ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΘΛΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΝΤΟΠΙΝΓΚ» ΤΣΑΚΑΛΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΕΜ: Επιβλέπων ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΑΡΚΟΥΚΗΣ Θεσσαλονίκη, Αυγουστος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή I. Ντόπινγκ 3. Ορισμός ντόπινγκ Η λέξη ντόπινγκ Το ντόπινγκ στην αρχαιότητα Το ντόπινγκ στη σύγχρονη εποχή Ιστορική αναδρομή Τα αίτια της εξάπλωσης του ντόπινγκ Ο αγώνας κατά του ντόπινγκ Κώδικας αντι-ντόπινγκ Απαγορευμένος κατάλογος Κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών Ντόπινγκ και υγεία Τα διεθνή πρότυπα για τον έλεγχο Το πλάνο δειγματοληψίας και η γνωστοποίηση στους αθλητές II. Αυτοπροσδιορισμός 17. Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού Η έννοια των κινήτρων Η έννοια του αυτοπροσδιορισμού Μορφές κινήτρων και αυτοπροσδιορισμός Δείκτης φιλοδοξίας ΙΙΙ. Μεθοδολογία 23. Μεθοδολογία της έρευνας Ερωτηματολόγιο Αποτελέσματα έρευνας Συζήτηση Παράρτημα ερωτηματολογίου Βιβλιογραφία

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σίγουρα όλοι μας γνωρίζουμε πόσο βαθίες είναι οι ρίζες του ντόπινγκ στον σύγχρονο αθλητισμό, δηλαδή η χορήγηση χημικών ουσιών σε έναν αθλητή με σκοπό την καλύτερη επίδοσή του. Καθημερινά ακούμε για αποκλεισμούς αθλητών επί τον αγωνιστικό χώρο για αυτό το λόγο και αγαναχτούμε στην ιδέα οτι τόσοι πολλοί άνθρωπο καταφεύουν σε αυτά τα αθέμιτα μέσα για να επιτύχουν.χιλιάδες αθλητές σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες βοηθούμενοι από άτομα, και ακόμη χειρότερα από επιστήμονες, που κινούνται στο ημίφως του αθλητισμού. Στην απέναντι όχθη, χιλιάδες επιστήμονες είναι ταγμένοι στην αποκάλυψη και καταπολέμηση αυτής της πρακτικής. Ένα σημαντικό πρόβλημα που μένει να ξεκαθαρίσει η σύγχρονη κοινωνία είναι τα όρια μεταξύ της θεραπείας και της ενίσχυσης ενός οργανισμού. Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να χρησιμοποιούμε φάρμακα και ιατρικές μεθόδους, που ανακαλύφθηκαν για την ίαση από αρρώστιες, σε υγιείς οργανισμούς με μόνο στόχο την ενίσχυσή τους, Η διάκριση σε κάποιο άθλημα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κάτω από την πίεση, οι σημερινοί αθλητές είναι υποχρεωμένοι να προπονούνται σκληρότερα, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και όσο το δυνατόν από μικρότερη ηλικία προκειμένου να ικανοποιήσουν τις αθλητικές τους 3 φιλοδοξίες, ορισμένοι δεν διατάζουν να καταφύγουν σε παράνομα μέσα, όπως είναι η λήψη μιας απαγορευμένης ουσίας Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι περίπου το 17 % των νέων ηλικίας 11 με 19 ετών, κάνουν χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων, είτε για να μπορούν να κοιμούνται ευκολότερα είτε για να καταπολεμήσουν την κόπωση και ανησυχία. Βεβαία οι λόγοι ίσως για τους όποιος κάποιος χρησιμοποιεί απαγορευμένες ουσίες, είναι πιο προφανείς και απλοϊκοί. Ένας αθλητής καταφεύγει στην χρήση απαγορευμένων ουσιών ή μεθόδων προκειμένου να βελτιώσει τις ικανότητες του, την αθλητική του απόδοση, να γίνει ανταγωνιστικός, να διακριθεί, να δοξαστεί, έστω και αν γνωρίζει ότι δεν προσπάθησε έντιμα για επιτύχει τους στόχους του και να βελτιώσει τις ικανότητες του. Ας αναλογιστούμε λοιπόν τις συνέπειες που επιφέρει στον οργανισμό η χρήση απαγορευμένων ουσιών και ας ψάξουμε πόσοι συνάνρωποί μας έχουν βρει τραγικό θάνατο στην πιο παραγωγική φάση της ζωής τους εξαιτίας των ουσιών αυτών,για να συνειδητοποιήσουμε την αρνητική τους επίδραση. 3

4 I. ΝΤΟΠΙΝΓΚ Ορισμός του ντόπινγκ Ντόπινγκ στον αθλητισμό ορίζεται ως «η χορήγηση ή η χρήση από ένα άτομο οποιουδήποτε παράγοντα ή ουσίας που φυσιολογικά δεν εντοπίζεται στο σώμα και/ή όταν χορηγείται σε αντικανονικές επιπρόσθετες ποσότητες ή μέσω αντικανονικής οδού και/ή με αντικανονικό τρόπο, με σκοπό και αποτέλεσμα τη τεχνητή αύξησης και με αθέμιτο τρόπο της απόδοσης του ατόμου κατά τη διάρκεια του αγώνα» (ο πρώτος ορισμός του ντόπινγκ υιοθετήθηκε το 1963 από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εξωσχολική Εκπαίδευση). Ντόπινγκ στον αθλητισμό ορίζεται ως «η χορήγηση σε αθλητές ή αθλήτριες, ή η χρήση από αυτούς, φαρμακολογικών κατηγοριών παραγόντων ή μεθόδων ντόπινγκ» (Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Συνθήκης Αντί-Ντόπινγκ της 16ης Νοεμβρίου1989). Ντόπινγκ ορίζεται ως η παρουσία στο ανθρώπινο σώμα ουσιών που είναι απαγορευμένες σύμφωνα με τον κατάλογο που δημοσιεύτηκε από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και/ή το διεθνή οργανισμό του προκείμενου οργανισμού μέλους. Η χρήση τέτοιων ουσιών, η παρουσία τους στα δείγματα ούρων ή αίματος και η χρήση μεθόδων με σκοπό τη μεταβολή του αποτελέσματος ανάλυσης ενός δείγματος ούρων ή αίματος απαγορεύονται. (ορισμός ΔΟΕ πριν την ίδρυση του WADA). 4

5 Ντόπινγκ στον αθλητισμό είναι η εσκεμμένη ή η ακούσια χρήση από έναν αθλητή μιας ουσίας ή μεθόδου απαγορευμένης από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ). Η FIMS στηρίζει την απαγόρευση του ντόπινγκ για την προστασία των αθλητών από: το αθέμιτο πλεονέκτημα που μπορεί να αποκτηθεί από εκείνους τους αθλητές που χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες ή μεθόδους για να αυξήσουν την απόδοση, τις πιθανές επιζήμιες παρενέργειες που ορισμένες ουσίες ή μέθοδοι μπορεί να προκαλέσουν. Εκτός από τις ηθικές επιπτώσεις και τις επιπτώσεις υγείας που αφορούν το ντόπινγκ, υπάρχει αναγνώριση ενδεχομένων νομικών συνεπειών. Η διανομή διάφορων απαγορευμένων ουσιών (π.χ., αναβολικά στεροειδή), εάν δεν είναι για αιτιολογημένο ιατρικό λόγο, είναι παράνομη σε πολλές χώρες. Η ενθάρρυνση ή η βοήθεια των αθλητών να χρησιμοποιούν τέτοιες ουσίες ή μεθόδους είναι ανήθικο και επομένως, εξ ίσου απαγορευμένο. (Έγγραφη Θέση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Αθλητιατρικής πριν την ίδρυση του WADA) Η λέξη 'ντοπινγκ' Η φυλή των Κάφρων στην Αφρική ονόμασε ένα πρωτόγονο αλκοολούχο ποτό το οποίο χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές ως διεγερτικό με τη λέξη «ντοπ». Άλλες αναφορές περιγράφουν τους πολεμιστές Ζουλού να χρησιμοποιούν «ντοπ», ένα αλκοολούχο ποτό παρασκευασμένο από φλούδες σταφυλιών και αφέψημα κόλα. Στη Δυτική Αφρική, η χρήση Cola accuminata και Cola nitida ήταν επίσης γνωστή κατά τη διάρκεια του αγώνα στο βάδην ή το τρέξιμο. Ακολούθως, οι Ολλανδοί άποικοι Boers χρησιμοποίησαν τον όρο «ντοπ» για να περιγράψουν οποιοδήποτε διεγερτικό αφέψημα και ακολούθως, ο όρος διαδόθηκε παγκοσμίως. Τελικά, ο όρος υιοθετήθηκε για ένα ευρύτερο φάσμα ουσιών και στον αθλητισμό, χρησιμοποιώντας αυτές τις ουσίες περιγράφτηκε περαιτέρω ως «ντόπινγκ», όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά σε Αγγλικό λεξικό το Το ντοπινγκ στην αρχαιότητα Στην Αρχαία Ελλάδα, ειδικοί περιγράφεται να προσφέρουν στους αθλητές διατροφικά συστατικά προκειμένου να βελτιώσουν τη φυσική 5

6 τους απόδοση. Αυτό θεωρούνταν απολύτως απαραίτητο και οι τότε προμηθευτές μπορούν να συγκριθούν με τους σημερινούς εξειδικευμένους αθλητίατρους. Επιπλέον, αναφέρεται πως οι αθλητές προσπαθούσαν να αυξήσουν τη φυσική τους δύναμη καταναλώνοντας διαφόρων ειδών κρέας ή ζωμό αίματος πριν από τους αγώνες. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων τον Τρίτο Αιώνα Π.Χ. οι αθλητές προσπαθούσαν να αυξήσουν την απόδοσή τους χρησιμοποιώντας μανιτάρια. Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι οι ιατροί ήταν σημαντικά χρήσιμοι στην προετοιμασία των αθλητών για τους αγώνες και οι μάγειρες ετοίμαζαν ψωμί με αναλγητικές ιδιότητες. Τον 1ο αιώνα Μ. Χ., αναφέρεται επίσης ότι οι Έλληνες δρομείς έπιναν ένα αφέψημα βοτάνων για να αυξήσουν τη δύναμή τους και να είναι ικανοί να αποδώσουν σε αθλήματα μεγάλης διάρκειας. Περισσότερες αναφορές σχετικά με αυτήν την περίοδο είναι δύσκολο να βρεθούν καθώς «η γνώση για το ντόπινγκ» ήταν καλά κρυμμένη από τους ιερείς. Η χρήση ουσιών στη Ρωμαϊκή ιστορία έχει, επίσης, καταγραφεί. Οι αρματοδρομείς έτρεφαν τα άλογά τους με διάφορα μείγματα προκειμένου να τα κάνουν να τρέχουν γρηγορότερα. Περιγράφεται, επίσης, ότι οι μονομάχοι χρησιμοποιούσαν παράγοντες ντόπινγκ για την αύξηση της δύναμης. Το ντόπινγκ στη σύγχρονη εποχή Στην σύγχρονη εποχή ως ντόπινγκ θεωρείται η συνειδητή χρήση απαγορευμένων φαρμακευτικών ουσιών με σκοπό την βελτίωση της ατομικής επίδοσης του αθλητή. Λυπηρό και ταυτόχρονα αντιφατικό να μιλάμε για επικίνδυνες ουσίες στον αθλητισμό, ο οποίος υποτίθεται ότι συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός υγιούς οργανισμού. Δυστυχώς όμως,ο κακώς εννοούμενος ανταγωνισμός, το χρήμα και τα συμφέροντα έχουν οδηγήσει τον επαγγελματικό αθλητισμό στο τέλμα του ντόπινγκ εδώ και δεκαετίες. Η ελεύθερη κυκλοφορία των συμπληρωμάτων διατροφής χωρίς αυστηρές προδιαγραφές ποιοτικού ελέγχου, σε συνδυασμό με την αύξηση των τιμών των φαρμακευτικών προϊόντων, οδήγησε στην αλματώδη ανάπτυξη της βιομηχανίας συμπληρωμάτων διατροφής. Οι Marcus και Grollman (2013) ανέφεραν ότι το 2001, οχτώ μόλις χρόνια μετά την ψήφιση του DSHEA, η μέση ετήσια κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής στην Αμερική κοστολογούνταν στα 17.8 δις δολάρια. Επίσης, σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, το 2005 οι πωλήσεις συμπληρωμάτων διατροφής πέρασαν τα 20 δις δολάρια και, από το 2003 ως το 2006, περίπου οι μισοί Αμερικανοί, ανάμεσα τους 6

7 περίπου το 70% των ηλικιωμένων άνω των 70 ετών, δήλωναν ότι χρησιμοποιούν τακτικά συμπληρώματα διατροφής (Bailey et al., Chiou et al., 2011). Μια διαχρονική συγκριτική μελέτη στην Ευρώπη (Skeie et al., 2009) έδειξε ότι κατά την πενταετία τα ποσοστά χρήσης συμπληρωμάτων διατροφής διέφεραν σημαντικά μεταξύ των χωρών αλλά και μεταξύ των δύο φύλων. Συγκεκριμένα, στις γυναίκες αποδίδονταν υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης συμπληρωμάτων διατροφής σε σχέση με τους άντρες και το ποσοστό χρήσης ήταν πολύ μεγαλύτερο στις βόρειες απ ό,τι στις Μεσογειακές χώρες. Για παράδειγμα ενώ η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής στη Δανία ήταν 51% στους άντρες και 65.8% στις γυναίκες, τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ελλάδα ήταν 2% και 6.7%. Αυτά τα ευρήματα επισημαίνουν την διακύμανση στη συχνότητα χρήσης συμπληρωμάτων διατροφής στο γενικό πληθυσμό. Ιστορική αναδρομή 1865 Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση εμφανίστηκε στην κολύμβηση κατά τον αγώνα στο κανάλι του Άμστερνταμ. Συγκεκριμένα, περιγράφηκε η πρόσληψη μιας ανώνυμης ουσίας που βελτιώνει την απόδοση Στους δημοφιλείς αγώνες ποδηλασίας 6-ημερών, οι Γάλλοι αθλητές προτιμούσαν μείγματα με βάση την καφεΐνη, οι Βέλγοι χρησιμοποιούσαν ζάχαρη αναμειγμένη με αιθέρα, ενώ άλλοι χρησιμοποιούσαν αλκοολούχα αφεψήματα ή νιτρογλυκερίνη Τη χρονιά αυτή αναφέρεται ο πρώτος θάνατος που προκλήθηκε από το ντόπινγκ. Ο Άγγλος ποδηλάτης A. Linton πέθανε λόγω λήψης εφεδρίνης στον αγώνα Παρίσι-Μπορντό Στο μαραθώνιο του St. Louis, ο Tom Hicks που μόλις είχε κερδίσει τον αγώνα, κατέρρευσε και οι ιατροί διαπίστωσαν πρόσληψη στρυχνίνης και κονιάκ πριν από τον αγώνα. 1904(Τom Hicks), 1908(Dorando Pietri, Ολυμπιονικης) κρούσματα ντόπινγκ με στρυχνίνη σε μαραθωνοδρόμους : σύνθεση παραγώγων αμφεταμίνης και αναβολικών στεροειδών 1952 Κατά τη διάρκεια των παγοδρομιών στο Όσλο, αίσθηση προκάλεσε όταν αμπούλες και σύριγγες βρέθηκαν στα αποδυτήρια των αθλητών Η δραματική αύξηση χρήσης ουσιών ντόπινγκ ξεκίνησε τη δεκαετία αυτή. Η κοινωνία εκείνες τις μέρες πίστευε ότι υπήρχαν φάρμακα ικανά 7

8 να οδηγήσουν σε οποιαδήποτε επιτυχία. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Ρώμης το 1960, ο Δανός ποδηλάτης K. Jensen πέθανε λόγω χρήσης αμφεταμινών Ολυμπιακοί αγώνες Τόκιο : πραγματοποιούνται οι πρώτες εργαστηριακές αναλύσεις σε δείγματα ούρων ποδηλατών ποδηλατικός γύρος Γαλλίας : θάνατος Βρετανού πρώην παγκόσμιου πρωταθλητή (Tommy Simpson, 29 ετών) 1968 : σύσταση ιατρικής επιτροπής της Διεθνούς Ολυμπιακής επιτροπής (Δ.Ο.Ε) και εισαγωγή κανονισμών κατά του ντόπινγκ. Τυχαίοι έλεγχοι στους Ολυμπιακούς Αγώνες για διεγερτικά αναλγητικά, αντικαταθλιπτικά και ηρεμιστικά απαγόρευση χρήσης στεροειδών από την Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού αθλητισμού (LAAF) Ολυμπιακοί αγώνες Μοναχού : πραγματοποιήθηκαν περισσότεροι από 2000 έλεγχοι, από όπου προέκυψαν 9 θετικά δείγματα αναγνωρίζεται από την Δ.Ο.Ε το ντόπινγκ Αίματος ως εναλλακτική μορφή ντόπινγκ Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ,αναλύθηκαν 283 δείγματα για ύπαρξη στεροειδών, όπου βρέθηκαν 8 θετικά δείγματα ο Πολωνός αθλητής Z. Kaczmarek και ο Βούλγαρος αθλητής V Khristov (αθλητές άρσης βαρών), αναγκάστηκαν να επιστρέψουν τα χρυσά τους μετάλλια όταν βρέθηκαν θετικοί σε Ντόπινγκ Πολλοί άλλοι νικητές είχαν την ίδια μοίρα με τον Ben Johnson στους Ολυμπιακούς της Σεούλ που είναι και το πιο γνωστό παράδειγμα. Βρέθηκε θετικός για ένα απαγορευμένο αναβολικό στεροειδές (Στανοζολόλη), του αφαιρέθηκε το χρυσό του μετάλλιο στα 100 μέτρα ταχύτητας και αποκλείστηκε για δύο έτη. Αργότερα, αποδείχθηκε ότι όλοι ή σχεδόν όλοι από τους φιναλίστ σε εκείνη την κούρσα είχαν πάρει απαγορευμένες ουσίες H Δ.Ο.Ε εισάγει στην λίστα των απαγορευμένων ουσιών την κατηγορία των πεπτιδικών Ορμονών και περιλαμβάνει και την Ερυθροποιητίνη (ΕΡΟ) Διεθνης Ομοσπονδία Σκι (FIS) : εισαγωγή στους ελέγχους ορίων αιμοσφαιρίνης Διεθνης Ενωση ποδηλασιας (UCI) και διεθνης ενωση διαθλου(lbu): εισαγωγη στους ελεγχους οριων αιματοκριτη Ολυμπιακοί Αγώνες Sidney : εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος ελέγχου ερυθροποιητίνης (ΕΡΟ) 8

9 2002 Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες Σολτ Λέικ Σίτυ : συστηματικός έλεγχος για ΕΡΟ Τα αίτια της εξάπλωσης του ντόπινγκ Πρώτα απ' όλα πρέπει να τονιστεί ότι η φύση του ντόπινγκ έχει αλλάξει. Σήμερα, δεν πρόκειται πλέον - εκτός εξαιρέσεων - για τη μεμονωμένη πράξη ενός αθλητή την ημέρα των αγώνων. Πρόκειται για συστηματικές μεθόδους που οργανώνονται και εντάσσονται στις ομάδες και εκμεταλλεύονται τις προόδους της ιατρικής και της φαρμακολογίας για σκοπούς αντίθετους με τη δεοντολογία. Για παράδειγμα, αναφέρουμε την ολοένα συχνότερη χρήση ουσιών που εμποδίζουν τον εντοπισμό των αναβολικών κατά τις αναλύσεις. Ένα από τα κύρια αίτια της ανάπτυξης του ντόπινγκ είναι η υπερβολική εμπορευματοποίηση στο χώρο του αθλητισμού. Η πρόσφατη έκρηξη των τηλεοπτικών δικαιωμάτων σε συνδυασμό με τα μεγάλα συμβόλαια χορηγίας οδήγησε σε αύξηση των πιέσεων προς τους αθλητές και τον περίγυρό τους και τους ωθεί να καταφύγουν στη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Η εμπορευματοποίηση αυτή και τα οικονομικά διακυβεύματα που απορρέουν από αυτήν, οδήγησαν σε πολλαπλασιασμό των αθλητικών διοργανώσεων και σε μείωση του χρόνου ανάπαυσης των αθλητών, γεγονός που προξενεί και μείωση της διάρκειας της αθλητικής καριέρας του επαγγελματία. Είναι επίσης σκόπιμο να αναφέρουμε τις αρνητικές συνέπειες των συμβολαίων που υπογράφονται μεταξύ ορισμένων αθλητικών ομοσπονδιών και των χορηγών τους, τα οποία προβλέπουν 9

10 αμοιβή ανάλογα με τα αποτελέσματα ή τα μετάλλια που θα κατακτήσουν οι αθλητές σε μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. Το περιβάλλον των αθλητών συνολικά, από τον προπονητή μέχρι το γιατρό, τον αρχηγό της ομάδας και τους συγγενείς, μπορεί να συμβάλει στις πιέσεις που ασκούνται στους αθλητές. Τέλος, ένα ουσιαστικό μέρος του προβληματισμού αυτού αφορά τους νεαρούς αθλητές. Η δυνατότητα να κερδίσουν γρήγορα σημαντικά ποσά, σε συνδυασμό με την ανάγκη των οικονομικών παραγόντων να "παράγουν" ακατάπαυστα αθλητές με μεγάλη προβολή από τα μέσα ενημέρωσης μπορεί να μεταφραστεί σε αύξηση του προσωρινού χαρακτήρα της καριέρας των αθλητών. Εξάλλου, η αποτελεσματική καταπολέμηση του ντόπινγκ δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα σε έναν αποκλειστικά εθνικό χώρο, σε έναν αθλητικό κόσμο που παγκοσμιοποιείται, είναι σημαντικό να υπάρξει μέριμνα ώστε τα διάφορα κράτη μέλη να υιοθετήσουν παρόμοιες προσεγγίσεις στον τομέα αυτό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να προσδώσει προστιθέμενη αξία, ενθαρρύνοντας σε ορισμένο βαθμό τη σύγκλιση των διαφόρων προσεγγίσεων και χρησιμοποιώντας για την καταπολέμηση του ντόπινγκ τα μέσα που η ίδια διαθέτει. 10

11 Ο αγώνας κατά του ντόπινγκ Ήδη το έτος 1910 στην Αυστρία, μετά από διάφορα μη αναμενόμενα αποτελέσματα σε αγώνες αλόγων, η επιστημονική χρήση ουσιών ντόπινγκ αποδείχθηκε για πρώτη φορά από τον Ρώσο χημικό Bukowski, ο οποίος απομόνωσε αλκαλοειδή στο σίελο των αλόγων. Το 1928, η Διεθνής Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού Αθλητισμού (IAAF- Παγκόσμια Ομοσπονδία Κλασικού Αθλητισμού) έγινε η 1η Διεθνής Ομοσπονδία Αθλητισμού που απαγόρευσε το ντόπινγκ στα αθλήματα του στίβου. Πολλές άλλες Διεθνείς Ομοσπονδίες ακολούθησαν, αλλά ο αγώνας αντι-ντόπινγκ ήταν ακόμα σε βρεφική ηλικία με ελάχιστη αποτελεσματικότητα. Ο αυξημένος αριθμός περιπτώσεων ντόπινγκ στις διοργανώσεις τελικά οδήγησε τις αρχές να μιλήσουν ανοιχτά για τους κινδύνους που οι ουσίες προκαλούσαν όχι μόνο στα άτομα αλλά επίσης στο πνεύμα του αθλητισμού. Προγράμματα ελέγχου ουσιών έχουν υλοποιηθεί από τα τέλη του Ενώ η χρήση ουσιών ντόπινγκ από τους αθλητές φαινόταν να είναι σχεδόν κοινώς αποδεκτή, ο κόσμος του αθλητισμού προτιμούσε να αγνοεί το πρόβλημα ή απλά να συμμετέχει. Κώδικας αντι-ντόπινγκ Στις 5 Μαρτίου 2003, στο δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο για το Ντόπινγκ στον Αθλητισμό, περίπου 1200 απεσταλμένοι εκπροσωπώντας 80 κυβερνήσεις, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), η Διεθνής Παραολυμπιακή Επιτροπή (ΔΠΕ), όλα τα Ολυμπιακά αθλήματα, εθνικές Ολυμπιακές και Παραολυμπιακές Επιτροπές, αθλητές, εθνικοί οργανισμοί αντι-ντόπινγκ, και διεθνείς οργανισμοί ομόφωνα συμφώνησαν να υιοθετήσουν τον Κώδικα ως τη βάση για τον αγώνα κατά του ντόπινγκ στον αθλητισμό. Η συνθήκη της Κοπεγχάγης εκφράζει αποδοχή του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ και τέθηκε υπό συζήτηση στο δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο. Ο Κώδικας και τα Διεθνή Πρότυπα τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου Πολλές κυβερνήσεις δεν μπορούσαν να δεσμευτούν νομικά από ένα μη κυβερνητικό έγγραφο όπως ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ. Οι κυβερνήσεις, λοιπόν, συνέταξαν ανάλογα σε κείμενο τη Διεθνή Συμφωνία υπό την αιγίδα της UNESCO, επιτρέποντάς τους έτσι να ευθυγραμμίσουν την εσωτερική τους νομοθεσία με τον Κώδικα και επομένως να εναρμονίσουν το αθλητικό και δημόσιο δίκαιό τους στον αγώνα κατά του ντόπινγκ στον αθλητισμό. Στις 19 Οκτωβρίου 2005, η Γενική Συνέλευση της UNESCO υιοθέτησε την πρώτη Διεθνή Συμφωνία κατά του Ντόπινγκ στον Αθλητισμό. 11

12 Απαγορευμένος κατάλογος Το έτος 1967 η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) σύστησε την Ιατρική Επιτροπή με σκοπό την οργάνωση και επίβλεψη του αγώνα κατά του ντόπινγκ στον αθλητισμό. Εκείνη την εποχή, η Ιατρική Επιτροπή δημοσίευσε τον πρώτο της κατάλογο απαγορευμένων ουσιών στον αθλητισμό περιλαμβάνοντας μόνο διεγερτικά και ναρκωτικά. Το 1974, τα συνθετικά αναβολικά στεροειδή προστέθηκαν και μια δεκαετία αργότερα η τεστοστερόνη και η καφεΐνη, επίσης. Το 1988 το ντόπινγκ αίματος απαγορεύτηκε και ο Απαγορευμένος Κατάλογος συμπληρώθηκε με τα διουρητικά και τους βήτα-αποκλειστές. Ένα χρόνο αργότερα οι πεπτιδικές ορμόνες προστέθηκαν. Από το 1993, οι βήτα-2 αγωνιστές θεωρούνται ως παράγοντες ντόπινγκ. Ωστόσο, δεσμευτικός δεν ήταν μόνο ο Απαγορευμένος Κατάλογος της Ιατρικής Επιτροπής της ΔΟΕ. Οι αθλητικές ομοσπονδίες δημιούργησαν τους δικούς τους καταλόγους απαγορευμένων μεθόδων και ουσιών. Προκειμένου να επέλθει ένα ενιαίο σύστημα, η ΔΟΕ, οι Διεθνείς Ομοσπονδίες και οι Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές κατέληξαν το 1994 σε συμφωνία σχετικά με την ενοποίηση των διαφορετικών απαγορευμένων καταλόγων. Οι κατάλογοι που είχαν δημοσιευθεί από τη ΔΟΕ κατά τη διάρκεια διαδοχικών Ολυμπιακών Αγώνων περιελάμβαναν μόνο απαγορευμένες ομάδες με παραδείγματα απαγορευμένων ουσιών με υποσημείωση: «και άλλες παρόμοιες ουσίες». Έτσι, πολλοί ειδικοί στο αντι-ντόπινγκ, αλλά επίσης αθλητές, προπονητές και στελέχη απαιτούσαν για χρόνια τη δημιουργία ολοκληρωμένου καταλόγου ουσιών, απαγορευμένες για τους αθλητές. Ισχυρίζονταν ότι θα έπρεπε να ανανεώνεται τακτικά, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι αντιπαραθέσεις που σχετίζονται με τους ελέγχους αντι-ντόπινγκ. Αυτό το ιδιαίτερο πρόβλημα εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Ατλάντα. Στα ούρα πέντε αθλητών από τη Ρωσία και τη Λιθουανία ανιχνεύθηκε βρωμαντάνη, το οποίο είναι ένας ανοσοδιεγερτικός και αντιοξειδωτικός παράγοντας που παραγόταν στη USSR για τους στρατιώτες προκειμένου πιθανώς να μειωθεί ο χρόνος βιολογικής αποκατάστασης μετά από μία ισχυρή φυσική προσπάθεια. Στην αρχή των αγώνων, οι αθλητές που αποδείχθηκε ότι έκαναν χρήση βρωμαντάνης (δύο νικητές, μεταξύ άλλων), αποκλείστηκαν. Στη συνέχεια αθωώθηκαν διότι ο παράγοντας δεν ήταν στον κατάλογο των απαγορευμένων ουσιών. Η Ιατρική Επιτροπή της ΔΟΕ πρόσθεσε τη βρωμαντάνη στον Απαγορευμένο Κατάλογο το 1997 και κατά τη διάρκεια των ακόλουθων Παγκόσμιων Πρωταθλημάτων Κλασικού Σκι, η Ρωσίδα αθλήτρια Lubow Jegorowa, που 12

13 κέρδισε στη διαδρομή των 5 km κλασικού στυλ τρεξίματος, αποκλείστηκε λόγω ντόπινγκ. Από την 1η Ιανουαρίου 2004, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ (WADA) ανέλαβε από την Ιατρική Επιτροπή της ΔΟΕ το ρόλο του κύριου συντονιστή για το παγκόσμιο σύστημα αντι-ντόπινγκ. Ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι Ντόπινγκ αναφέρει, ότι μια ουσία θα πρέπει να περιληφθεί στον Απαγορευμένο Κατάλογο, εάν ο WADA καθορίσει ότι η ουσία ή η μέθοδος πληρεί δύο από τα τρία κριτήρια που ακολουθούν: Ύπαρξη οποιασδήποτε ιατρικής ή άλλης επιστημονικής απόδειξης, φαρμακολογικής επίδρασης ή εμπειρίας ότι η ουσία ή η μέθοδος, από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες ουσίες ή μεθόδους, έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει ή βελτιώνει την αθλητική απόδοση Ύπαρξη οποιασδήποτε ιατρικής ή άλλης επιστημονικής απόδειξης, φαρμακολογικής επίδρασης ή εμπειρίας ότι η χρήση της ουσίας ή της μεθόδου αποτελεί πραγματικό ή ενδεχόμενο κίνδυνο για την υγεία του Αθλητή Η χρήση της ουσίας ή της μεθόδου παραβιάζει το πνεύμα του αθλητισμού που περιγράφεται στην Εισαγωγή του Κώδικα. Επιπλέον, μια ουσία ή μέθοδος θα πρέπει να περιληφθεί στον Απαγορευμένο Κατάλογο εάν ο WADA καθορίσει ότι υπάρχει ιατρική ή άλλη επιστημονική απόδειξη, φαρμακολογική επίδραση ή εμπειρία ότι η ουσία ή η μέθοδος έχει τη δυνατότητα να καλύψει τη χρήση άλλων Απαγορευμένων Ουσιών και Απαγορευμένων Μεθόδων. 13

14 Κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών Διεγερτικά Τα διεγερτικά δρουν άμεσα στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και αυξάνουν τη διέγερση του εγκεφάλου και του σώματος. Είναι παράγωγα της αδρεναλίνης. Διαθέτουν επίσης περιφερικές δράσεις (έξω από το ΚΝΣ). Εφεδρίνη, Μεθαμφεταμίνη, η 3,4-Μεθυλενεδιοξυαμφεταμίνη (MDA) Έκσταση (MDMA). Επινεφρίνη,Κοκαΐνη κ.α Ναρκωτικά Τα Ναρκωτικά είναι παυσίπονα. Χρησιμοποιούνται για να ανακουφίσουν από τον πόνο και για τη θεραπεία της αναπνευστικής δύσπνοιας. Αποτελούν την ισχυρότερη μορφή παυσίπονων. Απαγορευμένα Ναρκωτικά: Βουπρενορφίνη, Δεξτρομοραμίδη, Ηρωίνη, Υδροκωδεϊνη, Μεθαδόνη, Μορφίνη, Πενταζοκίνη, Πεθιδίνη και οι σχετικές ουσίες. Επιτρέπονται:Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSAIDs), ασπιρίνη, κωδεΐνη, δεξτρομεθορφάνη, δεξτροπροποξυφαίνη, διυδροκωδεϊνη, διφαινοξυλικό, αιθυλομορφίνη, φολκοδίνη, προποξυφαίνη, παρακεταμόλη και τραμαδόλη. 14

15 Κανναβινοειδή Η κάνναβη είναι πλούσια σε ψυχοενεργά συστατικά (κανναβινοειδή), με κυριότερο εκπρόσωπο τη δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη ή Δ9- THC. Αναβολικά Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή είναι φυσικές ή τεχνητές ενώσεις που δρουν με τρόπο παρόμοιο με την ορμόνη τεστοστερόνη. Η τεστοστερόνη προκαλεί την ανάπτυξη των ανδρικών χαρακτηριστικών του φύλου (ανδρογόνος δράση) και τη σταδιακή αύξηση του μυϊκού ιστού (αναβολική δράση). Νανδρολόνη, Στανοζόλη, Τεστοστερόνη, Μπολντενόνη, Ανδροστενεδιόνη, Ανδροστενεδιόλη, 19- νορανδροστενεδιόνη, 19-νορανδροστενεδιόλη και DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη) κ.α. Ορμόνες και ουσίες με παρόμοια δράση Κατηγορίες απαγορευμένων ορμονών και ουσιών με παρόμοια δράση: Γοναδοτροπίνες (hcg, LH), απαγορεύεται και στους άνδρες και στις γυναίκες. Κορτικοτροπίνες (ACTH, tetracosactide). Αυξητική ορμόνη (GH), αυξητικός παράγοντας ινσουλινόμορφος της ινσουλίνης (IGF -1), και όλοι οι αντίστοιχοι παράγοντες απελευθέρωσης και τα ανάλογά τους. Ερυθροποιητίνη (EPO). Ινσουλίνη. Επιτρέπεται μόνο για την θεραπεία αθλητών που πάσχουν αποδεδειγμένα από ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη. Είναι αναγκαία η γραπτή διάγνωση του ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη από ενδοκρινολόγο ιατρό ή τον 15

16 ιατρό της ομάδας. Β2 αγωνιστές Οι β2 αγωνιστές απαγορεύονται με εξαίρεση τις: Φορμοτερόλη, Φαιντερμίνη, Σαλβουταμόλη, Σαλμετερόλη, Τερβουταλίνη οι οποίες επιτρέπονται μόνο με χρήση συσκευής εισπνοής για την πρόληψη και/ ή τη θεραπεία του άσθματος και του άσθματος που προκαλείται από την άσκηση. Παράγοντες με αντι-οιστρογόνο δράση Απαγορεύονται (και σε άνδρες και σε γυναίκες). 1. Αναστολείς της αρωματάσης όπως: αναστοζόλη, λετροζόλη, αμινογλουτεμίδη, εξεμεστάνη, φορμεστάνη, τεστολακτόνη 2. Εκλεκτικοί τροποποιητές υποδοχέα οιστρογόνων όπως: ραλοξιφαίνη, ταμοξιφαίνη, τορεμιφαίνη 3. Άλλες ουσίες με αντι-οιστρογόνο δράση όπως η κλομιφαίνη και άλλες Διουρητικά και άλλοι παράγοντες συγκάλυψης Παραδείγματα τέτοιων ουσιών είναι: τα διουρητικά, η επιτεστοστερόνη (epitestosterone), η προβενεσίδη (probenecid), τα υποκατάστατα του πλάσματος (π.χ υδροξυαιθυλάμυλο).οι παράγοντες συγκάλυψης (μάσκες) 16

17 συγκαλύπτουν την παρουσία μιας ουσίας (π,χ αναβολικών στεροειδών), στα δείγματα που προορίζονται για έλεγχο ντόπινγκ, ούτως ώστε να μην προκύπτει θετικό δείγμα. Γλυκοκορτικοστεροειδή Τα κορτικοστεροειδή είναι οι πιο ισχυροί αντιφλεγμονώδεις παράγοντες που είναι διαθέσιμοι στην ιατρική. Ωστόσο όταν χορηγούνται συστηματικά μπορούν να προκαλέσουν ένα αίσθημα ευφορίας. Όλο το φάσμα των δράσεων και των παρενεργειών των γλυκοκορτικοστεροειδών μπορεί είτε να βελτιώσει, είτε να επιδεινώσει την αθλητική απόδοση. Η δράση των κορτικοστεροειδών είναι σε γενικές γραμμές αναβολική στο ήπαρ (γλυκονεογένεση) και καταβολική στους μυς, στο δέρμα, στη λέμφο, στο λιπώδη και συνδετικό ιστό. Ντόπνγκ και υγεία Απαγορευμένες ουσίες και μέθοδοι, όχι μόνο ενισχύουν την απόδοσή, αλλά στην πραγματικότητα προκαλούν διαταραχές στην υγεία. 17

18 Ψυχολογικές επιδράσεις και εθισμός Τα αναβολικά-ανδρογόνα-στεροειδή (AAS) είναι παράγωγα της τεστοστερόνης. Τα AAS εφαρμοσμένα αρχικά για θεραπεία του υπογοναδισμού, της αναιμίας και ορισμένων ψυχιατρικών διαταραχών, έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως από τους αθλητές για να ενισχύσουν τη δύναμη και τη μάζα των μυών, για να αυξήσουν την πρωτεϊνική σύνθεση και τα ερυθρά αιμοσφαίρια καθώς επίσης και για να μειώσουν το σωματικό τους λίπος. Τα AAS είναι ιδιαίτερα δημοφιλή σε αθλήματα, όπως το επαγγελματικό ποδόσφαιρο, στην άρση βαρών, στη σωματική διάπλαση (body-building) και στον κλασικό αθλητισμό. Η χρήση AAS συνδέεται με αυξημένα επίπεδα ευερεθιστότητας, επιθετικότητας, διαταραχών προσωπικότητας και άλλων ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Τα AAS μπορούν να προκαλέσουν ψυχική εξάρτηση. Τα ψυχολογικά αποτελέσματα των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών που εμφανίζονται υπό τη μορφή υψηλού επιπέδου κυριαρχίας και επιθετικής συμπεριφοράς, μπορεί να θεωρηθούν από έναν αθλητή ως ευνοϊκοί παράγοντες κατά την περίοδο της προπόνησης και του αθλητικού αγώνα. Ωστόσο, η μακροχρόνια και σε υπερδοσολογία λήψη αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών αυξάνει επίσης το επίπεδο οξυθυμίας, προκαλεί διαταραχές της προσωπικότητας και ψυχιατρικά σύνδρομα. Το υψηλό επίπεδο επιθετικότητας και η έλλειψη ελέγχου θα μπορούσαν να φέρουν διάφορα κοινωνικά καταστρεπτικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας και της αυτοκτονίας.τα δυσμενή αποτελέσματα της χρήσης αυτών των ορμονών περιλαμβάνουν την υπερτροφική νευροπάθεια, την απώλεια όρασης, την άπνοια ύπνου και την πιθανή ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ, ο οποίος δύναται να αλλάξει την ψυχική κατάσταση του ατόμου. Οι ισχυρές ψυχολογικές παρενέργειες της υπερβολικής χρήσης διεγερτικών εκδηλώνονται με την παράνοια, την ανησυχία, την οξυθυμία και την επιθετικότητα ενώ ταχύς εθισμός μπορεί να αναπτυχθεί σε αυτήν την κατηγορία φαρμάκων. Μυοσκελετικό σύστημα Υπάρχουν μερικές δυσάρεστες επιπτώσεις από τη χρήση αναβολικών παραγόντων και στο μυοσκελετικό σύστημα π.χ. η πρόκληση οστικού κατάγματος, παθήσεις τενόντων και ραβδομυόλυση. Εάν χορηγηθούν στην παιδική ηλικία, τα AAS (αναβολικά-ανδρογόναστεροειδή ) προκαλούν μια πρόωρη σύγκλιση της επίφυσης με αποτέλεσμα 18

19 αναπτυξιακή καθυστέρηση. Επιπλέον, τα στεροειδή από μόνα τους προκαλούν μεταβολές στη δομή των τενόντων. Οι ανεπιθύμητες επιδράσεις που έχουν παρατηρηθεί σε ενήλικες από τη χρήση της ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης (hgh) είναι οι αλλαγές των οστών και των χόνδρων η ανάπτυξη των χεριών και των ποδιών, της ρίνας, του πώγωνα, της γλώσσας και των αυτιών. Κυκλοφορικό σύστημα Οι καρδιαγγειακές επιπτώσεις των ανδρογόνων-αναβολικών στεροειδών (AAS) είναι πολλαπλές και ασαφείς, κυρίως επειδή είναι δύσκολο να διακριθούν οι συγκεκριμένες παρενέργειες των διαφόρων χρησιμοποιούμενων φαρμάκων. Το έμφραγμα του μυοκαρδίου και ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι οι σοβαρότερες επιπλοκές. Άλλες κοινές καρδιαγγειακές διαταραχές είναι η αρτηριακή υπέρταση, η καρδιακή ανεπάρκεια, η μυοκαρδιοπάθεια, οι αρρυθμίες, η θρόμβωση κ.λ.π. Η μακροχρόνια χρήση hgh (αυξητική ορμόνη) φαίνεται να προκαλεί μυοκαρδιοπάθεια και να αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης των αρρυθμιών. Η χρήση αναβολικών παραγόντων μπορεί να οδηγήσει σε αρτηριακή υπέρταση και θρόμβωση που οφείλεται στην επίδραση του αναβολικού παράγοντα στα αιμοπετάλια και τους πηκτικούς παράγοντες. Οι κύριες επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση μεθόδων ή ουσιών ενίσχυσης της μεταφοράς οξυγόνου αφορούν το σχηματισμό θρόμβων αίματος και την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος. Επιπλέον, οξείες αιμολυτικές αντιδράσεις είναι πιθανό να συμβούν σε περίπτωση χρησιμοποίησης λανθασμένου τύπου αίματος κατά τη μετάγγιση. Αναπνευστικό σύστημα Μερικές μελέτες συσχετίζουν τη χορήγηση των ανδρογόνων με πολύ υψηλό κίνδυνο εμφάνισης επεισοδίου ή επιδείνωση του συνδρόμου άπνοιας ύπνου. Αναπαραγωγικό και ενδοκρινικό σύστημα Με την στοματική ή παρεντερική χορήγηση AAS η ποιότητα του σπέρματος μειώνεται και η στειρότητα που εκδηλώνεται ως ολιγοσπερμία ή αζωοσπερμία μαζί με διαταραχές στην κινητικότητα του σπέρματος και τη μορφολογία, είναι τα συχνότερα αποτελέσματα. Στις γυναίκες, η χρήση AAS μπορεί να οδηγήσει σε παρεμπόδιση της ανάπτυξης των ωοθυλακίων και της ωορρηξίας, ανωμαλίες 19

20 του καταμήνιου κύκλου και στειρότητα. Νεφρός Ο συνδυασμός AAS και συμπληρώματος κρεατίνης μπορεί, να προκαλέσει σοβαρή νεφρική βλάβη. Τα στεροειδή είναι ασθενή καρκινογόνα που μπορούν να ξεκινήσουν την ανάπτυξη όγκων ή να προωθήσουν ανάλογη ανάπτυξη με την παρουσία και άλλων καρκινογόνων ουσιών. Μεταβολισμός ηλεκτρολυτών Η κατάχρηση ανδρογόνων αναβολικών στεροειδών μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα καλίου, νατρίου, ασβεστίου και φωσφόρου τα οποία μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε κολπική και κοιλιακή μαρμαρυγή. Τα διουρητικά θεωρούνται ως η σημαντικότερη κατηγορία απαγορευμένων φαρμάκων στον αθλητισμό που συνδέεται συνήθως με διαταραχές του μεταβολισμού των ηλεκτρολυτών. Δέρμα Η ακμή και η αύξηση συγκεκριμένων βακτηρίων αποτελούν τις πιο συνηθισμένες παρενέργειες από τη λήψη αναβολικών παραγόντων. Όπως το αλκοόλ, έτσι, διεγερτικά όπως η καφεΐνη προκαλούν αφυδάτωση του δέρματος. Επιπλέον, η εκτεταμένη λήψη αμφεταμινών μπορεί να προκαλέσει ακμή, ξηροδερμία και κνησμό. Τα Διεθνή Πρότυπα Για τον Έλεγχο Οι διαδικασίες ελέγχου ρυθμίζονται από τα διεθνή πρότυπα ελέγχου του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι-ντόπινγκ. Τα διεθνή πρότυπα ελέγχου του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι-ντόπινγκ αποτελούν υποχρεωτικά διεθνή πρότυπα (επιπέδου 2) και αναπτύχθηκε ως τμήμα του Παγκοσμίου Προγράμματος Αντιντόπινγκ. Ο έλεγχος πραγματοποιείται με έναν από τους δύο τρόπους: Εντός αγώνων έλεγχος (σε μια αθλητική διοργάνωση) Εκτός αγώνων έλεγχος (στις συγκεντρώσεις ομάδων, στο σπίτι ή στο χώρο προπόνησης) Όλοι οι μέθοδοι ακολουθούν τις ίδιες βασικές διαδικασίες συλλογής δειγμάτων, χρησιμοποιούν τον ίδιο εξοπλισμό δειγματοληψίας και ακολουθούν τα ίδια πρότυπα για τον έλεγχο όπως ορίζεται στον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι-ντόπινγκ. Σύμφωνα με αυτό το έγγραφο υπάρχει επιλογή, ανακοίνωση, δειγματοληψία και εργαστηριακή ανάλυση. 20

21 Το πλάνο δειγματοληψίας και η γνωστοποίηση στους αθλητές Ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα αρχίζει με ένα πλάνο συλλογής δειγμάτων, το οποίο περιλαμβάνει ελέγχους σωστά σχεδιασμένους ως προς τον χρόνο τέλεσης σε όλη τη διάρκεια του έτους και χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση. Οι οργανισμοί αντι-ντόπινγκ διασφαλίζουν τη διενέργεια δειγματοληψίας σε περιόδους αυξημένου κινδύνου για ντόπινγκ και δρουν αποτρεπτικά για χρήση εργογόνων φαρμάκων σε όλα τα αθλήματα. Στους αγώνες, τα κριτήρια επιλογής ποικίλλουν από άθλημα σε άθλημα ή από διοργάνωση σε διοργάνωση. Συνήθως δεν επιλέγονται για έλεγχο συγκεκριμένοι αθλητές αλλά οι θέσεις κατάταξης. Εκτός αγώνων, οι επιλογές πραγματοποιούνται συνήθως με τη διαδικασία μιας αυτοματοποιημένης κλήρωσης. Οι αθλητές ειδοποιούνται προσωπικά για την επιλογή τους προς εξέταση από τον υπεύθυνο ελέγχου ντόπινγκ. Μετά από τη γνωστοποίηση τόσο για τους εντός όσο και για τους εκτός αγώνων ελέγχους, οι δειγματολήπτες συνοδεύουν συνεχώς τον αθλητή έως ότου ληφθεί και σφραγιστεί το δείγμα. Εντός αγώνων, οι αθλητές ειδοποιούνται συνήθως στον αγωνιστικό χώρο και έχουν 60 λεπτά από τη στιγμή της ανακοίνωσης για να προσέλθουν στο σταθμό ελέγχου ντόπινγκ. Ο αθλητής μπορεί να χρησιμοποιήσει το χρονικό όριο των 60 λεπτών για αποθεραπεία, για να παρευρεθεί στην τελετή απονομής επάθλων, για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τα ΜΜΕ, να βρει έναν εκπρόσωπο των αθλητών, να βρει τη διαπίστευσή του κ.λ.π. Η ανακοίνωση για έλεγχο εκτός αγώνων πραγματοποιείται συνήθως στο σπίτι ή στο χώρο προπόνησης του 21

22 αθλητή. Αντίθετα, από ό,τι συμβαίνει στον έλεγχο εντός αγώνων, δεν υπάρχει κάποιο χρονικό όριο προσέλευσης στο σταθμό ελέγχου ντόπινγκ δεδομένου ότι ο έλεγχος πραγματοποιείται συνήθως στον τόπο της ειδοποίησης. Παραπάνω αναλύσαμε αρχικά τη γενικότερη έννοια του ντόπινγκ, αναφέρθηκαμε σε ιστορικά στοιχεία καθώς και στους οργανισμούς που ασχολήθηκαν κατά καιρούς με τη συγκεκριμένη μάστιγα του αθλητισμού. Επιπλέον κάναμε σύντομη αναφορά στις απαγορευμένες ουσίες καθώς και στις επιδράσεις του ντόπινγκ στην υγεία. Σε συνάρτηση όμως με όλα τα παραπάνω γεννιέται η απορία, γιατί κάποιος αθλητής να μπει στη διαδικασία να χρησιμοποιήσει απαγορευμένες ουσίες; Οι λόγοι αναφέρθηκαν συνοπτικά και προηγουμένως. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε μια θεωρία η οποία εξηγεί και μελετάει τα κίνητρα και τον ρόλο που παίζουν στη ζωή των ανθρώπων καθώς και τον ρόλο των φιλοδοξιών και ίσως μέσα απο τη συγκεκριμένη μελέτη κατανοήσουμε τον ρόλο των κινήτρων και την επιρροή τους στη χρήση απαγορευμένων ουσιών. 22

23 II. ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού( SDT) Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, αντιπροσωπεύει ένα ευρύ πλαίσιο για τη μελέτη των ανθρώπινων κινήτρων και της προσωπικότητας. Θεμελιώδες ως προς τη θεωρία, είναι η αρχή ότι οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη οργανωτική τάση απέναντι στην ανάπτυξη, κοινωνική ενσωμάτωση του ατόμου και απόφαση ψυχολογικής ασυνέπειας (Ryan, 1995; Ryan & Deci, 2000). Εκφράζει μια μετά-θεωρία που καθορίζει τις μελέτες περί παρακίνησης/ενθάρρυνσης, και ορίζει ενδογενείς και εξωγενείς πηγές παρακίνησης/ενθάρρυνσης καθώς και μια περιγραφή των αντίστοιχων ρόλων των εγγενών και των τύπων των εξωγενών κινήτρων στη γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη και στις ατομικές διαφορές. Σημαντικό είναι επίσης ότι οι προτάσεις τις θεωρίας του αυτοπροσδιορισμού, επικεντρώνονται στο πώς οι κοινωνικοί παράγοντες και παράγοντες κουλτούρας, διευκολύνουν ή υπονομεύουν την αίσθηση της βουλησης και πρωτοβουλίας των ανθρώπων, επιπρόσθετα με την ευημερία και την ποιότητα της απόδοσης τους. Η SDT αρχικά αναπτύχθηκε έξω από πειραματικές και θεωρητικές έρευνες των επιδράσεων των περιβαντολλογικών εκδηλώσεων, όπως οι επιβραβεύσεις, οι έπαινοι, ή οι οδηγίες σε ουσιαστική ενθάρρυνση(deci & Ryan,1980). Αναφέρεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν πως επιλέγουν τις δραστηριότητές τους µε τη θέλησή τους. Είναι πιο πιθανό να εµπλακούν σε ένα έργο, όταν έχει νόηµα για αυτούς, είναι ευχάριστο και έχουν την αίσθηση του αυτοπροσδιορισµού. Όταν τα άτοµα αντιµετωπίζουν µια πρόκληση, τροποποιούν τις γνωστικές δοµές τους για να ενσωµατώσουν την καινούρια κατάσταση στο νου τους. Η SDT εξελίχθηκε ως σύνολο πέντε υποθεωριών. Η θεωρία της γνωστικής αξιολόγησης, η οποία μελετά τα εσωτερικά κίνητρα, η θεωρία της οργανισμικής ολοκλήρωσης που διερευνά τα εξωτερικά κίνητρα, η θεωρία του περιεχομένου των στόχων που εξηγεί ποιους εσωτερικούς ή εξωτερικούς στόχους επιλέγει ένα άτομο προκειμένου να συμμετάσχει σε μια δραστηριότητα, η θεωρία προσανατολισμών αιτιότητας που εξετάζει τις ατομικές διαφορές στα κίνητρα σε διαφορετικά περιβάλλοντα και η θεωρία των βασικών ψυχολογικών αναγκών που μελετά τις ανάγκες και τη σχέση τους με τη ψυχολογική-νοητική υγεία και ευημερία(deci & Ryan, 2004). Στη θεωρία αυτή αποδίδεται μεγάλη σημασία στην αντίληψη του ατόμου για τον εαυτό του και την ολοκλήρωση του εγώ. Όταν κάποιος δραστηριοποιείται με 23

24 σκοπό την εκπλήρωση των βασικών αναγκών του, της αυτονομίας, της βίωσης του αισθήματος, της ικανότητας και της συναναστροφής, βρίσκει εφαρμογή η θεωρία αυτή. Καθοριστικός παράγοντας είναι ο κοινωνικός, που επηρεάζει τη μετάβαση από τον πραγματικό στον συμβατικό εαυτό, ανάλογα με τι αναγκαιότητες που προκύπτουν. Στη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, η έννοια του εγώ βασίζεται σε ενεργές ψυχικές διαδικασίες, οι οποίες χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη εξέλιξη και κατά καιρούς αναφέρθηκαν ως αρχή της οργάνωσης (Piazet, 1952), τάση για αυτοπραγμάτωση (Rogers, 1961) και συνθετική λειτουργία του εγώ (Freud, 1969). Τον αυτοπροσδιορισμό σύμφωνα με τους (Deci & Ryan, 1985), ο εσωτερικός ή κεντρικός εαυτός αναδιοργανώνεται και εμπλουτίζεται από νέα στοιχεία συμπεριφοράς καθ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται οργανισμική ολοκλήρωση και αναφέρει ότι τα ψυχικά στοιχεία που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση του ενεργού, ολοκληρωμένου οργανισμού και των ερεθισμάτων που δέχεται από το περιβάλλον, ενσωματώνονται στο εγώ. Η κοινωνική αλληλεπίδραση, επιτρέπει και ενισχύει την κάλυψη αυτών των αναγκών. Συνεπώς θεωρείται το αίσθημα της αντίληψης και της αξίας του εαυτού.όταν το κοινωνικό πλαίσιο δεν ευνοεί την ολοκλήρωση αυτών των αναγκών, υποβαθμίζεται η ανάπτυξη του εγώ και εσωτερικεύεται συμβατική αυτοαξία. Σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού (Deci & Ryan, 1985) διακρίνουμε τα κίνητρα σε εσωτερικά, εξωτερικά και έλλειψη κινήτρων. Βασικό συστατικό των εσωτερικών κινήτρων αποτελεί η ευχαρίστηση και η ικανοποίηση που αισθάνεται ένα άτομο από την ενασχόληση με μια δραστηριότητα (Vallerand etal.,1992). Μια άλλη όψη των κινήτρων αποτελούν τα εξωτερικά κίνητρα. Τα εξωτερικά κίνητρα έχουν αφετηρία τους εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η τιμωρία, η λήψη αμοιβών και η γνώμη των άλλων για την ικανότητα του ατόμου (Deci &Ryan, 1985). Μια τρίτη σημαντική παράμετρος στα πλαίσια της θεωρίας αποτελεί η έλλειψη κινήτρων η οποία αναφέρεται στην έλλειψη πρόθεσης για την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς ή στην έλλειψη ενδιαφέροντος για τη συγκεκριμένη δεξιότητα με την οποία ασχολείται το άτομο. Οι παραπάνω συγγραφείς πρότειναν επίσης ότι ορισμένες μορφές των εξωτερικών κινήτρων μπορεί να ικανοποιήσουν βασικές ψυχολογικές ανάγκες και μπορεί να θεωρηθούν ως εσωτερικές σε ένα άτομο. Αυτό εξαρτάται από το αν, η συγκεκριμένη συμπεριφορά έχει εσωτερικευθεί από το άτομο, διότι εξυπηρετεί ένα οργανικό ή αυτόνομο στόχο ή μπορεί να παράγει αξιόλογα αποτελέσματα. Αυτοί οι στόχοι και τα αποτελέσματα έχουν πλήρως εσωτερικευθεί και θεωρούνται ως σημαντικοί στην αίσθηση του ατόμου για τον εαυτό του. 24

25 Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, προκειμένου να εξηγήσει την ψυχολογική διαδικασία που προωθεί την ομαλή λειτουργία και ψυχοπνευματική υγεία του ανθρώπου, χρησιμοποιεί μια θεωρία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι ένας δραστήριος οργανισμός που διαθέτει μια έμφυτη τάση για εξέλιξη και ανάπτυξη. Υπό αυτή την έννοια, η τάση του ανθρώπου να μετέχει σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, να ασκεί τις ικανότητες του, να αναζητά κοινωνική διασύνδεση αποτελεί μέρος του έμφυτου σχεδιασμού του, που έχει ως στόχο την προσαρμογή. Για να λειτουργήσει όμως ο μηχανισμός αυτός, ο άνθρωπος χρειάζεται την υποστήριξη του κοινωνικού και φυσικού του περιβάλλοντος, που θα του εξασφαλίσει το βίωμα της αυτονομίας, της ικανότητας και της σύναψης σχέσεων. Σύµφωνα µε τη συγκεκριμένη θεωρία λοιπόν, τα ανθρώπινα όντα έχουν τρεις έµφυτες ανάγκες που πρέπει να πληρούνται προκειµένου να επιτευχθεί η αυτορρύθµιση, τα κίνητρα και η προσωπική ευηµερία. Η πρώτη από αυτές τις ανάγκες είναι η σχετικότητα ή αλλιώς τα συναισθήµατα της ασφάλειας και του «ανήκειν» στο κοινωνικό περιβάλλον που παρακινούν τα άτοµα να ακολουθήσουν τις νόρµες και τους κανόνες. Η δεύτερη είναι η ικανότητα, που αποτελεί ένα σηµαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη της αυτοεκτίµησης. Η τρίτη είναι η ανάγκη για αυτονοµία, µια αντίληψη του ατόµου για τον έλεγχο των ενεργειών και την επιτυχία του, που είναι κρίσιµης σηµασίας για την προώθηση των κινήτρων. Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού (Deci & Ryan, 2004), προσφέρει το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο για τη μελέτη των κινήτρων καθώς τα προσεγγίζει ως ένα πολυδιάστατο και δυναμικό φαινόμενο, διακρίνοντας τα σε εσωτερικά, εξωτερικά και έλλειψη κινήτρων. Η βασική θεωρία σύμφωνα με τους Deci και Ryan (1985), υποστηρίζει ότι οι βασικές ψυχολογικές αυτές ανάγκες που είναι έμφυτες στην ανθρωπότητα, καθορίζουν τη συμπεριφορά, διαμορφώνουν την προσωπικότητα και είναι απαραίτητες για την ψυχική υγεία και την ευημερία ενός ατόμου. Είναι απαραίτητο να ικανοποιούνται αυτές οι ανάγκες για την προώθηση της ευημερίας, της υγείας, της ευεξίας και γενικά της ποιότητας ζωής. Η Θεωρία του αυτοπροσδιορισμού υποστηρίζει ότι η ικανοποίηση των βασικών ψυχολογικών αναγκών για αυτονομία, ικανότητα και συναναστροφή, ενισχύει την εσωτερική ικανοποίηση που με τη σειρά της οδηγεί σε ευεξία, ευημερία και κοινωνική ανάπτυξη (Vansteenkiste & Ryan,2013). Οι ανάγκες καθορίζουν την κατεύθυνση και την επιμονή ενός ατόμου προς το στόχο του, καθώς και τη συμπεριφορά του που είναι πιθανό να οδηγήσει στην ικανοποίηση των αναγκών αυτών. Στο βαθμό που οι συμπεριφορές και οι δραστηριότητες πληρούν τους στόχους για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών, τα άτομα θα βιώσουν αυξημένα επίπεδα των επιθυμητών αποτελεσμάτων, όπως 25

26 ικανοποίηση και η ψυχολογική ευεξία (Deci& Ryan, 2000). Το κοινωνικό πλαίσιο και το κλίμα παρακίνησης που προέρχεται από αυτό είναι σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην επιδίωξη ενός ατόμου για την ικανοποίηση αυτής της συμπεριφοράς (Reeve, 2002). Τα βασικά στοιχεία της θεωρίας του αυτοπροσδιορισμού έχουν αποδειχθεί ότι ισχύουν σε μια σειρά από μετααναλύσεις (Chatzisarantis et al., 2003; Deci, Koestner, & Ryan,1999). Όμως η μελέτη των κινήτρων επικεντρώθηκε σε τρεις διαφορετικές περιοχές έρευνας. Η πρώτη εστιάζει στα άμεσα αποτελέσματα των περιστασιακών παραγόντων ( ανατροφοδότηση, αμοιβές) στα κίνητρα. Τη δεύτερη περιοχή μελέτης αποτέλεσε η επίδραση παραγόντων και οι συνέπειες αυτής της επίδρασης στα κίνητρα του ατόμου σε διαφορετικούς χώρους, όπως η εκπαίδευση, οι διαπροσωπικές σχέσεις και ο αθλητισμός, ενώ η τρίτη περιοχή εστιάζει στην εξέταση της σχέσης μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής παρακίνησης σε γενικό επίπεδο, όπου τα κίνητρα θεωρούνται περισσότερο σταθερά γνωστικά στοιχεία. Η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού αποτέλεσε τη βάση για τη θεωρητική προσέγγιση για τη μελέτη των κινήτρων κάτι που έχει μελετηθεί με επιτυχία για τα κίνητρα στον αθλητισμό και τη σχολική φυσική αγωγή και προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τη διαμόρφωση των κινήτρων και τις συνέπειες τους (Deci&Ryan,2009). Σύμφωνα όμως με τους Wehmeyer και Schalock (2001) τα κυριότερα χαρακτηριστικά του αυτοπροσδιορισμού είναι: Η αυτονομία. Είναι μια συμπεριφορά κατά την οποία το άτομο δρα σύμφωνα με τις προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του. Η αυτορρυθμιζόμενη συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή περιλαμβάνει αυτοδιαχείριση, στόχους, επίλυση προβλήματος και αυτοεκτίμηση. Η ψυχολογική ενδυνάμωση. Τα άτομα αυτά πιστεύουν ότι κατέχουν τιςδεξιότητες εκείνες που χρειάζονται ώστε να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η αυτοπραγμάτωση, δηλαδή η γνώση και η κατανόηση του εαυτού. Ένα πρόσωπο γίνεται ξεχωριστό μέσω του αυτοπροσδιορισμού του, δηλαδή μέσω της αντίδρασης του στις συνθήκες και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στο περιβάλλον του. Ο αυτοπροσδιορισμός λοιπόν, αναφέρεται στην αντίληψη του ατόμου ότι έχει τη δυνατότητα επιλογών. Χαρακτηριστικό του αυτοπροσδιορισμού είναι η ελαστικότητα κατά την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του. Όταν το άτομο είναι αυτοπροσδιοριζόμενο, τότε έχει την ικανότητα να επιλέγει τις ενέργειες του, χωρίς να επηρεάζεται από 26

27 εξωτερική πίεση, εξαναγκασμό ή από κάποιο αίσθημα υποχρέωσης. Οι επιλογές του στηρίζονται στη συνειδητοποίηση των αναγκών και στην ερμηνεία των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. Όμως η μελέτη των κινήτρων επικεντρώθηκε σε τρεις διαφορετικές περιοχές έρευνας. Η πρώτη εστιάζει στα άμεσα αποτελέσματα των περιστασιακών παραγόντων ( ανατροφοδότηση, αμοιβές) στα κίνητρα. Τη δεύτερη περιοχή μελέτης αποτέλεσε η επίδραση παραγόντων και οι συνέπειες αυτής της επίδρασης στα κίνητρα του ατόμου σε διαφορετικούς χώρους, όπως η εκπαίδευση, οι διαπροσωπικές σχέσεις και ο αθλητισμός, ενώ η τρίτη περιοχή εστιάζει στην εξέταση της σχέσης μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής παρακίνησης σε γενικό επίπεδο, όπου τα κίνητρα θεωρούνται περισσότερο σταθερά γνωστικά στοιχεία.η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού αποτέλεσε τη βάση για τη θεωρητική προσέγγιση για τη μελέτη των κινήτρων κάτι που έχει μελετηθεί με επιτυχία για τα κίνητρα στον αθλητισμό και τη σχολική φυσική αγωγή και προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τη διαμόρφωση των κινήτρων και τις συνέπειες του (Deci&Ryan,2009). Η έννοια των κινήτρων Κίνητρα είναι τα αίτια που προκαλούν ή οι λόγοι που ερμηνεύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και δράση. Κίνητρο είναι οτιδήποτε κινεί, ωθεί ή παρασύρει το άτομο στην εκδήλωση μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Είναι οι παράγοντες εκείνοι που διαμορφώνουν την ένταση που είναι απαραίτητη για την κινητοποίηση, την έναρξη ή τον τερματισμό της συμπεριφοράς. Τα κίνητρα δηλαδή προσδιορίζουν τη σημασία του κάθε δρόμου προς την επίλυση του προβλήματος που απασχολεί το άτομο και διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν την ενεργοποίηση της σχετικής συμπεριφοράς. Η έννοια του αυτοπροσδιορισμού Ο αυτοπροσδιορισμός αναφέρεται στην αντίληψη του ατόμου ότι έχει τη δυνατότητα επιλογών. Χαρακτηριστικό του αυτοπροσδιορισμού είναι η ευκαμψία κατά την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του. Όταν το άτομο είναι αυτοπροσδιοριζόμενο, τότε έχει την ικανότητα να επιλέγει τις ενέργειές του χωρίς να επηρεάζεται από εξωτερική πίεση, εξαναγκασμό ή από κάποιο αίσθημα υποχρέωσης. Οι επιλογές του στηρίζονται στη συνειδητοποίηση των αναγκών και στην ερμηνεία των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. 27

28 Μορφές κινήτρων και αυτοπροσδιορισμός Αρκετοί ερευνητές στράφηκαν στο σχεδιασμό θεωρητικών μοντέλων, ώστε να αναγνωριστούν κυρίαρχες μεταβλητές και μηχανισμοί που συνδένται με τα κίνητρα στο πεδίο της φυσικής δραστηριότητας.η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού έχει αποδειχθεί ότι συνεισφέρει σημαντικά στην αναγνώριση και στην ερμηνεία παραγόντων που σχετίζονται με τα κίνητρα (Goudas, Biddle, & Fox, 1994 Standage, Duda, & Ntoumanis, 2003, Deci &Ryan, 2004). Κεντρικό στοιχείο της θεωρίας είναι ο διαχωρισμός των κινήτρων σε εσωτερικά: εμπλοκή σε μια δραστηριότητα αυθόρμητα και χωρίς εξωτερικές αμοιβές, εξωτερικά: εμπλοκή σε μια δραστηριότητα α) εξαιτίας της ύπαρξης ενισχυτών, όπως εξωτερικές αμοιβές, β) για την αποφυγή αρνητικών ενισχυτών, όπως η τιμωρία και έλλειψη κινήτρων:η κατάσταση κατά την οποία το άτομο δε βρίσκει νόημα στην εμπλοκή του σε μια δραστηριότητα και νοιώθει ότι δεν αποκομίζει κανένα όφελος από αυτήν (Deci & Ryan, 1985a). Δείκτης φιλοδοξίας (Aspiration index) Oι φιλοδοξίες αναφέρονται στους στόχους της ζωής των ανθρώπων και η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού, ερευνά τις προσδοκίες που έχουν επικεντρωθεί στη σχετική ισχύ των εγγενών φιλοδοξιών όπως προσωπική ανάπτυξη, ουσιαστικές σχέσεις, κοινωνικές συνεισφορές, έναντι των εξωγενών φιλοδοξιών όπως τον πλούτο, τη φήμη, την εικόνα. Ο δείκτης φιλοδοξίας αναπτύχθηκε για να εκτιμήσει τις φιλοδοξίες των ανθρώπων, υπάρχουν 7 κατηγορίες φιλοδοξιών με 5 συγκεκριμένα στοιχεία η κάθε κατηγορία. Οι 7 κατηγορίες περιλαμβάνουν: τις εξωγενείς προσδοκίες του πλούτου, τη φήμη, την εικόνα, τις εσωτερικες προσδοκίες των ουσιαστικών σχέσεων, την προσωπική ανάπτυξη και τις κοινωνικές συνεισφορές και την προσδοκία της καλής υγείας, η οποία δεν έχει αποδειχθεί αν βρίσκεται στις εσωτερικές ή εξωτερικές προσδοκίες. Έρευνα έχει αποκαλείψει ότι έχοντας υψηλές προσδοκίες για τα εξωγενή αποτελέσματα, επιδρά αρνητικά στους δείκτες ψυχικής υγείας, ενώ, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στις εγγενείς προσδοκίες, βρέθηκε να σχετίζεται θετικά με τους δείκτες ψυχικής υγείας (Kasser & Ryan, 1993; 1996). Τέλος, έρευνες δείχνουν πως η ελεγχόμενη αμέτοχη ανατροφή των παιδιών, συνδέεται με την ανάπτυξη της καλής σχέσης των εξωτερικών προσδοκιών, ενώ η αυτονομία και η υποστήριξη και η συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών συνδέεται με την ανάπτυξη καλής σχέσης των εσωτερικών φιλοδοξιών. 28

29 ΙΙΙ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μεθοδολογία της έρευνας Η έρευνα πραγματοποιήθηκε βασιζόμενη σε ερωτηματολόγια, τα οποία εξέταζαν τα κίνητρα και τις ηθικές αναστολές των αθλητών/τριών, για τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Οι απαντήσεις βασίζονται στη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού καθώς και στις φιλοδοξίες των αθλητών. Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε με τη μεθοδολογία της ποσοτικήςδειγματοληπτικής έρευνας, σε ποσοστό 80 εν ενεργεία αθλητών, στο οποίο ερευνήθηκαν φιλοδοξίες, μέσα βελτίωσης, στάσεις, συμπεριφορές, πειρασμοί, ηθικές αποδεσμεύσεις και προθέσεις, όπως θα δηλωθούν απο τους συμμετέχοντες ως προς τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Το προτέρημα της ποσοτικής μεθόδου είναι ότι έχει τη δυνατότητα να παράσχει αντιπροσωπευτικό δείγμα απαντήσεων σε μια σειρά από παραμέτρους και να οδηγήσει σε δεδομένα τα οποία μπορούμε να θεωρήσουμε γενικεύσιμα. Το μειονέκτημά της είναι ότι εξαιτίας του πλήθους των ερωτήσεων και του κλειστού συνήθως τύπου απαντήσεων, τα δεδομένα παραμένουν σχετικώς στην επιφάνεια και είναι ευάλωτα σε στερεοτυπίες. Συμπερασματικά, η ποσοτική προσέγγιση, προσφέρει τη δυνατότητα να καταλήξουμε σε συμπεράσματα που και γενικεύσιμα είναι και συμβάλλουν στον εντοπισμό και την ερμηνεία των βαθύτερων ψυχικών και κοινωνικών παραμέτρων που τα προκαλούν. Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει συνολικά 29 βασικές ερωτήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν υποερωτήματα που κλίθηκαν οι συμμετέχοντες να απαντήσουν. Ειδικότερα, στο ερωτηματολόγιο της δειγματοληπτικής έρευνας μετρήθηκαν οι παρακάτω άξονες: Δείκτης φιλοδοξίας (aspiration index), με πέντε συγκεκριμένες φιλοδοξίες για τις οποίες κλήθηκαν να απαντήσουν οι συμμετέχοντες, σε κλίμακα απο το 1 (καθόλου) έως το 7 (πάρα πολύ), για τη σημαντικότητα της απόκτησεις τους. Μέσα σε αυτές τις φιλοδοξίες ανήκαν τα χρήματα, η δόξα,η υγεία κτλ. Μέσα βελτίωσης, με 7 τρόπους βοήθειες, βελτίωσης για την επίτευξη του στόχου των αθλητών/τριών, με κλίμακα από το 1 (καθόλου) έως 7 29

30 (πάρα πολύ) στη βοήθεια που θεωρούν οι αθλητές ότι μπορούν να λάβουν απο την προπόνηση και τη διατροφή, από τα συμπληρώματα διατροφής,από το ντόπινγκ, καθώς και τους συνδιασμούς των παραπάνω. Στάσεις, οι οποίες αναφέρονται στις αντιλήψεις των αθλητών/τριών, από ηθικής πλευράς για την ενέργεια της χρήσης των απαγορευμένων ουσιών. Υπάρχουν 8 παράμετροι μέτρησης που μετρήθηκαν σε κλίμακα θετικής και αρνητικής αντίληψης, όπως το αν θεωρούν αυτή την ενέργεια καλή ή κακή σε μια κλίμακα απο το 1 εως το 7, ωφέλιμη ή ανώφελη, σωστή ή λαθος, υγιεινή ή ανθυγιεινή κτλ. Αντιληπτός έλεγχος συμπεριφοράς, με τρία διαφορετικά υποερωτήματα για την άποψη των αθλητών/τριών ως προς την αντίληψη του εαυτού τους για τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Το πόσο θεωρούν οτι ελέγχουν την συγκεκριμένη ενέργεια με σκοπό την βελτίωση της απόδοσής τους, με το 1 να θεωρείται πως την ελέγχουν ελάχιστα ενω το 7 πως την ελέγχουν απόλυτα. Τη θέληση τους να χρησιμοποιήσουν απαγορευμένες ουσίες για τη βελτίωση της απόδοσης τους με κλίμακα απο το 1 έως το 7 καθώς και την άποψή τους ως προς την τελική τους απόφαση και την ικανότητα ελέγχου του εαυτού τους, για τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Πειρασμός, που περιλαμβάνει το κατά πόσο θα έμπαινανοι αθλητές/τριες στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν απαγορευμένες ουσίες, με κλίμακα 1 (καθόλου) έως 5 (πάρα πολύ). Προτάσεις που καλούνται οι αθλητές/τριες να απαντήσουν είναι για παράδειγμα το αν θα έμπαιναν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν απαγορευμένες ουσίες αν τους το πρότεινε ο προπονητής τους ή αν η απόδοση τους χρειαζόταν βελτίωση κτλ. Υποκειμενική νόρμα, με τρία υποερωτήματα στα οποία εξετάζεται ο κοινωνικός περίγυρος των συμμετεχόντων και η δυνατότητα παραχώρησης κινήτρων των ανθρώπων αυτών. Σε μια κλίμακα 1 έως 7 ερωτόνται η θέληση, η έγκριση και η προσμονή του κοινωνικού περίγυρου του αθλητή ως προς την χρήση απαγορευμένων ουσιών και αυτός καλείται να απαντήσει με βάση των αν συμφωνεί ή διαφωνεί και πόσο μπορούν να τον επηρεάσουν οι σημαντικοί άνθρωποι που βρίσκονται γύρω του. Περιγραφική, ερώτηση στην οποία καλούνται οι αθλητές να απαντήσουν στο ποσοστό το οποίο θεωρούν ότι χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες άτομα στο ίδιο επίπεδο με αυτούς καθώς και το ποσοστό των κορυφαίων αθλητών στην Ελλάδα που επίσης χρησιμοποιούν. Ηθική αποδέσμευση, μια σειρά απο δώδεκα προτάσεις που περιγράφουν 30

31 τις διαφορετικές αντιλήψεις των αθλητών για το ντόπινγκ. Σε μια κλίμακα απο το 1 (Διαφωνώ απόλυτα) έως το 7 (Συμφωνώ απόλυτα), οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις όπως ''Είναι αποδεκτό για τους παίκτες να χρησιμοποιούν ντόπινγκ για να βοηθήσουν την ομάδα τους'' ή το ''ντόπινγκ σε βοηθάει να γίνεις το καλύτερο που μπορείς'' κτλ. Πρόθεση, με τρία υποερωτήματα για το αν σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν απαγορευμένες ουσίες, αν πιστέυουν πως θα το κάνουν και αν είναι αποφασισμένοι να το κάνουν, οι συμμετέχοντες απαντούν σε μια κλίμακα απο το 1 (σίγουρα όχι) έως το 7 (σίγουρα ναι). Συμπληρώματα, παρουσιάζεται ένας κατάλογος με 10 νόμιμα και παράνομα συμπληρώματα τα οποία οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν σε ποιά έχουν κάνει χρήση. Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, οι αθλητές/τριες αναφέρουν την ηλικία, το φύλο, το άθλημα που ασχολούνται καθώς και τα χρόνια ενασχόλησης τους. Αποτελέσματα έρευνας Στην έρευνα πήραν μέρος 80 άτομα εκ των οποίων οι 57 ήταν άνδρες και οι 23 γυναίκες με ποσοστό 71,3% και 28,7% αντίστοιχα. Οι αθλητές οι οποίοι συμμετείχαν στην έρευνα προερχόταν απο δίαφορα αθλήματα και αυτό εξυπηρέτησε την ποικιλία και την διερεύνηση των διαφορετικών αντιλήψεων και απόψεων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων ασχολείται με το brazilian jiu jitsu και γενικότερα με τις πολεμικές τέχνες, όμως υπάρχουν και δείγματα από ποδόσφαιρο, βόλλευ, μπάσκετ, και κολύμβηση. Επιπλέον, στην έρευνα επίσης με σκοπό την ποικιλία υπάρχουν συμμετέχοντες όλων των ηλικιών, απο 15 έως 38 χρονών. Απο το σύνολο των αθλητών ανεξατήτως φύλου, απάντησαν θετικά στη χρήση απαγορευμένων ουσιών με σκοπό τη βελτίωση της απόδοσης τους, 2,5% για συστηματική χρήση και 2,5% για χρήση μια φορά. Το υπόλοιπο 95% δηλαδη 76 συνολικά άτομα, απάντησαν αρνητικά για τη χρήση απαγορευμένων ουσιών σε οποιαδήποτε περίοδο της ζωης τους. Ως προς τον άξονα των φιλοδοξιών, στην ερώτηση «Πόσο σημαντικό είναι για σένα να αποκτήσεις μέσω του αθλητισμού: χρήματα, δόξα, υγεία, προσωπική 31

32 βελτίωση και φήμη», παρατηρείται μεγάλο ποσοστό θετικών απαντήσεων στην υγεία καθώς και την προσωπική βελτίωση με 49 και 45 απαντήσεις αντίστοιχα. Ενώ αρνητικές απαντήσεις παρατηρούνται στους άξονες του χρήματος, της δόξας και της φήμης με 24 απαντήσεις 14 και 16 αντίστοιχα, επιπλέον η δόξα και η φήμη βρίσκονται σε πολυ υψηλά επίπεδα σε απαντήσεις οι οποίες δεν εκφράζουν σιγουρία με 17 και 16 απαντήσεις αντίστοιχα. Ως προς τα μέσα βελτίωσης και στην ερώτηση «Πόσο μπορεί να σε βοηθήσει να πετύχεις το στόχο σου στον αθλητισμό: Προπόνηση και διατροφή, Συμπληρώματα διατροφής, Ντόπινγκ, Προπόνηση και διατροφή και συμπλερώματα διατροφής, Πρόπόνηδη και διατροφή και ντόπινγκ, Συμπληρώματα διατροφής και ντόπινγκ»,παρατηρούνται σημαντικές μεταβολές. Μεγάλο ποσοστό θετικών απαντήσεων υπάρχει στην προπόνηση και διατροφή με 53 απαντήσεις και η αμέσως επόμενη παράμετρος που έχεις τις περισσοτερες θετικές απαντήσεις είναι η προπόνηση και διατροφή και συμπληρώματα διατροφής με 26 απαντήσεις. Αρνητικές απαντήσεις δόθηκαν σε όλες τις παραμέτρους οι οποίες περιείχαν το ντόπινγκ. Συγκεκριμένα στο Πόσο μπορεί να σε βοηθήσει να πετύχεις το στόχο σου στον αθλητισμό το ντόπινγκ ή τα συμπληρώματα διατροφής και το ντόπινγκ, δόθηκαν 51 και 47 αρνητικές ερωτήσεις αντίστοιχα. Επιπλέον, 36 αρνητικές απαντήσεις δόθηκαν και στην παράμετρο προπόνηση και διατροφή και ντόπινγκ. Ως προς τις στάσεις και τις αντιλήψεις των ασκούμενων απο ηθικής άποψης και στην ερώτηση «Η χρήση απαγορευμένων ουσιών για να βελτιώσω την απόδοσή μου είναι μια ενέργεια: κακή-καλή, ανώφελη-ωφέλιμη, βλαβερήευεργετική, ανήθικη-ηθική, λάθος-σωστή, μη ασφαλής-ασφαλής, ανθυγιεινήυγιεινή, μη αποδεκτή-αποδεκτή», σε γενικότερα πλαίσια και σε μεγαλύτερο ποσοστό συμπληρώθηκαν περισσότερες απαντήσεις οι οποίες εκφράζουν την αρνητική παρέμβαση των απαγορευμένων ουσιών στους αθλητές. Συγκεκριμένα, 58 απαντήσεις (72,5%) απάντησαν πως η χρήση απαγορευμένων ουσιών είναι μια ενέργεια κακή, ενώ μόνο 2 άτομα (2,5%) θεώρησαν καλή τη συγκεκριμένη ενέργεια. Ανώφελη ενέργεια θεωρήθηκε απο 37 άτομα (46,3%), όμως υπήρξε και ένα 15% (12 άτομα) τα οπόια θεωρούν τη συγκεκριμένη ενέργεια ωφέλιμη. Βλαβερή ενέργεια θεωρείται από το 78,8% και δεν υπάρχουν καθόλου θετικές απαντήσεις ως προς την ευεργετικότητα της χρήσης απαγορευμένων ουσιών. Λάθος και ανήθικη ενέργεια την θεώρησαν το 68,8% και το 70% αντίστοιχα. Ένα μεγάλο ποσοστό επίσης 75%, θεωρεί μη 32

33 ασφαλής τη χρήση ουσιών και το 72,5 τη θεωρεί ανθυγιεινή. Τέλος, το 55% έχει την άποψη πως είνια μια μη αποδεκτή ενέργεια αλλά υπάρχει και ένα 16,3% που θεωρεί πως υπάρχει αποδοχή από το κοινωνικό σύνολο. Ως προς τον αντιληπτό έλεγχο συμπεριφοράς και στην ερώτηση «Πόσο νομίζεις ότι ελέγχεις το αν θα χρησιμοποίησεις απαγορευμένες ουσίες για να βελτιώσεις την απόδοσή σου», το 38,8% απαντήσε πως ελέγχει απόλυτα την ενέργεια αυτή, ενώ υπήρχε και ενα 10% που απάντησε πως το ελέγχει ελάχιστα. Στην ερώτηση «Αν το ήθελα θα μπορούσα να χρησιμοποίησω απαγορευμένες ουσίες για τη βελτίωση της απόδοσης μου»,υπάρχει ενδιαφέρον στις απαντήσεις καθώς και τα δύο άκρα παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό απαντήσεων με το 28,7% να διαφωνούν και το 30% να συμφωνούν απόλυτα. Στην ερώτηση «Πιστέυω πως ελέγχω απόλτα το αν θα χρησιμοποιήσω απαγορευμένες ουσίες για να βελτιώσω την απόδοσή μου», το 43,8% συμφωνεί απόλυτα, καθώς υπάρχει και ενα 15% το οποίο βρίσκεται στο αντίθετο άκρο. Ως προς τον πειρασμό και στην ερώτηση «Κατα πόσο θα έμπαινες στον πειρασμό να χρησιμοποιήσεις απαγορευμένες ουσίες έαν: σου το πρότεινε ο προπονητής σου», βλέπουμε 47 αρνητικές απαντήσεις ενώ μόνο 3 είναι θετικές, «ενα: πιστεύεις ότι οι περισσότεροι συναθλητές σου χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες» υπάρχουν 37 αρνητικές απαντήσεις και πάλι 3 θετικές, «έαν: προετοιμαζόσουν για ένα σπουδαίο αγώνα», έχουμε 32 αρνητικές απαντήσεις, 16 συμμετέχοντες οι οποίοι δε γνωρίζουν τι θα έπρατταν τελικά και 7 θετικές απαντήσεις, «έαν: η απόδοσή σου χρειαζόταν βελτίωση», υπάρχουν 40 αρνητικές απαντήσεις ενώ 38 άτομα συνολικά κυμαίνονται προς τις θετικές απαντήσεις, τέλος 2 μόλις άτομα είναι απόλυτα θετικά στην συγκεκριμένη αντίληψη. Ως προς την υποκειμενική νόρμα και στην ερώτηση «Οι περισσότεροι άνθρωπο που είναι σημαντικοί για εμένα θα ήθελαν/ενέκριναν/περίμεναν, να χρησιμοποιήσω απαγορευμένες ουσίες για να βελτιώσω την απόδοση μου», παρατηρούνται αρνητικές απαντήσεις στο 88,8% 68,8% και 71,3% αντίστοιχα καθώς υπάρχουν και ποσοστά περίπου του 2% οπου υπάρχει θετική απάντηση σε κάθε υποερώτημα. Ως προς την περιγραφική και στην ερώτηση «Πόσοι αθλητες στο ίδιο επίπεδο με σένα πιστεύεις οτι χρησιμοποιούν ουσίες και πόσοι κορυφαίοι αθλητές στην 33

34 Ελλάδα πιστεύεις ότι χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες», υπάρχουν μεγάλες αποκλησεις στα ποσοστά για το πρώτο υποερώτημα (2%-80%) ενώ στο δεύτερο υποερώτημα τα ποσοστά κινούνται σε μεγαλύτερους βαθμούς (20%- 98%). Ως προς την ηθική αποδέσμευση και στα ερωτήματα που αφορούν τις διαφορετικές αντιλήψεις των αθλητών για το ντόπινγκ, οι περισσότερες αρνητικές απαντήσεις αντιλήψεις παρατηρήθηκαν στα ερωτήματα «Το ντόπινγκ στην πραγματικότητα δε βλάπτει κανέναν», με 63 απαντήσεις καθώς και στο «Είναι αποδεκτό να χρησιμοποιείς απαγορευμένες ουσίες ντόπινγκ γιατι δε βλάπτουν». Τα ερωτήματα «Σε σύγκριση με τις παρανομίες που κάνουν οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή, το ντόπινγκ στον αθλητισμό δεν είναι πολύ σοβαρό» και «Είναι αποδεκτό για τους παίκτες να χρησιμοποιούν ντόπινγκ για να βοηθήσουν την ομάδα τους» συγκέντρωσαν τις λιγότερο αρνητικές απαντήσεις και τέλος το ερώτημα «Το ντόπινγκ είναι απλά ένας τρόπος να μεγιστοποιήσεις τις ικανότητες σου», παρουσιάζει ενδιαφέρον διότι ποικίλλει στις απαντήσεις οι οποίες χωρίζονται όλες περίπου στις 14 σε μια κλίμακα απο την απόλυτα αρνητική άποψη έως την θετική. Ως προς την πρόθεση και στο ερώτημα «Σκοπέυω/Πιστεύω/Είμαι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσω απαγορευμένες ουσίες για να βελτιώσω την απόδοσή μου», παρατηρούμε μεγάλο ποσοστό στις αρνητικές απαντήσεις στο 67,5% 66,3% και 71,3% αντίστοιχα ενώ και στα τρία υποερωτήματα, υπάρχει μόνο μια θετική απάντηση. Τέλος στον πίνακα με τα συμπληρώματα είτε αυτά είναι νόμιμα είτε παράνομα, παρατηρούμε αρνητικές απαντήσεις σε όλα τα σκευάσματα, ενω οι πρωτεΐνες και τα αμινοξέα καθώς και οι βιταμίνες με τα μέταλλα έχουν 39 και 53 θετικές απαντήσεις αντίστοιχα. Γλουταμίνη έχει 14 θετικές απαντήσεις και η κρεατίνη 16. Παρακάτω θα παρουσιαστούν τα διαγράμματα με τα στατιστικά στοιχεία που προέκυψαν απο την έρευνα. 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41