόρειο και τον Κεντρικό Ταΰγετο και το Ταίναρο ή αλλιώς Σαγγιά. Η οροσειρά του Ταΰγετου διασχίζεται από πολλά φαράγγια, χαράδρες, ρεματιές όπως επίσης και σπήλαια λόγω των καρστικών διεργασιών. Τα πιο γνωστά φαράγγια της περιοχής είναι το φαράγγι του Ριντόμου, της Κοσκάρακας, του Βυρού αλλά της Λαγκάδας. Τα πιο γνωστά σπήλαια είναι το σπήλαιο του Δυρού και το σπήλαιο του Λυκούργου στους Δολούς. Η εύφορη πεδιάδα της Μεσσηνίας με διεύθυνση από Βορά προς Νότο τοποθετείται στο κέντρο του νομού, μεταξύ του βόρειου τμήματος της οροσειράς του Ταΰγετου, του Τετραζίου και των ορέων της Κυπαρισσίας. Μικρότερες πεδιάδες σχηματίζονται στις 18

20 ακτές του Ιονίου, στη περιοχή της Κυπαρισσίας, των Φιλιατρών, των Γαργαλιάνων, της Μεθώνης κλπ 5. Στη πεδινή Μεσσηνία παρατηρούνται άφθονοι ποταμοί, κυρίως μικρής ροής και ρέουν σε όλη τη διάρκεια του έτους. Το μεγαλύτερο όλων είναι ο Πάμισος, ο οποίος πηγάζει από τη δυτική πλευρά του Ταΰγετου, το Τετράζιο και τα όρη της Κυπαρισσίας, διασχίζει την πεδιάδα της Καλαμάτας και εκβάλλει στον Μεσσηνιακό κόλπο. Στο βόρειο τμήμα του νομού ρέει ο ποταμός Νέδα, ο οποίος πηγάζει μεταξύ Τετραζίου και Λυκαίου και εκβάλει στον Κυπαρισσιακό κόλπο. Μεταξύ της Μεσσηνιακής χερσονήσου στα δυτικά και της χερσονήσου της Μάνης στα ανατολικά σχηματίζεται ο Μεσσηνιακός κόλπος. Στο τμήμα του κόλπου που ανήκει στο νομό Μεσσηνίας παρουσιάζεται έντονο ανάγλυφο ενώ στο βόρειο τμήμα σχηματίζονται οι όρμοι της Καρδαμύλης, των Κιτριών και του Αλμυρού, από τον οποίο αρχίζει ο μυχός του κόλπου, προσχωσιγενής και βαλτώδης λόγω της απόθεσης των ιζημάτων στις εκβολές του Πάμισου ποταμού. Σε μικρή απόσταση από τη Μεθώνη βρίσκονται τα νησιά Αγία Μαριανή, Σχίζα, Βενέτικο, Ακρίτα και Σαπιέντζα. Μεταξύ της νήσου Σαπιέντζα και της απέναντι ακτής σχηματίζεται το στενό της Μεθώνης. Βορειότερα σχηματίζεται ο ιστορικός όρμος του Ναβαρίνου, με τη νησίδα Σφακτηρία και τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας που αποτελεί έναν σημαντικό, οικολογικό υδροβιότοπο. 3.5 Χρήσεις Γης Στην Ελλάδα η κάλυψη του εδάφους είναι ποικιλόμορφη με αποτέλεσμα τη κάλυψη της περιοχής με διαφορετική κατηγορία κάλυψης. Περιλαμβάνει από συνεχή αστική οικοδόμηση έως καμένες εκτάσεις και χώρους απόθεσης. Οι χρήσεις γης που κυριαρχούν στον ελληνικό χώρο είναι οι δασικές εκτάσεις, αστικός ιστός, εκτάσεις με θαμνώδη βλάστηση και βοσκοτόπια. Στις αγροτικές εκτάσεις 5 ( 19

21 της Ελλάδας περιλαμβάνονται κυρίως οι εκτάσεις εσπεριδοειδών, αμπελώνων και ελαιώνων. Στον παρακάτω χάρτη παρατηρούνται οι χρήσεις γης στην Ελλάδα σύμφωνα με το πρόγραμμα corine Χάρτης 2: Χρήσεις γης στην Ελλάδα. 20

22 3.5.1 Χρήσεις Γής Περιοχής Μελέτης Ως επί το πλείστον οι χρήσεις γης της περιοχής μελέτης είναι δασικές εκτάσεις (κωνοφόρων, πλατύφυλλων), γεωργικές εκτάσεις(ελαιώνες, φυτείες με σαρκώδεις καρπούς), βοσκότοποι, εκτάσεις με αραιή βλάστηση και διακεκομμένη αστική δόμηση. 21

23 3.6 ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το κλίμα της Ελλάδας Το κλίμα της Ελλάδας είναι γενικά ήπιο. Ανήκει στο μεσογειακό τύπο, που το χειμώνα εμφανίζει τα χαρακτηριστικά του κλίματος των εύκρατων ζωνών, ενώ το καλοκαίρι τα χαρακτηριστικά των υποτροπικών ζωνών των υψηλών πιέσεων. Αναλυτικά, τα κύρια χαρακτηριστικά του κλίματος αυτού είναι τα εξής: Μέτρια βροχόπτωση (κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα) με μέσο ετήσιο ύψος βροχής τα 700mm. Ήπιοι χειμώνες. Ζεστό και ξερό καλοκαίρι. Μεγάλη ηλιοφάνεια, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αξιοσημείωτο, είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα παρουσιάζει μια μεγάλη ποικιλία κλίματος, τόσο από περιοχή σε περιοχή, όσο και από εποχή σε εποχή. Αυτό οφείλεται σε φυσικογεωγραφικούς αλλά και δυναμικούς παράγοντες. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες που διαμορφώνουν το κλίμα της Ελλάδας είναι η πολυμορφία του αναγλύφου, η ηλιακή ακτινοβολία που δέχεται, τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, η θερμοκρασία του αέρα, η υγρασία, ο άνεμος και οι υψομετρικές διαφορές. Ο χειμώνας είναι δριμύς σε όλη του τη διάρκεια ή και κατά περιόδους. Οι περιοχές που βρίσκονται σε χαμηλότερο υψόμετρο και κοντά στην ακτογραμμή είναι πιο δροσερές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού από τις εσωτερικές περιοχές της χώρας. Αυτό οφείλεται στις θαλάσσιες αύρες και στα ψυχρά θαλάσσια ρεύματα που επικρατούν κατά μήκος των ακτών. Η άνοιξη μπορεί να θεωρηθεί και σαν μια μεταβατική περίοδος 22

24 από το χειμώνα προς το καλοκαίρι με πολλές εναλλαγές της θερμοκρασίας είτε ανοδικά είτε καθοδικά Κλίμα περιοχής μελέτης Το κλίμα είναι σημαντικός παράγοντας για τις εξωγενείς διεργασίες (διάβρωση, απόθεση και αποσάθρωση), καθώς καθορίζει τόσο το είδος, όσο και την ένταση της δράσης των διεργασιών αυτών σε κάθε περιοχή. Η περιοχή της Μεσσηνίας παρουσιάζει ιδιόμορφες καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες. Το κλίμα της περιοχής, χαρακτηρίζεται ως ασθενές μεσογειακό (εύκρατο) έως και υποτροπικό. Ο χειμώνας είναι ήπιος ενώ το καλοκαίρι είναι παρατεταμένο και θερμό. Η ψυχρή περίοδος διαρκεί από το Νοέμβριο έως και τον Απρίλιο και η θερμή από τον Μάιο έως και τον Οκτώβριο 7. Το χειμώνα, η γειτνίαση με τη θάλασσα και οι σχετικά θερμοί και υγροί άνεμοι του νότιου και νοτιοδυτικού τομέα, διατηρούν τη θερμοκρασία σε υψηλά επίπεδα. Το καλοκαίρι η μεγαλύτερη θερμοκρασία σημειώνεται κυρίως στη πεδινή περιοχή, βόρεια του Μεσσηνιακού κόλπου Θερμοκρασία 6 Σημειώσεις Φυσικής Γεωγραφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Καρύμπαλης Ε.,2004 σελ.70 7 Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία ( 7 Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία ( 23

25 Όσον αφορά την ατμοσφαιρική θερμοκρασία της περιοχής μελέτης, οι ανώτατες ετήσιες τιμές κυμαίνονται μεταξύ 18 ο C 21 o C και τοποθετούνται στη πεδινή περιοχή της Μεσσηνίας που εκτείνεται βόρεια του Μεσσηνιακού κόλπου. Η δυτική παράκτια πλευρά και τα παράκτια τμήματα του Μεσσηνιακού κόλπου παρουσιάζουν θερμοκρασία μεγαλύτερη των 18 o C, ενώ στο εσωτερικό της περιοχής η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 16 o C-20 o C. Στα ορεινά, όπου δεν επιδρούν τα θαλάσσια ρεύματα η μέση ετήσια θερμοκρασία δεν υπερβαίνει τους 16 ο C 8. Διάγραμμα 1: Ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας στην πόλη της Καλαμάτας (Μπλε-> μέγιστη, Πράσινη-> μέση, Κόκκινη-> ελάχιστη). Πηγή: ΕΜΥ Υγρασία 24

26 Η σχετική υγρασία του αέρα σημειώνει τις μεγαλύτερες τιμές της στις παράκτιες περιοχές της Μεσσηνίας και ελαττώνεται προς το εσωτερικό και στα ορεινά. Οι πιο υγροί μήνες είναι ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος, με μέση τιμή που υπερβαίνει τους 80 βαθμούς της υγρομετρικής κλίμακας, ενώ οι πιο ξηροί είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος, με εξαίρεση τις παράκτιες περιοχές, όπου οι μέσες τιμές τους υπερβαίνουν τους 60, συχνά και τους 70 βαθμούς (για παράδειγμα στη Μεθώνη). Διαπιστώνεται, δηλαδή, ότι οι παράκτιες περιοχές έχουν πολύ υγρό κλίμα, όχι μόνο τον χειμώνα αλλά και το καλοκαίρι. Διάγραμμα 2: Ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας υγρασίας στην πόλη της Καλαμάτας. Πηγή: ΕΜΥ 25

27 Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα Στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας παρατηρείται σημαντικός αριθμός βροχοπτώσεων. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται μεταξύ 800 και χιλιοστών. Πρέπει να επισημανθεί ότι η βροχόπτωση αυξάνεται από τις παράκτιες περιοχές του Ιονίου προς το ορεινό κεντρικό συγκρότημα (όπου το ετήσιο ύψος υπερβαίνει τα χιλιοστά), ελαττώνεται προς τη μεσσηνιακή πεδιάδα και αυξάνεται απότομα στις δυτικές πλαγιές του Ταΰγετου, στα ψηλότερα τμήματα του οποίου πλησιάζει τα χιλιοστά. Η ετήσια πορεία της βροχής στις παράκτιες περιοχές εμφανίζει μέγιστο τον Δεκέμβριο και ελάχιστο τον Ιούλιο. Διάγραμμα 3:Ετήσιας πορεία της μέσης μηνιαίας βροχόπτωσης στην πόλη της Καλαμάτας. Πηγή: ΕΜΥ 26

28 Το χιόνι είναι σπάνιο στα πεδινά και ημιορεινά και εκδηλώνεται κυρίως από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο. Το πιο πρώιμο χιόνι σημειώθηκε στην Καλαμάτα στις 18 Νοεμβρίου 1913 και το πιο όψιμο στην Κυπαρισσία στις 28 Μαρτίου Ο παγετός στις παράκτιες περιοχές εκδηλώνεται σπανιότατα (παρατηρείται από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάρτιο), ενώ στο εσωτερικό και στα τμήματα με μεγάλο υψόμετρο παρουσιάζεται συχνότερα Άνεμος Οι άνεμοι στα δυτικά παράκτια τμήματα της Μεσσηνίας παρουσιάζουν σχετικά μικρές εντάσεις, εκτός της περιοχής της Μεθώνης, όπου παρατηρείται αύξηση της συχνότητας των ισχυρών ανέμων. Στα εσωτερικά διαμερίσματα εμφανίζονται συχνότερα βόρειοι και βορειοανατολικοί άνεμοι με σχετικά μικρές εντάσεις. Κατά τον Ιούλιο, στην περιοχή της Κυπαρισσίας, είναι συχνότεροι οι νότιοι και οι νοτιοδυτικοί άνεμοι (θαλάσσιες αύρες) μικρής έντασης. Διάγραμμα 4: Ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας έντασης ανέμους στην πόλη της Καλαμάτας. 27

29 Πηγή: ΕΜΥ 4 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ 4.1 Οι γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδας Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας τοποθετείται στον Ευρωπαϊκό χώρο. Η Ευρώπη ανήκει στην Ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα και το νότιο τμήμα της βρίσκεται στο όριο με την Αφρικανική πλάκα και αποτελεί ζώνη υποβύθισης δηλαδή η Αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από την Ευρασιατική 9. 9 Σημειώσεις Φυσικής Γεωγραφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Καρύμπαλης Ε.,2004 σελ

30 Οι Ελληνικές οροσειρές, οι οποίες ανήκουν στον Διναρικό κλάδο του Αλπικού συστήματος, υποδιαιρούνται σε γεωτεκτονικές ζώνες οι οποίες χαρακτηρίζονται ως «Ελληνίδες ζώνες». Κάθε μια γεωτεκτονική ζώνη περιλαμβάνει από πετρώματα και σχηματισμούς με όμοια λιθοστρωματογραφικά και τεκτονικά χαρακτηριστικά και αντιστοιχεί σε συγκεκριμένο παλαιογεωγραφικό περιβάλλον. Ο ελληνικός χώρος διακρίνεται σε 13 γεω-τεκτονικές ζώνες που διακρίνονται μεταξύ τους με βάση το παλαιοπεριβάλλον απόθεσης που αντιπροσωπεύουν και την γεωτεκτονική ιστορία τους. Έτσι, οι Ελληνίδες γεωτεκτονικές ζώνες, όπως διαμορφώθηκαν σήμερα ύστερα από σύγχρονες αντιλήψεις εμφανίζονται στο σχήμα 6 οι οποίες είναι οι εξής: Rh: Μάζα της Ροδόπης, Sm: Σερβομακεδονική μάζα, CR: Περιροδοπική ζώνη, (Pe: Υποζώνη Παιανίας, Pa: Υποζώνη Πάικου,Al: Υποζώνη Αλμωπίας)= Ζώνη Αξιού, PI: Πελαγονική ζώνη, Ac: Αττικο-Κυκλαδική ζώνη, Sp: Υποπελαγονική ζώνη, Pk: Ζώνη Παρνασσού- Γκιώνας, P: Ζώνη Πίνδου, G: Ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης, I: Ιόνιος ζώνη, Px: Ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au: Ενότητα «Ταλέα όρη- πλακώδεις ασβεστόλιθοι» πιθανόν της Ιόνιας ζώνης. Σχήμα 1: Οι γεωτεκτονικές ζώνες της Ελλάδος. 29

31 Πηγή: Κατά Μountrakis et al Συγκεκριμένα, στην περιοχή μελέτης της παρούσας εργασίας συναντώνται δύο διαφορετικές γεωτεκτονικές ζώνες: η ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης και η ενότητα «Ταλέα όρη πλακώδεις ασβεστόλιθοι» της Ιόνιας ζώνης. Η ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης βρίσκεται δυτικά της ζώνης Πίνδου και προεκτείνεται με διεύθυνση ΒΒΔ ΝΝΑ από την Ήπειρο προς την Πελοπόννησο που εμφανίζεται να περιβάλλεται τεκτονικά από τη ζώνη Ωλονού Πίνδου. Είναι φανερή η επώθηση της ζώνης Πίνδου πάνω στη ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης σε όλο το μήκος της επαφής των δύο ζωνών και κυρίως στη Πελοπόννησο όπου και αποκαλύπτεται με τη μορφή τεκτονικών παράθυρων. Τα στρώματα της ζώνης Γαβρόβου Τρίπολης εμφανίζονται πτυχωμένα σε ανοιχτές πτυχές που προκλήθηκαν λόγω μια συμπιεστικής τεκτονικής που έλαβε χώρα στο Τελικό Ολόκαινο Κάτω Μειόκαινο. Τέλος κατά το Μειόκαινο Πλειόκαινο άρχισε η περίοδος εφελκυσμού του ελληνικού χώρου αποκαλύπτοντας τα 30

32 τεκτονικά παράθυρα της περιοχής και συνεχίστηκε με τον τεμαχισμό των στρωμάτων της ζώνης Γαβρόβου Τρίπολης από κανονικά ρήγματα 10. Η «Ενότητα Ταλέα Όρη» αναφέρεται και ως Ενότητα των Πλακωδών ασβεστολίθων (Plattenkalk). Η ενότητα αυτή παλιότερα είχε θεωρηθεί ως το προαλπικό υπόβαθρο της ζώνης Γαβρόβου Τρίπολης αλλά νεώτερες έρευνες απέρριψαν αυτή την ιδέα 11. Η Ενότητα των Plattenkalk αποτελείται κυρίως από μαύρους, γκριζόχρωμους πλακώδεις ασβεστόλιθους. Από μικροπαλαιοντολογικές έρευνες που έγιναν στους ασβεστόλιθους αυτούς διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για ιζήματα αλπικά και η ηλικία τους τοποθετείται από το Τριαδικό μέχρι το Ιώκαινο του Τριτογενούς Σεισμικότητα Ελλάδας Το κύριο στοιχείο που δείχνει ότι ο Ελληνικός χώρος χαρακτηρίζεται από έντονη τεκτονική δράση είναι η γεωγραφική κατανομή και το πλήθος των σεισμών που συμβαίνουν σε αυτόν. Οι σεισμοί αυτοί είναι επιφανειακοί και ενδιάμεσου βάθους μέχρι το 160km. Η μεγαλύτερη σεισμική δραστηριότητα στην Ελλάδα παρατηρείται κυρίως στα Ιόνια νησιά, τη Δυτική Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, τη Δυτική Πελοπόννησο, την Κρήτη και τη Ρόδο, οι οποίες αποτελούν την κύρια σεισμική ζώνη της Ελλάδας. Εικόνα 4: Σχηματική απεικόνιση σεισμών στην Ελλάδα για το έτος Γεωλογία και Γεωτεχνική εξέλιξη της Ελλάδας, Μουντράκης Δ., 2010, σελ Διερευνώντας τη Γη-Εισαγωγή στη Γενική Γεωλογία, Δερμιτζάκη Μ., Λέκκα Σ., 2003, σελ Γεωλογία και Γεωτεχνική εξέλιξη της Ελλάδας, Μουντράκης Δ., 2010, σελ

33 Πηγή: ex.htm Σεισμικότητα περιοχής μελέτης Η περιοχή της Μεσσηνίας, βρίσκεται σε μία από τις πιο σεισμικά ενεργές ζώνες της περιοχής της Μεσογείου 13.Η γεωτεκτονική της θέση, κοντά στο όριο σύγκλισης των δυο λιθοσφαιρικών πλακών, καθώς και η παρουσία πολλών ενεργών ρηγμάτων, με κύριο προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ και ΒΑ-ΝΔ, έχει ως αποτέλεσμα τον έντονο τεκτονισμό της περιοχής, ο οποίος εκδηλώνεται με την έντονη σεισμικότητα. Στην περιοχή της Μεσσηνίας, έντονη είναι η συσχέτιση της σεισμικότητας με τον τεκτονισμό, έχει αποδειχτεί ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των σεισμών και τη δραστηριοποίηση ενεργών ρηγμάτων της περιοχής. Σε πολλές περιπτώσεις σεισμών έχει παρατηρηθεί ενεργοποίηση τόσο κοντινών στα επίκεντρα ρηγμάτων, όσο και άλλων ρηγμάτων σε απομακρυσμένες παράκτιες περιοχές. 13 Microseismicity and active deformation of Messinia, SW Greece Journal of Seismology, Papoulia, J. Makris, J.,2004, σελ

34 Εικόνα 5: Χάρτης με τη γεωγραφική κατανομή της σεισμικότητας. Τα ενεργά ρήγματα σημειώνονται με κόκκινο χρώμα. Με κύκλο απεικονίζονται τα επίκεντρα των σεισμών στην Καλαμάτα το 1989, καθώς και εκείνων του Σεπτεμβρίου του 2001 και του Μαρτίου του Με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται οι σεισμοί με εστιακό βάθος km. Με κίτρινο οι σεισμοί με εστιακό βάθος 0-10 km, ενώ με πράσινο οι σεισμοί οι οποίοι έχουν εστιακό βάθος km. Πηγή: Papoulia & Makris, Λιθολογικά χαρακτηριστικά περιοχής μελέτης 33

35 Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνεται σε δύο φύλλα γεωλογικών χαρτών κλίμακας 1:50000, το Φύλλο «Ξηροκάμπιον» και το Φύλλο «Καρδαμύλη» (σχήμα 9). Σχήμα 9: Γεωλογικά φύλλα περιοχής μελέτης, Καρδαμύλη (δεξιά) και Ξηροκάμπιον (αριστερά). Πηγή:ΙΓΜΕ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ ΟΛΟΚΑΙΝΟ Αλλουβιακές αποθέσεις (al): κυρίως κροκάλες και χαλίκια και κατά θέσεις αμμούχες άργιλοι. Παρατηρούνται κυρίως στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης, στις ακτές της Καρδαμύλης. Η απόθεσή τους είναι αποτέλεσμα της εποχιακής ροής του υδρογραφικού 34

36 δικτύου της περιοχής μεταφέροντας έτσι υλικά τα οποία με τη πάροδο των ετών τοποθετούνται στη περιοχή. Παλαιοί και νέοι κώνοι κορημάτων (Pt.cs): χαλαρά, αδιαβάθμητα, ασύνδετα υλικά τοπικής κυρίως προέλευσης. Τοποθετούνται κυρίως στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης στη παραλία της Καλογριάς, στον Όρμο της Στούπας και της Σελινίτσας καθώς και προς τον Άγιο Νικόλαο. ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ (ΧΕΡΣΑΙΟ) Αναβαθμίδες (Q.t): αποτελούνται από ερυθρές αργίλους, αργιλούχες άμμους με διάσπαρτες λατύπες και με εναλλαγές από κροκαλολατυποπαγή. Τοπικά τα στοιχεία αυτά είναι αδιαβάθμητα και πολύ συνεκτικά με αργιλικό ή ανθρακικό συνδετικό υλικό. Τοποθετούνται σποραδικά στη περιοχή μελέτης προς τα βόρειο- δυτικά και προς τα νότιο- ανατολικά έχοντας πάχος περίπου 50 μέτρα. ΝΕΟΓΕΝΕΙΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Θαλάσσιοι σχηματισμοί (Pl.m.k): στα ανώτερα μέρη επικρατούν τέφρες έως κιτρινότεφρες ψαμμιτικές μάργες. Κατά θέσεις εμφανίζονται μαργαϊκοί έως ψαμμιτικοί ασβεστόλιθοι με παρεμβολές τραπεζών ή οριζόντων Κογχυλιάτη. Παρατηρούνται στο κεντρικό μέρος της περιοχής μελέτης και εκτείνονται προς τις ακτές. ΑΥΤΌΧΘΟΝΗ ΣΕΙΡΑ PLATTENKALK ΙΟΝΙΟΣ ΖΩΝΗ; ΑΝΩΤ. ΗΩΚΑΙΝΟ ΟΛΙΓΟΚΑΙΝΟ Φλύσχης (fi): ελαφρά μεταμορφωμένος σε αργιλικούς σχιστόλιθους με παρεμβολές ψαμμιτών. Τα στρώματα μεταβάσεως των υποκείμενων προς τον φλύσχη ασβεστολίθων αποτελούνται από μαργαϊκούς ασβεστόλιθους. 35

37 ΑΝΩΤ. ΣΕΝΩΝΙΟ ΑΝΩΤ. ΗΩΚΑΙΝΟ Ασβεστόλιθοι (K s -E s.k): τεφρόλευκοι και μερικές φορές τεφροί, μικροκρυσταλλικοί έως μικρολατυποπαγείς, πλακώδεις έως μεσοπλακώδεις, βιτουμενιούχοι με παρεμβολές λεπτοστρωματωδών ασβεστόλιθων και λεπτών ενστρώσεων πυριτόλιθων. Στα ανώτερα μέρη εξελίσσονται σε πολύχρωμα, λεπτοστρωματώδη μάρμαρα με λεπτές ενστρώσεις πυριτόλιθων. Τοποθετούνται διάσπαρτα στη περιοχή μελέτης κυρίως όμως στο κεντρικό τμήμα και στις περιοχές με έντονο ανάγλυφο. ΥΠΟΠΕΛΑΓΩΝΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΝΩΤΕΡΟ ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ ΑΝΩΤΕΡΟ ΚΡΗΤΙΔΙΚΟ Σειρά Βίγλας (J s -K s.k): ασβεστόλιθοι κρυσταλλικοί, λεπτο-μεσοπλακώδεις σε εναλλαγή με ενστρώσεις ή κόνδυλους πυριτόλιθων. Στρωματογραφικά η σειρά συγκρίνεται με τη σειρά Βίγλας της Ιονίου ζώνης (F. THIEBAULT). Ασβεστόλιθοι, δολομιτικοί ασβεστόλιθοι (K s k): τεφροί, λατυποπαγείς, βιτουμενιούχοι. Συνήθως λεπτοστρωματώδεις έως μεσοπλακώδεις. Ασβεστόλιθοι, δολομιτικοί ασβεστόλιθοι (K i k): ανοικτότεφροι, λευκοί ή ροδόχρωμοι, λεπτοκρυσταλλικοί. Στα ανώτερα μέρη τεφροί, μεσοπλακώδεις, βιτουμενιούχοι. Βρίσκονται σε τεκτονική επαφή με τη φυλλιτική σειρά που είναι επωθημένη επάνω στην Ιόνιο ζώνη. ΚΑΤΩΤ. ΜΕΣΟ ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ Πυριτικοί σχιστόλιθοι (J i -m-sh): ισότιμοι με τους σχιστόλιθους με Posidonia της Ιόνιας ζώνης. Κρυπτοκρυσταλλικοί με κρύσταλλους ασβεστίτη. Λεπτοπορώδεις σε εναλλαγή με λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους. Στη βάση τους παρατηρείται τοπικά στρώμα λατυποκροκαλοπαγών, ιζηματογενούς προέλευσης, πάχους 1-2 μ. (π.χ. Προφήτης Ηλίας). Η στρωματογραφική τους θέση δίνεται σε σχέση με τους υποκείμενους και υπερκείμενους σχηματισμούς. 36

38 ΜΕΣΟ ΤΡΙΑΔΙΚΟ ΚΑΤ. ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ Ασβεστόλιθοι Παντοκράτορα (T m -J i k): κρυσταλλικοί, συμπαγείς, παχυστρωματώδεις με σπάνιους μαύρους ή λευκούς πυριτόλιθους και filaments. ΝΕΟΠΑΛΑΙΟΖΩΪΚΟ ΠΕΡΜΙΟ ΚΑΤ. ΤΡΙΑΔΙΚΟ Φυλλιτικό κρυσταλλικό υπόβαθρο (P?.ph): κυριαρχούν οι φυλλίτες, ασβεστιτικοί φυλλίτες, χαλαζιακοί φυλλίτες. Εναλλάσσονται με ανθρακούχους, χλωριτικούς, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους. Στα ανώτερα μέρη βρίσκονται με χαλαζίτες και μετακροκαλοπαγή. 4.4 Τεκτονικά Χαρακτηριστικά Περιοχής Μελέτης Ρήγματα Ρήγμα ονομάζεται μια διάρρηξη, η οποία διαχωρίζει ένα πέτρωμα σε δυο τεμάχη, τα οποία έχουν κινηθεί το ένα σε σχέση με το άλλο 14. Διακρίνονται από: τις διακλάσεις, που είναι διαρρήξεις αλλά χωρίς μετακίνηση και τις μετακλίσεις, που είναι κάμψεις των πετρωμάτων και δημιουργούνται από την απότομη αλλαγή της κλίσης των στρωμάτων 15. Η περιοχή μελέτης μπορεί να θεωρηθεί υψηλού τεκτονισμού, δεδομένου των ρηγμάτων ενεργών και μη που έχουν χαρτογραφηθεί στη περιοχή στην περιοχή μελέτης και γενικά σε όλο το νομό Μεσσηνίας με κύριο προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ και ΒΔ-ΝΑ. Τόσο τα υπάρχοντα όσο και τα πιθανά ρήγματα έχουν αρκετά μεγάλο μήκος δικαιολογώντας τη μορφολογία της περιοχής μελέτης. 14 Τεκτονική Γεωλογία, Κουκουβέλας Ι.,1998,σελ Διερευνώντας τη Γη-Εισαγωγή στη Γενική Γεωλογία, Δερμιτζάκη Μ., Λέκκα Σ., 2003, σελ

39 4.4.2 Επώθηση-Εφίππευση Οι όροι επώθηση και εφίππευση αντιστοιχούν σε δύο γεγονότα, από τα οποία το δεύτερο εξηγεί το πρώτο. Το πρώτο γεγονός, αυτό που υπάρχει σήμερα είναι η κατακόρυφη τοποθέτηση μιας σειράς πετρωμάτων πάνω σε μια άλλη. Το δεύτερο γεγονός είναι η οριζόντια κίνηση της σειράς που αποκολλάται από τις ρίζες της για να μετακινηθεί και να τοποθετηθεί πάνω σε κάποια άλλη 16. Οι επωθήσεις αντιστοιχούν σε τεκτονικές ενότητες πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων από αυτές των εφιππεύσεων. Το αλλόχθονο και το αυτόχθονο ανήκουν σε δυο διαφορετικές παλιαιογεωγραφικές περιοχές Διερευνώντας τη Γη-Εισαγωγή στη Γενική Γεωλογία, Δερμιτζάκη Μ., Λέκκα Σ., 2003, σελ Διερευνώντας τη Γη-Εισαγωγή στη Γενική Γεωλογία, Δερμιτζάκη Μ., Λέκκα Σ., 2003, σελ

40 Χάρτης 3: Χάρτης Τεκτονισμού Περιοχής Μελέτης. 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 5.1 Γενικά Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τη παρούσα πτυχιακή εργασία, τα οποία βρίσκονταν σε αναλογική μορφή σαρώθηκαν σε μορφή ψηφιακών αρχείων υψηλής ανάλυσης, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο λογισμικό Arc GIS 10. Η ψηφιοποίηση των δεδομένων που εξάγονται από τους χάρτες (υδρογραφικό δίκτυο, ισοϋψείς, γεωλογικοί σχηματισμοί, ρήγματα, εφιπεύσεις, γεωμορφές κ.ά.) γίνεται σε διανυσματική μορφή (vector). Τα διανυσματικά επίπεδα απεικονίζονται ως σημεία, γραμμές και πολύγωνα. Συγκεκριμένα με γραμμικό τρόπο (polyline) περιγράφονται οι ισοϋψείς, το υδρογραφικό δίκτυο, καθώς τα ρήγματα και οι επωθήσεις. Με σημειακό τρόπο (point) απεικονίζονται οι οικισμοί, τα υψομετρικά σημεία, καθώς και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής όπως τα σπήλαια. Τέλος, με πολυγωνικό τρόπο (polygon) περιγράφονται το γεωλογικό υπόβαθρο. Κάθε χαρακτηριστικό γνώρισμα καταγράφεται σε πίνακα (attribute table) και ενημερώνεται με τα βασικά του περιγραφικά στοιχεία, όπως τα υψόμετρα των ισοϋψών ή ονομασίες των γεωλογικών σχηματισμών στα αντίστοιχα επίπεδα. 5.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ Τοπογραφία περιοχής μελέτης Οι ισοϋψείς καμπύλες οι οποίες είναι ψηφιοποιημένες σε μορφη (polyline), απεικονίζονται με ανοιχτό καφέ χρώμα και τα υψομετρικά σημεία συμβολίζονται με ένα μικρό τρίγωνο χρώματος καφέ στα οποία αναγράφεται και το υψόμετρό τους. Απεικονίζονται όλες οι ισοϋψείς, καθώς παρέχουν πολλές πληροφορίες για την τοπογραφία της περιοχής που είναι σημαντικές για τη κατανόηση των γεωμορφών της. 39

41 Χάρτης 4: Τοπογραφικός χάρτης περιοχής μελέτης Υδρογραφία περιοχής μελέτης Η υδρογραφία αποτελεί σημαντικό παράγονται στην εξέλιξη του αναγλύφου και οι περισσότεροι γεωμορφολογικοί χάρτες συμπεριλαμβάνουν υδρογραφικές πληροφορίες. Στην περιοχή μελέτης δεν υπάρχουν ποτάμια με ροή όλο το χρόνο, παρά μόνο ρέματα και χείμαρροι με εποχική ροή. Η μορφή του υδρογραφικού δικτύου είναι σύνθετη, και αποτελείται από δενδριτικού και παράλληλου τύπου κοίτες. 40

42 Χάρτης 5: Υδρογραφικό δίκτυο περιοχής μελέτης Ψηφιακό μοντέλο εδάφους (Digital Terrain Model) Τα ψηφιακά μοντέλα εδάφους (Digital terrain models ή Digital elevation model- DEM) είναι χρήσιμα στις διαδικασίες ανάλυσης, επεξεργασίας και παρουσίασης των γεωγραφικών πληροφοριών που σχετίζονται με το ανάγλυφο. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους θεωρείται κάθε ψηφιακή αναπαράσταση της συνεχούς μεταβολής του αναγλύφου στο χώρο 18. Η κατασκευή του απαιτεί την χρήση 18 Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών II, Σημειώσεις, Χαλκιάς Χ.,2007 σελ.48 41

43 των ισοϋψών καμπυλών και σημείων γνωστού υψομέτρου. Η πρωταρχική μορφή του ήταν Τριγωνικό Ακανόνιστο Δίκτυο (Triangle Irregular Network-TIN). Στη συνέχεια μετατράπηκε σε ψηφιδωτό επίπεδο (raster), με μέγεθος κελιού (cell size) 10μέτρα. Από το Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους να παράχθηκαν και άλλα επίπεδα (layers), όπως οι χάρτες κλίσεων(slope map), έκθεσης(aspect map) και σκίασης(hill shade). Χάρτης 6: Χάρτης ΨΜΕ με Σκίαση Αναγλύφου για τη περιοχή μελέτης. 42

44 5.2.4 Χάρτης Κλίσεων Ο χάρτης κλίσεων (slope map) απεικονίζει τις τιμές των κλίσεων στην περιοχή μελέτης, σε μοίρες. Αποτελεί σημαντικό θεματικό επίπεδο, καθώς η κλίση είναι σημαντικό χαρακτηριστικό των γεωμορφών. Ο χάρτης κλίσεων ταξινομείται σε 6 κλάσεις όπως προτείνεται από την IGU Commission στα πρότυπα του Ενιαίου Συστήματος Συμβολισμών 19 (Unified Key), 0 ο -2 ο, 2 ο -5 ο, 5 ο -15 ο, 15 ο - 35 ο, 35 ο -55 ο, και πάνω από 55 ο, απεικονίζοντας τις περιοχές με ελάχιστη κλίση (0-2 ο ) και σταδιακά καταλήγει σε περιοχές με μεγάλη κλίση (>55 ο ). Χάρτης 7: Χάρτης Κλίσεων για τη περιοχή μελέτης. 19 Perspectives in Geomorhology, Naurang Rai Concept Publishing Company, 1981 International Series in Geography Volume III, Sharma S., σελ

45 Στον παραπάνω χάρτη απεικονίζονται οι επιφάνειες επιπέδωσης με σκούρο πράσινο χρώμα, οι οποίες τοποθετούνται κυρίως προς τα νοτιο-δυτικά της περιοχής μελέτης δηλαδή προς τις ακτές, καθώς εναλλάσσονται περιμετρικά με τις επιφάνειες που έχουν 2 ο -5 ο, οι οποίες απεικονίζονται με πράσινο ανοιχτό. Οι γεωμορφές οι οποίες έχουν κλίση 5 ο -15 ο, απεικονίζονται με ελαφρώς κίτρινη απόχρωση και τοποθετούνται γύρω από τους πρόποδες των ορέων ενώ ακολουθούν οι γεωμορφές με μεγαλύτερες κλίσεις 20 ο και πάνω ενώ οι ορεινοί όγκοι προς τα δυτικά του χάρτη που έχουν και τις μεγαλύτερες κλίσεις απεικονίζονται με κόκκινη απόχρωση Χάρτης Έκθεσης Ο προσανατολισμός ή έκθεση (aspect) της τοπογραφικής επιφάνειας είναι η κατεύθυνση του μέγιστου αριθμού μείωσης της μεταβλητής z (υψόμετρο), και συνήθως μετριέται σε μοίρες από 0 έως 360 κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού από το Βορρά 20. Έτσι, ο επόμενος χάρτης δείχνει το προσανατολισμό των επιφανειών γεωμορφών της περιοχής μελέτης αλλά και τη κατεύθυνσή τους. Η ταξινόμηση του επιπέδου έγινε σε 9 κλάσεις εύρους 45 0, και η κλάση με την τιμή -1 συμβολίζει τις επιφάνειες επιπέδωσης και απεικονίζεται με γκρι χρώμα στο χάρτη. Οι επιφάνειες με ανοιχτό πράσινο είναι Βορειοανατολικές, και με σκούρο πράσινο Ανατολικές. Στην συνέχεια με ανοιχτό μπλε απεικονίζονται οι Νοτιοανατολικές επιφάνειες, και με σκούρο μπλε οι Νότιες. Οι πλαγίες που δέχονται την ακτινοβολία του ηλίου Νοτιοδυτικά συμβολίζονται με κίτρινο, ενώ με καφέ οι Δυτικές. Τέλος, με κόκκινο είναι οι Βορειοδυτικές επιφάνειες, και με σκούρο κόκκινο οι Βόρειες. Έτσι, ο χάρτης δείχνει όλες τις επιφάνειες που δέχονται την ακτινοβολία του ηλίου, καθώς και τις επίπεδες, δίνοντας πληροφορίες για την περιοχή μελέτης σχετικά με την επιφάνεια του εδάφους. 20 Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών II, Σημειώσεις, Χαλκιάς Χ.,2007 σελ.57 44

46 Χάρτης 8: Χάρτης ηλιακής έκθεσης για τη περιοχή μελέτης. 45

47 5.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΩΜΟΡΦΩΝ Γεωμορφές Απόθεσης Κώνοι Κορημάτων Το φαινόμενο της απόθεσης υλικών από τα ρεύματα που κατέρχονται από τους λόφους ή τα όρη προς τις χαμηλότερες σε κλίση περιοχές, οφείλεται στο γεγονός της απότομης μεταβολής της κλίσεως της κοίτης του ρεύματος και της ελάττωσης της ταχύτητας των υδάτων, με αποτέλεσμα το νερό να μη μπορεί να μετακινήσει τα υλικά αυτά παραπέρα. Στη περίπτωση αυτή λόγω απόθεσης των υλικών φράσσεται η κοίτη του ποταμού ή χειμάρρου και το ρεύμα του ύδατος στρέφεται πλάγια. Ταυτόχρονα, δημιουργούνται νέες εμφράξεις και τελικά οι αποτιθέμενοι σχηματισμοί δίνουν ριπιδοειδείς σωρούς 21. Οι κώνοι κορημάτων είναι αποθέσεις που μοιάζουν με ακτινικά επεκτεινόμενα κωνικά κορρήματα, τα οποία ξεκινάνε από το σημείο εκείνο όπου το υ υδρογραφικό δίκτυο μεταβαίνει από τις ορεινές περιοχές με μεγάλες κλίσεις σε περιοχές με πιο ήπιες κλίσεις. Όσον αφορά τη περιοχή μελέτης, τοποθετούνται στο νότιο-δυτικό τμήμα και πιο συγκεκριμένα στον όρμο Στούπας, Σελινίτσας και στον Άγιο Νικόλαο (εικόνα 1). 21 Μαθήματα Φυσικής Γεωγραφίας, Σωτηριάδης Λ.,1984, σελ

48 Εικόνα 3: Σχηματική απεικόνιση των κώνων κορημάτων στον Άγιο Νικόλαο Πλευρικά κορήματα Τα πλευρικά κορήματα είναι αποθέσεις κλιτύων και εμφανίζονται στα χαμηλά τμήματα των κλιτύων των ορεινών όγκων και η συσσώρευσή τους εκεί οφείλεται στη συνδυασμένη δράση του νερού και της βαρύτητας 22. Και οι δύο παραπάνω γεωμορφές εμφανίζονται κυρίως σε περιοχές στις οποίες κυριαρχούν Πλειστοκαινικοί Σχηματισμοί με κλίσεις 5-35 ο Γεωμορφές Διάβρωσης Φαράγγια Ο σχηματισμός τους οφείλεται στην διαβρωτική δράση του νερού και στην παρουσία ρηγμάτων όπου διευκολύνουν τις διεργασίες τις αποσάθρωσης και στη συνέχεια τις διαδικασίες της διάβρωσης 23. Εμφανίζονται κυρίως σε κοιλάδες με έντονη κατά βάθος διάβρωση και συνδέονται με την οπισθοδρομούσα διάβρωση. Η δημιουργία φαραγγιών είναι μια σύνθετη διεργασία η οποία δεν οφείλεται μόνο στις τεκτονικές διεργασίες, στις μεταβολές του βασικού ή του τοπικού βασικού επιπέδου στη διάβρωση και στην ύπαρξη καρστικών εγκοίλων και αγωγών, αλλά και στη συνδυαστική δράση τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους με διαφορετική ένταση 24. Στη περιοχή μελέτης παρατηρούνται τρία μεγάλα φαράγγια. Το φαράγγι του Βυρού το οποίο βρίσκεται στη δυτική πλευρά του Ταΰγετου και έχει συνολικό μήκος 19 χιλιόμετρα. Ξεκινά από τον Άγιο Παντελεήμονα και περνά από το δάσος της Βασιλικής και κατευθύνεται προς τη θάλασσα καθώς περνά από τη Καρδαμύλη. Στην έξοδο του 22 Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ

49 φαραγγιού βρίσκεται το χωριό Εξωχώρι το οποίο ανήκει και στη περιοχή μελέτης. Μεταξύ Καρδαμύλης και Στούπας, καταλήγει το φαράγγι της Νούπαντης, στη παραλία του Φονέα, το οποίο σχηματίζεται κοντά στο Μοναστήρι της Βαϊδενίτσας, μεταξύ των χωριών Εξωχωρίου και Σαϊδώνας και τέλος το φαράγγι Στέπενη το οποίο ξεκινά από το χωριό Καρυοβούνι και καταλήγει στη παραλία Πανταζή η οποία βρίσκεται ανάμεσα στον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Δημήτριο και είναι όριο της περιοχής μελέτης Κρημνοί Οι κρημνοί αποτελούν μορφολογικές ασυνέχειες με κύριο χαρακτηριστικό τους τις μεγάλες κλίσεις. Παρουσιάζονται κυρίως σε σκληρά και ανθεκτικά πετρώματα, και σε αρκετές περιπτώσεις ακολουθούν τεκτονικές επιφάνειες, όπως ρήγματα, επωθήσεις και επιφάνειες ασυνέχειας πετρωμάτων 25. Βασικά κριτήρια αναγνώρισης γεωμορφών αποτέλεσαν η κλίση του εδάφους και η λιθολογία και από τις ημιαυτόνομες προσεγγίσεις προκύπτει ότι οι κρημνοί παρατηρούνται σε περιοχές με κλίσεις >35 ο και με γεωλογικό υπόβαθρο αλπικών σχηματισμών Λόφοι Μάρτυρες Οι λόφοι μάρτυρες είναι χαμηλά υψώματα σε περιοχές ομαλού αναγλύφου καλυπτόμενες από μεταλπικούς σχηματισμούς τα οποία δημιουργούνται όταν λόγω διαβρωτικών διεργασιών αποκαλύπτεται το αλπικό τους υπόβαθρο. Η παρουσία τους αποτελεί μαρτυρία ενός παλαιότερου αναγλύφου 26, καθώς πρόκειται για υπολειμματικές μορφές οι οποίες εντοπίζονται στο ανάγλυφο περιοχών που διανύουν το στάδιο γήρατος του κύκλου διάβρωσης. Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν αρκετοί στο νότιο-δυτικό τμήμα της περιοχής. 25 Σημειώσεις Ποτάμιας Γεωμορφολογίας, Καρύμπαλης Ε., Τμ. Γεωγραφίας, σελ Mapping Geοmorphological Environments, Pavlopoulos K., Evelpidou N., Vassilopoulos A., Springer, 2009,σελ

50 Κοιλαδικές Μορφές ( Κοιλάδες Σχήματος V) Οι μορφές των κοιλάδων προκύπτουν από το σχήμα της εγκάρσιας διατομής τους. Είναι συνήθως U, V και ανάποδο Π και λαμβάνουν τις μορφές αυτές ανάλογα με την ένταση των διαβρωτικών διεργασιών που τις διαμορφώνουν. Στη περιοχή μελέτης παρατηρούνται μόνο κοιλάδες σχήματος V. Οι κοιλάδες με μορφή V είναι οξύληκτες και ο πυθμένας τους αποτελεί το σημείο συνάντησης των πρανών της. Πρόκειται για νέες συνήθως κοιλαδικές μορφές και η ανάπτυξή τους καθορίζεται από την κατά βάθος διάβρωση. Επικρατούν συνήθως σε κλάδους πρώτης και δεύτερης τάξης που παρουσιάζουν μικρότερη στερεοπαροχή σε σχέση με τους κλάδους μεγαλύτερων τάξεων 27. Στην περιοχή μελέτης εντοπίζονται συνήθως στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές αλπικού και μη αλπικού υποβάθρου Επιφάνειες Επιπέδωσης Οι επιφάνειες επιπέδωσης είναι μορφές διάβρωσης και είναι σχετικά ομαλές και επίπεδες επιφάνειες. Η δημιουργία τους οφείλεται στη διεργασία της μηχανικής ή χημικής διάβρωσης με προϋπόθεση να υπάρχει μακροχρόνια τεκτονική ηρεμία στη περιοχή. Οι επιφάνειες επιπέδωσης αναπτύσσονται σε αλπικούς σχηματισμούς και χρονολογούνται ανάλογα με την υψομετρική τους διαβάθμιση δηλαδή, οι επιφάνειες οι οποίες εμφανίζονται στα μεγαλύτερα υψόμετρα είναι παλαιότερες από αυτές των χαμηλότερων υψομέτρων 28. Για να γίνει ο προσδιορισμός των επιφανειών επιπέδωσης χρησιμοποιήθηκαν οι κλίσεις της περιοχής, λόγω δημιουργίας τους σε επιφάνειες με κλίση <5 ο, και ο 27 Γεωμορφολογική Εξέλιξη της Νότιας Αττικής, Παυλόπουλος Κ., Γαια Νο 2, Τμ. Γεωλογίας ΕΚΠΑ, 1992, σελ Mapping Geo morphological Environ ments, Pavlopoulos K.. Evelpidou N. Vassilopoulos A., Springer, 2009, σελ

51 λιθολογικός χάρτης της περιοχής λόγω του αλπικού υποβάθρου που θα πρέπει να υπάρχει για τη δημιουργία τους. Επίσης σημαντική ήταν και η βοήθεια του τοπογραφικού χάρτη αλλά και οι ορθοφωτοχάρτες της περιοχής για τον έλεγχο και την εξακρίβωση των επιφανειών επιπέδωσης. Έτσι οι επιφάνειες επιπέδωσης ταξινομήθηκαν σε 8 ομάδες οι οποίες είναι οι εξής: μ., μ., μ., μ., μ., μ., μ., μ.. Η ταξινόμηση έγινε με κριτήριο την ύπαρξη αλπικών πετρωμάτων στη περιοχή αλλά και τη κλίση της περιοχής. Οι τέσσερις πρώτες κατηγορίες ( , , , μ. ) τοποθετούνται νότιο-δυτικά στη περιοχή μελέτης προς τις ακτές της περιοχής ενώ οι υπόλοιπες ( , , , μ. ) βρίσκονται προς τα βόρειο- ανατολικά της περιοχής μελέτης. 50

52 Χάρτης 9: Χάρτης επιφανειών επιπέδωσης στη περιοχή μελέτης Κατά Βάθος Διάβρωση Κοιτών Ρεμάτων Εκτός από τα φαράγγια τα οποία είναι δημιουργία της έντονης κατά βάθος διάβρωσης, στη περιοχή μελέτης παρουσιάζουν αρκετά ρέματα κατά βάθος διάβρωση στις κοίτες τους. Παρατηρείται κυρίως σε ορεινά ρέματα κλίσεων >35 ο με ανθρακικά πετρώματα αλλά και σε περιοχές με χαμηλότερο υψόμετρο. 51

53 Για να αποτυπωθούν σωστά στο χάρτη χρησιμοποιήθηκε ο χάρτης κλίσεων της περιοχής, δημιουργήθηκε μια ζώνη απόστασης από το υδρογραφικό δίκτυο 50 μέτρων και οι ορθοφωτοχάρτες της περιοχής. Σχήμα 2: Απεικόνιση γεωμορφών περιοχής μελέτης στο Google Earth Καρστικές Γεωμορφές Σπήλαια Οι καρστικές γεωμορφές είναι μορφολογικοί σχηματισμοί που προκύπτουν από τη διαλυτική δράση του νερού σε ευδιάλυτα στο νερό πετρώματα, όπως είναι οι 52

54 ασβεστόλιθοι και οι δολομίτες 29. Τα σπήλαια είναι υπόγειες κυρίως καρστικές μορφές με μεγάλη βιολογική, υδρολογική, οικονομική και ερευνητική αξία. Στη περιοχή μελέτης εντοπίζονται περίπου στα τριάντα σπήλαια και αυτό γιατί η μορφολογία του εδάφους είναι η κατάλληλη για τη δημιουργία τους. Τα πιο γνωστά σπήλαια είναι το Καταφύγιο του Βατσανίδη ή Βοτσανίδη το οποίο βρίσκεται στη περιοχή του Δημοτικού Διαμερίσματος του Προαστίου, του Δήμου Λεύκτρου, μετά τη Καρδαμύλη, και το σπήλαιο Τρύπα ή το Σπήλαιο του Λυκούργου το ποίο βρίσκεται στη περιοχή του Δημοτικού Διαμερίσματος των Δολών, του Δήμου Αβίας, πάνω από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Εικόνα 4: Εικόνα από το εσωτερικό του σπηλαίου Βατσανίδη ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΓΕΩΜΟΡΦΕΣ Ακτές Ήπιας κλίσης Οι ακτές μικρής (ήπιας) κλίσης καταλαμβάνονται κυρίως από Ολοκαινικούς και Πλειστοκαινικούς σχηματισμούς μεγάλης ποικιλομορφίας. Αυτοί μπορεί να είναι 29 Γεωμορφολογία Εισαγωγή στις Γεωεπιστήμες, Παυλόπουλος Κ., εκδ. ΙΩΝ, 2011, σελ