ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗ ΥΙΛΟΟΥΙΑ ΕΝΟΣΗΣΑ 5. ΣΟ ΕΠΙΦΕΙΡΗΜΑ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟΤ ΦΕΣΙΚΙΜΟΤ

Transcript

1 ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗ ΥΙΛΟΟΥΙΑ Σομέας Ανθρωπιστικών Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου χολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Υυσικών Επιστημών ΕΝΟΣΗΣΑ 5. ΣΟ ΕΠΙΦΕΙΡΗΜΑ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟΤ ΦΕΣΙΚΙΜΟΤ Κώστας Θεολόγου

2 ΑΔΕΙΑ ΦΡΗΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χρήςησ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άδεια χρήςησ άλλου τφπου, αυτή πρζπει να αναφζρεται ρητώσ.

3 3 Πολιτιςμικόσ Σχετικιςμόσ είναι μια θεωρία περί τησ φφςησ τησ ηθικότητασ. Αρχικϊσ, κα μποροφςαμε να διακρίνουμε τουσ παρακάτω ιςχυριςμοφσ, που άπαντεσ ζχουν διατυπωκεί από πολιτιςμικοφσ ςχετικιςτζσ. 1. Διαφορετικζσ κοινωνίεσ ζχουν διαφορετικοφσ πολιτιςμικοφσ κώδικεσ. 2. Δεν υπάρχει αντικειμενικό πρότυπο που μπορεί να αξιοποιθκεί ώςτε να προκρίνουμε κάποιο κοινωνιακό (societal) κώδικα ωσ καλφτερο από ζναν άλλο. 3. Ο θκικόσ κώδικασ τθσ δικισ μασ κοινωνίασ δεν χαίρει κάποιου ιδιαίτερου κακεςτώτοσ 4. Δεν υπάρχει «γενικι και οικουμενικι αλικεια» ςτθν θκικι- δθλαδι δεν υπάρχουν θκικζσ αλικειεσ που ιςχφουν για όλουσ τουσ λαοφσ ςε όλεσ τισ εποχζσ. 5. Ο θκικόσ κώδικασ μίασ κοινωνίασ κακορίηει ποιό είναι το ςωςτό πλαίςιο εκείνθσ τθσ κοινωνίασ. Αυτό ςθμαίνει ότι εάν ο θκικόσ κώδικασ μίασ κοινωνίασ χαρακτθρίηει ώσ ςωςτι μια ςυγκεκριμζνθ ενζργεια, τότε θ ςυγκεκριμζνθ ενζργεια είναι ςωςτι τουλάχιςτον εντόσ αυτισ τθσ κοινωνίασ. 6. Με κάκε απόπειρα να κρίνουμε τθν διαγωγι άλλων λαών απλώσ εκδθλώνουμε τθν άγνοιά μασ.

4 4 Οφείλουμε να υιοθετήςουμε μια ςτάςη ανοχήσ απζναντι ςε πρακτικζσ που εκπορεφονται από άλλουσ πολιτιςμοφσ. Ο «ςωςτόσ» τρόποσ είναι ο τρόποσ των προγόνων και μασ κλθροδοτικθκε. Εγγυθτισ του είναι θ ίδια θ παράδοςθ. Δεν υπόκειται ςε επαλικευςθ μζςω πειράματοσ.η ζννοια του ορκοφ ελλοχεφει ςτα λαικά ζκιμα. Δεν βρίςκεται ζξω από αυτά, οφτε ζχει ανεξάρτθτθ προζλευςθ και εμφανίηεται για να τα δοκιμάςει. Στα λαϊκά ζκιμα, ό,τι υπάρχει είναι ςωςτό. Αυτό ςυμβαίνει επειδι αποτελοφν μζροσ τθσ παράδοςθσ και επομζνωσ περικλείουν εντόσ τουσ τθν εξουςία των προγονικϊν φανταςμάτων. Από τθν ςτιγμι που φτάνουμε ςτα λαϊκά ικθ βριςκόμαςτε και ςτο τζλοσ τθσ αναλυτικισ απόπειράσ μασ. William Graham Sumner ( ) Ασ δοφμε αυτό το ςυλλογιςμό : (1) Οι Ζλλθνεσ πίςτευαν ότι ιταν λάκοσ να τρϊσ τα πτϊματα των νεκρϊν, ενϊ αντικζτωσ οι Καλλατίεσ πίςτευαν ότι είναι ςωςτό να τρϊσ τουσ νεκροφσ. (2) Συνεπϊσ, θ βρϊςθ των νεκρϊν δεν είναι αντικειμζνικά ςωςτι οφτε αντικειμενικά λανκαςμζνθ. Άρα : Είναι απλϊσ ζνα ηιτθμα γνϊμθσ, που διαφζρει από τον ζναν πολιτιςμό ςτον άλλο.

5 5 Ή εναλλακτικά: (1) Οι Εςκιμϊοι δεν διακρίνουν κάποιο ςφάλμα ςτθ βρεφοκτονία, ενϊ αντικζτωσ οι Ευρωπαίοι πιςτεφουν ότι οι βρεφοκτονία είναι ανικικθ. (2) Συνεπϊσ, θ βρεφοκτονία δεν είναι αντικειμενικά ορκι οφτε αντικειμενικά λανκαςμζνθ. Άρα: Είναι απλϊσ ζνα ηιτθμα γνϊμθσ, που διαφζρει από τον ζνα πολιτιςμό ςτον άλλο. Σαφϊσ, αυτά τα επιχειριματα αποτελοφν παραλλαγζσ τθσ κεμελιακισ ιδζασ. Είναι αμφότερεσ ειδικζσ περιπτώςεισ ενόσ γενικοφ επιχειρήματοσ που διατυπώνεται ωσ εξήσ: (1) Οι διαφορετικοί πολιτιςμοί ζχουν διαφορετικοφσ θκικοφσ κϊδικεσ. (2) Συνεπϊσ, δεν υπάρχει κάποια αντικειμενικι «αλικεια» ςτθν θκικότθτα. Άρα: Το ςωςτό κα το λάκοσ είναι απλϊσ ηθτιματα γνϊμθσ και οι γνϊμεσ διαφζρουν από τον ζνα πολιτιςμό ςτον άλλο.

6 6 Θα μποροφςαμε να αποκαλζςουμε αυτι τθν επιχειρθματολογία Επιχείρθμα των Πολιτιςμικϊν Διαφορϊν. Για πολλοφσ ανκρϊπουσ είναι πολφ πειςτικό επιχείρθμα. Αλλά από μία λογικι οπτικι, είναι ζγκυρο: Εγκυρότητα είναι θ ιδιότθτα που διακζτουν οι καλά διατυπωμζνεσ παραγωγικζσ επιχειρθματολογίεσ, που είναι επιχειρθματολογία κατά τθν οποία το πόριςμα υπό κάποια ζννοια παρατίθεται ωσ ςυνεπαγωγή των προκείμενων κατ ανάγκην. Εγκυρότθτα είναι θ ιδιότθτα τθσ επιχειρθματολογικισ δομισ. Το περιεχόμενο ι θ αλικεια των διατυπϊςεων που ςυνκζτουν τθν επιχειρθματολογίαδεν ζχουν ςθμαςία. Με τθν ζγκυρθ επιχειρθματολογία δεν ςθμαίνει ότι αποδεχόμαςτε το πόριςμα ωσ αλθκζσ. Το δεχόμαςτε ΜΟΝΟΝ ΕΑΝ: α) είναι ζγκυρθ θ επιχειρθματολογία και β) οι προκείμενεσ είναι αλθκείσ. Έγκυρη επιχειρηματολογία + αληθείσ προκείμενεσ = sound argument. Δεν είναι ζγκυρο. Το πρόβλθμα ζγκειται ςτο ότι το ςυμπζραςμα δεν προκφπτει πράγματι από τθν προκείμενθ: δθλαδι, ακόμα κι αν θ προκείμενθ είναι αλθκισ το ςυμπζραςμα κα μποροφςε να ιταν και πάλι ψευδζσ. Η προκείμενθ αφορά ςε αυτό που πιςτεφουν οι άνκρωποι: ςε οριςμζνεσ κοινωνίεσ οι άνκρωποι πιςτεφουν κάτι, ζνϊ ςε άλλεσ κοινωνίεσ οι άνκρωποι πιςτεφουν κάτι άλλο. Το ςυμπζραςμα, ωςτόςο, αφορά ςτθν αλικεια τθσ περίςταςθσ. Το πρόβλθμα λοιπόν ζγκειται ςτο ότι αυτι θ μορφι ςυμπεράςματοσ δεν προκφπτει λογικϊσ από αυτό το είδοσ προκείμενθσ. Προκφπτει άραγε, από το απλό γεγονόσ τθσ διαφωνίασ τουσ, πωσ δεν υπάρχει αντικειμενικι αλικεια ςτο εν λόγω ηιτθμα; Όχι δεν προκφπτει διότι, μποροφςε να ιςχφει ότι θ πρακτικι ιταν αντικειμενικά ορκι (ι λάκοσ) και ότι ο ζνασ ι ο άλλοσ εξ αυτϊν απλϊσ ζκανε λάκοσ.

7 7 Ασ μεταφζρουμε τθ ςκζψθ μασ ςε ζνα πολφ διαφορετικό κζμα. Σε κάποιεσ κοινωνίεσ οι άνκρωποι πιςτεφουν ότι θ Γθ είναι επίπεδθ. Σε άλλεσ κοινωνίεσ, όπωσ είναι θ δικι μασ, οι άνκρωποι πιςτεφουν ότι θ Γθ είναι (grosso modo) ςφαιρικι. Προκφπτει άραγε, από το απλό γεγονόσ τθσ διαφωνίασ τουσ, πωσ δεν υπάρχει αντικειμενικι αλικεια ςτθ Γεωγραφία; Δεν κα καταλιγαμε ποτζ ςε ζνα τζτοιο ςυμπζραςμα, διότι αντιλαμβανόμαςτε ότι οι πεποικιςεισ κάποιων ανκρϊπων ςε οριςμζνεσ κοινωνίεσ απλϊσ μπορεί να είναι λανκαςμζνεσ. Δεν υπάρχει λόγοσ για να κεωροφμε ότι εάν ο πλανιτθσ είναι ςτρογγυλόσ, τότε όλοι οφείλουν να το γνωρίηουν. Παρομοίωσ, δεν υπάρχει λόγοσ να κεωροφμε ότι αν υπάρχει θκικι αλικεια τότε όλοι οφείλουν να το γνωρίηουν. Το κεμελιϊδεσ ςφάλμα του Επιχειριματοσ του Πολιτιςμικοφ Σχετικιςμοφ ζγκειται ςτο ότι αποπειράται να εξαγάγει ζνα ςυμπζραςμα ενυπόςτατο ςχετικά με ζνα κζμα (τθν θκικότθτα) από το απλό γεγονόσ ότι οι άνκρωποι διαφωνοφν περί αυτιν. Είναι ςθμαντικό να κατανοιςουμε τθν φφςθ αυτοφ του ιςχυριςμοφ που διατυπϊνουμε εδϊ. Δεν ιςχυριηόμαςτε (τουλάχιςτον, όχι ακόμθ) ότι το ςυμπζραςμα του επιχειριματοσ είναι λάκοσ. Δεδομζνου ότι όςα αναφζρουμε εδϊ μασ ενδιαφζρουν, εξακολουκεί να παραμζνει ανοικτό το ηιτθμα κατά πόςο το ςυμπζραςμα είναι αλθκζσ. Διατυπϊνουμε όντωσ ζναν αμιγϊσ λογικό ιςχυριςμό και λζμε ότι το ςυμπζραςμα δεν προκφπτει από τθν προκείμενθ. Αυτό είναι ςθμαντικό, επειδι για να κακορίςουμε κατά πόςο ζνα ςυμπζραςμα είναι αλθκζσ, χρειαηόμαςτε επιχειριματα που το υποςτθρίηουν. Ο Πολιτιςμικόσ Σχετικιςμόσ προτείνει αυτό το επιχείρθμα, αλλά δυςτυχϊσ αυτό το επιχείρθμα αποδεικνφεται εςφαλμζνο. Άρα, δεν αποδεικνφει κάτι.

8 8 (1) Τα ανκρϊπινα βρζφθ είναι απροςτάτευτα και δεν μποροφν να επιβιϊςουν εάν δεν τουσ δωκεί πολλι φροντίδα για κάποια χρόνια. (2) Συνεπϊσ, εάν μια ομάδα δεν ενδιαφζρεται για τα νεογνά τθσ, τα νεαρά άτομα δεν κα επιβιϊςουν, και τα θλικιωμζνα άτομα δεν κα αντικαταςτακοφν από τα νεότερα. Μετά από κάποιο διάςτθμα θ ομάδα κα πάψει να υφίςταται. (3) Συνεπϊσ, κάκε πολιτιςμικι ομάδα που εξακολουκεί να υφίςταται πρζπει να νοιάηεται για τα νεαρά άτομά τθσ. Τα βρζφθ, λοιπόν, ςτα οποία δεν αποδίδεται θ δζουςα μζριμνα πρζπει να είναι θ εξαίρεςθ παρά ο κανόνασ. Ζνασ ςυλλογιςμόσ που μασ δείχνει ότι άλλεσ αξίεσ πρζπει να είναι περιςςότερο ι λιγότερο γενικζσ (π.χ. αλικεια και φόνοσ). Εδϊ ζγκειται ζνα ευρφτερο κεωρθτικό ςυμπζραςμα: υπάρχουν οριςμζνοι θκικοί κανόνεσ τουσ οποίουσ όλεσ οι κοινωνίεσ αποδζχονται, διότι αυτοί οι κανόνεσ είναι απαραίτθτοι ϊςτε να υπάρξει θ κοινωνία κακε αυτιν.

9 9 Ο πολιτιςμικόσ ςχετικιςμόσ είναι χριςιμοσ: 1. Ο Πολιτιςμικόσ Σχετικιςμόσ μασ προειδοποιεί, αρκετά εφλογα, περί του κινδφνου να κεωριςουμε ότι όλεσ οι προτιμιςεισ μασ βαςίηονται ςε ζνα οριςμζνο ορκολογικό πρότυπο. Δεν βαςίηονται. Πολλζσ (μα όχι όλεσ) οι πρακτικζσ μασ αποτελοφν ιδιαιτειρότθτεσ για τθν δικι μασ κοινωνία και είναι εφκολο να παραβλζψουμε αυτό το γεγονόσ. Εφόςον μασ υπενκυμίηει αυτι τθ ςπουδαία παράμετρο, θ κεωρία όντωσ προςφζρει μια ςπουδαία εξυπθρζτθςθ. 2. Το δεφτερο μάκθμα ζχει ςχζςθ με τθν διατιρθςθ μίασ ευρφτθτασ πνεφματοσ. Στθν πορεία προσ τθν ενθλικίωςθ ο κακζνασ μασ ζχει αποκτιςει κάποια ζντονα ςυναιςκιματα: ζχουμε μάκει να κεωροφμε κάποιουσ τφπουσ ςυμπεριφοράσ ωσ αποδεκτοφσ και άλλουσ ζχουμε μάκει να τουσ κεωροφμε απλϊσ απαράδεκτουσ. Κατά καιροφσ ίςωσ να βρίςκουμε ότι αυτά τα ςυναιςκθματά μασ τίκενται υπό αμφιςβιτθςθ. Ίςωσ να ςυνταντθςουμε κάποιον που ιςχυρίηεται ότι αυτά τα ςυναιςκιματά μασ είναι λανκαςμζνα.

10 ΦΡΗΜΑΣΟΔΟΣΗΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα Ε.Μ.Π.» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ.