ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» Κλινική Κατεύθυνση ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΩΝ ΙΝΟΒΛΑΣΤΩΝ-23 (FGF-23) ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΟΣΤΙΚΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΧΡΟΝΙΩΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΛΟΥΤΡΑΔΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΩΝ ΙΝΟΒΛΑΣΤΩΝ-23 (FGF-23) ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΟΣΤΙΚΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΧΡΟΝΙΩΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ευστρατιάδης Γεώργιος Καθηγητής Παθολογίας Νεφρολογίας Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Παπαγιάννη Αικατερίνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεφρολογίας Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Καραγιάννης Αστέριος Καθηγητής Παθολογίας Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

4 Στην Ιερή Μνήμη της Μητέρας μου, που η αγάπη της ήταν αρωγός σε κάθε μου βήμα.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΝΜΤΗΣΕΩΝ....2 o o ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ...4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ..7 o o ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 7 ΜΟΡΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FGF o ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ FGF-23 ΣΤΟΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΠΡΩΤΕΙΝΗ ΚΛΩΘΏ O o o o o o o ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ FGF-23 ΜΕ ΜΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΟΝΤΑ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΟΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗΣ ΥΠΕΡΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟΣ..17 ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟΥ..19 Ο FGF-23 ΩΣ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΝΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ FGF Ο FGF-23 ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ...25 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ. 27 o ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 27 ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕΘΟΔΟΙ 27 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ.29 o o ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..57

6 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ACE: Angiotensin-converting-enzyme inhibitor, αναστολέας μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης anti-fgf-23: αντισώματα κατά του FGF-23 AVF: Arterivenous fistula, Αρτηριοφλεβική αναστόμωση Ca 2+ : Calcium, ασβέστιο CaSR: Calcium sencing receptors cfgf-23: C-terminal FGF-23, μεταβολισμένη μορφή FGF-23 CKD: Chronic Kidney Disease, Χρόνια Νεφρική Νόσος CKD-MBD: Chronic Kidney Disease - Mineral and Bone Disorder, Χρόνια Νεφρική Νόσος - Διαταραχές των ιόντων και των οστών. CRP: C reactive protein, C αντιδρώσα πρωτεΐνη dl: deciliters, δεκατόλιτρα FGF: Fibroblast growth factor, αυξητικός παράγοντας των ινοβλαστών FGFR: FGF receptors, υποδοχείς των FGF FRP4: Frizzled related protein-4, πρωτεΐνη που σχετίζεται με το φριζάρισμα-4 g: grams, γραμμάρια GFR: Glomerulal filtration rate, ρυθμό σπειραματικής διήθησης HDL: High density lipoprotein, Υψηλής περιεκτικότητας λιποπρωτεΐνη HPFS: Health Professionals Follow-Up Study, Μελέτη παρακολούθησης επαγγελματιών υγείας ifgf-23: Intact FGF-23, άθικτη μορφή FGF-23 2

7 IGF-1: Insulin-like growth factor 1, ινσουλινοειδής αυξητικός παράγοντας 1 IU: Intrernational units, διεθνείς μονάδες iv: Intravenous, ενδοφλέβια KDIGO: Kidney Disease Improving Global Outcomes kg: Kilograms, κιλά l: Liters, λίτρα LDL: Low density lipoprotein, Χαμηλής περιεκτικότητας λιποπρωτεΐνη mg: Milligrams, μιλιγραμμάρια min: Minutes, λεπτά ml: Milliliters, χιλιοστόλιτρα mrna: Messenger ribonucleic acid, αγγελιοφόρο ριβονουκλεϊκό οξύ Na/Pi IIa / NPT2a: Sodium / phosphate cotransporter type IIa, διαύλων συμμεταφοράς Na+-Pi τύπου ΙΙa Na/Pi IIa Na + : Sodium, νάτριο pg: Pictograms, πικογραμμάρια Pi: Phosphate, φωσφόρος PTH1R: Parathormone receptor type 1, υποδοχέας παραθορμόνης τύπου 1 R: Range, εύρος τιμών SD: Standard deviation, τυπική απόκλιση SGOT: Ασπαρτική τρανσαμινάση SGPT: Αλανινική τρανσαμινάση SPSS : Statistical Package for the Social Sciences TRPV5: Transient receptor potential cation channel subfamily 5, υποδοχέας 3

8 διαύλου διακίνησης κατιών υποκατηγορία 5 VDR: Vitamin D receptors, υποδοχείς καλσιτριόλης ΕΡΟ: Erythropoietin, ερυθροποιητίνη μg: Micrograms, μικρογραμμάρια ΡΤΗ: Parathormone, παραθορμόνη ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ AY: Αρτηριακή Υπέρταση ΑΕΕ: Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο ΑΚ: Αιμοκάθαρση ΑΜΕΑ: Αναστολέας του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης 2 ΑΤ2: Αγγειοτενσίνη 2 ΔΥΠΘ: Δευτεροπαθής Υπερπαραθυρεοειδισμός εβδ: Εβδομάδα ΚΦΚ: Κεντρικός Φλεβικός Καθετήρας μ.ο.: Μέσος όρος ΣΔ: Σακχαρώδης Διαβήτης ΣΝ: Σπειραματονεφρίτιδα ΧΝΝ: Χρόνια Νεφρική Νόσος 4

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με το τέλος της εργασίας αυτής ολοκληρώνεται ένας μεγάλος κύκλος σπουδών, η αρχή του χρονολογείται στο Σεπτέμβριο του Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. αποτελεί προνόμιο για όλους τους φοιτητές που έχουν την ευκαιρία να το ακολουθήσουν. Η άψογη οργάνωση που το διέπει, η δομή της θεματολογίας που διδάσκεται και ο ζήλος των διδασκόντων που συμμετέχουν σε αυτό διαμορφώνουν ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο παρέχει στους φοιτητές του τα απαραίτητα εφόδια για την καλλιέργεια ενός σωστά δομημένου ερευνητικού τρόπου σκέψης. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της εργασίας μου κ. Ευστρατιάδη Γεώργιο, Καθηγητή Παθολογίας - Νεφρολογίας Α.Π.Θ. για την ανάθεση αυτής της πρωτότυπης διπλωματικής εργασίας. Χωρίς τη συνδρομή του στην εκπόνησή της και τη συνεχή επίβλεψη του κατά τη συγγραφή, η ολοκλήρωση της παρούσας μελέτης θα ήταν αδύνατη. Ακόμα, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω ιδιαίτερα για το ότι με ώθησε στη συμμετοχή μου σε αυτό το μεταπτυχιακό πρόγραμμα με τη στήριξη που παρείχε σε μένα και την οικογένειά μου σε μια δύσκολη προσωπική στιγμή. Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλω στο μέλος της τριμελούς επιτροπής της παρούσας έρευνας κα Παπαγιάννη Αικατερίνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεφρολογίας Α.Π.Θ. Με την ερευνητική οξυδέρκεια που τη διακρίνει, την εμπειρία της πάνω στην οργάνωση της μεθοδολογίας της έρευνας και την καταρτισμένη γνώση της σχετικά με το θέμα, συνέδραμε ξεχωριστά στην πραγματοποίηση της διπλωματικής μου εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το μέλος της τριμελούς επιτροπής για τη μελέτη αυτή κ. Καραγιάννη Αστέριο, Καθηγητή Παθολογίας Α.Π.Θ. για την εμπιστοσύνη του και για την υποστήριξη που μου παρείχε καθόλη τη διάρκεια της εκπόνησής της. Ακόμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω του συναδέρφους κα Λιάκου Ελένη και κ. Τσιαντούλα Απόστολο, Ειδικοί Νεφρολόγοι, για την συνδρομή τους στη συγκέντρωση των στοιχείων των ασθενών που συμπεριελήφθησαν στη 5

10 μελέτη μας. Ένα ιδιαίτερο ευχαριστώ οφείλω στον κ. Διαμαντή Ζήση, Διευθυντή της Παθολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Κατερίνης, μέλος της οποίας υπήρξα κατά τη φοίτηση μου στο μεταπτυχιακό. Η επιτυχής συμμετοχή σε αυτό θα ήταν αδύνατη, δίχως την κατανόηση του και τη συνεχή στήριξή του. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου για τη συμπαράστασή τους και τη συνεχή ενθάρρυνση σε κάθε προσπάθεια μου για μια καλύτερη σταδιοδρομία. 6

11 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) αποτελεί μία από τις συχνότερες παθήσεις, με διαρκώς αυξανόμενη επίπτωση. Σε αυτήν αποδίδονται περίπου θάνατοι παγκοσμίως το 2010, ενώ ο επιπολασμός της στις Η.Π.Α. υπολογίζεται στο 16,8% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 20 ετών 1,2. Η ΧΝΝ αποτελεί μια πολυσυστηματική νόσο, με εκδηλώσεις από σχεδόν όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Για την αποτελεσματικότερη παρακολούθηση των ασθενών και την καλύτερη κατηγοριοποίηση των εκδηλώσεών της, η ΧΝΝ διακρίνεται σε πέντε στάδια ανάλογα με τον ρυθμό σπειραματικής διήθησης (glomerulal filtration rate, GFR) (πίνακας Ι). Κάθε ασθενής με GFR <60 ml/min για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από τρεις μήνες θεωρείται ότι πάσχει από ΧΝΝ 2. Πίνακας Ι: Στάδια της Χρόνιας Νεφρικής Νόσου ΣΤΑΔΙΟ ΧΝΝ GFR (ml/min/1.73 m2) Στάδιο 1 90 Στάδιο Στάδιο Στάδιο Στάδιο 5 < 15 Μια από τις συχνότερες επιπλοκές της αποτελούν οι διαταραχές του οστικού μεταβολισμού και κυρίως ο δευτεροπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός (ΔΥΠΘ). Μέχρι πρόσφατα στην παθογένεια του ΔΥΠΘ ήταν γνωστό πως συμμετέχουν τα αυξημένα επίπεδα φωσφόρου και η ανεπάρκεια της 1,25 βιταμίνης D (καλσιτριόλη), λόγω της προοδευτικής μείωσης της λειτουργικής νεφρικής μάζας. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες έδειξαν τη σημαντική εμπλοκή 7

12 του αυξητικού παράγοντα των ινοβλαστών 23 (fibroblast growth factor 23, FGF-23) στην παθοφυσιολογία του ΔΥΠΘ. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ του FGF-23 με κάποιους από τους δείκτες του οστικού μεταβολισμού καθώς και με την ύπαρξη, τη βαρύτητα και τη θεραπεία του ΔΥΠΘ σε ασθενείς με ΧΝΝ τελικού σταδίου υπό εξωνεφρική κάθαρση (αιμοκάθαρση). Ακόμα, θα πραγματοποιηθεί μελέτη της συσχέτισης του FGF-23 με δημογραφικά στοιχεία (φύλλο, ηλικία κλπ.), το ατομικό αναμνηστικό (αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία νόσος κλπ.) καθώς και με χαρακτηριστικά που αφορούν την αιμοκάθαρση (μέθοδος, φίλτρο κλπ.) ΜΟΡΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FGF-23 Ο FGF23 περιγράφηκε για πρώτη φορά το 2000 από τον Yamashita T. και τους συνεργάτες του. Αυτοί κατασκευάζοντας μία cdna βιβλιοθήκη από το γονιδίωμα ενός ποντικού κατάφεραν να απομονώσουν ένα μόριο με ιδιότητες φωσφατονίνης, όμοιο με όλες τις υπόλοιπες που ήταν μέχρι τότε γνωστές. Σε σειρά ανακάλυψης αυτό ήταν το 23ο μόριο και για τον λόγο αυτό του αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός FGF Ο όρος φωσφατονίνες αποδίδεται σε μια σειρά μορίων που έχουν ως βασικό σκοπό την ομοιόσταση και τη διατήρηση του ισοζυγίου του φωσφόρου (Pi) στο αίμα. Η δράση τους ασκείται κυρίως μέσω της αναστολής συμμεταφορέων Na + - Pi στα νεφρικά επιθηλιακά κύτταρα, αυξάνοντας με τον τρόπο αυτό την αππέκριση του φωσφόρου στα ούρα (φωσφατουρία). Στην κατηγορία αυτή υπάγονται, πέρα από τον FGF-23, η φωσφογλυκοπρωτεΐνη της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας (matrix extracellular phosphoglycoprotein- MEPE), η ρυθμιστική των επιπέδων του φωσφόρου ενδοπεπτιδάση του χρωμοσώματος Χ (phosphate regulating endopeptidase on the X chromosome, PHEX), ο αυξητικός παράγοντας των ινοβλαστών 7 (FGF-7) και η πρωτεΐνη που σχετίζεται με το φριζάρισμα-4 (frizzled related protein-4, FRP4) 4,5. 8

13 Η οικογένεια των αυξητικών παραγόντων των ινοβλαστών (FGF) αποτελείται από μια σειρά πολυπεπτιδίων που όλα περιέχουν έναν κοινό ομόλογο πυρήνα 120 αμινοξέων οργανωμένο σε μια τεταρτοταγή δομή της μορφής του β-πτυχωτού φύλλου. Μέχρι σήμερα, έχουν αναγνωρισθεί εννιά υποομάδες FGF στον άνθρωπο. Ο FGF-23 υπάγεται στην υποομάδα του FGF-19 στην οποία ανήκει ακόμα ο FGF-21 3,6. Ο FGF-23 είναι ένα πεπτίδιο αποτελούμενο από 251 αμινοξέα (εικόνα 1) και παράγεται στους οστεοβλάστες και τα οστεοκύτταρα, από γονίδιο το οποίο εδράζεται στο βραχύ άξονα του χρωμοσώματος 12, πιο συγκεκριμένα στη θέση 12p13 (εικόνα 2) και το οποίο περιέχει τρία εξώνια. Η τελική πρωτεΐνη διαμορφώνεται από τρία μέρη. Ένα σηματοδοτικό αμινοτελικό άκρο με 24 αμινοξέα, την κύρια δομή μεταξύ των αμινοξέων με μοριακή μάζα 32kD και ένα καρβοξυτελικό άκρο 71 αμινοξέων. Εικόνα 1: Τεταρτοταγής δομή FGF-23 Εικόνα 2: Γονίδιο του FGF-23 9

14 Κατά τη πορεία του στον μεταβολικό δρόμο, ο FGF-23 υφίσταται αποδόμηση του κεντρικού δομικού τμήματος, με αποτέλεσμα να απομένει ένα πεπτίδιο αποτελούμενο από το σηματοδοτικό μόριο και το καρβοξυτελικό άκρο. Επομένως, ο FGF-23 απαντάται στο πλάσμα σε δύο μορφές, την άθικτη (intact FGF-23, ifgf-23), η οποία είναι και βιολογικά δραστική και τη μεταβολισμένη μορφή, που περιλαμβάνει το καρβοξυτελικό άκρο της πρωτεΐνης (C-terminal FGF-23, cfgf-23) και η οποία δεν εμφανίζει δραστικότητα στο ισοζύγιο του φωσφόρου. Η ifgf-23 είναι η μορφή που κυκλοφορεί κατά συντριπτική πλειοψηφία στο πλάσμα με χρόνο ημίσεως ζωής που υπολογίζεται στα 58 λεπτά 3,6,7,8. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε πως πέρα από τα οστεοκύτταρα και τους οστεοβλάστες υπάρχουν και άλλοι ιστοί οι οποίοι έχει ανακαλυφθεί ότι συνθέτουν FGF-23. Όπως απέδειξαν ο Liu S. και οι συνεργάτες του αυτά είναι ο υποθάλαμος, τα χοριοειδή πλέγματα, ο θύμος αδένας, η καρδιά, οι ωοθήκες, οι όρχεις και οι παραθυρεοειδείς αδένες 9. Για τη δράση τους, όλες οι πρωτεΐνες της οικογενείας FGF, προσδένονται σε ειδικούς διαμεμβρανικούς υποδοχείς (πρωτεΐνες), οι οποίοι αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως υποδοχείς των FGF (FGF receptors, FGFR). Κάθε μόριο FGF αντιδρά με έναν διαφορετικό και συγκεκριμένο για αυτόν υποδοχέα FGFR. Συνολικά τέσσερα γονίδια εδράζονται στο ανθρώπινο γονιδίωμα για την κωδικοποίηση των υποδοχέων αυτών. Η μεγάλη ποικιλία της εμφάνισης των FGFR στον ανθρώπινο οργανισμό οφείλεται σε τροποποιήσεις που υφίσταται το μόριο της πρωτεΐνης μετά τη μετάφραση του mrna (μετα-μεταφραστική τροποποίηση). Κάθε FGFR αποτελείται από ένα ενδοκυττάριο τμήμα με δράση τυροσινικής κινάσης, ένα διαμεμβρανικό τμήμα και ένα εξωκυττάριο, το οποίο έχει την ικανότητα να αποκτά μια τεταρτοταγή δομή που μοιάζει με αυτή των ανοσοσφαιρινών. Στις FGFR ανευρίσκονται από ένας έως τρεις τέτοιοι σχηματισμοί που χαρακτηρίζονται με τα σύμβολα D 1 D 3 (εικόνα 3). Οι υποδοχείς με τους οποίους συνδέεται ο FGF-23 είναι οι FGFR1 και FGFR4 με τον πρώτο να παρουσιάζει σημαντικότερο ρόλο σε σχέση με αυτόν του δεύτερου 10,11,12,13. 10

15 Εικόνα 3: Τεταρτοταγής δομή του FGFR ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ FGF-23 ΣΤΟΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΠΡΩΤΕΙΝΗ ΚΛΩΘΏ Ο FGF-23 για την σύνδεσή του στον FGFR απαιτεί την ταυτόχρονη σύνδεση μιας πρωτεΐνης, με μορφολογία όμοια με την β-γλυκοσιδάση, η οποία στη βιβλιογραφία αναφέρεται με τον όρο πρωτεΐνη Κλωθώ. Η πρωτεΐνη αυτή έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί μια ιδιαίτερη τεταρτοταγή δομή με τον FGFR1c (υποτύπος c), αυξάνοντας με τον τρόπο αυτό τη χημική συγγένεια του υποδοχέα προς τον FGF-23 (εικόνα 4) 14,15. Εικόνα 4: Σύνδεση FGF-23 στον FGFR μέσω της Κλωθώ 11

16 Έχουν ταυτοποιηθεί δύο διαφορετικές καταστάσεις της πρωτεΐνης Κλωθώ. Στη μια από αυτές εμφανίζεται ως διαμεμβρανική και είναι προσαρμοσμένη στην κυτταρική μεμβράνη, ενώ με την άλλη μορφή κυκλοφορεί ελεύθερη στο πλάσμα και χαρακτηρίζεται ως διαλυτή (soluble). Στη βιβλιογραφία αναφέρεται πως η διαλυτή μορφή της πρωτεΐνης έχει φωσφατουρική δράση, μέσω της μείωσης των διαύλων συμμεταφοράς Na + -Pi τύπου ΙΙa (Na/Pi IIa), ανεξάρτητα από τον FGF Η Κλωθώ έχει μελετηθεί ιδιαίτερα από τους Nabeshima Y. και τους συνεργάτες του, οι οποίοι κατάφεραν να καταλήξουν στις βασικές δράσεις που εμφανίζει. Επιπρόσθετα της παραπάνω σύνδεσης που αναλύθηκε, η Κλωθώ ενεργοποιεί τους διαύλους TRPV5 που ρυθμίζουν τη διακίνηση ασβεστίου στον νεφρό. Ακόμα, προάγει την έκκριση παραθορμόνης και συμμετέχει στην ενδοκυττάρια αγωγή του σήματος της ινσουλίνης και του ινσουλινοειδή αυξητικού παράγοντα 1 (Insulin-like growth factor 1, IGF-1). Τέλος, φαίνεται πως κατά την εξέλιξη της ΧΝΝ η ποσότητα της διαλυτής Κλωθώ στα ούρα μειώνεται κατά την πρόοδο της νόσου 17,18. Η σημασία της Κλωθώ στην όλη σύνδεση καταδεικνύεται από πειράματα που έχουν πραγματοποιηθεί σε γενετικά τροποποιημένα ποντίκια, στα οποία είχε γίνει εξάλειψη και των δυο αλληλόμορφων γονιδίων της. Τα αποτελέσματα στα πειραματόζωα αυτά ήταν σχεδόν όμοια, οδηγώντας στον ίδιο φαινότυπο, με αυτόν άλλων γενετικά τροποποιημένα ζώων στα οποία είχαν εξαλειφθεί και τα δύο αλληλόμορφα γονίδια του FGF ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ FGF-23 ΜΕ ΜΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΟΝΤΑ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΟΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ Ο ρόλος του FGF-23 ως φωσφατονίνη καθιστά πολύ σημαντική τη σχέση των επιπέδων του με τα υπόλοιπα μόρια και τα ιόντα που εμπλέκονται στον οστικό μεταβολισμό και τη διατήρηση του ισοζυγίου φωσφόρου και ασβεστίου. Στη βιβλιογραφία υπάρχει πληθώρα ερευνών που μελετούν τη 12

17 μεταβολή του FGF-23 σε σχέση με τον φωσφόρο, την καλσιτριόλη, την PTH και το ασβέστιο. Η σχέση μεταξύ φωσφόρου και FGF-23 έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για πολλές έρευνες που δημοσιεύονται στη διεθνή βιβλιογραφία, με κυριότερη αυτή των Gutierrez OM και των συνεργατών του. Η παρούσα μελέτη αποτελεί κομμάτι της μεγάλης μελέτης χρονικής στιγμής (crosssectional) Health Professionals Follow-Up Study (HPFS) που διεξάγεται από το 1986 και περιλαμβάνει 1261 υγιή άτομα. Σε αυτή παρουσιάζεται αντίστοιχη διακύμανση των επιπέδων του προσλαμβανόμενου φωσφόρου με τις τροφές και των επιπέδων FGF-23 στο πλάσμα 20,21. Παρόλο που από πολλές επιδημιολογικές μελέτες συμπεραίνεται, πως τα επίπεδα του FGF-23 στο πλάσμα μεταβάλλονται αντίστοιχα με τα επίπεδα φωσφόρου, υπάρχουν και αρκετά πειραματικά δεδομένα που ασαφοποιούν τη σχέση αυτή. Συγκεκριμένα, η χορήγηση φωσφόρου ενδοφλεβίως σε πειραματόζωα δεν προκάλεσε την αναμενόμενη από τα βιβλιογραφικά δεδομένα αύξηση των επιπέδων του FGF-23 στο αίμα. Παρομοίως, σε καταμέτρηση του παραγόμενου FGF-23 από οστεοβλάστες, που είχαν αναπτυχθεί σε κυτταροκαλλιέργεια, δεν σημειώθηκε αύξησή του από την αύξηση του φωσφόρου μετά από χορήγηση του στη καλλιέργεια. Συνεπώς, θεωρείται πως η αύξηση ή μείωση του φωσφόρου στο πλάσμα προκαλεί αντίστοιχες μεταβολές στα επίπεδα του FGF-23, παρόλο που είναι απαραίτητη περαιτέρω έρευνα 20,22,23. Ο ρόλος της καλσιτριόλης στην διακύμανση των επιπέδων του FGF-23 είναι καθοριστικός. Η 1,25 βιταμίνη D αποτελεί ένα από τα μόρια-ρυθμιστές του προαγωγέα του γονιδίου του FGF-23. Πρόσδεσή της στη ρυθμιστική περιοχή του γονιδίου προκαλεί αύξηση της μεταγραφής του γονιδίου. Με τον τρόπο αυτό συμπεραίνεται πως αύξηση των επιπέδων της καλσιτριόλης, προκαλεί αύξηση στα επίπεδα του FGF-23, ενώ με τον ίδιο μηχανισμό μείωση της μεταγραφής παρατηρείται στη μείωση των επιπέδων της καλσιτριόλης στο πλάσμα. Η παραπάνω συσχέτιση επιβεβαιώνεται και από πειραματικά δεδομένα, καθώς τα επίπεδα του FGF-23 ήταν σχεδόν μη ανιχνεύσιμα σε γενετικά τροποποιημένα ποντίκια στα οποία είχαν εξαλειφθεί οι κυτταρικοί 13

18 υποδοχείς της καλσιτριόλης 23,24,25. Η PTH έχει τη δυνατότητα με την έκκρισή της να αυξάνει τα επίπεδα του FGF-23 με δύο τρόπους. Αρχικά, όπως είναι γνωστό από τη φυσιολογία του ανθρώπινου οργανισμού, η ΡΤΗ έχει την δυνατότητα να αυξάνει την παραγωγή της καλσιτριόλης και με τον τρόπο αυτό έμμεσα και τα επίπεδα του FGF-23. Ακόμα, η θετική συσχέτιση των επιπέδων της ΡΤΗ προς αυτά του FGF-23 ασκείται και άμεσα όπως απέδειξαν ο Lavi-Moshayoff V. και οι συνεργάτες του με το πείραμά τους. Η ρύθμιση αυτή ασκείται μέσω της αύξησης της μεταγραφής του FGF-23 που προκαλείται από την πρόσδεση της ΡΤΗ στον υποδοχέα PTH1R των οστεοκυττάρων. Έτσι πυροδοτούνται πολλαπλά σηματοδοτικά μονοπάτια του κυτταρικού μεταβολισμού, με κυριότερο αυτό που στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως Wnt pathway 26. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως παρόλο που η παραπάνω συσχέτιση έχει επιβεβαιωθεί και από άλλους ερευνητές, πλήρης έλλειψη της ΡΤΗ σε τροποποιημένα πειραματόζωα συνοδεύεται με αυξημένα επίπεδα του FGF-23. Στις περιπτώσεις απουσίας της παραθορμόνης, ο FGF-23 ασκεί κανονικά τη δράση του στο ισοζύγιο του φωσφόρου. Ωστόσο, μελέτες σε ασθενείς με πρωτοπαθή υποπαραθυρεοειδισμό, χωρίς φαρμακευτική αντιμετώπιση αποδεικνύουν πως για την αποτελεσματική διατήρηση των επιπέδων του φωσφόρου στο πλάσμα είναι απαραίτητη η δράση τόσο του FGF-23, όσο και της ΡΤΗ 26,27,28. Επιπρόσθετα, η υπερασβεστιαιμία περιγράφεται ως μια από τις ανεξάρτητες παραμέτρους που αυξάνουν τα επίπεδα του FGF-23. Ο Shimada T. και οι συνεργάτες του με τα πειράματά τους σε ποντικούς έδειξαν πως ο FGF-23 αυξάνεται στο πλάσμα όταν προκαλείται υπερασβεστιαιμία μέσω της από στόματος χορήγησης ασβεστίου σε πειραματόζωα, ακόμα και στις περιπτώσεις που γενετικά είχε απαλειφθεί η δράση της καλσιτριόλης 25. Εξίσου σημαντική, ωστόσο, κρίνεται και η ανάλυση του τρόπου με τον οποίο ο FGF-23 ασκεί τη δράση του στη μεταβολή των επιπέδων όλων των παραπάνω στοιχείων που εμπλέκονται στον οστικό μεταβολισμό. Ο FGF-23 με την αύξηση των επιπέδων του έχει τη δυνατότητα να 14

19 μειώνει τα επίπεδα του φωσφόρου στο πλάσμα. Η παραπάνω δράση ασκείται μέσω της μείωσης της επαναρρόφησης του φωσφόρου, μειώνοντας την έκφραση των συμμεταφορέων Na + και Ρi στο νεφρό και προκαλώντας με τον τρόπο αυτό φωσφατουρία 29. Τα επίπεδα της καλσιτριόλης σε σχέση με τον FGF-23 ρυθμίζονται με ένα τυπικό μοντέλο αρνητικής παλίνδρομης ρύθμισης. Έτσι, αύξηση του FGF- 23 προκαλεί μείωση της 1,25 βιταμίνης D. Ο FGF-23 μειώνει τη σύνθεση της βιταμίνης D μειώνοντας τη δράση της 1α-υδροξυλάσης (CYP27B1), η οποία καταλύει την διαδικασία ενεργοποίησης της καλσιδόλης (25-ΟΗ-D3) σε καλσιτριόλη (1,25-OH 2 -D3) και αυξάνει το μεταβολισμό της καλσιτριόλης από την 24-υδροξυλάση (CYP24Α1) 8,23,30. Παρόμοιο μοντέλο αρνητικής παλίνδρομης ρύθμισης ισχύει και για την ρύθμιση της παραγωγής της ΡΤΗ σε σχέση με την μεταβολή του FGF-23. Συνεπώς, αύξηση του FGF-23 επιφέρει μείωση της ΡΤΗ στο αίμα. Όπως υποστηρίζουν ο Ben-Dov I.Z. και οι συνεργάτες του με πείραμα που διεξήγαγαν σε ποντικούς, ο FGF-23 μετά την πρόσδεσή του στους πολυάριθμους FGFR που εκφράζονται στην επιφάνεια των παραθυρεοειδικών κυττάρων ενεργοποιείται μια οδός σηματοδοτικών πρωτεϊνών, η οποία αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία με τον όρο MAPK/ERK pathway. Αποτέλεσμα αυτής είναι η μείωση της μεταγραφής του γονιδίου της ΡΤΗ. Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν πειραματικές μελέτες που υποστηρίζουν πως ο FGF-23 έχει τη δυνατότητα να μειώνει και τον πολλαπλασιασμό των παραθυρεοειδικών κυττάρων 31,32,33. Τα βιβλιογραφικά δεδομένα σχετικά με την επίδραση του FGF-23 στη διακύμανση των επιπέδων του ασβεστίου στο πλάσμα είναι αρκετά περιορισμένα. Η μελέτη του Tebben P.J. και των συνεργατών του σε γυναίκες με κακοήθη νεοπλάσματα των ωοθηκών, στα οποία υπάρχει διαταραχή στην παραγωγή του FGF-23, υποστηρίζει πως όσο υψηλότερα ήταν τα επίπεδα του FGF-23, τόσο πιο σημαντική ήταν η υπασβεστιαιμία που παρατηρούνταν

20 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ Ο φωσφόρος (Ρi) αποτελεί ένα από βασικά ιοντικά στοιχεία του ανθρώπινου σώματος. Προσλαμβάνεται από τις τροφές, ενώ το ισοζύγιό του ρυθμίζεται μέσω της απορρόφησης από το έντερο, αλλά και της αποβολής του με τα ούρα. Στον ενήλικα, 88% του συνολικού ποσού του φωσφόρου σχηματίζει μαζί με το ασβέστιο (Ca 2+ ) τους κρυστάλλους υδροξυαπατίτη, το βασικό δομικό συστατικό των οστών, με χημικό μοριακό τύπο Ca 5 (PO 4 ) 3 (OH). Το υπόλοιπο 12% συμμετέχει στο σχηματικό σημαντικών δομών και μορίων, όπως τα νουκλεοτίδια του γενετικού υλικού, η κυτταρική μεμβράνη, η τριφωσφορική αδενοσίνη (ΑΤΡ), η κυκλική μονοφωσφορική αδενοσίνη (camp) καθώς συμμετέχει και στη διαδικασία της φωσφορυλίωσης των πρωτεϊνών. Στο πλάσμα ο φωσφόρος κυκλοφορεί με δύο διαφορετικές μορφές. Η πρώτη του μορφή είναι ως ανόργανο κατιόν, το οποίο και προσμετρούμε στον βιοχημικό έλεγχο ρουτίνας. Ακόμα, ανευρίσκεται ως μέρος οργανικών μορίων, όπως το φωσφορικό οξύ (H 3 PO 4 ). Οι βασικές ορμόνες που καθορίζουν το ισοζύγιο του φωσφόρου στον ανθρώπινο οργανισμό είναι η παραθορμόνη (PTH) που παράγεται από τους παραθυρεοειδείς αδένες και ο FGF-23. Φυσιολογικά, αύξηση της συγκέντρωσης του φωσφόρου στο πλάσμα προάγει την έκκριση PTH και FGF-23. Οι δύο αυτές ορμόνες προκαλούν φωσφατουρία, μειώνοντας την έκφραση των συμμεταφορέων Na + και Ρi στο εγγύς εσπειραμένο σωληνάριο. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η επαναρρόφηση του φωσφόρου και αποβάλλεται σε μεγαλύτερες ποσότητες με τα ούρα 29,35. Συγκεκριμένα, οι συμμεταφορείς νατρίου φωσφόρου που συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή είναι οι τύποι ΙΙa (NaPi-IIa ή NPT2a) και IIc (NaPi-IIc ή NPT2c). Όπως παρουσιάζεται στη βιβλιογραφία από τους Tenehouse H. και συνεργάτες, ο τύπος NPT2a είναι αυτός που δραστηριοποιείται κυρίως στη διαδικασία της επαναρρόφησης του φωσφόρου και επομένως η έκφρασή του αναστέλλεται κατά μεγαλύτερο ποσοστό στην προαναφερθείσα φωσφατουρία. Ωστόσο, ο πλήρης μηχανισμός με τον οποίο η PTH και ο FGF- 16

21 23 ασκούν τη δράση αυτή παραμένει προς το παρόν άγνωστος 29,36. Τέλος, σε περιπτώσεις αύξησης του ισοζυγίου του φωσφόρου σε υγιείς, ο FGF-23 παρεμβαίνει, άμεσα και έμμεσα, στη διαδικασία της απορρόφησής του και από τις τροφές στο έντερο. Η άμεση εμπλοκή του επιτυγχάνεται με την αναστολή της έκφρασης συμμεταφορέων νατρίου-φωσφόρου τύπου ΙΙb (NPT2b). Έμμεσα, ο FGF-23 μειώνει την απορρόφηση του φωσφόρου που προάγεται από τη δράση της καλσιτριόλης. Αποτέλεσμα των δύο αυτών δράσεων είναι η μείωση του προσλαμβανόμενου φωσφόρου και η αποβολή του με τα κόπρανα 8,30,37. ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗΣ ΥΠΕΡΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟΣ Δευτεροπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός (ΔΥΠΘ) καλείται η κατάσταση στην οποία παρατηρείται υπερπλασία των παραθυρεοειδών αδένων και αύξηση της παραγόμενης ΡΤΗ, ως αποτέλεσμα ενός συνεχούς ερεθίσματος. Η πιο συχνή αιτία του είναι η ΧΝΝ, καθώς αυτός αποτελεί μία από τις βασικές μεταβολικές διαταραχές που τη συνοδεύουν από τα πρώτα κιόλας στάδια 38. Μία άλλη αιτία για την εκδήλωση ΔΥΠΘ είναι η υποβιταμίνωση D. Η τελευταία παρατηρείται σε καταστάσεις μειωμένης έκθεσης στον ήλιο. Επίσης, μπορεί να προκληθεί από φάρμακα, όπως η φαινοβαρβιτάλη και η ριφαμπικίνη, που έχουν τη δυνατότητα να δραστηριοποιούν τα ένζυμα του κυτοχρώματος Ρ450 προς τον αυξημένο καταβολισμό της καλσιτριόλης. Ακόμα, σύνδρομα δυσαπορρόφησης της βιταμίνης D μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση των επιπέδων της στο αίμα 39. Οι διαταραχές του οστικού μεταβολισμού και των ιόντων ασβεστίου και φωσφόρου που παρατηρούνται στην ΧΝΝ αποτελούν τον παθοφυσιολογικό μηχανισμό της κατάστασης αυτής. Στις οδηγίες του KDIGO τα παραπάνω συνοψίζονται με τον όρο Chronic Kidney Disease - Mineral and Bone Disorder (CKD-MBD). Κλινικά τα αποτελέσματα της διαταραχής αυτής είναι η νεφρική οστεοδυστροφία, όσον αφορά τα οστά, αλλά και οι εξωσκελετικές 17

22 επασβεστώσεις μαλακών μορίων, με κυριότερη αυτή που παρατηρείται στα αγγεία 40. Η νεφρική οστεοδυστροφία μπορεί να εκδηλωθεί με τρεις διαφορετικές μορφές: την ινώδη κυστική οστεΐτιδα, την αδυναμική νόσο και την οστεομαλακία. Η διάγνωση και ο διαχωρισμός τους γίνεται με ιστομορφομετρική ανάλυση τμήματος του οστού μετά από βιοψία. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να συνυπάρχουν ακόμα και στον ίδιο ασθενή και όλες προκαλούν τα ίδια αποτελέσματα, μείωση της οστικής μάζας, πρόκληση οστεοπορωτικού τύπου καταγμάτων και εναπόθεση ασβεστίου εκτός των οστών 40,41. Η ινώδης κυστική οστεΐτιδα (Osteitis Fibrosa Cystica) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αύξηση της δραστηριότητας των οστεοκλαστών υπό την επίδραση της ΡΤΗ. Με τον τρόπο αυτό η οστική μάζα σταδιακά μειώνεται και η φυσιολογική μορφολογία του οστού υποκαθίσταται από ινώδη συνδετικό ιστό. Αυτός σχηματίζει κυστικές δομές στις επιφύσεις των οστών, αποδυναμώνοντας τη δομή του 41. Η αδυναμική νόσος (Adynamic Bone Disease) χαρακτηρίζεται από μειωμένη δραστηριότητα των οστεοβλαστών και των οστεοκλαστών στη σύνθεση κολλαγόνου και κρυστάλλων υδροξυαπατίτη. Αποτελεί τη βασική οστική διαταραχή που απαντάται σε ασθενείς με ΧΝΝ, ανεξάρτητα από την υποκατάσταση της νεφρικής λειτουργίας. Σύμφωνα με τον Coen G. και τους συνεργάτες του, η αδυναμική νόσος στους ουραιμικούς οφείλεται στην αντοχή των οστεοκυττάρων στην επίδραση της ΡΤΗ, παρά τα αυξημένα επίπεδά της στη ΧΝΝ 42. Οστεομαλακία, είναι εκείνη η μορφή του ΔΥΠΘ που χαρακτηρίζεται από τη μείωση του οστικού μεταβολισμού, ωστόσο το βασικό στοιχείο της είναι η μειωμένη εναπόθεση ιόντων ασβεστίου και φωσφόρου στους ιστούς. Η εμφάνιση της οστεομαλακίας έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό με τη διακοπή της χρήσης των αλουμινούχων φωσφοροδεσμευτικών, καθώς το αλουμίνιο είχε τη δυνατότητα απορρόφησής του από το έντερο και εναπόθεσης σε μεγάλο ποσοστό στα οστά 41,43. 18

23 Η εμφάνιση του ΔΥΠΘ στους ασθενείς με ΧΝΝ συσχετίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία με αυξημένη θνητότητα και θνησιμότητα. Ο βασικός λόγος του φαινομένου αυτού είναι η αγγειακή επασβέστωση, καθιστώντας την προσβολή των ασθενών από καρδιαγγειακά συμβάματα ιδιαίτερα αυξημένη. Η ηλικία του ασθενή και η διάρκεια ζωής υπό αιμοκάθαρση φαίνεται πως σχετίζονται με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου. Ωστόσο, η εμφάνιση ΔΥΠΘ, ήδη από το VI στάδιο της ΧΝΝ, καταδεικνύει την ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική θεραπευτική παρέμβαση των ιοντικών διαταραχών 44,45. ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΘΥΡΕΟ- ΕΙΔΙΣΜΟΥ Η σταδιακή έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας στη ΧΝΝ χαρακτηρίζεται από τη μειωμένη δυνατότητα του νεφρού για απομάκρυνση του φωσφόρου με τα ούρα, καθώς και την ελάττωση της παραγόμενης καλσιτριόλης. Το αποτέλεσμα της διαταραχής αυτής είναι η εμφάνιση υπερφωσφαταιμίας συνοδευόμενης από σημαντικού βαθμού υπασβεστιαιμία. Αυτές οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές αποτελούν δύο από τις βασικές μεταβολές που συνοδεύουν τη ΧΝΝ 46. Παράλληλα, ο FGF-23 αρχίζει να αυξάνεται από το ΙΙ ή το ΙΙΙ στάδιο της ΧΝΝ, πριν ακόμα αρχίσει να σημειώνεται η αύξηση του κυκλοφορούντα φωσφόρου. Στα προχωρημένα στάδια οι τιμές του FGF-23 αυξάνονται παράλληλα με αυτές του φωσφόρου, του γινομένου ασβεστίου φωσφόρου και της ΡΤΗ. Αξίζει να σημειωθεί πως στο προτελικό στάδιο (ΙV) της ΧΝΝ, αλλά και στους αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς, ο FGF-23 λαμβάνει τιμές 1000 φορές μεγαλύτερες από αυτές στα φυσιολογικά άτομα 47,48,49. Η αιτία της ανεξάρτητης αύξησης του FGF-23 στη ΧΝΝ είναι προς το παρόν ασαφής. Ο Larsson T. και οι συνεργάτες του υπέθεσαν πως αυτό οφείλεται σε μειωμένη κάθαρσή του, λόγω της έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας. Ωστόσο, ο Imanishi Υ. στη μελέτη που πραγματοποίησε με τους 19

24 συνεργάτες του, δεν παρατήρησε αύξηση της ποσότητας των μεταβολιτών του FGF-23, όπως θα ήταν λογικό στην περίπτωση που η αύξησή του οφειλόταν σε μειωμένη αποβολή του. Αντίθετα, παραθέτουν την υπόθεση της αυξημένης παραγωγής του. Συνεπώς, είναι κατανοητό πως η ερμηνεία του μηχανισμού της αύξησης του FGF-23 στη ΧΝΝ απαιτεί περεταίρω μελέτη για την πλήρη κατανόηση του 47,49. Η μείωση της καλσιτριόλης στο πλάσμα σε συνδυασμό με την αύξηση του φωσφόρου και την υπασβεστιαιμία προκαλούν διέγερση των παραθυρεοειδών προς τον σχηματισμό και την απελευθέρωση ΡΤΗ. Παρά το γεγονός του ότι ο FGF-23 καταστέλλει τη μείωση της ΡΤΗ, έμμεσα συμβάλει και αυτός στην αύξησή της μέσω της μείωσης της καλσιτριόλης. Επομένως, η αυξημένη παραγωγή της ΡΤΗ και του FGF-23 αποτελούν ομοιοστατικό μηχανισμό για την πρόκληση φωσφατουρίας και την αντιρρόπηση των μεταβολικών διαταραχών που συνοδεύουν τη ΧΝΝ. Αυτό επιτυγχάνεται μέχρι τη μείωση της GFR σε επίπεδα μικρότερα από 20 ml/min 8,46,50,51. Όμως, όσο εξελίσσεται η ΧΝΝ, η αύξηση των δύο αυτών ορμονών δεν επαρκεί για την διατήρηση των επιπέδων του φωσφόρου στο αίμα. Η αναπόφευκτη υπερφωσφαταιμία και η υπασβεστιαιμία, που συνοδεύουν τη ΧΝΝ, οδηγούν τελικά στην υπερπλασία των παραθυρεοειδών αδένων, λόγω της αυξημένης δραστηριότητάς τους. Ο ακριβής μηχανισμός της παραθυροϊδικής υπερπλασίας, παρόλο που βρίσκονται ακόμα υπό διερεύνηση, φαίνεται πως εμπλέκει τη μείωση της δραστικότητας των υποδοχέων ασβεστίου (calcium sencing receptors, CaSR) και των υποδοχέων της καλσιτριόλης (vitamin D receptors, VDR) που βρίσκονται στον παραθυρεοειδικό ιστό 46,50,52. Η εμπλοκή του FGF-23 στην παθοφυσιολογία του ΔΥΠΘ επιβεβαιώνεται πειραματικά από τον Hasegawa H. και τους συνεργάτες του. Μετά από χορήγηση αντισωμάτων κατά του FGF-23 (anti-fgf-23), σε ποντικούς με ΧΝΝ στο Ι ή ΙΙ στάδιο, παρατηρείται αύξηση της καλσιτριόλης, εξισορρόπηση των τιμών ασβεστίου και μείωση της παραγόμενης ΡΤΗ. Οι παραπάνω μεταβολές έχουν ως αποτέλεσμα να παρατηρείται σημαντική υπερφωσφαταιμία στα πειραματόζωα, λόγω της μείωσης του αποβαλλόμενου 20

25 φωσφόρου στα ούρα 53. Ο FGF-23 ΩΣ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΝΝ Παράλληλα με τις έρευνες για την κατανόηση του FGF-23 σε μοριακό επίπεδο και τη διερεύνηση της εμπλοκής του στον ΔΥΠΘ, στη διεθνή βιβλιογραφία δημοσιεύονται πολλές μελέτες που συσχετίζουν τον FGF-23 με την εξέλιξη της ΧΝΝ, καθώς και με την επιβίωση ή τα καρδιαγγειακά συμβάματα. Η αύξηση των επιπέδων του FGF-23 συνδέεται ανεξάρτητα με αυξημένη θνησιμότητα σε ασθενείς με ΧΝΝ. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγουν πολλές μελέτες ανεξάρτητα από το στάδιο της ΧΝΝ και την υποκατάσταση της νεφρικής λειτουργίας με αιμοκάθαρση ή όχι. Συγκεκριμένα, ο Gutierrez OM. και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν, πως παρά την άρση της επιρροής άλλων γνωστών επιβαρυντικών παραγόντων της ΧΝΝ με τη βοήθεια της στατιστικής, η συσχέτιση του FGF-23 με την θνησιμότητα παραμένει ισχυρή. Ακόμα, φαίνεται πως οι τιμές του FGF-23 ασκούν πολύ καλύτερα προγνωστικό ρόλο για την επιβίωση, σε σχέση με την υπερφωσφαταιμία σε ασθενείς με ΧΝΝ. Οι παρατηρήσεις αυτές οδήγησαν τον Juppner H. και τους συνεργάτες του στη υπόθεση περί τοξικής δράσης του FGF-23 στους ιστούς 54,55,56,57. Πέρα όμως από τη θνησιμότητα, ο FGF-23 συνδέεται ισχυρά και με την εμφάνιση καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 149 ασθενείς με ΧΝΝ παρατήρησε ισχυρή και ανεξάρτητη συσχέτιση των τιμών του cfgf-23 στο αίμα με την εμφάνιση οξέως εμφράγματος του μυοκαρδίου, αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, βαριάς περιφερικής αγγειακής νόσου και αυξημένης θνησιμότητας. Ο Kendrick J. και οι συνεργάτες του κατέληξαν σε παρόμοια αποτελέσματα με την προηγούμενη μελέτη. Συγκεκριμένα, σημειώνουν πως σε ασθενείς με ΧΝΝ, οι τιμές του 21

26 cfgf-23 συσχετίζονται πιο ισχυρά με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου σε σχέση με όλους του γνωστούς προδιαθεσικούς παράγοντες αυτής. Αξίζει να σημειωθεί πως η αναζήτηση πιθανής συσχέτισης του FGF-23 με την εμφάνιση καρδιαγγειακών συμβαμάτων, σε ασθενείς με φυσιολογική νεφρική λειτουργία, καταλήγουν σε αντικρουόμενα αποτελέσματα 56,58,59,60. Πολλές μελέτες καταδεικνύουν ισχυρή συσχέτιση του FGF-23 με όλους του προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Έτσι, ο FGF-23 εμφανίζει ιδιαίτερα αυξημένες τιμές σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακή υπέρταση, υπερήλικες, καπνιστές, παχύσαρκους ή πάσχοντες από χρόνια νοσήματα που συνοδεύονται από αυξημένα επίπεδα των δεικτών φλεγμονής. Το φαινόμενο αυτό αφορά όλους τους ασθενείς, ανεξάρτητα από την νεφρική τους λειτουργία 55,56,59,61. Η ερμηνεία της αυξημένης θνησιμότητας και της προσβολής από καρδιαγγειακά νοσήματα στους ασθενείς που εμφανίζουν αυξημένες τιμές FGF-23 αποδίδεται, πιθανότατα, στην θετική συσχέτιση των τιμών του με εμφάνιση υπερτροφίας της αριστεράς κοιλίας. Επιπλέον, στους ασθενείς αυτούς παρατηρείται μείωση του κλάσματος εξώθησης ανάλογα με την αύξηση των τιμών του FGF-23 62,63. Για την πειραματική επιβεβαίωση των ανωτέρω και την ερμηνεία της παθογένειας ο Faul C. και οι συνεργάτες του χορήγησαν in vitro FGF-23 σε κυτταροκαλλιέργεια αποτελούμενη από μυοκαρδιακά κύτταρα ποντικών. Τα αποτέλεσμα εμφανίζουν δοσοεξαρτώμενη ενεργοποίηση γονιδίων που σχετίζονται με υπερτροφία. Αντιθέτως, χρησιμοποιώντας έναν αναστολέα των FGFR πριν τη χορήγηση του FGF-23 κατόρθωσαν να προλάβουν την ενεργοποίηση των γονιδίων αυτών. Στη συνέχεια, επεκτείνοντας τα πειράματα τους σε ποντικούς με ΧΝΝ, στους οποίους ανιχνεύονταν αυξημένα ποσά FGF-23, κατόρθωσαν να προλάβουν την εμφάνιση υπερτροφίας στη αριστερή κοιλία με τη χορήγηση του ίδιου αναστολέα των FGFR 64. Αξίζει να σημειωθεί πως η δράση του FGF-23 στο μυοκάρδιο είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη της πρωτεΐνης Κλωθώ. Πειραματικά, επιβεβαιώνεται η εμφάνιση υπερτροφίας σε γενετικά τροποποιημένους ποντικούς, χωρίς αλληλόμορφα για την Κλωθώ, αλλά με αυξημένα επίπεδα 22

27 FGF-23. Τα ευρήματα αυτά, σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω οδηγούν στην επιβεβαίωση της υπόθεσης για ανεξάρτητη και άμεση τοξικότητα του FGF-23 σε ιστούς και πιο συγκεκριμένα στο μυοκάρδιο 64. Ο FGF-23 περιγράφεται στη βιβλιογραφία ως ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εξέλιξη της ΧΝΝ. Η αύξηση των επιπέδων του από τα πρώτα στάδια της ΧΝΝ και η απώτερη εμφάνιση υπερφωσφαταιμίας, χρησιμεύει ως προγνωστικός δείκτης στην εμφάνιση ΔΥΠΘ. Ωστόσο, η χρήση του FGF-23 ως προγνωστικού δείκτη για την επιδείνωση της ΧΝΝ φαίνεται να εμφανίζει σημασία από το στάδιο ΙV και μετά. Τα αντικρουόμενα αποτελέσματα στον τομέα αυτό καθιστούν την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα επιτακτική 55,56,65. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ FGF-23 Τα μέχρι σήμερα επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν την άμεση εμπλοκή του FGF-23 στον οστικό μεταβολισμό και την παθογένεια του ΔΥΠΘ. Επίσης, έχει επιβεβαιωθεί η συσχέτιση των τιμών του με τη θνησιμότητα στους νεφροπαθείς και την άμεση τοξικότητά του στο μυοκάρδιο. Για τους λόγους αυτούς, καθώς και για την πιθανή επιβαρυντική δράση του στην επιδείνωση της ΧΝΝ, η λήψη μέτρων για την μείωσή του φαντάζει σκόπιμη, παρά το γεγονός του ότι από κάποιους ερευνητές εκφράζεται προβληματισμός 54,56,64,66. Ο πρώτος τρόπος που περιγράφεται ως ένα από τα μέσα για τη μείωση του FGF-23 είναι η κατανάλωση τροφίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε φωσφόρο. Αυτό έχει επιβεβαιωθεί με μελέτη που πραγματοποιήθηκε τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε πειραματόζωα. Στις δύο περιπτώσεις αυτές, έγινε καταγραφή των επιπέδων του FGF-23 σε σχέση με την λήψη τροφών με χαμηλή περιεκτικότητα σε φωσφόρο (φρούτα και λαχανικά) ή υψηλή (κρέας). Οι παρατηρήσεις οδήγησαν στο συμπέρασμα της μείωσης του FGF-23 μετά από δίαιτα πλούσια σε φρούτα ή λαχανικά 67,68. Η από στόματος λήψη φωσφοροδεσμευτικών φαρμάκων μπορεί να 23

28 συμβάλλει επιπλέον στη μείωση του FGF-23. Πολλές μελέτες υποστηρίζουν πως η χορήγηση σεβελαμέρης, λανθάνιου, αλουμινίου ή μαγνησίου μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα του FGF-23 στο αίμα ασθενών με ΧΝΝ ή με φυσιολογική νεφρική λειτουργία. Η περίοδος της παρακολούθησης των ασθενών φαίνεται να διαφοροποιεί αρκετά τα αποτελέσματα, καθώς σε όλες τις περιπτώσεις η σημαντική μείωση στις τιμές του FGF-23 παρατηρείται από την έκτη εβδομάδα θεραπείας και μετά. Ακόμα, ως αποτελεσματικότερα φαίνονται πως είναι τα φωσφοροδευσμευτικά τα οποία δεν έχουν βάση το ασβέστιο 69,70. Η σινακαλσέτη (cinacalcet) αποτελεί μία από τις θεραπευτικές επιλογές για την αντιμετώπιση του ΔΥΠΘ δρώντας ως ασβεστιομιμητικό, δηλαδή ως αλλοστερικός αγωνιστής των υποδοχέων ασβεστίου στους ιστούς. Το μόριο της σινακαλσέτης συνδέεται στους υποδοχείς αυτούς στον παραθυρεοειδικό ιστό, μιμούμενο τη δράση ασβέστιο, διεγείροντας τους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Με τον τρόπο αυτό οι παραθυρεοειδείς αδένες αντιλαμβάνονται μια τεχνητή υπερπληθώρα του ασβεστίου, απαντώντας με καταστολή της παραγωγή της ΡΤΗ. Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα με ΧΝΝ υποδεικνύουν πως η σινακαλσέτη μπορεί να καταστείλει και τα επίπεδα του FGF-23. Ωστόσο, ο μηχανισμός της μεταβολής των τιμών του FGF-23, αν και δεν είναι πλήρως κατανοητός, μεταβάλλεται με το στάδιο της ΧΝΝ 71,72. Σε περιπτώσεις με ΧΝΝ προ τελικού σταδίου, η σινακαλσέτη προκαλεί μείωση του FGF-23 και της ΡΤΗ, αυξάνοντας έτσι και τα επίπεδα φωσφόρου στο αίμα. Αντίθετα, στην ΧΝΝ τελικού σταδίου η χορήγηση σινακαλσέτης προκαλεί μείωση του FGF-23 και της ΡΤΗ, αλλά και υπασβεστιαιμία. Επομένως, γίνεται κατανοητό πως η δράση της σινακαλσέτης για τη μείωση του FGF-23 δεν περιλαμβάνει τον φωσφόρο. Τα μόρια που εμπλέκονται πιθανότατα στη διαδικασία είναι η ΡΤΗ, η καλσιτριόλη και το ασβέστιο. Η μείωση της καλσιτριόλης από την σινακαλσέτη, σε ασθενείς με ΧΝΝ προτελικού σταδίου, είναι αυτή που μάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Ακόμα, η μείωση της ίδια της ΡΤΗ και η υπασβεστιαίμια, που επάγονται από την σινακαλσέτη, ενδεχομένως να συμμετέχουν στην πτώση των τιμών του FGF- 23, ανεξάρτητα από το στάδιο της ΧΝΝ 73,74,75,76,77. 24

29 Η χορήγηση καλσιτριόλης σε ασθενής με ΧΝΝ, ανεξάρτητα από το στάδιο της ΧΝΝ αποδεδειγμένα συνοδεύεται με βελτίωση της επιβίωσης. Παρόλα αυτά η καλσιτριόλη αυξάνει τα επίπεδα του FGF-23. Αξίζει να σημειωθεί πως, στις περισσότερες βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις, το παραπάνω φαινόμενο χαρακτηρίζεται ως «παράδοξο» και αμφισβητείται η σκοπιμότητα της θεραπείας με καλσιτριόλη, τονίζοντας πως περαιτέρω διερεύνηση κρίνεται απαραίτητη. Μια πιθανή ερμηνεία για την αντιφατικότητα των αποτελεσμάτων αποτελεί η διαφορετική απάντηση στην αύξηση του FGF- 23 σε κάθε ασθενή, υπό την επίδραση της καλσιτριόλης 54,66,72,78. Μελλοντικές στρατηγικές μείωσης του FGF-23 περιλαμβάνουν τη χρήση αντισωμάτων που θα τον αδρανοποιούν. Αυτά βρίσκονται υπό μελέτη για την θεραπεία της Χ φυλοσύνδετης υποφωσφαταιμίας, που χαρακτηρίζεται από πρωτοπαθή αύξηση του παραγόμενου FGF-23. Ωστόσο, η χρήση τους στην ΧΝΝ πιθανότατα να μην είναι αποτελεσματική, λόγω της υπέρμετρης αύξησης που μπορούν να προκαλέσουν στα επίπεδα του φωσφόρου και της καλσιτριόλης. Το γεγονός αυτό συμπεραίνεται από τις συνέπειες του πειράματος του Hasegawa H. και των συνεργατών του, που αναλύθηκε προηγουμένως. Ο Wolf M. στη βιβλιογραφική του ανασκόπηση για τον FGF- 23 διατυπώνει την υπόθεση πως η δημιουργία αντισωμάτων κατά των FGFR, που μεσολαβούν στην τοξική δράση του FGF-23 στο μυοκάρδιο, φαντάζουν πιο επωφελή για τους ασθενείς με ΧΝΝ 53,72,79. Ο FGF-23 ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Οι τιμές του FGF-23 παραμένουν αυξημένες και μετά τη νεφρική μεταμόσχευση για κάποιο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα, οι τιμές του αρχίζουν να μειώνονται σημαντικά μετά τον τρίτο μήνα, μέχρι την τελική σταθεροποίησή τους ένα χρόνο μετά τη μεταμόσχευση. Οι τιμές του FGF-23 πριν τη μεταμόσχευση μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρόβλεψη για τα επίπεδά του, σε περίοδο τριών μηνών μετά από αυτή 80,81,82. 25

30 Τα αυξημένα επίπεδα του FGF-23 κατά το πρώτο τρίμηνο είναι υπεύθυνα για την υποφωσφαταιμία που παρατηρείται στους ασθενείς αυτούς. Το φαινόμενο της αυξημένης τιμής του FGF-23 εικάζεται πως οφείλεται σε αυτόνομη παραγωγή από οστεοβλάστες. Τα κύτταρα αυτά είναι ανθεκτικά στα ανασταλτικά ερεθίσματα που δέχονται μετά τη μεταμόσχευση, καθώς είναι προσαρμοσμένα στην αυξημένη παραγωγή του 81,82. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται πως οι τιμές του FGF-23 πέραν του ενός χρόνου μετά τη μεταμόσχευση σχετίζονται με την GFR. Ωστόσο, τα επίπεδα των τιμών του σχετίζονται θετικά με τη θνησιμότητα στους μεταμοσχευμένους και τον κίνδυνο απόρριψης του μοσχεύματος 82,83. 26

31 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Η παρούσα μελέτη αποτελεί μία αναδρομική μελέτη χρονικής στιγμής (Cross Sectional). Σε αυτή εντάχθηκαν 80 ασθενείς με ΧΝΝ, στους οποίους η νεφρική λειτουργία υποκαθίσταται με αιμοκάθαρση (ΑΚ), για διάστημα μεγαλύτερο από τρεις μήνες. Οι ασθενείς αυτοί υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση στην Μονάδα Τεχνητού Νεφρού της Πανεπιστημιακής Νεφρολογικής Κλινικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο Ιπποκράτειο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Η εκπόνηση της μελέτης εγκρίθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή του Νοσοκομείου και δόθηκε έγγραφη συγκατάθεση από τους ασθενείς. Κριτήρια αποκλεισμού από τη μελέτη θεωρήθηκαν η ενεργός αυτοάνοση νόσος, η παρουσία ενεργού κακοήθειας, χρόνιες ηπατοπάθειες με επιρροή των τιμών της ασπαρτικής τρανσαμινάσης (SGOT) και της αλανινικής τρανσαμινάσης (SGPT), λήψη αντιβιοτικής αγωγής το τελευταίο εξάμηνο πριν από τη στιγμή έναρξης της παρακολούθησης και η λήψη κορτικοστεροειδών ή άλλου είδους ανασοκατασταλτικών φαρμάκων. Τα παραπάνω κριτήρια θεσπίστηκαν ώστε να αποφευχθεί πιθανή επιρροή τους στα επίπεδα των μελετώμενων παραμέτρων. ΜΕΘΟΔΟΙ Για κάθε χρονίως αιμοκαθαιρόμενο έγινε καταγραφή των δημογραφικών τους στοιχείων όπως είναι το φύλλο, η ηλικία, το ύψος και το βάρος. Ακόμα, έγινε καταγραφή της πρωτοπαθούς αιτίας της ΧΝΝ, όπως αυτή είχε διαγνωσθεί κατά την ένταξη του ασθενή στην αιμοκάθαρση. Σημειώθηκαν τα στοιχεία που αφορούν το ατομικό αναμνηστικό των ασθενών σχετικά με την ύπαρξη παθήσεων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η 27

32 αρτηριακή υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (ισχαιμικά ή αιμορραγικά) και η περιφερική αγγειακή νόσος. Επιπλέον, συγκεντρώθηκαν στοιχεία από το ιστορικό για την υποβολή σε μεταμόσχευση νεφρού και σε παραθυρεοειδεκτομή. Σχετικά με την αγωγή των ασθενών σημειώθηκαν δεδομένα που αφορούσαν την λήψη αντιυπερτασικών φαρμάκων, στατίνης, αντιπηκτικής αγωγής (ασπιρίνη κλοπιδογρέλη, τικλοπιδίνη, ηπαρίνη ή κουμαρινικά αντιπηκτικά), ερυθροποιητίνης, σιδήρου και φαρμάκων που εμπλέκονται στη θεραπεία του ΔΥΠΘ (διφωσφονικά, σεβελαμέρη ή άλλη φωσφοδεσμευτική αγωγή, ασβέστιο, λανθάνιο, παρακαλσιτόλη και σινακαλσέτη). Τα στοιχεία της αιμοκάθαρσης που μελετήθηκαν αφορούσαν την αγγειακή προσπέλαση, τη διάρκεια της συνεδρίας, τον τύπο της αιμοκάθαρσης και το φίλτρο που χρησιμοποιείται (τύπος μεμβράνης). Ως χρονική στιγμή έναρξης της καταγραφής των εργαστηριακών παραμέτρων θεωρήθηκε ο μήνας στον οποίο έγινε η καταμέτρηση της τιμής του FGF-23. Η τιμή των εργαστηριακών παραμέτρων για τη στιγμή αυτή θεωρήθηκε ως η βασική τιμή. Από το σημείο εκείνο, έγινε αναδρομική μελέτη των τιμών για διάστημα από 6 μήνες έως έναν χρόνο. Οι παρακάτω παράμετροι μελετήθηκαν για έξι μήνες: ουρία, κρεατινίνη, ασβέστιο, φωσφόρος, γινόμενο ασβεστίου-φωσφόρου, αλκαλική φωσφατάση, ολικά λευκώματα, αλβουμίνη, χοληστερόλη (ολική, HDL, LDL), τριγλυκερίδια, αιμοσφαιρίνη, φερριτίνη, λευκά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια και C αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP). Οι τιμές της PTH και ο υπολογισμός του δείκτη Kt/V βασίστηκαν σε μετρήσεις 12 μηνών πριν από το χρονικό σημείο έναρξη της καταγραφής των στοιχείων της μελέτης. Ο δείκτης μάζας σώματος, που χρησιμοποιήθηκε στις συγκρίσεις, υπολογίστηκε με τη χρήση του τύπου βάρος/(ύψος) 2. Επίσης, στη στατιστική ανάλυση των μεγεθών χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης αθηροσκλήρωσης. Αυτός, υπολογίστηκε από τον λόγο των μέσων τιμών της LDL χοληστερόλης προς την μέση τιμή της HDL χοληστερόλης. Για τη δοσολογία της χορηγούμενης ερυθροποιητίνης (ΕΡΟ) έγινε αναγωγή της εβδομαδιαίας δόσης σε χιλιόγραμμο βάρους σώματος για τον κάθε ασθενή. 28

33 Για την καταμέτρηση της συγκέντρωσης του άθικτου μορίου ifgf-23 στο πλάσμα χρησιμοποιήθηκε η ανοσοενζυμική μέθοδος ELISA, με τη χρήση εμπορικά διαθέσιμων αντιδραστηρίων (human intact FGF-23, Immutopics Inc, San Clemente CA, USA). Οι τιμές για τις υπόλοιπες εργαστηριακές παραμέτρους ελήφθησαν από τον τακτικό μηνιαίο έλεγχο των αιμοκαθαιρόμενων ασθενών, όπως αυτές παρέχονται από το Μικροβιολογικό εργαστήριο του νοσοκομείου. Για τη γενική αίματος χρησιμοποιήθηκε ο αναλυτής LH 750 Analyzer της εταιρείας Beckman Coulter και για τη βιοχημική ανάλυση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε ο 2x Olympus AV 2700 της εταιρείας Medicon. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ηλεκτρονική καταγραφή των τιμών πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του προγράμματος Microsoft Office Excel στην έκδοση 2007, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και στην κατασκευή των διαγραμμάτων. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων, αριθμητικά και γραφικά, πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού στατιστικού προγράμματος της ΙΒΜ, SPSS στην έκδοση 19. Το πρόγραμμα αυτό χρησιμοποιήθηκε και για την παρασκευή των γραφημάτων για τις περιπτώσεις που εμφανιζόταν στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ των μεταβλητών. Η σύγκριση των τιμών του FGF-23 με όλες τις προαναφερθείσες παραμέτρους βασίστηκε στη αντιπαράθεσή τους με τις βασικές τιμές των στοιχείων για τους ασθενείς της μελέτης. Ακόμα, διενεργήθηκε σύγκριση με το μέσο όρο (μ.ο.) των τελευταίων 6 ή 12 μηνών κατά περίπτωση, όπως αναλύθηκε προηγουμένως. Κατά την αναδρομή στις τιμές των δεδομένων παρατηρήθηκε, πως στους μηνιαίους εργαστηριακούς ελέγχους, εμφανιζόταν κάποιες ελλείψεις. Ο συνολικός αριθμός των παρατηρήσεων περιγράφεται στους πίνακες των αποτελεσμάτων με την παράμετρο «n», για τις περιπτώσεις που αυτός διαφοροποιείται από το σύνολο του πληθυσμού που είναι το 80. Στη σύγκριση των μεγεθών με n<80 ακολουθήθηκε η στατιστική μέθοδος της απαλοιφής του 29

34 ζεύγους των τιμών στο οποίο απουσιάζουν δεδομένα (listwise deletion ή complete case analysis). Η μέθοδος αυτή προτιμήθηκε λόγω του ότι ελαχιστοποιεί την στατιστική προκατάληψη (bias) σε σχέση με τις άλλες μεθόδους διαχείρισης των τιμών που λείπουν. Η μελέτη της κανονικής κατανομής των μεταβλητών έγινε με τη χρήση του κριτηρίου Kolmogorov-Smirnov για τις περιπτώσεις με αριθμό παρατηρήσεων n>50 και με το κριτήριο Shapiro-Wilk για τις περιπτώσεις με αριθμό παρατηρήσεων n<50. Όριο στατιστικής σημαντικότητας θεωρήθηκε το γενικά αποδεκτό στην βιβλιογραφία 5% (p=0,05). Οι ποσοτικές μεταβλητές των οποίων οι τιμές κατανέμονται κανονικά περιγράφονται με τον μέσο όρο (mean) και την τυπική απόκλιση (standard deviation, SD). Για την περιγραφή όσων η κατανομή τους διαφέρει από την κανονική (p<0,05) χρησιμοποιήθηκε η διάμεση τιμή (median) και το εύρος τιμών (range, R). Για τη σύγκριση της κατανομής των τιμών του FGF-23 στις ομάδες που ορίζονται από ποιοτικές μεταβλητές που διχοτομούν τον πληθυσμό (πχ. λήψη αγωγής ή όχι, ΑΥ στο ιστορικό ή όχι κλπ.) χρησιμοποιήθηκε η στατιστική δοκιμασία Student s t test για όσες η κατανομή του FGF-23 ήταν κανονική στις ομάδες και η δοκιμασία Mann-Whitney test για εκείνες που ο FGF-23 απέκλινε από την κανονικότητα. Στις περιπτώσεις που η ποιοτική μεταβλητή όριζε περισσότερες από δύο ομάδες παρατηρήσεων (π.χ. τύπος φίλτρου, τύπος ΕΡΟ κλπ), η διαφορά στην κατανομή του FGF-23 στις ομάδες εκτιμήθηκε με την μέθοδο ανάλυσης της διακύμανσης (ΑNOVA), όταν αυτή δε διέφερε από την κανονική και η μέθοδος Kruskal-Wallis test, όταν η κατανομή του FGF-23 στις ομάδες διέφερε σημαντικά από την κανονική. Τέλος, η μελέτη της συσχέτισης μεταξύ δύο ποσοτικών μεταβλητών που δεν κατανέμονται κανονικά πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του συντελεστή συσχέτισης Spearman (correlation coefficient). Για όλες τις στατιστικές συγκρίσεις που προαναφέρθηκαν όριο στατιστικής σημαντικότητας θεωρήθηκε το 5% (p=0,05). 30

35 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στη μελέτη εντάχθηκαν 80 ασθενείς, από αυτούς 39 (48,8 %) ήταν άντρες και (41 51,2%) γυναίκες. Η διάμεσος τιμή της ηλικίας τους ήταν 69,98 χρόνια με εύρος τιμών από 19 έως 88 χρονών. Τα υπόλοιπα σωματομετρικά τους στοιχεία, καθώς και το σύνολο των ποιοτικών μεταβλητών σχετικά με το ατομικό ιστορικό, τα στοιχεία της ΑΚ και την αγωγή που ελάμβαναν περιγράφονται στον πίνακα ΙΙ. Στους ασθενείς αυτούς παρατηρήθηκαν 17 διαφορετικές πρωτοπαθείς αίτιες για την εμφάνιση της ΧΝΝ, ενώ για 15 αιμοκαθαιρόμενους το πρωτοπαθές νόσημα δεν διαγνώσθηκε. Μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης εμφάνιζαν η διαβητική νεφροπάθεια και η πολυκυστική νόσος των νεφρών. Οι συχνότητες των νοσημάτων παρουσιάζονται στον πίνακα ΙΙΙ και απεικονιστικά στο γράφημα 1. Πίνακας ΙΙ: Σωματομετρικά στοιχεία, στοιχεία αιμοκάθαρσης, ατομικό ιστορικό και φαρμακευτική αγωγή του πληθυσμού Μεταβλητή Περιγραφικά Μεγέθη Μεταβλητών Φύλο Άντρες: 39 (48.8%) Γυναίκες: 41 (51.2%) Ηλικία (χρόνια) 63 (R=19-88) Μεταμόσχευση Όχι: 59 (73,8%) Ναι:21 (26,3%) Ύψος (m) 1,63 (R=1,42-1,82) Βάρος (kg) (SD=15.37) BMI (kg/m 2 ) (R=18,55-38,29) Προσπέλαση AVF Goretex ΚΦΚ 58 (72,5%) 10 (12,5%) 12 (15%) Τύπος ΑΚ Απλή On Line 54 (67.5%) 26 (32.5%) Μεμβράνη Φίλτρου Χελιξόνη Πολύαιθερσουλφόνη: Πολυσουλφόνη 6 (7,5%) 36 (45%) 38 (47,5%) Παραθυρεοειδεκτομή Όχι: 65 (81,3%) Ναι: 15 (18,7%) Σακχαρώδης Ναι:14 (17,5%) Όχι: 66 (82,5%) Διαβήτης Αρτηριακή Υπέρταση Όχι: 19 (23,8%) Ναι: 61 (76,3%) 31

36 Στεφανιαία Νόσος Όχι: 57 (71,3%) Ναι: 23 (28,7%) ΑΕΕ Όχι: 67 (83,8%) Ναι: 13 (16,3%) Περιφερική Αγγειοπάθεια Όχι: 62 (77,5%) Ναι: 18 (22,5%) Στατίνη Όχι: 51 (63,7%) Ναι: 29 (36,3%) ΑΜΕΑ Όχι: 72 (90%) Ναι: 8 (10%) ΑΤ 2 ανταγωνιστές Όχι: 65 (81,3%) Ναι: 15 (18,8%) Αποκλειστές Διαύλων Ca 2+ Όχι: 48 (60) Ναι: 32 (40%) Β-blocker Όχι: 31 (38,8%) Ναι: 49 (61,3%) Ασπιρίνη Όχι: 64 (80%) Ναι: 16 (20%) Κλοπιδογρέλη Όχι: 46 (57,5%) Ναι: 34 (42,5%) Τικλοπιδίνη Όχι: 78 (97,5%) Ναι: 2 (2,5%) Ηπαρίνη Όχι: 5 (6,2%) Ναι: 75 (93,8%) Ασενοκουμαρόλη Όχι: 79 (98,8%) Ναι: 1 (1,3%) ΕΡΟ Όχι: 18 (22,5%) Ναι: 62 (77,5%) Τύπος ΕΡΟ Δαρβεποετίνη Άλφα 29 (36,3%) Εποετίνη Βήτα 6 (7,5%) Εποετίνη Άλφα 11 (13,8%) Εποετίνη Ζήτα 16 (20%) Διφωσφονικά Όχι: 80 (100%) Ναι: 0 (0%) Σεβελαμέρη Όχι: 10 (12,5%) Ναι: 70 (87,5%) Ασβέστιο Όχι: 54 (67,5%) Ναι: 26 (32,5%) Λανθάνιο Όχι: 66 (82,5%) Ναι: 14 (17,5%) Άλλο φωσφοδεσμευτικό Όχι: 79 (98,8%) Ναι: 1 (1,3%) Συνδυασμός φωσφοδεσμευτικών Όχι: 69 (86,3%) Ναι: 11 (13,8%) Παρακαλσιτόλη Όχι: 32 (40%) Ναι: 48 (60%) Αλφακαλσιδόλη Όχι: 76 (95%) Ναι: 4 (5%) Σινακαλσέτη Όχι: 55 (68,8%) Ναι: 25 (31,2%) Παρακαλσιτόλη και Σινακαλσέτη Όχι: 58 (72,5%) Ναι: 25 (31,3%) Σίδηρος (iv) Όχι: 27 (77,5%) Ναι: 53 (22,5%) 32

37 Πίνακας ΙΙΙ: Συχνότητες πρωτοπαθών νοσημάτων Πρωτοπαθής Νόσος Συχνότητα Ποσοστό Grawitz 1 1,3% IgA Νεφροπάθεια 3 3,8% Άγνωστο 15 18,8% Αποφρακτική Νεφροπάθεια 7 8,8% Διαβητική Νεφροπάθεια 11 13,8% Εστιακή & Τμηματική ΣΝ 4 5% Κυστεουρητηρική Παλ/ση 4 5% Λιθιασική Πυελονεφρίτιδα 3 3,8% Μεμβρανώδης ΣΝ 1 1,3% Μεμβρανοπαραγωγική ΣΝ 1 1,3% Μονήρης Δυσπλαστικός Νεφρός 2 2,5% Πολυκυστική Νόσος 12 15% Σύνδρομο Alport 4 5% Ταχέως Εξελισσόμενη ΣΝ 2 2,5% Υπερτασική Νεφροπάθεια 3 3,8% Χρόνια Διάμεση Νεφρίτιδα 1 1,3% Χρόνια ΣΝ 5 6,3% Μεσαγγειουπερπλαστική ΣΝ 1 1,3% Σύνολο % Γράφημα 1: Συχνότητες πρωτοπαθών νοσημάτων 33

ΟΔΗΓΙΕΣ/ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ

ΟΔΗΓΙΕΣ/ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ 15 11528 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 2107298586 FAX: 2107237705 E-mail: nefreter@otenet.gr HELLENIC SOCIETY OF NEPHROLOGY 15 MEANDROU STR. ATHENS, 11528 GREECE TEL.: (+3021) 07298586

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΩΝ ΙΝΟΒΛΑΣΤΩΝ 23 ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ ΚΛΩΘΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΩΝ ΙΝΟΒΛΑΣΤΩΝ 23 ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ ΚΛΩΘΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5 ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΥΞΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΤΩΝ ΙΝΟΒΛΑΣΤΩΝ 23 ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ ΚΛΩΘΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5 Ε.Μάνου1, Η.Θώδης2, Γ.Άρσος3, Σ.Παναγούτσος2, Δ.Κατσαμπούκας3, Δ.Παπαδοπούλου1,

Διαβάστε περισσότερα

Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος "φακής" που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται

Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος φακής που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται Πρόκειται για 4 μικρούς αδένες στο μέγεθος "φακής" που βρίσκονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Οι αδένες αυτοί παράγουν μια ορμόνη που λέγεται παραθορμόνη και ρυθμίζει τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα. Ορμόνες

Διαβάστε περισσότερα

Chronic Kidney Disease. Ιωάννης Γ. Γριβέας,MD,PhD

Chronic Kidney Disease. Ιωάννης Γ. Γριβέας,MD,PhD Chronic Kidney Disease Ιωάννης Γ. Γριβέας,MD,PhD Η Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) επηρεάζει το 10-16% του πληθυσμού παγκοσμίως, έχει κακή πρόγνωση ιδιαίτερα σε ασθενείς

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Τι μας λέει και τι δε μας λέει το ασβέστιο ορού;

Τι μας λέει και τι δε μας λέει το ασβέστιο ορού; Ετήσιο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Υγρών, Ηλεκτρολυτών & Οξεοβασικής Ισορροπίας 10 ο Σεμινάριο Διαταραχές ύδατος και νατρίου 23 & 24 Σεπτεμβρίου 2016, ΚΟΜΟΤΗΝΗ Τι μας λέει και τι δε μας λέει το ασβέστιο

Διαβάστε περισσότερα

Νεφρική ρύθμιση Καλίου, Ασβεστίου, Φωσφόρου και Μαγνησίου. Βασίλης Φιλιόπουλος Νεφρολόγος Γ.Ν.Α «Λαϊκό»

Νεφρική ρύθμιση Καλίου, Ασβεστίου, Φωσφόρου και Μαγνησίου. Βασίλης Φιλιόπουλος Νεφρολόγος Γ.Ν.Α «Λαϊκό» Νεφρική ρύθμιση Καλίου, Ασβεστίου, Φωσφόρου και Μαγνησίου Βασίλης Φιλιόπουλος Νεφρολόγος Γ.Ν.Α «Λαϊκό» Κάλιο Το 98% του ολικού Κ + του σώματος βρίσκεται στο εσωτερικό των κυττάρων Το 2% στο εξωκυττάριο

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. 1. Εισαγωγή Εισαγωγή Σημασία των νεφρών στη ζωή Βιβλιογραφία Δομή και λειτουργία των νεφρών...

Περιεχόμενα. 1. Εισαγωγή Εισαγωγή Σημασία των νεφρών στη ζωή Βιβλιογραφία Δομή και λειτουργία των νεφρών... Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 1 1. Εισαγωγή... 1 2. Σημασία των νεφρών στη ζωή... 4 3. Βιβλιογραφία... 6 2. Δομή και λειτουργία των νεφρών... 7 1. Εισαγωγή... 8 2. Νεφρικά αγγεία... 9 3. Νεφρικό σπείραμα...

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

Τελικό κείμενο της Μελέτης. Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία

Τελικό κείμενο της Μελέτης. Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία Τελικό κείμενο της Μελέτης Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία Τα τελικά προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης (Advanced Glycation End products, ) είναι μόρια υψηλής δραστικότητας, τα οποία

Διαβάστε περισσότερα

Δισλιάν Β 1., Φεράρ Χαφούζ Α 2., Αστεριάδης Χ 3,4., Παναγιωτίδης Π 4

Δισλιάν Β 1., Φεράρ Χαφούζ Α 2., Αστεριάδης Χ 3,4., Παναγιωτίδης Π 4 Δισλιάν Β 1., Φεράρ Χαφούζ Α 2., Αστεριάδης Χ 3,4., Παναγιωτίδης Π 4 1. Π.Ι Κουτσού-ΠΕΔΥ Ξάνθης 2. Κ.ΥΣταυρούπολης-ΠΕΔΥ Ξάνθης 3. Π.Ι Αδριανής-Χωριστής-ΠΕΔΥ Δράμας 4. Διαβητολογικό Ιατρείο Γ.Ν Δράμας Ο

Διαβάστε περισσότερα

Νοσηλευτικά Πρωτόκολλα διαχείρισης καρδιολογικών ασθενών στην εξωνεφρική κάθαρση. Μονάδα Τεχνητού Νεφρού ΠΓΝ «Αττικόν», Αθήνα

Νοσηλευτικά Πρωτόκολλα διαχείρισης καρδιολογικών ασθενών στην εξωνεφρική κάθαρση. Μονάδα Τεχνητού Νεφρού ΠΓΝ «Αττικόν», Αθήνα Νοσηλευτικά Πρωτόκολλα διαχείρισης καρδιολογικών ασθενών στην εξωνεφρική κάθαρση { Μονάδα Τεχνητού Νεφρού ΠΓΝ «Αττικόν», Αθήνα Το νοσηλευτικό έργο στις ΜΤΝ Σκοπός της η παροχή εξειδικευµένης φροντίδας

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση ιατρικών δεδομένων

Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση ιατρικών δεδομένων Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση ιατρικών δεδομένων Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας ΑΠΘ Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ 1 ο βήμα : καταγραφή δεδομένων Το πιο πρακτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ

ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ε. ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΟΛΑΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ(ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΔΩΝ) ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α.Π.Θ ΟΙ ΠΑΡΑΘΥΡΕΟΕΙΔΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ. Σπύρος Ασλανίδης Ρευµατολόγος Ιπποκράτειο ΓΝΘεσσαλονικης

ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ. Σπύρος Ασλανίδης Ρευµατολόγος Ιπποκράτειο ΓΝΘεσσαλονικης ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ Σπύρος Ασλανίδης Ρευµατολόγος Ιπποκράτειο ΓΝΘεσσαλονικης Η χρόνια νεφρική νόσος (ΧΝΝ) αναγνωρίζεται σαν σηµαντικό πρόβληµα δηµόσιας υγείας 11% του γενικού πληθυσµού

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Στατίνες και σακχαρώδης διαβήτης Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Σακχαρώδης διαβήτης και καρδιαγγειακός κίνδυνος Μετα-ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ. Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου ο Συνέδριο ΔΕΒΕ

Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ. Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου ο Συνέδριο ΔΕΒΕ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ stnf arii ΚΛΙΝΙΚΗ Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2009 23 ο Συνέδριο ΔΕΒΕ Σκοπός της μελέτης Έλεγχος της πιθανής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΦΛΕΒΙΑ ΚΑΛΣΙΜΙΜΗΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ;

ΕΝΔΟΦΛΕΒΙΑ ΚΑΛΣΙΜΙΜΗΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ; ΕΝΔΟΦΛΕΒΙΑ ΚΑΛΣΙΜΙΜΗΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ; Λιαβέρη Παρασκευή Νεφρολόγος Πρότυπο Νεφρολογικό Κέντρο Αττικής Με την ευγενική υποστήριξη της Amgen DISCLOSURES AMGEN (HONORARIUM)

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΑΞΟΝΑΣ FGF23-KLOTHO ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5

Ο ΑΞΟΝΑΣ FGF23-KLOTHO ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5 Ο ΑΞΟΝΑΣ FGF23-KLOTHO ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΣΤΑΔΙΟΥ 1-5 Mάνου Ελένη1, Άρσος Γεώργιος2, Θώδης Ηλίας3, Παναγούτσος Στυλιανός3, Κατσαµπούκας Δηµήτριος2, Παπαγιάννη Αικατερίνη4, Παπαδοπούλου Δωροθέα1,

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμόσχευση Νεφρού. Το όργανο και η λειτουργία του :

Μεταμόσχευση Νεφρού. Το όργανο και η λειτουργία του : Μεταμόσχευση Νεφρού Το όργανο και η λειτουργία του : Το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου αποτελείται από τους νεφρούς, τους ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Σκοπός του συστήματος αυτού είναι

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Στατίνες στην πρωτογενή πρόληψη Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων Πρωτογενής πρόληψη : το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Αθήνα 8 Μαρτίου 2011 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ένας στους δυο θανάτους, ασθενών με Χρόνια Νεφρική Νόσο, οφείλεται σε καρδιαγγειακό επεισόδιο και όχι στη νόσο αυτή καθ αυτή!!! Αυτό ανέφερε

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΝΕΦΡΩΝ. Ερασμία Ψημένου

ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΝΕΦΡΩΝ. Ερασμία Ψημένου ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΝΕΦΡΩΝ Ερασμία Ψημένου Πολυκυστική Νόσος Νεφρών 4 η κατα σειρά αιτία ένταξης σε αιμοκάθαρση Σημαντική νοσηρότητα και πριν την ένταξη σε ΤΝ Υπεύθυνες πρωτεϊνες πολυκυστίνη 1 και 2 Πολλαπλασιασμός

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ

Η ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑTΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Η ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ Έλενα Κριτσέλη, MPH PhD Επιστημονικός Συνεργάτης Επιδημιολόγος Χρόνιων Παθήσεων, Α Πανεπιστημιακή Παιδιατρική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΠΑΛΟΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΙΑ ΜΗΤΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΦΡΙΚΗ ΟΣΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ: EΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΝΕΦΡΙΚΗ ΟΣΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ: EΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΦΡΙΚΗ ΟΣΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ: EΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Εισαγωγή Η Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από προοδευτική απώλεια της νεφρικής λειτουργίας με την πάροδο του χρόνου. Η

Διαβάστε περισσότερα

Συσχέτιση των επιπέδων ινσουλίνης νηστείας με την επίπτωση της υπογλυκαιμίας σε ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 που λαμβάνουν σουλφονυλουρίες

Συσχέτιση των επιπέδων ινσουλίνης νηστείας με την επίπτωση της υπογλυκαιμίας σε ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 που λαμβάνουν σουλφονυλουρίες Συσχέτιση των επιπέδων ινσουλίνης νηστείας με την επίπτωση της υπογλυκαιμίας σε ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 που λαμβάνουν σουλφονυλουρίες Κ. Κολόκας, Ι. Αβραμίδης, Σπ. Γέρου, Ι. Μπαλλαούρη, M.

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1]

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1] Ολόγοςλεπτίνης/αδιπονεκτίνης ως ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας 10ετούς καρδιαγγειακού κινδύνου σε ινσουλινοθεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1],

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΟΡΜΟΝΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΖΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΡΟΔΙΑΒΗΤΗ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΟΡΜΟΝΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΖΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΡΟΔΙΑΒΗΤΗ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΟΡΜΟΝΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΖΗΣ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΠΡΟΔΙΑΒΗΤΗ Αντωνοπούλου Βασιλική 1, Τσεκμεκίδου Ξανθίππη 1, Ράπτη Ελένη 1, Γραμματίκη

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την birisioan Πέμπτη, 23 Φεβρουάριος :36 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 23 Φεβρουάριος :12

Συντάχθηκε απο τον/την birisioan Πέμπτη, 23 Φεβρουάριος :36 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 23 Φεβρουάριος :12 Οι παραθυρεοειδείς είναι συνήθως τέσσερις αδένες, με μέγεθος και εμφάνιση σαν μια φακή, που βρίσκονται συνήθως ανά δύο στην οπίσθια επιφάνεια κάθε λοβού του θυρεοειδή. Αυτοί είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Α. ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΣΕ ΜΕΤΡΗΣΗ ΟΣΤΙΚΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ (ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ): ΗΛΙΚΙΑ < 50 ΕΤΩΝ: Κατάγματα χαμηλής βίας

Διαβάστε περισσότερα

MESODA. Διαβητολογικό Κέντρο Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο»

MESODA. Διαβητολογικό Κέντρο Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο» Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟ ΣΤΟ ΚΑΡΔΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΑΡΡΥΘΜΙΣΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2: ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ MESODA Αγγελική Αγγελίδη, Ευάγγελος Φουστέρης,

Διαβάστε περισσότερα

gr

gr Η επίδραση της περίσσειας θυρεοειδικών ορµονών στα οστά ήταν γνωστή πριν από την εµφάνιση των αντιθυρεοειδικών φαρµάκων. Μία από τις πρώτες αναφορές καταγράφηκε το 1891από τον von Recklinghausen και αναφέρει

Διαβάστε περισσότερα

Νικόλαος Μπουντουβής Ενδοκρινολόγος

Νικόλαος Μπουντουβής Ενδοκρινολόγος Νικόλαος Μπουντουβής Ενδοκρινολόγος Εργαστήριο Έρευνας Παθήσεων Μυοσκελετικού Συστήματος Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα 2012 2013 Νοσοκομείο ΚΑΤ, 17 Ιανουαρίου 2013 Παραθυρεοειδείς αδένες 1880 Ο Σουηδός φοιτητής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΑΣ 1 Έλεγχος της ενέργειας Τα πραγματικά «Βιοκαύσιμα» 2 Υδατανθρακούχα τρόφιμα 3 Σημασία της ρύθμισης κατανάλωσης

Διαβάστε περισσότερα

Ανθρώπινο σώμα: 1200 gr Ca. 99% στα οστά και τα δόντια Το υπόλοιπο βρίσκεται στους ιστούς

Ανθρώπινο σώμα: 1200 gr Ca. 99% στα οστά και τα δόντια Το υπόλοιπο βρίσκεται στους ιστούς ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Ανθρώπινο σώμα: 1200 gr Ca 99% στα οστά και τα δόντια Το υπόλοιπο βρίσκεται στους ιστούς ΡΟΛΟΣ ΕΞΩΚΥΤΤΑΡΙΟΥ Ca ++ Μυϊκή συστολή Συναπτική διαβίβαση Συσσώρευση αιμοπεταλίων Πήξη του αίματος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΛΕΤΑ Διευθύντρια Μονάδας Τεχνητού Νεφρού Νεφρολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ GENERAL. Με την ευγενική υποστήριξη της Amgen

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΛΕΤΑ Διευθύντρια Μονάδας Τεχνητού Νεφρού Νεφρολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ GENERAL. Με την ευγενική υποστήριξη της Amgen ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΛΕΤΑ Διευθύντρια Μονάδας Τεχνητού Νεφρού Νεφρολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ GENERAL Με την ευγενική υποστήριξη της Amgen AMGEN SANOFI GENESIS pharma } Ενδοφλέβια χορήγηση etelcalcetide και παρακολούθηση

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3],

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΕΦΡΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΕΦΡΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΕΦΡΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΥΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΣΥ Γ.Ν.Α ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Wednesday, March 4, 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ασθενείς με ΧΝΑ αποτελούν το 11% του

Διαβάστε περισσότερα

Π. Σταφυλάς, Π. Σαραφίδης, Σ. Γουσόπουλος, Π. Γεωργιανός, Ο. Σαμόγλου, Α.Κανάκη, Λ. Χατζηϊωαννίδης, Χ. Καλίτσης, Π. Ζεμπεκάκης, Α. Λαζαρίδης.

Π. Σταφυλάς, Π. Σαραφίδης, Σ. Γουσόπουλος, Π. Γεωργιανός, Ο. Σαμόγλου, Α.Κανάκη, Λ. Χατζηϊωαννίδης, Χ. Καλίτσης, Π. Ζεμπεκάκης, Α. Λαζαρίδης. 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Υπέρτασης Με Διεθνή Συμμετοχή 5 7 Μαρτίου 2009, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα. Π. Σταφυλάς, Π. Σαραφίδης, Σ. Γουσόπουλος, Π. Γεωργιανός, Ο. Σαμόγλου, Α.Κανάκη, Λ. Χατζηϊωαννίδης,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ;

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΟΙΑ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ; Ελένη Α. Φράγκου Νεφρολόγος ΧΩΡΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΟΡΗΓΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΖΑΪΥΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ.

ΠΑΖΑΪΥΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ. Γιατί μας απασχολεί Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2 συνοδεύονται από μικρο και μακροαγγειακές επιπλοκές Σημαντικότερη αιτία νοσηρότητας και θνητότητας του διαβητικού πληθυσμού Ο κίνδυνος για καρδιαγγειακή

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρολυτικές διαταραχές των αλκοολικών. Γεώργιος Τουλκερίδης, Νεφρολόγος, Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας, Κύπρος

Ηλεκτρολυτικές διαταραχές των αλκοολικών. Γεώργιος Τουλκερίδης, Νεφρολόγος, Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας, Κύπρος Ηλεκτρολυτικές διαταραχές των αλκοολικών Γεώργιος Τουλκερίδης, Νεφρολόγος, Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας, Κύπρος Αλκοολισμός Διαταραχή από χρήση αλκοόλ (αιθανόλη C 2 H 6 O) 208.000.000 αλκοολικοί σε όλο τον

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗΣ Η ακριβής ρύθμιση των ιόντων υδρογόνου (Η

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ Κυριακή Σταματέλου Ειδικός Νεφρολόγος, MBA Τι είναι η νεφρολιθίαση; Η νεφρολιθίαση λέγεται κοινά «πέτρες στα νεφρά» και είναι γνωστή στην ανθρωπότητα από τα αρχαία χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισµός ασβεστίου και φωσφόρου σε χρόνια νεφρική νόσο (πριν το τελικό στάδιο)

Μεταβολισµός ασβεστίου και φωσφόρου σε χρόνια νεφρική νόσο (πριν το τελικό στάδιο) Μεταβολισµός ασβεστίου και φωσφόρου σε χρόνια νεφρική νόσο (πριν το τελικό στάδιο) Βλάστη 2011 Ca Ca P PTH FGF23 P vitamin D P P Ca Ca Ελένη Μάνου, ΕΑ νεφρολογίας Γ.Ν. Παπαγεωργίου, Θεσσαλονίκη Εισαγωγικά

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ

ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ. ΥΓΙΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥΣ Παγκόσμια Ημέρα Νεφρού Η Παγκόσμια Ημέρα Νεφρού εορτάζεται από το 2006 κάθε χρόνο τη δεύτερη Πέμπτη του Μαρτίου στοχεύοντας στην κινητοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ Εισαγωγή Η πρόληψη των επεισοδίων οξείας απόρριψης και η μακροχρόνια διατήρηση του νεφρικού μοσχεύματος αποτελούν

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες φλεγμονής και ενεργοποίησης των Τ-λεμφοκυττάρων σε ασθενείς με διαβητική νεφροπάθεια

Δείκτες φλεγμονής και ενεργοποίησης των Τ-λεμφοκυττάρων σε ασθενείς με διαβητική νεφροπάθεια Δείκτες φλεγμονής και ενεργοποίησης των Τ-λεμφοκυττάρων σε ασθενείς με διαβητική νεφροπάθεια Ι.Θ. Λαμπροπούλου 1, Μ. Στάγκου 1, Π. Σαραφίδης 1, Π. Γιαμαλής 1, Ι. Τσουχνικάς 1, Τ. Διδάγγελος 2, Γ. Ευστρατιάδης

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗΣ

ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΕΜΠΙΒΟΛΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΡΜΠΕΣΑΡΤΑΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΗ ΑΟΡΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗΣ ΣΚΛΗΡΙΑΣ ΣΕ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗΣ Χ. Λουτράδης,1

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Αδένες Έκκρισης Ορμονών Υπόφυση Θυρεοειδής Αδένας Παραθυροειδείς

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ 1 ΙΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ: ΕΡΙΦΥΛΗ ΚΥΡΙΑΖΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μεικτή αθηρογόνος δυσλιπιδαιμία: βελτιώνοντας το συνολικό λιπιδαιμικό προφίλ

Μεικτή αθηρογόνος δυσλιπιδαιμία: βελτιώνοντας το συνολικό λιπιδαιμικό προφίλ Μεικτή αθηρογόνος δυσλιπιδαιμία: βελτιώνοντας το συνολικό λιπιδαιμικό προφίλ Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας ΑΠΘ Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ LDL-C : μείζων

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, MD ΕΙΔΙΚΟΣ ΝΕΦΡΟΛΟΓΟΣ Επικ.ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Β ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΓΝ ΒΟΛΟΥ «ΑΧΙΛΛΟΠΟΥΛΕΙΟΝ»

ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, MD ΕΙΔΙΚΟΣ ΝΕΦΡΟΛΟΓΟΣ Επικ.ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Β ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΓΝ ΒΟΛΟΥ «ΑΧΙΛΛΟΠΟΥΛΕΙΟΝ» ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, MD ΕΙΔΙΚΟΣ ΝΕΦΡΟΛΟΓΟΣ Επικ.ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Β ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΓΝ ΒΟΛΟΥ «ΑΧΙΛΛΟΠΟΥΛΕΙΟΝ» Chronic Kidney Disease Improving Patient Outcomes in the Primary Care Setting

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C ΟΡΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΟΞΕΙΑΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ( Acute kidney injury )

ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C ΟΡΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΟΞΕΙΑΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ( Acute kidney injury ) ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C ΟΡΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΟΞΕΙΑΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ( Acute kidney injury ) Α. Δραγαμεστιανού, Α. Κουτρουμπέλη, Ι. Κοντοτέζα, Δ. Θεοφιλοπούλου, Ε.Μαυρομμάτη, Γ.Μαρόπουλος. Βιοχημικό

Διαβάστε περισσότερα

Υπολιπιδαιμική αγωγή σε ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο

Υπολιπιδαιμική αγωγή σε ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο Υπολιπιδαιμική αγωγή σε ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Χρόνια νεφρική νόσος : ορισμός και

Διαβάστε περισσότερα

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος»

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ Νικολούδη Μαρία Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» Ο όρος δυσλιπιδαιμία εκφράζει τις ποσοτικές και ποιοτικές διαταραχές των λιπιδίων του αίματος. Τα λιπίδια όπως η χοληστερόλη και

Διαβάστε περισσότερα

Διαφοροποιήσεις Κατά Την Νευροψυχολογική Εκτίμηση Μεταξύ Ασθενών Με Ήπια Νοητική Διαταραχή και Ήπια νοητική Διαταραχή και Διαβήτη

Διαφοροποιήσεις Κατά Την Νευροψυχολογική Εκτίμηση Μεταξύ Ασθενών Με Ήπια Νοητική Διαταραχή και Ήπια νοητική Διαταραχή και Διαβήτη 9th Panhellenic Interdisciplinary Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Διαφοροποιήσεις Κατά Την Νευροψυχολογική Εκτίμηση Μεταξύ Ασθενών Με Ήπια Νοητική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Διάλεξη 5: Σακχαρώδης Διαβήτης και Άσκηση Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς, Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 5 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΛΥΚΟΖΥΛΙΩΜΕΝΗ ΑΛΒΟΥΜΙΝΗ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

Η ΓΛΥΚΟΖΥΛΙΩΜΕΝΗ ΑΛΒΟΥΜΙΝΗ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ 31o Πανελλήνιο Ετήσιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Εκπαίδευσης για τον Σακχαρώδη Διαβήτη Η ΓΛΥΚΟΖΥΛΙΩΜΕΝΗ ΑΛΒΟΥΜΙΝΗ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΑΙΜΟΚΑΘΑΙΡΟΜΕΝΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 23 Νοέμβριος :22

Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 23 Νοέμβριος :22 Δημήτρης Ι. Χατζηδάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας - Ενδοκρινολογίας, Υπεύθυνος Ενδοκρινολογικής Mονάδας Β' Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΞΕΟΒΑΣΙΚΗΣ Η ακριβής ρύθμιση των ιόντων υδρογόνου (Η

Διαβάστε περισσότερα

Δυσλιπιδαιμία και καρδιαγγειακός κίνδυνος

Δυσλιπιδαιμία και καρδιαγγειακός κίνδυνος Ομοιότητες και διαφορές στην αντιμετώπιση ασθενή υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου με πρωτοπαθή υπερχοληστερολαιμία έναντι ασθενή με μεικτή αθηρογόνο δυσλιπιδαιμία Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

«Επιπολασμός της υπερκαλιαιμίας σε ασθενείς με και χωρίς σακχαρώδη διαβήτη ανάλογα με το επίπεδο της νεφρικής λειτουργίας»

«Επιπολασμός της υπερκαλιαιμίας σε ασθενείς με και χωρίς σακχαρώδη διαβήτη ανάλογα με το επίπεδο της νεφρικής λειτουργίας» 2. Νεφρολογική κλινική Α.Π.Θ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, Θεσσαλονίκης «Επιπολασμός της υπερκαλιαιμίας σε ασθενείς με και χωρίς σακχαρώδη διαβήτη ανάλογα με το επίπεδο της νεφρικής λειτουργίας» Π. Τολίκα¹,

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Δυσλιπιδαιμία και άνοια Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Επιδημιολογία άνοιας Υπολογίζεται ότι 24,3 εκατομμύρια άτομα στον

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών

Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών Ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός είναι μια «αθόρυβη», «σιωπηρή» και παραγνωρισμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΕΣΙΜΗ ΤΟΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε μόνο ενέσιμα φάρμακα και μόνο στο σημείο που πάσχει. ΜΕΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Ξεκίνησε στη λογική του γιατί να μη χορηγήσω ένα αντιφλεγμονώδες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Είδη μεταβλητών Ποσοτικά δεδομένα (π.χ. ηλικία, ύψος, αιμοσφαιρίνη) Ποιοτικά δεδομένα (π.χ. άνδρας/γυναίκα, ναι/όχι) Διατεταγμένα (π.χ. καλό/μέτριο/κακό) 2 Περιγραφή ποσοτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ hs-crp ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΉ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΠΟΝΙΝΗΣ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ hs-crp ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΉ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΠΟΝΙΝΗΣ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ hs-crp ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΉ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΠΟΝΙΝΗΣ ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ Φ Τρυποσκιάδης 1, Α Κουτσοβασίλης 2, Δ Λεβισιανού 2, Γ Κουκούλης 1, Ι Σκουλαρίγκης

Διαβάστε περισσότερα

ιονύσιος Τσαντίλας 1, Απόστολος Ι. Χαζητόλιος 2, Κωνσταντίνος Τζιόμαλος 2, Τριαντάφυλλος ιδάγγελος 2, ημήτριος Παπαδημητρίου 3, ημήτριος Καραμήτσος 2

ιονύσιος Τσαντίλας 1, Απόστολος Ι. Χαζητόλιος 2, Κωνσταντίνος Τζιόμαλος 2, Τριαντάφυλλος ιδάγγελος 2, ημήτριος Παπαδημητρίου 3, ημήτριος Καραμήτσος 2 Η επίδραση της βουφλομεδίλης στην περιφερική μικροκυκλοφορία σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 χωρίς κλινικές εκδηλώσεις μικρο- ή μακροαγγειοπάθειας ιονύσιος Τσαντίλας 1, Απόστολος Ι. Χαζητόλιος

Διαβάστε περισσότερα

Η γενόσημη κλοπιδογρέλη στην δευτερογενή πρόληψη ισχαιμικών αγγειακών συμβαμάτων. Ελληνική πολυκεντρική κλινική μελέτη.

Η γενόσημη κλοπιδογρέλη στην δευτερογενή πρόληψη ισχαιμικών αγγειακών συμβαμάτων. Ελληνική πολυκεντρική κλινική μελέτη. Η γενόσημη κλοπιδογρέλη στην δευτερογενή πρόληψη ισχαιμικών αγγειακών συμβαμάτων. Ελληνική πολυκεντρική κλινική μελέτη. Ι.Σκιαδάς 1, Ε. Χατζησταματίου 1, Δ. Κωνσταντινίδης 1, Α. Κασιακόγιας 1, Χ. Στεφανάδης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΑΛΠΡΟΤΕΚΤΙΝΗΣ ΜΕ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΥ ΙΣΧΑΙΜΙΚΟ ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΑΛΠΡΟΤΕΚΤΙΝΗΣ ΜΕ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΥ ΙΣΧΑΙΜΙΚΟ ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΑΛΠΡΟΤΕΚΤΙΝΗΣ ΜΕ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΟΞΥ ΙΣΧΑΙΜΙΚΟ ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ¹Α.Χατζόπουλος, ¹Α.Τζάνη, ¹Η.Δουλάμης, ¹Π.Κωνσταντόπουλος, ¹Δ.Μπίρμπα,

Διαβάστε περισσότερα

Δυσλιπιδαιμίες αντιμετώπιση. Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Δυσλιπιδαιμίες αντιμετώπιση. Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Δυσλιπιδαιμίες αντιμετώπιση Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας ΑΠΘ Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Δυσλιπιδαιμίες LDL-C HDL-C < 40 mg/dl Τριγλυκερίδια 150-199 mg/dl : οριακά

Διαβάστε περισσότερα

«Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 : Ένα χρήσιμο ΤΕΣΤ για την διάγνωση του», από την Διαιτολόγο Διατροφολόγο Βασιλική Νεστορή και το diaitologia.gr!

«Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 : Ένα χρήσιμο ΤΕΣΤ για την διάγνωση του», από την Διαιτολόγο Διατροφολόγο Βασιλική Νεστορή και το diaitologia.gr! «Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 : Ένα χρήσιμο ΤΕΣΤ για την διάγνωση του», από την Διαιτολόγο Διατροφολόγο Βασιλική Νεστορή και το diaitologia.gr! Ο διαβήτης τύπου 2 είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος διαβήτη

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Οστεοπόρωση Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Η οστεοπόρωση είναι πιο συχνή από τις παθήσεις της καρδιάς και των πνευμόνων Οστεοπόρωση: Η σιωπηλή επιδημία

Διαβάστε περισσότερα

Ασθενής 55 ετών με υπέρταση και τυχαία ανεύρεση μικροϊσχαιμικών αλλοιώσεων σε MRI εγκεφάλου

Ασθενής 55 ετών με υπέρταση και τυχαία ανεύρεση μικροϊσχαιμικών αλλοιώσεων σε MRI εγκεφάλου Ασθενής 55 ετών με υπέρταση και τυχαία ανεύρεση μικροϊσχαιμικών αλλοιώσεων σε MRI εγκεφάλου Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ

ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ https://users.auth.gr/epontiki Ελένη Ποντίκη Θεσσαλονίκη 2018 Παρεντερικά διαλύματα Αποστειρωμένα διαλύματα που προορίζονται: για την στοιχείων αναπλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών

Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών Σπύρου Αλκέτα Θεοδώρα, Νοσηλεύτρια ΠΕ, Msc, Καρδιολογική Μονάδα Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Οι κατευθυντήριες οδηγίες συνοψίζουν και αξιολογούν

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗΣ ΣΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2: ΣΥΓΚΡΙΣΗ MDRD ΚΑΙ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗΣ ΣΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2: ΣΥΓΚΡΙΣΗ MDRD ΚΑΙ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΗΘΗΣΗΣ ΣΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2: ΣΥΓΚΡΙΣΗ MDRD ΚΑΙ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗ C Φ. Ηλιάδης 1, Α. Ντέμκα 1, Τ. Διδάγγελος 1, Α. Μακέδου 2, Ε. Μωραλίδης 3,

Διαβάστε περισσότερα

Οι διατροφικές συνήθειες υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων με Σ τύπου 2

Οι διατροφικές συνήθειες υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων με Σ τύπου 2 Οι διατροφικές συνήθειες υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων με Σ τύπου 2 Ελένη Αθανασιάδου, Κωνσταντίνος Παλέτας, Μαρία Σαρηγιάννη, Πασχάλης Πάσχος, Ελένη Μπεκιάρη, Απόστολος Τσάπας Β Παθολογική Κλινική,

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση;

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση; Υπέρταση Τι Είναι η Υπέρταση; Η πίεση του αίματος είναι η δύναμη που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν μεταφέρεται από την καρδιά στην κυκλοφορία. Η σταθερά αυξημένη πίεση, άνω των φυσιολογικών ορίων, αποκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η στεφανιαία νόσος είναι µία πάθηση των αρτηριών της καρδιάς που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου

Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου Οι δυσλιπιδαιμίες είναι παθολογικές καταστάσεις με διαταραχές των λιπιδίων του αίματος ποσοτικές αλλά

Διαβάστε περισσότερα

No conflict of interest

No conflict of interest Άλφα 2B - αδρενεργικοί υποδοχείς στα αιμοπετάλια ασθενών με στεφανιαία νόσο: Η επίδραση της αναστολής τους στη συγκόλληση των αιμοπεταλίων Μ.Τουλουπάκη, Μ.Ε. Μαρκέτου, Γ. Κοχιαδάκης, Ν.Ε.Ανδρουλάκης, Κ.Ρούφας,

Διαβάστε περισσότερα

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη Φαρμακοκινητική Χρυσάνθη Σαρδέλη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλινικής Φαρμακολογίας Εργαστήριο Κλινικής Φαρμακολογίας Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΑΠΘ Φαρμακοκινητική Η Φαρμακοκινητική είναι η επιστήμη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ

ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΤΙΜΩΝ ΓΛΥΚΟΖΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΟΣ ΕΤΟΥΣ ΕΚΒΑΣΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΟΞΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ Α Κουτσοβασίλης 1, Γ Κουκούλης 2, Ι Πρωτοψάλτης 1, Ι Σκουλαρίγκης 3, Φ Τρυποσκιάδης 3,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 4 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ 1 Στις 2 Απριλίου

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισμός λιπιδίων Δυσλιποπρωτειναιμίες. Μαρίνα Νούτσου Διευθύντρια Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ Ιπποκράτειο

Μεταβολισμός λιπιδίων Δυσλιποπρωτειναιμίες. Μαρίνα Νούτσου Διευθύντρια Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ Ιπποκράτειο Μεταβολισμός λιπιδίων Δυσλιποπρωτειναιμίες Μαρίνα Νούτσου Διευθύντρια Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ Ιπποκράτειο Πολλοί παράγοντες κινδύνου έχουν συσχετισθεί με καρδιαγγειακά

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Τσαπακίδης Ιωάννης, Χειρουργός Ορθοπαιδικός

Γράφει: Τσαπακίδης Ιωάννης, Χειρουργός Ορθοπαιδικός Γράφει: Τσαπακίδης Ιωάννης, Χειρουργός Ορθοπαιδικός Η ραχίτιδα και η οστεομαλακία αποτελούν παρόμοιες μεταβολικές παθήσεις των οστών και χαρακτηρίζονται από την ανεπαρκή αποτιτάνωση (εναπόθεση ασβεστίου),

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Eίναι τελικά ο διαβήτης ισοδύναμο στεφανιαίας νόσου; Η αλήθεια για τον πραγματικό καρδιαγγειακό κίνδυνο στον ΣΔ τύπου 2

Eίναι τελικά ο διαβήτης ισοδύναμο στεφανιαίας νόσου; Η αλήθεια για τον πραγματικό καρδιαγγειακό κίνδυνο στον ΣΔ τύπου 2 Eίναι τελικά ο διαβήτης ισοδύναμο στεφανιαίας νόσου; Η αλήθεια για τον πραγματικό καρδιαγγειακό κίνδυνο στον ΣΔ τύπου 2 Σ. Θ. Λιάτης Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική & Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ «Λαϊκό»

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ GFR ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗΣ C ΚΑΙ ΚΡΕΑΤΙΝΙΝΗΣ ΟΡΟΥ ΣΕ ΣΔ ΤΥΠΟΥ 2

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ GFR ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗΣ C ΚΑΙ ΚΡΕΑΤΙΝΙΝΗΣ ΟΡΟΥ ΣΕ ΣΔ ΤΥΠΟΥ 2 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ GFR ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΚΥΣΤΑΤΙΝΗΣ C ΚΑΙ ΚΡΕΑΤΙΝΙΝΗΣ ΟΡΟΥ ΣΕ ΣΔ ΤΥΠΟΥ 2 Φ. Ηλιάδης 1, Α. Ντέμκα 1, Τ. Διδάγγελος 1, Α. Μακέδου 2, Ε. Παπαναστασίου 3, Κ. Μακέδου 2, Ά. Γκοτζαμάνη-Ψαράκου 3,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ Εκπόνηση: Δρ. Αναστάσιος Παππάς

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ Εκπόνηση: Δρ. Αναστάσιος Παππάς ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ Εκπόνηση: Δρ. Αναστάσιος Παππάς Νοσοκομείο. ερευνητής. Ημερομηνία συνέντευξης: α/α: Ονοματεπώνυμο ασθενούς:.φύλο: Ύψος: cm. Βάρος: Kgr. Μέγιστο βάρος:. Διάρκεια..

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ Σε ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις περιτονίτιδας δεν απαιτείται αντικατάσταση του καθετήρα περιτοναϊκής κάθαρσης a. Επανεμφανιζόμενη (Recurrent ) b. Υποτροπιάζουσα (Relapsing)

Διαβάστε περισσότερα

Επίβλεψη. Κολπική µαρµαρυγή 3/12/2014. 1. κ. Σταύρος Κωνσταντινίδης Καθηγητητής Καρδιολογίας.Π.Θ. 1-2% του γενικού πληθυσµού

Επίβλεψη. Κολπική µαρµαρυγή 3/12/2014. 1. κ. Σταύρος Κωνσταντινίδης Καθηγητητής Καρδιολογίας.Π.Θ. 1-2% του γενικού πληθυσµού Επίβλεψη 1. κ. Σταύρος Κωνσταντινίδης Καθηγητητής Καρδιολογίας.Π.Θ Πρόληψη αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων στην κολπική µαρµαρυγή. Η θέση των νέων αντιπηκτικών. 2. Γεώργιος Χαλικιάς Λέκτορας Καρδιολογίας.Π.Θ

Διαβάστε περισσότερα

Ασθενής µε οροαρνητική σπονδυλοαρθρίτιδα και οστικά άλγη ΠΥΡΠΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ

Ασθενής µε οροαρνητική σπονδυλοαρθρίτιδα και οστικά άλγη ΠΥΡΠΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ Ασθενής µε οροαρνητική σπονδυλοαρθρίτιδα και οστικά άλγη ΠΥΡΠΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ Περιγραφή ασθενούς ί 41 ώ, ό ής ί ς ί έ ς ί ώ ές ί ς ό 2 ή Ατοµικό αναµνηστικό Οροαρνητική Σπονδυλοαρθρίτιδα (1996)

Διαβάστε περισσότερα