Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθό Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο Τκήκα Έξγωλ Υπνδνκήο

Transcript

1 Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθό Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο Τκήκα Έξγωλ Υπνδνκήο Πηπρηαθή Δξγαζία κε ζέκα: Ρύπανζη ηων εδαθών και προζηαζία ηων υπόγειων υδάηων Φνηηήηξηα: Παζηαγηάλλε Μαξία Δπηβιέπωλ θαζεγεηήο: Κνληηόπνπινο Ιαλνπάξηνο 2013

2 Πεξηερόκελα 1 Δηζαγσγή Ρχπαλζε ησλ εδαθψλ Δηζαγσγή Ρχπαλζε ησλ εδαθψλ απφ ηα βαξέα κέηαιια Οη θπξηφηεξεο αηηίεο ξχπαλζεο ησλ εδαθψλ Γηάβξσζε θαη Δξεκνπνίεζε Δδαθψλ Βηνδηαζεζηκφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ζην έδαθνο Πεγέο ξχπαλζεο ηνπ εδάθνπο κε κφιπβδν θαη ρεκηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ κφιπβδνπ ζην έδαθνο Ρχπαλζε ησλ ππφγεησλ πδάησλ Τπφγεηα λεξά θαη πδξνθνξείο Οξηζκφο ηνπ πξνβιήκαηνο Πνηφηεηα πδαηηθψλ πφξσλ θαη δηαρξνληθέο κεηαβνιέο ηεο Πεγέο θαη δηαδηθαζίεο ξχπαλζεο ππφγεησλ πδάησλ Ρχπαλζε απφ βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο Ρχπαλζε απφ αγξνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο Ρχπαλζε απφ αζηηθέο θαη νηθηαθέο δξαζηεξηφηεηεο Ρχπαλζε απφ ξαδηελεξγέο νπζίεο Ρχπαλζε απφ θπζηθέο δηεξγαζίεο Βηνδηαζεζηκφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ζην λεξφ Πξνβιήκαηα πνηφηεηαο θαη ξχπαλζεο ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν Τθαικχξσζε Νηηξνξχπαλζε Ρχπαλζε απφ παξακέλνληεο ξχπνπ Πξνζηαζία ππφγεησλ πδξνθνξέσλ Έιεγρνο πνηφηεηαο ππφγεησλ πδάησλ Φπζηθέο κέζνδνη ειέγρνπ Φπζηθέο δηεξγαζίεο θαζαξηζκνχ Αλζξσπνγελείο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ Μέζνδνη επηηφπνπ εμπγίαλζεο πκπεξάζκαηα Βιβλιογραφία Παξαξηήκαηα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 2

3 1 Δηζαγωγή Σα ηειεπηαία ρξφληα, ε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο εμαηηίαο ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηεο ξαγδαίαο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο έρεη πάξεη επηθίλδπλεο θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο θαηαζηξνθηθέο δηαζηάζεηο γηα ηνλ πιαλήηε. Δίλαη έλα ζέκα πνπ απαζρφιεζε θαη ζπλερίδεη λα απαζρνιεί ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα. Ζ ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο νθείιεηαη ηφζν ζε θπζηθέο δηεξγαζίεο (π.ρ. εθαίζηεηα, ππξθαγηέο, βηνινγηθέο δξαζηεξηφηεηεο) φζν θαη ζε αλζξσπνγελείο παξάγνληεο. Όζνλ αθνξά ηηο θπζηθέο πεγέο ξχπαλζεο ε θχζε έρεη αλαπηχμεη κεραληζκνχο αλαθχθισζεο, αλαπαξαγσγήο θαη απηνθαζαξηζκνχ. Αληηζέησο, ε ξχπαλζε πνπ πξνθαιείηαη απφ αλζξσπνγελείο πεγέο πξνθαιεί κε αληηζηξεπηέο κεηαβνιέο ζην πεξηβάιινλ. Οη θπξηφηεξεο θαηεγνξίεο αλζξσπνγελψλ πεγψλ ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη νη εμήο: a. Βηνκεραλίεο: πκκεηέρνπλ ζε κεγάιν πνζνζηφ ζηε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε αέξηα, πγξά θαη ζηεξεά απφβιεηα θαη απνηεινχλ ηε ζεκαληηθφηεξε πεγή ξχπαλζεο. b. Αζηηθέο δξαζηεξηόηεηεο: Σα αζηηθά ιχκαηα θαη ηα ζηεξεά απνξξίκκαηα δεκηνπξγνχλ ζνβαξά πξνβιήκαηα ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. c. Σπγθνηλωλίεο Κεληξηθή ζέξκαλζε: Οη πεγέο απηέο πξνθαινχλ κεγάιε ξχπαλζε ζηελ αηκφζθαηξα ησλ ππθλνθαηνηθεκέλσλ πεξηνρψλ. d. Γεωξγηθέο δξαζηεξηόηεηεο: Σα ιηπάζκαηα, ηα παξαζηηνθηφλα θαη ηα δηδαληνθηφλα πξνθαινχλ έληνλα πξνβιήκαηα ξχπαλζεο θπξίσο ζηνπο πδάηηλνπο απνδέθηεο. e. Αηπρήκαηα: Σα αηπρήκαηα πνπ ζπκβαίλνπλ ζηηο βηνκεραλίεο, ζηα ππξεληθά εξγνζηάζηα θ.ά. δεκηνπξγνχλ πεγέο ξχπαλζεο κε απξφβιεπηεο ζπλέπεηεο. Ζ επηβάξπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε νπζίεο ή ελέξγεηεο πξνεξρφκελεο απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ. Γηα ηελ αιινίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ν φξνο ξχπαλζε είλαη νξζφηεξνο απφ ηνλ φξν κφιπλζε πνπ επηθξαηνχζε θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλφηεξα. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 3

4 Ζ αμία ηνπ λεξνχ είλαη αδηακθηζβήηεηε, αθνχ είλαη κνλαδηθφο θπζηθφο πφξνο, ηφζν δηφηη είλαη απαξαίηεην γηα ηελ επηβίσζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ησλ άιισλ νξγαληζκψλ, φζν θαη δηφηη, ζε καθξνρξφληα θιίκαθα, ζεσξεηηθά ε ζπλνιηθή δηαζέζηκε πνζφηεηα λεξνχ ζε θάζε πεξηνρή, είλαη πεξίπνπ ζηαζεξή. Σν παξαδνζηαθφ κνληέιν δηαρείξηζεο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ, φπσο θαη νπνηνπδήπνηε άιινπ θπζηθνχ πφξνπ, ζηεξίδεηαη ζηελ ηερλνθξαηηθή αληίιεςε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζεκαζία έρεη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε ηερλνινγηθή πξφνδνο θαη ζπλεπψο θάζε θπζηθφο πφξνο απνηειεί κία απφ ηηο ζπληζηψζεο ηεο αλάπηπμεο απηήο. Σν απνηέιεζκα ηεο καθξνρξφληαο εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ απηνχ εθδειψλεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, ηδηαίηεξα ζηηο αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο, κε ηελ αλεπάξθεηα λεξνχ, ε νπνία νθείιεηαη ζηελ αχμεζε ησλ απαηηήζεσλ ζε λεξφ θαη ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηάο ηνπ. Ο φξνο «πνηφηεηα ηνπ λεξνχ» δελ ζπληζηά απφ κφλνο ηνπ κία ζπγθεθξηκέλε αμία δηφηη ππφθεηηαη ελλνηνινγηθά θαη πξαθηηθά ζε ζπλερείο κεηαβνιέο θαη ζπλεπψο πξέπεη λα ζεσξείηαη θαη λα κειεηάηαη ζε ζρέζε κε ηα νηθνινγηθά ζπζηήκαηα θαη ηηο δηαθνξεηηθέο ρξήζεηο ηνπ λεξνχ. Μφλν κία ιεπηνκεξήο αλάιπζε ησλ πνζνηηθψλ θαη πνηνηηθψλ απαηηήζεσλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ρξήζεσλ ηνπ λεξνχ, κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ εθηίκεζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο επάξθεηαο ή ηεο αλεπάξθεηαο ησλ δηαζέζηκσλ πδαηηθψλ πφξσλ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 4

5 2 Ρύπαλζε ηωλ εδαθώλ 2.1 Δηζαγωγή Σν επηθαλεηαθφ έδαθνο είλαη έλα ζχκπινθν κίγκα αλφξγαλσλ πιηθψλ, νξγαληθήο χιεο πνπ απνζπληίζεηαη ή ζρεκαηίδεη ζχκπινθα ρνπκηθά νμέα, λεξνχ, αέξα θαη δσληαλψλ κηθξννξγαληζκψλ. Σα εδάθε είλαη έλα αλνηρηφ πεξηβαιινληηθφ ηκήκα πνπ βξίζθεηαη ζε ζπλερή αληαιιαγή κε ηελ αηκφζθαηξα, ηελ πδξφζθαηξα θαη ηε βηφζθαηξα. Σα εδάθε δηακνξθψλνληαη ζε ζηηβάδεο πνπ θαινχληαη νξίδνληεο (horizons), νη νπνίνη έρνπλ δηαθνξεηηθή πθή θαη ζχζηαζε. Οη νξίδνληεο ησλ εδαθψλ απεηθνλίδνληαη ζην ζρήκα 2.1. a) 0- Oξίδνληαο: Aλψηαην ζηξψκα εδάθνπο κε θπηά, νξγαληθά ππνιείκκαηα, πεζκέλα θχιια δέληξσλ θαη κεξηθψο απνζπληηζέκελε νξγαληθή χιε. b) Α- νξίδνληαο: Tα πξψηα εθαηνζηά ηνπ κέηξνπ εδάθνπο (topsoil) κε ρνπκηθά νμέα, κεξηθά αλφξγαλα νξπθηά, δσληαλνχο νξγαληζκνχο, νξγαληθή χιε, κε ηε κεγαιχηεξε βηνινγηθή δξαζηηθφηεηα απφ φιεο ηηο άιιεο ζηηβάδεο. c) Δ-νξίδνληαο: H δψλε πνπ δηαρσξίδεη ην επηθαλεηαθφ έδαθνο απφ ην ππέδαθνο. Ζ δηαιπκέλε ή αησξνχκελε χιε θηλείηαη πξνο ηε ζηηβάδα απηή θαη γη απηφ θαιείηαη ε δψλε απνπιπκάησλ (leaching zone). d) Β-νξίδνληαο: Tν ππέδαθνο είλαη νξίδνληαο εκπινπηηζκνχ φπνπ ζπγθεληξψλνληαη ηα ρνπκηθά νμέα, ν άξγηινο (πειφο), ζίδεξνο θαη αξγίιην κεηά ην ζηξάγγηζκα απφ ηηο επάλσ δψλεο. e) C-νξίδνληαο: Eιαθξά δηαβξσκέλν βξαρψδεο έδαθνο πνπ πεξηέρεη ηα νξπθηά ζπζηαηηθά ηνπ θπξίνπ εδάθνπο. f) R: Bξαρψδεο έδαθνο (bedrock) πνπ δελ επεξεάδεηαη απφ δηάβξσζε. Ζ ζχζηαζε ησλ εδαθψλ είλαη απνηέιεζκα ηνπ κίγκαηνο ησλ αλφξγαλσλ θαη νξγαληθψλ πιηθψλ, ηνπ κεγέζνπο ησλ ζσκαηηδίσλ θαζψο θαη ηεο νξγαληθήο χιεο πνπ ελζσκαηψζεθε κε ηε βηναπνηθνδφκεζε ηνπ αέξα θαη ηνπ λεξνχ πνπ έρεη εγθισβηζζεί ζην έδαθνο. Σα εδάθε ζπλήζσο απνηεινχληαη απφ κίγκαηα αξγίινπ, ιάζπεο (ηιχο) θαη άκκνπ θαη ε πθή ηνπο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα κεγέζε ησλ ζσκαηηδίσλ ησλ ηξηψλ απηψλ πιηθψλ. Έλα απφ ηα πιένλ παξαγσγηθά εδάθε είλαη ην παρχ άκκν-αξγηιψδεο ρψκα (θνπξνγή, loam) πνπ απνηειείηαη απφ 40% ιάζπε, 40% άκκν θαη 20% άξγηιν. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 5

6 Σα θπξηφηεξα ζηνηρεία ζην επηθαλεηαθφ έδαθνο είλαη ηα ζηνηρεία: νμπγφλν (ππφ κνξθή νμεηδίσλ), ππξίηην, αξγίιην, ζίδεξνο, αζβέζηην, λάηξην, θάιην θαη καγλήζην. Μεξηθά απφ ηα θιαζηθά νμείδηα ηνπ εδάθνπο είλαη: SiO 2, Fe 3 O 4, MnO 2, F 2 O 3 θαη ηα νξπθηά KAISi 3 O 8, NaAISi 3 O 8, CaO 3 (AIFe) 2 O 3.6SiO 2.H 2 O, CaCO 3, CaCO 3.MgCO 3. ρήκα 2.1 Παξάδεηγκα ησλ νξηδφλησλ ηνπ εδάθνπο θαη ηεο θχξηαο ζχζηαζεο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο δηάθνξνπο εδαθηθνχο νξίδνληεο: Σα εδάθε εθηφο απφ ηε ζχζηαζε ραξαθηεξίδνληαη θαη απφ ηελ πθή, ην πνξψδεο, ηελ πγξνζθνπηθφηεηα, ηελ εηδηθή ζεξκφηεηα (πνζφηεηα ελέξγεηαο γηα ηελ αλχςσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαηά 1 ν C, ζπληειεζηήο αλάπηπμεο θπηψλ), ηε ζεξκηθή αγσγηκφηεηα, ηελ απνξξνθεηηθή ηθαλφηεηα, ηελ νμχηεηα θαη ηηο βηνινγηθέο ηνπο ηδηφηεηεο. Ζ γέλεζε ησλ εδαθψλ ζπληειείηαη κε ηξηψλ εηδψλ δηεξγαζίεο, φπσο ηελ απνζχλζεζε βξάρσλ, ηελ αχμεζε ηεο νξγαληθήο χιεο κε ηελ απνζπλζεηηθή δξάζε βαθηεξίσλ θαη ηε κεηαλάζηεπζε αλφξγαλσλ αιάησλ ζηα δηάθνξα ηκήκαηα κε ηελ δξάζε ηνπ λεξνχ. Σα εδάθε δηαρσξίδνληαη θαηά ηνπο γεσιφγνπο ζε αλεμέιηθηα (παξζέλα), αλφξγαλα, νιίγνλ εμειηγκέλα (νξεζεηλά), αζβεζηφκνξθα (αζβεζηνιηζηθά), εδάθε εμειηγκέλα κε φμηλν ρνχκν (πνηδφι), ζηδεξνχρα εδάθε ζεξκνχ θιίκαηνο, εδάθε ιαηεξηθά, εδάθε αιφκνξθα (επίδξαζε άιαηνο), εδάθε πδξφκνξθα (θνξεζκφο λεξνχ) θαη ηχξθαη (φξην εδάθνπο- θπηηθνχ ζρεκαηηζκνχ). πζηαηηθά νξγαληθψλ θαη αλφξγαλσλ ξχπσλ ζην λεξφ, απνξξνθνχληαη απφ ην έδαθνο θαη κεηαθέξνληαη ζηα δηάθνξα εδαθηθά πεξηβαιινληηθά δηακεξίζκαηα κε ηε [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 6

7 βξνρή θαη ηα ππφγεηα λεξά. Οη ζπληειεζηέο θαηαλνκήο ξχπσλ κεηαμχ εδαθψλ θαη λεξνχ, εδάθνπο θαη αηκφζθαηξαο, εδάθνπο θαη νξγαληθψλ ζπζηαηηθψλ, παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηνλ ηειηθφ δηαζθνξπηζκφ, κεηαθνξά, επαλεμάηκηζε θαη ζπζζψξεπζε ξχπσλ ζηα εδάθε. Οη ζπληειεζηέο θαηαλνκήο πξνθαζνξίδνπλ θαη ηελ ηνμηθφηεηα ησλ ξχπσλ ζηα θπηά θαη ηα ρεξζαία δψα, ηε δηάζπαζε απφ θπζηθέο δηεξγαζίεο κέζα ζην έδαθνο θαη ηελ βηναπνηθνδφκεζή ηνπο κέζσ ησλ εδαθηθψλ κηθξννξγαληζκψλ. Απηά είλαη ηα βαζηθά πξνβιήκαηα ηεο πεξηβαιινληηθήο ηνμηθνινγίαο ζε ζρέζε κε ηνπο ηνμηθνχο θαη επηθίλδπλνπο ρεκηθνχο ξχπνπο ζηα εδάθε. Μειέηεο γηα ηηο ζπγθεληξψζεηο ηνπο θαη ηνπο κεραληζκνχο ηνμηθφηεηαο ρξεζηκεχνπλ γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ θηλδχλνπ γηα ην πεξηβάιινλ, ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ θαη ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ. 2.2 Ρύπαλζε ηωλ εδαθώλ από ηα βαξέα κέηαιια Οη θπξηόηεξεο αηηίεο ξύπαλζεο ηωλ εδαθώλ Σν έδαθνο, καδί κε ηα πδάηηλα ζπζηήκαηα, είλαη ν θπξηφηεξνο απνδέθηεο ηεο αλζξσπνγελνχο ξχπαλζεο. Οη βηνκεραληθέο, βηνηερληθέο θαη εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο ξππαίλνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ην έδαθνο. Σα πγξά θαη ζηεξεά απφβιεηα αξρηθά ελαπνηίζεληαη θαη επεμεξγάδνληαη ζε ρεξζαίεο εγθαηαζηάζεηο. Γεσξγηθά θαη θηελνηξνθηθά απφβιεηα, ιηπάζκαηα θαη θπηνθάξκαθα ξππαίλνπλ θαιιηεξγεκέλεο εθηάζεηο. Αηπρήκαηα θαη δηαξξνέο πεηξειαίνπ, απφβιεηα νξπρείσλ θαη ιαηνκείσλ είλαη κεξηθέο άιιεο αηηίεο ξχπαλζεο εδαθψλ. Σν έδαθνο γίλεηαη απνδέθηεο θαη ησλ αηκνζθαηξηθψλ ξχπσλ πνπ θαηαθξεκλίδνληαη κε αξγνχο ξπζκνχο αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο θαη ηε γεσκνξθνινγία ησλ πεξηνρψλ, αιιά θαη νξγαληθψλ θαη αλφξγαλσλ ξχπσλ ζην λεξφ, ηα νπνία απνξξνθνχληαη απφ ην έδαθνο θαη κεηαθέξνληαη ζηα δηάθνξα εδαθηθά πεξηβαιινληηθά δηακεξίζκαηα κε ηε βξνρή θαη ζηα ππφγεηα λεξά. Σν έδαθνο δέρεηαη φιεο ηηο ηνμηθέο θαη επηθίλδπλεο ρεκηθέο νπζίεο θαη παξαζθεπάζκαηα ή απφβιεηα, ηα νπνία αλάινγα κε ηε γεσκνξθνινγία ηνπ εδάθνπο θαη άιιεο εμσγελείο ζπλζήθεο ξππαίλνπλ ηνπηθά ην έδαθνο ή δηαζθνξπίδνληαη ζε άιια πεξηβαιινληηθά δηακεξίζκαηα (π.ρ. ππφγεηα λεξά) ή εθπιχλνληαη ζηα δηάθνξα πδάηηλα ζπζηήκαηα. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 7

8 Οξηζκέλεο απφ ηηο βαζηθέο αηηίεο ξχπαλζεο ησλ εδαθψλ είλαη: Σα ιηπάζκαηα θαη θπηνθάξκαθα ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ Σα πγξά θαη ζηεξεά απφβιεηα ησλ ρεκηθψλ βηνκεραληψλ Σα πγξά θαη ζηεξεά απφβιεηα ησλ θηελνηξνθηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ Σα αζηηθά θαη λνζνθνκεηαθά απφβιεηα πνπ δηαηίζεληαη ζε ρψξνπο πγεηνλνκηθήο ηαθήο θαη απνηέθξσζεο ζε πςειέο ζεξκνθξαζίεο Ζ ξχπαλζε απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ πεηξειαίνπ, ιηπαληηθψλ πιψλ θαη ειαζηηθψλ ηξνρνθφξσλ Ζ ξχπαλζε απφ απφβιεηα κεηαιιεπηηθψλ θαη ιαηνκηθψλ επηρεηξήζεσλ Ζ ξχπαλζε απφ βαξέα κέηαιια πνπ πξνέξρνληαη απφ ρεκηθέο βηνκεραλίεο, θαχζε ζηεξεψλ θαη πγξψλ νξπθηψλ θαπζίκσλ θαη άιιεο δηεξγαζίεο εκπινπηηζκνχ ή θαζαξηζκνχ κεηαιιεπκάησλ ηελ πεξίπησζε ησλ ιηπαζκάησλ (ληηξηθφ θαη ζεηηθφ ακκψλην, νπξία, θσζθνξηθά άιαηα, άιαηα θαιίνπ) ην έδαθνο εκπινπηίδεηαη κε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά γηα ηα θπηά, αιιά δελ πξνζζέηνπλ ηίπνηα ζηελ πεξίπησζε ησλ ρνπκηθψλ θαη ησλ απαξαίηεησλ εδαθηθψλ ηρλνζηνηρείσλ. Σν απνηέιεζκα είλαη ε κείσζε ηεο νξγαληθήο χιεο, ελψ ηαπηφρξνλα αιινηψλεηαη ε πνξψδεο πθή ηνπ εδάθνπο θαη ε ζπγθξάηεζε ηνπ λεξνχ ζην έδαθνο κεηψλεηαη. Με ηε κείσζε ηνπ λεξνχ απμάλεηαη ε απψιεηα ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη κεηψλεηαη ε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο. Ζ πξνζπάζεηα ησλ γεσξγψλ λα απμήζνπλ ηελ απφδνζε (ρσξίο ηε ζσζηή δηαρείξηζε ηνπ πξνβιήκαηνο) νδεγεί ζηελ αχμεζε ηεο ηνμηθφηεηαο ησλ ληηξηθψλ θαη ησλ άιισλ ιηπαζκάησλ ζην έδαθνο θαη ζην λεξφ. Παξφκνηα πξνβιήκαηα ξχπαλζεο δεκηνπξγνχλ νξηζκέλα απφ ηα θπηνθάξκαθα θαη νη κεηαβνιίηεο ηνπο ζην έδαθνο. Ζ ζπζζψξεπζε ησλ ππνιεηκκάησλ θπηνθαξκάθσλ ζε γεσξγηθέο εθηάζεηο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ πξφθιεζε ηνμηθψλ θαηλνκέλσλ ζηνπο ρεξζαίνπο νξγαληζκνχο, ζηνπο γαηνζθψιεθεο, ηνπο λεκαηψδεηο θαη ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, νη νπνίνη κε ην ρξφλν ππνβαζκίδνπλ ηελ πθή θαη ηελ πνηφηεηα ησλ εδαθψλ. Ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα πξνθαινχλ ηα θπηνθάξκαθα πνπ βηναπνηθνδνκνχληαη κε αξγνχο ξπζκνχο (κε βηνδηαζπάζηκα) ή θαηά ηε δηάζπαζή ηνπο παξάγνπλ ηνμηθνχο κεηαβνιίηεο. Σα βαξέα κέηαιια είλαη επίζεο έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ξχπαλζεο ησλ εδαθψλ. Αλ θαη νη ρακειέο ζπγθεληξψζεηο κεηάιισλ κπνξνχλ λα γίλνπλ απνδεθηέο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 8

9 απφ νξηζκέλα θπηά ρσξίο λα πξνθαινχλ ηνμηθέο βιάβεο, νη πςειέο ζπγθεληξψζεηο έρνπλ αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ ελδπκηθή ιεηηνπξγία ζε ρεξζαία δψα θαη ηνπο γαηνζθψιεθεο, λεκαηψδεηο θαη κηθξννξγαληζκνχο ησλ εδαθψλ. Οη γαηνζθψιεθεο απνηεινχλ ηδαληθά πεηξακαηφδσα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πεηξάκαηα πεξηβαιινληηθήο ηνμηθνινγίαο θαη νηθνηνμηθνινγίαο σο επαίζζεηνη βηνδείθηεο γηα βαξέα κέηαιια, θπηνθάξκαθα θαη άιινπο ηνμηθνχο ξχπνπο. Γηα ηηο ηνμηθνινγηθέο απηέο δνθηκαζίεο έρνπλ δεκηνπξγεζεί εηδηθά πξσηφθνιια πεηξακαηηθψλ ηερληθψλ. Σα ηνμηθά απφβιεηα απφ βηνκεραληθέο εγθαηαζηάζεηο, ιφγσ ησλ ηνμηθψλ θαη επηθίλδπλσλ νπζηψλ πνπ πεξηέρνπλ (αινγνλνκέλεο νπζίεο, πνιπθπθιηθνί αξσκαηηθνί πδξνγνλάλζξαθεο, ηνμηθνί δηαιχηεο, βαξέα κέηαιια, θιπ) πξνθαινχλ δηάθνξα πξνβιήκαηα ξχπαλζεο ζην έδαθνο θαη ζηα βηνινγηθά ζπζηήκαηα. Σα πγξά απφβιεηα παξνπζηάδνπλ πςειφ βαζκφ κεηαιιαμηγφλνπ δξάζεο. Παξφκνηα γνλνηνμηθή δξάζε παξνπζηάδνπλ θαη νη ζηάρηεο ησλ απνβιήησλ πνπ έρνπλ θαηεξγαζζεί κε ππξνιπηηθή θαχζε ζε απνηεθξσηήξεο. Σα απφβιεηα θαη ε δηαρείξηζε ηνπο απνηειεί κεγάιν πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα ζε πνιιέο αλαπηπγκέλεο ρψξεο, ηδηαίηεξα γηα ηελ πνηφηεηα ησλ εδαθψλ θαη ηηο ηνμηθέο δξάζεηο ζε δσληαλνχο νξγαληζκνχο. εκαληηθφ πξφβιεκα ξχπαλζεο εδαθψλ απνηεινχλ ην πεηξέιαην, ηα πξντφληα δηχιηζεο, ηα ιηπαληηθά θαη νη δηάθνξνη δηαιχηεο πνπ είλαη πξντφληα ηεο ρεκηθήο βηνκεραλίαο πεηξειαίνπ. Ζ ξχπαλζε απφ πεηξέιαην θαη ηα πξντφληα ηνπ πξνθχπηεη θαηά ηηο ρεξζαίεο κεηαθνξέο, ηηο δηαξξνέο απφ εξγνζηάζηα, ηηο βηνηερλίεο θαη ηηο απνζήθεο ηνπο, ηηο παιαηέο εγθαηαζηάζεηο δηπιηζηεξίσλ, ηα πξαηήξηα πγξψλ θαπζίκσλ θαη ηα δηάθνξα αηπρήκαηα ζε εγθαηαζηάζεηο άληιεζεο πεηξειαίνπ. Ζ ηνμηθφηεηα ηνπ πεηξειαίνπ ιφγσ ηεο χπαξμεο αδηάιπησλ πδξνγνλαλζξάθσλ, πνιπθπθιηθψλ αξσκαηηθψλ πδξνγνλαλζξάθσλ (ΠΑΤ) θαη πηεηηθψλ αξσκαηηθψλ ελψζεσλ θαζηζηά ηε ξχπαλζε επηθίλδπλε γηα ηνπο ρεξζαίνπο νξγαληζκνχο, ηε ρισξίδα θαη ηνπο κηθξννξγαληζκνχο ηνπ εδάθνπο. ε πνιιέο ρψξεο ππάξρνπλ απζηεξέο πξνδηαγξαθέο γηα ηηο εγθαηαζηάζεηο δηχιηζεο πεηξειαίνπ θαη πξνγξάκκαηα θαζαξηζκνχ εδαθψλ πνπ έρνπλ ξππαλζεί απφ παιαηέο εγθαηαζηάζεηο. Σα ζνβαξά πξνβιήκαηα πεξηβαιινληηθήο ξχπαλζεο θαη νη επηπηψζεηο ζε επαίζζεηα νηθνζπζηήκαηα πνπ πξνθαιεί ην πεηξέιαην απνηεινχλ ζέκαηα πεξηβαιινληηθήο ηνμηθνινγίαο θαη ζηνλ ηνκέα απηφ έρνπλ δηεμαρζεί πνιιέο έξεπλεο. Λφγσ ησλ πξνβιεκάησλ ξχπαλζεο, ν θαζαξηζκφο ησλ ξππαζκέλσλ εδαθψλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 9

10 απφ πεηξέιαην κε δηάθνξεο ηερληθέο έρνπλ απνηειέζεη εηδηθφ θιάδν ηεο πεξηβαιινληηθήο επηζηήκεο θαη δηαρείξηζεο απνβιήησλ Γηάβξωζε θαη Δξεκνπνίεζε Δδαθώλ Ζ δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο ησλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ θαη ε εξεκνπνίεζε ησλ εδαθψλ ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε είλαη δχν απφ ηηο πην ζεκαληηθέο αηηίεο απψιεηαο πνιχηηκνπ παξαγσγηθνχ εδάθνπο. ηελ πξψηε πεξίπησζε, ε δηάβξσζε θαη ε απψιεηα επηθαλεηαθνχ εδάθνπο νθείιεηαη ζηελ ππεξεθκεηάιιεπζε γεσξγηθψλ εθηάζεσλ, βαζχ φξγσκα, ππεξβνιηθή ρξήζε ιηπαζκάησλ, αληηνξζνινγηθέο γεσξγηθέο πξαθηηθέο θαη θπξίσο ζηε ρξήζε επαίζζεησλ εδαθψλ πνπ είραλ δαζηθή θάιπςε γηα γεσξγηθή θαιιηέξγεηα. Ζ εξεκνπνίεζε εδαθψλ είλαη έλα γεληθφηεξν θαηλφκελν θαηά ην νπνίν κεγάιεο πεξηνρέο γεο κεηαηξέπνληαη ζε άγνλεο ακκψδεηο εθηάζεηο απφ έιιεηςε λεξνχ, ππεξβνιηθή θαιιηέξγεηα εδαθψλ πνπ πξνέθπςαλ απφ εθθαζάξηζε δαζψλ, επηθιηλείο εθηάζεηο πνπ δελ πξνζηαηεχνληαη κε αλαρψκαηα, θαη εθθαζάξηζε ζάκλσλ, δέλδξσλ θαη βιάζηεζεο κε αλεμέιεγθηε θηελνηξνθηθή εθκεηάιιεπζε. Σα εδάθε απηά κεηά απφ γεσξγηθή εθκεηάιιεπζε κε παξαηεηακέλε μεξαζία ράλνπλ ηε ζπλεθηηθφηεηα ησλ ζπζηαηηθψλ ηνπο, ππάξρεη κεγάιε απψιεηα ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη νξγαληθή χιε, κε απνηέιεζκα ε πνηφηεηα ππνβαζκίδεηαη θαη πνιχ γξήγνξα κεηαηξέπνληαη ζε άγνλεο ακκψδεηο εθηάζεηο. Ζ δηάβξσζε ησλ εδαθψλ θαη ηδηαίηεξα ησλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ, ζχκθσλα κε ππνινγηζκνχο εκπεηξνγλσκφλσλ, αθνξά ηνπιάρηζηνλ ην 10% ησλ θαιιηεξγεκέλσλ εθηάζεσλ, πνπ είλαη πεξίπνπ 1,5 δηζεθαηνκκχξηα εθηάξηα (1 εθηάξην=10 ζηξέκκαηα). Δπηπιένλ, ην 10% ηεο θαιιηεξγεκέλεο γεο έρεη θάπνην βαζκφ δηάβξσζεο πνπ κπνξεί λα θαηαζηεί θαηαζηξνθηθή εάλ δελ ιεθζνχλ δξαζηηθά κέηξα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 10

11 δηφξζσζεο ηεο δηάβξσζεο. Ζ δηάβξσζε ησλ εδαθψλ απηψλ είλαη απνηέιεζκα ηεο ρξήζεο εθηάζεσλ γηα θαιιηέξγεηεο πνπ είλαη θαθήο ζχζηαζεο αλφξγαλσλ θαη νξγαληθψλ πιηθψλ, θαζψο θαη γηαηί δελ πνηίδνληαη αξθεηά θαη ππφθεηληαη ζε φξγσκα πνπ δηαζπά ηε ζπλεθηηθφηεηα ηεο πθήο ηνπο. Δπίζεο, ε αλεμέιεγθηε θηελνηξνθία θαηαζηξέθεη ηε βιάζηεζε θαη ηνπο ζάκλνπο πνπ θξαηνχλ ηε ζπλεθηηθφηεηα ησλ εδαθψλ. Σα εδάθε απηά, αιιά θαη άιια πνπ έρνπλ κεγάιε θιίζε ιφγσ έιιεηςεο ρακειήο βιάζηεζεο θαη πξνζηαηεπηηθψλ αλαρσκάησλ δηαβξψλνληαη κε ηηο βξνρέο θαη ηνλ αέξα. Οη απψιεηεο κε ηε δηάβξσζε θαιιηεξγήζηκσλ εθηάζεσλ είλαη θξίζηκε γηα ηελ επάξθεηα ηξνθίκσλ ζε αλαπηπγκέλεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηηο επφκελεο δεθαεηίεο. Ζ δηάβξσζε εδαθψλ ζε γεσξγηθέο εθηάζεηο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ ήηαλ θπξίσο απνηέιεζκα ηεο εθηεηακέλεο ρξήζεο ιηπαζκάησλ, ηεο εθκεράληζεο ηεο γεσξγίαο θαη ησλ πξαθηηθψλ εληαηηθήο κνλνθαιιηέξγεηαο. ήκεξα φκσο εθαξκφδνληαη δηάθνξα κέηξα θαη πξαθηηθέο, φπσο αγξαλάπαπζε, αιιαγέο ζηνλ ηξφπν νξγψκαηνο (επηθαλεηαθή ζάξσζε), ακεηςηζπνξά (crop rotation), ελαιιαγή ηνπ είδνπο ησλ θαιιηεξγνχκελσλ θπηψλ, πεξηηξνπηθή γεσξγία θαη θηελνηξνθία, πξνζεθηηθή άξδεπζε, ελίζρπζε ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη ηνπ αδψηνπ κε εηδηθά θπηά, θχηεκα δέλδξσλ, θιπ. Σα κέηξα απηά εληζρχνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ εδαθψλ. Πνιιέο φκσο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, πνπ έρνπλ ξαγδαία αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη κεγάιεο δηαηξνθηθέο αλάγθεο, δελ κπνξνχλ λα ππνζηεξίμνπλ ελεξγά ηέηνηα κέηξα κε απνηέιεζκα ηε ζπλερηδφκελε δηάβξσζε εδαθψλ ζηηο πεξηνρέο ηνπο. πγρξφλσο, ε εθθαζάξηζε δαζψλ γηα θαιιηέξγεηεο έρνπλ επαπμήζεη ηε δηάβξσζε εδαθψλ ζε πνιιέο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο (π.ρ. ζηελ Ηλδνλεζία, Βξαδηιία). Ζ εξεκνπνίεζε είλαη ε ζπλερήο κεηαηξνπή εδαθψλ ζε άγνλεο εθηάζεηο ακψδνπο ζχζηαζεο. Κπξηφηεξεο αηηίεο είλαη ε κεγάιεο δηάξθεηαο μεξαζία πνπ πξνθαιεί απνζάζξσζε πεηξσκάησλ θαη απψιεηα νξγαληθήο χιεο, ε νπνία ζε πνιιέο πεξηνρέο νθείιεηαη ζε θιηκαηηθέο αιιαγέο, ζηελ απνδάζσζε πεξηνρψλ θαη ζηελ ππεξεθκεηάιιεπζε ππφγεησλ λεξψλ. Βαζηθέο αηηίεο είλαη ν ππεξπιεζπζκφο θαη ε εμάπισζε ησλ πφιεσλ θαη ησλ θαηνηθεκέλσλ πεξηνρψλ θαζψο θαη ε αλάπηπμε νδηθψλ αξηεξηψλ θαη άιισλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ δηαζπά ηελ γεσκνξθνινγία πνιιψλ πεξηνρψλ. Οη άλεκνη θαη νη βξνρέο εθπιχλνπλ ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη ε ζχζηαζε ηνπ εδάθνπο αιινηψλεηαη ζε βαζκφ πνπ δελ κπνξεί λα δηαηεξήζεη πιένλ ηελ πθή ηνπ θαη ηε ζπλεθηηθφηεηα ησλ εδαθηθψλ ζπζηαηηθψλ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 11

12 ρήκα 2.2: Παγθφζκηα ράξηεο ηεο δηάβξσζε θαη εξεκνπνίεζε εδαθψλ Ζ ππεξβνιηθή άξδεπζε πξνθαιεί ηελ απψιεηα πνιχηηκσλ πδαηίλσλ πφξσλ θαη ηελ αχμεζε ηεο αιαηφηεηαο ιφγσ εηζξνήο ζαιάζζησλ λεξψλ κε ηελ πηψζε ηνπ επηπέδνπ ηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα ζε παξάθηηεο πεξηνρέο. Ζ εξεκνπνίεζε απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα απψιεηαο εδαθψλ θαη έρεη κειεηεζεί επηζηακέλα ζε πνιιέο ρψξεο γηα ηελ αλέξεπζε πξαθηηθψλ κεζφδσλ επαλφξζσζεο θαη απνθαηάζηαζεο εξεκνπνηεκέλσλ πεξηνρψλ. Ο ΟΖΔ έρεη δηεμάγεη πνιιέο κειέηεο θαη πξνψζεζε ην 1994 ηε δηεζλή ζχκβαζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο εξεκνπνίεζεο, ηδηαίηεξα ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο Βηνδηαζεζηκόηεηα ηωλ βαξέωλ κεηάιιωλ ζην έδαθνο Σν πεξηβάιινλ εθθξάδεη ηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, ηε ζχζηαζε ηεο αηκφζθαηξαο θαη ηεο πδξφζθαηξαο θαζψο θαη ηελ θαηάζηαζε ησλ πεηξσκάησλ θαη ησλ εδαθψλ ηεο γεψζθαηξαο. Με ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο αλζξσπφηεηαο ζεκεηψλνληαη ζπλερείο κεηαβνιέο ζην πεξηβάιινλ, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο είλαη σθέιηκεο ελψ άιιεο είλαη θαηαζηξεπηηθέο (π.ρ. ε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο). [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 12

13 Ωο ξχπαλζε κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί θάζε απφθιηζε απφ ηε θπζηθή ζχζηαζε ηνπ λεξνχ, ηνπ αέξα θαη ηνπ εδάθνπο πνπ κπνξεί λα έρεη βιαπηηθέο ζπλέπεηεο ζηε δσή ησλ αλζξψπσλ, ησλ δσηθψλ ή θπηηθψλ νξγαληζκψλ, θαζψο θαη ζηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηεί ν άλζξσπνο. Μηα απφ ηηο κνξθέο ξχπαλζεο είλαη νη αλφξγαλεο ελψζεηο νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηα βαξέα κέηαιια. Σα ζπνπδαηφηεξα βαξέα κέηαιια είλαη ην θάδκην (Cd), ν κφιπβδνο (Pb), ν πδξάξγπξνο (Hg), ην αξζεληθφ (As) θαη ην ζάιην (TI). Ο πδξάξγπξνο εηζέξρεηαη ζην πεξηβάιινλ απφ ηελ θαχζε ηνπ άλζξαθα, ηνπ πεηξειαίνπ ή νξηζκέλσλ ζηεξεψλ απνβιήησλ. Ζ ξχπαλζε ηνπ αέξα, ηνπ εδάθνπο θαη ηνπ λεξνχ απφ θάδκην πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηηο βηνκεραλίεο επεμεξγαζίαο ραιθνχ, ρξσκάησλ θαη πιαζηηθνχ. Σν ζάιην πξνέξρεηαη απφ ηζηκεληνβηνκεραλίεο, ελψ ν κφιπβδνο απφ βηνκεραλίεο κπαηαξηψλ. Οη ρεκηθνί επηκνιπληέο εηζέξρνληαη ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα κέζσ ησλ γεσξγηθψλ εδαθψλ, πνπ σο βαζηθφ δνκηθφ ζηνηρείν ησλ αγξνζπζηεκάησλ, είλαη ν ηειηθφο απνδέθηεο ησλ δηθαηλπιίσλ, ησλ δηνμηλψλ θαη ησλ βαξέσλ κεηάιισλ. Οη δηνμίλεο ζπζζσξεχνληαη ζηα ρσξάθηα κεηά απφ θαχζε δηαθφξσλ νπζηψλ ή απεπζείαο απφ απφβιεηα βηνκεραληψλ. Βηνκεραλίεο εληνκνθηφλσλ, κπθεηνθηφλσλ, πιαζηηθψλ, ρξσκάησλ θ.α. παξάγνπλ ρεκηθνχο επηκνιπληέο κέζσ θάπνησλ δηεξγαζηψλ. Οη νπζίεο απηέο ελαπνηίζεληαη απεπζείαο ζηα ρσξάθηα ή κεηαθέξνληαη ζε απηά απφ ηελ αηκφζθαηξα κέζσ ηνπ βξφρηλνπ λεξνχ ή κε ηε κεηαθνξά κνιπζκέλνπ ρψκαηνο κε ηνλ αέξα. ην έδαθνο νη ρεκηθέο νπζίεο θηλνχληαη πξνο ηνλ πδξνθφξν νξίδνληα, φπνπ βξίζθνληαη νη ξίδεο ησλ θπηψλ. Μέζσ ηνπ ξηδηθνχ ζπζηήκαηνο ηα θπηά πξνζιακβάλνπλ λεξφ θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά απφ ην έδαθνο παίξλνληαο παξάιιεια θαη δηνμίλεο ή βαξέα κέηαιια. Έηζη, νη ρεκηθέο νπζίεο πεξλάλε ζε θαιιηεξγνχκελα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 13

14 θπηά, αιιά θαη ζε δψα πνπ ηξέθνληαη κε κνιπζκέλν ρνξηάξη. Με απηφ ηνλ ηξφπν νη δηνμίλεο θαη ηα βαξέα κέηαιια εηζέξρνληαη ζηα ιαραληθά, ηα θξνχηα, ην θξέαο θαη ηα γαιαθηνθνκηθά πξντφληα. Ζ ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο απφ βαξέα κέηαιια φπσο Cd, As, Hg, Pb, Zn,Ni θαη άιια, είλαη έλα ζεκαληηθφ πξφβιεκα ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. Οθείιεηαη ζηελ αλζξσπνγελή δηαηάξαμε ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο κε ζπλέπεηα, κεηαμχ άιισλ, ηελ θηλεηνπνίεζε θαη ηελ αλαθαηαλνκή ηνμηθψλ ζηνηρείσλ ηα νπνία κπνξεί ηειηθά λα επηβαξχλνπλ ην έδαθνο θαη ηα λεξά θαη λα εηζαρζνχλ ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα. Σα βαξέα (ηνμηθά) κέηαιια ζεσξνχληαη απφ ηνπο πιένλ επηθίλδπλνπο ξχπνπο ηνπ πεξηβάιινληνο, επεηδή απηά θαη νη ελψζεηο ηνπο, ζε αληίζεζε κε ηηο νξγαληθέο ηνμηθέο νπζίεο, δελ απνηθνδνκνχληαη, αιιά παξακέλνπλ ή ζπζζσξεχνληαη ζην πεξηβάιινλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Δπίζεο, εηζέξρνληαη κε απιφ ηξφπν ζε κηθξνχο ή κεγάινπο βην-γεσρεκηθνχο θχθινπο. Σα βαξέα κέηαιια είλαη θπζηθά ζπζηαηηθά ηνπ θινηνχ ηεο γεο θαη πεξηιακβάλνπλ κηα κεγάιε νκάδα κεηαιιηθψλ θαη κεηαιινεηδψλ θαηηφλησλ πνπ παξνπζηάδνπλ βηνινγηθφ θαη βηνκεραληθφ ελδηαθέξνλ. Γελ κπνξνχλ λα δηαζπαζηνχλ ζε απινχζηεξεο κνξθέο ή λα θαηαζηξαθνχλ. ε κηθξή έθηαζε εηζάγνληαη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ κέζσ ησλ ηξνθίκσλ, ηνπ πφζηκνπ λεξνχ θαη ηνπ αέξα. αλ ηρλνζηνηρεία, κεξηθά βαξέα κέηαιια είλαη απαξαίηεηα γηα λα δηαηεξεζεί ν κεηαβνιηζκφο ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Δληνχηνηο, ζε πςειφηεξεο ζπγθεληξψζεηο κπνξνχλ λα είλαη ηνμηθά. Γειεηεξίαζε απφ ηα βαξέα κέηαιια κπνξεί λα πξνθχςεη, π.ρ. απφ ηε κφιπλζε ηνπ πφζηκνπ λεξνχ (π.ρ. ζσιήλεο κφιπβδνπ), πςειέο ζπγθεληξψζεηο ζηνλ πεξηβάιινληα αέξα θνληά ζε πεγέο εθπνκπήο, ή εηζαγσγή κέζσ ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο, φπνπ κεηαθέξνληαη ζηελ ηξνθή ηνπ αλζξψπνπ απφ ην έδαθνο, κέζσ ησλ θπηψλ θαη ησλ δψσλ. Σα βαξέα κέηαιια ζηνλ νξγαληζκφ κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο εηζέξρνληαη ζηα θχηηαξα θαη είλαη ηδηαίηεξα ηνμηθά γηα ηα ζεξκφαηκα δψα θαη ηνλ άλζξσπν πξνθαιψληαο δειεηεξηάζεηο, ζπλήζσο ρξφληεο ιφγσ ηεο αζξνηζηηθήο ηνπο δξάζεο. Δπίζεο πξνμελνχλ γελεηηθέο αλσκαιίεο, δξνπλ ζην αλνζνπνηεηηθφ θαη ελδνθξηλνινγηθφ ζχζηεκα θαη πξνζβάιινπλ ηα λεπξηθά θχηηαξα. Γειεηεξηάζεηο απφ ηνμηθέο νπζίεο, φπσο κφιπβδν ή ραιθφ, κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ λνεηηθή θαζπζηέξεζε. Δπηπιένλ ηνμηθέο νπζίεο φπσο ν κφιπβδνο θαη ν πδξάξγπξνο κπνξεί λα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 14

15 πξνθαιέζνπλ νξγαληθά ςπρνζχλδξνκα, δειαδή ςπρνπαζνινγηθέο θαηαζηάζεηο πνπ ζπλδένληαη κε νξγαληθέο δηαηαξαρέο ηνπ εγθεθάινπ θαη θαξθηλνγελέζεηο. Παξφια απηά, ε ηξνθηθή δειεηεξίαζε απφ ηα βαξέα κέηαιια είλαη πνιχ ζπάληα θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο εκθαλίδεηαη κφλν κεηά απφ πεξηβαιινληηθή ξχπαλζε. Σν πην γλσζηφ παξάδεηγκα ηέηνηαο πεξηβαιινληηθήο ξχπαλζεο εκθαλίζηεθε ζηελ Ηαπσλία κεηαμχ Σα βαξέα κέηαιια είλαη επηθίλδπλα επεηδή βηνζπζζσξεχνληαη. Βηνζπζζψξεπζε ζεκαίλεη ε αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζε κηαο ρεκηθήο νπζίαο ζε έλαλ βηνινγηθφ νξγαληζκφ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ζπγθξηλφκελε κε ηε ζπγθέληξσζε ηεο ρεκηθήο νπζίαο ζην πεξηβάιινλ. Οη ελψζεηο (ησλ βαξέσλ κεηάιισλ) ζπζζσξεχνληαη ζηα έκβηα φληα αζξνηζηηθά θαη απνζεθεχνληαη γξεγνξφηεξα απφ φηη δηαζπψληαη (κεηαβνιίδνληαη) ή εθθξίλνληαη. Ζ παξαθνινχζεζε ηεο πνξείαο ησλ κεηαιιηθψλ ζηνηρείσλ κεηά ηελ εηζαγσγή ηνπο ζην νηθνζχζηεκα γίλεηαη ηδηαίηεξα δχζθνιε, θαζψο κεηαθηλνχληαη απφ ηνλ έλα θξίθν ηνπ ηξνθηθνχ πιέγκαηνο ζηνλ άιιν θαη ζπζζσξεχνληαη ζηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο κε ηειηθή θαηάιεμε ηνλ άλζξσπν, ν νπνίνο βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηνπ ηξνθηθνχ πιέγκαηνο. Έηζη ν θίλδπλνο πνιιαπιαζηάδεηαη θαη ν άλζξσπνο ηειηθά ηείλεη λα δερηεί ηελ ηνμηθφηεηα απφ πνιιέο πεγέο θαη ζε απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο. Σα βαξέα κέηαιια ζρεηίδνληαη κε πιήζνο αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ ρξήζε ηνπο ζηελ ρεκηθή βηνκεραλία είλαη ν θαλφλαο. Βηνκεραλίεο παξαγσγήο ρξσκάησλ, θσηνγξαθηθψλ πιηθψλ, ειεθηξνληθνχ πιηθνχ, παξαζηηνθηφλσλ, ζπζζσξεπηψλ, ππξνκαρηθψλ, κεηαιινπξγεία ρξεζηκνπνηνχλ ζε δηάθνξεο πνζφηεηεο ελψζεηο πνπ πεξηέρνπλ βαξέα κέηαιια είηε ζαλ πξψηε χιε είηε ζαλ θαηαιχηεο. Δπίζεο άιιεο ζεκαληηθέο πεγέο ξχπαλζεο πξνέξρνληαη απφ γεσξγηθέο εξγαζίεο φπσο ηε ρξήζε ιηπαζκάησλ, παξαζηηνθηφλσλ θ.α. θαζψο θαη κέζσ θπζηθψλ δηεξγαζηψλ φπσο είλαη ε απνζάζξσζε ησλ κεηξηθψλ πεηξσκάησλ, φπνπ ε απνζάζξσζε απειεπζεξψλεη ηα κέηαιια ζηε δηαδηθαζία ηνπ ζρεκαηηζκνχ εδάθνπο ηα νπνία είηε γίλνληαη κέξνο ηνπ εδάθνπο, είηε κεηαθέξνληαη ζηα επηθαλεηαθά λεξά ή θαη ζηνλ πδξνθφξν νξίδνληα. Οη πξνζδηνξηζζείζεο κέζεο ζπγθεληξψζεηο γηα ηνλ κφιπβδν θπκαίλνληαη απφ 0,1ng/n έσο 286,5ng/g. Οη πςειφηεξεο κέζεο ζπγθεληξψζεηο ηνπ κφιπβδνπ παξαηεξνχληαη ζηηο θαηεγνξίεο ησλ καιαθίσλ θαη θαξθηλνεηδψλ θαη ησλ θπιισδψλ ιαραληθψλ, ζηα νπνία νη πςειφηεξεο ζπγθξηηηθά ηηκέο εληνπίδνληαη ζε κατληαλφ, ζπαλάθη θαη καξνχιη, πάληνηε εληφο ησλ λνκνζεηηθψλ νξίσλ. ε κεκνλσκέλα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 15

16 δείγκαηα απφ θξέζθα θξεκκχδηα, θαξφηα θαη πξάζηλεο πηπεξηέο, νη πξνζδηνξηζζείζεο ηηκέο κφιπβδνπ εληνπίζηεθαλ πιεζίνλ ηεο κέγηζηεο ηηκήο αλνρήο (0,1 mg/kg), ελψ ππεξβάζεηο απηήο παξαηεξήζεθαλ ζε κεκνλσκέλα δείγκαηα απφ θνινθχζηα, κειηηδάλεο, θξέζθα θαζνιάθηα, αγθηλάξεο θαη ληνκάηεο. Οη ρακειφηεξεο κέζεο ηηκέο κφιπβδνπ παξαηεξνχληαη ζηηο θαηεγνξίεο ησλ γαιαθηνθνκηθψλ θαη ησλ θξνχησλ. Απφ ππνινγηζκνχο πνπ έρνπλ ζηφρν ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ πνζνηήησλ ηνπ pb πνπ πξνζιακβάλνληαη απφ ηνλ άλζξσπν κέζσ ηεο δηαηξνθήο εμάγεηαη φηη νη πνζφηεηεο απηέο είλαη ζπγθξίζηκεο κε αληίζηνηρεο ησλ ππνινίπσλ επξσπατθψλ ρσξψλ, ελψ είλαη αμηνζεκείσηα ρακειφηεξεο κε ηα φξηα πνπ πξνβιέπνληαη απφ ηνλ παγθφζκην νξγαληζκφ πγείαο. Οη θπξηφηεξεο πεγέο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ είλαη: Ζ γεσρεκεία ηνπ θινηνχ ηεο γεο. Ζ απνζάζξσζε ησλ κεηξηθψλ πεηξσκάησλ. Ζ ρξήζε ιηπαζκάησλ, παξαζηηνθηφλσλ, κπθεηνθηφλσλ, εληνκνθηφλσλ. Ζ ηιχο πξνεξρφκελε απφ ην βηνινγηθφ θαζαξηζκφ ησλ πφιεσλ. Οη αηκνζθαηξηθέο απνζέζεηο. Ζ ηέιεηα θαη αηειήο θαχζε θπζηθψλ (νξπθηψλ) θαη ζπλζεηηθψλ θαπζίκσλ. H ιεηηνπξγία ρεκηθψλ βηνκεραληψλ, βηνκεραληψλ επηκεηάιισζεο θαη ρξσκάησλ. Ζ κε ειεγρφκελε απφζεζε αζηηθψλ θαη βηνκεραληθψλ απνβιήησλ. Ζ ρξήζε ππξνκαρηθψλ ζε πεξηφδνπο πνιέκνπ αιιά θαη ζε πεξηπηψζεηο ζηξαηησηηθψλ αζθήζεσλ. Ζ ελεξγνπνίεζε εθαηζηεηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηα ππξεληθά αηπρήκαηα θ.α. Σα βαξέα κέηαιια βξίζθνληαη ζην έδαθνο κε δηάθνξεο κνξθέο: Με ηε δηαιπηή κνξθή ζην εδαθηθφ δηάιπκα θαζψο θαη ζην λεξφ ζηξάγγηζεο. πγθξαηνχληαη απφ ηε ζηεξεή θάζε ηνπ εδάθνπο κε δηάθνξεο κνξθέο θαη ηνληηθέο θαηαζηάζεηο. Καηαβπζίδνληαη κε ηε κνξθή αδηάιπησλ ελψζεσλ. Πξνζιακβάλνληαη επίζεο απφ ηα θπηά πνπ θαιιηεξγνχληαη ζην έδαθνο ή απφ ηα θπηά πνπ αλαπηχζζνληαη ζε απηφ. Παξακέλνπλ ζηελ αέξηα θάζε ηνπ εδάθνπο κε ηε κνξθή πηεηηθψλ ελψζεσλ θαηά ηε κεηαηξνπή ηνπο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 16

17 Σν έδαθνο δέρεηαη φιεο απηέο ηηο ηνμηθέο θαη επηθίλδπλεο ρεκηθέο νπζίεο θαη παξαζθεπάζκαηα ή απφβιεηα, ηα νπνία αλάινγα κε ηε γεσκνξθνινγία ηνπ εδάθνπο θαη άιιεο εμσγελείο ζπλζήθεο ξππαίλνπλ ηνπηθά ην έδαθνο ή δηαζθνξπίδνληαη ζε άιια πεξηβαιινληηθά δηακεξίζκαηα (π.ρ. ππφγεηα λεξά) ή εθπιχλνληαη ζηα δηάθνξα πδάηηλα ζπζηήκαηα. εκαληηθή είλαη επίζεο ε ξχπαλζε απφ βαξέα κέηαιια πνπ πξνέξρνληαη απφ ρεκηθέο βηνκεραλίεο, θαχζε ζηεξεψλ θαη πγξψλ νξπθηψλ θαπζίκσλ θαη άιιεο δηεξγαζίεο εκπινπηηζκνχ ε θαζαξηζκνχ κεηαιιεπκάησλ. Ζ παξνπζία βαξέσλ κεηάιισλ ζηα πγξά θαη ζηεξεά απφβιεηα απνηειεί έλα ζεκαληηθφ παξάγνληα ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ε κεηαθνξά, ε βηνδηαζεζηκφηεηα θαη ε ηνμηθφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ εμαξηάηαη απφ δηάθνξεο θπζηθνρεκηθέο παξακέηξνπο φπσο ph, ζθιεξφηεηα, θαηλφκελα ζπλδπαζκέλεο δξάζεο θαη παξνπζία δηαθφξσλ θπζηθψλ νξγαληθψλ ζπζηαηηθψλ. ε έλα πδαηηθφ ζχζηεκα ε βηνδηαζεζηκφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ζρεηίδεηαη θπξίσο κε ηε ζπγθέληξσζε ησλ ειεχζεξσλ δηαιπκέλσλ ηφλησλ ηνπο, θαζψο ηα ειεχζεξα ηφληα ζεσξνχληαη ε πην βηνδηαζέζηκε κνξθή ησλ δηαιπκέλσλ κεηάιισλ. Σν ph απνηειεί κηα ζεκαληηθή παξάκεηξν πνπ επεξεάδεη ηε δηαιπηφηεηα θαη ηελ ηνληηθή κνξθή ησλ κεηάιισλ, θαζψο θαη ηε κεηαθνξά ηνπο απφ ηε ζηεξεή ζηελ πδαηηθή θάζε. Δπίζεο ε βηνδηαζεζηκφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ κπνξεί λα κεηαβιεζεί παξνπζία θπζηθψλ νξγαληθψλ νπζηψλ φπσο είλαη ηα ρνπκηθά νμέα, ηα νπνία πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ απνηθνδφκεζε θπηηθψλ νξγαληζκψλ. Σα ρνπκηθά νμέα είλαη καθξνκνξηαθέο νξγαληθέο ελψζεηο κε αιθπξαξσκαηηθέο θαη αιεηθαηηθέο δνκέο θαη νκάδεο ακηλνμέσλ, θαξβνλπιίσλ, θαξβνμπιίσλ θαη πδξνμπιίσλ. Οη νπζίεο απηέο έρνπλ ηελ ηδηφηεηα λα δεζκεχνπλ βαξέα κέηαιια ζηηο θαξβνμπιηθέο θαη πδξνμπιηθέο ηνπο νκάδεο, κεηαβάιινληαο έηζη ηελ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 17

18 βηνδηαζεζηκφηεηα θαη θαηά ζπλέπεηα ηελ ηνμηθφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ. Γηα ηελ επίδξαζε ηεο ζπκπινθνπνίεζεο ζηελ ηνμηθφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ, έρνπλ γίλεη πνιιέο κειέηεο ρξεζηκνπνηψληαο δηάθνξνπο ζπκπινθνπνηεηέο φπσο είλαη ην ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA), ην diethylenetriaminepentaacetic acid (DTPA) θαη ηα ρνπκηθά θαη θνπιβηθά νμέα. Σα ρνπκηθά νμέα παξνπζηάδνπλ κεγάιν ελδηαθέξνλ, θαζψο είλαη νπζίεο πνπ απαληψληαη ζηε θχζε, φπνπ δεκηνπξγνχλ ζχκπινθα κε ηα βαξέα κέηαιια. Ζ ηνμηθφηεηα ηνπ θαδκίνπ θαη ηνπ ρξσκίνπ κειεηήζεθε ζην νζηξαθφδεξκν Daphnia pulex παξνπζία ρνπκηθψλ νμέσλ ζε ζπγθεληξψζεηο απφ 0,5 έσο 50 mg/l θαη παξαηεξήζεθε κείσζε ηεο ηνμηθφηεηαο ηνπ θαδκίνπ αλάινγα κε ηε ζπγθέληξσζε ησλ ρνπκηθψλ, ελψ δελ παξαηεξήζεθε αιιαγή ζηελ ηνμηθφηεηα ηνπ ρξσκίνπ. Δπίζεο απφ κειέηεο ηνμηθφηεηαο θαη βηνζπζζψξεπζεο ηνπ ραιθνχ θαη ηνπ θαδκίνπ ζηα νζηξαθφδεξκα Daphnia magna, δηαπηζηψζεθε φηη ε πξνζζήθε ρνπκηθψλ νμέσλ ζηα δηαιχκαηα ησλ κεηάιισλ είρε σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο ηνμηθφηεηαο κφλν ζηελ πεξίπησζε ηνπ ραιθνχ, ελψ παξαηεξήζεθε αχμεζε ζηελ ηνμηθφηεηα ηνπ θαδκίνπ. Ωζηφζν, ε πξνζζήθε ησλ ρνπκηθψλ νμέσλ δελ έδεημε λα επεξεάδεη ηε βηνζπζζψξεπζε ησλ βαξέσλ κεηάιισλ. Ζ επίδξαζε ησλ ρνπκηθψλ νμέσλ ζηελ ηνμηθφηεηα ηνπ ραιθνχ έρεη κειεηεζεί πεξηζζφηεξν απφ ηα ππφινηπα βαξέα κέηαιια, ιφγσ ησλ ηζρπξψλ ζπκπιφθσλ πνπ ζρεκαηίδεη κε ηα ρνπκηθά νμέα, φπνπ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο έρεη σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο ηνμηθφηεηάο ηνπ. Οη κεραληζκνί ζπκπινθνπνίεζεο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ παξνπζία ρνπκηθψλ νμέσλ θαη νη αιιαγέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ ηνμηθφηεηά ηνπο είλαη πνιχ δχζθνιν λα πξνβιεθζνχλ. Ωζηφζν, έρνπλ αλαπηπρζεί δηάθνξα κνληέια γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ κεραληζκψλ αιιειεπίδξαζεο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ κε ηα ρνπκηθά νμέα, θαζψο επίζεο θαη γηα ηελ πξφβιεςε ηεο ηνμηθφηεηαο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηα θαηλφκελα ζπκπινθνπνίεζεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ αλαπηπρζεί ηα κνληέια βηνηηθήο ζχλδεζεο (Biotic Ligand Models), κε ηα νπνία πξνβιέπεηαη ε ηνμηθφηεηα ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ζε έλα πδαηηθφ ζχζηεκα, κε βάζε δηάθνξεο θπζηθνρεκηθέο παξακέηξνπο ηνπ ζπζηήκαηνο, φπσο ε θάζε ησλ βαξέσλ κεηάιισλ, ην ph, ε ζθιεξφηεηα θαη ε παξνπζία θπζηθψλ νξγαληθψλ νπζηψλ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 18

19 2.2.4 Πεγέο ξύπαλζεο ηνπ εδάθνπο κε κόιπβδν θαη ρεκηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ κόιπβδνπ ζην έδαθνο Ο κφιπβδνο έρεη ηελ ηάζε λα ζπγθεληξψλεηαη ζε νξπθηά ηα νπνία πεξηέρνπλ ππξίηην θαη παξνπζηάδεη απμεκέλε ηάζε λα ζρεκαηίδεη ζηαζεξέο ελψζεηο κε ην ζείν, γη απηφ θαη βξίζθεηαη ζηα νξπθηά κε δεζκνχο ζην ζείν. Δπίζεο παξνπζηάδεηαη ζηα ηδεκαηνγελή πεηξψκαηα, ζηα νξπθηά ηεο αξγίινπ θαζψο θαη ζηελ νξγαληθή νπζία. Όια ηα πξναλαθεξζέληα απνηεινχλ ηηο θπξηφηεξεο γεσρεκηθέο πξνειεχζεηο ηνπ κνιχβδνπ νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο απνηεινχλ κηα θαηεγνξία ησλ πεγψλ ξχπαλζεο. Μηα άιιε θαηεγνξία είλαη ε αηκνζθαηξηθή απφζεζε θαζψο θαη νη γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζπγθεθξηκέλα ε ρξήζε αξζεληθνχ κνιχβδνπ σο θπηνθάξκαθν γηα ςεθαζκφ νπσξνθφξσλ δέληξσλ. Σέινο, ε πξνζζήθε κνιχβδνπ απφ ηελ ηιχο ηνπ βηνινγηθνχ θαζαξηζκνχ πνπ πξνθχπηεη απφ ηε δέζκεπζε κε ηε κνξθή ζπκπινθψλ ησλ κεηαιιηθψλ ξππαληψλ κε ηελ νξγαληθή χιε, είλαη κηα άιιε πεγή απμεκέλεο ζεκαληηθφηεηαο. Ο κφιπβδνο ζπζζσξεχεηαη θπξίσο ζην επηθαλεηαθφ ζηξψκα ησλ εδαθψλ ζε εδαθηθά δείγκαηα απφ επηιεγκέλεο πεξηνρέο ηεο Φηιαλδίαο φπσο κειεηήζεθε θαη ην γεγνλφο απηφ ζπλδέεηαη κε ηελ χπαξμε νξγαληθήο νπζίαο ε νπνία θαη δεζκεχεη ην κέηαιιν δεκηνπξγψληαο ζχκπινθεο ελψζεηο θαη ηφληα. Με βάζε ηηο παξαπάλσ αλαθνξέο ν κφιπβδνο εκθαλίδεηαη ζρεδφλ αθίλεηνο, νπφηε θαη δελ είλαη δπλαηφ λα κεηαθεξζεί ζηα βαζχηεξα ζηξψκαηα ηεο εδαθηθήο θαηαηνκήο κε έθπιπζε. ε ξππαζκέλα εδάθε πξνζδηνξίζηεθαλ νη ελψζεηο PbCl 2 θαη PbO. Δπηπιένλ ππνζηεξίρζεθε φηη κέζα ζε κία ψξα νη ελψζεηο ηνπ κνιχβδνπ πνπ είλαη πδαηνδηαιπηέο κεηαηξέπνληαη ζε κνξθέο ιηγφηεξν δηαιπηέο (εθρπιίζηκεο κε δηάιπκα EDTA). Οη ζεκαληηθφηεξνη εδαθηθνί παξάγνληεο νη νπνίνη θαζνξίδνπλ ηελ θηλεηηθφηεηα ή ηε ζπγθξάηεζε ηνπ κνιχβδνπ απφ ηε ζηεξεή θάζε ηνπ εδάθνπο, είλαη ε ηηκή ηνπ ph θαη ηθαλφηεηα αληαιιαγήο θαηηφλησλ (C.E.C.). Ζ επίδξαζε ηεο νξγαληθήο νπζίαο ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ κνιχβδνπ είλαη ζεκαληηθφηεξε ζε ζρέζε κε ηελ θαηαβχζηζε ηνπ σο αλζξαθηθφ άιαο ή ηελ πξνζξφθεζε ηνπ απφ ηα έλπδξα νμείδηα. Απφ ηελ άιιε, έρεη παξαηεξεζεί ε εθιεθηηθή πξνζξφθεζε ηνπ κνιχβδνπ απφ ηα νμείδηα ηνπ ζηδήξνπ, ζε ζρέζε κε ην ρνχκν, ηνλ θανιηλίηε θαη ην κνληκνξηιινλίηε θαη είλαη γλσζηφ φηη ζηα εδάθε ηα νπνία βξίζθνληαη δίπια ζε δξφκνπο ην 0,7% ηνπ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 19

20 πνζνζηνχ ηνπ κνιχβδνπ είλαη ζε αληαιιάμηκε κνξθή, ελψ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ, είλαη δεζκεπκέλν απφ ηελ νξγαληθή νπζία ηνπ εδάθνπο, ελψ κηθξφ κφλν πνζνζηφ ηνπ κνιχβδνπ βξέζεθε λα είλαη δεζκεπκέλν ζηα νμείδηα ηνπ ζηδήξνπ. Λφγσ ηεο ρακειήο ηνπ δηαιπηφηεηαο, ν κφιπβδνο έρεη κεγάιν ρξφλν παξακνλήο ην έδαθνο. Ο ρξφλνο δσήο ηνπ Pb ζην έδαθνο θπκαίλεηαη απφ 740 κέρξη 5900 ρξφληα θαη εμαξηάηαη απφ ην είδνο ηνπ εδάθνπο, ηε δηαρείξηζε ηνπ λεξνχ θαη ηελ παξνπζία νξγαληθήο νπζίαο. Ο κφιπβδνο πξνζιακβάλεηαη απφ ηα ξηδηθά ηξηρίδηα κέζσ παζεηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ζπγθξαηείηαη θπξίσο ζην θπηηαξηθφ ηνίρσκα ησλ θπηηάξσλ ηεο ξίδαο. Ζ πνζφηεηα ηνπ κφιπβδνπ πνπ πξνζιακβάλεηαη απφ ηα θπηά ζρεηίδεηαη κε ηελ πνζφηεηα ηνπ κφιπβδνπ πνπ ππάξρεη ζην έδαθνο. Ζ πξφζιεςε ηνπ κφιπβδνπ απφ ηα θπηά απμάλεηαη κε ηελ αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζεο ηνπ κφιπβδνπ θαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Ο ξπζκφο πξφζιεςεο ηνπ κφιπβδνπ απφ ηα θπηά ειαηηψλεηαη κε ηελ αλχςσζε ηεο ηηκήο ηνπ ph ηνπ εδάθνπο πνπ ζπλήζσο γίλεηαη κε αζβέζησζε, ελψ πεξηνξίδεηαη φηαλ ε ζεξκνθξαζία ηνπ εδάθνπο ειαηηψλεηαη. Τπνζηεξίρζεθε φηη παξά ην γεγνλφο φηη έλα πνζνζηφ ηεο πνζφηεηαο ηνπ κφιπβδνπ πνπ απνηίζεηαη ζηα θχιια είλαη δπλαηφ λα απνκαθξχλεηαη κε μέπιπκα απηψλ κε λεξφ, έλα κέξνο φκσο ηνπ κφιπβδνπ ζπγθξαηείηαη ζηα θχηηαξα ησλ θχιισλ. Παξάιιεια δηαπηζηψζεθε φηη νη ηεηξααιθπιησκέλεο ελψζεηο ηνπ κφιπβδνπ εχθνια κπνξνχλ λα κεηαηξαπνχλ ζε πδαηνδηαιπηέο ελψζεηο νη νπνίεο κπνξνχλ λα πξνζιεθζνχλ απφ ηα θπηά, θαζψο θαη φηη πνζνζηφ ίζν κε 3% ηνπ κφιπβδνπ πνπ βξίζθεηαη ζηηο ξίδεο κεηαθηλείηαη πξνο ην βιαζηφ. Σέινο, ππνζηεξίρζεθε φηη ν κφιπβδνο είλαη δπλαηφ λα ζπλδεζεί ζηελά κε ηελ θπηηαξνπιαζκαηηθή κεκβξάλε ησλ θπηηθψλ θπηηάξσλ θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ ηα είδε πνπ είλαη αλζεθηηθά ζηηο ζπγθεληξψζεηο ηνπ κφιπβδνπ, κπνξνχλ λα δεζκεχζνπλ θαη λα αδξαλνπνηήζνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο κφιπβδνπ. Ο κφιπβδνο βξίζθεηαη ζε κε ξππαζκέλα εδάθε ζε ζπγθεληξψζεηο <20mg Pb/kg εδάθνπο, αιιά έρνπλ αλαθεξζεί πνιχ κεγαιχηεξεο ζπγθεληξψζεηο πνπ νθείινληαη ζε αλζξσπνγελείο δξαζηεξηφηεηεο. Ο κφιπβδνο ζην πεξηβάιινλ έρεη ηδηαίηεξα κεγάιν ρξφλν παξακνλήο ζπγθξηλφκελνο κε άιινπο ξππαληέο. Έρεη εμαηξεηηθά κεγάιε ηάζε ζπζζψξεπζεο ζην έδαθνο, επεηδή έρεη ρακειή δηαιπηφηεηα θαη δελ απνηθνδνκείηαη κε κηθξνβηαθή δξαζηεξηφηεηα. Οη κνξθέο κε ηηο νπνίεο ν κφιπβδνο βξίζθεηαη ζην πεξηβάιινλ είλαη : PbS, PbO, PbSO 4 θαη PbO.PbSO 4. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 20

21 Μνιχλεηαη απφ ηελ θαχζε ηεο βελδίλεο, κε ηηο βξνρνπηψζεηο, απφ κεηαιιεία, ρπηήξηα θαη εξγνζηάζηα επεμεξγαζίαο κφιπβδνπ θαη επίζεο απφ ηε ρξήζε βαθψλ εάλ απηέο πεξηέρνπλ κφιπβδν. (Απφ ην 1977 ζηελ Ακεξηθή απαγνξεχηεθε ν κφιπβδνο ζηηο βαθέο). Σν έδαθνο απνηειεί ζεκαληηθφ απνδέθηε γηα ην κφιπβδν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο αλζξσπνγελείο πεγέο. Αξθεηνί εξεπλεηέο έρνπλ επηζεκάλεη φηη ε εηζπλνή ζθφλεο έρεη κεγαιχηεξε ζεκαζία απφ ηελ είζνδν ηνπ ζηνηρείνπ ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα κέζσ ησλ θπηψλ. Έρεη απνδεηρζεί φηη ην έδαθνο θαη ε ζθφλε είλαη ζεκαληηθέο πεγέο κφιπβδνπ εηδηθά γηα ηα παηδηά θαη νη ζπγθεληξψζεηο κφιπβδνπ ζην αίκα έρνπλ ζπζρεηηζζεί κε ηηο ζπγθεληξψζεηο κφιπβδνπ ζην έδαθνο. Οη εθηηκήζεηο γηα ηηο ζπγθεληξψζεηο ηνπ κφιπβδνπ ζε κε επηβαξπκέλα εδάθε πνηθίινπλ. Ο Nriagu (1978) αλαθέξεη κέζε ηηκή ηα 17 mg/kg, ελψ νη Kabata-Pendias and Pendias (1992) ηα 20 mg/kg. Οη κέζεο ζπγθεληξψζεηο κφιπβδνπ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο εδαθψλ θπκαίλνληαη απφ 22 έσο 28 ppm (DW). Μφλν ηα Histosols παξνπζηάδνπλ πςειέο ηηκέο Pb ηεο ηάμεσο ησλ 44 ppm Άιινο παξάγνληαο θαηά ηνλ νπνίν κνιχλεηαη ην έδαθνο είλαη θαη πνιιά είδε θπηψλ ηα νπνία απνξξνθνχλ απφ ην έδαθνο κφιπβδν θαη ηνλ θέξλνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 21

22 3 Ρύπαλζε ηωλ ππόγεηωλ πδάηωλ 3.1 Τπόγεηα λεξά θαη πδξνθνξείο Σν λεξφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηε δσή, είλαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο παξάγνληεο απνζάζξσζεο πεηξσκάησλ θαη ζρεκαηηζκνχ ηδεκάησλ. Ηδηφηεηεο λεξνχ: βξάδεη ζηνπο C θαη πήδεη ζηνπο 0 0 C εθφζνλ είλαη ρεκηθψο θαζαξφ. ηε θχζε βξίζθεηαη ζε ηξεηο κνξθέο, πγξή, ζηεξεά θαη αέξηα, ελψ ζηελ πγξή θάζε ην λεξφ έρεη κεγάιν ημψδεο. Οη νξγαληζκνί πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηνχλ ζην απμεκέλν ημψδεο έρνπλ φινη αηξαθηνεηδέο ζρήκα θαη κπνξνχλ θαη θηλνχληαη εχθνια κέζα ζην λεξφ θαη θπζηθά δελ ρξεηάδνληαη φξγαλα ζηήξημεο φπσο ηα ρεξζαία δψα. Ζ ππθλφηεηα ηνπ λεξνχ κεηαβάιιεηαη κε ηε ζεξκνθξαζία θαη ε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα είλαη ζηε ζεξκνθξαζία ησλ 3,94 βαζκψλ Κειζίνπ. Απηφ έρεη κεγάιε ζεκαζία, δειαδή φηη ν ίδηνο φγθνο λεξνχ έρεη ην κεγαιχηεξν βάξνο ζηνπο 3,94 βαζκνχο γηαηί έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα επηπιένπλ νη πάγνη πάλσ ζην λεξφ θαη έηζη κπνξνχλ θαη ιηψλνπλ. Δπίζεο νη ρεκηθέο ηδηφηεηεο θαη ηδηαίηεξα νη δηαιπηηθέο είλαη πνιχ ζεκαληηθέο γηα ην νηθνζχζηεκα. Σν λεξφ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα δηαιχεη κεγάιε πνηθηιία νπζηψλ. Πνιιά ρεκηθά ζηνηρεία θαη ρεκηθέο ελψζεηο δηαιχνληαη ζην λεξφ θαη νξηζκέλεο απφ απηέο κεηαθέξνληαη κε ηελ επίγεηα θαη ππφγεηα θίλεζε ηνπ λεξνχ ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο. Με παξφκνην ηξφπν νη ζξεπηηθέο νπζίεο δηαιπκέλεο κέζα ζην λεξφ δηέξρνληαη ηηο ξίδεο θαη δηαρένληαη ζε νιφθιεξν ηνλ ηζηφ ηνπ θπηνχ. Γπζηπρψο φκσο κε ηε δηάιπζε απηή κεηαθέξνληαη θαη βιαβεξέο νπζίεο. Έλα απφ ηα κεγαιχηεξα αγαζά πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηε θχζε ζην δσηθφ θαη θπηηθφ βαζίιεην είλαη ην λεξφ. Ο ζπλνιηθφο φγθνο λεξνχ πνπ ππάξρεη ζηε γε εθηηκάηαη φηη είλαη γχξσ ζηα 1358 εθαηνκκχξηα θπβηθά ρηιηφκεηξα. Απ' απηήλ ηελ πνζφηεηα ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο θαηέρεη ην αικπξφ λεξφ ησλ σθεαλψλ (1320 x 106 km %) ελψ δεχηεξν ζε ζεηξά έξρεηαη ην λεξφ πνπ εκθαλίδεηαη σο ρηφλη ή πάγνο (30 x 106 km %). Ακέζσο κεηά έξρεηαη ην ππφγεην λεξφ πνπ ε ζπλνιηθή ηνπ πνζφηεηα (8 x 106 km %) κνηξάδεηαη αθξηβψο ζην λεξφ πνπ βξίζθεηαη ζε βάζνο θάησ απφ 800 m απφ ηελ επηθάλεηα ηεο γεο θαη πξαθηηθά είλαη αδχλαην λα εθκεηαιιεπζεί - θαη ζ' απηφ πνπ βξίζθεηαη κέρξη ην βάζνο ησλ 800 m. Σν ππφινηπν, δειαδή πεξίπνπ ην 0.03%, απνηειεί ην λεξφ ησλ πνηακψλ, ησλ ιηκλψλ θαη ην λεξφ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 22

23 ησλ πδξαηκψλ ηεο αηκφζθαηξαο. Ζ αλαλέσζε κέξνπο απηνχ ηνπ ζπλνιηθνχ φγθνπ λεξνχ γίλεηαη απφ ηηο θαηαθξεκλίζεηο, πνπ ην εηήζην άζξνηζκα ηνπο εθηηκάηαη ζε 0.5x106 km 3, δειαδή πεξίπνπ 40 θνξέο πεξηζζφηεξν απφ ηνλ φγθν ησλ πδξαηκψλ ζηελ αηκφζθαηξα. Ο δηαρσξηζκφο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζε ππφγεηνπο θαη επηθαλεηαθνχο είλαη έλαο δηαρσξηζκφο ηερλεηφο θαη νξηζκέλεο θνξέο, ηνπιάρηζηνλ απφ άπνςε δηαρείξηζεο, απνπξνζαλαηνιηζηηθφο αθνχ ππάξρεη κηα δπλακηθή ζρέζε πνπ ηνπο ζπλδέεη, φηαλ ππάξρεη πδξαπιηθή επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπο. Έηζη ε κεηαβνιή ζηηο πδξαπιηθέο ζπλζήθεο, πνπ νξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία επηθαλεηαθψλ πδαηηθψλ πφξσλ, έρεη άκεζεο επηπηψζεηο ζηηο ζπλζήθεο ιεηηνπξγίαο ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ, φηαλ βέβαηα ππάξρεη κεηαμχ ηνπο πδξαπιηθή επηθνηλσλία, θαη αληηζηξφθσο. Όζν φκσο έληνλε θαίλεηαη ε ζπζρέηηζε επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ, απφ άπνςε δηαρείξηζεο ηνπ δηαζέζηκνπ πδαηηθνχ δπλακηθνχ, ηφζν έληνλεο είλαη θαη νη δηαθνξέο ζηελ πδξαπιηθή ιεηηνπξγία ηνπο. Σν ηειεπηαίν απηφ ζηνηρείν ππνρξεψλεη ην κειεηεηή ζην δηαρσξηζκφ ηνπ ηξφπνπ πξνζέγγηζεο θαη θαηαλφεζεο ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ πδαηηθψλ απηψλ πφξσλ. Παξφιν πνπ ε παξάιιειε ρξεζηκνπνίεζε επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ θαίλεηαη πξνθαλήο, φπνπ βέβαηα είλαη θαη νη δχν δηαζέζηκνη, ζε πνιιά πξνγξάκκαηα δηαρείξηζεο παξνπζηάδεηαη κηα δηζηαθηηθφηεηα ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ γηα ηνπο παξαθάησ ζπλήζσο ιφγνπο: Ζ εθκεηάιιεπζε ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ είλαη δαπαλεξή απφ άπνςε ελέξγεηαο, πνπ απαηηείηαη γηα ηελ άληιεζε, εηδηθά αλ ε ζηάζκε ηνπ λεξνχ είλαη ζε κεγάιν βάζνο. Ο ζρεδηαζκφο ηεο εθκεηάιιεπζεο ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ απαηηεί ζπιινγή δεδνκέλσλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, θάηη πνπ ζπλήζσο δελ είλαη εθηθηφ. Ο ζρεδηαζκφο θαη ε εθηίκεζε ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ απαηηεί εμεηδηθεπκέλν επηζηεκνληθφ πξνζσπηθφ πνπ δελ είλαη πάληα δηαζέζηκν. Γελ ππάξρεη νπηηθή επαθή κε ηνπο ππφγεηνπο πδαηηθνχο πφξνπο, φπσο ππάξρεη κε ηνπο επηθαλεηαθνχο, ψζηε λα δηεπθνιχλεηαη ε θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. Δίλαη δχζθνιν λα πξνβιέςεη θαλείο ηελ απφθξηζε ελφο πδξνθνξέα ζε πξνηεηλφκελα ζελάξηα δηαρείξηζεο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 23

24 Απφ ηελ άιιε κεξηά φκσο : Μπνξεί ην θφζηνο άληιεζεο απφ έλα πδξνθνξέα λα είλαη κεγάιν, αιιά είλαη ακειεηέν κπξνζηά ζην αξρηθφ θεθάιαην πνπ απαηηείηαη γηα ηελ εθκεηάιιεπζε επηθαλεηαθψλ πφξσλ (πδξαπιηθέο θαηαζθεπέο, αγσγνί κεηαθνξάο, θξάγκαηα θ.ι.π.). Λφγσ ηεο κεγάιεο απνζεθεπηηθήο ηθαλφηεηαο αιιά θαη ησλ πνιχ κηθξψλ ηαρπηήησλ ξνήο, νη αληηδξάζεηο ησλ πδξνθνξέσλ αληηθαηνπηξίδνπλ καθξνρξφληα πδξνινγηθά θαηλφκελα αθνχ νη κεηαβνιέο ηνπο είλαη κηθξέο, ζε αληίζεζε κε ηνπο επηθαλεηαθνχο πδαηηθνχο πφξνπο φπνπ νη αληηδξάζεηο είλαη άκεζεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη βξαρπρξφληα δείγκαηα δεδνκέλσλ είλαη δπλαηφ λα δψζνπλ κηα ηθαλνπνηεηηθή πξνζέγγηζε ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο πδξνθνξέα, ελψ γηα ηε ιεηηνπξγία επηθαλεηαθψλ πδαηηθψλ πφξσλ απαηηνχληαη καθξνρξφληα δείγκαηα δεδνκέλσλ γηα λα αληηιεθζεί θαλείο ηελ άκεζε κεηαβιεηφηεηα ηνπο ζε ζρέζε κε ηα εθάζηνηε αίηηα πνπ ηελ πξνθαινχλ. Ζ αλαγλψξηζε ηεο αλάγθεο εθκεηάιιεπζεο ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ νδήγεζε ζηελ θαιχηεξε εθπαίδεπζε θαη εμεηδίθεπζε επηζηεκφλσλ ζην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν κε απνηέιεζκα πεξηζζφηεξνη κεραληθνί θαη πδξνγεσιφγνη λα κπνξνχλ λα επηιχζνπλ πξνβιήκαηα ιεηηνπξγίαο ππφγεησλ πδξνθνξέσλ. Με ηα θαηάιιεια δεδνκέλα, ηελ αλαγθαία εκπεηξία θαη ηα απαξαίηεηα καζεκαηηθά κνληέια Ζ/Τ είλαη δπλαηή ζήκεξα ε πξφβιεςε ηεο απφθξηζεο ππφγεησλ πδξνθνξέσλ ζε δηάθνξεο ζεσξεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη ζελάξηα δηαρείξηζεο. Δίλαη ζαθέο φηη έλαο πδξνθνξέαο απνηειεί έλα ζχζηεκα πνπ κπνξεί θαλείο λα ην ρξεζηκνπνηήζεη θαη λα ην δηαρεηξηζηεί σο κηα ελφηεηα γηα λα πεηχρεη δηάθνξνπο ζηφρνπο πέξα απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ πδξνθνξέα σο πεγή λεξνχ. Μεξηθέο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ελφο πδξνθνξέα είλαη νη εμήο: Πεγή παξνρήο λεξνχ. Γεμακελή απνζήθεπζεο πιενλάδνληνο λεξνχ (κε θπζηθφ ή αθφκα θαη ηερλεηφ ηξφπν). Μεηαθνξά λεξνχ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 24

25 Καζαξηζκφο ηνπ λεξνχ απφ αησξνχκελα ζσκαηίδηα θαη δηάθνξα ρεκηθά ζηνηρεία. Έιεγρνο ξνήο πδαηνξεπκάησλ. Σα ππφγεηα λεξά απνηεινχλ ινηπφλ έλα κηθξφ κέξνο κηαο ηεξάζηηαο πνζφηεηαο λεξνχ πνπ βξίζθεηαη ζηνλ πιαλήηε, πνζφηεηα πνπ φκσο δελ παξακέλεη ζηάζηκε, αιιά βξίζθεηαη ζε κηα δηαξθή θπθινθνξία αιιά θαη κεηαηξνπή ζηηο δηάθνξεο θάζεηο ηνπ λεξνχ (πγξή, ζηεξεά, αέξηα). Ζ θπθινθνξία απηή παξνπζηάδεη πεξηνδηθή κεηαβνιή θαη είλαη γλσζηή σο πδξνινγηθφο θχθινο, ην ζρήκα ηνπ νπνίνπ παξνπζηάδεηαη ζηελ Δηθφλα 3.1. Δηθόλα 3.1: Τδξνινγηθφο θχθινο Σν ππφγεην λεξφ είλαη απνζεθεπκέλν ή θηλείηαη κέζα ζηα δηάθελα ησλ εδαθψλ ή ησλ πεηξσκάησλ. Οη φγθνη απηνί ησλ γεσινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ, ζηνπο νπνίνπο ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα θηλεζεί ην ππφγεην λεξφ, ιέγνληαη πδξνθνξείο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα πδξνθνξέσλ απνηεινχλ νη αιινπβηαθέο απνζέζεηο άκκσλ θαη ραιίθσλ. Αληίζεηα, ππάξρνπλ ηα ιεγφκελα αδηαπέξαηα ζηξψκαηα ηα νπνία, ελψ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απνζεθεχνπλ (έζησ θαη ζε κηθξέο πνζφηεηεο) λεξφ, πξαθηηθά δελ έρνπλ θακηά ηθαλφηεηα κεηαθνξάο ηνπ. Κιαζηθφ παξάδεηγκα ζηελ θαηεγνξία απηή απνηεινχλ ηα δηάθνξα αξγηιηθά εδάθε. Αλάκεζα ζηηο δχν παξαπάλσ αθξαίεο θαηεγνξίεο εδαθψλ ππάξρνπλ θαη ελδηάκεζεο πνπ έρνπλ ζεκαληηθά κηθξφηεξε, ζε ζρέζε κε ηα δηαπεξαηά ζηξψκαηα, [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 25

26 ηθαλφηεηα κεηαθνξάο λεξνχ. Σα εδαθηθά απηά ζηξψκαηα ραξαθηεξίδνληαη γεληθά σο εκηπεξαηά θαη ηππηθφ παξάδεηγκα ηνπο είλαη θαθνί αξγίινπ ζε ελαιιαγή κε ακκψδε εδάθε. 3.2 Οξηζκόο ηνπ πξνβιήκαηνο Ζ αλζξψπηλε επέκβαζε ζε έλα ηφζν επαίζζεην πεξηβαιινληηθφ παξάγνληα, φπσο είλαη νη πδαηηθνί πφξνη είλαη έλα γεγνλφο πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε ζνβαξφηεηα θαη ππεπζπλφηεηα. Ζ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ είλαη κηα κεζνδνινγία πνπ νξίδεη ην ηειεπηαίν κέζν πνπ έρεη ελαπνκείλεη ζηνλ άλζξσπν γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηε βέιηηζηε εθκεηάιιεπζε ηνπο. Ο ραξαθηεξηζκφο "νξζνινγηθή" δηαρείξηζε βαζίδεηαη ζε θάπνηα θνηλψο απνδεθηά, αιιά δπζηπρψο ζπάληα εθαξκνδφκελα ζηνηρεία πνπ νξηνζεηνχλ ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο ηεο θπζηθήο ηζνξξνπίαο πνπ πξέπεη λα ραξαθηεξίδεη ηνπο πδαηηθνχο πφξνπο. Σα ζηνηρεία απηά αθνξνχλ ζηνλ ελεξγεηηθφ ή θαη παζεηηθφ ξφιν ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζηα πιαίζηα ηνπ πνιπδηάζηαηνπ ρψξνπ ζηνλ νπνίν ζπκκεηέρνπλ, θαη ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πνιχκνξθε αιιά θαη πνιιέο θνξέο αληηθαηηθή ηνπ θχζε. Σν γεγνλφο φηη ν πνιπδηάζηαηνο απηφο ρψξνο είλαη έλαο ρψξνο εληαίνο, απφ άπνςε πδαηηθνχ ηζνδπγίνπ, πνπ ζεκαίλεη φηη νη ιεηηνπξγίεο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ αλαθπθιψλνληαη κέζα ζηα φξηα ηνπ ρψξνπ απηνχ, θαζηζηά επηβεβιεκέλε ηελ αλάγθε, κέζα ζηα πιαίζηα ηεο νξζνινγηθήο δηαρείξηζεο, λα ιακβάλνληαη ππ' φςε φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξα, θαη θαηά πεξίπησζε ζεκαληηθφηεξα, ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ ρψξνπ απηνχ. Απηφ βέβαηα πξνυπνζέηεη γλψζε ηνπ ρψξνπ πνπ κπνξεί λα πξνέιζεη κφλν απφ θαηά πιάηνο αιιά θαη θαηά βάζνο κειέηε θαη δηεξεχλεζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηνλ νξίδνπλ. Σα φξηα ηνπ ρψξνπ ιεηηνπξγίαο θαη ζπκκεηνρήο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ βξίζθνληαη παξάιιεια κε ηα φξηα ηνπ πδξνινγηθνχ θχθινπ, είλαη φκσο ηφζν εθηεηακέλα πνπ θαιχπηνπλ φιεο ζρεδφλ ηηο πεξηβαιινληηθέο ιεηηνπξγίεο. Δίλαη πιένλ απηνλφεην ην γεγνλφο φηη ζρεδφλ φιεο νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο έρνπλ θάπνηεο άκεζεο ή έκκεζεο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο. Ζ έιιεηςε ζπλεηδεηνπνίεζεο ηνπ γεγνλφηνο απηνχ είρε κέρξη ζήκεξα ηξαγηθά γηα ην πεξηβάιινλ απνηειέζκαηα. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 26

27 Αθνινπζψληαο ηελ πνξεία ηνπ πδξνινγηθνχ θχθινπ, ηίζεηαη ην πξφβιεκα ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ. Ξεθηλψληαο απφ ηηο βξνρνπηψζεηο, θαλείο δελ κπνξεί λα παξαβιέςεη ην γεγνλφο ηεο ππνβάζκηζεο ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεξνχ ιφγσ ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο εκθάληζεο θαηλνκέλσλ φπσο απηφ ηεο φμηλεο βξνρήο. Σαπηφρξνλα φκσο ε αλάπηπμε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζπλερηδφκελε θαηαζηξνθή ησλ κεγάισλ δαζψλ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ησλ ζπλνιηθψλ βξνρνπηψζεσλ θαη ηε κεηαβνιή ηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο ηνπο. Ζ εξεκνπνίεζε κεγάισλ πεξηνρψλ ηνπ πιαλήηε είλαη έλα θαηλφκελν άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ηα παξαπάλσ. Οη πεξηζζφηεξεο βέβαηα, αλζξψπηλεο παξεκβάζεηο γίλνληαη θαηά ηε θάζε ηεο επηθαλεηαθήο απνξξνήο ηνπ λεξνχ. Μεγάια έξγα, φπσο θξάγκαηα, εθηξνπέο πνηακψλ θαη άιια, κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ξηδηθά ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο θαη κάιηζηα φρη κφλν ζην ζηελφ εχξνο πνπ νξίδεηαη απφ ην ρψξν πνπ πεξηβάιιεη ην έξγν. Όζνλ αθνξά ζηα θξάγκαηα, γηα παξάδεηγκα, ε απαγφξεπζε ηεο δηαθπγήο λεξνχ πξνο ηε ζάιαζζα έρεη ζνβαξέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο, ηφζν ζηε ρισξίδα θαη παλίδα ησλ παξαπνηάκησλ πεξηνρψλ θαηάληη ηνπ θξάγκαηνο, φζν θαη ζηελ πξνζηαζία θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ησλ πδξνθνξέσλ. Δπίζεο, ε απνθνπή ηεο ξνήο ησλ πνηακψλ έρεη σο απνηέιεζκα, νη θεξηέο χιεο, πνπ απνηεινχλ κηα ζεκαληηθή πεγή ηξνθνδνζίαο ηεο παξάθηηαο δψλεο, λα κελ έρνπλ ηε ζάιαζζα σο ηειηθφ θπζηθφ απνδέθηε θαη λα παξνπζηάδνληαη έληνλα θαηλφκελα δηάβξσζεο. Οη παξαηεξήζεηο κάιηζηα απηέο έρνπλ σο ζηφρν ηελ θαηάξξηςε ηνπ κχζνπ "νχηε κηα ζηαγφλα λεξνχ ζηε ζάιαζζα". [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 27

28 Όζνλ αθνξά ζηνπο ππφγεηνπο πδξνθνξείο, ζέκα πνπ ελδηαθέξεη πεξηζζφηεξν ζηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, νη αλζξψπηλεο παξεκβάζεηο έρνπλ πνιχ ζνβαξά απνηειέζκαηα. Ζ αιφγηζηε εθκεηάιιεπζε ησλ πδξνθνξέσλ εγθπκνλεί πάξα πνιινχο θηλδχλνπο. Ζ ππεξάληιεζε πέξα απφ ηα φξηα ηεο θπζηθήο αλαλέσζεο, νδεγεί ζε ζηαδηαθή κείσζε ησλ πδαηηθψλ απνζεκάησλ κε θίλδπλν ηελ νηθνλνκηθά απαγνξεπηηθή εθκεηάιιεπζε ηνπο, ιφγσ κεγάιεο πηψζεο ηεο ζηάζκεο, ή αθφκα θαη ηελ πιήξε εμάληιεζε ηνπο. Αληίζηνηρα απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ θαη απφ ηε ξχπαλζε ησλ πδξνθνξέσλ. Γπλεηηθνί παξάγνληεο ξχπαλζεο κπνξεί λα είλαη πάξα πνιινί θαη λα πξνέξρνληαη είηε απφ ην αζηηθφ, είηε απφ ην αγξνηηθφ, είηε απφ ην βηνκεραληθφ πεξηβάιινλ. Σν πξφβιεκα ηεο ξχπαλζεο εληείλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη νη πδξνθνξείο ραξαθηεξίδνληαη απφ κηθξέο ηαρχηεηεο ξνήο, κε απνηέιεζκα ν ηειηθφο ρξφλνο απνξξχπαλζεο ηνπο είλαη πνιχ κεγάινο. Άιισζηε ε πιήξσο ιαλζαζκέλε αληίιεςε πνπ δπζηπρψο είλαη αξθεηά δηαδεδνκέλε, θαη κε βάζε ηελ νπνία ε ζεκαζία αιιά θαη ε δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζηελ θάιπςε ησλ πδαηηθψλ αλαγθψλ, ππνηηκάηαη, εθζέηεη ηνπο πδξνθνξείο ζε κεγαιχηεξνπο θηλδχλνπο αιφγηζηεο εθκεηάιιεπζεο θαη ξχπαλζεο. Ζ απμαλφκελε έιιεηςε πδαηηθψλ πφξσλ έρεη θέξεη ζην πξνζθήλην κηα κεγάιε ζχγθξνπζε πνπ αθνξά ζηνπο δχν ξφινπο ηνπ λεξνχ: σο εκπνξεχζηκν αγαζφ πνπ ππεξεηεί ηνπο νηθνλνκηθνχο ζηφρνπο ηεο κεγαιχηεξεο αγξνηηθήο παξαγσγηθφηεηαο θαη σο θξίζηκνο παξάγνληαο δσήο γηα φια ηα είδε θαη ηηο θπζηθέο θνηλφηεηεο. Πεξηζζφηεξν λεξφ γηα ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο ζεκαίλεη ιηγφηεξν λεξφ γηα ηε ζπληήξεζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ - θαη, ζε πνιιέο πεξηνρέο, ε θχζε ράλεη γξήγνξα έδαθνο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο ε αλάγθε αλάπηπμεο νξζνινγηζηηθήο αληίιεςεο ζηελ δηαρείξηζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ, πνπ λα πεξηιακβάλεη ηφζν ηνπο άκεζνπο αλζξψπηλνπο ζηφρνπο φζν θαη ηελ πξνζηαζία θαη ην ζεβαζκφ ηνπ πεξηβάιινληνο, θαζίζηαηαη φιν θαη πην επηηαθηηθή. Με ηνλ φξν ξχπαλζε ηνπ λεξνχ ελλννχκε ηελ νπνηαδήπνηε αλεπηζχκεηε αιιαγή ζηα θπζηθά, ρεκηθά θαη βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λεξνχ, ησλ ζαιαζζψλ, ιηκλψλ ή πνηακψλ, ε νπνία είλαη ή κπνξεί ππφ πξνυπνζέζεηο λα γίλεη δεκηνγφλνο γηα ηνλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 28

29 άλζξσπν, ηνπο ππφινηπνπο θπηηθνχο θαη δσηθνχο νξγαληζκνχο αιιά θαη ηηο βηνκεραληθέο δηαδηθαζίεο θαη ηηο ζπλζήθεο δσήο. Οη πεγέο ξχπαλζεο ησλ πδάηηλσλ πφξσλ ζρεηίδνληαη ηφζν κε ηηο θπζηθέο δηεξγαζίεο φζν θαη κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπνπ. Οη βαζηθέο θπζηθέο δηεξγαζίεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε ξχπαλζε απηή, είλαη ε ρεκηθή απνζάζξσζε ησλ πεηξσκάησλ θαη ησλ νξπθηψλ θαζψο θαη ε έθπιπζε ησλ εδαθψλ. Οη δηεξγαζίεο απηέο ειέγρνληαη ζεκαληηθά απφ βηνινγηθνχο θαη κηθξνβηνινγηθνχο παξάγνληεο. Οη αλζξσπνγελείο πεγέο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ νθείινληαη θπξίσο ζηηο κεηαιινπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ζηηο βηνκεραλίεο θαη ηα αζηηθά ιχκαηα. Σα θπξηφηεξα ηρλνζηνηρείακέηαιια πνπ ξππαίλνπλ κε ηελ παξνπζία ηνπο ηα χδαηα είλαη ηα αθφινπζα: As, Au, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mo, Nb, Ni, Pb, Se, Sr & Zn. Ζ βηνκεραληθή αλάπηπμε άξρηζε κε φιν θαη κεγαιχηεξε απαίηεζε γηα ελέξγεηα, πεγή ηεο νπνίαο ππήξμε θαη ην λεξφ. Βηνκεραληθέο δηεξγαζίεο, φπσο ε ςχμε θαη ε πιχζε, απαηηνχζαλ ζπλερψο κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο λεξνχ, ελψ ν απμαλφκελνο πιεζπζκφο, ηδηαίηεξα ζηηο κεγάιεο πφιεηο, ρξεηάδνληαλ άθζνλν, θαζαξφ θαη πγηεηλφ λεξφ. Ζ βηνκεραληθή ρξήζε ηνπ λεξνχ γηα ςχμε θαηαιήγεη ζηε ζεξκηθή ξχπαλζε ηνπ λεξνχ. Καηά ηε ζεξκηθή ξχπαλζε, κεηψλεηαη ην δηαιπκέλν νμπγφλν ζην λεξφ, απμάλεηαη ε ηνμηθφηεηα ησλ ρεκηθψλ ξππαληψλ, επηηαρχλεηαη ν ξπζκφο ησλ θπζηνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ ζηνπο νξγαληζκνχο θαη ζπρλά θαηαιήγνπλ ζην ζάλαην. 3.3 Πνηόηεηα πδαηηθώλ πόξωλ θαη δηαρξνληθέο κεηαβνιέο ηεο Καηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε θπζηθή πνηφηεηα ησλ πδαηηθψλ πφξσλ κεηαβιήζεθε ζεκαληηθά εμ αηηίαο ησλ δηαθφξσλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ρξήζεσλ ηνπ λεξνχ. Οη πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ξχπαλζεο αλαπηχρζεθαλ βαζκηαία κέρξηο φηνπ έγηλαλ θαλεξέο θαη κεηξήζηκεο. Υξεηάζηεθε πνιχο ρξφλνο κέρξη λα θηάζεη ν άλζξσπνο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ πξνβιεκάησλ ξχπαλζεο θαη αθφκα πεξηζζφηεξνο γηα λα γίλνπλ νη απαξαίηεηεο κεηξήζεηο θαη νη έιεγρνη. ηα κέζα ηνπ εηθνζηνχ αηψλα θαη ηαπηφρξνλα κε ηε κεγάιε βηνκεραληθή αλάπηπμε, εκθαλίζηεθε ζηα κεγάια πνηάκηα ηεο Δπξψπεο θαη Β. Ακεξηθήο, ην πξφβιεκα ηεο ζνβαξήο επνρηαθήο κείσζεο ηνπ νμπγφλνπ, ην νπνίν νθεηιφηαλ ζηελ ππεξθφξησζε ησλ πνηακψλ κε απνηθνδνκνχκελα νξγαληθά ιχκαηα αζηηθήο θαη βηνκεραληθήο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 29

30 πξνέιεπζεο. Σν γεγνλφο απηφ πξνθάιεζε γεληθή ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ λεξψλ ηνπο. Σν πξφβιεκα απηφ αθνινχζεζαλ θαη άιια δηαθνξεηηθήο κνξθήο, έθηαζεο θαη έληαζεο πνηνηηθά πξνβιήκαηα (επηξνθηζκφο, ζπζζψξεπζε βαξέσλ κεηάιισλ θαη νξγαληθψλ κηθξνξξχπσλ, νμίληζε θαη ηέινο αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ ληηξηθψλ). Ζ ππεξθφξηηζε ησλ πδαηνξεπκάησλ κε βηναπνηθνδνκήζηκα νξγαληθά απφβιεηα απφ ηνπο παξφρζηνπο νηθηζκνχο θαη βηνκεραλίεο αληηκεησπίζζεθε κε ηελ εγθαηάζηαζε βηνινγηθψλ ζηαζκψλ επεμεξγαζίαο θαη ην απνηέιεζκα ήηαλ ε βαζκηαία απνθαηάζηαζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεξνχ ησλ πνηακψλ. Παξάιιεια φκσο εκθαλίζηεθε ην πξφβιεκα ηνπ επηξνθηζκνχ, πνπ νθείιεηαη ζηηο εηζξνέο θπξίσο θσζθφξνπ θαη αδψηνπ. Ο έιεγρνο ηνπ επηξνθηζκνχ επηηεχρζεθε κε ηελ κείσζε ηνπ θψζθνξνπ, ελφο απφ ηα βαζηθά ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, αλ θαη ε απνθαηάζηαζε ησλ ιηκλψλ θαη ηακηεπηήξσλ γίλεηαη βξαδέσο θαη γηα ηελ πιήξε απνθαηάζηαζε ηνπο απαηηείηαη αξθεηφο ρξφλνο. ηε δεθαεηία ηνπ 1970 λέα πξνβιήκαηα εκθαλίδνληαη απφ ηε βαζκηαία αχμεζε ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ζηα ηδήκαηα θαη ζην λεξφ ησλ πνηακψλ θαη ιηκλψλ. Ζ βηνζπζζψξεπζε ζηα ςάξηα είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ αλάγθε επέκβαζεο ζηηο πεγέο ηνπο, ηδηαίηεξα ησλ πηφ επηβιαβψλ κεηάιισλ, φπσο ν πδξάξγπξνο θαη ν κφιπβδνο. Σελ ίδηα πεξίνδν ε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο εηζέξρεηαη ζε κηα λέα θάζε απφ ηελ παξαγσγή θαη ρξήζε πνιιψλ ζπλζεηηθψλ νπζηψλ. Σν απνηέιεζκα είλαη λα ππάξρνπλ απηέο παληνχ ζήκεξα ζηα ππφγεηα θαη επηθαλεηαθά λεξά. Οη επηπηψζεηο ζηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ νηθνζπζηεκάησλ άξρηζαλ λα κειεηνχληαη εληαηηθά θαη ε έξεπλα γηα ηνλ έιεγρν, κείσζε ή πεξηνξηζκφ ηνπο απνηεινχλ ηελ θχξηα πξνζπάζεηα ησλ επφκελσλ εηψλ. Άιια πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίζηεθαλ απηή ηελ πεξίνδν είλαη ε αηκνζθαηξηθή κεηαθνξά ησλ αεξίσλ ξχπσλ απφ ηηο θαχζεηο ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ, ε νμίληζε ησλ ιηκλψλ θαη ησλ πνηακψλ θαη ε κεηαθνξά ησλ ξχπσλ απηψλ ζηα ππφγεηα λεξά. Απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δεθαεηίαο ηνπ νγδφληα παξαηεξήζεθε φηη ηα ληηξηθά ζηα ππφγεηα θαη επηθαλεηαθά λεξά ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ππεξβαίλνπλ ηα ζπληζηψκελα φξηα. Ζ αηηία είλαη ε εθηεηακέλε ρξήζε ησλ αδσηνχρσλ ιηπαζκάησλ θαη ησλ ζηεξεψλ απνβιήησλ (δψσλ θαη ιάζπεο βηνινγηθψλ ζηαζκψλ). Σα ηειεπηαία ρξφληα ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα επεθηείλνληαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα. ηα πξνβιήκαηα απηά πεξηιακβάλνληαη ε αχμεζε ηεο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 30

31 ζεξκνθξαζίαο ιφγσ ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ απφ ηελ αχμεζε ησλ εθπνκπψλ θπξίσο ηνπ CO 2, ε αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ζάιαζζαο απφ ην ιηψζηκν ησλ πάγσλ ησλ πφισλ, νη κεγάιεο θαη θαηαζηξνθηθέο πιεκκχξεο ιφγσ ηεο αχμεζεο ηεο ξαγδαηφηεηαο ησλ βξνρψλ, θαη ε εξεκνπνίεζε λέσλ εθηάζεσλ ιφγσ ησλ θιηκαηηθψλ αιιαγψλ. Απφ ηελ αλαζθφπηζε απηή γίλεηαη θαλεξφ φηη ηα πξνβιήκαηα παζνγέλεηαο, ειιείκκαηνο νμπγφλνπ, επηξνθηζκνχ θαη βαξέσλ κεηάιισλ κε ηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε ηερληθψλ είλαη ππφ έιεγρν. Σα πξνβιήκαηα φκσο ησλ ληηξηθψλ, ησλ ζπλζεηηθψλ νξγαληθψλ νπζηψλ, ηεο νμίληζεο απαηηνχλ κηά λέα θαη δηαθνξεηηθή δηαρείξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ ρψξα καο, ε νπνία δελ αθνινχζεζε ηελ ίδηα πνξεία αλάπηπμεο κε απηή ησλ ρσξψλ ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο, δελ αληηκεηψπηζε κε ηελ ίδηα ρξνλνινγηθή αθνινπζία θαη έληαζε παξφκνηα πξνβιήκαηα ξχπαλζεο ησλ επηθαλεηαθψλ πδαηηθψλ πφξσλ ηεο. Όκσο ε ζπγθέληξσζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε νξηζκέλα αζηηθά θέληξα, ε επξχηαηε θαη αλεμέιεγθηε εθαξκνγή ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ ζηε γεσξγία, ε ξαγδαία απμαλφκελε εηζαγσγή ρεκηθψλ νπζηψλ ζην πεξηβάιινλ, ε επξχηαηε δηαζπλνξηαθή κεηαθνξά ξχπσλ, ε γεληθή αιιαγή ησλ πδξνγεσινγηθψλ θχθισλ θαη ε απνπζία ζπζηεκαηηθήο εθαξκνγήο κέηξσλ ειέγρνπ, θέξλνπλ ηε ρψξα καο κπξνζηά ζε πξνβιήκαηα ξχπαλζεο δεχηεξεο θαη ηξίηεο γεληάο, ηε ζηηγκή πνπ δελ έρνπλ αθφκα αληηκεησπηζηεί επαξθψο ηα «παξαδνζηαθά» πξνβιήκαηα ξχπαλζεο. Ζ ξχπαλζε θαη ε κφιπλζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ απαζρνιεί επί δεθαεηίεο ηε δηεζλή θνηλφηεηα. Ζ κφιπλζε ηνπ λεξνχ απφ παζνγφλνπο κηθξνξγαληζκνχο είλαη ην θχξην πξφβιεκα ζηηο πεξηζζφηεξεο ππαλάπηπθηεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ελψ ε ρεκηθή ξχπαλζε ηνπ λεξνχ έρεη αλαθχςεη ζαλ εμίζνπ ζνβαξή απεηιή ζ φιεο ηηο ρψξεο κε γεσξγηθή θαη βηνκεραληθή αλάπηπμε. Απηνί νη θίλδπλνη γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ αλαγλσξίζηεθαλ απφ ηνλ Ο.Ζ.Δ. θαη ην 1975, ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηφο ηνπ γηα ην πεξηβάιινλ (UNEP), ηδξχζεθε ην Παγθφζκην Πεξηβαιινληηθφ χζηεκα Δπηκειεηείαο (GEMS). Πνιιά δηεζλή πξνγξάκκαηα ειέγρνπ εθαξκφζηεθαλ απφ ηελ UNEP, ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο (WHO), ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Μεηεσξνινγίαο (WMO), ηνλ Οξγαληζκφ Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο (FAO), ηνλ Οξγαληζκφ Δθπαίδεπζεο, Δπηζηήκεο θαη Πνιηηηζκνχ (UNESCO) θαη άιινπο δηεζλείο θαη δηαθπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 31

32 Ηδηαίηεξε έκθαζε δφζεθε ζηελ πνηφηεηα θαη ηε ζπκθσλία ησλ ζηνηρείσλ πνπ ιακβάλνληαη (ίδηεο κεζνδνινγίεο κέηξεζεο), γεγνλφο πνπ απμάλεη ηελ αμία θαη ηελ εγθπξφηεηα ησλ κεηξήζεσλ, έηζη ψζηε ηα ζηνηρεία απηά λα θαηαζηνχλ ρξήζηκα δεδνκέλα γηα ηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. a) Παξφκνηα δξάζε αλέιαβε ε ΔΟΚ (1977), ζεζπίδνληαο θνηλή δηαδηθαζία αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα ησλ γιπθψλ επηθαλεηαθψλ λεξψλ. Ζ απφθαζε έρεη ηξνπνπνηεζεί ην Οη ηξεηο βαζηθνί ζηφρνη ηεο απφθαζεο είλαη: Να ραξαθηεξηζηεί ν βαζκφο ξχπαλζεο ησλ πνηακψλ ηεο Κνηλφηεηαο θαη λα ραξαρζνχλ θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηνλ έιεγρν ηεο ξχπαλζεο θαη ησλ νριήζεσλ. b) Να παξαθνινπζνχληαη νη καθξνπξφζεζκεο ηάζεηο θαη νη βειηηψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ σο απνηέιεζκα ηεο εθαξκνγήο ηεο εζληθήο θαη θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο. c) Να θαηαζηεί δπλαηή ε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ κεηξήζεσλ πνπ δηελεξγνχληαη ζηνπο ζηαζκνχο δεηγκαηνιεςίαο ή κεηξήζεσλ. Σα θξάηε κέιε κεηξνχλ 19 ζπγθεθξηκέλεο θπζηθέο, ρεκηθέο, κηθξνβηνινγηθέο θαη βηνινγηθέο παξακέηξνπο ζε 126 ζηαζκνχο, πνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζηνπο κεγάινπο πνηακνχο ηεο Δπξψπεο θαη δηαβηβάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ησλ κεηξήζεσλ ζηελ Δπηηξνπή, θάζε ρξφλν. Ζ Διιάδα άξρηζε λα αλαθέξεη δεδνκέλα ην 1982 απφ 6 ζηαζκνχο. Οη παξάκεηξνη πνπ κεηξψληαη είλαη: Φπζηθέο: Παξνρή, Θεξκνθξαζία, ph θαη Αγσγηκφηεηα ζηνπο 20 0 C Φεκηθέο: Υισξηφληα, Νηηξηθά, Ακκψλην, Γηαιπκέλν νμπγφλν, BOD 5, COD, Οιηθφο θσζθφξνο, Σαζηελεξγέο νπζίεο, Οιηθφ Κάδκην θαη Τδξάξγπξνο Μηθξνβηνινγηθέο: Κνινβαθηεξίδηα θνπξάλσλ, Οιηθά θνινβαθηεξίδηα, ηξεπηφθνθθνη θνπξάλσλ θαη αικνλέια. Βηνινγηθέο: Βηνινγηθνί δείθηεο. Ζ Δπηηξνπή δεκνζηεχεη ζπγθεληξσηηθή έθζεζε ησλ δεδνκέλσλ απηψλ θάζε ηξία ρξφληα. Ζ αμηνιφγεζε ησλ ρξνληθψλ ηάζεσλ ησλ κεηξνπκέλσλ παξακέηξσλ βαζίδεηαη ζηηο κέζεο εηήζηεο ηηκέο. Ζ απφ ην 1971 εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο εθηέιεζεο ειέγρνπ πνηφηεηαο αξδεπηηθψλ πδάησλ απφ ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο, έρεη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 32

33 δεκηνπξγήζεη έλα ζεκαληηθφ αξρείν ζηνηρείσλ πνηφηεηαο ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ λεξψλ ηεο ρψξαο. Ζ κειέηε ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεξνχ ησλ πδαηνξεπκάησλ έρεη απαζρνιήζεη πνιινχο μέλνπο θαη έιιελεο επηζηήκνλεο απφ ην ηέινο ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ θαη κεηά, νπφηε εκθαλίζηεθαλ θαη ηα πξψηα πξνβιήκαηα ξχπαλζεο. Ηδηαίηεξα φκσο θαηά ηελ ηειεπηαία ηξηαθνληαεηία θαη επεηδή ηα πξνβιήκαηα απηά ζπλερψο εληείλνληαη ή αιιάδνπλ κνξθή θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο απμάλεηαη, ην δήηεκα δελ πεξηνξίδεηαη ζηα πιαίζηα ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο, αιιά έγηλε ππφζεζε εζληθή θαη δηεζλήο θαη ε έξεπλα βξίζθεηαη ζηελ ππεξεζία δηεζλψλ θαη εζληθψλ νξγαληζκψλ θαη θνξέσλ ζεζκνζέηεζεο, δηαρείξηζεο θαη ειέγρνπ ησλ πδαηηθψλ πφξσλ. 3.4 Πεγέο θαη δηαδηθαζίεο ξύπαλζεο ππόγεηωλ πδάηωλ Ζ ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ θπζηθνχ λεξνχ πξνζδηνξίδεηαη απφ δηάθνξεο νπζίεο πνπ βξίζθνληαη δηαιπκέλεο ζ' απηφ. Οη πεγέο πξνέιεπζεο ησλ νπζηψλ απηψλ άιινηε έρνπλ ζρέζε κε ηηο θπζηθν- ρεκηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ πεξηβάιινληνο, άιινηε αθνξνχλ ζε αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη άιινηε - ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο - ζε ζπλδπαζκφ ησλ δχν. Πνιιέο θνξέο νξηζκέλεο απφ απηέο ηηο δηαιπκέλεο νπζίεο, ή θαη θάπνηεο αδηάιπηεο ζην λεξφ, έρνπλ βιαβεξέο ζπλέπεηεο ζηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ, ησλ δψσλ θαη γεληθά ζην πεξηβάιινλ. ηελ πεξίπησζε απηή νη βιαβεξέο νπζίεο θαινχληαη ξχπνη θαη ην λεξφ πνπ ηνπο πεξηέρεη ραξαθηεξίδεηαη σο αθάζαξην ή ρακειήο πνηφηεηαο. Ζ νξζνινγηθή ινηπφλ δηαρείξηζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ αλαθνξηθά κε ηελ πνηφηεηα ηνπο ή ε πνηνηηθή δηαρείξηζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ, φπσο πην ζπρλά ιέγεηαη, απαηηεί θαη' αξρήλ ηε βαζηθή γλψζε ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζχζηαζε ηνπ θπζηθνχ λεξνχ. χκθσλα κε ηα πξνεγνχκελα, κηιψληαο γηα πνηφηεηα θαη πνηνηηθή δηαρείξηζε ηνπ λεξνχ αλαθέξεηαη θαλείο ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ππάξρεη θίλδπλνο λα έρεη δηαηαξαρζεί ε ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ θπζηθνχ λεξνχ ζε ηέηνην βαζκφ πνπ λα δεκηνπξγνχληαη ζνβαξά πξνβιήκαηα απφ ηε ρξήζε ηνπ, θπξίσο απφ ηνλ άλζξσπν θαη θαηά δεχηεξν ιφγν απφ δψα θαη θπηά. Έηζη, ν γεληθφο φξνο "ξχπαλζε ηνπ λεξνχ" ζα κπνξνχζε λα αλαθέξεηαη ζηηο αθξαίεο εθείλεο θαηαζηάζεηο φπνπ νη ζπγθεληξψζεηο αλεπηζχκεησλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 33

34 (βιαβεξψλ) νπζηψλ ζην λεξφ είλαη ηφζν κεγάιεο πνπ θαζηζηνχλ απαγνξεπηηθή ηε ρξήζε ηνπ. Παξ φια απηά θαη εμαηηίαο ησλ πνιπάξηζκσλ νπζηψλ πνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε κηα επηθίλδπλε θαηάζηαζε αιιά θαη ησλ πνιχπινθσλ θπζηθν-ρεκηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ ζπλδένληαη κ' απηέο, έλαο πην νξζνινγηθφο ραξαθηεξηζκφο ηεο ξχπαλζεο, πνπ εμππεξεηεί θαη ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο ζπγγξάκκαηνο, είλαη φηη απηή κπνξεί λα νξηζζεί απιά σο ε πξνζζήθε ζην λεξφ ελψζεσλ ή παζνγφλσλ νξγαληζκψλ πνπ αιινηψλνπλ ηε ζχζηαζή ηνπ. Γηα ηελ εηδηθή πεξίπησζε, φπνπ ην πξφβιεκα δεκηνπξγείηαη κφλν απφ παζνγφλνπο νξγαληζκνχο, ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο ν φξνο "κφιπλζε ηνπ λεξνχ". Ο παξαπάλσ γεληθφηεξνο νξηζκφο γηα ηε ξχπαλζε ηθαλνπνηεί βαζηθά ηνλ δηαρεηξηζηηθφ ζηφρν κηαο νπνηαζδήπνηε κειέηεο, αθνχ απαιιάζζεη ηνλ εξεπλεηή απφ ηελ ππνρξέσζε λα εμαξηάηαη απφ ηα ιεγφκελα επηηξεπφκελα φξηα, φξηα θηλδχλνπ θηι, πνπ ζπλήζσο νξίδνληαη κε δηάθνξα, φρη ζηαζεξά, νχηε ηειείσο αδηακθηζβήηεηα θξηηήξηα, πνπ επίζεο δηαθέξνπλ θαη απφ ρψξα ζε ρψξα. ήκεξα, πνπ έρεη αλαγλσξηζζεί φηη ε ζρέζε δφζεο (πνζφηεηαο ιήςεο βιαβεξήο νπζίαο) - απφθξηζεο (βιάβεο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ) δελ είλαη δπλαηφ λα θαζνξηζηεί ζε παγθφζκην επίπεδν κε εληαίν ηξφπν, αθνχ εμαξηάηαη θαη απφ γεσγξαθηθά θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, ε παξαπάλσ ζεψξεζε επζπγξακκίδεηαη θαη κε ηε γεληθφηεξε επαηζζεηνπνίεζε πνπ ζα πξέπεη λα ππάξρεη γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ λεξνχ. Δηδηθά γηα ηηο πεξηπηψζεηο ξχπσλ αλζξσπνγελνχο πξνέιεπζεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε ρσξν-ρξνληθή κεηαβιεηφηεηα ε θαηάξγεζε παξφκνησλ ζηεγαλψλ, πνπ είηε εθεζπράδνπλ είηε ηξνκνθξαηνχλ, αλάινγα κε ην ζρεηηθφ κέγεζφο ηνπο σο πξνο ηα ζεζπηζκέλα φξηα, είλαη ηειείσο απαξαίηεηε. πκπεξαζκαηηθά, ν κειεηεηήο ζα πξέπεη πάληα λα ζεσξεί φηη θαη αξρήλ ππάξρεη ξχπαλζε - θαη θαηά ζπλέπεηα λα κειεηάεη κε ηελ αξκφδνπζα πξνζνρή ηελ εμέιημή ηεο - εθφζνλ δηαπηζηψλεη ζην πεδίν κηα απμεκέλε ζπγθέληξσζε ξχπνπ ή ξχπσλ ζε λεξφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα θαη απφ κηθξέο νκάδεο αλζξψπσλ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 34

35 χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, κεηά ηε δηαπίζησζε ελφο πεξηζηαηηθνχ ξχπαλζεο ησλ λεξψλ ελφο πδξνθνξέα πξέπεη λα πξνζδηνξίδεηαη ακέζσο ν βαζκφο επηθηλδπλφηεηαο (θξηζηκφηεηαο) ηνπ πξνβιήκαηνο. Ζ επηθηλδπλφηεηα ελφο πεξηζηαηηθνχ εμαξηάηαη απφ κηα ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο εμήο παξακέηξνπο: a) κέγεζνο ηεο ζπγθέληξσζεο, εκκνλή θαη ηνμηθφηεηα ησλ ξχπσλ, b) αξηζκφο ησλ αλζξψπσλ ησλ νπνίσλ ζα επεξεαζζεί ε πγεία θαη c) ην πνζνζηφ ησλ δηαζέζηκσλ ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ πνπ έρνπλ ξππαλζεί. πλδεδεκέλν κε φιεο ηηο παξακέηξνπο απηέο, είλαη θαη ην νηθνλνκηθφ θφζηνο εχξεζεο ελαιιαθηηθψλ πδαηηθψλ πφξσλ, εάλ ην λεξφ δελ είλαη πιένλ θαηάιιειν γηα ρξήζε ή ην θφζηνο ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαζαξηζκνχ γηα ηελ εθ λένπ ρξήζε ηνπ, εθφζνλ ν θαζαξηζκφο απηφο είλαη ηερλνινγηθά εθηθηφο. Όια απηά ηα ζέκαηα αλήθνπλ ζην πιαίζην ηεο πνηνηηθήο δηαρείξηζεο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ πνπ απνηειεί θαη ηνλ άκεζν ζηφρν ησλ κεζνδνινγηψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζην παξφλ ζχγγξακκα. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ πεγψλ ξχπαλζεο ησλ ππφγεησλ λεξψλ κπνξεί λα γίλεη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, αλάινγα κε ην πην ζεσξείηαη ην πην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο. Έηζη, αλ ζειήζεη θαλείο λα ηαμηλνκήζεη ηηο πεγέο ξχπαλζεο ζεσξψληαο σο πην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ηε ζέζε απφ ηελ νπνία μεθηλάεη ε ξχπαλζε ζε ζρέζε κε ηνλ θχξην (εθκεηαιιεχζηκν) πδξνθνξέα, κπνξεί λα θαηαιήμεη ζηνλ Πίλαθα 4.1. Γηα ηελ θαιχηεξε παξνπζίαζή ηνπο, πάλησο, ε πην δφθηκε ηαμηλφκεζε ησλ πεγψλ ξχπαλζεο ησλ ππφγεησλ λεξψλ είλαη απηή πνπ γίλεηαη αλάινγα κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ή ηηο δηεξγαζίεο πνπ ηελ πξνθαινχλ. Με βάζε ην θξηηήξην απηφ έρνπκε θαηεγνξίεο ξχπαλζεο απφ: a) Βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο, b) Αγξνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, c) Αζηηθέο θαη νηθηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, d) Ραδηελεξγέο νπζίεο e) Φπζηθέο δηεξγαζίεο. Ζ αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ ηδηαηηεξνηήησλ θάζε θαηεγνξίαο δελ εκπίπηεη ζην άκεζν αληηθείκελν ηνπ παξφληνο ζπγγξάκκαηνο θαη κπνξεί λα αλαδεηεζεί ζε εμεηδηθεπκέλα θείκελα. Έηζη, ζηα παξαθάησ δίλεηαη κηα ζπλνπηηθή κφλν παξάζεζε ησλ γεληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θάζε κηαο απφ ηηο θαηεγνξίεο απηέο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 35

36 Πίλαθαο 4.1: Πεγέο ξχπαλζεο ππφγεησλ λεξψλ Ρύπαλζε από βηνκεραληθέο δξαζηεξηόηεηεο Ζ ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ απφ βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ηεξάζηηα πνηθηιία νξγαληθψλ θαη αλφξγαλσλ νπζηψλ θαη ελψζεσλ πνπ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζζνχλ σο ξχπνη. Γεληθά δηαθξίλνληαη ηξεηο νκάδεο πεγψλ ξχπαλζεο: a) Βηνκεραληθά απφβιεηα πνπ δηαηίζεληαη ζηνλ αέξα, ην έδαθνο, ηα επηθαλεηαθά θαη ηα ππφγεηα λεξά, b) Γηαξξνέο c) Αηπρήκαηα. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 36

37 Σα πγξά απφβιεηα απνηεινχληαη ζπλήζσο απφ πςειέο ζπγθεληξψζεηο δηάθνξσλ αιάησλ, κπνξεί φκσο λα είλαη ηδηαίηεξα επηθίλδπλα νμέα ή νξγαληθέο ελψζεηο. Ο πην θνηλφο ηξφπνο δηάζεζήο ηνπο είλαη απεπζείαο ζε επηθαλεηαθέο δεμακελέο, ζηνέο, ιεθάλεο, ή βαζηά πεγάδηα. Σα ζηεξεά απφβιεηα θαηά θαλφλα δηαηίζεληαη ζε εηδηθνχο ρψξνπο ηαθήο, απ' φπνπ φκσο νη ξχπνη δηαζηαιάδνπλ κε ηε βνήζεηα ηνπ δηεζνχκελνπ λεξνχ ηεο βξνρήο ή ησλ πγξψλ απνβιήησλ πνπ πηζαλφλ δηαηίζεληαη ζηνλ ίδην ρψξν. Οη δηαξξνέο αθνξνχλ θπξίσο ζηνπο αγσγνχο κεηαθνξάο θαη ζηηο δεμακελέο απνζήθεπζεο ξεπζηψλ π.ρ. πεηξειαηνεηδή ή δηάθνξα ρεκηθά πξντφληα. Οη δηαξξνέο απφ αγσγνχο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζζνχλ θαη σο αηπρήκαηα, εθφζνλ ε δηάξθεηα ηνπο είλαη κηθξή. Σέινο, ξχπαλζε απφ αηπρήκαηα, εθηφο ησλ δηαξξνψλ απφ αγσγνχο πνπ αλαθέξζεθαλ πην πάλσ, πξνθαιείηαη θαη απφ ηε κεηαθνξά ρεκηθψλ ή πεηξειαηνεηδψλ κε θνξηεγά ή ηξαίλα πνπ αλαηξέπνληαη ή εθηξνρηάδνληαη αληίζηνηρα. Δπεηδή ν άκεζνο θίλδπλνο ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο αθνξά ζηε θσηηά θαη ζηηο εθξήμεηο, ε πξψηε επέκβαζε κεηά απφ θάζε ηέηνην αηχρεκα είλαη ε έθπιπζε ηεο πεξηνρήο κε κεγάιεο πνζφηεηεο λεξνχ. πλέπεηα φκσο ηεο δηαδηθαζίαο απηήο είλαη ε ηαπηφρξνλε κεηαθνξά λεξνχ θαη ξχπσλ κέζσ ησλ ζηξαγγηζηηθψλ ζπζηεκάησλ ζην έδαθνο απ' φπνπ δηεζνχληαη ζηνπο ππνθείκελνπο πδξνθνξείο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ξχπσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηνλ αλ πξφθεηηαη γηα αλφξγαλα ζηνηρεία ή νξγαληθέο ελψζεηο. ηελ πξψηε θαηεγνξία θπξηαξρνχλ ηα κέηαιια, πνπ, παξ φιν πνπ ζπλήζσο βξίζθνληαη ζε κηθξέο ζπγθεληξψζεηο, είλαη επηθίλδπλα γηαηί ε ηνμηθφηεηα νξηζκέλσλ απ' απηά είλαη πνιχ πςειή. Αθφκα, ζηελ ίδηα θαηεγνξία αλήθνπλ δηάθνξα άιαηα κηθξήο ή κεγάιεο ηνμηθφηεηαο, νμέα θαη βάζεηο. ηελ θαηεγνξία ησλ νξγαληθψλ ελψζεσλ, πνπ πξνέξρνληαη ηφζν απφ βηνκεραληθά απφβιεηα, φζν θαη απφ δηαξξνέο θαη αηπρήκαηα, κπνξεί θαλείο λα θαηακεηξήζεη ρηιηάδεο βιαβεξψλ ξχπσλ. Οη πην επηθίλδπλνη είλαη απηνί πνπ πξνέξρνληαη απφ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 37

38 βηνκεραλίεο εληνκνθηφλσλ θαη θπηνθαξκάθσλ, ελψ εδψ αλήθνπλ θαη φια ηα πεηξειαηνεηδε (πδξνγνλάλζξαθεο) πνπ έρνπλ ην θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φηη είλαη αδηάιπηα ζην λεξφ. Δηδηθά γηα ηε ξχπαλζε απφ αδηάιπηεο ζην λεξφ νπζίεο ππάξρεη έλαο κεγάινο πξνβιεκαηηζκφο ζήκεξα γηα ην αλ επαξθνχλ νη δηαζέζηκεο ηερλνινγίεο απνξξχπαλζεο. Σέινο νη νξγαληθέο ελψζεηο απφ άιιεο βηνκεραλίεο, φπσο επεμεξγαζίαο ηξνθίκσλ, ραξηηνχ θηι., απνηεινχλ ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηνπ ζπλφινπ ησλ δηαηηζέκελσλ ζην έδαθνο ξχπσλ, φκσο ε κφλε ίζσο ζπλέπεηα πνπ έρεη ε δηάζεζε ηνπο ζην έδαθνο είλαη ε αχμεζε ηνπ νξγαληθνχ ηνπ θνξηίνπ Ρύπαλζε από αγξνηηθέο δξαζηεξηόηεηεο Σν πην ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο ξχπαλζεο απφ αγξνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο είλαη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο είλαη θαηαλεκεκέλε ζηνλ ρψξν, ζε αληίζεζε κε ηνλ "ζεκεηαθφ" ραξαθηήξα ησλ άιισλ πεγψλ. Απφ ηηο αγξνηηθέο γεληθά δξαζηεξηφηεηεο, ξχπαλζε ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ πξνθαινχλ ηα δσηθά ιχκαηα, ηα άιαηα ησλ αξδεχζεσλ θαη ηα δηάθνξα ρεκηθά πνπ εθαξκφδνληαη ζηνπο αγξνχο. ηελ ηειεπηαία θαηεγνξία αλήθνπλ νη νξγαληθέο θαη αλφξγαλεο ελψζεηο ηνπ αδψηνπ, ηνπ θσζθφξνπ θαη ηνπ θαιίνπ πνπ ππάξρνπλ ζηα εκπνξηθά ιηπάζκαηα θαζψο θαη ηα εληνκνθηφλα θαη ηα δηδαληνθηφλα. Μηθξήο έθηαζεο, δειαδή ζεκεηαθή, ξχπαλζε κπνξεί λα πξνθιεζεί απφ δξαζηεξηφηεηεο ηνπηθνχ ραξαθηήξα, πνπ αθνξνχλ ζηε δηάζεζε απνβιήησλ, δσηθψλ, γεσξγνρεκηθψλ ή θπηηθψλ, ή απφ ηελ απνζήθεπζε δηάθνξσλ ρεκηθψλ νπζηψλ, ιηπαζκάησλ, θπηνθαξκάθσλ θηι. ήκεξα ν κεγαιχηεξνο θίλδπλνο γηα ηα ππφγεηα λεξά, πνπ πξνέξρεηαη απφ αγξνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, αθνξά ζηα ιηπάζκαηα θαη κάιηζηα ζηα αδσηνχρα. Απηφ νθείιεηαη ζηελ ηεξάζηηα δηάδνζε θαη έθηαζε ηεο εθαξκνγήο ηνπο, πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ θαιιηεξγεηψλ. Σν αληηθείκελν ινηπφλ ηεο κειέηεο ηεο ξχπαλζεο απφ αγξνηηθέο δξαζηεξηφηεηεο είλαη ηειείσο επίθαηξν παγθφζκηα θαη πξνθαλψο έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ Διιάδα, ιφγσ ηεο αλαπηπγκέλεο γεσξγίαο ηεο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 38

39 3.4.3 Ρύπαλζε από αζηηθέο θαη νηθηαθέο δξαζηεξηόηεηεο Γχν είλαη νη ηχπνη ξχπαλζεο ησλ ππφγεησλ λεξψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ αζηηθέο θαη νηθηαθέο δξαζηεξηφηεηεο: a) Σα ζηεξεά απνξξίκκαηα b) Σα αζηηθά ιχκαηα. Δπηπιένλ αλ ηα επεμεξγαζκέλα θαηάινηπα ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ δηαηίζεληαη ζην έδαθνο, ηφηε έρνπκε θαη έλαλ ηξίην ηχπν ξχπαλζεο απφ ηελ ίδηα πεγή. Αλ ηα ζηεξεά απνξξίκκαηα δηαηίζεληαη αλεπεμέξγαζηα ζε αλνηθηνχο ιάθθνπο ζην έδαθνο ν θίλδπλνο γηα ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ απφ ηα δηαζηαιάδνληα πγξά είλαη άκεζνο. Γηάθνξεο ζχγρξνλεο ηερληθέο πγεηνλνκηθήο ηαθήο ησλ απνξξηκκάησλ αλαπηχρζεθαλ αθξηβψο γηα λα κεησζεί απηή ε επηθηλδπλφηεηα. Όζνλ αθνξά ζηα αζηηθά ιχκαηα, νη θίλδπλνη πνπ δεκηνπξγνχληαη, φρη κφλν απφ ηελ απεπζείαο δηάζεζε ηνπο ζην έδαθνο αιιά θαη απφ ηε δηάζεζε ηεο ιάζπεο ησλ επεμεξγαζκέλσλ θαηαινίπσλ ηνπο, αθνξνχλ κηθξνβηαθήο θαη ρεκηθήο πξνέιεπζεο επηπηψζεηο ζηελ αλζξψπηλε πγεία. Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ζηελ θαηεγνξία ησλ αζηηθψλ ιπκάησλ πεξηιακβάλνληαη ηφζν απηά ησλ ζπιινγηθψλ δηθηχσλ φζν θαη απηά ησλ κεκνλσκέλσλ θαηνηθηψλ, πνπ δηαηίζεληαη ζην έδαθνο κε βφζξνπο. Σέινο, ζηελ θαηεγνξία ησλ αζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζπκπεξηιακβάλνληαη θαη ηχπνη ξχπαλζεο πνπ αθνξνχλ ζε ρεκηθέο νπζίεο πνπ δηαξξένπλ κέζσ ησλ νδνζηξσκάησλ (θπξίσο απφ αηπρήκαηα), ζε ρξήζε αιαηηνχ γηα μεπάγσκα δξφκσλ, ζε δηαξξνέο ησλ αγσγψλ απνρέηεπζεο θηι Ρύπαλζε από ξαδηελεξγέο νπζίεο Ζ πεγή πξνέιεπζεο ηεο ξχπαλζεο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ θαηεγνξία απηή είλαη ε βηνκεραλία πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αηνκηθή ελέξγεηα θαη ηηο θάζε κνξθήο ππξεληθέο ηερλνινγίεο. Δμ νξηζκνχ ε ξχπαλζε απηή αθνξά ζε ξαδηελεξγέο νπζίεο πνπ βξίζθνληαη ζην ππφγεην λεξφ θαη πνπ, ζε αληίζεζε κε ηηο ππφινηπεο θαηεγνξίεο, είλαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 39

40 ηδηαίηεξα επηθίλδπλε γηα ηελ αλζξψπηλε πγεία αθφκα θαη ζε πνιχ κηθξέο ηηκέο ησλ ζπγθεληξψζεψλ ηνπο. Οη πην ζεκαληηθέο πεγέο ηεο θαηεγνξίαο απηήο είλαη: a) Ύπαξμε ζην ππφγεην λεξφ ξαδηελεξγψλ νπζηψλ ή ζηνηρείσλ θπζηθήο πξνέιεπζεο, b) Αζηνρίεο δνθηκψλ αηνκηθψλ φπισλ c) Δηξεληθέο ρξήζεηο ηεο αηνκηθήο ελέξγεηαο. Γεληθά γηα ην πεξηβάιινλ ν κεγαιχηεξνο θίλδπλνο πξνέξρεηαη απφ ηνπο ππξεληθνχο αληηδξαζηήξεο θαη ηηο αληίζηνηρεο βηνκεραλίεο. Δηδηθά γηα ηα ππφγεηα λεξά ην ππ' αξηζκφλ έλα πξφβιεκα απνηειεί ε δηάζεζε ησλ ξαδηελεξγψλ απνβιήησλ ζην έδαθνο. Ζ δηάζεζε απηή πξέπεη λα γίλεηαη ινηπφλ κε ηδηαίηεξε κειέηε θαη πξνζνρή ψζηε λα κε ζπληζηά πεγή θηλδχλσλ γηα ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο ζην κέιινλ. Πάλησο ην ζέκα ηεο ξχπαλζεο απφ ξαδηελεξγέο νπζίεο δελ ελδηαθέξεη άκεζα ηελ Διιάδα, ηνπιάρηζην πξνο ην παξφλ, θαη έηζη δελ εμεηάδεηαη παξαπέξα ζηελ παξνχζα εξγαζία Ρύπαλζε από θπζηθέο δηεξγαζίεο ηελ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλνληαη πεξηζηαηηθά ξχπαλζεο ππφγεησλ λεξψλ πνπ ε πεγή πξνέιεπζήο ηνπο κπνξεί λα είλαη κηα απφ ηηο εμήο: a) Γηείζδπζε ζαιαζζηλνχ λεξνχ, b) Ρχπνη ηεο αηκφζθαηξαο, c) Δπαγσγηθφο εκπινπηηζκφο πδξνθνξέσλ κε αθάζαξηα επηθαλεηαθά λεξά, d) Θεξκηθή ξχπαλζε e) Σερλεηφο εκπινπηηζκφο. Ζ δηείζδπζε ζαιαζζηλνχ λεξνχ απνηειεί έλαλ ηχπν ξχπαλζεο πνπ ζα κπνξνχζε λα αλήθεη θαη ζε πξνεγνχκελε θαηεγνξία αθνχ πξνθαιείηαη θπξίσο απφ ππεξαληιήζεηο παξάθηησλ πδξνθνξέσλ θαη ζπλεπψο είλαη αλζξσπνγελνχο πξνέιεπζεο. Δπεηδή φκσο δηάθνξα θιηκαηηθά θαη γεσινγηθά θαηλφκελα θαη κεηαβνιέο ζε παιηφηεξεο γεσινγηθέο πεξηφδνπο είραλ σο απνηέιεζκα ηε ζπζζψξεπζε αιάησλ ζε ζρεκαηηζκνχο πνπ ζήκεξα απνηεινχλ εθκεηαιιεχζηκνπο πδξνθνξείο θαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 40

41 γεληθά ην θαηλφκελν ηεο δηείζδπζεο ζαιαζζηλνχ λεξνχ ζε παξάθηηνπο πδξνθνξείο είλαη έλα κάιινλ θπζηθφ θαηλφκελν, γίλεηαη απνδεθηή ε ηαμηλφκεζή ηνπ ζηελ θαηεγνξία απηή. Πξφθεηηαη ίζσο γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν ηχπν ξχπαλζεο θπζηθήο πξνέιεπζεο εηδηθά γηα ηελ Διιάδα πνπ έρεη έλα ηεξάζηην κήθνο αθηψλ θαηά κήθνο ησλ νπνίσλ έρνπλ αλαπηπρζεί πνιινί νηθηζκνί, ρσξηά ή θαη πφιεηο. Ζ ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ απφ ξχπνπο πνπ ππάξρνπλ ζηελ αηκφζθαηξα γίλεηαη κέζσ ησλ ζηαγφλσλ ηεο βξνρήο. Υαξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο απνηεινχλ ξχπνη θπξίσο αλζξσπνγελνχο πξνέιεπζεο, φπσο νη αέξηεο εθπνκπέο βηνκεραληψλ, ηα θαπζαέξηα θαζψο θαη δηάθνξεο κνξθέο αζηηθψλ πεγψλ (θαπζηήξεο ζέξκαλζεο θαηνηθηψλ θηι.). Αθφκα, ν επαγσγηθφο εκπινπηηζκφο απφ επηθαλεηαθνχο απνδέθηεο, φπσο πνηάκηα ή ιίκλεο, πνπ ζπλδένληαη πδξαπιηθά κ' απηνχο, έρεη σο ζπλέπεηα ηε κεηαθνξά ξχπσλ απφ ηα επηθαλεηαθά ζηα ππφγεηα λεξά. Οη ξχπνη απηνί είλαη ζπλήζσο νξγαληθέο θαη αλφξγαλεο ελψζεηο αιιά κπνξεί λα είλαη θαη βαθηήξηα ή ηνί. Ο ηχπνο απηήο ηεο ξχπαλζεο εκθαλίδεη έμαξζε θπξίσο ζε πεξηνρέο κε βαξηά βηνκεραλία. Σέινο ε ζεξκηθή ξχπαλζε (αλεπηζχκεηε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο) ησλ ππφγεησλ λεξψλ θαζψο θαη ε ξχπαλζε απφ ηερλεηφ εκπινπηηζκφ ησλ πδξνθνξέσλ είλαη δχν ηχπνη ξχπαλζεο κηθξήο ζπλήζσο έθηαζεο θαη δελ ζρνιηάδνληαη πεξηζζφηεξν. Κιείλνληαο ηελ παξάγξαθν απηή γηα ηε ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ πξέπεη λα ηνληζηεί ην γεγνλφο φηη ηα ηεξάζηηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη απ' απηήλ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε καο ζήκεξα έρνπλ νδεγήζεη ηελ επηζηήκε ζε ζπζηεκαηηθέο έξεπλεο πεδίνπ πνπ ζπλδπάδνπλ ηφζν ηελ πδξνγεσινγηθή δηεξεχλεζε φζν θαη ηε ρεκηθή αλάιπζε ησλ ηφζσλ πνιιψλ θαηεγνξηψλ ξχπσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην ππφγεην λεξφ. Φπζηθή ζπλέπεηα απηήο ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο λένπ θιάδνπ πνπ νλνκάδεηαη ρεκηθή πδξνγεσινγία θαη πνπ έρεη σο βαζηθφ ζηφρν ηε κειέηε ηεο εκθάληζεο, θαηαλνκήο θαη εμέιημεο ησλ ρεκηθψλ νπζηψλ ζε ζπζηήκαηα πδξνθνξέσλ. Σα απνηειέζκαηα ηέηνησλ ζπλδπαζκέλσλ εξεπλψλ πδξνγεσιφγσλ θαη ρεκηθψλ θαηαδεηθλχνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο, πνπ νθείιεηαη ζηνλ ηεξάζηην αξηζκφ ξχπσλ, φπσο πην πάλσ αλαθέξζεθε, αιιά θαη ζηελ έληνλε εηεξνγέλεηα ησλ γεσινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ πνπ απνηεινχλ ηνπο πδξνθνξείο. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 41

42 Σν πην βαζηθφ ίζσο εξψηεκα πνπ ηίζεηαη ζήκεξα ζηνλ επηζηεκνληθφ απηφ θιάδν είλαη πνηα ζα είλαη ε νξζνινγηθή θιίκαθα κειέηεο ησλ θαηλνκέλσλ γηα ηηο πξνζερείο δεθαεηίεο. ρεηηθέο ινηπφλ έξεπλεο δείρλνπλ φηη ε θιίκαθα απηή δελ κπνξεί λα είλαη άιιε απφ ηε κηθξνθιίκαθα, δειαδή ηελ θιίκαθα ηνπηθψλ ζπζηεκάησλ πδξνθνξέσλ πνπ δελ μεπεξλά ηηο ιίγεο εθαηνληάδεο κέηξσλ Βηνδηαζεζηκόηεηα ηωλ βαξέωλ κεηάιιωλ ζην λεξό Σνμηθέο ρεκηθέο νπζίεο γηα ηα πδάηηλα νηθνζπζηήκαηα είλαη ηα βαξέα κέηαιιά, αθφκε θπηνθάξκαθα, παξαζηηνθηφλα, δηδαληνθηφλα θαη νμέα πάλσ απφ έλα φξην, πξνθαινχλ δειεηεξηάζεηο, αλάζρεζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο θσηνζχλζεζεο, εθιεθηηθή ζπζζψξεπζε θαη απνξξφθεζε ζε νξηζκέλα είδε. Ρππάλζεηο απφ παξαζηηνθηφλα θαη δηδαληνθηφλα πξνέξρνληαη απφ ηα απφλεξα ησλ βηνκεραληψλ παξαγσγήο ηνπο, απφ πθαληνπξγεία, απφ βηνκεραλίεο επεμεξγαζίαο ηξνθψλ θαη απφ γεσξγηθέο ρξήζεηο. Σα βαξέα κέηαιια είλαη φζα έρνπλ ππθλφηεηα ηνπιάρηζηνλ πέληε θνξέο κεγαιχηεξε απφ απηήλ ηνπ λεξνχ. Ηδηαίηεξα επηθίλδπλα είλαη ν κφιπβδνο, ν πδξάξγπξνο, ην θάδκην θαη ην ρξψκην. Ο κφιπβδνο θαη ν πδξάξγπξνο δεκηνπξγνχλ ελψζεηο πνπ νλνκάδνληαη ζνπιθίδηα, φηαλ ζπλαληνχλ ηα πνιχηηκα γηα ηνλ άλζξσπν έλδπκα, δελ ηα αθήλνπλ λα δξάζνπλ φπσο πξέπεη. Ο πδξάξγπξνο θαη ν κφιπβδνο έρνπλ ηελ ηάζε λα ζπζζσξεχνληαη ζηνλ νξγαληζκφ θαη αλ είλαη ζε πνζφηεηεο κεγαιχηεξεο απφ απηέο πνπ κπνξεί λα απνβάιιεη θάζε κέξα ην ζψκα καο, ηφηε ηα ππνιείκκαηα δξνπλ ζηνλ εγθέθαιν αξθεηά χπνπια, αθνχ εκθαλή ζπκπηψκαηα γίλνληαη αληηιεπηά κεηά απφ 15 εκέξεο αθφηνπ άξρηζε ε δξάζε ηνπο. Σέηνηα ζπκπηψκαηα είλαη ε απψιεηα ηεο αίζζεζεο ηεο ηζνξξνπίαο, ηεο φξαζεο θαη ηεο αθνήο. Δπίζεο ππάξρνπλ ειαθξά κέηαιια, φπσο ην βεξχιιην, κε ηηο απμεκέλεο πνζφηεηεο πνπ ηα ζπλαληάκε θαζεκεξηλά, έγηλαλ πιένλ επηθίλδπλα γηα ηελ πγεία, ελψ ην αξζεληθφ πνπ δελ είλαη θαλ κέηαιιν, επίζεο κπινθάξεη ηε δξάζε ησλ ελδχκσλ θαη είλαη θαξθηλνγφλν. Κάπνηεο αλζξσπνγελείο πεγέο βαξέσλ κεηάιισλ ζηελ πδξφζθαηξα είλαη: Βηνκεραληθέο, φπσο κεηαιιεπηηθέο θαη κεηαιινπξγηθέο (ρπηήξηα). [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 42

43 Παξαγσγή θαζψο θαη ρξήζε ελψζεσλ θαη πιηθψλ πνπ πεξηέρνπλ ηα βαξέα κέηαιια. Καχζε θαπζίκσλ πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ απειεπζέξσζε ζεκαληηθψλ πνζνηήησλ ελψζεσλ κφιπβδνπ ζηελ αηκφζθαηξα πνπ ελ ζπλερεία κέζσ ησλ λεξψλ ηεο βξνρήο νδεγνχληαη ζηα πνηάκηα ή θαηεπζείαλ ζηελ ζάιαζζα. Έθπιπζε απνβιήησλ. Αζηηθέο απνξξνέο φπνπ πεξηέρνπλ επίζεο θάπνηέο πνζφηεηεο βαξέσλ κεηάιισλ σο απνηέιεζκα θαηαλάισζεο δηαθφξσλ βηνκεραληθψλ πξντφλησλ πνπ πεξηέρνπλ ελψζεηο βαξέσλ κεηάιισλ, απφ ηελ ρξήζε νξηζκέλσλ ηχπσλ απνξξππαληηθψλ θιπ. Δθξνέο ππνλφκσλ θαη γεσξγηθή απνξξνή. Καχζε απνξξηκκάησλ φπνπ απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα εκπινπηηζκνχ ηεο αηκφζθαηξαο ζε ζσκαηίδηα πνπ πεξηέρνπλ ελψζεηο βαξέσλ κεηάιισλ θαη ζηε ζπλέρεηα θαηαιήγνπλ κε ηα λεξά ηεο βξνρήο ζηε ζάιαζζα. Σν επηθαλεηαθφ λεξφ είλαη πην θαηαθαλέο κέζν γηα λα εθηηκήζνπκε θαη λα ειέγμνπκε ηε ξχπαλζε ησλ κεηάιισλ, επεηδή ηα δεδνκέλα ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηα ηνμηθά απνηειέζκαηα ζηνπο νξγαληζκνχο. Δληνχηνηο, έρεη βξεζεί φηη ζηα πνηάκηα ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ησλ ζπγθεληξψζεσλ βαξέσλ κεηάιισλ πνπ απνδίδνληαη ζε πνιιέο κεηαβιεηέο (εκεξήζηα θαη επνρηαθή κεηαβνιή ηεο ξνήο λεξνχ κεηαβνιή ph θαη Eh, ζεξκνθξαζίαο κπζηηθέο ηνπηθέο εθθνξηψζεηο εθξνψλ θ.ιπ.). Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο, ε ξχπαλζε απφ βαξέα κέηαιια ζηα Διιεληθά πδάηηλα νηθνζπζηήκαηα είλαη ζρεηηθά ρακειή θαη ζε παξαπιήζηα επίπεδα κε εθείλα πνπ δίλνληαη δηεζλψο γηα πεξηνρέο κε ζρεηηθά κηθξή ξχπαλζε. O κφιπβδνο ζην πφζηκν λεξφ βξίζθεηαη ζε ζπγθεληξψζεηο πνπ πνηθίιινπλ αλάινγα κε ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή πνπ βξίζθεηαη ε πεγή, ε ξχπαλζε ηεο νπνίαο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 43

44 κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ην έδαθνο, ηα βηνκεραληθά απφβιεηα ή θαη ηελ αηκφζθαηξα. Δπίζεο ιφγσ ηνπ φηη ν κφιπβδνο επξίζθεηαη ζηελ αηκφζθαηξα ππφ ζηεξεά κνξθή σο ζθφλε ή ζσκαηίδηα, φηαλ βξέμεη ε βξνρή κεηαθέξεη ζηε γε απηά ηα ζσκαηίδηα ηνπ κφιπβδνπ ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο κνιχλνπλ ην έδαθνο θαη ην λεξφ. Ρχπαλζε ηνπ λεξνχ κπνξεί λα γίλεη θαη κε ηε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο ζηνπο πνηακνχο. O κφιπβδνο αθνχ ξππάλεη ην έδαθνο θαη ηελ αηκφζθαηξα θαηαιήγεη ζηε ζάιαζζα. Τπνινγίδεηαη φηη 3,105 ηφλνη κφιπβδνπ θαηαιήγνπλ ζηε ζάιαζζα απφ ηελ αηκφζθαηξα θαη άιινη ηφλνη απφ ηα πνηάκηα. Απηφ κπνξεί λα έρεη θαθή επίδξαζε ζηα ςάξηα θαη ζην θπηνπιαγθηφλ θαη νπσζδήπνηε θαη ζηελ πγεία καο. Σα βηνκεραληθά απφβιεηα επίζεο κπνξνχλ λα κνιχλνπλ ην λεξφ. 3.5 Πξνβιήκαηα πνηόηεηαο θαη ξύπαλζεο ζηνλ Διιαδηθό ρώξν Γηα λα νινθιεξσζεί ε παξνπζίαζε ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ δηάθνξσλ κεζνδνινγηψλ ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο εμαξηάηαη θαη απφ ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ πεξηζηαηηθνχ ξχπαλζεο πνπ είλαη είηε νμχ είηε ρξφλην. Ομέα πεξηζηαηηθά ξχπαλζεο είλαη απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαξξνέο ή δηαζέζεηο ξχπσλ ζε κεγάιεο πνζφηεηεο κέζα ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Κιαζηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ ηα δηάθνξα νδηθά ή ζηδεξνδξνκηθά αηπρήκαηα, θαη αηπρήκαηα ή θαηαζηξνθέο ζε εξγνζηάζηα θαη βηνκεραλίεο φπνπ νη ξχπνη είλαη θαηά θαλφλα πεηξειαηνεηδή θαη ρεκηθά πξντφληα. Υξφληα θαηλφκελα ξχπαλζεο είλαη φια εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο ππφινηπεο πεγέο ξχπαλζεο, ζεκεηαθέο ή θαηαλεκεκέλεο, θαη πεξηιακβάλνπλ απφ ληηξηθά θαη βαθηήξηα κέρξη κέηαιια θαη ζπλζεηηθέο νξγαληθέο νπζίεο. Σέινο, αλάινγα κε ηνλ ζθνπφ πνπ εμππεξεηνχλ, νη δηάθνξεο ηερληθέο ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ ρσξίδνληαη ζε κεζνδνινγίεο πεξηνξηζκνχ ηεο ξχπαλζεο θαη ζε κεζνδνινγίεο ζεξαπείαο. Πεξηνξηζκφο ηεο ξχπαλζεο είλαη ε παξεκπφδηζε ηεο εηζφδνπ ησλ ξχπσλ ζην ππφγεην λεξφ ή ηεο κεηαθίλεζεο ηεο δψλεο (θειίδαο) αθάζαξηνπ λεξνχ ζε πεξηνρέο ηνπ πδξνθνξέα απφ ηηο νπνίεο γίλνληαη αληιήζεηο θαη ζπλεπψο θαη ε εθκεηάιιεπζή ηνπ. Ζ δεχηεξε πεξίπησζε απνηειεί ην γλσζηφ πξφβιεκα ηεο δηαρείξηζεο θειίδσλ. Ζ ζεξαπεία (εμπγίαλζε) ελφο πδξνθνξέα - παξφιν πνπ σο γεληθή έλλνηα πεξηιακβάλεη θαη ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία ηνπ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 44

45 πεξηνξηζκνχ - αλαθέξεηαη εηδηθά ζηε δηαδηθαζία αλάθηεζεο ηεο αξρηθήο πνηφηεηαο θαζαξνχ λεξνχ. Αθνχ θαηαξγεζεί ινηπφλ ε πεγή ξχπαλζεο, ε ηερληθή πνπ ζπλήζσο αθνινπζείηαη έρεη σο ζηφρν ηελ αλαλέσζε ηνπ αθάζαξηνπ κε θαζαξφ λεξφ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη γηα έλαλ κεγάιν αξηζκφ πξνβιεκάησλ ξχπαλζεο δελ αξθεί κηα κφλν ηερληθή, απ' απηέο πνπ πεξηγξάθνληαη ακέζσο παξαθάησ, αιιά ζπλδπαζκφο δχν ή πεξηζζνηέξσλ γηα κηα πην απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε θάζε πεξηζηαηηθνχ. Ζ πνηφηεηα ησλ ειιεληθψλ επηθαλεηαθψλ θαη ππνγείσλ πδάησλ ζεσξείηαη αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή. χκθσλα κε πξφζθαηε έθζεζε ηνπ ΟΟΑ γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα (ΟΟΑ 2000), ηα χδαηα ησλ πνηακψλ έρνπλ πνιχ θαιή πνηφηεηα θαη θηινμελνχλ 78 είδε ςαξηψλ, ηα κηζά απφ ηα νπνία είλαη ελδεκηθά. Απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο ζξεπηηθψλ αιάησλ (ληηξηθά, ακκσληαθά θαη θσζθνξηθά) έρνπλ βξεζεί ζε πνηακνχο πνπ ξένπλ θνληά ζε αζηηθά θέληξα (Πελεηφο Θεζζαιίαο) ή ζε πεξηνρέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε γεσξγηθή ή βηνκεραληθή δξαζηεξηφηεηα (θάησ ξνπο Αρειψνπ, Αιηάθκνλαο, Αμηφο, Δχξνο, Λνχξνο, πεξρεηφο θαη ηξπκψλαο). Δπίζεο ν πνηακφο Αμηφο παξνπζηάδεη θαηά πεξηφδνπο πςειέο ζπγθεληξψζεηο παξακελφλησλ ξχπσλ (νξγαλνρισξησκέλεο ελψζεηο θαη ηνμηθά κέηαιια), ελψ απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο παξακελφλησλ ξχπσλ έρνπλ επίζεο θαηά θαηξνχο θαηαγξαθεί θαη ζε άιια πνηάκηα, φπσο ν Έβξνο, ν Νέζηνο, ν Πελεηφο θαη ν ηξπκψλαο. Ζ θαηάζηαζε ησλ ειιεληθψλ ιηκλψλ είλαη πεξηζζφηεξν θξίζηκε, δεδνκέλνπ φηη απηέο είλαη απνδέθηεο ξχπσλ κέζσ απνζηξαγγίζεσλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ (κε ζεκεηαθέο πεγέο ξχπαλζεο) ή απ επζείαο απφξξηςεο αζηηθψλ ιπκάησλ ή/θαη βηνκεραληθψλ πγξψλ απνβιήησλ (ιίκλε Ησαλλίλσλ, Καζηνξηάο, Πεηξψλ, Βεγνξίηηδα θαη Βηζησλίδα). Όιεο νη παξαπάλσ ιίκλεο εκθαλίδνπλ πξνβιήκαηα επηξνθηζκνχ. Δπηπιένλ ζε αξθεηέο ιίκλεο (Βηζησλίδα, Βφιβε, Μηθξή Πξέζπα), αληρλεχνληαη νξγαλνρισξησκέλα θπηνθάξκαθα, ηα νπνία έρνπλ πξν πνιινχ πάςεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε ρψξα καο (DDT, Dieldrin, Endrin, Aldrin, Isodrin), φπσο επίζεο θαη Πηεηηθέο Οξγαληθέο Δλψζεηο (VOC). Πξέπεη πάλησο λα ππνγξακκηζηεί, φηη αλ θαη αληρλεχνληαη νη ελψζεηο απηέο ην λεξφ ησλ ιηκλψλ, νη ζπγθεληξψζεηο ηνπο είλαη ζπλήζσο θάησ απφ ηα επηηξεπφκελα φξηα εθηφο νξηζκέλσλ κεκνλσκέλσλ δεηγκάησλ. Όζνλ αθνξά ζηα ππφγεηα λεξά, ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία αλαθέξνληαη θπξίσο ζε ξχπαλζε απφ αδσηνχρεο ελψζεηο (ληηξνξχπαλζε) ιφγσ ηεο εληαηηθήο γεσξγίαο θαη ζε πξνβιήκαηα πθαικχξσζεο, ιφγσ δηείζδπζεο ζαιαζζηλνχ λεξνχ εμ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 45

46 αηηίαο ηεο ππεξάληιεζεο ησλ πδξνθνξέσλ γηα ηηο αλάγθεο ησλ αξδεπφκελσλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ. Δθηηκάηαη φηη ε θχξηα πίεζε πνπ δέρνληαη ηα πδαηηθά απνζέκαηα ηεο Διιάδαο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ άξδεπζε, γηα ηελ νπνία ρξεζηκνπνηείηαη πεξίπνπ ην 87% ηνπ ζπλφινπ ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ αληιείηαη. Σν ζχλνιν ησλ αξδεπνκέλσλ πεξηνρψλ, ε έθηαζε ησλ νπνίσλ έρεη απμεζεί πάλσ απφ 40% ηα ηειεπηαία 15 ρξφληα, αληηζηνηρεί ζήκεξα ζην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο θαιιηεξγνχκελεο γεο ζηελ Διιάδα. Ζ νηθηαθή θαηαλάισζε λεξνχ αληηζηνηρεί πεξίπνπ ζην 10% ηνπ ζπλνιηθά αληινχκελνπ λεξνχ. Ζ πδξνδφηεζε ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο Αζελψλ θαη κέξνο ηεο Θεζζαιηλίθεο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ επηθαλεηαθά χδαηα, ελψ άιιεο κεγάιεο πφιεηο αληινχλ ζπλήζσο λεξφ απφ ππφγεηνπο πδξνθνξείο. Ζ θαηά θεθαιή εηήζηα θαηαλάισζε λεξνχ αλέξρεηαη ζηα 830 m 3 θαη είλαη ρακειφηεξε απφ ηνλ κέζν φξν ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ αιιά αξθεηά πςειφηεξε απφ ην κέζνλ φξν ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ. Ζ βηνκεραληθή θαηαλάισζε αληηζηνηρεί ζην 3% πεξίπνπ ηνπ ζπλφινπ ηνπ λεξνχ πνπ αληιείηαη. Σα ηξία ηέηαξηα απηνχ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηνλ θαηαζθεπαζηηθφ θιάδν ελψ ην έλα ηέηαξην γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ. Οη πδαηηθνί πφξνη ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ Πειάγνπο παξνπζηάδνπλ νξηζκέλεο ηδηαηηεξφηεηεο πνπ ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο: a) Υακειέο εηήζηεο βξνρνπηψζεηο, b) Αλάγιπθν ηνπ εδάθνπο πνπ δελ επλνεί ηελ δηήζεζε θαη πξνθαιεί κεγάιε επηθαλεηαθή απνξξνή, c) Πεξηνξηζκέλεο έθηαζεο ππφγεηα πδξνθφξα ζηξψκαηα, d) Γεσινγηθή δνκή απφ πδαηνζηεγνχο ζρεκαηηζκνχο e) Γεηηλίαζε ησλ ππφγεησλ πδξνθνξέσλ κε ηε ζάιαζζα κε απνηέιεζκα ηελ δηείζδπζε ηνπ αικπξνχ λεξνχ. Ζ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζηα λεζηά έρεη θαη απηή ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηεο πνπ αθνξνχλ ηνπο εμήο παξάγνληεο: a) Με νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ, b) ε κεγάιν βαζκφ δηείζδπζε ηεο ζάιαζζαο ζηα ππφγεηα πδξνθφξα ζηξψκαηα, c) Μηθξνί νηθηζκνί θαη επνρηαθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ δεκηνπξγψληαο ηνπηθά πξνβιήκαηα απφ ηελ παξαγσγή θαη δηάζεζε ησλ ιπκάησλ, d) Αλεμέιεγθηεο ρσκαηεξέο θαη δηάζεζε ιπκάησλ, [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 46

47 e) Γηάζπαξηεο γεσξγνθηελνηξνθηθέο κνλάδεο κηθξήο δπλακηθφηεηαο, f) Πεξηνξηζκέλεο βηνκεραληθέο κνλάδεο g) Πεξηνξηζκέλε γεσξγηθή παξαγσγή, ε νπνία αλαπηχζζεηαη ζε νξηζκέλεο κηθξέο πεξηνρέο ζε νξηζκέλα λεζηά πξνθαιψληαο ηνπηθά πξνβιήκαηα h) Αληαγσληζκφο γηα ηελ εμαζθάιηζε ησλ αλαγθαίσλ πνζνηήησλ λεξνχ. Ο ζπλδπαζκφο ησλ παξαπάλσ δείρλεη φηη ηα πξνβιήκαηα πνηφηεηαο θαη ξχπαλζεο ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ είλαη ζεκαληηθά θαη εληνπίδνληαη θπξίσο ζηα ππφγεηα λεξά πνπ απνηεινχλ ηελ θχξηα πεγή λεξνχ. Κπξίσο είλαη πξνβιήκαηα πθαικχξσζεο, ππνβάζκηζεο θαη κείσζεο ησλ απνζεκάησλ ιφγσ ηεο κε νξζνινγηθήο δηαρείξηζεο ηνπο θαη πξνθαινχληαη απφ ηε κεηαβνιή ησλ πδξαπιηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη θαηαζηάζεσλ ζηνπο πδξνθνξείο. Απηέο νη πδξαπιηθέο κεηαβνιέο πξνθαινχλ ηελ δηείζδπζε ηεο ζάιαζζαο θαη ηελ δηαξξνή πθάικπξνπ λεξνχ απφ παξαθείκελα ή επάιιεια πδξνθφξα ζηξψκαηα. ηνπο ίδηνπο ιφγνπο κπνξνχλ λα απνδνζνχλ θαη εηδηθά πξνβιήκαηα απφ βαξηά κέηαιια, ληηξηθά θαη θπηνθάξκαθα γηα ηα νπνία ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δελ έρνπλ εξεπλεζεί θαη άξα δελ έρνπλ πηζηνπνηεζεί Τθαικύξωζε ηηο παξάθηηεο πεξηνρέο, ην ππφγεην γιπθφ λεξφ έξρεηαη ζε επαθή κε ην αικπξφ ζαιαζζηλφ λεξφ. Ζ δηαθνξά ππθλφηεηαο κεηαμχ ησλ δχν πδαηηθψλ καδψλ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία δχν επάιιεισλ πδαηηθψλ ζηξσκάησλ, φπνπ ην αικπξφ λεξφ σο ππθλφηεξν δηεηζδχεη θάησ απφ ην γιπθφ λεξφ, ελψ αλάκεζα ζηηο δχν αθξαίεο ζπλζήθεο δεκηνπξγείηαη κηα πθάικπξε δψλε ελδηάκεζε ππθλφηεηαο. Σν πάρνο θαη ε ζέζε απηήο ηεο δψλεο αλάκεημεο εμαξηάηαη απφ ηελ πδξαπιηθή ηζνξξνπία κεηαμχ ηνπ γιπθνχ θαη ηνπ αικπξνχ λεξνχ. Δάλ θάπνηεο απφ ηηο παξακέηξνπο αιιάμνπλ (π.ρ. άλνδνο ηεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο ή κείσζε ηεο παξνρήο ηνπ γιπθνχ λεξνχ), ηφηε ην ζαιαζζηλφ λεξφ κπνξεί λα δηεηζδχζεη βαζχηεξα πξνο ηε ελδνρψξα νδεγψληαο ζε πθαικχξσζε ησλ γιπθψλ ππφγεησλ πδάησλ ζε θάπνηα απφζηαζε απφ ηελ αθηή. Ζ ηζνξξνπία ηνπ ζπζηήκαηνο γιπθνχ/αικπξνχ λεξνχ δηαηαξάζζεηαη ζε ζπλζήθεο άληιεζεο κεγάισλ πνζνηήησλ ππφγεηνπ λεξνχ γηα άξδεπζε, θαζψο θαη ζαλ απνηέιεζκα έξγσλ απνζηξάγγηζεο πγξνηφπσλ γηα ηε δεκηνπξγία θαιιηεξγήζηκσλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 47

48 εθηάζεσλ. Απνηέιεζκα απηψλ ησλ πξαθηηθψλ είλαη ε κείσζε ηεο ξνήο γιπθνχ θαη θαηά ζπλέπεηα ε πθαικχξσζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ. ηελ Διιάδα, ην πξφβιεκα ηεο πθαικχξσζεο ησλ ππφγεησλ πδξνθνξέσλ ιφγσ ππεξάληιεζεο γηα ηηο αλάγθεο άξδεπζεο ησλ θαιιηεξγεηψλ ή ιφγσ απνζηξαγγηζηηθψλ έξγσλ γηα ηε δεκηνπξγία αγξνηηθψλ εθηάζεσλ ζε δέιηα πνηακψλ, παξνπζηάδεηαη ζε αξθεηέο παξάθηηεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο δεκηνπξγψληαο ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ηφζν ζηηο ίδηεο ηηο θαιιηέξγεηεο (Αξγνιίδα, δέιηα Δβξνπ, Νέζηνπ, Δπξψηα θαη Άξαρζνπ) φζν θαη ζηελ χδξεπζε νηθηζκψλ θαη ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ (Καζζάλδξα Υαιθηδηθήο θαη φιε ε παξάθηηα δψλε ηνπ Θεξκατθνχ θφιπνπ). Γηα παξάδεηγκα ε αγσγηκφηεηα ησλ λεξψλ ηνπ πνηακνχ Έβξνπ θνληά ζηηο εθβνιέο ηνπ, απφ 440 κs.cm -1 ην ρεηκψλα (Φεβξνπάξηνο) ζε ζπλζήθεο απμεκέλεο παξνρήο, αλέξρεηαη ζε κs.cm -1 ην θαινθαηξη (Ηνχιηνο) ιφγσ εηζφδνπ ζαιαζζηλνχ λεξνχ ζην πνηάκη. Θαιάζζηεο δηεηζδχζεηο εκθαλίδνληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ Αξγνιίδα, ηε Θξάθε (δέιηα Δβξνπ, Νέζηνπ θαη Λίζζνπ), ηε Μαθεδνλία, ηε Θεζζαιία, ηελ Δχβνηα, ηελ Πεινπφλλεζν θαζψο θαη ζε λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαη ηνπ Ηνλίνπ Πειάγνπο. ην Παξάξηεκα Η απεηθνλίδνληαη νη πφιεηο φπνπ ην θαηλφκελν ηεο πθαικχξσζεο είλαη εκθαλέο Νηηξνξύπαλζε Ζ ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ θαη επηθαλεηαθψλ λεξψλ ιφγσ ληηξηθψλ αιάησλ είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηε ρξήζε ιηπαζκάησλ ζηε γεσξγία. Γεδνκέλεο ηεο κεγάιεο δηαιπηφηεηαο ησλ ληηξηθψλ ηφλησλ, ην άδσην πνπ πξνζηίζεηαη ζε δηάθνξεο κνξθέο γηα ηηο αλάγθεο ζξέςεο ησλ θπηψλ νμεηδψλεηαη ηειηθά ζε ληηξηθά θαη κεηαθέξεηαη δηαιπκέλν ζην λεξφ ην νπνίν απνξξέεη πξνο ηνπ επηθαλεηαθνχο απνδέθηεο ή δηεηζδχεη ζηνπο ππφγεηνπο πδξνθνξείο. Ο ξπζκφο κεηαθνξάο ηνπ ληηξηθνχ αδψηνπ εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο (βξνρφπησζε, πνξψδεο εδάθνπο, ηξφπνο εθαξκνγήο ηεο ιίπαλζεο, θιίζε εδάθνπο, θ.α.), αιιά σο κεραληζκφο κεηαθνξάο παξακέλεη ν ζεκαληηθφηεξνο παξάγσλ εκπινπηηζκνχ ησλ πδξνθνξέσλ ζε αδσηνχρεο ελψζεηο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ην ΤΠΔΥΩΓΔ εθαξκφδνληαο ηελ Οδεγία 91/676/ΔΟΚ ζπλέηαμε ηελ ΚΤΑ 16190/1335/ (ΦΔΚ 519Β) γηα ηε ληηξνξχπαλζε θαη εμέδσζε θαηάινγν εππξφζβιεησλ δσλψλ κε ηελ ΚΤΑ 19652/1906/ (ΦΔΚ 1575Β) θαη ηελ ΚΤΑ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 48

49 20419/2522/ (ΦΔΚ 1212Β). Δπίζεο ελήξγεζε γηα ηε ζχληαμε απφ ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο ηεο ΤΑ 85167/820/ (ΦΔΚ477Β) κε ηελ νπνία εγθξίζεθε ν «Κψδηθαο Οξζήο Γεσξγηθήο Πξαθηηθήο». Οη δχν ΚΤΑ πνπ θαζφξηζαλ ηηο εππξφζβιεηεο ζηε ληηξνξχπαλζε δψλεο βαζίζηεθαλ ζε εθηεηακέλε δεηγκαηνιεςία θαη αλάιπζε επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ λεξψλ απφ φια ηα πδαηηθά δηακεξίζκαηα ηεο Διιάδαο. Σα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ εππξφζβιεησλ δσλψλ, ζχκθσλα κε ηελ Οδεγία 91/676/ΔΟΚ ήηαλ: Καηά πφζν ε πεξηεθηηθφηεηα ζε ληηξηθά ηφληα ησλ γιπθψλ λεξψλ θαη ηδηαίηεξα εθείλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ή πξννξίδνληαη γηα ηε ιήςε πφζηκνπ λεξνχ, ππεξβαίλεη ή ζα κπνξνχζε λα ππεξβεί αλ δελ ιεθζνχλ κέηξα ηελ πεξηεθηηθφηεηα πνπ θαζνξίδεηαη ζηελ Οδεγία 75/440/ΔΟΚ (50 mg/l) Καηά πφζν ηα ππφγεηα λεξά πεξηέρνπλ ή ζα κπνξνχζαλ λα πεξηέρνπλ πεξηζζφηεξν απφ 50 mg/l ληηξηθψλ ηφλησλ εάλ δελ ιεθζνχλ κέηξα. Καηά πφζν νη θπζηθέο ιίκλεο γιπθνχ λεξνχ, εθβνιέο πνηακψλ, άιινη ρψξνη γιπθνχ λεξνχ, παξάθηηα ή ζαιάζζηα λεξά δηαπηζηψλεηαη φηη είλαη ε φηη κπνξεί λα γίλνπλ επηξνθηθά ζην κέιινλ αλ δελ ιεθζνχλ κέηξα. Καηά ηελ πεξίνδν πξαγκαηνπνηήζεθαλ θάπνηεο αλαιχζεηο, ζε φια ηα πδαηηθά δηακεξίζκαηα ηεο ρψξαο θαη ηα απνηειέζκαηα εμεηάζηεθαλ σο πξνο ηε ζπρλφηεηα ππέξβαζεο ηνπ νξίνπ ησλ 50 mg/l ληηξηθψλ ηφλησλ. Με βάζε ηα απνηειέζκαηα απηά (ΤΠΔΥΩΓΔ, 1999) θαίλεηαη φηη νη λνκνί Αξγνιίδαο, Ζιείαο, Βνησηίαο θαη Λάξηζαο, νη νπνίνη έρνπλ έληνλε αγξνηηθή δξαζηεξηφηεηα παξνπζηάδνπλ ζε πνιιά ζεκεία ππεξβάζεηο ησλ νξίσλ ζπγθέληξσζεο φισλ ησλ κνξθψλ αδψηνπ (ληηξηθά, ληηξψδε θαη ακκσληαθά). Ηδηαίηεξν πξφβιεκα εκθαλίδεηαη ζην Ννκφ Αξγνιίδαο, φπνπ ηελ άλνημε 1999 ζε ηξία απφ ηα ζεκεία δεηγκαηνιεςίαο νη ζπγθεληξψζεηο ησλ ληηξηθψλ ηφλησλ ππεξβαίλνπλ ηα 100 mg/l. Ο Ννκφο Αηηηθήο παξνπζηάδεη ζε πνιιά ζεκεία ππεξβάζεηο ησλ νξίσλ ησλ ληηξηθψλ θαη ησλ ληηξσδψλ ηφλησλ νη νπνίεο φκσο ζα πξέπεη λα νθείινληαη κάιινλ ζηελ πςειή ζπγθέληξσζε αζηηθψλ θαη βηνκεραληθψλ δξαζηεξηνηήησλ, παξά ζε αγξνηηθήο πξνέιεπζεο ληηξνξχπαλζε. πλνπηηθά ηα ζεκεία δεηγκαηνιεςίαο πνπ παξνπζίαζαλ ζπγθεληξψζεηο ληηξηθψλ πςειφηεξεο ηνπ νξίνπ (50 mg/l) παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα ΗΗ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν αξηζκφο ησλ δεηγκαηνιεςηψλ δελ ήηαλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 49

50 ηδηαίηεξα κεγάινο, αιιά ην δείγκα ζεσξείηαη αμηφπηζην απφ ην ΤΠΔΥΩΓΔ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ εππξφζβιεησλ δσλψλ. Σα γεληθφ ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζχλνιν ησλ αλαιχζεσλ είλαη φηη νη ππεξβάζεηο ησλ νξίσλ ησλ ζπγθεληξψζεσλ ησλ ληηξηθψλ είλαη ζεκεηαθέο κε έληνλε επνρηαθφηεηα θαη ζπλδένληαη άκεζα κε έληνλε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα. χκθσλα ινηπφλ κε ηα απνηειέζκαηα ησλ αλαιχζεσλ, νξίζηεθαλ ηα λεξά πνπ πθίζηαληαη ε ελδέρεηαη λα ππνζηνχλ ληηξνξχπαλζε γεσξγηθήο πξνέιεπζεο (ΚΤΑ 16190/1335/1997): Σα λεξά ηνπ πνηακνχ Πελεηνχ ζην Θεζζαιηθφ θάκπν Σα ππφγεηα λεξά ησλ πεξηνρψλ: Θεζζαιηθφ πεδίν, Κσπατδηθφ πεδίν, Αξγνιηθφ πεδίν, θαη πδξνινγηθή ιεθάλε Πεληνχ πνηακνχ Ζιείαο Σα λεξά ην Παγαζεηηθνχ Κφιπνπ Οη ρεξζαίεο πεξηνρέο ησλ νπνίσλ ηα λεξά απνξξένπλ ζηνπο παξαπάλσ πδξνθνξείο ραξαθηεξίζηεθαλ σο εππξφζβιεηεο δψλεο. Οη δψλεο απηέο είλαη: Ζ πεξηνρή ηεο Γπηηθήο θαη Αλαηνιηθήο Θεζζαιίαο. Δίλαη ε κεγαιχηεξε ζε έθηαζε πεξηνρή εθηαηηθήο γεσξγίαο ηεο ρψξαο θαη ε κεγαιχηεξε ζε έθηαζε εππξφζβιεηε δψλε. Ζ πεξηνρή Κσπατδηθνχ πεδίνπ ηφζν ιφγσ ησλ έληνλσλ θαιιηεξγεηψλ φζν θαη γηαηί απνηειεί ηε ιεθάλε απνξξνήο γηα ηε ιίκλε Τιίθε ην λεξφ ηεο νπνίαο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ χδξεπζε αζηηθψλ θέληξσλ (Αζήλα, Υαιθίδα). Ζ πεξηνρή Αξγνιηθνχ πεδίνπ, ιφγσ ησλ έληνλσλ θαιιηεξγεηψλ θαη ηεο έιιεηςεο άιισλ ζεκαληηθψλ πεγψλ λεξνχ πέξα ησλ πεγαίσλ θαη ησλ ππνγείσλ Ζ ιεθάλε απνξξνήο ηνπ πνηακνχ Πελεηνχ Ζιείαο, φπνπ νη δεηγκαηνιεςίεο έδεημαλ απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο ληηξηθψλ ηφζν ζηα επηθαλεηαθά φζν θαη ζηα ππφγεηα λεξά ιφγσ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 50

51 ρήκα 3.1: Νηηξνξχπαλζε ζηελ πεδηάδα ηεο Θεζζαιίαο ρήκα 3.2: Νηηξνξχπαλζε ζηελ Κσπατδα [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 51

52 ρήκα 3.3: Νηηξνξχπαλζε ζην Αξγνιηθφ πεδίν ρήκα 3.4: Νηηξνξχπαλζε ζηε ιεθάλε απνξξνήο Πελεηνχ Ζιείαο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 52

53 Με επφκελε ΚΤΑ (20419/2522/ ) πξνζηέζεθαλ αθφκα ηξεηο πεξηνρέο ζηνλ θαηάινγν ησλ εππξφζβιεησλ δσλψλ: Ζ ιεθάλε απνξξνήο ηνπ πνηακνχ ηξπκψλα (ν θάκπνο ησλ εξξψλ θαη ε ιίκλε Κεξθίλε), φπνπ αλ θαη νη ππεξβάζεηο ησλ νξίσλ ληηξνξχπαλζεο δελ είλαη κεγάιεο, ζπλδπάδνληαη έληνλεο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη χπαξμε επαίζζεησλ πδξνθνξέσλ Ο θάκπνο ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηηο ιεθάλεο απνξξνήο ησλ πνηακψλ Αιηάθκνλα, Λνπδία, Αμηνχ θαη Γαιιηθνχ θαη ηηο ιίκλεο Λαγθαδά θαη Βφιβε Ζ πεδηάδα Αξηαο-Πξέβεδαο πνπ πεξηιακβάλεη ην κέζν θαη θάησ ξνπ ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ θαη ηνλ θάησ ξνπ ηνπ πνηακνχ Άξαρζνπ. εκαληηθφ κέξνο ηεο ληηξνξχπαλζεο ζηελ πεξηνρή είλαη θηελνηξνθηθήο πξνέιεπζεο Ρύπαλζε από παξακέλνληεο ξύπνπ Ζ Οδεγία 76/464/ΔΟΚ (EECD, 1976) νξίδεη επηθίλδπλεο ρεκηθέο νπζίεο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πδαηηθφ πεξηβάιινλ, ηηο νπνίεο ηνπνζεηεί ζε δχν θαηαιφγνπο: ζηνλ θαηάινγν Η πεξηιακβάλνληαη 17 ρεκηθέο νπζίεο πνπ επηιέρηεθαλ βάζεη ηελ ηνμηθφηεηά ηνπο, ηελ πεξηβαιινληηθή ηνπο εκκνλή θαη ηε βηνζπζζψξεπζή ηνπο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα εμαιεηθζνχλ απφ ηα επηθαλεηαθά, ηα ππφγεηα θαη ηα παξάθηηα χδαηα. ηνλ θαηάινγν ΗΗ πεξηιακβάλνληαη 129 νπζίεο γηα ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα πεξηνξηζηεί ε ξχπαλζε ζηα επηθαλεηαθά λεξά ησλ θξαηψλ κειψλ. Οη 17 νπζίεο ηνπ θαηαιφγνπ Η πεξηιακβάλνπλ ρισξησκέλεο πηεηηθέο ελψζεηο, νξγαλνρισξησκέλα θπηνθάξκαθα θαη βαξέα κέηαιια. Οη 129 νπζίεο ηνπ θαηαιφγνπ ΗΗ πεξηιακβάλνπλ θπηνθάξκαθα δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ, βαξέα κέηαιια θαη κεηαιινεηδή, νξγαλνκεηαιιηθέο ελψζεηο, δηαιχηεο, ζπζηαηηθά ρξσκάησλ θαη γεληθφηεηα πξντφληα θαη παξαπξντφληα αλζξσπνγελψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ εληαηηθή γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ Διιάδα, έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηε ρξήζε ζεκαληηθψλ πνζνηήησλ θπηνθαξκάθσλ, ηα νπνία αληρλεχνληαη ζηα λεξά ησλ πνηακψλ θαη ησλ ιηκλψλ ηεο ρψξαο. Οη θχξηεο ρξεζηκνπνηνχκελεο νκάδεο είλαη νη ηξηαδίλεο (27% ησλ ζπλνιηθψλ πνζνηήησλ παξαζηηνθηφλσλ) θαη νξγαλνθσζθνξηθέο ελψζεηο (23% ησλ ζπλνιηθψλ πνζνηήησλ εληνκνθηφλσλ). Σα νξγαλνρισξησκέλα εληνκνθηφλα, φπσο ηα DDT, endrin, aldrin, heptachlor, heptachlore epoxide θαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 53

54 hexachlorocyclohexane, ρξεζηκνπνηήζεθαλ εληαηηθά πξηλ απφ ην 1972 νπφηε θαη απαγνξεχηεθαλ, αιιά αληρλεχνληαη αθφκα ζηνπο πδάηηλνπο απνδέθηεο. Μεηά απφ θάπνηεο αλαιχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ζηα ειιεληθά επηθαλεηαθά λεξά πηζηνπνηήζεθε ε παξνπζία ησλ πεξηζζφηεξσλ απφ ηα γεσξγηθά θάξκαθα πνπ ειέγρζεθαλ. πγθεθξηκέλα, απφ ηηο 47 νπζίεο, νη 40 αληρλεχηεθαλ ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ζε θάπνηνλ απνδέθηε ελψ νη ππφινηπεο 7 δελ αληρλεχηεθαλ ζε θαλέλαλ απνδέθηε θαη θακηά δεηγκαηνιεςία. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ε αλίρλεπζε ησλ νπζηψλ ήηαλ ζπνξαδηθή θαη νη κέγηζηεο ηηκέο πνπ αλαθέξνληαη δελ ήηαλ νη ζπλήζεηο. Απφ ηηο 11 νπζίεο πνπ έρνπλ απαγνξεπηεί ζηελ ρψξα καο αληρλεχηεθαλ φιεο εθηφο απφ ην methoxychlor. Οη ζπγθεληξψζεηο ηνπο ήηαλ ρακειέο (<0.05 κg/l) εθηφο ηνπ ηεηξαρισξάλζξαθα (0.19 κg/l) ηνπ νπνίνπ έρεη απαγνξεπηεί ε ρξήζε ζηελ θπηνπξνζηαζία, απνηειεί φκσο παξάγσγν βηνκεραληθψλ δηεξγαζηψλ. Τςειφηεξεο ηηκέο θαη ζπρλφηεηα αλίρλεπζεο παξαηεξήζεθε γηα ην hexachlorocyclohexane θαη ηελ aldrin. Ζ αλίρλεπζε ησλ νπζηψλ απηψλ ζήκεξα, ηξηάληα ρξφληα κεηά ηελ απαγφξεπζή ηνπο, είλαη πηζαλφλ απνηέιεζκα ηνπ γεγνλφηνο φηη πξφθεηηαη γηα εμαηξεηηθά ζηαζεξέο θαη ιηπφθηιεο ρεκηθέο νπζίεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη είλαη πηζαλφ λα βξίζθνληαη ζπζζσξεπκέλεο ζηα ηδήκαηα ησλ επηθαλεηαθψλ απνδεθηψλ θαη λα εθξνθψληαη κε ηνλ ρξφλν κε απνηέιεζκα ηελ αλίρλεπζή ηνπο ζηελ πδαηηθή θάζε. Δπηπιένλ, ζε γεληθέο γξακκέο, νη ζπγθεληξψζεηο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηα δηαζπλνξηαθά πνηάκηα ήηαλ ςειφηεξεο ζηα ζχλνξα ζε ζρέζε κε ηηο εθβνιέο θάηη πνπ ππνδεηθλχεη εηζξνέο απφ ηηο γεηηνληθέο ρψξεο. Ο πνηακφο Πελεηφο ηεο Θεζζαιίαο παξνπζίαζε ηηο κεγαιχηεξεο ζπγθεληξψζεηο ζηα πεξηζζφηεξα νξγαλνρισξησκέλα εληνκνθηφλα πνπ πξνζδηνξίζηεθαλ, ελψ πςειέο ζπγθεληξψζεηο βξέζεθαλ επίζεο ζηνλ πνηακφ ηξπκψλα. Οξηζκέλεο κεκνλσκέλεο ηηκέο Dieldrin (ζηνλ πνηακφ Αμηφ θνληά ζηα ζχλνξα κε ηε FYROM) θαη Hexachlorocyclohexane (ζηνλ Πελεηφ θαη ηνλ ηξπκψλα) βξέζεθαλ λα ππεξβαίλνπλ ηα φξηα πνπ ζέηεη ε Οδεγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αιιά δελ δείρλνπλ κηα κφληκε επηβάξπλζε ησλ πνηακψλ. Αληίζηνηρα νη πςειφηεξεο ζπγθεληξψζεηο ησλ νξγαλνρισξησκέλσλ εληνκνθηφλσλ πξνζδηνξίζηεθαλ ζηηο ιίκλεο Βηζησλίδα θαη Βφιβε. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 54

55 Σα νξγαλνθσζθνξηθά εληνκνθηφλα πνπ αληρλεχνληαη κε ηελ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ήηαλ ηα fenthion, triazophos, azinphos methyl, azinphos ethyl, coumaphos θαη parathion ethyl, (ζηνπο πνηακνχο Δχξν, Νέζην, ηξπκψλα, Αιηάθκνλα θαη Πελεηφ θαη ζε φιεο ζρεδφλ ηηο ιίκλεο πνπ εμεηάζηεθαλ) αιιά νη ζπγθεληξψζεηο ηνπο είλαη πνιχ ρακειφηεξεο απφ ηα φξηα. Αλαθνξηθά κε ηα δηδαληνθηφλα, ε atrazine αληρλεπεηαη ζπρλφηεξα αθνινπζνχκελε απφ ηελ simazine θαη ηελ prometryne. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα δηδαληνθηφλα απηά ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ ρψξα καο ζε ζρεηηθά κεγάιεο πνζφηεηεο. Αληίζηνηρεο ζπγθεληξψζεηο δηδαληνθηφλσλ ηεο θαηεγνξίαο ησλ ηξηαδηλψλ έρνπλ αληρλεπηεί θαη ζε παιηφηεξεο ζρεηηθέο έξεπλεο. Σα απνηειέζκαηα απηά δείρλνπλ φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, αλ θαη αληρλεχνληαη νξγαλνρισξησκέλα θαη νξγαλνθσζθνξηθά θπηνθάξκαθα ζηα επηθαλεηαθά λεξά, νη ζπγθεληξψζεηο ηνπο είλαη θαηψηεξεο ησλ ζεζκνζεηεκέλσλ νξίσλ θαη θαηά ζπλέπεηα δελ θαίλεηαη λα απνηεινχλ ζνβαξή απεηιή γηα ηελ πνηφηεηα ησλ ελ ιφγσ πδαηηθψλ πφξσλ. Αληίζηνηρε είλαη ε θαηάζηαζε γηα ηηο πηεηηθέο νξγαληθέο νπζίεο ηνπ Καηαιφγνπ Η ηεο Οδεγίαο 76/464/ΔΟΚ, νη νπνίεο είηε δελ αληρλεχνληαη θαζφινπ ζηνπο πεξηζζφηεξνπο επηθαλεηαθνχο πδαηηθνχο πφξνπο, είηε αληρλεχνληαη ζε ζπγθεληξψζεηο ρακειφηεξεο ησλ ζεζκνζεηεκέλσλ νξίσλ. Μεκνλσκέλεο ππεξβάζεηο ηνπ νξίνπ βξέζεθαλ κφλν γηα ην Hexachloroboutadiene ζηνπο πνηακνχο Αιηάθκνλα, Πελεηφ θαη ηξπκψλα. Καη αληηζηνηρία κε ηηο αλζξσπνγελείο νξγαληθέο ζπλζεηηθέο ελψζεηο, νη ζπγθεληξψζεηο ησλ ηνμηθψλ ηρλνζηνηρείσλ θαη κεηάιισλ ζηα επηθαλεηαθά λεξά ηεο Διιάδαο είλαη ζρεηηθά ρακειέο. ε νξηζκέλνπο πνηακνχο (ηξπκψλα, Έβξν, Αμηφ θαη Πελεηφ) παξνπζηάδνληαη κεκνλσκέλεο πςειφηεξεο ηηκέο κεηάιισλ (Cd, Pb) νη νπνίεο εθηηκάηαη φηη κπνξεί λα νθείινληαη ζε κεκνλσκέλα επεηζφδηα ξχπαλζεο ζηε ιεθάλε απνξξνήο ηνπ πνηακνχ ζηελ Διιάδα ή ζηηο γεηηνληθέο ρψξεο (FYROM, Βνπιγαξία, Σνπξθία). ρεηηθά απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο αξζεληθνχ βξέζεθαλ ζην λεξφ ηεο ιίκλεο Γντξάλεο, νη νπνίεο απνδφζεθαλ ζην γεσινγηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο φπσο έρνπλ παξαηεξήζεη θαη άιινη εξεπλεηέο. Δθηηκάηαη φηη ην γεσινγηθφ ππφβαζξν κπνξεί λα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηελ πεξηεθηηθφηεηα ησλ πδξνθνξέσλ ζε ηρλνζηνηρεία. ρεηηθά κε ηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ζηα επηθαλεηαθά λεξά ηνμηθψλ νπζηψλ πξνηεξαηφηεηαο ηνπ Καηαιφγνπ Η ηεο Οδεγίαο 76/464/ΔΟΚ, ζην ρήκα 3.5 θαίλεηαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 55

56 φηη ζηνπο πνηακνχο πεξρεηφ θαη Πελεηφ Θεζζαιίαο αληρλεχεηαη ν κεγαιχηεξνο αξηζκφο νπζηψλ, γεγνλφο πνπ ππνδεηθλχεη φηη πθίζηαληαη ηε κεγαιχηεξε επηβάξπλζε. Παξφια απηά, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, παξά ηηο κεκνλσκέλεο ππεξβάζεηο ησλ νξίσλ γηα νπζίεο πνπ πεξηιακβάλνληαη επίζεο θαη ζηελ Οδεγία 2000/60/ΔΔ, νη ζπγθεληξψζεηο ησλ ηνμηθψλ νπζηψλ είλαη θάησ απφ ηα αλψηαηα πξνηεηλφκελα φξηα. Γηα ην πφζηκν λεξφ, ε Δπξσπατθή Έλσζε ζέηεη σο φξην γηα ηελ παξνπζία ελφο γεσξγηθνχ θαξκάθνπ, ζπγθέληξσζε ίζε κε 0.1 κg/l γηα θάζε νπζία θαη 0.5 κg/l γηα ην ζχλνιν ησλ νπζηψλ. ηελ βηβιηνγξαθία αλαθέξεηαη φηη ηα φξηα ζηα επηθαλεηαθά λεξά κπνξεί λα είλαη κεγαιχηεξα ησλ αληίζηνηρσλ νξίσλ ζηα πφζηκα θαηά κηα ηάμε κεγέζνπο. ρήκα 3.5: Αξηζκφο ηνμηθψλ νπζηψλ ηνπ θαηαιφγνπ Η ηεο Οδεγίαο 76/464/ΔΟΚ, πνπ αληρλεχνληαη ζε επηθαλεηαθνχο πδξνθνξείο ηεο Διιάδαο (ST - ηξπκψλαο, AX - Αμηφο, VI - Βηζησλίδα, VO - Βφιβε, PIN - Πελεηφο Θεζζαιίαο, LP - Μεγάιε Πξέζπα, SP - Μηθξή Πξέζπα, EB - Δβξνο, NE - Νέζηνο, PAM - Πακβψηηο, VE - Βεγνξηηηδα, DO - Γντξάλε, ALF - Αιθεηφο, AS - Αζσπφο, ACH - Αρειψνο, AL -Αιηαθκσλαο, EYR - Δπξψηαο, PINPEL - Πελεηφο Ζιείαο) [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 56

57 4 Πξνζηαζία ππόγεηωλ πδξνθνξέωλ 4.1 Έιεγρνο πνηόηεηαο ππόγεηωλ πδάηωλ ην πξνεγνχκελν θεθάιαην, παξνπζηάζζεθαλ νη δηάθνξεο θαηεγνξίεο πεγψλ ξχπαλζεο αιιά θαη νη αληίζηνηρεο ηαμηλνκήζεηο ησλ πνιππιεζψλ νπζηψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ξχπνη φηαλ, αλάινγα κε ηε ζπγθέληξσζή ηνπο ζην ππφγεην λεξφ, ην θαζηζηνχλ αθαηάιιειν γηα ρξήζε. Σα ζεκεξηλά δεδνκέλα ησλ αλαγθψλ ηεο αλζξσπφηεηαο εηδηθά, αιιά θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ πιαλήηε γεληθφηεξα, δελ επηηξέπνπλ ηελ πνιπηέιεηα ηεο θαηάξγεζεο πδαηηθψλ πφξσλ πνπ έρνπλ ξππαλζεί θαη ηελ αλαδήηεζε λέσλ ελαιιαθηηθψλ πεγψλ, πξαθηηθή πνπ εθαξκφδνληαλ ζην παξειζφλ. Έηζη πξνέθπςε κηα νιφθιεξε ηερλνινγία πνπ, ζπλδπαδφκελε κε κηα ζεηξά κεζνδνινγηψλ, έρεη σο ζηφρν απηφ πνπ ραξαθηεξίδεηαη γεληθά σο έιεγρνο ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ, θαη πνπ πξαθηηθά δηαρσξίδεηαη ζε δχν θαηεγνξίεο: a) Έιεγρνο ηωλ πεγώλ ξύπαλζεο. Πξφθεηηαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηηο επηπηψζεηο ζηελ πνηφηεηα ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ απφ λέεο εγθαηαζηάζεηο πνπ ελέρνπλ ηνλ θίλδπλν ξχπαλζεο (δηάζεζε ιπκάησλ θαη βηνκεραληθψλ απνβιήησλ, ηαθή ξαδηελεξγψλ νπζηψλ θηι.). Βαζηθφο ζηφρνο ησλ ζρεηηθψλ κειεηψλ, πνπ αθνξνχλ κεζνδνινγίεο εθηίκεζεο ησλ επηπηψζεσλ θαη ηερληθέο ειαρηζηνπνίεζήο ηνπο, είλαη ε φζν ην δπλαηφ κηθξφηεξε επηβάξπλζε ησλ ππφγεησλ πδαηηθψλ ζπζηεκάησλ απφ ηηο αληίζηνηρεο δξαζηεξηφηεηεο. b) Δμπγίαλζε πδξνθνξέωλ. ηελ θαηεγνξία απηή θαηαηάζζνληαη φια εθείλα ηα δηαπηζησκέλα επεηζφδηα ξχπαλζεο ππφγεησλ πδαηηθψλ πφξσλ, φπνπ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ζην παξειζφλ έρνπλ πξνθαιέζεη ζνβαξά πξνβιήκαηα ππνβάζκηζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ, ψζηε λα θαζίζηαηαη ηειείσο αλαγθαία ε εθαξκνγή θάπνηαο ηερληθήο εμπγίαλζεο ηνπ πδξνθνξέα, εθφζνλ επηδηψθεηαη ε ζπλέρεηα ηεο εθκεηάιιεπζήο ηνπ. Δπεηδή ε παγθφζκηα επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηαζέζηκσλ πδαηηθψλ πφξσλ έρεη νδεγήζεη ζηνλ θαζνξηζκφ απζηεξψλ κεραληζκψλ ειέγρνπ λέσλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα ππνβαζκίζνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ ππφγεησλ λεξψλ, ηα πξνβιήκαηα ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο έρνπλ θπξίσο δηαδηθαζηηθφ ραξαθηήξα. Αληίζεηα, ε έιιεηςε ηνπ αλάινγνπ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ηεο πξφβιεςεο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 57

58 θαηά ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία ρηιηάδσλ πεξηζηαηηθψλ ξχπαλζεο, θπξίσο ζηηο αλαπηπγκέλεο ηερλνινγηθά ρψξεο. Σν ρεηξφηεξν ζηνηρείν γηα ηηο πεξηπηψζεηο απηέο είλαη φηη, εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ην ππφγεην λεξφ θηλείηαη αξγά θαη θπξίσο θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, έηζη ψζηε ε εκθάληζή ηνπ ζε πεγέο ή πεγάδηα λα γίλεηαη κεηά απφ κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα, είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιε ε εθηίκεζε ηεο εμάπισζεο ηεο ξχπαλζεο θαη θαηά ζπλέπεηα ν έιεγρφο ηεο. Έηζη, ην κεγαιχηεξν βάξνο ζηηο εξεπλεηηθέο πξνζπάζεηεο ζήκεξα δίλεηαη ηφζν ζε ηερληθέο κεηξήζεσλ πεδίνπ φζν θαη ζε κεζνδνινγίεο δηαρείξηζεο, πνπ ζπλίζηαληαη απφ ζεσξεηηθά κνληέια πξνζνκνίσζεο ζε ζπλδπαζκφ κε κνληέια αλάιπζεο ζπζηεκάησλ θαη βειηηζηνπνίεζεο αιιά θαη απφ ηερλνινγίεο θαζαξηζκνχ θαη επεμεξγαζίαο ησλ αθάζαξησλ λεξψλ. ρεηηθά κε ην πξφβιεκα ειέγρνπ ησλ πεγψλ ξχπαλζεο πξσηαξρηθφο ζηφρνο είλαη ε κείσζε ηνπ ζπλνιηθνχ ξππαληηθνχ θνξηίνπ πνπ κεηά ηε δηάζεζε ζην έδαθνο εηζέξρεηαη ζην ππφγεην λεξφ. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε κηα ζεηξά επεμεξγαζηψλ πνπ πεξηιακβάλνπλ θπζηθέο, ρεκηθέο θαη βηνινγηθέο δηεξγαζίεο. Πέξαλ φκσο ηεο πξσηνγελνχο, φπσο ιέγεηαη, απηήο επεμεξγαζίαο ιακβάλνληαη θαη πξφζζεηα κέηξα γηα ηελ παξεκπφδηζε εηζφδνπ ησλ αθάζαξησλ λεξψλ ζηνπο πδξνθνξείο. Έλα ηέηνην ζχζηεκα, πνπ ραξαθηεξίδεηαη σο έιεγρνο ηεο πεγήο, απνζθνπεί ζηε κείσζε ηνπ δηεζνχκελνπ φγθνπ ησλ απνβιήησλ. Οη πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελεο ηερληθέο είλαη ε πδαηνκφλσζε ηεο επηθάλεηαο ηνπ εδάθνπο κε δηάθνξα αδηαπέξαηα πιηθά, εηδηθέο δηακνξθψζεηο ζηελ ηνπνγξαθία ηνπ ρψξνπ δηάζεζεο κε ζηφρν ηνλ έιεγρν ηφζν ηεο επηθαλεηαθήο απνξξνήο φζν θαη ηεο δηήζεζεο ησλ δηαζηαιαδφλησλ ξχπσλ, εγθαηαζηάζεηο απνζηξάγγηζεο θηι. Όζνλ αθνξά ζηελ θαηεγνξία ησλ πεξηζηαηηθψλ πνπ επηβάιινπλ ηελ εμπγίαλζε πδξνθνξέσλ πνπ έρνπλ ήδε ππνζηεί ξχπαλζε νη επηθξαηνχζεο ηερληθέο ηαμηλνκνχληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: a) θπζηθέο κέζνδνη ειέγρνπ b) επηηφπνπ κέζνδνη εμπγίαλζεο. Γηα λα νινθιεξσζεί ε παξνπζίαζε ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ δηάθνξσλ κεζνδνινγηψλ ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο εμαξηάηαη θαη απφ ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ πεξηζηαηηθνχ ξχπαλζεο πνπ είλαη είηε νμχ είηε ρξφλην. Ομέα πεξηζηαηηθά ξχπαλζεο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 58

59 είλαη απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαξξνέο ή δηαζέζεηο ξχπσλ ζε κεγάιεο πνζφηεηεο κέζα ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Κιαζηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ ηα δηάθνξα νδηθά ή ζηδεξνδξνκηθά αηπρήκαηα, θαη αηπρήκαηα ή θαηαζηξνθέο ζε εξγνζηάζηα θαη βηνκεραλίεο φπνπ νη ξχπνη είλαη θαηά θαλφλα πεηξειαηνεηδή θαη ρεκηθά πξντφληα. Υξφληα θαηλφκελα ξχπαλζεο είλαη φια εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο ππφινηπεο πεγέο ξχπαλζεο, ζεκεηαθέο ή θαηαλεκεκέλεο, θαη πεξηιακβάλνπλ απφ ληηξηθά θαη βαθηήξηα κέρξη κέηαιια θαη ζπλζεηηθέο νξγαληθέο νπζίεο. Σέινο, αλάινγα κε ηνλ ζθνπφ πνπ εμππεξεηνχλ, νη δηάθνξεο ηερληθέο ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ ρσξίδνληαη ζε κεζνδνινγίεο πεξηνξηζκνχ ηεο ξχπαλζεο θαη ζε κεζνδνινγίεο ζεξαπείαο. Πεξηνξηζκφο ηεο ξχπαλζεο είλαη ε παξεκπφδηζε ηεο εηζφδνπ ησλ ξχπσλ ζην ππφγεην λεξφ ή ηεο κεηαθίλεζεο ηεο δψλεο (θειίδαο) αθάζαξηνπ λεξνχ ζε πεξηνρέο ηνπ πδξνθνξέα απφ ηηο νπνίεο γίλνληαη αληιήζεηο θαη ζπλεπψο θαη ε εθκεηάιιεπζή ηνπ. Ζ δεχηεξε πεξίπησζε απνηειεί ην γλσζηφ πξφβιεκα ηεο δηαρείξηζεο θειίδσλ. Ζ ζεξαπεία (εμπγίαλζε) ελφο πδξνθνξέα - παξφιν πνπ σο γεληθή έλλνηα πεξηιακβάλεη θαη ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία ηνπ πεξηνξηζκνχ - αλαθέξεηαη εηδηθά ζηε δηαδηθαζία αλάθηεζεο ηεο αξρηθήο πνηφηεηαο θαζαξνχ λεξνχ. Αθνχ θαηαξγεζεί ινηπφλ ε πεγή ξχπαλζεο, ε ηερληθή πνπ ζπλήζσο αθνινπζείηαη έρεη σο ζηφρν ηελ αλαλέσζε ηνπ αθάζαξηνπ κε θαζαξφ λεξφ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη γηα έλαλ κεγάιν αξηζκφ πξνβιεκάησλ ξχπαλζεο δελ αξθεί κηα κφλν ηερληθή, απ' απηέο πνπ πεξηγξάθνληαη ακέζσο παξαθάησ, αιιά ζπλδπαζκφο δχν ή πεξηζζνηέξσλ γηα κηα πην απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε θάζε πεξηζηαηηθνχ. 4.2 Φπζηθέο κέζνδνη ειέγρνπ ηελ θαηεγνξία απηή κπνξνχλ λα εληαρζνχλ δχν ηχπνη ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ ξνψλ πνπ έρνπλ σο θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φηη ν γεληθφο ηνπο ζηφρνο επηηπγράλεηαη µέζσ ησλ κεραληζκψλ θίλεζεο θαη κεηαθνξάο ηνπ λεξνχ θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ησλ ξχπσλ πνπ κεηαθέξνληαη µ' απηφ, μεθηλψληαο απφ ηε δηήζεζε ηνπ επηθαλεηαθνχ λεξνχ ζηελ αθφξεζηε δψλε θαη θζάλνληαο ζηελ θίλεζή ηνπ ζε βαζείο, πεξηνξηζκέλνπο πδξνθνξείο. Οη δχν απηνί ηχπνη ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζζνχλ µε βάζε ηελ επέκβαζε ή µε ηνπ αλζξψπνπ ζηνπο παξαπάλσ κεραληζκφο σο: [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 59

60 θπζηθέο δηεξγαζίεο θαζαξηζκνχ θαη αλζξσπνγελείο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ ησλ ππφγεησλ ξνψλ Φπζηθέο δηεξγαζίεο θαζαξηζκνύ Οη θπζηθέο δηεξγαζίεο θαζαξηζκνχ ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ αθνξνχλ θπξίσο ζε πεξηπηψζεηο αβαζψλ, δειαδή θξεαηίσλ πδξνθνξέσλ πνπ έρνπλ ππνζηεί ξχπαλζε. Δδψ κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ηέζζεξηο κνξθέο θπζηθψλ δηεξγαζηψλ. Ζ πξψηε κνξθή έρεη λα θάλεη µε ηα θπζηθά θαη ρεκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εδαθψλ κέζα απφ ηα νπνία θηλνχληαη νη πγξνί ξχπνη. Μηα κεγάιε ινηπφλ εθηφλσζε ηνπ ξππαληηθνχ θνξηίνπ γίλεηαη ζηελ πξψηε θάζε ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ αθνξά ζηε δηάβαζε ησλ ξχπσλ απφ ηελ αθφξεζηε δψλε. Υεκηθέο θαη βηνινγηθέο αληηδξάζεηο ζηε δψλε απηή νδεγνχλ ζηελ απνδφκεζε ησλ ξχπσλ, ζηελ θαζίδεζε, ηελ πξνζξφθεζε θαη ηελ νμείδσζή ηνπο. Όζν κεγαιχηεξν είλαη ην πάρνο ηεο αθφξεζηεο δψλεο ηφζν πην κεγάινο είλαη θαη ν βαζκφο ηεο απνξξχπαλζεο πνπ επηηπγράλεηαη κέζα ζ' απηήλ. Αθφκα πην βαζηά, θαη εηδηθφηεξα θάησ απφ ηνλ θξεάηην νξίδνληα, ε πεξηεθηηθφηεηα ηνπ γεσινγηθνχ ζρεκαηηζκνχ ζε νξπθηά θαζίζηαηαη πην θξίζηκε θαζψο δηεξγαζίεο, φπσο ε αληαιιαγή ηφλησλ ή ε πξνζξφθεζε, επηηπγράλνληαη ζρεηηθά πην εχθνια µε ηελ παξνπζία δηάθνξσλ ηχπσλ αξγίισλ, πδξνμεηδίσλ θαη νξγαληθήο χιεο. Ζ δεχηεξε κνξθή θπζηθήο δηεξγαζίαο ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο πεξηιακβάλεη ηηο θπζηθέο δηαδηθαζίεο πνπ ηείλνπλ λα απνκαθξχλνπλ ή λα ππνβαζκίζνπλ έλαλ ξχπν θαηά κήθνο ηεο ππφγεηαο ξνήο ηνπ λεξνχ απφ πεξηνρέο ή ζεκεία θφξηηζεο ζε πεξηνρέο ή ζεκεία εθθφξηηζεο. Οη δηαδηθαζίεο απηέο αλαθέξνληαη ζηε δηήζεζε, πξνζξφθεζε, ηνληναληαιιαγή, δηαζπνξά, νμείδσζε θαη κηθξνβηαθή απνδφκεζε, θαζψο θαη ζηελ αξαίσζε. Ζ ηξίηε πεξίπησζε έρεη ζρέζε µε ηελ πδξνδπλαµηθή ησλ ππφγεησλ ξνψλ θαη πην εηδηθά µε ηηο πδξαπιηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ, ηα δηάθνξα ζηξψκαηα πνπ ζπλαληψληαη ζηε δηάξθεηα ηεο ξνήο, ηελ πδξαπιηθή επηθνηλσλία ησλ ζηξσκάησλ απηψλ µε γεηηνληθνχο πδξνθνξείο θηι. Σέινο, ζηελ ηέηαξηε πεξίπησζε ηνλ πξψην ξφιν παίδεη ν ηχπνο ηνπ ξχπνπ. Απηφο πεξηιακβάλεη φια ηα θπζηθά, ρεκηθά θαη βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 60

61 εηδηθφηεξα ηνλ βαζκφ ηζνξξνπίαο ηνπ θάησ απφ δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο. Απφ ηε γεληθφηεξε άπνςε, ηφζν νη θπζηθέο δηεξγαζίεο φζν θαη νη αλζξσπνγελείο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ, πνπ πεξηγξάθνληαη πην θάησ, εμαξηψληαη θπξίσο απφ ην πδξνγεσινγηθφ πεξηβάιινλ ησλ ζρεκαηηζκψλ πνπ απνηεινχλ ηνπο πδξνθνξείο. Πην ζεκαληηθή παξάκεηξνο ζηνλ έιεγρν ηεο θίλεζεο ησλ λεξψλ θαη ησλ ξχπσλ είλαη ε πδξαπιηθή αγσγηκφηεηα ησλ πδξνθνξέσλ, πξσηνγελήο θαη δεπηεξνγελήο. Δπίζεο ζεκαληηθφ ξφιν παίδεη θαη ε ζέζε ηνπ θξεαηίνπ νξίδνληα, φρη µφλν γηαηί απνηειεί ην δηαρσξηζηηθφ φξην κεηαμχ αθφξεζηεο θαη θνξεζκέλεο δψλεο αιιά γηαηί πξνζδηνξίδεη θαη ην πάρνο ηεο αθφξεζηεο. ηηο πεξηζζφηεξεο επίζεο πεξηπηψζεηο ν θξεάηηνο νξίδνληαο επεξεάδεηαη θαη απφ ηπρφλ αληιήζεηο. Έηζη ν θψλνο πηψζεο πνπ ζρεκαηίδεηαη κεηαβάιιεη ηνπηθά ηφζν ηελ πδξαπιηθή θιίζε φζν θαη ηελ ηαρχηεηα ηεο ππφγεηαο ξνήο. Παξφκνηεο κεηαβνιέο παξαηεξνχληαη θαη ζηελ πεξηνρή ιεθαλψλ δηάζεζεο ή εκπινπηηζκνχ µε θαζαξφ λεξφ αθξηβψο επεηδή νη φγθνη ησλ πγξψλ πνπ δηεζνχληαη απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο ζπζζσξεχνληαη θαη δεκηνπξγνχλ αλάζηξνθνπο - ζε ζρέζε µε ηελ άληιεζε θψλνπο ζηελ επηθάλεηα ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ. Όπσο θαίλεηαη παξαζηαηηθά θαη ζην ζρήκα 4.1 νη θψλνη απηνί δηαθνξνπνηνχλ ηελ πδξαπιηθή θιίζε ζε ηνπηθφ επίπεδν, έηζη ψζηε νη ξχπνη είλαη δπλαηφλ λα θηλεζνχλ θαη πξνο δηεπζχλζεηο ηειείσο δηαθνξεηηθέο απ' απηήλ ηεο θπζηθήο ξνήο. ρήκα 4.1: Γηήζεζε απφ ιεθάλε εκπινπηηζκνχ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 61

62 4.2.2 Αλζξωπνγελείο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ Οη ηχπνη ηνπ θπζηθνχ ειέγρνπ ησλ ξνψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αλζξσπνγελείο απνηεινχλ κηα πνιχ ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελε ηερληθή πξνζηαζίαο θαη εμπγίαλζεο ησλ πδξνθνξέσλ απφ έλα πνιχ κεγάιν αξηζκφ ξχπσλ. Σα ζρεηηθά έξγα πνπ απαηηνχληαη δηαρσξίδνληαη ζε ηέζζεξηο επξχηεξεο θαηεγνξίεο: a) Αδηαπέξαηα δηαθξάγκαηα: Σα αδηαπέξαηα δηαθξάγκαηα ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο γηα λα εθηξέςνπλ ηε θπζηθή ππφγεηα ξνή, έηζη ψζηε είηε ε ξνή λα κελ πεξάζεη απφ κηα πεξηνρή δηάζεζεο ξχπσλ είηε λα πεξηνξηζζεί ηνπηθά ε δψλε ξχπαλζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ κηα ηέηνηα δηάζεζε. Αλάινγα κε ην πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη έρνπκε δηαθξάγκαηα πνπ δηακνξθψλνληαη κε έγρπζε πνιηψλ ζε επηθαλεηαθέο ηάθξνπο, θνπξηίλεο ηζηκεληελέζεσλ, ηνίρνπο κεηαιιηθψλ παζζαινζαλίδσλ θηι. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δηαθξαγκάησλ απηψλ εμαξηάηαη ηφζν απφ ηνπο ξχπνπο φζν θαη απφ ηα αληίζηνηρα πεηξψκαηα. Π.ρ. αλ πξφθεηηαη γηα κηα επηθαλεηαθή ξχπαλζε ζε αβαζή αιινπβηαθφ πδξνθνξέα έλαο ηνίρνο απφ κπεηνλίηε ζα ήηαλ ε πξψηε επηινγή, ελψ αλ ε ξχπαλζε αθνξά βαζχηεξα ζηξψκαηα βξάρνπ ηφηε ε ιχζε ησλ κεηαιιηθψλ παζζαινζαλίδσλ είλαη ε πην ελδεδεηγκέλε. b) Γηαπεξαηέο θιίλεο επεμεξγαζίαο: Οη δηαπεξαηέο θιίλεο επεμεξγαζίαο ρξεζηκνπνηνχληαη σο ελαιιαθηηθή ιχζε ησλ θπζηθψλ δηαθξαγκαηηθψλ ηνίρσλ γηα πεξηπηψζεηο ξχπαλζεο ππφγεησλ λεξψλ ζε ζρεηηθά κηθξά βάζε απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. Λεηηνπξγηθά έρνπκε θαη πάιη έλα δηάθξαγκα απφ δηαπεξαηφ φκσο πιηθφ - έηζη ψζηε λα κε δηαηαξάζζεηαη ε ξνή - πνπ έρεη ηελ ηδηφηεηα λα "ζπγθξαηεί" κε θπζηθφ ή ρεκηθφ ηξφπν ηνπο ξχπνπο, εκπνδίδνληαο ηελ είζνδφ ηνπο ζηνπο θηλνχκελνπο ζηα θαηάληη ηνπ δηαθξάγκαηνο φγθνπο ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ. Σα πιηθά πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ θιηλψλ είλαη ζρεηηθά ιίγα: αζβεζηφιηζνο, ελεξγφο άλζξαθαο, γιαπηνληηηθή πξάζηλε άκκνο θαη ζπλζεηηθέο ξεηίλεο ηνληναληαιιαγήο. Σα θαηαζθεπαζηηθά ζηνηρεία πνπ πξέπεη λα κειεηεζνχλ, αλάινγα κε ηνλ ηχπν ησλ ξχπσλ θαη ηηο ηνπηθέο πδξαπιηθέο ζπλζήθεο ηεο ξνήο, αθνξνχλ ην ζρήκα θαη ην κέγεζνο ηεο ηάθξνπ πνπ ζθάβεηαη γηα λα γεκίζεη κε ην αληίζηνηρν πιηθφ πιήξσζεο. Υαξαθηεξηζηηθφο ζηφρνο κηαο ηέηνηαο κειέηεο είλαη λα κε δηαηαξαρζεί ε ξνή, [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 62

63 δειαδή ε πδξαπιηθή θιίζε ζηελ ηάθξν λα παξακείλεη ίδηα κ' απηήλ ηεο ηνπηθήο ξνήο. (ρήκα 4.2) c) Σπζηήκαηα πεγαδηώλ: Ζ ρξήζε ζπζηεκάησλ πεγαδηψλ, θπξίσο άληιεζεο, γηα ηνλ έιεγρν ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ απνηειεί ηελ πην δηαδεδνκέλε πξαθηηθή θη απηφ νθείιεηαη ηφζν ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο φζν θαη ζην φηη ε απαηηνχκελε ζεσξεηηθή ππνδνκή - ε ζεσξία ηεο ππφγεηαο πδξαπιηθήο - είλαη ηφζν ζαθήο θαη θαηαλνεηή φζν θαη απιή ζηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ δηαθνξά κε ηηο δχν πξνεγνχκελεο θαηεγνξίεο, πνπ παζεηηθά κφλν επεκβαίλνπλ ζην θαηλφκελν, είλαη φηη κε ηνλ πδξνδπλακηθφ έιεγρν, φπσο νλνκάδεηαη ε ηερληθή απηή, ε εθηξνπή ηεο ππφγεηαο ξνήο είλαη ελεξγή θαη ειεγρφκελε. Σα ζπζηήκαηα πεγαδηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη ζπλήζσο ηφζν πνιχπινθα θαη εμαξηψληαη ηφζν πνιχ απφ ην εηδηθφ πξφβιεκα, ψζηε ζα ήηαλ νπηνπηθή ε νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα ηαμηλφκεζήο ηνπο. ρήκα 4.2: Δθαξκνγή ηεο κεζφδνπ θιηλψλ επεμεξγαζίαο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 63

64 Ζ πην γεληθή ηαμηλφκεζε εθαξκνγψλ κε ζπζηήκαηα πεγαδηψλ πεξηιακβάλεη ηξεηο παξαιιαγέο: i. Αληιήζεηο γηα ηνλ ππνβηβαζκφ ηεο ζηάζκεο ησλ ππφγεησλ λεξψλ ii. Αληιήζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηνλ πεξηνξηζκφ (αθηλεηνπνίεζε ή παξεκπφδηζε ηεο θίλεζεο πξνο κηα ζπγθεθξηκέλε δηεχζπλζε) ηεο θειίδαο αθάζαξηνπ λεξνχ iii. Αληιήζεηο θαη επεμεξγαζία ηνπ λεξνχ. ηελ πξψηε νκάδα εθαξκνγψλ πνπ έρεη σο ζηφρν ηνλ ππνβηβαζκφ ηεο ζηάζκεο θάησ απφ πεξηνρέο δηάζεζεο ξχπσλ, έηζη ψζηε λα εκπνδηζηεί ε επαθή δηεζνχκελσλ ξχπσλ θαη θηλνχκελνπ θαζαξνχ λεξνχ, ρξεζηκνπνηνχληαη είηε ζπζηήκαηα βαζηψλ πεγαδηψλ είηε ζπζηήκαηα πνιιψλ κηθξψλ θαη αβαζψλ θαηαθφξπθσλ ζσιελψζεσλ πνπ ζπλεξγάδνληαη κε θνηλφ αληιεηηθφ ζπγθξφηεκα (ζπζηήκαηα well-points). Σφζν ζ' απηήλ φζν θαη ζηηο άιιεο δχν θαηεγνξίεο ζπζηεκάησλ πεγαδηψλ πξσηαξρηθφ ξφιν ζηε κειέηε θαη ηελ εθαξκνγή ηεο ιχζεο έρεη ην πδξνγεσινγηθφ πεξηβάιινλ, ε θαιή γλψζε ηνπ νπνίνπ απνηειεί ηελ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρία ηεο κεζφδνπ. ηε δεχηεξε νκάδα, φπνπ ζηφρνο είλαη ν έιεγρνο ηεο θίλεζεο (δηαρείξηζεο) ηεο θειίδαο αθάζαξηνπ λεξνχ, είλαη δπλαηφλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ φρη κφλν πεγάδηα άληιεζεο αιιά θαη θφξηηζεο. Ζ ηξίηε νκάδα εθαξκνγψλ γηα ηνλ έιεγρν ησλ ππφγεησλ λεξψλ κε πεγάδηα πεξηιακβάλεη ζπζηήκαηα πεγαδηψλ πνπ αληινχλ αθάζαξην λεξφ ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα επεμεξγάδεηαη (θαζαξίδεηαη) θαη πξνζθέξεηαη γηα ρξήζε. Πξφθεηηαη γηα ηελ πην θνηλή δηαδηθαζία αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ ξχπαλζεο ππφγεησλ λεξψλ κηθξήο θιίκαθαο θαη, επεηδή είλαη δνθηκαζκέλε, απνηειεί ζπλήζσο θαη ηελ πξψηε επηινγή ιχζεο αθφκα θαη ζε πεξηπηψζεηο εθηεηακέλεο ξχπαλζεο. Παξ φια απηά, ζε νξηζκέλεο εθαξκνγέο, έρνπλ δηαπηζησζεί ιεηηνπξγηθά πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ηερληθήο απηήο, θπξίσο φηαλ νη ξχπνη είλαη αδηάιπηεο ζην λεξφ νπζίεο, φπσο πδξνγνλάλζξαθεο, δηάθνξνη νξγαληθνί δηαιχηεο, απνξξππαληηθά θιπ. d) Βηνινγηθέο ηερληθέο απνθαηάζηαζεο: Ζ θαηεγνξία ησλ ηερληθψλ απνθαηάζηαζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ κε βηνινγηθέο δηεξγαζίεο αθνξά ξχπνπο πνπ είλαη βηναπνδνκήζηκνη. Παξφιν πνπ είλαη ηερληθέο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 64

65 επηηφπνπ θαζαξηζκνχ, εληάζζνληαη ζηηο θπζηθέο κεζφδνπο ειέγρνπ, θαη φρη ζηελ παξαθάησ ηαμηλφκεζε ησλ κεζφδσλ επηηφπνπ εμπγίαλζεο, γηαηί κε ζρεηηθά απιέο αλζξψπηλεο επεκβάζεηο επηηαρχλεηαη έλα θπζηθφ θαηλφκελν, ην θαηλφκελν ηεο απνδφκεζεο. Ζ επηηάρπλζε ηνπ ξπζκνχ απνδφκεζεο ησλ νξγαληθψλ ξχπσλ - θπξίσο πδξνγνλαλζξάθσλ - γίλεηαη ρξεζηκνπνηψληαο κηθξφβηα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζζήθε αέξα αιιά θαη ζξεπηηθψλ πιψλ ζην έδαθνο. Απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο απνδφκεζεο είλαη ε κεηαηξνπή ησλ νξγαληθψλ ξχπσλ ζε βηνκάδα θαη αβιαβή ππνπξντφληα κηθξνβηαθνχ κεηαβνιηζκνχ. Πξφθεηηαη γηα κηα ζρεηηθά λέα ηερληθή, πνπ δελ είλαη ηδηαίηεξα δαπαλεξή, ελψ ηαπηφρξνλα είλαη απνηειεζκαηηθή, ηνπιάρηζην ζε φ,ηη αθνξά ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ξχπνπο γηα ηνπο νπνίνπο εθαξκφδεηαη. 4.3 Μέζνδνη επηηόπνπ εμπγίαλζεο ηελ παξάγξαθν απηή πεξηγξάθνληαη ζπλνπηηθά νη ζχγρξνλεο κέζνδνη θαη ηερληθέο επηηφπνπ θαζαξηζκνχ ησλ ππφγεησλ λεξψλ. ' απηέο ζπκπεξηιακβάλνληαη φιεο εθείλεο νη ηερληθέο πνπ αθνξνχλ ηε ρεκηθή επεμεξγαζία ησλ αθάζαξησλ λεξψλ θαζψο θαη νη επαγσγηθέο κέζνδνη κηθξνβηαθψλ δηεξγαζηψλ (νη αληίζηνηρεο θπζηθέο δηεξγαζίεο πεξηγξάθεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν). Ζ απφθαζε λα γίλεη ρεκηθή επηηφπνπ επεμεξγαζία ησλ ππφγεησλ λεξψλ παίξλεηαη κφλνλ φηαλ είλαη γλσζηφο ν ηχπνο ησλ ξχπσλ θαη ζπγρξφλσο έρνπλ εθηηκεζεί ηφζν ε έθηαζε φζν θαη ν βαζκφο ηεο ξχπαλζεο. Ζ ηερληθή γεληθά πεξηιακβάλεη ηελ εγθαηάζηαζε ελφο αξηζκνχ πεγαδηψλ θφξηηζεο ζην κέησπν ή ζην εζσηεξηθφ κηαο θειίδαο αθάζαξηνπ λεξνχ. ηε ζπλέρεηα, έλαο παξάγνληαο θαζαξηζκνχ (ρεκηθή νπζία) εηζάγεηαη κε πίεζε ζηνλ πδξνθνξέα κέζα απφ ηα πεγάδηα θφξηηζεο. Δίλαη πξνθαλέο φηη - εθηφο απφ ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ έρεη δηαπηζησζεί φηη νη ηαρχηεηεο ηεο ππφγεηαο ξνήο είλαη πνιχ κηθξέο - ε εθαξκνγή νπνηαζδήπνηε απφ ηηο επηηφπνπ ηερληθέο πξναπαηηεί ηελ αθηλεηνπνίεζε ηεο θειίδαο, θάηη πνπ επηηπγράλεηαη κε έλα ζχζηεκα πεγαδηψλ άληιεζεο ή θφξηηζεο, φπσο αλαθέξζεθε θαη λσξίηεξα. Μηα απφ ηηο παιηφηεξεο ηερληθέο πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί κε επηηπρία είλαη ν θαζαξηζκφο ηνπ εδάθνπο κε έθπιπζε κε δηαιχηεο θαη ζπιινγή ησλ εθπιπκάησλ κε έλα ζχζηεκα wellpoint. Ζ έθπιπζε γηα επηθαλεηαθνχο αβαζείο πδξνθνξείο, γίλεηαη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 65

66 απεπζείαο απφ ην έδαθνο θαη ε πην νηθνλνκηθή θαη απνηειεζκαηηθή ιχζε είλαη λα ρξεζηκνπνηεζεί σο βαζηθφο δηαιχηεο ην λεξφ. Σν αληινχκελν λεξφ ζηε ζπλέρεηα πθίζηαηαη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε επεμεξγαζία θαη, αλάινγα κε ηνλ ηειηθφ βαζκφ θαζαξηζκνχ ηνπ, ρξεζηκνπνηείηαη επηηφπνπ ή κεηαθέξεηαη ζε άιινπο ρψξνπο γηα επαλαδηάζεζε. ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ν ξχπνο είλαη πδαηνδηαιπηφο ην λεξφ είλαη πξνθαλψο ν κνλαδηθφο δηαιχηεο. Σππηθά παξαδείγκαηα απνηεινχλ δηαιχκαηα ζεηηθνχ, πδξνρισξηθνχ, ληηξηθνχ, θσζθνξηθνχ θαη αλζξαθηθνχ νμένο πνπ εηζάγνληαη ζηνλ πδξνθνξέα γηα λα δηαιχζνπλ ηα αληίζηνηρα άιαηα. Ζ αλαθχθισζε κε επαλαθφξηηζε κέξνπο ησλ αληιεζέλησλ εθπιπκάησλ - ελψ ην ππφινηπν πθίζηαηαη ηελ θαλνληθή επεμεξγαζία - απνηειεί κηα παξαιιαγή ηεο ηερληθήο ζε πεξηπηψζεηο φπνπ δελ ππάξρεη άθζνλν επηθαλεηαθφ λεξφ γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο. Μηα άιιε επηηφπνπ ηερληθή είλαη απηή ηεο νπδεηεξνπνίεζεο/ απνηνμηθνπνίεζεο, πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ επηθαλεηαθή εθαξκνγή ή ηε θφξηηζε κε πεγάδηα κηαο νπζίαο πνπ εθκεδελίδεη ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ ξχπσλ ή ηνπο θαηαζηξέθεη πιήξσο. Ζ εθαξκνγή ηεο πεξηνξίδεηαη ζε απφβιεηα βηνκεραληψλ γηαηί απηά έρνπλ ζπλήζσο ηελ ηθαλφηεηα λα δηαζπψληαη ζε κε ηνμηθά παξάγσγα πξντφληα πνπ απνηθνδνκνχληαη θαη, ηειηθά, κεηαηξέπνληαη ζε αδηάιπηα ηδήκαηα. Αληίζεηα ε ηερληθή δελ απνηειεί ελδεδεηγκέλε ιχζε γηα ξχπαλζε πνπ πξνέξρεηαη απφ αζηηθά ιχκαηα, φπνπ δηαξθψο παξάγνληαη πξντφληα αλαεξφβηαο απνζχλζεζεο πνπ ζα απαηηνχζαλ κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα νπδεηεξνπνίεζεο. Σέινο, ε ηερληθή ηεο κηθξνβηαθήο ππνβάζκηζεο ή απνηθνδφκεζεο, ε απιή (θπζηθή) παξαιιαγή ηεο νπνίαο πεξηγξάθεθε ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν, απνηειεί κηα ζχλζεηε δηαδηθαζία πνπ εμαξηάηαη ζεκαληηθά απφ ηνλ ηχπν ηνπ ξχπνπ θαη θαηά ζπλέπεηα πεξηιακβάλεη έλα ζχλνιν δηαθνξεηηθψλ θαη εμεηδηθεπκέλσλ, θαηά πεξίπησζε, ρεηξηζκψλ. Απφ ηα δεδνκέλα ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο θαίλεηαη φηη νη επηηφπνπ κέζνδνη εμπγίαλζεο, ζαλ απηέο πνπ πεξηγξάθεθαλ πην πάλσ, αιιά θαη αθφκα λεψηεξεο, κε πεξηνξηζκέλεο σο ηψξα εθαξκνγέο, βξίζθνληαη ζε κηα δπλακηθή θάζε αλάπηπμεο θαη, κε δεδνκέλα ηφζν ην κεγάιν ρξνληθφ νξίδνληα φζν θαη ην πςειφ θφζηνο ησλ ππφινηπσλ ηερληθψλ, θαίλεηαη φηη απνηεινχλ ηελ ειπίδα γηα ην κέιινλ ζηνλ ηνκέα ηνπ ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ λεξψλ. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 66

67 5 πκπεξάζκαηα Απφ ηα ππάξρνληα δεδνκέλα θαίλεηαη φηη ν ζπρλφηεξνο παξάγνληαο ξχπαλζεο ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ λεξψλ ηεο Διιάδαο είλαη ηα ληηξηθά ηφληα, ηα νπνία ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο θαζηζηνχλ ην λεξφ αθαηάιιειν γηα χδξεπζε. Ζ πεξηνρή ηνπ Αξγνιηθνχ πεδίνπ θαίλεηαη λα αληηκεησπίδεη ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα, δεδνκέλνπ φηη πνιινί ππφγεηνη πδξνθνξείο θαίλνληαη λα έρνπλ ζπγθεληξψζεηο ληηξηθψλ ηφλησλ δχν θαη ηξεηο θνξέο πςειφηεξεο απφ ην αλψηαην επηηξεπφκελν φξην. νβαξά πξνβιήκαηα ληηξνξχπαλζεο θαίλεηαη επίζεο λα επεξεάδνπλ ηελ πνηφηεηα ησλ ππφγεησλ λεξψλ ηεο Θεζζαιίαο θαη ηεο Ζιείαο (ιεθάλε πνηακνχ Πελεηνχ). Ζ εληαηηθή ρξήζε αδσηνχρσλ ιηπαζκάησλ θαη νη εζθαικέλεο κέζνδνη εθαξκνγήο ηνπο ζηηο θαιιηέξγεηεο θαίλεηαη λα είλαη νη ζεκαληηθφηεξεο αηηίεο απηήο ηεο ξχπαλζεο. Ζ πθαικχξσζε ησλ ππφγεησλ λεξψλ ιφγσ ππεξάληιεζεο γηα ηελ άξδεπζε ησλ θαιιηεξγεηψλ είλαη επίζεο ζεκαληηθφο παξάγσλ ππνβάζκηζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ ππφγεησλ πδξνθνξέσλ ζε αξθεηέο παξάθηηεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Όπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ληηξνξχπαλζεο, ε έιιεηςε ζσζηνχ ζρεδηαζκνχ ζηελ γεσξγηθή παξαγσγή είλαη ε θχξηα αηηία δεκηνπξγίαο ηνπ πξνβιήκαηνο απηνχ. Οη πδαηηθνί πφξνη ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ Πειάγνπο πθίζηαληαη κεγάιεο πηέζεηο πνηνηηθήο θαη πνζνηηθήο ππνβάζκηζεο. Οη αλάγθεο ζε λεξφ εμαζθαιίδνληαη θαηά θχξην ιφγν απφ ηα ππφγεηα λεξφ, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ε αλαθνξά ζηελ πνηφηεηα θαη ηε ξχπαλζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ αθνξά θπξίσο ηα ππφγεηα λεξά. Ζ ππνβάζκηζε ησλ πεγψλ λεξνχ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ ππεξεθκεηάιιεπζε θαη ηε δεκηνπξγία πδξαπιηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επλννχλ ηελ πθαικχξσζε θαη εηζξνή ξππαζκέλσλ λεξψλ ζηνπο πδξνθνξείο. Ζ κείσζε ησλ πηέζεσλ απφ ηα αζηηθά ζηεξεά θαη πγξά απφβιεηα ζα επηηεπρζεί κε ηελ θαηαζθεπή ζπιινγηθψλ απνρεηεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, ηελ επεμεξγαζία θαη ηελ αζθαιή δηάζεζε ηνπο θαη ζχγρξνλσλ ρψξσλ πγεηνλνκηθήο ηαθήο ζηεξεψλ απνβιήησλ. Οη δηάζπαξηεο νηθηζηηθέο κνλάδεο ζηα λεζηά θαη ε επνρηαθή εγθαηάζηαζε πιεζπζκνχ είλαη έλα πξφβιεκα πνπ ζα πξέπεη λα ιπζεί κε ηελ ππνρξέσζε γηα ηελ εγθαηάζηαζε αηνκηθψλ ζπζηεκάησλ επεμεξγαζίαο ησλ ιπκάησλ. Ζ ξχπαλζε απφ γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο εληνπίδεηαη ζηηο κηθξέο πεδηλέο εθηάζεηο πνπ είλαη επίζεο θαη νη πεξηνρέο κε ηνπο πδξνθνξείο. Ο εληνπηζκφο [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 67

68 ησλ εππξφζβιεησλ ζηελ ξχπαλζε πεξηνρψλ ησλ ππφγεησλ λεξψλ ζα βνεζήζεη ζηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε γηα ηελ κείσζε ηεο ξχπαλζεο ησλ ππφγεησλ λεξψλ. Οη παξακέλνληεο ξχπνη (θπηνθάξκαθα, άιιεο νξγαληθέο ζπλζεηηθέο ελψζεηο, κέηαιια) αλ θαη αληρλεχνληαη ζε φια ηα επηθαλεηαθά λεξά (πνηάκηα θαη ιίκλεο) δελ θαίλεηαη λα δεκηνπξγνχλ ελ γέλεη έληνλν πξφβιεκα ζηελ πνηφηεηα ησλ πδξνθνξέσλ. Οη ζπγθεληξψζεηο ησλ πεξηζζφηεξσλ παξακελφλησλ ξχπσλ είλαη ζρεηηθά ρακειέο, αιιά έρνπλ βξεζεί κεκνλσκέλα δείγκαηα κε ζπγθεληξψζεηο πςειφηεξεο ησλ πθηζηάκελσλ νξίσλ. Ωζηφζν πξέπεη λα ηνληζζεί φηη ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ε ηνπηθή γεσινγία κπνξεί λα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηελ πεξηεθηηθφηεηα ησλ λεξψλ ζε ηνμηθά ηρλνζηνηρεία (π.ρ. αξζεληθφ). Δπίζεο είλαη ζεκαληηθφ λα παξαθνινπζείηαη ζπζηεκαηηθά ε πεξηεθηηθφηεηα ησλ πδξνθνξέσλ ζε θπηνθάξκαθα, ηδηαίηεξα ζε πεξηνρέο κε ζεκαληηθή γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 68

69 Βιβλιογραφία Διιεληθή Βηβιηνγξαθία Αληωλόπνπινο, Β. (2001). Πνηφηεηα θαη Ρχπαλζε Τπφγεησλ Νεξψλ, Δθδφζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε. Αληωλόπνπινο, Β. (1999). Τδξνινγία ηεο Αθφξεζηεο Εψλεο ηνπ Δδάθνπο, Τπεξεζίαο Γεκνζηεπκάησλ ηνπ Α.Π.Θ., Θεζζαινλίθε. Βαιαβαλίδεο Αζ θαη Βιαρνγηάλλε Θ.(2008) Πεξηβαιινληηθή Υεκεία θαη Οηθνηνμηθνινγία., Γηαρείξηζε Οηθνζπζηεκάησλ Δθηίκεζε Οηθνινγηθνχ Κηλδχλνπ Κειεπέξηδεο Α. Δηζαγσγή ζηελ Γεσινγία Πεξηβάιινληνο. Σκήκα Γεσινγίαο θαη Γεσπεξηβάιινληνο. Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Πέηζηθνπ, Β. (2001). Νηηξνξχπαλζε ζε επηθαλεηαθά θαη ππ;oγεηα λεξά: Οδεγία 91/676/ΔΟΚ θαη ε εθαξκνγή ηεο ζηελ Διιάδα. Γηπισκαηηθή Δξγαζία Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ «Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή θαη Γηαρείξηζε», Σκήκα Πεξηβάιινληνο Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Σζηνύξεο. (2001). Θέκαηα Πξνζηαζίαο Πεξηβάιινληνο. Δθδφζεηο Γαξηαγάλε, Θεζζαινλίθε. Ξέλε Βηβιηνγξαθία Albanis, T.A., Danis, T., Voutsa, D., Koimtzis, T. (1995). Evaluation of chemical parameters in Aliakmon River, Northern Greece: Part III Pesticides. J. Environ. Sci. Health A, 30: Alloway, B.J. (1995). Heavy Metals in Soils, Blackie Academic Professional, Second Edition. Brown KW, Barbee GC, Thomas JC, Murray HE. (1990). Detecting organic contaminants in the unsaturated zone using soil and soil-pore water samples. Hazard Waste Hazard Mat Kabata-Pendias, A. and Pendias, H. (1992). Trace Elements in Soils and Plants, CRS Press, Boca Raton, Fl. [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 69

70 Mc Cutcheon, S.C., J.L. Martin and T.O. Barnwell, Jr. (1994). Water quality. In Maidment D. (ed), Handbook of Hydrology, McGraw-Hill, Inc, New York. Meybeck M., D.V. Chapman and R. Helmer. (1990). Global Freshwater Quality, A First Assessment. WHO, and UNEP, B. Blackwell, Ltd, U.K. Γηαδηθηπαθνί Ιζηόηνπνη [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 70

71 Παξαξηήκαηα I. Πεξηνρέο θπζηθήο θαη αλζξωπνγελνύο πθαικύξωζεο ηωλ γιπθώλ λεξώλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 71

72 II. εκεία πνπ βξέζεθε ππέξβαζε ηνπ νξίνπ ηωλ 50 mg/l ληηξηθώλ ηόληωλ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 72

73 III. Δπηθαλεηαθνί απνδέθηεο νη νπνίνη εμεηάζηεθαλ γηα νπζίεο ηεο Οδεγίαο 76/464/ΔΟΚ [Πληκτρολογήςτε κείμενο] ελίδα 73