ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ. Σχολή Ανθρωπιςτικών & Κοινωνικών Επιςτημών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικήσ Εκπαίδευςησ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ Σχολή Ανθρωπιςτικών & Κοινωνικών Επιςτημών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικήσ Εκπαίδευςησ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ «Η μάθηση της θεμελιακής ανάγνωσης στην ελληνική γλώσσα» ΜΕΝΕΛΑΟ ΑΡΡΗ Πάτρα, Μάιοσ 2011

2 2 Δπηακειήο επηηξνπή Κσλζηαληίλνο Πφξπνδαο, Καζεγεηήο ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, επηβιέπσλ. Γηαθνγηψξγε Κιενπάηξα, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, κέινο ηεο ηξηκεινχο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο. Ατδίλεο Αζαλάζηνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, κέινο ηεο ηξηκεινχο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο. Γεκάθνο Ησάλλεο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, κέινο ηεο ηεηξακεινχο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο. Καξαληδήο Ησάλλεο, Λέθηνξαο ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, κέινο ηεο ηεηξακεινχο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο. Πνιπρξνλνπνχινπ ηαπξνχια, Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, κέινο ηεο ηεηξακεινχο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο. Φηιηππάηνπ Γηακάλησ, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο, κέινο ηεο ηεηξακεινχο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο. Ζκεξνκελία εμέηαζεο ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο: 19 Μαΐνπ 2011

3 3 ηελ Αληηγφλε

4 4 Δπραξηζηίεο Ζ πξνεηνηκαζία ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ κηα καθξνρξφληα θαη επίπνλε εξγαζία. Φηάλνληαο ζην ηέινο απηήο ηεο δηαδξνκήο ζπλεηδεηνπνηείο ηε ζπλνιηθή πνξεία θαη ηνπο αλζξψπνπο πνπ ηελ επεξέαζαλ. Τπήξμα αξθεηά επηπρήο ψζηε λα ηχρσ ηεο ππνζηήξημεο πνιιψλ θαη αμηφινγσλ αλζξψπσλ, ζηνπο νπνίνπο ζα ήζεια λα αλαθεξζψ θαη λα επραξηζηήζσ, θαζέλα πξνζσπηθά, γηα ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ νινθιήξσζεο ηεο πξνζπάζεηάο κνπ. Δίκαη ηδηαίηεξα επγλψκσλ ζηνλ Καζεγεηή θ. Κσλζηαληίλν Γ. Πφξπνδα, Γηεπζπληή ηνπ Σνκέα Φπρνινγίαο ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, κέληνξά κνπ απφ ηα πξψηα θνηηεηηθά ρξφληα, νη εκπλεπζκέλεο δηδαζθαιίεο ηνπ νπνίνπ άιιαμαλ ηνλ επηζηεκνληθφ κνπ πξνζαλαηνιηζκφ. Ήηαλ εθείλνο πνπ κε πξνέηξεςε λα αλαιάβσ θαη λα νινθιεξψζσ ηελ πηπρηαθή κνπ εξγαζία, αιιά θαη ν άλζξσπνο πνπ κε βνήζεζε ζηελ επηινγή ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ ζην εμσηεξηθφ. Οθείισ λα νκνινγήζσ φηη ε παξνπζία ηνπ θαη ε βνήζεηά ηνπ ππεξέβε ηα ζπλήζε «θαζήθνληα» ελφο ηππηθνχ επφπηε-θαζεγεηή. Μέζα απφ ηε καθξφρξνλε εξγαζία δίπια ηνπ κνπ δφζεθε ε κνλαδηθή επθαηξία λα θαηαλνήζσ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα πξέπεη λα δηεμάγεηαη κία επηζηεκνληθή έξεπλα, αιιά θαη λα ζπλεηδεηνπνηήζσ ηνπο πεξηνξηζκνχο θαη ηηο απαηηήζεηο πνπ εκπνδίδνπλ έλαλ εξεπλεηή. Ζ βαζηά γλψζε ηνπ γηα ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγεί ην αλζξψπηλν γλσζηηθφ ζχζηεκα κε έθαλε λα θαηαιάβσ πφζν δχζθνιε είλαη ε εξκελεία ησλ γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ, αιιά θαη πφζν εχθνιν είλαη λα ππνπέζεη θαλείο ζε επηζηεκνληθέο ππεξαπινπζηεχζεηο. Σέινο, ζα ήζεια λα ηνλ επραξηζηήζσ γηα ηελ εζηθή θαη πιηθή ππνζηήξημε θαζψο θαη ηελ παξνρή ηεο απαξαίηεηεο πιηθνηερληθήο ππνδνκήο γηα ηε ζπιινγή θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο κειέηεο. Δίκαη επίζεο βαζχηαηα επγλψκσλ ζηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θα. Κιενπάηξα Γηαθνγηψξγε, γηα ηελ αδηάθνπε ππνζηήξημή ηεο. Οη

5 5 ζπλερείο νδεγίεο θαζψο θαη νη ζηνρεπκέλεο παξαηεξήζεηο ηεο βνήζεζαλ ζεκαληηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο παξνχζαο κειέηεο. Θα ήζεια αθφκε λα ηελ επραξηζηήζσ γηα ηελ αδηάιεηπηε θαη νπζηαζηηθή ππνζηήξημή ηεο ζε φιε µνπ ηελ πξνζπάζεηα θαη γηα ην ζεκαληηθφ ρξφλν θαη θφπν πνπ θαηέβαιε γηα ην ζθνπφ απηφ. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θ. Αζαλάζην Ατδίλε γηα ηελ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ηεο εξγαζίαο κνπ, γηα ηηο πνιχηηκεο ππνδείμεηο ηνπ αιιά θαη ην γεγνλφο φηη κε ηίκεζε κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ ηξηκειή επηηξνπή αμηνιφγεζεο απηήο ηεο κειέηεο. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο νθείισ λα απνδψζσ θαη ζηνλ Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θ. Ησάλλε Γεκάθν, γηα ηηο πνιχηηκεο νδεγίεο ηνπ ζηελ αλάιπζε θαη ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ. Ζ ππνζηήξημή ηνπ ππήξμε θαζνξηζηηθή γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο κειέηεο απηήο. Θέισ αθφκε λα εθθξάζσ ηηο ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο κνπ ζηελ Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ Πνιπρξνλνπνχινπ ηαπξνχια, ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο Φηιηππάηνπ Γηακάλησ θαη ηνλ Λέθηνξα ηνπ ΠΣΓΔ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ Καξαληδή Ησάλλε, γηα ηελ ηηκή πνπ κνπ έθαλαλ λα παξίζηαληαη σο κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο, αιιά θπξίσο ην πνιχηηκν ρξφλν πνπ δηέζεζαλ γηα κέλα. Οθείισ αθφκε λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή Phillip H.K. Seymour θαη ηελ θαζεγήηξηα Lynne Duncan γηα ηελ ηδηαίηεξε ηηκή πνπ κνπ έθαλαλ λα ζπλεξγαζηψ καδί ηνπο ζην ζρεδηαζκφ ηνπ κεζνδνινγηθνχ πιαηζίνπ απηήο ηεο εξγαζίαο, πνπ εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε δηεπξσπατθή πξνζπάζεηα (Literacy Acquisition in European Orthographies) γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζε. Θα πξέπεη αθφκε λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνπο παξαθάησ εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ ζηα νπνία δηεμήρζε ε έξεπλα: Εαθεηξνπνχινπ Αλαζηαζία,

6 6 Υξηζηνδνπινπνχινπ Μαξία, Γεζπνηνπνχινπ Δπδνθία, Βεξγίλε ππξηδνχια, Φπηηιάο Ζιίαο, Καηζνππέξε Γεσξγία, Καλειινπνχινπ Υξπζνχια, Καξαγηάλλε Αζπαζία, Μπεξεηνχιεο Βαζίιεο, Κφιιηα Αλαζηαζία, Θενράξνπο Αίγιε, Γειιή Γήκεηξα, πίλνπ Άλλα, Μαθξπγηάλλε Αγγειηθή, Κξηκπά Βαζηιηθή, Βνπγηνπθιάθεο Γηάλλεο θαη Βπξψδε Διηζάβεη. Δπραξηζηίεο ζέισ επίζεο λα απνδψζσ ζηνπο κηθξνχο κνπ θίινπο, ηα παηδηά πνπ ζπκκεηείραλ κε ελζνπζηαζκφ ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο. Καηέρνπλ κηα μερσξηζηή ζέζε ζηελ θαξδηά κνπ θαη εχρνκαη λα νινθιεξψζνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο κε επηηπρία. Σέινο, επραξηζηψ ηε ζχδπγφ κνπ Υξχζα γηα ηε ζπκπαξάζηαζε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ ππνκνλή πνπ επέδεημε ζε φιε ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο πξνζπάζεηαο θαη ηδηαίηεξα ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο ηεο. Μελέιανο Δκ. αξξήο Πάηξα, Ηαλνπάξηνο 2011

7 7 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ Δπηακειήο επηηξνπή... 2 Δπραξηζηίεο... 4 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ... 7 Καηάινγνο πηλάθσλ Καηάινγνο ζρεκάησλ Καηάινγνο γξαθεκάησλ Πεξίιεςε Abstract Δηζαγσγή Κεθάιαην 1 ν Αλάγλσζε Αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο Αλαπηπμηαθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο Αλάγλσζε ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα Γισζζηθέο δηαθνξέο Διιεληθή γιψζζα Τν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο Κεθάιαην 2 ν Παξάγνληεο πνπ επηδξνύλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο Φσλνινγηθέο ηθαλόηεηεο Ζ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ Φσλνινγηθή επίγλσζε Δπίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη αιθαβεηηζκφο Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη αλάγλσζε Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη νξζνγξαθεκέλε γξαθή Ζ αλάιπζε ηνπ Gombert Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη Διιεληθή γιψζζα Απνθσδηθνπνίεζε Μεηαβιεηέο πξόβιεςεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο Κεθάιαην 3 ν Οξζνγξαθεκέλε γξαθή Έξεπλα γηα ηε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή...140

8 Η ζρέζε αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Κεθάιαην 4 ν Σθνπόο ηεο έξεπλαο Κεθάιαην 5 ν Μεζνδνινγία Θεκειηαθή αλάγλσζε Σν δείγκα ηεο έξεπλαο Γηαδηθαζία εμέηαζεο Καηαζθεπή βάζεο θαηαγξαθήο βαζηθνχ ιεμηινγίνπ (α) Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο Φάζε Φάζε Φάζε Φάζε Πεξηγξαθή κεηαβιεηψλ ηνπ εμεηάζηεθαλ Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία - πεδά) Αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time) (β) Δξσηεκαηνιφγηα αηνκηθή αμηνιφγεζε Δπηγισζζηθφ επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο Μεηαγισζζηθφ επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο (γ) Δξσηεκαηνιφγηα νκαδηθή αμηνιφγεζε Οξζνγξαθεκέλε γξαθή (δ) Φπρνκεηξηθή αμηνιφγεζε αηνκηθή αμηνιφγεζε Κιίκαθα Raven Μλήκε αξηζκψλ ππνθιίκαθα ηνπ WISC-R Οξζνγξαθηθό πιαίζην Σν δείγκα ηεο έξεπλαο Γηαδηθαζία εμέηαζεο Πεξηγξαθή ησλ κεηαβιεηψλ Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο Γηαρείξηζε κέζσ ινγηζκηθνχ Αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time) Δξσηεκαηνιφγηα Οκαδηθή αμηνιφγεζε Φπρνκεηξηθά ηεζη αηνκηθή αμηνιφγεζε Καηαζθεπή βάζεο θαηαγξαθήο βαζηθνχ ιεμηινγίνπ Αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ Κεθάιαην 6 ν Απνηειέζκαηα Αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (πεδά) Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) χλνςε Αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα χλνςε Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο)

9 Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο) Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) χλνςε Αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο Αλάπηπμε επηγισζζηθνχ επηπέδνπ χλνςε Αλάπηπμε κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ρέζε επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρέζε κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαη αλάπηπμεο επηγισζζηθνχ-κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ χλνςε Αλάπηπμε νξζνγξαθηθνύ θαη κνξθνγξαθηθνύ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο Οξζνγξαθηθφ επίπεδν Αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ ιέμεσλ χγθξηζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ χλνςε Μνξθνγξαθηθφ επίπεδν Αλάιπζε αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο Αλάιπζε ρξφλνπ εθθνξάο Αλάιπζε αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ Σαρεία νλνκαζία χλνςε Αλάπηπμε ηεο δεμηόηεηαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Αλάπηπμε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ρέζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Γξαθή ιέμεσλ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ (αλάιπζε θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ) Γξαθή ιέμεσλ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ (αλάιπζε νξζνγξαθηθά ζσζηψλ απνδφζεσλ) χλνςε Αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηεο κνξθνινγίαο ηνπ ειιεληθνύ αιθαβεηηθνύ ζπζηήκαηνο ζην ρξόλν αλάγλσζεο Δπίδξαζε ηνπ ηχπνπ ηεο απφθιηζεο ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο Θέζε εμαηξεζηκφηεηαο (position-of-irregularity effect) χλνςε Κεθάιαην 7 ν Σπδήηεζε Αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζεκειηαθήο αλάγλσζεο Γλψζε ησλ γξακκάησλ Αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο Αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο Δπηγισζζηθφ επίπεδν Μεηαγισζζηθφ επίπεδν Δλεξγνπνίεζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο Οξζνγξαθηθή αλάγλσζε Μνξθνγξαθηθή αλάγλσζε Μεηαβιεηέο πξφβιεςεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο Αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Δπίδξαζε ηεο κνξθνινγίαο ζην ρξόλν αλάγλσζεο Βηβιηνγξαθία

10 Παξάξηεκα

11 11 Καηάινγνο πηλάθσλ Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο Πίλαθαο

12 Πίλαθαο

13 13 Καηάινγνο ζρεκάησλ ρήκα 1.1. Σν κνληέιν κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ηεο Ehri ρήκα 1.2. Καηεγνξηνπνίεζε αιθαβεηηθψλ γισζζψλ ζε ζρέζε κε ηε ζπιιαβηθή δνκή θαη ην νξζνγξαθηθφ βάζνο ρήκα 1.3. Αλαπαξάζηαζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ θαη γισζζψλ ρήκα 1.4. Μεηαγξαθή ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο γιψζζαο ζην Γηεζλέο Φσλεηηθφ Αιθάβεην.. 66 ρήκα 1.5. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ρήκα 2.1. Μεηαγξαθή ηεο ηεξαξρηθήο δηάθξηζεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ρήκα 2.2. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηνπ Gombert ρήκα 3.1. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ρήκα 3.2. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ησλ Ellis θαη Young ρήκα 3.3. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ησλ Caramazza, Miceli, Villa θαη Romani ρήκα 3.4. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο

14 14 Καηάινγνο γξαθεκάησλ Γξάθεκα 5.1. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven Γξάθεκα 5.2. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven (Σάμεηο Α θαη Β ) Γξάθεκα 5.3. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven (Σάμεηο Γ θαη Γ ) Γξάθεκα 6.1. Υξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα 6.2. Υξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα 6.3. Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ Γξάθεκα 6.4. Υξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ θαη πεδψλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα 6.5. Υξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα 6.6. Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ Γξάθεκα 6.7. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο(ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα 6.8. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ Γξάθεκα 6.9. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα Αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα Πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα επίδνζεο Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ). 217 Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ θαη κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ Γξάθεκα Αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γξάθεκα 6.20 Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο Γξάθεκα 6.21 Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 θαη Γξάθεκα 6.22 Πνζνζηφ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαηά ηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (επίδξαζε νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο)

15 Γξάθεκα 6.23 Υξφλνο αληίδξαζεο (rt) ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο αληίδξαζεο θαηά ηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (αλάγλσζε νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ) Γξάθεκα πγθξηηηθή παξνπζίαζε ζηηο ζπρλφηεηεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζε ιέμεηο θαη ςεπδνιέμεηο αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ) Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3) Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζε 0) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0) Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζε 3) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζεηο 0 θαη 3) Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζεηο 0 θαη 3) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζε 0) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζε 3) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζεηο 1 θαη 3) Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ θαη ην ηεζη γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ Γξάθεκα Υξφλνο εθθνξάο ησλ ιέμεσλ αλά ηάμε (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα Μέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 ηάμεηο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ)

16 Γξάθεκα Μέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 ηάμεηο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ, νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ειέγρνπ ζηηο 4 ηάμεηο Γξάθεκα Υξφλνο εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ αλά ηάμε (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη ηάμε Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο γξαθήο ησλ γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο γξαθήο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο θαη γξαθήο ησλ γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα Πνζνζηά (%) θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Γξάθεκα πρλφηεηα θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ γηα θάζε ηχπν ιάζνπο Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζήο θσλνινγηθήο απφδνζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζνγξαθηθά ζσζηψλ απνδφζεσλ ησλ νκαιψλ θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Γξάθεκα πρλφηεηα ιαζψλ θαηά θαηεγνξία ιάζνπο ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο Γξάθεκα πρλφηεηα κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ Γξάθεκα πρλφηεηα ιαζψλ θαηά θαηεγνξία ιάζνπο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Γξάθεκα πρλφηεηα θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Γξάθεκα πρλφηεηα κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζήο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ Γξάθεκα Μέζνη φξνη ρξφλνπ αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο

17 17 Πεξίιεςε θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ λα εμεηάζεη ηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, ηηο νπνίεο εθαξκφδνπλ νη Έιιελεο καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζηηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαη ην θαηά πφζν απηέο είλαη ζχκθσλεο κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ έρεη πξνηαζεί γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα εληάζζεηαη ζην πιαίζην κηα επξχηεξεο δηεπξσπατθήο πξνζπάζεηαο (Literacy Acquisition in European Orthographies) γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο. πγθεθξηκέλα, ζηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξήζεθε λα δηεξεπλεζεί δηαρξνληθά ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ησλ καζεηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ ε έξεπλα θηλήζεθε ζε δχν άμνλεο. Ο πξψηνο αθνξνχζε ηε κειέηε ηεο αλάπηπμεο ησλ αλαγλσζηηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ δεμηνηήησλ 50 καζεηψλ ηεο Α ηάμεο, νη νπνίνη εμεηάζζεθαλ ζε ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο ηνπο ζηελ Α Γεκνηηθνχ. ην δεχηεξν άμνλα ηεο κειέηεο αμηνινγήζεθε ε αλαγλσζηηθή θαη νξζνγξαθηθή αλάπηπμε 100 καζεηψλ ηεο Α, Β, Γ θαη Γ ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Ζ αλαγλσζηηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ αμηνινγήζεθε κε βάζε ην ρξφλν θαη ηελ αθξίβεηα αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ, ελψ ζπλππνινγίζηεθαλ κεηαβιεηέο φπσο ε νξζνγξαθηθή ζπλέπεηα, ην κήθνο, ε ζπιιαβηθή δνκή, ε ζπρλφηεηα θ.α. Δπηπιένλ, ε κειέηε πεξηειάκβαλε θαη ηελ αμηνιφγεζε κεηαβιεηψλ ειέγρνπ, ην επίπεδν γισζζηθήο επίγλσζεο, ηε λνεκνζχλε, ηε κλήκε θ.α. Με βάζε ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πξνέθπςαλ ηα αθφινπζα ζπκπεξάζκαηα: (1) νη καζεηέο θαίλεηαη λα θαηαθηνχλ γξήγνξα θαη κε ζρεηηθή επθνιία ην ζηάδην ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο, (2) ε ηαρεία κάζεζε ησλ γξακκάησλ, ε γξήγνξε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ε αθνινπζνχκελε κέζνδνο δηδαζθαιίαο πξνσζνχλ ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε θαηά ηα πξψηα ζηάδηα, (3) δελ απνδεηθλχεηαη ε χπαξμε ηνπ ινγνγξαθηθνχ ζηαδίνπ ηεο

18 18 αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα, (4) αληίζεηα ηα δεδνκέλα θαίλεηαη φηη επηβεβαηψλνπλ ηελ χπαξμε ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο αλάγλσζεο, (5) ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη νη Έιιελεο καζεηέο βξίζθνληαη ζην ζηάδην ηεο κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο, (6) ε βαζηθή κνλάδα απνθσδηθνπνίεζεο ζηελ αλάγλσζε θαίλεηαη φηη είλαη ε ζπιιαβή, (7) πξνο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ κηα πην νιηθή ζηξαηεγηθή αλάγλσζεο, ε νπνία δε θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη απφ ηε δνκή ηεο ζπιιαβήο ή ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηηο γιψζζαο, (8) ε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο απνηειεί παξάγνληα πνπ επηδξά ηφζν ζην ρξφλν αλάγλσζεο φζν θαη ζην πνζνζηφ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαη, (9) ε απφδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο θαηνλνκαζίαο είλαη δπλαηφ λα πξνβιέςεη ηε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή επίδνζε έσο ηελ ηεηάξηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Λέμεηο θιεηδηά: Μάζεζε ηεο αλάγλσζεο, ζεκειηαθή αλάγλσζε, νξζνγξαθεκέλε γξαθή, θσλνινγηθή επίγλσζε.

19 19 Abstract The aim of this study was to examine the learning strategies of reading and spelling that Greek primary school children apply. Moreover, it is evaluated whether these strategies are compatible with the dual foundation model of reading development that has been proposed for learning to read in the English language. This study is part of a wider crosseuropean project (Literacy Acquisition in European Orthographies) that focuses on the investigation of learning to read in different orthographic writing systems. More specifically, the present thesis attempted to investigate reading development over time and for that reason a two-axis design was adopted. The first axis focused on the reading and spelling development of 50 children attending primary 1, who were evaluated in four different testing points throughout the year. The second axis assessed the reading and orthographic growth of 100 students of grades A, B, C and D. Reading achievement was evaluated on the basis of word and nonword reading fluency and accuracy, while variables as orthographic consistency, item length, syllabic structure, frequency etc were taken into account. Furthermore, this study included the evaluation of testing variables such as the level of phonological awareness, intelligence, working memory as well as control processes. Data analysis revealed the following conclusions: (1) children quite quickly and relatively easy acquire the foundation level of reading development, (2) the rapid acquisition of letter knowledge, the phonological awareness skills, as well as the standard reaching approach induce the development of the alphabetic process in the early stages of reading acquisition, (3) evidence acquired from data analysis does not support the existence of a logographic phase in reading development in the Greek language, (4) on the contrary, data analysis confirms the existence of an orthographic reading phase, (5) at the end of primary 1, children s reading strategies appear compatible with the development of the

20 20 morphographic phase of reading, (6) syllable seems to be the basic linguistic unit used in decoding, (7) towards the end of Primary 1 children tend to use a more holistic strategy in reading, which is not affected by either the syllabic structure or the orthographic conventions of the Greek language, (8) a position-of-irregularity effect can be detected on both reading speed and accuracy and, last but not least, (9) performance on rapid naming task may predict later reading performance through fourth grade. Key words: Reading development, foundation literacy, spelling development, phonological awareness.

21 21 Δηζαγσγή Ζ αλαγλσζηηθή θαη νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο γηα ηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο, ε ζπνπδαηφηεηα ησλ νπνίσλ απμάλεηαη, αθνχ ε ζεκεξηλή παγθφζκηα θνηλσλία απαηηεί πνιχ πςειφηεξα επίπεδα εθπαίδεπζεο απ φ,ηη ζε νπνηνδήπνηε άιιν ρξφλν ζην παξειζφλ. Δπνκέλσο, ε εμαζθάιηζε ηεο επηηπρίαο ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο γηα φινπο ηνπο καζεηέο απνηειεί πιένλ κνλφδξνκν. Ζ απφθηεζε βαζηθψλ αλαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ φρη κφλν επεθηείλεη ηε γλψζε καο, αιιά θαζνξίδεη ην πψο ζθεθηφκαζηε, επηδξά ζηελ αλάπηπμε ηεο θαληαζίαο θαη έρεη ηζρπξή επηξξνή ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο, εζηθήο θαη ιεθηηθήο λνεκνζχλε (Harrison, 2004) θαη καο επηηξέπεη λα ζπκκεηέρνπκε κε ίζνπο φξνπο ζηα πιαίζηα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ο Klicpera (1989) νξίδεη ηελ απφθηεζε ηεο αλάγλσζεο σο ηε ζηαδηαθή αλάπηπμε δηαδηθαζηψλ επεμεξγαζίαο ηεο πιεξνθνξίαο, ηελ αλάπηπμε επηκέξνπο δεμηνηήησλ ζηξαηεγηθψλ, ε νπνία κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα ζηαδηαθή, ζπλερήο καζεζηαθή δηαδηθαζία. Ζ άπνςε απηή εκπεξηέρεη ηελ ηδέα φηη ν εγγξακαηηζκφο απαηηεί ηελ αλάπηπμε δηαθνξεηηθψλ δεμηνηήησλ νη νπνίεο πξέπεη λα θαηαθηεζνχλ έγθαηξα θαη λα απηνκαηνπνηεζνχλ κέζα απφ ζπλερή εμάζθεζε. Ζ αλάγλσζε απνηειεί έλα επηηπρεκέλν ζπλδπαζκφ πνιιψλ επηπέδσλ επεμεξγαζίαο, πνπ δηαθξίλνληαη ζε απηφκαηα (π.ρ. ιεμηθή πξφζβαζε) θαη ζε ζπλεηδεηά (π.ρ. ελλνηνινγηθή επεμεξγαζία θεηκέλσλ), ηα νπνία θαη ζα πξέπεη λα ζπληνληζηνχλ (Walczyk, 2000). Γηα πνιιέο δεθαεηίεο νη κειέηεο πνπ αθνξνχζαλ ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο ππνζηήξηδαλ ηελ χπαξμε δηαθξηηψλ αλαπηπμηαθψλ ζηαδίσλ. Μία ηέηνηα αληηκεηψπηζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο ιεηηνπξγίαο είρε ηδηαίηεξα ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαζψο επέηξεπε ζηνπο εκπιεθφκελνπο λα παξαηεξήζνπλ ηα ζηάδηα αλάπηπμεο αιιά θαη λα δνκήζνπλ θαηάιιεια πξνγξάκκαηα

22 22 παξέκβαζεο. Σα κνληέια απηά, ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία, είραλ αλαπηπρζεί ζηελ αγγιηθή γιψζζα, γεγνλφο πνπ δελ επηηξέπεη ηε γελίθεπζε ζε άιια αιθαβεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο. Σα ηειεπηαία ρξφληα παξνπζηάζηεθαλ αξθεηέο δηαγισζζηθέο κειέηεο πνπ επηρείξεζαλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αιιά θαη ησλ θνηλψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζε δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Bruck, Genesee, & Caravolas, 1997; Cossu, Shankweiler, Liberman, Katz, & Tola, 1988; Wimmer & Goswami, 1994). Ζ παξνχζα εξγαζία εληάζζεηαη ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο δηαγισζζηθήο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο (Literacy Acquisition in European Orthographies), πνπ επηρεηξεί λα κειεηήζεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηηο δηάθνξεο επξσπατθέο γιψζζεο, εμεηάδνληαο ηνπο νξζνγξαθηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Σν ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα απνηειεί ζπλέρεηα ηνπ επξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο COST Action A8 ( Learning disorders as a barrier to human development, ), ην νπνίν θαη έζεζε ηηο πξψηεο ζεσξεηηθέο βάζεηο. ε απηή ηε κειέηε επηρεηξείηαη ε δηαρξνληθή αμηνιφγεζε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη ηεο νξζνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαη ε δηεξεχλεζε ηνπ θαηά πφζν απηέο εκπίπηνπλ ζηηο αλαπηπμηαθέο θάζεηο ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ έρεη πξφζθαηα αλαπηπρζεί γηα ηελ αγγιηθή γιψζζα. ην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο αλαπηχζζνληαη ηα ζεσξεηηθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζην παξειζφλ. Παξνπζηάδνληαη νη θπξηφηεξεο δηαγισζζηθέο κειέηεο θαη επηρεηξείηαη ε θαηαγξαθή ησλ ζεσξεηηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ δελ επηηξέπνπλ ηε γελίθεπζε ησλ κνληέισλ απηψλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα. ηελ επφκελε ελφηεηα δηαπξαγκαηεχνληαη νη γισζζηθέο δηαθνξέο ζηα πνηθίια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο θαη αλαθέξνληαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Αλαιχεηαη ε δνκή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη γίλεηαη ζχγθξηζε ηνπ ειιεληθνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο κε άιια επξσπατθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. Ο εληνπηζκφο

23 23 ησλ γισζζηθψλ δηαθνξψλ απνζθνπεί ζηελ θξηηηθή αλάιπζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο θαη ζηελ αλάδεημε ησλ ζεκείσλ δηαθνξνπνίεζεο ησλ ζχγρξνλσλ ζεσξεηηθψλ κνληέισλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο ζηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Σν δεχηεξν θεθάιαην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αζρνιείηαη κε ηεο αλάιπζε ησλ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ, πνπ εκπιέθνληαη ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, αιιά θαη ηεο γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο απνθσδηθνπνίεζεο. Γίλεηαη πξνζπάζεηα λα νξηνζεηεζεί ν βαζκφο ζπλεηζθνξάο ηεο επαηζζεζίαο ησλ παηδηψλ γηα ηελ αθνπζηηθήο δνκή ηεο γιψζζαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο θαη παξνπζηάδνληαη ηα θπξηφηεξα κνληέια δηεθπεξαίσζεο ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Σν ηειεπηαίν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθηθήο αλαζθφπεζεο αθνξά ζηελ αλάιπζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, φπνπ παξνπζηάδνληαη νη θπξηφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο κάζεζεο θαη ηεο δηεθπεξαίσζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Δπηρεηξείηαη ν εληνπηζκφο ησλ νκνηνηήησλ θαη ησλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηηο δχν γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο, ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, ελψ ηέινο δηαηππψλνληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο. ην πέκπην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο γίλεηαη ε αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηεο εξεπλεηηθήο κεζνδνινγίαο πνπ αθνινπζήζεθε. Παξνπζηάδνληαη ην δείγκα θαη νη κεηαβιεηέο πνπ αμηνινγήζεθαλ ζηελ έξεπλα θαη πεξηγξάθεηαη ε δνκή ηεο κειέηεο, ε νπνία αθνξνχζε ηελ αλάπηπμε κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ γηα ηνπο δχν εξεπλεηηθνχο άμνλεο (Θεκειηαθή αλάγλσζε θαη Οξζνγξαθηθό πιαίζην) πνπ πξνβιέπνληαη απφ ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο. ην έθην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ, ε αλάιπζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ θαη επηρεηξείηαη ε εξκελεία ηνπο. ην ηειεπηαίν θεθάιαην θαη ζπλνςίδνληαη ηα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα θαη αλαιχνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο

24 24 κειέηεο. Σέινο, γίλεηαη εθηίκεζε γηα ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ησλ εξεπλεηηθψλ παξαηεξήζεσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξνχζα εξγαζία.

25 25 Κεθάιαην 1 ν Αλάγλσζε 1.1. Αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη ζεκαληηθή πξνυπφζεζε γηα ηε ζρνιηθή επηηπρία, αθνχ ν γξαπηφο ιφγνο απνηειεί ην βαζηθφ ζπκβνιηθφ θψδηθα κεηάδνζεο γλψζεσλ. Ζ δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν αλαπηχζζεηαη θαη νινθιεξψλεηαη απηή ε γλσζηηθή ιεηηνπξγία, αιιά θαη ν εληνπηζκφο ηπρφλ δπζθνιηψλ, κπνξεί λα βνεζήζεη φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Καη ηνχην δηφηη επηηξέπεη ζηνπο κελ εθπαηδεπηηθνχο λα θαηαλνήζνπλ ηνπο γλσζηηθνχο κεραληζκνχο πνπ εκπιέθνληαη ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, λα εξκελεχζνπλ ηηο δπζθνιίεο πνπ πξνθχπηνπλ θαηά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ελψ παξάιιεια θαζηζηά επέιηθηε ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηνπο πξνζέγγηζεο πξνζαλαηνιίδνληάο ηε ζηελ θαιχηεξε αληηκεηψπηζε ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ. Γηα ηνπο καζεηέο δε, ηα νθέιε είλαη πνιιαπιά. ε έλα ζχγρξνλν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, φπνπ ε δηδαζθαιία δελ θαζνξίδεηαη κφλν απφ ηελ εκπεηξηθή γλψζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ε νπνία ζπλήζσο δηακνξθψλεη κηα θαζνιηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο, ν καζεηήο ηπγράλεη κηαο πην εμαηνκηθεπκέλεο θαζνδήγεζεο, πνπ ιακβάλεη πιένλ ππφςε ηηο καζεζηαθέο ηνπ αλάγθεο θαη ηδηαηηεξφηεηεο. Ζ πξψηε επαθή ηνπ καζεηή κε ην γξαπηφ ιφγν μεθηλά κε ηελ απνθσδηθνπνίεζε κεκνλσκέλσλ ιέμεσλ. Καζψο ν αξράξηνο αλαγλψζηεο δηαζέηεη πεξηνξηζκέλν αξηζκφ ιέμεσλ ζην ιεμηιφγηφ ηνπ θαη παξά ην γεγνλφο φηη νη ιέμεηο δελ είλαη αξρηθά αλαγλσξίζηκεο, ζηε γξαπηή ηνπο κνξθή, νη ήρνη πνπ ηηο απνηεινχλ είλαη γλσζηνί. ζν αλαπηχζζεηαη ε αλαγλσζηηθή ηνπ ηθαλφηεηα θαη απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ ιέμεσλ πνπ είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζεη, δίλεηαη ε

26 26 δπλαηφηεηα ζην καζεηή λα αληηζηνηρίζεη ηα νπηηθά ζχκβνια κε ηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο ηνπ γιψζζαο, λα αλαζχξεη ηε ζεκαζηνινγία θαζψο θαη άιιεο νξζνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο. ην γξαπηφ ιφγν ε ιέμε απνηειεί ηε ζπνπδαηφηεξε γισζζηθή κνλάδα θαη επνκέλσο νη δεμηφηεηεο ηεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ηεο αλαγλψξηζεο ηεο ιέμεο είλαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. ηα ζπκπεξάζκαηα απηά θαηέιεμαλ νη αξρηθέο κειέηεο πνιιψλ εξεπλεηψλ (Shankweller & Liberman, 1972; Liberman et al., 1980; Stanovich, 1980), ζηηο νπνίεο δηαπηζηψζεθε φηη νη δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε νθείινληαλ ζηελ αδπλακία ησλ καζεηψλ λα δηαβάζνπλ ηηο ιέμεηο ζπλζέηνληαο ηηο ζπιιαβέο πνπ ηηο απνηεινχζαλ. Μάιηζηα, έγηλε ζαθέο φηη ε αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ είλαη εθηθηή κφλν φηαλ νη γξαπηέο αλαπαξαζηάζεηο κπνξνχλ λα ζπληαηξηαζηνχλ κε γλσζηηθέο αλαπαξαζηάζεηο θσλνινγηθήο θχζεο, νη νπνίεο πεγάδνπλ απφ ηελ νξζνγξαθηθή δνκή ησλ ιέμεσλ (αλαπαξαζηάζεηο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο). Έλα βαζηθφ πξφβιεκα πνπ πξνέθπςε απφ ηηο ζρεηηθέο κειέηεο είλαη φηη δελ αληαλαθινχλ φιεο νη νξζνγξαθίεο ηε θσλνινγία ηνπο. Μία πξφηαζε πνπ δηαηππψζεθε ήηαλ απηή ηνπ Chomsky (1970), ν νπνίνο πξφηεηλε φηη νη ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο είλαη «κνξθνθσλνινγηθέο», νη ιέμεηο δειαδή θαηαρσξνχληαη σο αθνινπζίεο θσλεκάησλ πνπ δηαηξνχληαη ζηα ηδξπηηθά κνξθήκαηά ηνπο. Δπνκέλσο, γηα λα δηεπθνιπλζεί ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηε θσλνινγία ηεο γιψζζαο ηνπο κέρξη ην ζεκείν πνπ νη ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο λα ηαηξηάδνπλ κε ηηο αληίζηνηρεο νξζνγξαθηθέο. Σα πνηθίια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα φκσο δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ησλ απαηηήζεσλ πνπ πξνβάιινπλ ζηνλ αλαγλψζηε. ηα «ξερά», φπσο απνθαινχληαη, νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα ππάξρεη άκεζε (1:1) αληηζηνίρηζε κεηαμχ ησλ γξαθεκηθψλ θαη ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, φπνπ θάζε θψλεκα ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο έρεη κία αλαπαξάζηαζε ζην γξαπηφ ιφγν. ηα «βαζηά» νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα αληίζεηα απαηηείηαη κεγαιχηεξε θσλνινγηθή επίγλσζε εθ κέξνπο ηνπ αλαγλψζηε, θαζψο έλα θψλεκα είλαη δπλαηφ λα έρεη πνιιαπιέο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο.

27 27 Οη λένη αλαγλψζηεο εμ νξηζκνχ δε δηαζέηνπλ πιήζνο ιεμηθψλ γλψζεσλ. Τπφ απηή ηελ έλλνηα, δελ κπνξνχλ λα ζηεξηρζνχλ ζε ζπγθεθξηκέλεο νξζνγξαθηθέο, θσλνινγηθέο θαη ζεκαζηνινγηθέο πιεξνθνξίεο. πλήζσο, ε πξψηε έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν γίλεηαη κε ηε κνξθή ζπγθεθξηκέλσλ ιεμηθψλ πιεξνθνξηψλ (απφ ην δάζθαιν). ηαλ ν καζεηήο ζπλαληήζεη πάιη κηα ζπγθεθξηκέλε ιέμε αξρίδνπλ λα αλαπηχζζνληαη ζπζρεηηζκνί κεηαμχ ηεο γξαθεκηθήο θαη ηεο θσλνινγηθήο ηεο ηαπηφηεηαο, ζηνηρείν πνπ επηβεβαηψλεηαη απφ ηε κειέηε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ςεπδνιέμεσλ. Γεδνκέλνπ φηη ζηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ, δελ ππάξρεη θακία ιεμηθή αλαπαξάζηαζε, ε θσλνινγία πξέπεη λα ζπληεζεί ρξεζηκνπνηψληαο θαλφλεο πνπ ν λένο αλαγλψζηεο δηαζέηεη γηα ηηο ιέμεηο. Έλαο άιινο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηε θσλνινγηθή ζχλζεζε είλαη ε ζηάζκηζε ησλ ιέμεσλ απφ ηελ άπνςε ηεο ζπρλφηεηάο ηνπο (δειαδή πνηα πξνθνξά ελφο ηδηαίηεξνπ θζφγγνπ είλαη ζπρλφηεξε, π.ρ., απγφ, απηνθίλεην). Δθηφο απφ ηηο παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ, έλα επίζεο ζεκαληηθφ ζηνηρείν ζηελ έξεπλα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο απνηειεί θαη ε κειέηε ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αλαγλψζηεο. Οη ζηξαηεγηθέο απηέο δηαθνξνπνηνχληαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη εμαξηψληαη απφ ην ζηάδην αλάπηπμεο ηνπ αλαγλψζηε. Ζ Frith (1985, ζ ) αλαθέξεη «όηη γηα ηελ αλάγλσζε ππάξρεη κηα αλαπηπμηαθή ζεηξά ζηαδίσλ κε λέεο ζηξαηεγηθέο πνπ εηζάγνληαη ζηα δηαθνξεηηθά ζεκεία ζηελ αθνινπζία». Πξνηείλεηαη επίζεο φηη ππάξρνπλ ζχλζεηεο ζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ πξνεγνχκελσλ θαη ησλ πην πξφζθαησλ θάζεσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Ζ δηάθξηζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζε επηκέξνπο αλαπηπμηαθά ζηάδηα εληζρχεηαη θαη απφ ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κεηαμχ ησλ αξράξησλ θαη ησλ πην ηθαλψλ αλαγλσζηψλ. Ζ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ σο κέζνδνο αλάιπζεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, αιιά θαη ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ ηελ απνηεινχλ, πξνθχπηεη απφ παιαηφηεξεο έξεπλεο (Bryson & Worker, 1989; Goodman, 1970; Smith, 1973).

28 28 Οη πιεξνθνξίεο πνπ παξέρεη ε κειέηε ηεο αλαπηπμηαθήο πνξείαο ηεο αλάγλσζεο νδήγεζε ζε ηξεηο θπξίσο αιιαγέο. Απνζαθήληζε αιιά θαη εμήγεζε ηηο δηαθνξεηηθέο αλαγλσζηηθέο «ζπκπεξηθνξέο» πνπ ζπλαληνχκε ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, θαζηζηψληαο έηζη εθηθηή ηελ θαηαλφεζε ηνπ γηαηί θάπνηνη καζεηέο παξνπζηάδνπλ αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο. Έδσζε ζηνπο εξεπλεηέο έλα ζεσξεηηθφ εξγαιείν ην νπνίν επέηξεςε ηελ επηζήκαλζε ησλ δπζθνιηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο θαη, ηέινο, επέηξεςε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα δηακνξθψζνπλ θαηάιιεια εξγαιεία παξέκβαζεο. Σα αλαπηπμηαθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζεσξνχζαλ φηη ε ιεηηνπξγία ηεο αλάγλσζεο αλαπηχζζεηαη κε ηε ρξήζε δηαθξηηψλ (distinctive) ζηξαηεγηθψλ, πνπ εκθαλίδνληαη ζεηξηαθά ζηα δηαθνξεηηθά εμειηθηηθά ζηάδηα (Seymour θαη Duncan, 2001) θαη, νξηζκέλα απφ απηά, θαίλεηαη λα έρνπλ επεξεαζηεί απφ ηε γισζζνινγία θαη ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ησλ γξαπηψλ γισζζψλ, εμέιημε ε νπνία πέξαζε απφ δηάθνξεο ινγνγξαθηθέο θάζεηο έσο ηελ αλάπηπμε ησλ αιθαβεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (Rozin & Gleitman, 1977). Έηζη, θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φισλ ησλ κνληέισλ είλαη ε ππφζεζε φηη ε πξψηε αλάγλσζε ζηεξίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ έλλνηα παξά ζηελ ερεηηθή δνκή ηεο γιψζζαο. Ζ θαηάηκεζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζε αλαπηπμηαθέο θάζεηο-ζηάδηα έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εξεπλεηέο λα θαηαλνήζνπλ ηηο δηαδηθαζίεο πνπ εκπιέθνληαη ζε θάζε αλαπηπμηαθφ ζηάδην θαη έηζη λα απνθαζίζνπλ πνηεο ηερληθέο παξέκβαζεο ζα ήηαλ θαηαιιειφηεξεο γηα θάζε ρξνληθή ζηηγκή (Ehri & McCormick, 1998). Παξέρνληαο απηή ηε δπλαηφηεηα, ε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο είρε πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα επηηχρεη, δηφηη πιένλ ηα πξνβιήκαηα πνπ αλέθππηαλ δελ απνδίδνληαλ ζηελ «αληθαλφηεηα» ηνπ παηδηνχ λα κάζεη, αιιά ζε κεραληζκνχο πνπ δελ είραλ αθφκε θαηαθηεζεί. Ζ γλψζε ινηπφλ ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο θάζε αλαγλσζηηθήο θάζεο δίλεη ζηνπο δαζθάινπο κηα ζεσξεηηθή βάζε γηα ηηο δηαζέζηκεο ζηξαηεγηθέο ησλ αλαγλσζηψλ. Χο πξψην βήκα, νη

29 29 εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα εμεηάζνπλ ηνλ θαηάινγν κε ηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε θάζεο θαη λα ηα ζπγθξίλνπλ κε ηηο θπξίαξρεο αλαγλσζηηθέο ζπκπεξηθνξέο ελφο λένπ αλαγλψζηε. Μφιηο πξνζδηνξηζηεί ε πηζαλή αλαπηπμηαθή θάζε θαη εληνπηζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δελ έρνπλ αθφκε θαηαθηεζεί απφ ηνλ αλαγλψζηε, έλα πξφγξακκα παξέκβαζεο κπνξεί λα πξνζαξκνζηεί γηα λα θεθαιαηνπνηήζεη ηηο δπλαηφηεηεο κάζεζεο ηνπ παηδηνχ, ψζηε λα απνθεπρζνχλ κέζνδνη δηδαζθαιίαο κε απνδνηηθέο, φπσο άιισζηε έγηλε ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε θαηά ην πξφζθαην παξειζφλ. Σα πξψηα εμειηθηηθά κνληέια αλάπηπμεο ηεο γιψζζαο ήηαλ επεξεαζκέλα απφ ηε ζεσξία ηνπ Piaget. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, νη Marsh, Friedman, Welch θαη Desberg (1980) δηαηχπσζαλ ηελ άπνςε φηη ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ κηα νιηθή πξνζέγγηζε ζηελ αλάγλσζε, ζηξαηεγηθή πνπ θαίλεηαη φηη ππαγνξεχεηαη απφ ηε γλσζηηθή ηνπο αλάπηπμε. ζν σξηκάδνπλ γλσζηηθά ηα παηδηά θαη κεηά ηελ ειηθία ησλ επηά εηψλ, νη ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο δηαθνξνπνηνχληαη. Οη Gough θαη Hillinger (1980) ππνζηήξημαλ φηη θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλαγλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο νη «αξράξηνη» αλαγλψζηεο ζηεξίδνληαη ζηελ επεμεξγαζία κεξηθψλ (partial) νπηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γηα ηελ αλαγλψξηζε γλσζηψλ ιέμεσλ. Σελ ίδηα άπνςε εθθξάδεη θαη ν Klicpera (1989), ν νπνίνο αλαθέξεη φηη θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν είλαη πηζαλφ λα παξαηεξήζνπκε νξζνγξαθηθέο δηαδηθαζίεο αλάγλσζεο. Οη αξράξηνη αλαγλψζηεο δηαβάδνπλ ιέμεηο αλαγλσξίδνληαο κφλν ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ. Ζ αλάπηπμε επνκέλσο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο πξνυπνζέηεη ηε δεκηνπξγία νξζνγξαθηθψλ γλψζεσλ. Απηέο απνθηνχληαη (αζξνίδνληαη) απφ ηελ απμαλφκελε εμνηθείσζε κε ηε γξαπηή κνξθή ησλ ιέμεσλ (νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα) πνπ πξνθχπηεη απφ ηε ζπλερή αλάγλσζε ιέμεσλ. Ζ κεηαγσγή ζε έλα επφκελν εμειηθηηθφ ζηάδην αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο (cipher reading) ζηεξίδεηαη ζε δχν θχξηα ζεκεία. ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη ζηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηε θσλεκηθή δνκή ηνπ ιφγνπ. πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ε αλάγλσζε είλαη κηα

30 30 πνιπδηάζηαηε γλσζηηθή ηθαλφηεηα θαη ε αλάπηπμή ηεο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ηελ (ρσξηζηή) αλάπηπμε ησλ δηαθνξεηηθψλ δεμηνηήησλ πνπ ηε ζπλζέηνπλ. Μεξηθέο απφ απηέο ηηο επηκέξνπο δεμηφηεηεο απνθηνχληαη λσξίο, φπσο ε αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ, ελψ άιιεο αξγφηεξα (ζπιιαβηθή αλάγλσζε). Οη De Abreu θαη Cardoso-Martins (1998) πξνηείλνπλ φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ είλαη έλαο πνιχ ηζρπξφο παξάγνληαο πνπ έρεη επηπηψζεηο ζηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο, ζεσξψληαο φηη κπνξεί λα πξνβιέςεη ηε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή επίδνζε. Ηδηαίηεξα ζηηο αιθαβεηηθέο νξζνγξαθίεο, φπσο είλαη ε ειιεληθή γιψζζα, εθηφο απφ ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ, κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο δεμηφηεηεο ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο απφθηεζεο ηεο αλάγλσζεο είλαη ε γλψζε ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Δίλαη δειαδή ε ηθαλφηεηα πνπ επηηξέπεη ζηνπο αξράξηνπο αλαγλψζηεο λα απνθξππηνγξαθήζνπλ ηηο λέεο ιέμεηο κεηαθξάδνληαο ηελ αθνινπζία ησλ γξακκάησλ κηαο ιέμεο ζηνπο ήρνπο πνπ ηελ απαξηίδνπλ. Απηή είλαη κηα ηκεκαηηθή δηαδηθαζία πνπ είλαη επξέσο γλσζηή, ζηε βηβιηνγξαθία ηεο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ, σο κε-ιεμηθό (ή έκκεζν) θαλάιη επεμεξγαζίαο. Σν επφκελν ζηάδην κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζεκαηνδνηείηαη απφ ηελ αλάπηπμε νξζνγξαθηθψλ γλψζεσλ γηα ζπγθεθξηκέλεο ιέμεηο (Klicpera, 1989). Καηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ ζηαδίνπ, νη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα αλαγλσξίζνπλ ηηο ιέμεηο κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο αληηζηνίρηζεο κε ηηο ήδε απνζεθεπκέλεο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ιέμεσλ θαη επνκέλσο δε ζπλζέηνπλ ηε θσλνινγία κηαο ιέμεο ρξεζηκνπνηψληαο ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, αιιά κάιινλ αλαγλσξίδνπλ ηηο ιέμεηο κε βάζε ηελ νξζνγξαθηθή ηνπο ηαπηφηεηα. Γηαδηθαζία πνπ είλαη γλσζηή σο ιεμηθό (ή άκεζν) θαλάιη επεμεξγαζίαο. Σα εκπεηξηθά δεδνκέλα απφ ηε κειέηε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο νδήγεζαλ ηνπο εξεπλεηέο ζηελ εξκελεία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο κέζσ ζεσξεηηθψλ κνληέισλ κάζεζεο, ηα

31 31 νπνία δηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο. Ζ πξψηε αθνξά ζηα αλαπηπμηαθά κνληέια, ηα νπνία έρνπλ σο θνηλφ γλψξηζκα ην γεγνλφο φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο επηηπγράλεηαη κέζσ νξηζκέλσλ δηαθξηηψλ ζηαδίσλ ή θάζεσλ. ηελ ελφηεηα απηή ζα παξαηεζνχλ ηξία αλαπηπμηαθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, πνπ θαηά ηε γλψκε καο άζθεζαλ ηε κεγαιχηεξε ζεσξεηηθή επίδξαζε. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ην δνκηθά κνληέια αλάγλσζεο πνπ πεξηγξάθνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ απαξαίηεησλ γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο γλσζηηθψλ κεραληζκψλ θαη ηα νπνία ζα αλαιπζνχλ ζηε ζπλέρεηα Αλαπηπμηαθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο Έρνπλ πξνηαζεί θαηά θαηξνχο δηαθνξεηηθά ζεσξεηηθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο εξγαζία ζα αλαθεξζνχλ ηα θπξηφηεξα απφ απηά κε ζθνπφ ηνλ εληνπηζκφ ησλ πεξηνξηζκψλ εθείλσλ πνπ δελ επηηξέπνπλ ηελ θαζνιηθή ηζρχ ηνπο ζηα πνηθίια αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο. Ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν κνληέιν αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο, απφ ηελ άπνςε ηεο ζεσξεηηθήο ηνπ επίδξαζεο, είλαη εθείλν πνπ πξνηάζεθε απφ ηε Frith. χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο Frith (1985), ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο επηηπγράλεηαη κέζσ ηξηψλ αλαπηπμηαθψλ ζηαδίσλ. Απηά είλαη ην ζηάδην ησλ ινγνγξαθηθώλ δεμηνηήησλ, ην ζηάδην ησλ αιθαβεηηθώλ δεμηνηήησλ θαη ην ζηάδην ησλ νξζνγξαθηθώλ δεμηνηήησλ. Σν πξψην ζηάδην αλαθέξεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ θαζαξά απφ ηελ νπηηθή ηνπο εκθάληζε. Αθνινχζσο, ν αλαγλψζηεο αξρίδεη λα καζαίλεη απιέο γξαθεκηθέο-θσλεκηθέο αληηζηνηρίεο, φπνπ ηα γξαθήκαηα κεηαηξέπνληαη ζε θσλήκαηα ζεηξηαθά. Σν ηξίην ζηάδην αμηνπνηεί ηηο γξαθεκηθέο θαη κνξθεκηθέο πιεξνθνξίεο θαη νη ιέμεηο αλαγλσξίδνληαη κέζσ ηεο αλάιπζήο ηνπο ζε γλσζηέο νκάδεο γξακκάησλ, νη νπνίεο ζπλδπάδνληαη πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθψζνπλ ηε ιέμε.

32 32 Αλαιπηηθφηεξα, ην ινγνγξαθηθό ζηάδην είλαη κηα αξρηθή θάζε, φπνπ ε αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ βαζίδεηαη ζε κεξηθά «ζθαηξηθά» ραξαθηεξηζηηθά νξηζκέλσλ ιέμεσλ (Frith, 1985) ρσξίο θσλνινγηθή κεζνιάβεζε. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη νπηηθά θαη δελ νδεγνχλ ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ πνπ απνηεινχλ ηηο ιέμεηο. Απηφ ζεκαίλεη φηη έλα παηδί ρξεζηκνπνηεί κεξηθά ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα ησλ ιέμεσλ πξνθεηκέλνπ λα ηηο αλαγλσξίζεη, παξαδείγκαηνο ράξηλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά γξάκκαηα. Ζ δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο γίλεηαη κε ηε βνήζεηα κηαο νιηθήο ζηξαηεγηθήο, ζηνηρείν πνπ είλαη θνηλφ κε φια ηα πξνεγνχκελα εμειηθηηθά κνληέια. Ο αξράξηνο αλαγλψζηεο απηνχ ηνπ ζηαδίνπ δε δίλεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηε ζεηξά δηαδνρήο ησλ γξακκάησλ ηεο νξζνγξαθηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ (Klicpera, 1989) κε απνηέιεζκα λα νδεγείηαη ζε αλαγλσζηηθά ιάζε. Έηζη, ζπρλά νη καζεηέο κπεξδεχνπλ ηηο ιέμεηο κε άιιεο πνπ κνηάδνπλ νπηηθά, αδπλαηνχλ λα δηαβάζνπλ θαηλνχξηεο ιέμεηο θαη ζπλήζσο αξλνχληαη λα δηαβάζνπλ ιέμεηο φηαλ ηνπο δεηείηαη (De Abreu & Cardoso-Martins, 1998). Ο Marsh θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1977, ζην Klicpera, 1989) αλαθέξνπλ φηη θαηά ην ινγνγξαθηθφ ζηάδην δελ παξαηεξείηαη ζεκαληηθή βειηίσζε ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, αληίζεηα κε ηε Frith (1985), ε νπνία πξεζβεχεη ην αληίζεην. ηε θάζε ηνπ ινγνγξαθηθνχ ζηαδίνπ νη λένη αλαγλψζηεο αγλννχλ ηελ ειινρεχνπζα ζρέζε κεηαμχ γξακκάησλ θαη ήρσλ θαη αλαπηχζζνπλ έλα νπηηθό ιεμηιόγην (sight vocabulary) βαζηζκέλν κφλν ζηηο νπηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ιέμεσλ. Απηή ε αλαπηπμηαθή θάζε είλαη κηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηαο (Laing & Hulme (1999). Πνιχ γξήγνξα νη αξράξηνη αλαγλψζηεο αξρίδνπλ λα θάλνπλ ρξήζε ησλ θσλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ιέμεσλ θαη, φπσο πξνηείλεη ε Ehri (1992), ηα παηδηά αξρίδνπλ λα ζρεκαηίδνπλ επί κέξνπο (partial) ζπζρεηηζκνχο αλάκεζα ζε νξηζκέλα γξάκκαηα ησλ ιέμεσλ θαη ηηο αληίζηνηρεο θσλνινγηθέο ηνπο αλαπαξαζηάζεηο. Ζ κεξηθή ρξήζε γξαθεκηθψλ-θσλνινγηθψλ ζπζρεηίζεσλ νλνκάδεηαη αλάγλσζε θσλεηηθώλ ηκεκάησλ (phonetic cue reading).

33 33 Σν επφκελν εμειηθηηθφ βήκα, ζχκθσλα κε ηε Frith (1985), ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αθνξά ζην αιθαβεηηθό ζηάδην, ην νπνίν κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ην ζηάδην ηεο ζεηξηαθήο (letterby-letter) αλάγλσζεο θαη ζηεξίδεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ θαη ηεο θσλεκηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο αιιά θαη ζηελ εθκάζεζε ηεο ζπζηεκαηηθήο αληηζηνηρίαο γξαθεκάησλ-θσλεκάησλ. Δίλαη ζαθέο ινηπφλ φηη ε κεηάβαζε ζην ζπγθεθξηκέλν αλαπηπμηαθφ ζηάδην ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο γηα ηε δνκή ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ αιθαβεηηθνχ ζηαδίνπ αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο, ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο γξαθεκηθέοθσλεκηθέο αληηζηνηρίεο, κεηαθξάδνληαο ηα γξαθήκαηα ζε θσλήκαηα. Ζ αλαγλψξηζε επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο ηεο αθνινπζίαο γξακκάησλ ησλ ιέμεσλ θαη απφ ηε ζχλζεζε ησλ θσλεκάησλ πνπ ηηο ζπλαπνηεινχλ (θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε). Ζ ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία κπνξεί λα εκθαληζηεί πνιχ λσξίο θαηά ηελ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε, εάλ ν αξράξηνο αλαγλψζηεο δηαζέηεη θάπνηα γλψζε γηα ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ησλ γξακκάησλ. Ζ αλάγλσζε επνκέλσο ζηεξίδεηαη ζπρλά ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ αξρηθνχ γξάκκαηνο ηεο ιέμεο ή ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ηνπ αξρηθνχ θαη θάπνηνπ απφ ηα κεζαία ή ηειηθά γξάκκαηα ηεο ιέμεο (De Abreu & Cardoso-Martins, 1998). Αμίδεη δε λα ζεκεησζεί φηη ζε απηφ ην ζηάδην νη αξράξηνη αλαγλψζηεο αξρίδνπλ λα αλαπηχζζνπλ θαη ην νξζνγξαθηθό ηνπο ιεμηθό. ην ηειεπηαίν ζηάδην κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, πνπ θαιείηαη νξζνγξαθηθό ζηάδην, νη ιέμεηο αλαγλσξίδνληαη άκεζα, ρσξίο θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε (phonological recoding). Οη αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηνχλ ηε γλψζε γηα ηελ αθνινπζία ησλ γξακκάησλ ηνπ νπηηθνχ εξεζίζκαηνο, ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα αληηζηνηρίδεηαη κε ηελ θαηάιιειε νξζνγξαθηθή θαηαγξαθή (entry) ζην ιεμηθφ. Ζ δηαθνξνπνίεζε κε ηα πξνεγνχκελα ζηαδία ηνπ κνληέινπ έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ζην νξζνγξαθηθό ζηάδην νη αλαγλψζηεο δίλνπλ έκθαζε ζηε ζεηξά δηαδνρήο ηεο αθνινπζίαο ησλ γξακκάησλ πνπ απνηεινχλ ηε ιέμε. Απηέο νη πιεξνθνξίεο νδεγνχλ ζηελ

34 34 ελεξγνπνίεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ιεμηθνχ γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία δηεπθνιχλεηαη απφ ηελ θαηάηκεζε ησλ ιέμεσλ ζε κνξθήκαηα θαη ζηαδηαθά ζε ζπιιαβέο. Έηζη, νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ιέμεσλ ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ηε δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο (Klicpera, 1989). ην νξζνγξαθηθφ ζηάδην ν αλαγλψζηεο ρξεζηκνπνηεί αλαγλσζηηθά θαη νξζνγξαθηθά ζηνηρεία γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο, ηα νπνία είλαη νξγαλσκέλα ζε αθεξεκέλεο (abstract) δνκέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε ζπιιαβέο θαη κνξθήκαηα. Ο Aaron θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1999) πξνηείλνπλ φηη ε κεηαηφπηζε απφ ηελ αλάγλσζε κε ηε ρξήζε κηαο ζηξαηεγηθήο απνθσδηθνπνίεζεο, ζηελ αλάγλσζε κε βάζε ην νπηηθφ ιεμηθφ εκθαλίδεηαη ζηα κέζα ηεο ηξίηεο ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ. ε απηή ηε θάζε νη λένη αλαγλψζηεο παξνπζηάδνπλ αμηνπξφζερηε αχμεζε ηεο ηαρχηεηαο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ. Μέρξη ηελ ηξίηε ηάμε νη ρξφλνη ζηελ ηαρχηεηα αλαγλψξηζεο βειηηψλνληαη γξακκηθά, ελψ ζηε ζπλέρεηα παξαηεξείηαη κηα κεηαηφπηζε πξνο ηελ νπηηθή αλάγλσζε (sight-word reading) (Aaron & ζπλεξγάηεο, 1999). Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε ηεο νπηηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο, εθηφο απφ ηελ νηθεηφηεηα (familiarity) θαη ηε ζπρλφηεηα ησλ ιέμεσλ, είλαη ε ζεκαζηνινγηθή ππθλφηεηά ηνπο (Aaron & ζπλεξγάηεο, 1999). Ζ ηδέα ηεο ζεκαζηνινγηθήο ππθλόηεηαο αλαθέξεηαη ζηνλ αξηζκφ ησλ ιέμεσλ πνπ κνηάδνπλ ζεκαζηνινγηθά κε θάπνηα ιέμε (Mihalcea & Moldovan, 1998; Mirman & Magnuson, 2006). ζν πην «θνληά» βξίζθνληαη ζεκαζηνινγηθά δχν ιέμεηο (π.ρ. παίδσ - παηρλίδη), ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε ζεκαζηνινγηθή ηνπο ππθλφηεηα. Ο παξάγνληαο απηφο επεξεάδεη ηελ επίδνζε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ (Spieler & Balota 2000, ζ. 229) θαη επνκέλσο ε ζπγθεθξηκέλε κεηαβιεηή ζπλππνινγίζζεθε ζηε δηακφξθσζε ηνπ κεζνδνινγηθνχ πιαηζίνπ ηεο εξγαζίαο. Σν κνληέιν ηεο Frith πεξηέρεη, θαηά ηελ άπνςή καο, κία βαζηθή ηνκή ζε ζρέζε κε ηηο παιαηφηεξεο πξνζεγγίζεηο, εληνπίδνληαο δχν απφιπηα δηαθξηηέο θάζεηο ζηε κάζεζε ηεο

35 35 αλάγλσζεο. Απηέο νη αλαπηπμηαθέο θάζεηο αλαθέξνληαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ θαη ηελ νπηηθή αλάγλσζε. Ο Aaron θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1999) αλαθέξνπλ φηη ε νπηηθή αλάγλσζε αλαπηχζζεηαη ζηα ζεκέιηα ησλ δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο. Σα επηρεηξήκαηά ηνπο κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο: α) ε νπηηθή αλάγλσζε (γηα παξφκνηεο ιέμεηο πςειήο ζπρλφηεηαο) πξνθχπηεη βαζκηαία αθφηνπ θαζηεξψλεηαη ε ηθαλφηεηα νλνκαζίαο ησλ γξακκάησλ, β) ηα παηδηά κε πεξηνξηζκέλεο δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο παξακέλνπλ κέηξηνη νπηηθνί αλαγλψζηεο θαη, γ) νη κέηξηνη νπηηθνί αλαγλψζηεο είλαη επίζεο κέηξηνη απνθσδηθνπνηεηέο. Πξφζζεηε ππνζηήξημε πξνζθέξεηαη απφ ηε κειέηε ησλ Castles θαη Coltheart (1993), νη νπνίνη πεξηέγξαςαλ δχν ηχπνπο κέηξησλ αλαγλσζηψλ. Σνπο «θσλνινγηθά» δπζιεμηθνχο πνπ ήηαλ θαινί νπηηθνί αλαγλψζηεο θαη ηνπο «επηθαλεηαθά» δπζιεμηθνχο πνπ ήηαλ θαινί απνθσδηθνπνηεηέο. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα πξνηείλεη φηη ε απνθσδηθνπνίεζε θαη ε νπηηθή αλάγλσζε αλαπηχζζνληαη κεηά απφ ηελ απφθηεζε ησλ δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο (Aaron & ζπλεξγάηεο, 1999). ηε κειέηε ησλ Freebody θαη Byrne (1988), ε νπνία ππνζηεξίδεη ηελ πξνεγνχκελε άπνςε, πξνζδηνξίζηεθαλ δχν ππννκάδεο παηδηψλ πνπ νλνκάζηεθαλ Phoenicians θαη Chinese. Ζ νκάδα ησλ Phoenicians ήηαλ θαινί απνθσδηθνπνηεηέο αιιά κέηξηνη νπηηθνί αλαγλψζηεο. Ζ νκάδα Chinese, αθ εηέξνπ, παξνπζίαζε ηελ αληίζεηε εηθφλα. Οη Freebody θαη Byrne (1988) αλαθέξνπλ φηη αλ θαη ε νκάδα ησλ Phoenicians βειηίσζε ηηο δεμηφηεηεο νπηηθήο αλάγλσζεο, ε νκάδα ησλ Chinese θαζπζηέξεζε, ππνδειψλνληαο φηη νη δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο δηεπθνιχλνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ νπηηθήο αλάγλσζεο. Σν αλαπηπμηαθφ κνληέιν κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ πξφηεηλε ε Frith (1985), παξφηη πξσηνπνξηαθφ γηα ηελ επνρή ηνπ, δέρζεθε έληνλε θξηηηθή, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί. Οη

36 36 επφκελεο πξνζπάζεηεο δηαηχπσζεο ελφο εμειηθηηθνχ κνληέινπ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο έδσζαλ ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηαβάδεη έλαο έκπεηξνο αλαγλψζηεο. Έλα απφ ηα ζεκαληηθά λέα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ νδήγεζε ζηελ ακθηζβήηεζε ηεο πξνυπάξρνπζαο άπνςεο πεξί απζηεξήο γξακκηθήο αθνινπζίαο ησλ ζηαδίσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. χκθσλα κε ζρεηηθέο κειέηεο, πξνηάζεθε φηη ε αλάγλσζε κηαο άγλσζηεο ιέμεο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηέζζεξηο πηζαλνχο ηξφπνπο (Ehri & McCormick, 1998). Ο πξψηνο ηξφπνο αλαθέξεηαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ. Δίλαη κία ζηξαηεγηθή πνπ επηηξέπεη ζηνπο αλαγλψζηεο λα ρεηξίδνληαη άγλσζηεο ιέμεηο κέζσ ηεο κεηάθξαζεο ησλ γξαθεκάησλ ζε θσλήκαηα. Ζ δεχηεξε ζηξαηεγηθή αθνξά ζηελ αλάγλσζε θαη αλαινγία. Δίλαη δειαδή ε πξνζπάζεηα αλάγλσζεο κηαο άγλσζηεο νξζνγξαθηθήο αλαπαξάζηαζεο ζχκθσλα κε κία ήδε γλσζηή ιέμε. Γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο κέζσ απηήο ηεο κεζφδνπ, ν αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα έρεη πξφζβαζε πξψηα ζηε ιεμηθή κλήκε θαη έπεηηα λα πξνζαξκφζεη ηελ πξνθνξά ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο λέαο ιέμεο. Γηα παξάδεηγκα, λα αλαζχξεη ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο δύηεο πξνθεηκέλνπ λα δηαβάζεη ηε ιέμε ζύηεο. Έλαο άιινο ηξφπνο είλαη λα πξνβιέςεη ηελ άγλσζηε ιέμε ρξεζηκνπνηψληαο θάπνην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο (π.ρ. ην πξψην γξάκκα πνπ είλαη γλσζηφ, κηα ζπλνδεπηηθή εηθφλα, θιπ.). Έλαο άιινο ηξφπνο είλαη ε νπηηθή αλάγλσζε, πνπ αθνξά ζηελ εκπινθή ηεο κλήκεο γηα ηελ αλάζπξζε ηεο θσλνινγίαο κηαο ιέμεο πνπ έρεη αλαγλσζηεί πξνεγνπκέλσο. ηεξηδφκελε ζηηο απφςεηο απηέο ε Ehri (1987, 1994, 1995) πξφηεηλε έλα κνληέιν κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ζχκθσλα κε ην νπνίν νη δεμηφηεηεο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ απνθηνχληαη ζε ηέζζεξηο θάζεηο (Σρήκα 1.1). Απηέο είλαη ε πξν-αιθαβεηηθή θάζε (pre-alphabetic phase), ε κεξηθή-αιθαβεηηθή θάζε (partial-alphabetic phase), ε πιήξεο-αιθαβεηηθή θάζε (fullalphabetic phase) θαη ε παγησκέλε-αιθαβεηηθή θάζε (consolidated-alphabetic phase). ε πην πξφζθαηε κειέηε (Ehri & McCormick, 1998, ζ. 141) ζην αξρηθφ κνληέιν ηεο Ehri πξνζηίζεηαη αθφκε κία

37 37 αλαπηπμηαθή θάζε, απηή ηεο απηνκαηνπνηεκέλεο-αιθαβεηηθήο θάζεο (automatic-alphabetic phase), πνπ αθνξά ζηνπο έκπεηξνπο αλαγλψζηεο θαη θαηά ηελ νπνία νη αλαγλψζηεο αλαγλσξίδνπλ απηφκαηα ηηο ιέμεηο εθαξκφδνληαο πνηθίιεο ζηξαηεγηθέο. Οη θάζεηο ηνπ κνληέινπ είλαη πηζαλφ λα επηθαιχπηνληαη θαη δελ απαηηείηαη ε πιήξεο θαηάθηεζε κηαο αλαπηπμηαθήο θάζεο πξνθεηκέλνπ ηα παηδηά λα πεξάζνπλ ζηελ επφκελε, ζηνηρείν πνπ δηαθνξνπνηείηαη απφ ην πξνεγνχκελν κνληέιν ηεο Frith. προαλφαβητική φάση μερικήαλφαβητική φάση πλήρηαλφαβητική φάση παγιωμένηαλφαβητική φάση Πηγή: Beech, J. (2005, σ. 51) Σρήκα 1.1. Σν κνληέιν κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ηεο Ehri Οη θάζεηο ηνπ κνληέινπ ηεο Ehri πεξηιακβάλνπλ κηα ρξνληθή θαηεγνξηνπνίεζε, ζηελ νπνία εκθαλίδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά θάζε θάζεο. Έηζη ινηπφλ, ζηελ πξν-αιθαβεηηθή θάζε θαηαηάζζνληαη ηα παηδηά πξηλ πάλε ζην ζρνιείν, ηα νπνία δελ έρνπλ θακία απνιχησο γλψζε γηα ην αιθαβεηηθφ ηνπο ζχζηεκα. ηε κεξηθή-αιθαβεηηθή θάζε εληάζζνληαη ηα παηδηά ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη ηεο Α ηάμεο, ηα νπνία έρνπλ κηα ζηνηρεηψδε γλψζε γηα ην αιθαβεηηθφ ζχζηεκα. ηελ πιήξε-αιθαβεηηθή θάζε αλήθνπλ ηα παηδηά πνπ πιένλ έρνπλ απνθηήζεη ιεηηνπξγηθέο γλψζεηο γηα ην αιθαβεηηθφ ζχζηεκα, ελψ ζηελ παγησκέλε-αιθαβεηηθή θάζε αλήθνπλ νη καζεηέο ηεο Β ηάμεο, νη νπνίνη έρνπλ θαηαθηήζεη γλψζεηο γηα ηηο γξαθνθσλεκηθέο ζρέζεηο κε ηηο νπνίεο ρηίδνπλ ην νπηηθφ ηνπο ιεμηιφγην. ηε θάζε απηή νη αλαγλψζηεο έρνπλ θαηνξζψζεη λα απνθσδηθνπνηνχλ ζπλεζηζκέλεο νξζνγξαθηθέο ηαπηφηεηεο σο ζχλνια θαη ε αλάγλσζή ηνπο είλαη γξεγνξφηεξε θαη αλεκπφδηζηε. Ζ απηνκαηνπνηεκέλε-αιθαβεηηθή θάζε ραξαθηεξίδεη ηνπο έκπεηξνπο πιένλ αλαγλψζηεο πνπ αλαγλσξίδνπλ ηηο ιέμεηο νπηηθά θαη είλαη

38 38 ηθαλνί λα εθαξκφδνπλ πνηθίιεο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο άγλσζησλ ιέμεσλ. ηελ πξψηε θάζε (πξν-αιθαβεηηθή) ηα παηδηά δε ρξεζηκνπνηνχλ αιθαβεηηθή γλψζε γηα λα δηαβάζνπλ ηηο ιέμεηο. Αληίζεηα, έρνπλ πνιχ πεξηνξηζκέλεο γλψζεηο γηα ηα γξάκκαηα θαη δελ θαηαλννχλ φηη απηά ζπκβνιίδνπλ ηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Οη αλαγλψζηεο πεξηνξίδνληαη ζηε κλεκνληθή (νπηηθή) αλάγλσζε θαη ζην λα εηθάδνπλ ηε ζεκαζία ηνπο απφ ην πεξηερφκελν (ηα ζπκθξαδφκελα) θαη επνκέλσο δε δηαθξίλνληαη ζηξαηεγηθέο απνθσδηθνπνίεζεο. Ζ πξν-αιθαβεηηθή θάζε έρεη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε ην ινγνγξαθηθό ζηάδην ηεο Frith (1985) θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλάγλσζε νπηηθψλ ηκεκάησλ ησλ ιέμεσλ (visual-cue phase), φπνπ ηα παηδηά ελδερνκέλσο λα είλαη ζε ζέζε λα δηαβάζνπλ/αλαγλσξίζνπλ ιέμεηο πνπ ζπλαληνχλ ζπρλά (π.ρ. θφθα θφια, jumbo, θηι). Αλ φπσο αθαηξέζνπκε ηα δηαθξηηηθά απηψλ ησλ ιέμεσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ην ζήκα ηεο θφθα θφια, ηφηε ηα παηδηά αδπλαηνχλ λα δηαβάζνπλ ηηο ιέμεηο απηέο (Ehri & Wilce, 1985). Δπνκέλσο, νη ιέμεηο αλαγλσξίδνληαη βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ γλσξηζκάησλ, φπσο ην κήθνο ή ην ζρήκα, ή άιια ζηνηρεία, θαη φρη απφ ηελ αθνινπζία ησλ γξακκάησλ πνπ ηηο απαξηίδνπλ. Δπίζεο, είλαη ζπρλφ ην θαηλφκελν λα καληεχνπλ ηηο ιέμεηο απφ ηα ζπκθξαδφκελα. Σν ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο θάζεο είλαη ε άγλνηα ησλ γξακκάησλ. Ζ κεξηθή-αιθαβεηηθή θάζε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα αλαγλσξίδνπλ νπηηθά ιέμεηο ρξεζηκνπνηψληαο νξηζκέλα νπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, φπσο είλαη θάπνηα γξάκκαηα κέζα ζ απηέο. πλδπάδνληαο ινηπφλ θάπνηα γξάκκαηα θαη εηθάδνληαο απφ ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ (ζπκθξαδφκελα, εηθφλεο θηι.) επηρεηξνχλ λα δηαβάζνπλ ηηο ιέμεηο, ζηξαηεγηθή πνπ νδεγεί ζε αλαγλσζηηθά ιάζε (π.ρ. πσο αληί πεο). Οη καζεηέο κπνξνχλ λα ζπκεζνχλ πψο λα δηαβάζνπλ ηηο ιέμεηο νπηηθά απνηειεζκαηηθφηεξα ζε απηήλ ηε θάζε απ φ,ηη ζηελ πξνεγνχκελε, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζην φηη έρνπλ δηαζέζηκε θάπνηα αιθαβεηηθή γλψζε

39 39 γηα ην ζρεκαηηζκφ ζπλδέζεσλ κεηαμχ ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ήρσλ ζηηο ιέμεηο. Δληνχηνηο, επεηδή ε γλψζε ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη πεξηνξηζκέλε θαη επεηδή ζηεξνχληαη ηε δπλαηφηεηα πιήξνπο θζνγγηθήο θαηάηκεζεο, επεμεξγάδνληαη κφλν θάπνηα ηκήκαηα ησλ ζρέζεσλ γξακκάησλ-ήρσλ. Ζ κεξηθή ρξήζε γξαθνθσλεκηθψλ ηκεκάησλ νλνκάδεηαη αλάγλσζε θσλεηηθώλ ηκεκάησλ (phonetic-cue phase) θαη ζπλήζσο ηα παηδηά κπνξνχλ λα αλαγλσξίζνπλ ηνπο ήρνπο ησλ ζπκθψλσλ (θαηά θχξην ιφγν). Γελ ππάξρνπλ δηαζέζηκεο ζηξαηεγηθέο απνθσδηθνπνίεζεο γηα ηελ αλάγλσζε άγλσζησλ ιέμεσλ, αθνχ δελ είλαη αθφκε ιεηηνπξγηθή ε ρξήζε ηεο θαη αλαινγίαο αλάγλσζεο. Δπηπιένλ, δελ ππάξρνπλ γηα ηηο ιέμεηο (ζηε θάζε απηή) απνζεθεπκέλεο αλαπαξαζηάζεηο ζηε κλήκε κε αξθεηέο ιεπηνκέξεηεο πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε αλαγλψξηζε λέσλ ιέμεσλ βάζεη ηεο νξζνγξαθηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο (Ehri & Robbins, 1992). Ζ πιήξεο-αιθαβεηηθή θάζε απνηειεί ην ζεκείν εθείλν ηεο αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο φπνπ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο απνθηνχλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηαθηηθέο ζρέζεηο γηα ηελ έλσζε ησλ ήρσλ θαη ησλ γξακκάησλ κέζα ζηηο ιέμεηο. Απφ αλαπηπμηαθήο άπνςεο, ππάξρεη κηα ραξαθηεξηζηηθή αληίζεζε κε ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα, αθνχ πιένλ θαζίζηαηαη εθηθηή ε απφθηεζε ζεκειησδψλ γλψζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε αλαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο. Ζ θαηάθηεζε απηήο ηεο θάζεο είλαη νπζηαζηηθή γηα ηε κεηαθίλεζε ζηηο δχν επφκελεο. Οη αλαγλψζηεο ελφο ξερνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο παξαδείγκαηνο ράξηλ ηα ειιεληθά, πνπ ιακβάλνπλ ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία θσλνινγηθήο επίγλσζεο δελ παξακέλνπλ πνιχ ζηηο δχν πξνεγνχκελεο αλαγλσζηηθέο θάζεηο (πξν- θαη κεξηθή-αιθαβεηηθή θάζε) (Wimmer & Goswami, 1994). Ζ πιήξσο αιθαβεηηθή θάζε ραξαθηεξίδεηαη δειαδή θπξίσο απφ ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα γλσξίδνπλ ηηο γξαθνθσλεκηθέο αληηζηνηρίεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θσλεέλησλ. Δκθαλίδνπλ δε ζηνηρεία θσλεκηθήο επίγλσζεο, ε νπνία ηνπο δηεπθνιχλεη λα αληηζηνηρίδνπλ ηα θσλήκαηα ζηηο πξνθνξέο ησλ ιέμεσλ κε ηα γξαθήκαηα ζηηο νξζνγξαθίεο ησλ ιέμεσλ. Οη παξαπάλσ δεμηφηεηεο ηνπο επηηξέπνπλ λα απνθσδηθνπνηνχλ άγλσζηεο ιέμεηο, λα εθηεινχλ

40 40 πιήξεηο γξαθνθσλεκηθέο αλαιχζεηο ιέμεσλ, λα ηηο απνζεθεχνπλ σο νπηηθφ ιεμηιφγην ζηε κλήκε θαη λα δηαβάδνπλ άγλσζηεο ιέμεηο θαη αλαινγία κε γλσζηέο ιέμεηο. ηα πξψηα ζηάδηα ηεο πιήξνπο αιθαβεηηθήο θάζεο, νη δηαδηθαζίεο απνθσδηθνπνίεζεο εθηεινχληαη αξγά. Ζ αξγή (nonfluent) αλάγλσζε πνπ εκθαλίδεηαη αξρηθά θαη ε πξνζεθηηθή απνθσδηθνπνίεζε είλαη πξνζσξηλά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο, ζπρλά αληρλεχζηκα ζηελ άκεζε δηδαζθαιία ηεο ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο σο κέζν αληηκεηψπηζεο (αλάγλσζεο) άγλσζησλ ιέμεσλ. Οη αξράξηνη αλαγλψζηεο γίλνληαη γξεγνξφηεξνη ζηελ εθαξκνγή απηήο ηεο ζηξαηεγηθή δεδνκέλνπ φηη αζθνχληαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε, εμνηθεηψλνληαη κε ηνπο ζπλεζέζηεξνπο ήρνπο πνπ ζπκβνιίδνληαη κε γξάκκαηα αιιά θαη κε ηνλ ηξφπν πνπ απηνί νη ήρνη ζπλδπάδνληαη ραξαθηεξηζηηθά ζηηο ιέμεηο. Ζ επρέξεηα ζηελ απνθσδηθνπνίεζε απμάλεηαη κε ηελ εμάζθεζε. Μηα πνιχ ζεκαληηθή εμέιημε ζηελ πιήξσο αιθαβεηηθή θάζε είλαη ε πνιχ κεγάιε αχμεζε πνπ θαηαγξάθεηαη ζην νπηηθφ ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ, σο απνηέιεζκα ηεο αλαγλσζηηθήο εμάζθεζεο. Έλα κεγάιν κέξνο απηήο ηεο πξαθηηθήο πεξηιακβάλεη ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ εληφο ηνπ θεηκέλνπ (κέζα ζε πιαίζην ηζηνξηψλ). πσο ππνδεηθλχεηαη παξαπάλσ, νη καζεηέο πξέπεη λα θαηέρνπλ γλψζεηο γηα ην αιθαβεηηθφ ζχζηεκα, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα εμεηάδνπλ ηηο ιέμεηο ζην θείκελν θαη λα εθηεινχλ ηηο δηαδηθαζίεο αληηζηνίρηζεο ζπλδένληαο ηα γξαθήκαηα κε ηα θσλήκαηα. χκθσλα κε ηνλ Reitsma (1983), νη καζεηέο πνπ έρνπλ εμαζθεζεί ζηελ αλάγλσζε λέσλ ιέμεσλ, θαη απηφλ ηνλ ηξφπν, κφλν ηέζζεξηο θνξέο, δηαηεξνχλ ηηο λέεο ιέμεηο ζηε κλήκε θαη κπνξνχλ λα ηηο δηαβάζνπλ νπηηθά. Καηά ζπλέπεηα, ην νπηηθφ ιεμηιφγην ηνπ αξράξηνπ αλαγλψζηε απμάλεηαη ζηαζεξά θαη κάιινλ νπζηαζηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πιήξνποαιθαβεηηθήο θάζεο. Οη καζεηέο γίλνληαη πιένλ ηθαλνί λα δηαβάζνπλ άγλσζηεο ιέμεηο θαη αλαινγία κε γλσζηέο (απφ ην νπηηθφ ηνπο ιεμηιφγην) ιέμεηο. πσο αλαθέξεη ε Goswami (1988) νη αξράξηνη

41 41 αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ θαη αλαινγία λσξίο ζηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο, φηαλ νη αλαινγίεο είλαη παξνχζεο γηα λα πξνηξέςνπλ (prompt) ηελ αλάγλσζε ιέμεο. Δληνχηνηο, νη αξράξηνη αλαγλψζηεο γηα λα δηαβάζνπλ λέεο ιέμεηο αλαινγηθά κε ιέμεηο ηνπ νπηηθνχ ηνπο ιεμηινγίνπ, πξέπεη λα έρνπλ θάπνηεο ηθαλφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο (Ehri & Robbins, 1992), νη νπνίεο ηνπο επηηξέπνπλ λα απνζεθεχζνπλ ηηο ιέμεηο ηνπ νπηηθνχ ιεμηινγίνπ ζηε κλήκε κε ηθαλνπνηεηηθέο γξαθεκηθέο ιεπηνκέξεηεο, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ πνπ κνηάδνπλ νη λέεο ιέμεηο θαη πνπ δηαθέξνπλ κε ηηο γλσζηέο (ιέμεηο). Έηζη, κπνξνχλ λα πξνζαξκφζνπλ ηε γλψζε ηνπο απφ ηηο γλσζηέο ιέμεηο ζην λα ζπλδπάδνπλ ήρνπο γηα λα δηακνξθψζνπλ λέεο ιέμεηο. Παξφιν πνπ ε ζηξαηεγηθή ηεο θαη αλαινγία αλάγλσζεο είλαη δπλαηή ζε απηή ηε θάζε, είλαη πεξηζζφηεξν θνηλή ζηελ επφκελε φπνπ ην νπηηθφ ηνπο ιεμηιφγην δηεπξχλεηαη θαη βειηηψλνληαη νη δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζήο ηνπο (γίλνληαη επθνιφηεξεο λα εθηειεζηνχλ). Ζ αλάγλσζε θεηκέλσλ είλαη αξρηθά αξγή θαη θνπηαζηηθή παξφιν πνπ νη καζεηέο γλσξίδνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο γξαθεκηθέο-θσλεκηθέο αληηζηνηρίεο. Σν πφζν θνπηαζηηθή είλαη εμαξηάηαη απφ πφζεο άγλσζηεο ιέμεηο πεξηέρεη ην θείκελν θαη πφζν πξνζηηή είλαη ε έλλνηά ηνπ. χκθσλα κε ηε ζπκβαηηθή άπνςε πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ εξγαζία ηνπ Betts (1954, ζην Ehri & McCormick, 1998, ζ. 151) γηα λα είλαη επαξθήο ε αλάγλσζε θεηκέλνπ νη καζεηέο πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε δηαβάδνπλ ζσζηά ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ιέμεηο θαη ε θαηαλφεζε λα βξίζθεηαη πάλσ απφ ην 75%. Σα θείκελα πνπ νη καζεηέο κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ εληειψο κφλνη ηνπο είλαη εθείλα ηα πνζνζηά αθξίβεηαο βξίζθνληαη πάλσ απφ ην 95%. Ζ παγησκέλε-αιθαβεηηθή θάζε αξρίδεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πιήξνπο-αιθαβεηηθήο θάζεο. Ζ έλαξμή ηεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζηαζεξνπνίεζε κεγαιχηεξσλ κνλάδσλ γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο πνπ επαλαιακβάλνληαη ζε δηαθνξεηηθέο ιέμεηο. πρλά ζηε βηβιηνγξαθία ε θάζε απηή θαιείηαη νξζνγξαθηθή θάζε, επεηδή αθξηβψο νη καζεηέο εζηηάδνπλ

42 42 ζηελ απνθσδηθνπνίεζε κεγαιχηεξσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ. Ζ κάζεζε ησλ ιέμεσλ γίλεηαη σξηκφηεξε απφ δηάθνξεο απφςεηο. Ζ ζεκαληηθφηεξε θαηάθηεζε ζηελ παγησκέλε-αιθαβεηηθή θάζε πεξηιακβάλεη ηε κάζεζε κεγαιχηεξσλ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ (letter chunks), πνπ επαλαιακβάλνληαη ζηηο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο, αιιά θαη ηνπ ηξφπνπ πξνθνξάο ηνπο. Χο κεγάια γξαθεκηθά ζχλνια ζεσξνχληαη ηα πξνζθχκαηα (affixes), νη ξίδεο ησλ ιέμεσλ, ηα αξρηθά (onsets) θαη ηα ηειηθά (rimes) ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ αιιά θαη νη ίδηεο νη ζπιιαβέο. Ζ αμία ησλ παξαπάλσ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ ζπλίζηαηαη ζην φηη βειηηψλνπλ ηελ αθξίβεηα θαη ηελ ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ (Juel, 1983) θαη αλαπηχζζνπλ ην νπηηθφ ιεμηιφγην (Ehri, 1995). Δλψ νη αλαγλψζηεο ηεο πιήξνπο-αιθαβεηηθήο θάζεο ιεηηνπξγνχλ πξψηηζηα ζηεξηδφκελνη ζηηο γξαθνθσλεκηθέο ζρέζεηο, νη αλαγλψζηεο ηεο παγησκέλεο-αιθαβεηηθήο θάζεο κπνξνχλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ κεγαιχηεξεο κνλάδεο, κεηψλνληαο σο εθ ηνχηνπ ην ζπλνιηθφ αξηζκφ κνλάδσλ πνπ ππνβάιινληαη ζε επεμεξγαζία. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε ιέμε πεηώληαο έρεη 7 γξαθνθσλεκηθέο κνλάδεο αιιά 3 γξαθνζπιιαβηθέο κνλάδεο. Μεηαμχ ησλ πξψησλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ είλαη πηζαλφ λα παγησζνχλ είλαη εθείλεο πνπ εκθαλίδνληαη πνιχ ζπρλά ζηα θείκελα ησλ παηδηψλ. Πεξηιακβάλνπλ ηα κνξθεκαηηθά επηζήκαηα (θαηαιήμεηο: -ώληαο, -νληαη, -εο ), θαζψο επίζεο θαη νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο πνπ επαλαιακβάλνληαη ζε πνιιέο ιέμεηο πςειήο ζπρλφηεηαο (π.ρ. ζε, -θαη, - πνιύ). ζν απμάλεηαη ην νπηηθφ ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ ηφζν επθνιφηεξε γίλεηαη ε απνζήθεπζε κεγαιχηεξσλ ιέμεσλ ζηε κλήκε, επεηδή νη αξράξηνη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα δηακνξθψζνπλ ζπλδέζεηο κεηαμχ γλσζηψλ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ, νη νπνίεο δε ζηεξίδνληαη πιένλ ζε γξαθνθσλεκηθέο ζπλδέζεηο. Οη αλαγλψζηεο ηεο παγησκέλεο-αιθαβεηηθήο θάζεο αλαγλσξίδνπλ ηηο ιέμεηο ηνπ νπηηθνχ ιεμηινγίνπ κε ην λα ζπκνχληαη ηηο ζπλδέζεηο πνπ εκπιέθνπλ φρη κφλν απιά γξαθήκαηα αιιά θαη πνιπγξαθεκαηηθνχο ζπλδπαζκνχο (multiletter). ηαλ νη ιέμεηο

43 43 καζαίλνληαη θαη απηφ ηνλ ηξφπν, ζπάληα ζπγρένληαη κε άιιεο ιέμεηο πνπ κνηξάδνληαη παξφκνηεο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί ζην ζεκείν απηφ φηη ε κελ ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο απαηηείηαη γηα ηε δηαηήξεζε πιήξσο αλαιπκέλσλ ιέμεσλ ζηε κλήκε, ελψ ην νπηηθφ ιεμηιφγην είλαη απαξαίηεην γηα λα δηαβάζεη θάπνηνο ηηο ιέμεηο αλαινγηθά. Ζ εμνηθείσζε κε αλάινγεο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ (sight words) βνεζά ζηε κάζεζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ είλαη ρξήζηκεο γηα ηελ ηαρχηεξε απνθσδηθνπνίεζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο πνπ έρνπλ δπζθνιία ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ρξεηάδνληαη δηδαζθαιία πνπ λα είλαη ιεπηνκεξήο ζηελ θάιπςε φισλ ησλ πηπρψλ ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ. Σα παηδηά πνπ καζαίλνπλ ηε ζηξαηεγηθή ηεο θαη αλαινγίαο αλάγλσζεο ππνβνεζνχληαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ επαλαιακβάλνληαη ζε δηαθνξεηηθέο ιέμεηο αιιά θαη ζηελ νηθνδφκεζε νηθνγελεηψλ ιέμεσλ πνπ νξγαλψλνληαη απφ νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζηε κλήκε (Laxon, Coltheart, & Keating, 1988). Απηφ δηεπθνιχλεη ηε ζηαζεξνπνίεζε ησλ γξαθεκηθψλ αθνινπζηψλ ζε κνλάδεο. Ζ απηνκαηνπνηεκέλε-αιθαβεηηθή θάζε είλαη ε θάζε ηεο ηέιεηαο (proficient) αλάγλσζεο. Ολνκάδεηαη έηζη δηφηη νη αλαγλψζηεο έρνπλ πιένλ αλαπηχμεη απηνκαηηζκνχο αιιά θαη ηαρχηεηα ζηελ αλαγλψξηζε ηφζν ησλ άγλσζησλ φζν θαη ησλ γλσζηψλ ιέμεσλ. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ιέμεσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη αλαγλψζηεο ζε απηή ηε θάζε είλαη ιέμεηο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην νπηηθφ ηνπο ιεμηιφγην, γεγνλφο πνπ ηνπο επηηξέπεη λα δηαβάδνπλ ρσξίο θφπν. ηελ πεξίπησζε πνπ ζπλαληήζνπλ θάπνηα αζπλήζηζηε, ηδησκαηηθή ή μέλε ιέμε, νη ζπγθεθξηκέλνη αλαγλψζηεο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο πιήζνο ελαιιαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ λα εθαξκφζνπλ πξνθεηκέλνπ λα αλαγλσξίζνπλ ηε ιέμε. Πηζηεχεηαη φηη θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο θάζεο νη αλαγλψζηεο αλαγλσξίδνπλ ηηο ιέμεηο νπηηθά, σζηφζν νη άιιεο ζηξαηεγηθέο, έζησ θαη ππνζπλείδεηα, ζπκβάιινπλ ζηελ απνηειεζκαηηθή αλάγλσζε επηβεβαηψλνληαο ηηο ηαπηφηεηεο

44 44 ησλ ιέμεσλ. Ζ χπαξμε πνιιψλ δηαζέζηκσλ πεγψλ γηα ηελ επηβεβαίσζε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ζπκβάιεη ζηα πςειά πνζνζηά ηεο αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο. Σέινο, ε απηνκαηνπνηεκέλε θαη άλεηε (fluent) αλάγλσζε απειεπζεξψλεη ηελ πξνζνρή ηνπ αλαγλψζηε ε νπνία επηθεληξψλεηαη πιένλ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θεηκέλνπ. Αλαθεθαιαηψλνληαο, ην κνληέιν ηεο Ehri (1987, 1994) αλαθέξεη φηη φζν πξνρσξνχλ νη αλαγλψζηεο απφ ηηο αξρηθέο θάζεηο ηεο αλάγλσζεο ζηηο κεηαγελέζηεξεο, καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ηηο ιέμεηο ελεξγνπνηψληαο δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, ηελ απνθσδηθνπνίεζε, ηελ αλαινγία, ην νπηηθφ ιεμηιφγην θιπ. ε θάζε θάζε ε αλάγλσζε βειηηψλεηαη θαζψο πξνζηίζεληαη λένη κεραληζκνί ζην ξεπεξηφξην ηνπ αξραξίνπ αλαγλψζηε. ηαλ νη αλαγλψζηεο θζάλνπλ ζηελ απηφκαηε θάζε, φια απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη ππφ ηνλ έιεγρφ ηνπο. Σν κνληέιν ηεο Ehri σζηφζν δηαθνξνπνηείηαη απφ εθείλν ηεο Frith θπξίσο γηαηί πεξηγξάθεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο φρη σο έλα ζχλνιν απφιπηα δηαθξηηψλ ζηαδίσλ ζεηξηαθήο απφθηεζεο δεμηνηήησλ, φπνπ ε κεηάβαζε απφ ην έλα ζηάδην ζην άιιν απαηηεί ηελ πιήξε θαηάθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ. Παξφια απηά, ε πξνζέγγηζε ηεο Ehri δε ζηεξείηαη ηεο γξακκηθφηεηαο ζηε ζεψξεζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Απφ ηε δηδαθηηθή εκπεηξία σζηφζν επηζεκαίλεηαη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο δε κπνξεί λα ππφθεηηαη ζε απζηεξά πξνθαζνξηζκέλν κνληέιν δηαδνρηθήο κάζεζεο. Πνιχ ζπρλά κπνξνχκε λα εληνπίζνπκε ηελ εκθάληζε ζηξαηεγηθψλ ελφο πξνεγνχκελνπ αλαπηπμηαθνχ ζηαδίνπ φηαλ νη ζπλζήθεο ην απαηηνχλ (π.ρ. ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε κηα κεγάιε ή ρακειήο ζπρλφηεηαο ιέμεο). ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ε Goswami (1993) πξφηεηλε έλα δηαθνξεηηθφ κνληέιν αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο, ην νπνίν δελ είρε ηνπο πεξηνξηζκνχο ησλ πξνεγνχκελσλ. χκθσλα κε ην «αιιειεπηδξαζηηθό αλαινγηθό κνληέιν» κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (interactive analogy model), ε αλάγλσζε δελ αθνινπζεί ηα αλαπηπμηαθά ζηάδηα πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. Αληίζεηα,

45 45 ζεσξείηαη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηεξίδεηαη ζηε ζηαδηαθή αλάπηπμε κνλάδσλ νξζνγξαθηθήο αλαγλψξηζεο (orthographic recognition units) γηα ιέμεηο νη νπνίεο έρνπλ θσλνινγηθή βάζε, ε νπνία βξίζθεηαη ζην επίπεδν ησλ αξρηθψλ (onset) θαη ησλ ηειηθψλ (rime) ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ππφζεζε ζηεξίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα παηδηά έρνπλ απνθηήζεη θσλνινγηθή γλψζε πξηλ κάζνπλ λα δηαβάδνπλ θαη απηή ε γλψζε επεξεάδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη ηελ νξζνγξαθία. Ζ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε δειαδή βαζίδεηαη ζηε κάζεζε νξζνγξαθηθψλ αλαγλσξηζηηθψλ κνλάδσλ (ησλ ιέμεσλ), νη νπνίεο ζπλδένληαη άκεζα κε θσλνινγηθέο κνλάδεο. Έηζη, ελψ ζηελ αξρή νη θσλνινγηθέο κνλάδεο βξίζθνληαη ζην επίπεδν ηεο επίγλσζεο γηα ηα αξρηθά (onset) θαη ηα ηειηθά (rime) ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ, φζν κεγαιψλεη ην παηδί απηέο νη θσλνινγηθέο βάζεηο βειηηψλνληαη έσο ην επίπεδν ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο. Ζ Bowey θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1998), γηα παξάδεηγκα, αλαθέξνπλ φηη καζεηέο αμηνπνηνχλ νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ (orthographic rimes) φζν απμάλεηαη θαη ε εκπεηξία ηνπο κε ην γξαπηφ ιφγν. Οη γλψζεηο απηέο ιεηηνπξγνχλ σο κνλάδεο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ φηαλ είλαη γλσζηέο ή πςειήο ζπρλφηεηαο, γη απηφ θαη ε ρξήζε ηνπο απμάλεηαη αλάινγα κε ηελ ειηθία. Χζηφζν, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη σο πξνο ηελ ηθαλφηεηα λα πξνβιέπνπλ κειινληηθή αλαγλσζηηθή αλάπηπμε, φπσο ππνζηήξηδαλ παιαηφηεξεο έξεπλεο. Μηα βαζηθή θαηλνηνκία ηνπ κνληέινπ ηεο Goswami (1993) είλαη φηη ζεσξεί ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο σο κηα ζπλερψο βειηηνχκελε δηαδηθαζία ιεμηθήο αλαινγίαο. Έηζη, θαζψο αλαπηχζζεηαη ε αλάγλσζε, ην παηδί κπνξεί λα πξνρσξήζεη θάλνληαο ιεπηέο ζπγθξίζεηο κεηαμχ ησλ ήρσλ θαη ηεο νξζνγξαθίαο δηαθνξεηηθψλ ιέμεσλ θαηαιήγνληαο ζε κηα εμεδεηεκέλε (ζχλζεηε) θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ. ην αιιειεπηδξαζηηθφ (interactive analogy) κνληέιν επνκέλσο νη νξζνγξαθηθέο θαη θσλνινγηθέο δεμηφηεηεο δελ

46 46 κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ, αθνχ ε ηθαλφηεηα νπηηθήο αλάιπζεο ησλ παηδηψλ ζπλδέεηαη πνιχ ζηελά κε ηα επίπεδα ηεο θσλνινγηθήο ηνπο γλψζεο. Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα αλαθέξνπκε φηη ην αγγιηθφ νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα, πνπ αλήθεη ζηα «βαζηά» ζπζηήκαηα γξαθήο, ελζσκαηψλεη πιεξνθνξίεο ηφζν γηα ηνλ ηξφπν πνπ πξνθέξνληαη νη ιέμεηο φζν θαη γηα ηε ζεκαζία ηνπο. Ζ αγγιηθή νξζνγξαθία θαίλεηαη φηη αλαπαξηζηά έλα πεξίπινθν κείγκα κνξθνινγηθψλ θαη θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ (Rozin & Gleitman, 1977). Δίλαη ζχλεζεο λα παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν λα δηαηεξνχληαη ζεκαζηνινγηθά κνξθήκαηα (π.ρ. heal-health, sign-signal) κε θφζηνο ηε θσλνινγηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ ιέμεσλ. Δπνκέλσο, πνιχ ζπρλά ε νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ ζηελ αγγιηθή γιψζζα ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ίδηα ηε ιέμε θαη ιηγφηεξν κε ηε θσλνινγία ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηελ απνηεινχλ (γξάκκαηα-ζπιιαβέο). Δάλ ζπλππνινγίζεη θαλείο θαη ηνλ παξάγνληα ηεο πξνέιεπζεο ησλ ιέμεσλ ηεο αγγιηθήο γιψζζαο 1 ηφηε απμάλεηαη ε δπζθνιία ζηελ αλάγλσζε κε βάζε ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Σα κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηηο πξνεγνχκελεο ζειίδεο έρνπλ αλαπηπρζεί χζηεξα απφ κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Δίλαη ππφ δηεξεχλεζε εάλ ηα πξνηεηλφκελα εμειηθηηθά ζηάδηα κπνξνχλ λα γεληθεπζνχλ ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. ηα γεξκαληθά παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε ζρεηηθή έξεπλα έρεη δείμεη φηη απηά ηα ζηάδηα επηθαιχπηνληαη (Klicpera, 1989). Έλα αθφκε πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη ην φηη ζηε γεξκαληθή γιψζζα δελ επηβεβαηψλεηαη ε χπαξμε ινγνγξαθηθνχ ζηαδίνπ. Αληίζεηα, απφ πνιχ λσξίο εληνπίδνληαη ζηνηρεία θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο (recoding), ε κεηαηξνπή δειαδή ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ ζε ήρν (Share, 1995; 1999), ζηνηρείν πνπ απνδίδεηαη ζηε δηαθάλεηα ηεο γεξκαληθήο γιψζζαο (Klicpera, 1989). Ζ γεξκαληθή γιψζζα είλαη κηα δηαθαλήο νξζνγξαθία πνπ 1 Ζ αγγιηθή γιψζζα απαξηίδεηαη απφ αξραίεο αγγινζαμνληθέο ιέμεηο, νη νπνίεο είλαη θαη νη πην εμαηξέζηκεο, απφ ξσκαληθέο ιέμεηο, νη νπνίεο εηζήρζεζαλ απφ ηνπο Ννξκαλδνχο, θαη ηέινο, απφ ιαηηληθέο θαη ειιεληθέο ιέμεηο.

47 47 κνηάδεη κε ηελ ειιεληθή γιψζζα. Καηά ζπλέπεηα, κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη πηζαλψο απηφ λα ζπκβαίλεη θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ ειιεληθψλ. Σα απνηειέζκαηα ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δηαηεξνχλ απνζηάζεηο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αλαπηχζζεηαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε κειέηε ηεο αμηνιφγεζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ζηξαηεγηθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Porpodas, 2001), φπνπ δηαπηζηψζεθε φηη ηα εμειηθηηθά ζηάδηα, φπσο απηά πεξηγξάθνληαη γηα ηελ αγγιηθή γιψζζα, δε θαίλεηαη λα επηβεβαηψλνληαη. Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη ηα κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο βαζίζηεθαλ ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο αγγιηθήο γιψζζαο (βι. Share, 2008 γηα κηα ιεπηνκεξή αλάιπζε). Σα ηειεπηαία ρξφληα κεγάιν κέξνο ηεο ζρεηηθήο έξεπλαο επηθεληξψζεθε ζηηο δηαγισζζηθέο ζπγθξηηηθέο κειέηεο (Bruck, Genesee, & Caravolas, 1997; Cossu, Shankweiler, Liberman, Katz, & Tola, 1988; Wimmer & Goswami, 1994), πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ην βαζηθφηεξν ίζσο ζεσξεηηθφ πεξηνξηζκφ ησλ πξνεγνχκελσλ κνληέισλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Ζ γισζζηθή πνηθηινκνξθία ρξεζηκεχεη σο έλα θπζηθφ εξγαζηήξην γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ γισζζηθά ηδηνηήησλ ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ησλ θνηλψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γηα φιεο ηηο γιψζζεο θαη ηα νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί αλαιχνληαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε δηαθνξεηηθέο γιψζζεο Αλάγλσζε ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα Μέζσ ηεο αλάγλσζεο ν ρξήζηεο ελφο αιθαβεηηθνχ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο επηρεηξεί λα θαηαιάβεη ηε γξαπηή αλαπαξάζηαζε ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο κε απψηεξν ζθνπφ ηελ θαηαλφεζε, ηελ εμαγσγή δειαδή λνήκαηνο απφ ηα γξαθεκηθά ζχκβνια. Ζ απφθηεζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο πξνυπνζέηεη επνκέλσο ηελ εθκάζεζε ηνπ ζπκβνιηθνχ θψδηθα ηεο

48 48 πξνθνξηθήο γιψζζαο (Ziegler & Goswami, 2005, ζ. 3). πσο πξνηείλνπλ ινηπφλ νη ίδηνη εξεπλεηέο, ε αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία αληηζηνίρηζεο νπηηθψλ ζπκβφισλ κε ήρνπο (θσλνινγία). ηηο πεξηζζφηεξεο γιψζζεο ε αληηζηνίρηζε πξνθχπηεη αβίαζηα θαζψο νη ζρέζεηο πνπ δηέπνπλ ηηο γξαθεκηθέο θαη ηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο είλαη ζπζηεκαηηθέο. Χζηφζν, δελ ππάγνληαη φιεο νη αιθαβεηηθέο γιψζζεο ζηνλ ίδην θαλφλα. Αληίζεηα, νξηζκέλα γισζζηθά ζπζηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη απφ ζπζηεκαηηθή αζπλέπεηα ζηελ αληηζηνίρηζε ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο κε ηα γξαπηά ηνπο ζχκβνια. Σα ηειεπηαία ρξφληα, επηθξαηεί ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ε άπνςε φηη νη επηδξάζεηο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθέο απ φζν είρε αξρηθά ππνινγηζηεί (Seymour, Aro θαη Erskine, 2003; Aro θαη Wimmer, 2003). Οξηζκέλνη εξεπλεηέο κάιηζηα θάλνπλ άκεζε ζχλδεζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ηφζν κε ηε θχζε φζν θαη κε ην βαζκφ ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ (Landerl et al., 1997). Άιιεο κειέηεο θαηαδεηθλχνπλ φηη νη δηαθνξέο ησλ αιθαβεηηθψλ ζπζηεκάησλ γξαθήο ελδερνκέλσο λα επεξεάδνπλ θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ εγθεθάινπ. Γηα παξάδεηγκα, ε αλάγλσζε ζε κηα ζπλεπή νξζνγξαθία παξνπζηάδεη «ζπγθξηηηθά ηζρπξόηεξε ελεξγνπνίεζε ηεο αξηζηεξήο πεξηνρήο θξνηαθηθνύ πεδίνπ [planum temporal] ηνπ εγθεθάινπ πνπ έρεη ζπλδεζεί κε ηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία» (Paulesu et al., 2000, ζ. 93). ηελ επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο νθείινληαη επίζεο θαη νη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ θαη νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ, φπνπ νη εμαηξέζηκεο ιέμεηο παίξλνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν νλνκαζίαο απφ ηηο θαλνληθέο ιέμεηο (Cortese, 1998). χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο νη θαζπζηεξήζεηο ζηελ νλνκαζία απηψλ ησλ ιέμεσλ απνδίδνληαη ζην γεγνλφο φηη ην ιεμηθφ θαη ην κε-ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο παξάγνπλ δχν δηαθνξεηηθνχο θψδηθεο θαη ε απφθιηζε παίξλεη θάπνην ρξφλν λα επηιπζεί. Άξα, ν βαζκφο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ελφο αιθαβεηηθνχ

49 49 ζπζηήκαηνο ζα πξέπεη λα επεξεάδεη ηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Σί ελλννχκε φκσο κε ηνλ φξν νξζνγξαθηθή ζπλέπεηα; χκθσλα κε ηνπο Rastle θαη Coltheart (1999, ζ. 485) κία «ιέμε είλαη ζπλεπήο εάλ ε πξνθνξά απηνύ ηνπ νξζνγξαθηθνύ ζώκαηνο (ε θσλνινγηθή rime) είλαη ε ίδηα ζε όιεο ηηο ιέμεηο πνπ κνηξάδνληαη ην νξζνγξαθηθό ζώκα ηεο» (Rastle & Coltheart, 1999, ζ. 485) ή ελαιιαθηηθά «... εάλ ε πξνθνξά ηεο κπνξεί λα παξαρζεί "από ηνλ θαλόλα", θαη είλαη ζπλεπήο εάλ ε πξνθνξά ηεο ζπκθσλεί κε εθείλε ησλ νξζνγξαθηθά όκνησλ ιέμεσλ» (Plaut et al., 1996, ζ. 59). πλεπψο, ε θαλνληθφηεηα (regularity) πξνζδηνξίδεηαη/νξηνζεηείηαη απφ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (GPC) θαη ηε ζπλέπεηα (consistency) ζηελ νξζνγξαθία (δει. ην θσλήελ + νπνηνδήπνηε αθφινπζν ζχκθσλν). πσο πξνηείλεη ν Coltheart (1978), κηα ιέμε ζεσξείηαη νξζνγξαθηθά θαλνληθή φηαλ ε πξνθνξά ηεο, φπσο απηή πξνέξρεηαη απφ ηελ εθαξκνγή ελφο ζπλφινπ θαλφλσλ GPC, είλαη ε ίδηα κε ηελ πξνθνξά πνπ απνζεθεχεηαη ζην λνεηηθφ ιεμηθφ. Δπνκέλσο, ε θαλνληθφηεηα θαη ε ζπλέπεηα δελ είλαη ηαπηφζεκεο έλλνηεο. Σν νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα κηαο αιθαβεηηθήο γιψζζαο δελ πξέπεη σζηφζν λα αληηκεησπηζζεί σο κηα θαζαξά νπηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο νκηιίαο. Πεξηιακβάλεη θζνγγηθέο, ζπληαθηηθέο θαη ζεκαζηνινγηθέο ζπκβάζεηο (Aaron & ζπλεξγάηεο, 1998). ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ, γηα παξάδεηγκα, εκθαλίδνληαη επηδξάζεηο ππνβάζξνπ (background effects) ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο. Έηζη, αθφκα θαη φηαλ έξρεηαη αληηκέησπνο έλαο Άγγινο κε κηα θαλνληθή ιέμε ή κηα ςεπδνιέμε, «... νη επηδξάζεηο ππνβάζξνπ ηεο ζύλζεηεο αγγιηθήο νξζνγξαθίαο [επηδξνχλ ζηελ] αλαγλσζηηθή ηαρύηεηα» (Paulesu et al., 2000, ζ. 91). Ζ αλάγλσζε ιέμεσλ ζε κηα βαζηά νξζνγξαθία πεξηιακβάλεη δχν δηαδηθαζίεο: ηε ιεμηθή δηαδηθαζία, ε νπνία επηηξέπεη ηελ πξφζβαζε ζηηο ήδε απνζεθεπκέλεο ελεκεξσηηθέο κνλάδεο ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ νιφθιεξσλ κνξθψλ ιέμεσλ θαη ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεψλ ηνπο (Coltheart et al., 1993; Fiez, 2000) θαη ηε κε-ιεμηθή δηαδηθαζία, φπνπ νη θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο

50 50 πξνζεγγίδνληαη έκκεζα, πξσηίζησο δηακνξθψλνληαο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθψλ θαη ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη έπεηηα δηακνξθψλνληαο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ζεκαζηνινγηθψλ θαη θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ (Plaut et al., 1996). Ζ κε-ιεμηθή (sublexical) δηαδηθαζία ζηελ αλάγλσζε ινηπφλ εθκεηαιιεχεηαη ηηο ζπλεπείο αληηζηνηρίζεηο (consistent mappings) κεηαμχ ηεο νξζνγξαθίαο θαη ηεο θσλνινγίαο (Fiez, 2000). ε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα σζηφζν πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγαιχηεξε ζπλέπεηα ζηελ αληηζηνίρηζε γξαθεκάησλ-θσλεκάησλ, νη δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ απνθηνχληαη επθνιφηεξα, επεηδή ε γλψζε ησλ απιψλ γξαθεκηθψλ-θσλεκηθψλ ζρέζεσλ δηεπθνιχλεη ηα παηδηά, αθφκε θαη εθείλα κε θσλνινγηθέο δπζθνιίεο, ζηε ζεηξηαθή απνθξππηνγξάθεζε ησλ ιέμεσλ (Landerl et al., 1997). ηε κειέηε ηεο Landerl θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο ζπλέθξηλαλ δπζιεμηθά παηδηά απφ ηε Γεξκαλία θαη ηελ Αγγιία. Σα επίπεδα αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο ήηαλ πνιχ πην πςειά γηα ηα παηδηά απφ ηε Γεξκαλία απ φ,ηη γηα ηνπο Άγγινπο ζπκκαζεηέο ηνπο, αιιά ε πην ζεκαληηθή ίζσο δηαθνξά εληνπίζηεθε ζην ρξφλν αλάγλσζεο. «Απηά ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ όηη ηα πξνβιήκαηα αλάγλσζεο ζηηο ζπλεπέζηεξεο νξζνγξαθίεο θαλεξώλνληαη πξώηηζηα σο ειιείκκαηα ζηελ ηαρύηεηα αλάγλσζεο θαη όρη σο πξνβιήκαηα ζηελ αθξίβεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ» (De Jong & Van der Leij, 1999, ζ. 454). ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα θαηέιεμε θαη αληίζηνηρε έξεπλα πνπ αθνξνχζε ηε ζπγθξηηηθή κειέηε ηεο δηεθπεξαίσζεο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. ηε κειέηε ησλ Goswami, Porpodas θαη Wheelwright (1997), νη εξεπλεηέο δηαπίζησζαλ φηη ε αλαγλσζηηθή ηαρχηεηα απνηειεί ην βαζηθφηεξν παξάγνληα αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο. Οη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ, ηφζν ζην επίπεδν ηεο κεηαγξαθήο ησλ θσλεκάησλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζε γξαθήκαηα, φζν θαη ζην επίπεδν ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο, νδήγεζαλ ηνπο εξεπλεηέο λα ηαμηλνκήζνπλ ηα πνηθίια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα κε βάζε δχν θχξηα ραξαθηεξηζηηθά: ηε ζπιιαβηθή πνιππινθόηεηα θαη ην νξζνγξαθηθό βάζνο

51 51 (Seymour et al., 2003). Ζ ζπιιαβηθή πνιππινθφηεηα αθνξά γιψζζεο κε αλνηθηνχ ηχπνπ ζπιιαβηθέο δνκέο κε ιίγα ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (π.ρ. ηηαιηθά, ηζπαληθά, ειιεληθά) θαη εθείλεο πνπ έρνπλ πιήζνο ζπιιαβψλ θιεηζηνχ ηχπνπ κε αξθεηά ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (π.ρ. γεξκαληθά, δαληθά, αγγιηθά). Ζ δηάζηαζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο αληηπαξαβάιιεη ηα αιθαβεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο πνπ πξνζεγγίδνπλ κηα ζπλεπή αληηζηνίρηζε 1:1 κεηαμχ γξαθεκάησλ θαη θσλεκάησλ (π.ρ. θηλιαλδηθά, ειιεληθά) κε εθείλα πνπ πεξηέρνπλ νξζνγξαθηθέο αζπλέπεηεο (π.ρ. γαιιηθά, δαληθά). Θεσξείηαη ινηπφλ φηη ε δπζθνιία απφθηεζεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζα είλαη κεγαιχηεξε ζε γιψζζεο κε ζχλζεηεο ζπιιαβηθέο δνκέο ή γιψζζεο κε βαζηά νξζνγξαθία. Απηέο νη δηαθνξνπνηήζεηο ζα πξέπεη λα είλαη εκθαλείο, εάλ ηζρχνπλ, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αξρηθψλ ζηαδίσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο). Έλαο αθφκε παξάγνληαο πνπ εκπιέθεηαη ζηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο θαη ν νπνίνο δηαθέξεη κεηαμχ ησλ γισζζψλ είλαη θαη ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο πνπ επεξεάδεη ηε ρξήζε/επηινγή δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο κνλάδσλ γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ Duncan θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1997, ζην Colé et al., 1999) ζε έξεπλα, φπνπ νη καζεηέο δηδάρζεθαλ ηε κεηθηή κέζνδν, γηα 7 κήλεο, αλαθέξεη φηη ε επίδνζε ζηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ δελ επεξεάζηεθε νχηε απφ ην αλ νη ςεπδνιέμεηο κνηξάδνληαλ θάπνην αξρηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο κε θάπνηα γλσζηή ιέμε, αιιά νχηε θαη απφ ηα επίπεδα επίγλσζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ λεπηαγσγείνπ. Όζηεξα απφ 10 κήλεο δεηήζεθε απφ ηα ίδηα ηα παηδηά λα εληνπίζνπλ ηελ νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα κηαο γξαπηήο ιέμεο πνπ αληηζηνηρνχζε ζε κηα δεηνχκελε ιέμε. Δμεηαδφκελα ηελ ίδηα πεξίνδν ζε κηα άζθεζε αθνπζηηθήο δηάθξηζεο (sound matching task), ηα παηδηά απέδσζαλ θαιχηεξα ζηα κεκνλσκέλα ζχκθσλα θαη θσλήεληα απφ φηη ζηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ.

52 52 Ζ Goswami θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1998, ζην Colé et al., 1999) έδεημαλ φηη ηα παηδηά πνπ καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ηζπαληθά θάλεθε λα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο αληηζηνηρίεο γξαθήκαηνοθσλήκαηνο πην γξήγνξα απ φηη νη Άγγινη ή νη Γάιινη καζεηέο. Δίλαη ινηπφλ πηζαλφ φηη ε πξνεθβνιή (salience) δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ γισζζηθψλ κνλάδσλ ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο λα εμαξηάηαη απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο αιιά θαη ηε ζρεηηθή ζπλέπεηα ησλ αληηζηνηρίζεσλ γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο. Δθηφο ινηπφλ απφ ηα ηδηαίηεξα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθνξεηηθψλ αιθαβεηηθψλ ζπζηεκάησλ, εληνπίδνληαη θαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ηεο πξψηεο αλάγλσζεο (Seymour, 2005). ε νξηζκέλεο ρψξεο γηα παξάδεηγκα, ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζηεξίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ αλαθάιπςε ηεο έλλνηαο ηνπ θεηκέλνπ (π.ρ. θσηία). Ζ κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη λα παξνπζηάδνληαη θάξηεο κε ιέμεηο ζηα παηδηά ή απιά θείκελα θαη λα ελζαξξχλνπλ ηελ αλαγλψξηζή ηνπο κέζσ ηεο δηάθξηζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ γξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γλσξηζκάησλ. Ζ κέζνδνο απηή «πξνσζεί» ηε ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο, αθνχ νη καζεηέο επηηπγράλνπλ λα αλαπηχμνπλ έλα βαζηθφ νπηηθφ ιεμηιφγην, ρσξίο φκσο λα κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ λέεο ιέμεηο (Seymour & Elder, 1986). Μία άιιε επξέσο δηαδεδνκέλε κέζνδνο ζηα ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα είλαη ε θσλεηηθή κέζνδνο (phonic method), φπνπ ε δηδαζθαιία επηθεληξψλεηαη ζην λα βνεζήζνπλ ην παηδί λα αλαγλσξίδεη θαη λα δηαθξίλεη ηα γξάκκαηα, θαζψο επίζεο λα κάζεη ηα θσλήκαηα θαη λα ηα ζπλδέεη κε ηα αληίζηνηρα γξάκκαηα. Ζ κέζνδνο απηή πξνζπαζεί λα εληζρχζεη απιέο δηαδηθαζίεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ζχλζεζεο (Seymour, 2005). Έηζη, νη καζεηέο ελζαξξχλνληαη λα πξνζεγγίδνπλ ζεηξηαθά απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά ηελ αλάγλσζε, αλαγλσξίδνληαο θάζε γξάκκα μερσξηζηά θαη πξνζδίδνληάο ηνπ ζηε ζπλέρεηα ηνλ αληίζηνηρν ήρν (Wimmer, 1993). Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπλδπάδνληαη νη θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ζπιιαβψλ θαη αθνινχζσο δηαβάδεηαη ε ιέμε. Δίλαη πξνθαλέο φηη ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο απηή ε δηαδηθαζία

53 53 επηηξέπεη γξήγνξα ζηνλ αξράξην αλαγλψζηε λα αμηνπνηήζεη κηα αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ πξνθνξά φισλ ησλ ιέμεσλ πνπ ζπλαληά. ε άιιεο ρψξεο πάιη ρξεζηκνπνηείηαη κία κεηθηή κέζνδνο δηδαζθαιίαο (π.ρ. Αγγιία), φπνπ νη καζεηέο δηδάζθνληαη ηαπηφρξνλα αιθαβεηηθέο θαη ινγνγξαθηθέο ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο. Οη Seymour θαη Evans (1992) αλαθέξνπλ φηη απηή ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο «νδεγεί» ζηελ πηνζέηεζε ηεο ινγνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζήο ηεο αλάγλσζεο, ελψ ζηε ζπλέρεηα νη καζεηέο αμηνπνηνχλ ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία. Έλα ζεκαληηθφ εχξεκα απηήο ηεο κειέηεο ήηαλ φηη ζε κεηαγελέζηεξν αλαπηπμηαθφ ζηάδην, ε ινγνγξαθηθή θαη αιθαβεηηθή δηαδηθαζία θαίλεηαη φηη ζπγθιίλνπλ (converge) ζε κία εληαία ζηξαηεγηθή. Δηδηθφηεξα, δηαγισζζηθέο δηαθνξέο εληνπίδνληαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αλαπαξίζηαηαη ε θσλνινγία ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε έλλνηα κεηαβηβάδεηαη κέζσ ηεο γξακκαηηθήο θαη ηεο εζσηεξηθήο δνκήο ησλ ιέμεσλ (κνξθνινγία) κπνξεί επίζεο λα είλαη ζεκαληηθφο. Παξαδνζηαθά, ηα γλσζηηθά κνληέια ηεο γισζζηθήο επεμεξγαζίαο έρνπλ νξίζεη απηέο ηηο ηξεηο πηπρέο ζε επδηάθξηηνπο κεραληζκνχο επεμεξγαζίαο. Οη ηξεηο απηνί κεραληζκνί εκπεξηέρνληαη ζηελ «ηξηγσληθή» δνκή ησλ ζπλδεηηζηηθψλ κνληέισλ (Plaut et al., 1996; Seidenberg & McClelland, 1989). ην θσλνινγηθφ επίπεδν, κηα βαζηθή έλλνηα πνπ εκπεξηέρεηαη ζηα αλαπηπμηαθά αλαγλσζηηθά κνληέια είλαη ην ζχζηεκα ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ πξνηείλεηαη απφ ηε ζεσξία ηεο «θσλνινγηθήο δπζθνιίαο» (phonological deficit theory) ηεο δπζιεμίαο (Snowling, 2000, ζην Seymour, 2005). Ζ θχζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζεσξείηαη σο ν πην ζεκαληηθφο ίζσο παξάγνληαο πνπ επεξεάζεη ηελ απφθηεζε αλάγλσζεο. Οη δηαθνξέο ησλ αιθαβεηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηε θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο, πνπ πξναλαθέξζεθαλ, είλαη πηζαλφ λα έρνπλ σο απνηέιεζκα θάπνηεο επηπηψζεηο ζηελ απφθηεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο. Οκνίσο, δηαθνξέο ζηελ επηξξνή ηεο γξακκαηηθήο θαη ηεο κνξθνινγίαο επεξεάδνπλ ηε ζεκαζηνινγία θαη

54 54 ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (Seymour, 2005). Παξά ην γεγνλφο φηη ηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα αθνινπζνχλ ηελ αιθαβεηηθή αξρή, κε ηελ έλλνηα φηη δηαζέηνπλ νπηηθά ζχκβνια γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ ηε θσλνινγηθή δνκή ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο, ε δηαθνξνπνίεζή ηνπο νθείιεηαη ζηελ πνιππινθφηεηα (complexity) θαη ηε ζπλέπεηα (consistency) ηεο ζρέζεο γξακκάησλ (γξαθεκάησλ) θαη ήρσλ (θσλεκάησλ). Ζ θαηάθηεζε ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο πξνυπνζέηεη αθξηβείο θαη ζαθψο δηεπθξηληζκέλεο θσλνινγηθέο (sound-based) αλαπαξαζηάζεηο, δηαθνξεηηθά ειινρεχεη ν θίλδπλνο κεηαγελέζηεξσλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ (Lovett et al., 2000). Σα ζπζηαηηθά θσλήκαηα ησλ ιέμεσλ αλαπαξηζηψληαη ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε γξάκκαηα ή νκάδεο γξακκάησλ. Ζ γλψζε απηήο ηεο αξρήο δηαδξακαηίδεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο κηαο αιθαβεηηθήο νξζνγξαθίαο (Johnston et al., 1996). Έλα παηδί πνπ έξρεηαη αληηκέησπν κε έλα αδηαθαλέο νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα ζα αληηκεησπίζεη πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ζηελ θαηάθηεζε ηεο θσλνινγηθήο δηαδξνκήο ηεο αλάγλσζεο (Spenger-Charolles et al., 2000). Αληίζεηα, ε αλάγλσζε κηαο θαηλνχξηαο ιέμεο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο, φπσο ην ειιεληθφ, απαηηεί απφ ηνλ αλαγλψζηε ηε γλψζε ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ε νπνία θαη επηηξέπεη ηελ πξνθνξά απηήο ηεο αιιεινπρίαο γξακκάησλ. Ζ ηθαλφηεηα απηή νλνκάδεηαη θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε (phonological recoding) (Share, 1995). Οη δηαθνξέο ζηελ αλάπηπμε ησλ αλαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ δελ είλαη κηα θαηλνχξηα ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε. Τπάξρνπλ αξθεηέο κειέηεο πνπ επηρείξεζαλ λα δηεξεπλήζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Χζηφζν, φιεο απηέο νη κειέηεο πεξηνξίζηεθαλ ζηηο ζπγθξίζεηο κεηαμχ δχν αιθαβεηηθψλ γισζζψλ (Wimmer & Goswami, 1994; Frith, Wimmer & Landerl, 1998; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997; Spencer & Hanley, 2003). Πξφζθαηα, έγηλε κηα πξνζπάζεηα δηεπξσπατθήο κειέηεο ησλ γισζζηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ (COST Action A8, ). Σν εξεπλεηηθφ απηφ

55 55 πφλεκα πεξηειάκβαλε έλα επξχ θάζκα γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηα ειιεληθά) θαη ζηφρεπε ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο Γισζζηθέο δηαθνξέο Έλα ζεκαληηθφ ζέκα ζηε κειέηε ηεο κάζεζεο ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο είλαη απηφ ηεο δηαθάλεηαο (transparency) ηεο γιψζζαο. ην ρψξν ηεο ςπρνγισζζνινγίαο πξνηείλεηαη φηη νη γιψζζεο πνηθίινπλ ζηε ζπλέπεηα κε ηελ νπνία ε θσλνινγία αληηπξνζσπεχεηαη ζηελ νξζνγξαθία θαη φηη ππάξρνπλ αλαπηπμηαθέο δηαθνξέο ζηελ παγίσζε ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ. Ζ δηαθάλεηα αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε κεηαμχ ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ ελφο θεηκέλνπ θαη ησλ ζρεηηθψλ ήρσλ ηνπο ζηελ νκηιία. Μεξηθά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα έρνπλ κηα πεξηζζφηεξν νκαιή «ζρέζε» κεηαμχ ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ θαη ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Οη γιψζζεο απηέο νλνκάδνληαη δηαθαλείο, έρνπλ δειαδή δηαθαλή, ξερή νξζνγξαθία (π.ρ. ε ειιεληθή, ε ηζπαληθή ή ε ηηαιηθή γιψζζα). Άιιεο γιψζζεο έρνπλ κηα πην αζπλεπή (αλαθφινπζε) αληηζηνηρία κεηαμχ ησλ ζπκβφισλ θαη ησλ ήρσλ, θαη αλαθέξνληαη ζπρλά σο αδηαθαλείο ή βαζηέο νξζνγξαθίεο (π.ρ. ε αγγιηθή, ε γαιιηθή ή ε δαληθή γιψζζα). Μία ζρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε νξηζκέλσλ επξσπατθψλ γισζζψλ δίλεηαη ζην παξαθάησ ζρήκα (Σρήκα 1.2). ε κηα ξερή νξζνγξαθία, νη θζνγγηθνί θαη νξζνγξαθηθνί θψδηθεο είλαη ηζνκνξθηθνί θαη ηα θσλήκαηα ηεο πξνθνξηθήο ιέμεο αλαπαξηζηψληαη απφ ηα γξαθήκαηα θαηά ηξφπν άκεζν θαη ζαθή. Αληίζεηα, ζε κηα βαζηά νξζνγξαθία, ε ζρέζε ηεο νξζνγξαθίαο κε ηνλ ήρν είλαη πην αδηαθαλήο. Σν ίδην γξάκκα κπνξεί λα αλαπαξαζηήζεη δηαθνξεηηθά θσλήκαηα θαη δηαθνξεηηθά γξάκκαηα κπνξνχλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ην ίδην θψλεκα (Seymour, 2005). Ζ ππφζεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο σζηφζν είλαη πεξηζζφηεξν ζχλζεηε κε ηελ έλλνηα φηη ζε κηα βαζηά νξζνγξαθία νη νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο κπνξνχλ λα ρξεζηκεχζνπλ γηα

56 πιιαβηθή δνκή 56 ηελ επηζήκαλζε ιεμηθψλ ηαπηνηήησλ, φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ νκφερσλ ιέμεσλ (homophones) ή κνξθνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ, φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ ρξνληθψλ θαηαιήμεσλ. Καηά ζπλέπεηα, νη επξσπατθέο νξζνγξαθίεο κπνξνχλ λα δηαηαρζνχλ θαηά κήθνο κηαο ζχλζεηεο δηάζηαζεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο, κε ηηο γιψζζεο φπσο ηα θηλιαλδηθά πνπ βξίζθνληαη ζηελ αξρή θαη κηα γιψζζα φπσο ηα αγγιηθά, ε νπνία έρεη ηηο πνιπάξηζκεο πεξηπινθέο, παξαιιαγέο θαη αζπλέπεηεο ζην ηέινο ηεο θαηάηαμεο. Οξζνγξαθηθό βάζνο Ρερέο γιώζζεο Βαζηέο γιώζζεο Απιή Φηιαλδηθά Διιεληθά Ιηαιηθά Ιζπαληθά Πνξηνγαιηθά Γαιιηθά Γεξκαληθά Οιιαλδηθά Γαληθά Αγγιηθά ύλζεηε Ννξβεγηθά νπεδηθά Ιζιαλδηθά Πεγή: Seymour θαη ζπλεξγάηεο (2003), ζ. 146 Σρήκα 1.2. Καηεγνξηνπνίεζε αιθαβεηηθψλ γισζζψλ ζε ζρέζε κε ηε ζπιιαβηθή δνκή θαη ην νξζνγξαθηθφ βάζνο ε έλα «ξερφ» αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο νη αληηζηνηρίεο κεηαμχ ησλ γξαθεκάησλ θαη ησλ ήρσλ είλαη ζρεδφλ 1:1. Έλα θαιφ παξάδεηγκα είλαη ηα θηλιαλδηθά φπνπ ηα 23 θσλήκαηα ηεο γιψζζαο αληηπξνζσπεχνληαη ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε 23 γξάκκαηα. Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη θάπνηνο (κε-φηλιαλδφο) πνπ είλαη θαιφο αλαγλψζηεο ζηε γιψζζα ηνπ είλαη ζε ζέζε λα απνθσδηθνπνηήζεη (αλαγλψζεη) έλα θείκελν γξακκέλν ζηα θηλιαλδηθά αθφκε θαη αλ δε γλσξίδεη θαζφινπ ηε γιψζζα απηή. Σα γξαπηά θηλιαλδηθά έρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο κε ηελ αγγιηθή γιψζζα γηα παξάδεηγκα, ε νπνία ζε θάζε ηαμηλφκεζε εκθαλίδεηαη σο ην πην «βαζχ» (deep), αδηαθαλέο νξζνγξαθηθφ

57 57 ζχζηεκα ζηνλ θφζκν. ηα αγγιηθά ινηπφλ, έλαο αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα θάλεη πξψηα ηελ νξζνγξαθηθή θαηάηκεζε ησλ δίςεθσλ (digraph) θαη ζπρλά αλψκαισλ (inconsistent) γξαθεκάησλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηε ιέμε thief (=θιέθηεο) πνπ έρνπκε ηα δίςεθα «th» θαη «ie». ηελ πεξίπησζε απηή ε γλψζε ησλ βαζηθψλ ήρσλ ησλ γξακκάησλ δελ αξθεί γηα λα είλαη θάπνηνο ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηήζεη ζηηο αληηζηνηρίεο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο (Chomsky & Halle, 1968, ζην Goldrick & Rapp, 2007). Δπηπιένλ, ζηα αγγιηθά, ν αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα ιάβεη επίζεο ππφςε ηηο βαζηζκέλεο ζηα ζπκθξαδφκελα επηξξνέο, φπσο επίζεο θαη κεξηθέο εμαηξέζηκεο ιέμεηο πνπ ε γξαθεκηθή ηνπο αλαπαξάζηαζε δελ έρεη ζρεδφλ θακία ζρέζε κε ηα αληίζηνηρα θσλήκαηα (π.ρ. ε ιέμε «yacht» = ζαιακεγφο). ηελ επηηπρή αλάγλσζε θαη γξαθή, ν αλαγλψζηεο νθείιεη πξψηα λα ζπλδπάζεη ηνλ νξζνγξαθηθφ ραξαθηήξα ηεο ιέμεο (δει. νπηηθή εκθάληζε) κε ηνλ ήρν ηεο, θάηη πνπ δελ είλαη πάληα εχθνιν. ε κεξηθέο νξζνγξαθίεο, έλα θψλεκα είλαη δπλαηφ λα έρεη πνιιαπιάζηεο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο (αγγιηθά, γαιιηθά, εβξατθά), ελψ ζε άιιεο κφλν κία. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, νη ιέμεηο «cow» (=αγειάδα) θαη «bough» (=θιαδί) νκνηνθαηαιεθηνχλ παξά ην γεγνλφο φηη νξζνγξαθηθά δηαθέξνπλ. Ζ αλάγλσζε ινηπφλ ζε νπνηαδήπνηε νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα ζπλεπάγεηαη πξψηηζηα ηελ απνθαηάζηαζε ησλ θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ πνπ κεηαβηβάδνληαη απφ ηα γξαθεκηθά ζχκβνια. Οπνηαδήπνηε δηαγισζζηθή ζεσξία γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο πξέπεη, επνκέλσο, λα εζηηάζεη ζηελ επθνιία ή ηε δπζθνιία ηεο κεηαηξνπήο ησλ γξαθεκάησλ ζε θσλήκαηα δεδνκέλεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο απφ ηελ νπνία νη γξαθεκηθέο κνλάδεο αλαπαξηζηνχλ ηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο ζε θάζε γιψζζα. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ «κεγέζνπο ησλ γισζζηθώλ κνλάδσλ» (grain size theory), νη δηαθνξέο πνπ πξνθχπηνπλ αλάκεζα ζηα πνηθίια αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο ζπλνδεχνληαη θαη απφ δηαθνξέο ζηηο αλαπηπμηαθέο ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηα κεγέζε ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θάζε θνξά (Ziegler & Goswami,

58 ). Ζ ίδηα ζεσξία ζηεξίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ε δηαδηθαζία αλάγλσζεο κηαο ιέμεο πξνζαξκφδεηαη ζηελ νξζνγξαθία. ε νξηζκέλα νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, νη κεγαιχηεξεο κε-ιεμηθέο (sublexical) κνλάδεο αλάγλσζεο δηακνξθψλνληαη γηα λα επηιχζνπλ ηηο αζπλέπεηεο ησλ αληηζηνηρίζεσλ κεηαμχ γξαθεκάησλ θαη θσλεκάησλ. ηηο πην ζπλεπείο γιψζζεο απηφ δελ είλαη απαξαίηεην. Οη Ziegler θαη Goswami (2006) πξνηείλνπλ φηη ε αλάγλσζε ζε κηα δηαθαλή γιψζζα πεξηιακβάλεη κηθξέο γισζζηθέο κνλάδεο, ελψ ε αλάγλσζε ζηα αδηαθαλή νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα απαηηεί ηε ρξήζε κεγαιχηεξσλ κνλάδσλ. Έηζη, ε ζεσξία ηνπ κεγέζνπο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ (grain size theory) θαίλεηαη λα παξνπζηάδεη κηα βειηησκέλε θαη ζχγρξνλε ελαιιαθηηθή ιχζε ζηελ ππφζεζε ηνπ «νξζνγξαθηθή βάζνπο» (Orthographic Depth Hypothesis), πνπ πξνέθπςε ηζηνξηθά απφ ηα θιαζζηθά κνληέια ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο αλάγλσζεο. ηελ ππφζεζε ηνπ «νξζνγξαθηθνχ βάζνπο» (orthographic depth hypothesis) πξνηείλεηαη φηη έλα ξερφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο επλνεί ηε ρξεζηκνπνίεζε θσλεκηθψλ θσδίθσλ (sub-lexical codes), ελψ ηα βαζηά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα «πξνσζνχλ» ηε ρξήζε ελφο ιεμηθνχ θψδηθα. Σν ζεκαληηθφ ζεκείν δηαθνξνπνίεζεο ηεο ζεσξίαο ηνπ «κεγέζνπο ησλ γισζζηθώλ κνλάδσλ», έλαληη ηεο ζεσξίαο ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο, είλαη φηη εμεηάδεη ην κέγεζνο ησλ ππνινγηζκέλσλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν επηηξέπεη ηε ρξήζε ελφο ζπλερνχο κέηξνπ παξά κηα δηρνηνκηθή έλλνηα φπσο ε «ιεμηθή» ή «πξν-ιεμηθή» θσλνινγία. Σα ζπζηήκαηα γξαθήο έρνπλ αλαπηπρζεί γχξσ απφ αξρέο πνπ αληηζηνηρίδνπλ κηα γξαθηθή κνξθή ζε θάπνηεο γισζζηθέο κνλάδεο ηεο γιψζζαο. ια ηα ζχγρξνλα ζπζηήκαηα γξαθήο ζπλδένληαη κε ηελ πξνθνξηθή γιψζζα, θαη δελ θσδηθνπνηνχλ άκεζα ηηο κνλνγισζζηθέο (nonlinguistic) έλλνηεο. Ζ γξαπηή γιψζζα, θπζηθά, δελ ρξεζηκνπνηεί άκεζα ηνπο ήρνπο ηεο νκηιίαο, αιιά ζπληεξεί ηηο αθεξεκέλεο γισζζηθέο κνλάδεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ πξνθνξηθή γιψζζα (Rayner et al., 2001b).

59 59 πσο θαίλεηαη θαη απφ ην Σρήκα 1.3, ηα ζπζηήκαηα γξαθήο δηαθέξνπλ σο πξνο ην πνηεο γισζζηθέο κνλάδεο αλαπαξηζηψληαη απφ ηηο γξαθηθέο κνλάδεο. Οη ζηνηρεηψδεηο γξαπηέο κνλάδεο αληηζηνηρνχλ ζε ζηνηρεηψδεηο θσλνινγηθέο (speech) κνλάδεο, φπσο ηα θσλήκαηα, ζε ζπιιαβέο θαη κνξθήκαηα. Σα κνξθήκαηα απνηεινχλ ηηο ειάρηζηεο κνλάδεο πνπ εκπεξηέρνπλ θάπνην λφεκα. Σύστημα γραφής Γλώσσα Γραφικές μονάδες Φωνολογικές μονάδες Ορθογραφικό σύστημα Φωνήματα Συλλαβές Πεγή: Rayner θαη ζπλεξγάηεο (2001b, ζ. 32) Μορφολογικές μονάδες Σρήκα 1.3. Αλαπαξάζηαζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ θαη γισζζψλ Κάζε ζχζηεκα κπνξεί λα έρεη παξαιιαγέο ζηελ νξζνγξαθία (ιεπηνκέξεηεο ζηελ αληηζηνίρηζε γξαθηθψλ θαη γισζζηθψλ κνλάδσλ). Δπνκέλσο, φιεο νη βαζηθέο νξζνγξαθηθέο κνλάδεο αληηζηνηρνχλ ζε κία ή πεξηζζφηεξεο θσλνινγηθέο (θσλήκαηα - ζπιιαβέο) ή κνξθνινγηθέο (κνξθήκαηα) κνλάδεο. ηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο, φπσο ην ειιεληθφ, νη γξαθηθέο κνλάδεο (γξάκκαηα) ζπλδένληαη κε ηα θσλήκαηα. Γηα παξάδεηγκα ην γξάκκα «κ» ζηε γξαπηή ιέμε «κήιν» αληηζηνηρεί ην θψλεκα /m/ ζηελ πξνθνξηθή ιέμε /milo/. Καη απηή ηελ έλλνηα ν αξράξηνο αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα κάζεη πψο έλα δεδνκέλν ζχζηεκα γξαθήο ζπλδέεηαη κε ηηο πξνθνξηθέο κνλάδεο ζηε γιψζζα ηνπ. Άξα, νξηζκέλεο θξίζηκεο ιεπηνκέξεηεο ηεο κάζεζεο

60 60 ηεο αλάγλσζεο εμαξηψληαη απφ ην ζχζηεκα γξαθήο (Rayner et al., 2001b). ην θηλεδηθφ ζχζηεκα γξαθήο γηα παξάδεηγκα, ν αλαγλψζηεο καζαίλεη φηη θάζε γξαθηθφ ζχκβνιν ζπλδέεηαη κε κία μερσξηζηή έλλνηα. Δπνκέλσο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο απαηηεί ηελ θαηαβνιή ηδηαίηεξα κεγάιεο γλσζηηθήο πξνζπάζεηαο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο καζαίλνπλ πεξίπνπ 500 έσο 600 ηέηνηα ζχκβνια εηεζίσο θαη νη εγγξάκκαηνη ελήιηθνη δηαζέηνπλ έλα ιεμηιφγην πνπ δελ μεπεξλά ηνπο 7000 ραξαθηήξεο. Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη ηα ζπζηήκαηα γξαθήο δηαθέξνπλ σο πξνο ηελ νηθνλνκία. Με ηνλ φξν νηθνλνκία αλαθεξφκαζηε ζηνλ αξηζκφ ησλ αληηζηνηρίζεσλ ησλ γξαθεκηθψλ κνλάδσλ κε έλα πεξηνξηζκέλν ζχλνιν θσλνινγηθψλ κνλάδσλ, παξά ην πνιχ κεγαιχηεξν ζχλνιν κνξθεκάησλ πνπ έρεη θάζε γιψζζα. Απηή ε έλσζε ησλ γξακκάησλ κε ηα θσλήκαηα αλαθέξεηαη σο αιθαβεηηθή αξρή, θαη επηηξέπεη ζηα αιθάβεηα λα είλαη πεξηζζφηεξν παξαγσγηθά, κε ηελ έλλνηα φηη έλα κηθξφ ζχλνιν ζπκβφισλ (γξακκάησλ) κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα γξαθηεί έλαο απεξηφξηζηφο αξηζκφο ιέμεσλ (Rayner et al., 2001b). Ζ παξαγσγηθφηεηα ησλ αιθαβεηηθψλ ζπζηεκάησλ γξαθήο απινπνηεί ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, αθνχ επηηξέπεη ζε έλα καζεηή λα δηαβάζεη/γξάςεη πνιιέο ιέμεηο ρξεζηκνπνηψληαο έλα κηθξφ αξηζκφ αληηζηνηρηψλ γξαθεκάησλθσλεκάησλ. Γηα παξάδεηγκα, γλσξίδνληαο ηηο αληηζηνηρίεο ησλ θσλεκάησλ /g/, /a/, /l/ θαη /t/ είλαη δπλαηφ λα γξάςεη ηηο ιέμεηο «γάια», «γάηα», «ηα» θηι. Παξά ην γεγνλφο ηεο αιθαβεηηθήο νηθνλνκίαο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο δελ απνηειεί κηα εχθνιε δηαδηθαζία. Οη δπζθνιίεο πνπ πξνθχπηνπλ αθνξνχλ θχξηα δχν ζεκεία. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηελ αθεξεκέλε θχζε ησλ θσλεκάησλ, ηδίσο ησλ ζπκθψλσλ, ελψ ην δεχηεξν ζεκείν αθνξά ζην γεγνλφο φηη ηα πεξηζζφηεξα αιθάβεηα θσδηθνπνηνχλ ηα θσλήεληα κε πεξηζζφηεξα απφ έλα γξαθήκαηα (Rayner et al., 2001b).

61 61 ζνλ αθνξά ζην πξψην δήηεκα, ηα κηθξά παηδηά έρνπλ ζπρλά κηα αηειή ηδέα ηνπ ηη είλαη θψλεκα επεηδή απηά (ηα θσλήκαηα) απνηεινχλ απνζπαζκαηηθά παξά θπζηθά ηκήκαηα ηεο νκηιίαο (πην έληνλν ζηελ πεξίπησζε ησλ ζπκθψλσλ). Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ν ήρνο θσλήεληνο ζηε ιέμε «πσο» είλαη ίδηνο κε απηφλ ηεο ιέμεο «ξφδα» θαη επεηδή ηα θσλήεληα ηείλνπλ λα έρνπλ κηα ζρεηηθά κεγαιχηεξε ρξνληθή δηάξθεηα, θαη ζηηο δχν ιέμεηο ν ήρνο /ν/ κπνξεί λα αθνπζηεί ζαθψο θαη λα απνκνλσζεί. Καηά ζπλέπεηα, έλαο δάζθαινο κπνξεί λα δείμεη ην «ν» ζηε ιέμε «ξφδα» θαη λα πεη /ν/ θαη ην παηδί κπνξεί λα αθνχζεη ηνλ ήρν θσλήεληνο ζαθψο επεηδή έρεη ηθαλνπνηεηηθή δηάξθεηα άζρεηα απφ ην πνηνο ήρνο πξνεγείηαη. Ζ πξνθνξά ελφο ζπκθψλνπ, αληίζεηα, κπνξεί λα εμαξηεζεί ζπρλά απφ ηα θσλήεληα πνπ πξνεγνχληαη ή αθνινπζνχλ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ην /s/ ζηε ιέμε «ζβήλσ» δηαθέξεη αθνπζηηθά απφ ην /s/ ζηε ιέμε «ζθαίξα». ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο είλαη πηζαλφ νξηζκέλνη αξράξηνη αλαγλψζηεο λα αληηκεησπίζνπλ δπζθνιίεο ζην λα αλαθαιχςνπλ θαη λα θάλνπλ λνεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηα θσλήκαηα ρσξίο θάπνηα βνήζεηα. Ζ εθαξκνγή επνκέλσο ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο ζα είλαη δχζθνιε γηα έλα παηδί πνπ δελ κπνξεί λα πξνζδηνξίζεη έλα αθεξεκέλν θψλεκα (π.ρ. /s/ ή /z/) θαη έηζη ζα δπζθνιεπηεί λα ην ζπλδέζεη κε ην ζπγθεθξηκέλν γξάκκα («ζ»). Σν δεχηεξν εκπφδην ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη φηη πνιιά αιθάβεηα δελ θσδηθνπνηνχλ θάζε θσλήελ κε έλα κνλαδηθφ ζχκβνιν. ηα ειιεληθά, γηα παξάδεηγκα, ην θψλεκα /i/ κπνξεί λα έρεη πεξηζζφηεξεο απφ κία γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί. Καηά ζπλέπεηα, ηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο «θεξδίδνπλ ζε νηθνλνκία αιιά εηο βάξνο ηεο πνιππινθόηεηαο» (Rayner et al., 2001b, ζ. 34). πκπεξαζκαηηθά, ππάξρνπλ δχν θχξηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ θαηαλφεζε ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο. Καη αξράο, ηα θσλήκαηα είλαη αληηιεπηηθέο αθαηξέζεηο (perceptual abstractions) θαη, δεχηεξν, ηα αιθάβεηα «ζπζηάδνπλ» ηε θσλνινγηθή ζαθήλεηα γηα ηελ νηθνλνκία ησλ ζπκβφισλ θαη ηε κνξθνινγηθή δηαθάλεηα, πεξηπιέθνληαο έηζη ηελ νξζνγξαθία.

62 62 Λφγσ απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ, νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο πνπ θάλνπλ ζαθή ηελ αιθαβεηηθή αξρή ζηνπο καζεηέο έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε κεγαιχηεξε αλαγλσζηηθή επηηπρία. Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο απαηηεί ηε γλψζε φηη ηα γξάκκαηα ή νη αθνινπζίεο γξακκάησλ αληηζηνηρνχλ ζε ηκήκαηα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Ζ ηδέα δειαδή φηη ηα γξαπηά ζχκβνια ζπλδένληαη κε ηνπο ήρνπο, είλαη ε βαζηθή αξρή ηεο αιθαβεηηθήο γξαθήο, ε θαηαλφεζε ηεο νπνίαο γίλεηαη απφ ηα παηδηά είηε ππφξξεηα (implicitly), κέζσ ηεο εθκαίεπζεο ησλ αληηζηνηρηψλ γξαπηνχ ιφγνπ νκηιίαο, είηε ξεηά (explicitly), κέζσ ηεο άκεζεο δηδαζθαιίαο (Rayner et al., 2001b). Σα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο (Frost, Katz, & Bentin, 1987), ή ηεο ζπλέπεηαο ηεο αληηζηνίρηζεο κεηαμχ ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ήρσλ. ε κηα ξερή νξζνγξαθία, ε αληηζηνίρηζε είλαη ηδηαίηεξα ζπλεπήο (π.ρ. ειιεληθή γιψζζα). πγθξίλνληαο ηελ πνιππινθφηεηα δηαθνξεηηθψλ νξζνγξαθηψλ δελ αξθεί κφλν λα ιάβεη θαλείο ππφςε ηελ έλλνηα ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο γηα λα δηαπηζηψζεη ην βαζκφ επθνιίαο κάζεζεο απηνχ ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Θα πξέπεη λα ζπκπεξηιάβεη θαη άιια ραξαθηεξηζηηθά, φπσο νη ηδηαηηεξφηεηεο ησλ γξαθεκάησλ, ηε ζπρλφηεηα ησλ ιέμεσλ θ.α. Ζ γλψζε ησλ αληηζηνηρίζεσλ γξαθεκάησλ-ήρσλ είλαη εθείλε πνπ δηαθνξνπνηεί ηνπο κέηξηνπο απφ ηνπο θαινχο αλαγλψζηεο, νη νπνίνη κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ επθνιφηεξα λέεο ιέμεηο. Ο βαζκφο ζηνλ νπνίν ε κάζεζε ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο εμαξηάηαη απφ ηε ξεηήζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία δελ είλαη σζηφζν ζαθήο. Κάπνηα ζηνηρεία πξνηείλνπλ φηη κπνξεί λα είλαη δχζθνιν γηα ηα παηδηά λα ζπκπεξάλνπλ ηηο αξρέο ηεο αληηζηνίρηζεο ρσξίο εθπαίδεπζε (Frost, 2001), ελψ άιινη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη ε ηδηαηηεξφηεηα ησλ θαιψλ αλαγλσζηψλ έγθεηηαη αθξηβψο ζην γεγνλφο φηη κπνξνχλ λα αληηιεθζνχλ ηηο αληηζηνηρίζεηο απηέο ρσξίο δηδαζθαιία (Thompson, Cottrell & Fletcher-Flinn, 1996; Tunmer & Hoover, 1993). Δίλαη δχζθνιν σζηφζν λα απνθαλζεί θάπνηνο γηα ην πνην απφ ηα δχν ηζρχεη, θαζψο θαη ηα δχν

63 63 ζπκπεξάζκαηα κνηάδνπλ ινγηθά. Δίλαη ζαθέο φηη νξηζκέλνη καζεηέο καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ γξήγνξα θαη ρσξίο άκεζε δηδαζθαιία ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο, σζηφζν ρσξίο ηε δηδαζθαιία ησλ αληηζηνηρίζεσλ απηψλ ε επηηπρήο αλάγλσζε δελ είλαη εγγπεκέλε Διιεληθή γιώζζα Σα αιθαβεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, φπσο αλαθέξζεθε ζε πξνεγνχκελν ζεκείν, δηαθέξνπλ σο πξνο ην βαζκφ δηαθάλεηαο, ηε ζπζηεκαηηθή δειαδή αληηζηνίρηζε γξαθεκάησλθσλεκάησλ. Οη αλαληηζηνηρίεο πξνθχπηνπλ φηαλ απιέο νξζνγξαθηθέο κνλάδεο δηαζέηνπλ πνιιαπιέο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ή θαη ην αληίζηξνθν. Σα ηειεπηαία ρξφληα πνιινί εξεπλεηέο αζρνινχληαη κε ηε κειέηε ηνπ βαζκνχ δηαθάλεηαο θάζε γιψζζαο κε ζθνπφ ηνλ εληνπηζκφ ησλ δηαθνξψλ απηψλ ζηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Borgwaldt, Hellwig, & De Groot, 2005). Ζ κειέηε ηεο νξζνγξαθηθήο δηαθάλεηαο είλαη ζεκαληηθή γηα ζεσξεηηθνχο θαη πξαθηηθνχο ιφγνπο, θαζψο νη δηθνξνχκελεο αλαπαξαζηάζεηο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο έρεη απνδεηρζεί φηη επηδξνχλ ζηελ ηθαλφηεηα αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Spencer, 2007). Ζ ζχγρξνλε ειιεληθή γιψζζα έρεη ππνβιεζεί ζε εμειηθηηθέο αιιαγέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αηψλσλ θαη «είλαη ν κόλνο απόγνλνο ησλ αξραίσλ ειιεληθώλ...» (Mackridge, 1985, ζ. 2). Οη αιιαγέο εληνπίδνληαη θπξίσο ζην θσλνινγηθφ επίπεδν. Αληίζεηα, ε γξαπηή κνξθή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο έρεη παξακείλεη νπζηαζηηθά ε ίδηα απφ ηελ αξραηφηεηα (Porpodas, 1990). Ο φξνο «ηζηνξηθή νξζνγξαθία» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη απηφ ην θαηλφκελν. Έηζη, νη ιέμεηο γξάθνληαη κε ηνλ ηξφπν πνπ πξνθέξνληαλ πξηλ απφ 25 αηψλεο θαη φρη κε ηνλ ηξφπν πνπ πξνθέξνληαη ζήκεξα. Καηά ζπλέπεηα, ε ειιεληθή νξζνγξαθία απεηθνλίδεη ηε θσλεηηθή εηπκνινγία ησλ ιέμεσλ παξά ηε θσλεηηθή ηνπο θαηάζηαζε (phonetic condition). Απηφο είλαη ν θχξηνο ιφγνο πνπ ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή ζηα ειιεληθά είλαη κηα πνιχ πην ζχλζεηε γλσζηηθή

64 64 δηαδηθαζία απφ φηη είλαη ε αλάγλσζε (Mackridge, 1985). Ζ ειιεληθή νξζνγξαθία, φπσο ζηηο πεξηζζφηεξεο γιψζζεο (Smith, 1980), δελ ππνδεηθλχεη κφλν ακηγψο θζνγγηθέο πιεξνθνξίεο. Δίλαη πεξηζζφηεξν ζχκθσλε κε ηελ έλλνηα κηαο ιέμεο (ζεκαζηνινγηθή ηαπηφηεηα). Έρνπλ γίλεη δηάθνξεο πξνζπάζεηεο λα αληηκεησπηζζεί απηή ε θαηάζηαζε. Οη εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, πνπ ζηξέθνληαλ βαζηθά ζην ζχζηεκα ηνληζκνχ, έγηλαλ πξνθεηκέλνπ λα απινπνηεζεί ε ειιεληθή νξζνγξαθία. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί ζε απηφ ην ζεκείν ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ φξσλ «νξζνγξαθία» θαη «ζχζηεκα γξαθήο». Ο φξνο «νξζνγξαθία» (orthography) αλαθέξεηαη ζηηο ζπκβάζεηο ηεο νξζνγξαθίαο (spelling conventions) κέζα ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα (Crowder & Wagner, 1992) θαη ηείλεη λα είλαη θσλεηηθή (Henderson, 1982). Ο φξνο «ζχζηεκα γξαθήο», αθ εηέξνπ, αλαθέξεηαη ζηηο κνξθέο ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ πνπ αλαπαξηζηνχλ ηελ πξνθνξηθή γιψζζα θαη, επηπιένλ, ην επίπεδν απηήο ηεο αλαπαξάζηαζεο (π.ρ. ινγνγξαθηθφ, ζπιιαβηθφ, αιθαβεηηθφ θ.ιπ.). Σν θσλεηηθφ ζχζηεκα ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο γιψζζαο είλαη νηθνλνκηθφ (Mackridge, 1985) θαη απνηειείηαη απφ 32 θσλήκαηα, απφ ηα νπνία ηα 5 αθνξνχλ θσλήεληα. Σα θσλεκάησλ ηεο γιψζζαο αλαπαξηζηψληαη ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε 24 γξάκκαηα. Οη πεξηζζφηεξεο ιέμεηο είλαη δπλαηφ λα δηαβαζηνχλ ζσζηά κε ηε βνήζεηα απηψλ ησλ γξακκάησλ, ρσξίο ηε ρξήζε κνξθνινγηθψλ ή ιεμηθψλ πιεξνθνξηψλ. ηελ πεξίπησζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο σζηφζν, πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο, θαζψο απαηηνχληαη φρη κφλν θσλνινγηθέο αιιά θαη κνξθνινγηθέο (π.ρ. θιηηηθέο θαηαιήμεηο, ιέμεηο ηζηνξηθήο νξζνγξαθίαο θηι) πιεξνθνξίεο. Σα θσλήκαηα θσλήεληνο ζηελ ειιεληθή γιψζζα έρνπλ ην ίδην κήθνο. Δάλ γίλνληαλ κηα ζχγθξηζε κε ηελ αγγιηθή γιψζζα, ηα θσλήεληα πξνθέξνληαη «θάπνπ κεηαμύ ησλ αγγιηθώλ βξαρέσλ θαη καθξώλ θσλεέλησλ» (Mackridge, 1985, ζ. 18). ην Σρήκα 1.4 παξνπζηάδεηαη ε κεηαγξαθή ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο γιψζζαο ζην Γηεζλέο Φσλεηηθφ Αιθάβεην (Nespor, 1999, ζ. 45).

65 65 Παξά ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή γιψζζα ζσξείηαη σο «ξερή», παξνπζηάδεη σζηφζν κηα αμηνζεκείσηε αζπκκεηξία κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Porpodas, 2005). Οη πεξηζζφηεξν εκθαλείο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηεο νξζνγξαθίαο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002; Porpodas, 2005; Protopapas & Vlahou, 2009) αθνξνχλ πεξηπηψζεηο φπνπ δηαθνξεηηθά γξάκκαηα ή ζπλδπαζκνί γξακκάησλ αλαπαξηζηνχλ έλα ζπγθεθξηκέλν θψλεκα. Σν θψλεκα /i/ γηα παξάδεηγκα κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε ηα γξαθήκαηα η, ε, π, εη, νη, θαη πη. Οκνίσο, ην θψλεκα /o/ αλαπαξίζηαηαη κε ηα γξαθήκαηα ν θαη σ. Σέινο, ην θψλεκα /e/ κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί κε ηα γξαθήκαηα ε θαη αη. ε άιιεο πεξηπηψζεηο, έλα θψλεκα αλαπαξίζηαηαη κφλν κε έλα ζπλδπαζκφ γξαθεκάησλ, φπσο ην θψλεκα /u/ κε ην ζπλδπαζκφ ησλ γξακκάησλ νπ. Σν θψλεκα /s/ κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί κε ηα γξαθήκαηα ζ, ζζ, θαη ο (σο ηειηθφ). Μεξηθά γξάκκαηα ή ζπκπιέγκαηα γξακκάησλ έρνπλ δηαθνξεηηθέο θσλνινγηθέο ηαπηφηεηεο (πξνθνξέο) αλάινγα κε ηελ έλλνηα ηεο ιέμεο ζηελ νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη: Σν γξάκκα π πξνθέξεηαη σο /i/ ζηε ιέμε ιχλσ ή σο /f/ ζηε ιέμε απηνθίλεην ή σο /v/ ζηε ιέμε καχξν. Μπνξεί επίζεο λα είλαη άερν (silent), φπσο ζηε ιέμε εχθνξνο. Σν γξάκκα η κπνξεί λα πξνθεξζεί σο /t/ ζηε ιέμε ηέινο ή σο /d/ ζηε ιέμε πέληε. Μεξηθά γξάκκαηα ή δηπιά γξάκκαηα είλαη ζρεδφλ άερα, αλ θαη νη κνξθσκέλνη άλζξσπνη θάλνπλ δηαθξίζεηο ζπλήζσο ζε απηνχο ηνπο ήρνπο (Mackridge, 1985). Παξαδείγκαηα απνηεινχλ ην γξάκκα π ζηε ιέμε Δχβνηα, ην γξάκκα π ζηε ιέμε Πέκπηε θαη ηα δηπιά γξάκκαηα θθ, ββ, ιι, κκ, λλ, ζζ ζηηο ιέμεηο ιάθθνο, ζχιιεςε, άββαην θηι. Οη ηφλνη ζηελ ειιεληθή γιψζζα ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν ζηα θσλήεληα, ελψ νη κνλνζχιιαβεο ιέμεηο δε θέξνπλ ηφλν. Υξεζηκνπνηείηαη κφλν έλαο ηχπνο ηφλνπ, ν νπνίνο θαιείηαη νμεία ( ) θαη ηνπνζεηείηαη πάλσ απφ ην ηνληζκέλν θσλήελ. Μηα ιέμε κπνξεί λα ηνληζηεί κφλν ζε κηα απφ ηηο ηειεπηαίεο ηξεηο ζπιιαβέο. Οη αλαπλνέο ηνπνζεηνχληαη ζην αξρηθφ θσλήελ. Δάλ κηα ιέμε αξρίδεη κε δχν θσλήεληα, ηφηε ε αλαπλνή ηνπνζεηείηαη ζην δεχηεξν θσλήελ. ηαλ

66 66 ηα δίςεθα αη, εη, νη, νπ, απ, ή επ αλαπαξηζηνχλ δχν θσλήεληα πνπ πξνθέξνληαη ρσξηζηά, ην δεχηεξν θσλήελ θέξεη δηαιπηηθά ( ), εθηφο αλ ην πξψην ηνλίδεηαη. Σρήκα 1.4. Μεηαγξαθή ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο γιψζζαο ζην Γηεζλέο Φσλεηηθφ Αιθάβεην Ζ γξακκαηηθή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο έρεη κηα αξθεηά πεξίπινθε δνκή, ε νπνία πξνθαιεί δπζθνιίεο αθφκε θαη ζηνπο εκεδαπνχο νκηιεηέο. Σν γέλνο ζηελ ειιεληθή γιψζζα αληηζηνηρεί θαλνληθά κε ην θχιν. Σα αξζεληθά, ζειπθά ή νπδέηεξα νπζηαζηηθά δηαθξίλνληαη απφ ηα άξζξα, ηα νπνία ηνπνζεηνχληαη πάληα κπξνζηά απφ ηα νπζηαζηηθά θαη επίζεο απφ ηηο πηψζεηο. Ζ ειιεληθή γξακκαηηθή έρεη ηέζζεξηο πηψζεηο. Απηέο είλαη ε νλνκαζηηθή, ε γεληθή, ε αηηηαηηθή θαη ε θιεηηθή. Σα άξζξα επίζεο ελεκεξψλνπλ ηνλ νκηιεηή γηα ηνλ αξηζκφ θαη, επηπιένλ, γηα ηηο θαηαιήμεηο, ελψ είλαη άθξσο ζεκαληηθά ζηε ρξήζε ησλ νκφερσλ ιέμεσλ. Σα ξήκαηα

67 67 παξνπζηάδνπλ αθφκα κεγαιχηεξε δπζθνιία. Οη δχν θσλέο (Δλεξγεηηθή θαη Παζεηηθή) δηαθνξνπνηνχλ ηηο θαηαιήμεηο ηνπ ξήκαηνο ζηα έμη πξφζσπα ζηνλ εληθφ αξηζκφ θαη ηνλ πιεζπληηθφ αξηζκφ. Φπζηθά νη θαηαιήμεηο ησλ ξεκάησλ δηαθέξνπλ ζηνπο ρξφλνπο θαη κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ξεκαηηθψλ ηχπσλ. Ζ ειιεληθή νξζνγξαθία παξφηη είλαη δηαθαλήο κε κηα αληηζηνίρηζε ζρεδφλ 1:1 απφ ηα θσλήκαηα ζηα γξαθήκαηα (Goswami et al., 1997; Porpodas, 1999; Πφξπνδαο, 2002), σζηφζν ραξαθηεξίδεηαη απφ αδηαθάλεηα ζηελ νξζνγξαθία, ζηνηρείν πνπ ηε δηαθξίλεη απφ άιιεο δηαθαλείο επξσπατθέο νξζνγξαθίεο, φπσο ηα ηηαιηθά θαη ηζπαληθά. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ην θψλεκα /i/ έρεη πεξηζζφηεξεο απφ κηα αληηζηνηρίζεηο θσλήκαηνο-γξαθήκαηνο, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ζηνηρείν θνηλφ κεηαμχ ησλ θσλεκάησλ θσλήεληνο. Ζ ζπγθεθξηκέλε ηδηαίηεξε απφθιηζε κπνξεί λα εμεγήζεη ηελ πιεηνςεθία ησλ «ιαζψλ θσλήεληνο» πνπ θάλνπλ νη καζεηέο ζηα θείκελά ηνπο. ηα αγγιηθά παξαηεξείηαη ην αληίζηξνθν. Ζ αγγιηθή νξζνγξαθία έρεη ζπρλά πεξηζζφηεξεο απφ κηα πηζαλέο θζνγγηθέο αλαζέζεηο (phonemic assignment) γηα έλα ζπγθεθξηκέλν γξάκκα (Coltheart, 1984). ηα ειιεληθά εληνχηνηο, απηφ είλαη ζπάλην, κε κεξηθέο εμαηξέζεηο (π.ρ. ην θψλεκα /s/ κεξηθέο θνξέο πξνθέξεηαη σο /z/, εάλ πξνεγείηαη ελφο ξηληθνχ ζπκθψλνπ). Ζ αγγιηθή νξζνγξαθία δελ έρεη ηελ πξνβιεςηκφηεηα ηεο ειιεληθήο νξζνγξαθίαο (κε ηηο εμαηξέζεηο πνπ πεξηγξάθεθαλ ήδε), θαη έρεη ζχκβνια πνπ είλαη ζε ραιαξή αληηζηνηρία κε ηα θσλήκαηα ηεο γιψζζαο (Smith, 1980). ηελ πεξίπησζή καο, ηα ειιεληθά, φπσο ηα αγγιηθά, είλαη έλα κνξθνθσλεκηθφ (morphophonemic) ζχζηεκα γξαθήο. Δίλαη σζηφζν πνιχ πην δηαθαλέο απφ φηη ηα αγγιηθά ζηελ αλαπαξάζηαζε ηεο θσλνινγίαο, ελψ ε νξζνγξαθία δελ είλαη εμ νινθιήξνπ θσλεηηθή. Δίλαη κάιινλ κηα νξζνγξαθία κνξθνθσλεκηθή θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη αληηζηνηρίεο θσλήκαηνογξαθήκαηνο είλαη αζπλεπείο ππάξρνπλ γξακκαηηθνί θαλφλεο πνπ κπνξνχλ λα «πξνβιέςνπλ» ηελ

68 68 νξζνγξαθία ησλ ιέμεσλ (Venezky, 1995, ζην Porpodas, 1999, ζ. 406). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο είλαη ην γεγνλφο φηη ε αλάγλσζε θαίλεηαη λα απνηειεί επθνιφηεξε γλσζηηθή δηαδηθαζία, αθνχ ππάξρεη αληηζηνηρία γξαθεκάησλ-θσλεκάησλ ζρεδφλ 1:1, ζε αληίζεζε κε ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή, φπνπ νξηζκέλα θσλήκαηα κπνξνχλ λα αλαπαξαζηαζνχλ κε πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο γξαθήκαηα (Porpodas, 1999, ζ. 406). Οη δηαθνξέο απηέο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ αιθαβεηηθψλ γισζζψλ εληνπίζηεθαλ θαη ζηε ζπγθξηηηθή κειέηε ηνπ Seymour θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (2003). Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε είρε σο θχξην ζηφρν ηε πνζνηηθνπνίεζε ησλ δηαγισζζηθψλ δηαθνξψλ θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ βαζκνχ ζπζρέηηζήο ηνπο κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour, 1999). ηελ έξεπλα απηή δηαπηζηψζεθε φηη ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ καζεηψλ απφ ρψξεο φπσο ε Διιάδα, ε Φηλιαλδία θαη ε Γεξκαλία άγγημαλ ην 100%, ζε αληίζεζε κε ηνπο καζεηέο απφ ηελ Αγγιία φπνπ δελ μεπέξαζαλ ην 40% Τν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο Σα ζεκαληηθφηεξα κνληέια ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, πνπ αλαιχζεθαλ ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, γεληθεχζεθαλ κε απνηέιεζκα λα ζεσξείηαη φηη κπνξνχλ λα εξκελεχζνπλ ηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο ζε φιεο ηηο αιθαβεηηθέο γιψζζεο. Δληνχηνηο, ήηαλ θπξίσο βαζηζκέλα ζε έξεπλεο ζηελ αγγιηθή γιψζζα θαη επνκέλσο δελ εμέηαδαλ κηα βαζηθή παξάκεηξν, φπσο είλαη απηή ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Γηα πνιιέο δεθαεηίεο νη ζρεηηθέο έξεπλεο δελ ζπλππνιφγηδαλ ηηο νξζνγξαθηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ. Πξφζθαηα, ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ ζηξάθεθε ζηε κειέηε ηεο ππφζεζεο φηη νη αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο ζρεηίδνληαη κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ (δηαθάλεηα, θαλνληθφηεηα, ζπλέπεηα θηι.), φπσο πξνέθπςε απφ πνιιέο κειέηεο, νη νπνίεο θαηέδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθπκάλζεηο ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε κεηαμχ καζεηψλ απφ δηαθνξεηηθέο ρψξεο.

69 69 Κξηηηθή ζηα εμειηθηηθά κνληέια απηήο ηεο θαηεγνξίαο άζθεζαλ νη Seymour θαη Evans (1992; βι. επίζεο Πφξπνδαο, 2002, γηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηεο θξηηηθήο ησλ εμειηθηηθψλ κνληέισλ αλάγλσζεο). Δθηφο απφ ην γεγνλφο φηη νη πξνεγνχκελεο κειέηεο δελ έδσζαλ ηελ απαηηνχκελε πξνζνρή ζηηο δηαγισζζηθέο δηαθνξέο, ε θξηηηθή ζηεξίρζεθε θαη ζηε δηαπίζησζε φηη νη ζρεηηθέο έξεπλεο έγηλαλ ζε ζρνιεία πνπ πηνζεηνχζαλ ηε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο κε βάζε ηελ νιηθή κέζνδν θαη απνζάξξπλαλ ηελ αλαιπηηθή ζηξαηεγηθή. Καηά κία έλλνηα δειαδή, ηα παηδηά «ππνρξεψλνληαλ» λα αθνινπζήζνπλ δηαδηθαζίεο νιηθήο πξνζέγγηζεο ησλ ιέμεσλ. Αληίζεηα, ζε ζρνιεία πνπ αθνινπζνχζαλ κία κηθηή κέζνδν δηδαζθαιίαο, δηαπηζηψζεθε φηη ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ηαπηφρξνλα θαη ηηο δχν ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο. Μία ινγνγξαθηθή (νιηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο) θαη κία αιθαβεηηθή (letter-sound decoding) ζηξαηεγηθή. Οη Seymour θαη Evans (1992) επηρεηξεκαηνινγνχλ φηη ζηε κειέηε ηνπο θαίλεηαη φηη νη δχν απηέο δηαδηθαζίεο θαηά θάπνην ηξφπν ζπγρσλεχνληαη (merge) ζε έλα εληαίν ζχζηεκα. Ζ «έλσζε» απηή ιακβάλεη ρψξα ζε κεηαγελέζηεξν αλαπηπμηαθφ ζηάδην. Σελ άπνςε απηή ππνζηεξίδνπλ επξήκαηα θαη άιισλ εξεπλψλ, ζηηο νπνίεο αλαθέξεηαη φηη παηδηά πνπ δηέζεηαλ θσλνινγηθέο θαη αιθαβεηηθέο γλψζεηο είραλ γξεγνξφηεξε αλαγλσζηηθή πξφνδν (Stuart & Coltheart, 1988). Παξφκνηεο δηαπηζηψζεηο θάλεη θαη ε Ehri (1992), ε νπνία δηαηππψλεη ηελ άπνςε φηη ε γλψζε ησλ ήρσλ θαη ησλ νλνκάησλ ησλ γξακκάησλ είλαη πξνυπφζεζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ππνζηεξίδεη φηη ε ζηξαηεγηθή ηεο νπηηθήο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ είλαη αλαπνηειεζκαηηθή, αλαθξηβήο θαη επηξξεπήο ζηα ιάζε, εηζάγνληαο έηζη ηελ έλλνηα ηεο εκη-θσλεηηθήο (semi-phonetic) θάζεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Καηά ηε θάζε απηή ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζπκβάιιεη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ κε βάζε ηε κεξηθή θσλνινγηθή αληηζηνηρία γξακκάησλ-ήρσλ. Ζ αλαγλψξηζε απηνχ ηνπ ηχπνπ ιακβάλεη ρψξα θπξίσο ζηελ αξρή ή ζηελ αξρή θαη ην ηέινο ησλ ιέμεσλ.

70 70 ια ηα παξαπάλσ εξεπλεηηθά δεδνκέλα νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία κηαο δεχηεξεο θαηεγνξίαο κνληέισλ γηα ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, φπσο απηφ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο. Πξφζθαηα, ν Seymour (1990; Duncan & Seymour, 2000) αλέπηπμε ηελ έλλνηα ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο γηα λα αμηνινγήζεη ηα αξρηθά ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο. Σν κνληέιν ηνπ Seymour (Σρήκα 1.5) ππνζηεξίδεη ηελ χπαξμε θαη ηελ επδηάθξηηε εκθάληζε δχν δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο (Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999), πνπ θαινχληαη ινγνγξαθηθή θαη αιθαβεηηθή δηαδηθαζία αληίζηνηρα. Επιγλωσσική και Μεταγλωσσική Επίγνωση Μορφολογική Φωνολογική Λογογραφική Αναγνώριση και Αποθήκευση Ορθογραφικό Πλαίσιο Πυρήνας Αλφαβητική Διαδικασία Μέσο επίπεδο Μορφογραφικό Πλαίσιο Προχωρημένο επίπεδο Πεγή: Seymour θαη Duncan (2001, ζ. 284) Σρήκα 1.5. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο

71 71 Σν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο (dual foundation model) έρεη αλαπηπρζεί χζηεξα απφ κία ζεηξά κειεηψλ (1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999) θαη πξνβιέπεη ηελ χπαξμε δχν βαζηθψλ γλσζηηθψλ κεραληζκψλ. Απηνί είλαη ε γισζζηθή επίγλσζε θαη ην νξζνγξαθηθό πιαίζην (νξζνγξαθηθή δνκή). Ζ γισζζηθή επίγλσζε ζεσξείηαη σο έλαο κεραληζκφο ζηνλ νπνίν αλαπαξίζηαηαη ν ιφγνο ζε θαηαηκεκέλε δνκή, ελψ ζην νξζνγξαθηθφ πιαίζην αλαπαξίζηαηαη ε νξζνγξαθηθή δνκή ηεο γιψζζαο (Seymour & Duncan, 2001). Οη δπν απηνί κεραληζκνί εκπεξηέρνπλ θάπνηνπο εζσηεξηθνχο δηαρσξηζκνχο. Έηζη γηα ηε γισζζηθή επίγλσζε πεξηγξάθνληαη ην θσλνινγηθφ θαη κνξθνινγηθφ ζηνηρείν, ελψ γηα ην νξζνγξαθηθφ πιαίζην πεξηγξάθνληαη ην νξζνγξαθηθφ θαη κνξθνινγηθφ επίπεδν. Σν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πξνηείλεη φηη ε αλάγλσζε θαηαθηάηαη ζε αλαπηπμηαθέο θάζεηο. Σα βαζηθά ζεκειηψδε ζπζηαηηθά θαζηεξψλνληαη ζηε Φάζε 1, ελψ νη πεξίπινθεο νξζνγξαθηθέο θαη κνξθνγξαθηθέο δνκέο εζσηεξηθνπνηνχληαη ζηηο Φάζεηο 2 θαη 3. Αλαγλσξίδνληαη επίζεο θαη δχν δηαδηθαζίεο ζεκειίσζεο πνπ θαινχληαη ινγνγξαθηθή θαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία. Ζ ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία εκπιέθεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη απνζήθεπζε νξζνγξαθηθψλ δνκψλ γηα νιφθιεξεο ιέμεηο, ελψ ε αιθαβεηηθή είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη πξνθνξά αθνινπζίαο γξακκάησλ (letter sequences). Σφζν ε ινγνγξαθηθή φζν θαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ζεσξείηαη φηη εμαξηψληαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ηεο γλψζεο γηα ηνπο ήρνπο ησλ γξακκάησλ (letter-sound knowledge). Απφ ηε ζηηγκή πνπ θαζηεξψλεηαη/απνθηάηαη ε γλψζε γξακκάησλ-ήρσλ νη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ηηο αιθαβεηηθέο θαη ινγνγξαθηθέο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη ζηελ αλάγλσζε (Seymour & Evans, 1999). Δπνκέλσο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζπληειείηαη απφ πιεζψξα αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ απηψλ ζηνηρείσλ. πσο θαίλεηαη θαη απφ ην ζρήκα, ηφζν ε ινγνγξαθηθή φζν θαη

72 72 ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ζπγθεληξψλνπλ θαη κεηαδίδνπλ γλψζεηο θαη δνκέο νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ην ζρεκαηηζκφ ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζπλδπάδεηαη κε ηελ παξάιιειε αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο (Seymour et al., 2003). Οη γισζζηθέο κνλάδεο ζηηο νπνίεο θαίλεηαη φηη ζηεξίδνληαη νη αλαγλψζηεο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Φάζε 1) είλαη ηα θσλήκαηα, ελψ αξγφηεξα αμηνπνηνχληαη κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο, φπσο είλαη νη ζπιιαβέο ή ηα κνξθήκαηα (Φάζεηο 2 θαη 3). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο νη Seymour θαη Evans (1999) αλάπηπμαλ κηα ζεηξά κεζφδσλ. Ζ πξψηε κέζνδνο αθνξά ζηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, φπνπ ηα παηδηά αθνχλ ηνλ ήρν ελφο γξάκκαηνο θαη ζηε ζπλέρεηα θαινχληαη λα ην γξάςνπλ. Ζ δεχηεξε κέζνδνο ζηνρεχεη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο αιθαβεηηθήο θαη ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο, φπνπ ηα παηδηά θαινχληαη λα δηαβάζνπλ πνιχ απιέο ιέμεηο πςειήο ζπρλφηεηαο (ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία) ή λα δηαβάζνπλ θαη λα γξάςνπλ απιέο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο (αιθαβεηηθή δηαδηθαζία). Σν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πξνηείλεη δχν ππνζέζεηο αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθηθήο πνιππινθφηεηαο ηεο γιψζζαο ζηελ νπνία καζαίλεηαη (Seymour et al., 2003). χκθσλα κε ηελ πξψηε, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο πξνεγείηαη ηνπ ζρεκαηηζκνχ ελφο νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ζα αλακέλακε φηη ε αλάπηπμε ησλ ζηνηρείσλ (components) ζεκειίσζεο ζα ήηαλ πεξίπνπ ηζνδχλακε ζηηο δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη φηη νη επηδξάζεηο ηεο νξζνγξαθηθήο πνιππινθφηεηαο (orthographic complexity) ζα πξνέθππηαλ ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν, θαηά ηε δηάξθεηα δηακφξθσζεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. Ζ δεχηεξε ππφζεζε αλαθέξεη φηη ε πθηζηάκελε νξζνγξαθηθή πνιππινθφηεηα κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ έρεη επίδξαζε απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε, ε κάζεζε ηεο

73 73 αλάγλσζεο ζα πξέπεη λα δηαθνξνπνηείηαη αλαπηπμηαθά (απφ ηελ άπνςε ηνπ ξπζκνχ απφθηεζεο δεμηνηήησλ) ζηηο δηάθνξεο γιψζζεο. Έηζη, ζηα ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζα πξέπεη λα πξνσζείηαη κε πην γξήγνξνπο ξπζκνχο απφ φηη ζηα βαζηά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. πσο θαίλεηαη θαη ζην Σρήκα 1.5, ηα ακθίδξνκα (bi-directional) βέιε πνπ ελψλνπλ ηε γισζζηθή επίγλσζε θαη ηηο δχν ζεκειηψδεηο δηαδηθαζίεο αιιά θαη ην νξζνγξαθηθφ πιαίζην ππνδειψλνπλ ηελ ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. Οη Seymour θαη Duncan (2001) ζεσξνχλ φηη ε γισζζηθή επίγλσζε ζρεκαηνπνηείηαη απφ ηνλ αλαπηπζζφκελν αιθαβεηηζκφ (literacy), ελψ ηαπηφρξνλα ηνλ ππνζηεξίδεη. Ζ γισζζηθή επίγλσζε εκπεξηέρεη δχν αληηπξνζσπεπηηθά επίπεδα, ηα νπνία νλνκάδνληαη επηγισζζηθό θαη κεηαγισζζηθό αληίζηνηρα, αθνινπζψληαο ηελ αλάιπζε ηνπ Gombert (1992). Σν επηγισζζηθφ επίπεδν αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ησλ γισζζηθψλ δνκψλ θαη ε νπνία ππάξρεη ζε κηα ππφξξεηε (implicit) κνξθή, ε νπνία είλαη απξφζηηε ζε ζπλεηδεηέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ. Σν κεηαγισζζηθφ επίπεδν αθνξά ζηελ νξγάλσζε ησλ ίδησλ γισζζηθψλ δνκψλ, νη νπνίεο αξζξψλνληαη ζε κία ζαθή/ξεηή κνξθή (explicit), ε νπνία θαη επηηξέπεη ηελ απνκφλσζε θαη ην ρεηξηζκφ απηψλ ησλ γισζζηθψλ δνκψλ. Σν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο, φπσο θαη νη πξνεγνχκελεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, κπνξεί λα αλαιπζεί ζε εμειηθηηθά ζηάδηα/θάζεηο. Ζ δηαθνξνπνίεζε σζηφζν έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη απηά δελ αλαθέξνληαη ζε μερσξηζηά ή απζηεξψο δηαδνρηθά εμειηθηηθά ζηάδηα. Αληίζεηα, νη θάζεηο αλάπηπμεο εδψ επηθαιχπηνληαη θαη δξνπλ αζξνηζηηθά. Σα ζπζηαηηθά ηνπ κνληέινπ ζα πξέπεη κάιινλ λα εθιεθζνχλ σο ηελ πεξηνρή αιιαγήο/αλάπηπμεο κέζα ζην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο θάζεο. ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο πξνβιέπνληαη 4 βαζηθέο Φάζεηο αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο. Απηέο είλαη ε Φάζε 0 (Πξν-αλαγλσζηηθή), Φάζε 1 (Θεκειηαθή αλάγλσζε), Φάζε 2 (Οξζνγξαθηθή αλάγλσζε) θαη ε Φάζε 3 (Μνξθνγξαθηθή

74 74 αλάγλσζε). Οη αλαπηπμηαθέο θάζεηο ηνπ κνληέινπ ηνπ Seymour δηακνξθψλνληαη ζην ειιεληθφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα σο εμήο (Πφξπνδαο, 2002): Φάζε 0: Πξν-αλαγλσζηηθή Καηά ηε Φάζε 0 δελ εληνπίδνληαη ζηνηρεία αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο, σζηφζν, ηα παηδηά δείρλνπλ φηη έρνπλ θαηαθηήζεη νξηζκέλα ζηνηρεία θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Μάιηζηα, ηα επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη θαηά πνιχ πςειφηεξα απφ ηα αληίζηνηρα ησλ παηδηψλ πνπ καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ηελ αγγιηθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002). Ζ δηαθάλεηα αιιά θαη ε δνκή ησλ ζπιιαβψλ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαίλεηαη φηη επηηξέπνπλ ζηνπο λεαξνχο καζεηέο λα απνθηνχλ γξήγνξα δεμηφηεηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη κάιηζηα κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ, αθνινπζψληαο ηνλ Gombert (1992). ρεηηθέο κειέηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Porpodas, 1989, 1990) εληζρχνπλ ηελ πξναλαθεξζείζα άπνςε. Αμίδεη λα αλαθεξζεί ην γεγνλφο φηη ζε ζπγθξηηηθέο κειέηεο δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (Seymour et al., 2003) δηαπηζηψλεηαη φηη ε γλψζε ηεο θσλεκηθήο δνκήο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, ηδηαίηεξα ζηα ξερά αιθαβεηηθή ζπζηήκαηα (βι. Πφξπνδαο, 2002 γηα ζπδήηεζε). χκθσλα κε ην κνληέιν ηνπ Seymour, ε πξν-αλαγλσζηηθή θάζε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε κάζεζε ησλ αληηζηνηρηψλ γξακκάησλ-ήρσλ. Ζ γλψζε απηή ζεσξείηαη νπζηαζηηθφ πξναπαηηνχκελν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο ηθαλφηεηαο (Duncan & Seymour, 2000; Seymour, 2005). Παξά ην γεγνλφο φηη θάπνηα παηδηά καζαίλνπλ νξηζκέλα γξάκκαηα θαηά ηε θνίηεζή ηνπο ζην λεπηαγσγείν, ε πιήξεο κάζεζε ηνπ αιθάβεηνπ ζπλήζσο γίλεηαη ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ. Γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα, ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ κάιινλ ζα πξέπεη λα εληαρζεί ζηα πιαίζηα ηεο επφκελεο αλαπηπμηαθήο θάζεο (Πφξπνδαο, 2002).

75 75 Φάζε 1: Θεκειηαθή αλάγλσζε Ζ θάζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο πεξηιακβάλεη ηελ αλάπηπμε δχν δηαδηθαζηψλ. Ζ πξψηε αθνξά ζηε ινγνγξαθηθή αλάγλσζε, ε νπνία αμηνινγείηαη κε ηελ αλάγλσζε απιψλ ιέμεσλ ηνπ αξρηθνχ ιεμηινγίνπ ησλ παηδηψλ. Ζ επίδξαζε ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηε ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο έρεη επηρεηξεζεί λα εξκελεπζεί κε δηάθνξα κνληέια αλάγλσζεο. Καηά ηελ Frith (1985) νη ιέμεηο καζαίλνληαη σο μερσξηζηά νπηηθά ζρέδηα. Αλ δερζνχκε ηελ άπνςε απηή ηφηε γίλεηαη αληηιεπηφ φηη δε ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ επηδξάζεηο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ. H Ehri (1992) πξνηείλεη φηη ε αλάπηπμε ηεο νπηηθήο αλάγλσζεο (sight word reading) ζηεξίδεηαη ζηελ αιθαβεηηθή γλψζε θαη αμηνπνηεί ηηο ζρέζεηο γξακκάησλ θαη ήρσλ, άπνςε ζπκβαηή κε ηηο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ αλαγλσζηηθή ηαρχηεηα κεηαμχ απιψλ θαη πην ζχλζεησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ (Seymour et al., 2003). Ο Share (1995, ζ. 152) αλαθέξεη φηη ε γλψζε ηεο κεηαηξνπήο ησλ γξαθεκάησλ ζε θσλήκαηα απνηειεί έλα κεραληζκφ απηφ-εθπαίδεπζεο (self-teaching) πνπ «επηηξέπεη ζηνλ αλαγλώζηε λα απνθηήζεη ιεπηνκεξείο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηε γξήγνξε [θαη] απηόλνκε νπηηθή αλαγλώξηζε [ησλ ιέμεσλ]». Έηζη, έλαο αλαγλψζηεο ελφο ξερνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα δηαβάδεη γξεγνξφηεξα απφ θάπνηνλ πνπ ρεηξίδεηαη έλα βαζχ ζχζηεκα γξαθήο. «Παξφιν πνπ ε χπαξμε θαη ιεηηνπξγία ηνπ ινγνγξαθηθνχ ζηαδίνπ ε δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο έρεη επαλεηιεκκέλα επηβεβαησζεί γηα ηελ αλάγλσζε ηεο αγγιηθήο γιψζζαο, εληνχηνηο ε ιεηηνπξγία απηνχ ηνπ ζηαδίνπ δε θαίλεηαη λα είλαη αλαγθαία γηα ηελ αλάγλσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο» (Πφξπνδαο, 2002, ζ. 397). Ζ άπνςε απηή έρεη ηεθκεξησζεί επαξθψο (Porpodas, 2001) θαη ε πην πηζαλή εμήγεζε βξίζθεηαη ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Ζ αλαιπηηθνζπλζεηηθή κέζνδνο πνπ εθαξκφδεηαη ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα (αιιά θαη ζε

76 76 άιιεο ξερέο αιθαβεηηθέο γιψζζεο) ελδερνκέλσο λα σζεί ηα παηδηά ζηελ αμηνπνίεζε ηεο γλψζεο γηα ηε ζρέζε γξακκάησλ-ήρσλ (letter-sound knowledge). Ζ δεχηεξε δηαδηθαζία αλαθέξεηαη ζηελ αιθαβεηηθή αλάγλσζε, ηε ζεηξηαθή δειαδή απνθσδηθνπνίεζε ησλ γξακκάησλ θαη ηελ αληηζηνίρηζή ηνπο κε θάπνην θψλεκα, ε νπνία αμηνινγείηαη κε ηελ αλάγλσζε απιψλ ςεπδνιέμεσλ. Δίλαη δπλαηφ λα πξνζδηνξηζηνχλ δχν ζεσξεηηθέο πηζαλφηεηεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο (Seymour, 2005). χκθσλα κε ηελ πξψηε, ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ έλα κεραληζκφ ζεηξηαθήο κεηαηξνπήο ησλ γξακκάησλ ζε ήρνπο θαη ην ζπλδπαζκφ φισλ απηψλ γηα ηελ παξαγσγή ηεο απάληεζεο (αλάγλσζε). Ζ αιθαβεηηθή αλάγλσζε ινηπφλ είλαη κηα αθξηβήο (ζεηξηαθή) δηαδηθαζία θαη έηζη ζα ήηαλ αλακελφκελν λα κελ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε ζηελ αλάπηπμε απηνχ ηνπ κεραληζκνχ κεηαμχ ησλ γισζζψλ. Μία δεχηεξε πηζαλφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ πνιππινθφηεηα ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ γξαθήο, ε νπνία επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε απηνχ ηνπ κεραληζκνχ. Δάλ απνδερζνχκε απηή ηελ άπνςε, ηφηε ινγηθά ζα αλακέλνπκε δηαθνξνπνηήζεηο απφ γιψζζα ζε γιψζζα ζηελ θαηάθηεζε απιψλ δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο. ηε κειέηε ηνπ Seymour θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (2003) δηαπηζηψζεθε φηη ηζρχεη ε δεχηεξε πεξίπησζε, αθνχ θαηεγξάθεζαλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε ςεπδνιέμεσλ κεηαμχ ησλ γισζζψλ πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο ζπιιαβηθέο δνκέο. Ζ γλψζε ησλ παηδηψλ γηα ηα νλφκαηα ησλ γξακκάησλ αζθεί ζπρλά επίδξαζε θαη ζηηο πξνζπάζεηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Treiman & Tincoff, 1997), φπνπ πξνζπαζνχλ λα αλαπαξαζηήζνπλ έλα θψλεκα ρξεζηκνπνηψληαο ην φλνκα ελφο γξάκκαηνο θαη φρη ηνλ ήρν ηνπ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζπιιαβίδνπλ ηε ιέμε «κήιν» σο «κιν», φπνπ ην γξάκκα «κ» αλαπαξηζηά ην φλνκα ηνπ γξάκκαηνο θαη φρη ηνλ ήρν ηνπ. Απηή ε δπζθνιία, φπσο εμεγνχλ νη Treiman θαη Tincoff (1997), είλαη πεξηνξηζκέλε κφλν ζηα θσλήεληα θαη φρη ζηα ζχκθσλα.

77 77 Φάζε 2: Οξζνγξαθηθή αλάγλσζε Ζ θάζε ηεο νξζνγξαθηθήο αλάγλσζεο ζεσξείηαη σο έλα πιαίζην αλαπαξάζηαζεο ησλ νξζνγξαθηθψλ δνκψλ γηα ηηο κνλνζχιιαβεο ιέμεηο (Seymour, 2005), άπνςε ε νπνία ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δηαδηθαζία εζσηεξηθνπνίεζεο (process of internalization) ηεο νξζνγξαθηθήο γλψζεο πνπ πξνηείλεηαη απφ ηε ζπλδεηηζηηθή ζεσξία (Seidenberg & McClelland, 1989; Plaut et al., 1996). Ζ νξζνγξαθηθή αλάγλσζε αμηνινγείηαη κε ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ κέζεο ή ρακειήο ζπρλφηεηαο θαη ησλ αληίζηνηρσλ ςεπδνιέμεσλ. Ζ απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ ζηεξίδεηαη ινηπφλ ζηελ αμηνπνίεζε δνκεκέλσλ νξζνγξαθηθψλ ζπλφισλ, φπσο είλαη ε ζπιιαβή, θαη ηα νπνία απνηεινχλ ηηο κνλάδεο αλάγλσζεο (Πφξπνδαο, 2002, ζ. 358; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997). πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη, ζηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθή γιψζζαο ε θχζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο απνδπλακψλεη ηελ ππφζεζε φηη ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ απνηεινχλ νξζνγξαθηθέο κνλάδεο, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ αγγιηθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002). Σν ζπκπέξαζκα απηφ πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή γιψζζα δελ πεξηιακβάλεη πνιιέο κνλνζχιιαβεο ιέμεηο. Δπηπιένλ, νη ζπιιαβέο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ραξαθηεξίδνληαη σο κάιινλ αλνηθηέο, ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο. Φάζε 3: Μνξθνγξαθηθή αλάγλσζε Ζ ηειεπηαία αλαπηπμηαθή θάζε ηνπ κνληέινπ ηνπ Seymour νλνκάδεηαη κνξθνγξαθηθή αλάγλσζε. Σα παηδηά ζηε θάζε απηή ζπλδπάδνπλ γισζζηθέο κνλάδεο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο (syllable-sized segments) γηα ην ζρεκαηηζκφ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ (Seymour, 2005). Ζ δνκή ηεο κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο δελ είλαη ζπγθεθξηκέλε. Δίλαη πηζαλφ λα πεξηιακβάλεη δνκέο γηα νιφθιεξεο ιέμεηο, γηα ζπλδπαζκφ ζπιιαβψλ ή ζπλδπαζκφ κνξθεκάησλ. Σν ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη ν ηξφπνο πνπ ην νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα θάζε γιψζζαο αλαπαξηζηά ιεμηθά θαη κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά επδηάθξηηα απφ ηα θσλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά (Seymour, 2005). Γηα ηα ξερά

78 78 αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα θαίλεηαη φηη νη δνκέο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο είλαη επαξθείο γισζζηθέο κνλάδεο γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο (Πφξπνδαο, 2002; Seymour, 2005).

79 79 Κεθάιαην 2 ν Παξάγνληεο πνπ επηδξνύλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ην πξψην κέξνο απηήο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάζηεθαλ νη θπξηφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζεσξεηηθψλ κνληέισλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πξνθχπηνπλ δχν βαζηθνί παξάγνληεο ππεχζπλνη γηα ηηο δηαθνξέο (αηνκηθέο ή αλαπηπμηαθέο) πνπ παξαηεξνχληαη ζηνπο αξράξηνπο αλαγλψζηεο. Ο πξψηνο αθνξά ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία, ηελ ηθαλφηεηα δειαδή ηνπ ρξήζηε ηεο γιψζζαο λα αληηιακβάλεηαη ηελ αθεξεκέλε θσλνινγηθή δνκή ησλ ιέμεσλ. Δπεηδή ηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο αλαπαξηζηνχλ θσλνινγηθέο κνλάδεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζα πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ (απφ ην ρξήζηε απηήο ηεο γιψζζαο) φηη νη πξνθνξηθέο ιέμεηο απνηεινχληαη απφ μερσξηζηά θσλήκαηα. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αλαθέξεηαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε, ηελ ηθαλφηεηα δειαδή ηνπ αλαγλψζηε λα θαηαλνήζεη φηη νη γξαπηέο ιέμεηο απαξηίδνληαη απφ γξάκκαηα ηα νπνία αληηζηνηρνχλ ζε θσλήκαηα ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Θα πξέπεη ινηπφλ λα αληηζηνηρίζεη ηηο κνλάδεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζηα θσλήκαηα, λα ηα ζπλδπάζεη θαη ηέινο λα παξάγεη ηε ιέμε Φσλνινγηθέο ηθαλόηεηεο Ζ ζεκαζία ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο έρεη επηζεκαλζεί απφ κεγάιν αξηζκφ εξεπλψλ (Wagner et al., 1994; Gathercole, Willis & Baddeley, 1991; Stanovich, 1986; Wagner & Torgesen, 1987; Wagner et al., 1997; Wimmer, 1993; Jorm et al., 1984). Μνινλφηη έρεη πξνζδηνξηζηεί ε αηηηψδεο θαη ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο) θαη ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ, νη ζεσξεηηθνί δελ κπνξνχλ ζαθψο λα δειψζνπλ πνηεο γλσζηηθέο δεμηφηεηεο ζπζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ

80 80 απφθηεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Wagner & Torgesen, 1987; Wagner et al., 1994). Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηφ ην κέγεζνο ηεο ζπκβνιήο ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, ζα πξέπεη λα αληηιεθζνχκε ηε ζρέζε ηνπο κε ηηο αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο. Δίλαη θαιά ηεθκεξησκέλν ζηε βηβιηνγξαθία φηη ηα πξνβιήκαηα ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ. Ζ αδπλακία δηάθξηζεο ησλ θζφγγσλ θαζψο θαη δπζθνιίεο ζηελ αλαγλψξηζε θαη απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ νδεγνχλ ζε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή ππνεπίδνζε (Bruck & Treiman, 1990; Stanovich, 1986, 1988; Manis et al., 2000). Οη δπζθνιίεο απηέο, φπσο αλαθέξνπλ ζρεηηθέο κειέηεο, απεηθνλίδνπλ πξνβιήκαηα ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία (Stanovich, 1988; Wagner & Torgesen, 1987; Perfetti, 1992; Rack et al., 1992; Share, 1995). Οη Share (1995) θαη Stanovich (1988), παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζεσξνχλ φηη νη δπζθνιίεο ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία απνηξέπνπλ έλα παηδί απφ ηε κάζεζε, κέζσ ηεο έθζεζεο ζηo γξαπηφ ιφγν, νξζνγξαθηθψλ θαη ιεμηθψλ (word-specific) θαλφλσλ. ηαλ ρξεζηκνπνηνχκε ηνλ φξν «θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο» αλαθεξφκαζηε ζηελ επαηζζεζία θάπνηνπ ζηα αθνπζηηθά ζηνηρεία κηαο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη ηεο δπλαηφηεηάο ηνπ λα ρεηξηζηεί απηά ηα ζηνηρεία (De Jong & Van der Leij, 1999). Δπνκέλσο, ε «θσλνινγηθή επεμεξγαζία αλαθέξεηαη ζηε ρξήζε ησλ θσλνινγηθώλ πιεξνθνξηώλ, εηδηθά ηεο αθνπζηηθήο δνκήο ηεο πξνθνξηθήο γιώζζαο θάπνηνπ, [θαη] ζηελ επεμεξγαζία γξαπηώλ θαη πξνθνξηθώλ πιεξνθνξηώλ» (Wagner et al., 1993, ζ. 83). Έλα θξίζηκν δήηεκα, πνπ πξνθχπηεη ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία, ζρεηηθά κε ηηο ηθαλφηεηεο θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο θαη ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο (θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο), αθνξά ζην εξψηεκα εάλ νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο είλαη ην άζξνηζκα δηαθνξεηηθψλ ζρεηηθψλ (γισζζηθψλ) ηθαλνηήησλ ή δηακνξθψλνπλ έλα νκνηφκνξθν

81 81 γλψξηζκα (De Jong & Van der Leij, 1999). Οξηζκέλνη εξεπλεηέο (Wagner & Torgesen, 1987; Wimmer, 1993; Wagner et al., ; Allyn & Burt, 1998) πξνηείλνπλ φηη ε θσλνινγηθή επεμεξγαζία κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ηελ νινθιήξσζε κηαο ηξηζδηάζηαηεο δνκήο, ηελ νπνία απνηεινχλ ε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε, ε αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθώλ θσδίθσλ από ηε καθξνπξόζεζκε κλήκε θαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε. α) Ζ θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε αθνξά ζηελ θσδηθνπνίεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζε έλα ζχζηεκα αλαπαξάζηαζεο αθνπζηηθήο βάζεο θαη ηελ πξνζσξηλή απνζήθεπζε ησλ γισζζηθψλ πιεξνθνξηψλ ζηε κλήκε εξγαζίαο. Γηαθξίλεηαη ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο ιεμηθήο πξφζβαζεο, ηελ πξφζβαζε δειαδή κηαο ιεμηθήο αλαπαξάζηαζεο ζην λνεηηθφ ιεμηθφ ρξεζηκνπνηψληαο θψδηθεο αθνπζηηθήο βάζεο θαη ηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ζηε κλήκε εξγαζίαο (ΜΔ) πνπ επηηξέπεη ζηηο πιεξνθνξίεο λα δηαηεξεζνχλ απνηειεζκαηηθά ζ απηή, πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζεί ε πεξαηηέξσ επεμεξγαζία. Ζ απνδνηηθή θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε ζηε κλήκε εξγαζίαο επηηξέπεη ζε θάπνηνλ λα ρεηξηζηεί ηηο αθνπζηηθέο πιεξνθνξίεο ρξεζηκνπνηψληαο ην ζσζηφ ζχλνιν θσλεκάησλ (ελφο εξεζίζκαηνο) θαη, επηπξνζζέησο, ηνπ παξέρεη ην κέγηζην αξηζκφ γλσζηηθψλ πφξσλ γηα λα εθηειέζεη κηα ζπγθεθξηκέλε γισζζηθή άζθεζε. β) Ζ αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθψλ θσδίθσλ απφ ηε καθξνπξφζεζκε κλήκε αλαθέξεηαη ζηε δπλαηφηεηα λα αλαθηεζνχλ ηα νλφκαηα ησλ γξακκάησλ ή ησλ κνξθεκάησλ απφ ηε καθξνπξφζεζκε κλήκε. Καηά ζπλέπεηα, θάπνηνο πνπ βιέπεη κηα ιέμε πξέπεη λα αλαθηήζεη ηηο πξνθνξέο ησλ γξακκάησλ ή ηνπ ζπλδπαζκνχ γξακκάησλ θαζψο θαη ηηο πξνθνξέο ησλ ιέμεσλ (θσλνινγηθή ηαπηφηεηα). Ζ απνθσδηθνπνίεζε είλαη βαζηζκέλε ζηελ πξναλαθεξζείζα δπλαηφηεηα. 2 Οη Wagner θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1993) παξνπζηάδνπλ έλα κνληέιν ηεο δνκήο ησλ θσλνινγηθψλ δπλαηνηήησλ επεμεξγαζίαο (ζ.98).

82 82 γ) Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε, ηέινο, αθνξά ζηε γλψζε (επίγλσζε) πνπ έρεη θάπνηνο γηα ηελ αθνπζηηθή δνκή ηεο γιψζζαο ηνπ (Mattingly, 1972) θαη κπνξεί λα δηαηξεζεί πεξαηηέξσ ζηε θσλνινγηθή ζύλζεζε (είλαη ε δπλαηφηεηα λα ζπλδπαζηεί κηα αθνινπζία θσλεκάησλ γηα ην ζρεκαηηζκφ κηαο ιέμεο), θαη ηε θσλνινγηθή αλάιπζε (είλαη ε δπλαηφηεηα λα δηαρσξηζηνχλ νη ιέμεηο ζηα ζπλζεηηθά ηνπο θσλήκαηα). Απηνί νη ηξεηο παξάγνληεο είλαη αλεμάξηεηνη ν έλαο απφ ηνλ άιιν ζε ζρέζε κε ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλάγλσζε. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε θαη ε ιεθηηθή κλήκε εξγαζίαο (verbal working memory), παξαδείγκαηνο ράξηλ, βξέζεθαλ λα έρνπλ αλεμάξηεηεο ζπλεηζθνξέο ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε (Hansen & Bowey, 1994; Rohl & Pratt, 1995). Έλα δεχηεξν θξίζηκν δήηεκα αθνξά ζηελ ζρέζε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο αιιά θαη ην βαζκφ επίδξαζεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο αιθαβεηηθήο γιψζζαο ζηελ νπνία εθαξκφδεηαη (De Jong & Van der Leij, 1999). Καηά ζπλέπεηα, δηαθνξεηηθέο θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο είλαη ζεκαληηθέο ζε έλα ξερφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο (π.ρ. ειιεληθά, γεξκαληθά, ηηαιηθά), φπνπ νη γξαθεκηθέο-θσλεκηθέο αληηζηνηρίεο είλαη ζρεηηθά ζπλεπείο, ελψ άιιεο θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξν απαξαίηεηεο ζε έλα βαζχ ζχζηεκα γξαθήο (π.ρ. αγγιηθά, γαιιηθά) (Wimmer, 1993) Η αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθώλ ηθαλνηήησλ. Ζ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ είλαη έλα δήηεκα πνπ αθφκε θαη ζήκεξα δηαθνξνπνηεί ηηο απφςεηο ησλ εξεπλεηψλ. Οη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηελ αλάγλσζε εμαξηψληαη «... από ηε ζπγθεθξηκέλε θάζε ηεο θσλνινγηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο» (De Jong & Van der Leij, 1999, ζ. 450). Άξα, θάπνηεο θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο κπνξνχλ λα πξνβιέςνπλ ηελ πξψηκε αλαγλσζηηθή επίδνζε, ελψ άιιεο ζπκβάιινπλ ζε επφκελεο θάζεηο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Σν βαζηθφ εξψηεκα εδψ είλαη εάλ νη

83 83 θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο απνηεινχλ πξφδξνκν ή ππνπξντφλ ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο (Treiman & Zukowski, 1996), δήηεκα πνπ έρεη εγείξεη κεγάιε ζπδήηεζε κεηαμχ ησλ κειεηεηψλ (βι. MacDonald & Cornwall, 1995 γηα κηα ζπλνπηηθή αλαζθφπεζε). Δπηπιένλ, είλαη ππφ ακθηζβήηεζε εάλ νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο θαη ε αλαγλσζηηθή επίδνζε δηαθνξνπνηνχληαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Έρνπλ αλαπηπρζεί ηξεηο ηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο ζρέζεο ηνπο κε ηελ αλαγλσζηηθή θαη νξζνγξαθηθή επίδνζε (Wagner et al., 1994; Wagner & Torgesen, 1987; Wagner et al., 1997). Ζ πξψηε αλαθέξεη φηη «ε ζρέζε κεηαμχ ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ θαη ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο δελ αιιάδεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο» (De Jong & Van der Leij, 1999, ζ. 452). Δπνκέλσο, ε αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο πξνεγείηαη ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο (Jorm & Share, 1983; Wagner & Torgesen, 1987). Ο Johnston θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1996) εθθξάδνπλ ηελ ίδηα άπνςε, ππνζηεξίδνληαο φηη ε θσλεκηθή επίγλσζε (phonemic awareness) κπνξεί λα αλαπηπρζεί πξηλ απφ ηε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο. Αο ρξεζηκνπνηήζνπκε, γηα παξάδεηγκα, ηηο ιέμεηο «παο» θαη «καο». Καη νη δχν απηέο ιέμεηο κπνξνχλ λα δηαβαζηνχλ ή λα γξαθνχλ εάλ θάπνηνο γλσξίδεη φηη αξρίδνπλ κε έλαλ δηαθνξεηηθφ ήρν (γξάκκα) αιιά κνηξάδνληαη έλα θνηλφ κφξθεκα («αο»). Σα ζηνηρεία γηα ηε ζπγθεθξηκέλε άπνςε πξνέξρνληαη απφ κειέηεο παηδηψλ πνπ θνηηνχλ ζην λεπηαγσγείν. Ζ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ επηηξέπεη ή δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (Wagner & Torgesen, 1987). Ζ δεχηεξε ζεσξία ππνζηεξίδεη αθξηβψο ην αληίζεην. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 ν Bruce (1964, ζην Underwood & Batt, 1996) πξφηεηλε φηη νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο δελ πξνεγνχληαη ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο (βι. επίζεο Snowling, 1994). ηα πεηξάκαηά ηνπ, ε επίδνζε κηθξψλ παηδηψλ (ειηθίαο 5 πεξίπνπ εηψλ) ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο παξνπζίαζε ρακειά πνζνζηά, έλαληη ηεο επίδνζεο κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία παηδηψλ. ηνηρεία γηα

84 84 ηελ άπνςε φηη ε αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ είλαη κηα ζπλέπεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο πξνέξρνληαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο θαη απφ ηηο ζπγθξηηηθέο κειέηεο ζε αλαιθάβεηνπο ελειίθνπο, ζε ινγνγξαθηθέο θαη αιθαβεηηθέο νκάδεο, θαζψο θαη ζε κειέηεο κε κηθξά θαη κεγαιχηεξα παηδηά (Goswami & Bryant, 1990; Morais, 1991; Morais et al., 1979). Ο Morais θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, γηα παξάδεηγκα, κειέηεζαλ δχν νκάδεο αλζξψπσλ, νη νπνίεο δελ θνίηεζαλ ζην ζρνιείν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παηδηθήο ηνπο ειηθίαο. Σα ππνθείκελα ζε κηα απφ απηέο ηηο νκάδεο είραλ ιάβεη βαζηθή εθπαίδεπζε σο ελήιηθνη, ε νπνία παξψζεζε (induced) ηηο θσλνινγηθέο δεμηφηεηέο ηνπο, ελψ ε δεχηεξε νκάδα (αλαιθάβεηε) είρε δπζθνιίεο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ήρσλ πνπ ζπλζέηνπλ κηα κεκνλσκέλε ιέμε (Morais et al., 1979). Tα επξήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο κπνξνχλ λα εκθαληζηνχλ ιφγσ ηεο απφθηεζεο δεμηνηήησλ πνπ απνξξένπλ απφ ηε βαζηθή εθπαίδεπζε (βι. επίζεο Underwood & Batt, 1996; Bryant, 1990; MacDonald & Cornwall, 1995; Bruck, 1992). Ζ ίδηα άπνςε έρεη πηνζεηεζεί απφ ηνπο Bus θαη Ijzendoorm (1999), νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ φηη «... ε θσλνινγηθή επίγλσζε πξέπεη λα ζεσξεζεί σο αηηηώδεο παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο» (ζ. 411). Ζ ηξίηε άπνςε ππνζηεξίδεη φηη νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο θαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο κνηξάδνληαη κηα ακνηβαία αηηηψδε ζρέζε (Goswani & Bryant, 1990; Perfetti et al., 1987, ζην De Jong & Van der Leij, 1999; Stanovich, 1986; Wagner et al., 1994). Ζ άπνςε απηή δελ είλαη απιά κηα «ζπκβηβαζηηθή» ζεψξεζε ησλ δχν πξναλαθεξζεηζψλ ηάζεσλ. Γειψλεη φηη ε πξψηκε επίγλσζε ηεο αθνπζηηθήο δνκήο κηαο γιψζζαο δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο, ελψ ε επαθφινπζε αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο δηεπθνιχλεη ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ (Stanovich, 1986; Perfetti et al., 1987).

85 85 Τπφ απηφ ην πξίζκα, νξηζκέλεο πηπρέο ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ θαίλεηαη λα πξνεγνχληαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ελψ άιιεο έξρνληαη σο ζπλέπεηα ηεο κάζεζήο ηεο, έλλνηα πνπ ζπλδέεηαη έληνλα κε ηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηελ αλάγλσζε. Ο Perfetti θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1987), παξαδείγκαηνο ράξηλ, δειψλνπλ φηη ε θσλνινγηθή αλάιπζε είλαη κηα ζπλέπεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ελψ ε θσλνινγηθή ζχλζεζε πξνεγείηαη απηήο. Σέινο, νη De Jong θαη Van der Leij ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο (εηδηθά ε θσλνινγηθή επίγλσζε) θαη ε αλάγλσζε αλαπηχζζνληαη ηαπηφρξνλα θαη «... θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, νη αηνκηθέο δηαθνξέο ηόζν ζηελ αλάγλσζε όζν θαη ζηηο θσλνινγηθέο ηθαλόηεηεο εμηζώλνληαη» (De Jong & Van der Leij, 1999, ζ. 472). Ζ ζρέζε κεηαμχ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηέζζεξηο πηζαλέο κνξθέο. πσο πξνηείλεη ε Ehri (1979), νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο κπνξνχλ λα είλαη κηα πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάγλσζε, ή έλαο βνεζφο γηα ηελ αλάγλσζε, ή κηα ζπλέπεηα ηεο εθκάζεζήο ηεο ή ηειηθά έλα απιφ ζπζηαηηθφ ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο. Οη δηαρξνληθέο κειέηεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Πφξπνδαο θαη ζπλεξγάηεο, 1991; Nikolopoulos & Porpodas, 2001, αλαθέξνληαη ζην Πφξπνδαο, 2002) παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Φαίλεηαη δε φηη ε επίγλσζε γηα ηε θσλνινγηθή δνκή ηεο γιψζζαο κπνξεί «λα απνθηεζεί κε ζπζηεκαηηθή εμάζθεζε θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία» (Πφξπνδαο, 2002). Έλα εμίζνπ ζεκαληηθφ ζηνηρείν αθνξά ζην γεγνλφο φηη ε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (βι. Πφξπνδαο, 2002 γηα ζπδήηεζε) Φσλνινγηθή επίγλσζε Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε είλαη κάιινλ ην ζπζηαηηθφ ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ έρεη ιάβεη ηελ πεξηζζφηεξε πξνζνρή απφ ηνπο εξεπλεηέο (Metsala, 1999). Αλαπηχζζεηαη

86 86 πεξίπνπ ηελ ρξνληθή πεξίνδν θαηά ηελ νπνία ηα παηδηά αξρίδνπλ ηε βαζηθή εθπαίδεπζε (Liberman et al., 1974; Calfee, Chapman & Venezky, 1972) θαη πεξηιακβάλεη δχν πηπρέο. χκθσλα κε ηνλ Wagner θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ (1993; δείηε επίζεο Goulandris, 1994) κπνξεί λα ρσξηζζεί ζηε Φσλνινγηθή Σύλζεζε (είλαη ε δπλαηφηεηα λα ζπλδπαζηνχλ νη ήρνη ζε ιέμεηο) θαη ηε Φσλνινγηθή Αλάιπζε (είλαη ε δπλαηφηεηα θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζε ήρνπο). Οη δεμηφηεηεο ηεο θσλνινγηθήο αλάιπζεο (θαηάηκεζε θαη ζπλδπαζκφο ησλ ήρσλ κέζα ζηηο ιέμεηο) ζεσξνχληαη φηη απεηθνλίδνπλ ηε δπλαηφηεηα ησλ κηθξψλ παηδηψλ λα κάζνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ήρσλ θαη ζπκβφισλ. Ζ αλαγλψξηζε θαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή κηαο ιέμεο ζπζρεηίδνληαη άκεζα κε απηή ηε δπλαηφηεηα (Cornwall, 1992; Hansen & Bowey, 1994). Ζ ρξήζε ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο είλαη κηα απαηηεηηθή γλσζηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία πξνυπνζέηεη ηελ επίθιεζε δηαθνξεηηθψλ εηδψλ γλψζεσλ. Απνηειεί θνηλή πεπνίζεζε κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ, φηη ε γλψζε ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο απφ ηα παηδηά είλαη έλαο βαζηθφο παξάγνληαο ζηελ απφθηεζε ηεο γξαπηήο γιψζζαο ηνπο (Treiman, 1992; Brown & Ellis, 1994; Rohl & Pratt, 1995). Έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί δηάθνξεο κειέηεο ζηνρεχνληαο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη ηεο δνκήο ηεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Απηέο έρνπλ δείμεη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο ζε κηα αιθαβεηηθή γιψζζα επεθηείλεη ηε θσλνινγηθή επίγλσζε (Goulandris, 1994). ε κηα πξνζπάζεηα λα απνζαθεληζηεί ε έλλνηα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζα παξνπζηαζζνχλ ηξεηο νξηζκνί πνπ ζεσξείηαη φηη πεξηγξάθνπλ επαξθψο ηνλ φξν «θσλνινγηθή επίγλσζε». χκθσλα κε ηνλ πξψην νξηζκφ, ε θσλνινγηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη σο ηε δηάθξηζε κεηαμχ κηαο γισζζηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη «... ηελ επίγλσζε ηνπ νκηιεηή-αθξναηή απηήο ηεο [γισζζηθήο] δξαζηεξηόηεηαο» (Mattingly, 1972, ζ. 138). Ζ εξκελεία ηνπ φξνπ «θσλνινγηθή επίγλσζε» απφ ηνλ Mattingly είλαη βαζηζκέλε ζηελ ειινρεχνπζα ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γιψζζαο. Ο δεχηεξνο νξηζκφο επηζεκαίλεη φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε «... είλαη ε

87 87 ηθαλόηεηα απεηθόληζεο θαη ρεηξηζκνύ ηεο αθνπζηηθήο δνκήο ησλ ιέμεσλ, ε νπνία αμηνινγείηαη κε αζθήζεηο πνπ θπκαίλνληαη από ηελ απόθαζε εάλ έρεη ή όρη ηνπο ίδηνπο αξρηθνύο ήρνπο (θσλήκαηα) έσο ηελ αθαίξεζε ησλ θσλεκάησλ από ηηο ιέμεηο θαη ηεο απόθαζεο ηνπ ηη απνκέλεη 3» (Ellis, 1993, ζ. 76). Σέινο, ε θσλνινγηθή επίγλσζε ζεσξείηαη σο ε «... δπλαηόηεηα λα πξνζδηνξηζηεί θαη λα ρεηξηζηεί ην θζνγγηθό επίπεδν αληηπξνζώπεπζεο ζηελ νκηιία» (Manis et al., 1996, ζ. 165). πσο πξνθχπηεη, ε θσλνινγηθή επίγλσζε είλαη, γεληθά, ε επαηζζεζία ρεηξηζκνχ ησλ αθνπζηηθψλερεηηθψλ ηκεκάησλ κηαο γιψζζαο Δπίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο χκθσλα κε ηε γεληθή γισζζηθή άπνςε, ε θσλνινγηθή επίγλσζε κπνξεί λα δηαηξεζεί ζε ηξεηο πηζαλέο κνξθέο (Goswami & Bryant, 1990; Bruck, 1992; Underwood & Batt, 1996; δεο Adams 4, 1990; Stahl & Murray γηα κηα δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε). Ζ ηεξαξρηθή άπνςε πξνυπνζέηεη κηα πεξαηηέξσ δηάθξηζε. Δκθαλίδεηαη κέζα ζηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ (rime units). Απηά πεξηέρνπλ ηνλ ππξήλα θσλήεληνο (ή peak) θαη ηελ έμνδν (ή coda). Ο ππξήλαο θσλήεληνο, είλαη ην θψλεκα /a/ ζηε ιέμε «ζηίγκα», ελψ ν ήρνο /g/ ζρεκαηίδεη ηελ έμνδν (coda). Μηα πεξίιεςε ηεο ηεξαξρηθήο άπνςεο δίλεηαη ζην Σρήκα π.ρ. ηη απνκέλεη εάλ αθαηξεζεί ην /s/ απφ ηε ιέμε «ζηάβινο». 4 Ο Adams (1990) αλαγλψξηζε 5 δηαθνξεηηθά αλαπηπμηαθά επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Απηά είλαη ε επαηζζεζία ζηνλ έκκεηξν ιφγν, ε αλίρλεπζε θαη ζχγθξηζε ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ, ν ζπλδπαζκφο θαη δηαρσξηζκφο ησλ ζπιιαβψλ, ε κέηξεζε θσλεκάησλ θαη ν ρεηξηζκφο θσλήκαηνο (πξνζζήθε, δηαγξαθή ή κεηαθίλεζε θσλεκάησλ ζε κηα ιέμε). 5 Οη Stahl θαη Murray (1994) πξνηείλνπλ φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε αλαπηχζζεηαη ζε πέληε ζηάδηα δπζθνιίαο, ηα νπνία ζπζρεηίδνληαη κε ηε γισζζηθή πνιππινθφηεηα (δεο θαη Adams, 1990).

88 88 Μόπθημα "ζηίγμα" Σςλλαβή /ζηιγ/ /μα/ Δνδοζςλλαβικέρ μονάδερ /ζη/ /ιγ/ /μ/ /α/ Απσικό ημήμα ζςλλαβήρ Τελικό ημήμα ζςλλαβήρ Απσικό ημήμα ζςλλαβήρ Τελικό ημήμα ζςλλαβήρ /ι/ peak /γ/ coda Φωνήμαηα /ζ/ /η/ /ι/ /γ/ /μ/ /α/ Πεγή: Treiman, R. (1992), ζ. 66. Σρήκα 2.1. Μεηαγξαθή ηεο ηεξαξρηθήο δηάθξηζεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα Δπίγλσζε ησλ ζπιιαβώλ Ζ επίγλσζε ησλ ζπιιαβψλ απνηειεί ην πξψην επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη αθνξά ζηελ ηθαλφηεηα θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηηο ηδξπηηθέο ζπιιαβέο ηνπο. Οη πξψηεο κειέηεο ηεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο (Liberman et al., 1974) ππνζέηνπλ φηη ζηα κηθξά παηδηά, αθφκε θαη απφ ηα πξνζρνιηθά έηε ηνπο, είζαη δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ ζηνηρεία ζπιιαβηθήο επίγλσζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, κπνξνχλ εχθνια λα ζπάζνπλ κηα ιέμε ζηηο ηδξπηηθέο ζπιιαβέο ηεο, αιιά αληίζεηα δελ κπνξνχλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζηα θσλήκαηα κηαο ιέμεο (Treiman, 1992; Bruck, 1992; βι. επίζεο Bertelson & de Gelder, 1989). Ζ επίγλσζε ησλ ζπιιαβψλ ζεσξείηαη ην πξψην βήκα ζηελ αλαπηπμηαθή αθνινπζία ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο πνπ εκθαλίδεηαη πνιχ πξνηνχ αξρίζνπλ ηα παηδηά λα παξαθνινπζνχλ ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ζην ζρνιείν (Treiman & Zukowski, 1996; Treiman, 1994; Treiman, 1992).

89 89 ηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία νη ζπιιαβέο δε ζεσξνχληαη πιένλ σο κηα γξακκηθή ζεηξά θσλεκάησλ, αιιά κάιινλ σο γισζζηθή κνλάδα κε εζσηεξηθή δνκή, ε νπνία απνηειεί ην βαζηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Οξηζκέλνη κάιηζηα πξνηείλνπλ φηη απηφ πνπ επεξεάδεη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο κηαο ζπιιαβήο είλαη ε δνκή ηεο ζπιιαβήο, παξά ε ζπιιαβή απηή θαζ απηή. Χο δνκή ζεσξείηαη ε αθνινπζία πκθψλνπ-φσλήεληνο-πκθψλνπ (-Φ-), ην κήθνο θαη ε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα, ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ζπιιαβηθή επίγλσζε θαη ηελ αλάπηπμή ηεο (Treiman & Zukowski, 1996). Ζ Treiman (1985, 1992) ππνζηήξημε φηη ηα παηδηά κπνξνχζαλ λα δηαρσξίζνπλ επθνιφηεξα ηηο ιέμεηο ζηα ηδξπηηθά θσλήκαηά ηνπο φηαλ νη ιέμεηο είραλ δνκή ηνπ ηχπνπ -Φ-, παξά φηαλ είραλ δνκή ηνπ ηχπνπ --Φ. ε ζπκθσλία κε απηή ηελ άπνςε είλαη θαη ε κειέηε ησλ Bruck θαη Treiman (1990), πνπ απνθάιπςε φηη απηφ πνπ είλαη κεγάιεο ζπνπδαηφηεηαο ζηηο αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη ε δνκή ηεο ζπιιαβήο. Καηά ζπλέπεηα, ε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ελφο θσλήκαηνο ζε κηα πξνθνξηθή ιέμε επεξεάδεηαη απφ ηε γισζζηθή ηεο δνκή. Σα αξρηθά ηκήκαηα (onset) πνπ εκθαλίδνπλ ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα ηνπ ηχπνπ --Φ, παξαδείγκαηνο ράξηλ, είλαη πην δχζθνιν λα αλαγλσξηζηνχλ απφ ηηο δνκέο ηνπ ηχπνπ -Φ- ή Φ--Φ. Απηή ε δπζθνιία πξνθχπηεη φηαλ έλα παηδί θαιείηαη λα αλαπαξαζηήζεη κηα δνκή ηνπ ηχπνπ --Φ ζηελ νξζνγξαθία. πλήζσο ην δεχηεξν ζχκθσλν παξαιείπεηαη (Bruck & Treiman, 1990). Σα παηδηά, γηα παξάδεηγκα, απνηπγράλνπλ λα ζπιιαβίζνπλ ην /l/ ζε έλα αξρηθφ ηκήκα (onset) /vli/, επεηδή ην /l/ είλαη ην δεχηεξν θψλεκα ηνπ δεχηεξνπ ζπκθψλνπ ζε κηα δνκή ηνπ ηχπνπ --Φ. ε ζρέζε κε ηα ηεζη θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ηε ζπιιαβηθή δνκή, νη ίδηνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη είλαη «... δπζθνιφηεξν γηα ηα παηδηά λα αλαγλσξίζνπλ ην δεχηεξν ζχκθσλν ελφο ζπκπιέγκαηνο αξρηθνχ ηκήκαηνο (onset) απφ φηη ην πξψην ήηαλ επθνιφηεξν λα δηαγξάςνπλ ην δεχηεξν ζχκθσλν ελφο ζπκπιέγκαηνο απφ φηη ην πξψην» (Bruck & Treiman, 1990, ζ. 172). Καηά ζπλέπεηα, φληαο δχζθνιν λα έρεη θάπνηνο πξφζβαζε ζην δεχηεξν θψλεκα

90 90 ελφο ζπκπιέγκαηνο αξρηθνχ ηκήκαηνο (π.ρ. --Φ) ζπκβαίλεη ζπρλά λα παξαιείπεηαη ζηελ νξζνγξαθία ην δεχηεξν ζχκθσλν. Δμίζνπ ζπνπδαίαο ζεκαζίαο γηα ηελ ηθαλφηεηα ζπιιαβηθήο πξφζβαζεο είλαη θαη ε ζέζε ησλ θσλεκάησλ κέζα ζηε ζπιιαβή (Treiman et al., 1993). Οη κειέηεο, ζε απηφ ην επίπεδν, έρνπλ εκθαλίζεη κηα αλσηεξφηεηα ησλ θσλεκάησλ ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο ησλ ζπιιαβψλ. Απηή ε επίδξαζε θαιείηαη επίδξαζε αθξψλ (edge effect). Ζ δνκή ηεο ζπιιαβήο επνκέλσο κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη έλαλ πνιχ θξίζηκν ξφιν θαη ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή θαη ηνχην δηφηη «νη ζπιιαβέο πεξηζζόηεξν από ηα θσλήκαηα θαίλνληαη λα είλαη νη βαζηθέο κνλάδεο ησλ πιεξνθνξηώλ γηα ην γλσζηηθό ζύζηεκα» (McShane, 1991, ζ. 84). Απηή ε άπνςε θαίλεηαη λα είλαη ινγηθή, εάλ ζθεθηνχκε φηη νη κέηξηνη αλαγλψζηεο θαη νξζνγξάθνη κπνξνχλ εχθνια λα αλαιχζνπλ ηηο ιέμεηο ζηηο ζπιιαβέο ηνπο (Savin, 1972, ζην Henderson, 1982). Απηφ πνπ ηνπο δηαθνξνπνηεί απφ ηνπο θαινχο αλαγλψζηεο θαη νξζνγξάθνπο είλαη ε αδπλακία ηνπο λα δηαρσξίζνπλ ηηο ζπιιαβέο ζηα ηδξπηηθά θσλήκαηά ηνπο, θάηη πνπ θαίλεηαη λα είλαη κηα κάιινλ πεξηζζφηεξν απαηηεηηθή δηαδηθαζία. Ζ θαηάηκεζε ησλ θσλεκάησλ (θσλεκηθή θαηάηκεζε) απαηηεί πηζαλψο έλα πςειφηεξν επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο, φπσο έρεη ήδε πξνηαζεί (βι. Goswami & Bryant, 1990). Δπίγλσζε ησλ αξρηθώλ (onsets) θαη ηειηθώλ (rimes) ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβώλ. Σν δεχηεξν επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηηο κνλάδεο πνπ παξεκβάιινληαη κεηαμχ ησλ θσλεκάησλ θαη ησλ ζπιιαβψλ. Οη κνλάδεο απηέο θαινχληαη ελδνζπιιαβηθέο (intrasyllabic) κνλάδεο (Goswami & Bryant, 1990; Gathercole & Baddeley, 1993; Treiman, 1992; Underwood & Batt, 1996; Bryant, 1990; Fudge, 1987) θαη απνηεινχληαη απφ ηα αξρηθά (onset) θαη ηειηθά (rime) ηκήκαηα ηεο ζπιιαβήο (Muter et al., 1994; Treiman, 1992; δείηε επίζεο Treiman, 1994). Σν αξρηθφ ηκήκα κηαο ιέμεο είλαη ηα αξρηθά ζχκθσλα ησλ ζπιιαβψλ. Αλαθέξεηαη ζην αξρηθφ ζχκθσλν ή ην ζπκθσληθφ ζχκπιεγκά

91 91 ηνπο. Μπνξεί λα πεξηιάβεη έλα απιφ θψλεκα (π.ρ. /t/ ζηε ιέμε «ηφπνο»). ε κεξηθέο ιέμεηο βέβαηα, ην αξρηθφ ηκήκα κπνξεί λα πεξηιάβεη ζπκπιέγκαηα δχν ή αθφκα θαη ηξηψλ θσλεκάησλ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζηε ιέμε «ηξφπνο» ην αξρηθφ ηκήκα δηακνξθψλεηαη απφ ην θσλεκηθφ ζχκπιεγκα /tr/, ελψ ζηε ιέμε «ζηξαηφο» ην αξρηθφ ηκήκα πεξηιακβάλεη ην θσλεκηθφ ζχκπιεγκα /srt/. Σα ηειηθά ηκήκαηα (rimes) απφ ηελ άιιε απνηεινχληαη απφ ην θσλήελ θαη ην αθφινπζν ζχκθσλν ή ζχκθσλα (Muter et al., 1994). Καηά ζπλέπεηα, ε ιέμε «πξάγκα» έρεη ηνλ ήρν /aγ/ σο ηειηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (rime). Ζ επίγλσζε γηα ηα αξρηθά θαη ηα ηειηθά ηκήκαηα αλαπηχζζεηαη πξηλ απφ ηελ επίγλσζε ησλ θσλεκάησλ (Underwood & Batt, 1996). Απηφ ηνπιάρηζηνλ ππνζηεξίδεηαη απφ ηηο κειέηεο ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Ζ ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ αξρηθψλ θαη ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ κέζα ζηηο ζπιιαβέο, φπσο πξνηείλνπλ νη Stahl θαη Murray (1994), είλαη ν παξάγνληαο πνπ ζπζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ αλάγλσζε. Ζ γλψζε ησλ νλνκάησλ ησλ γξακκάησλ δηεπθνιχλεη ηνλ ρεηξηζκφ ησλ αξρηθψλ θαη ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ, ηα νπνία επηηξέπνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο κηα ζεκειηψδε (basic) αλαγλψξηζε ηεο ιέμεο (Stahl & Murray, 1994). Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε γλψζε ελφο παηδηνχ γηα ην αξρηθφ ζχκθσλν κηαο ιέμεο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ αλαγλψξηζε απηήο ηεο ιέμεο. Μηα θξίζηκε εξψηεζε είλαη εάλ ε επίγλσζε ησλ ελδνζπιιαβηθψλ (intrasyllabic) κνλάδσλ απφ ηα παηδηά έξρεηαη πξηλ ή κεηά απφ ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Οη Goswami θαη Bryant (1990) πξνηείλνπλ φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο κπνξνχλ εχθνια λα ζπάζνπλ ηηο ζπιιαβέο ζε αξρηθά θαη ηειηθά ηκήκαηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ππνζηεξίδνπλ φηη απηφ ην επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη έλα αλαπηπμηαθφ ζηάδην πνπ εκθαλίδεηαη θπζηνινγηθά θαη ηνπνζεηνχλ απηήλ ηελ πξφνδν ζηελ ειηθία ησλ πέληε εηψλ. Θεσξνχλ φηη απηή ε κνξθή επίγλσζεο είλαη έλαο κάιινλ βαξχλσλ παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, άπνςε πνπ ππνζηεξίδεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ζπρλά νη ιέμεηο πνπ κνηξάδνληαη ηελ ίδηα

92 92 αθνπζηηθή ηαπηφηεηα έρνπλ θνηλέο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο. Έηζη, ε δπλαηφηεηα ησλ παηδηψλ λα νκαδνπνηήζνπλ απηφ ην είδνο ιέμεσλ ηνπο επηηξέπεη λα βειηηψζνπλ ηηο αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο ηνπο δεμηφηεηεο. ε ζπκθσλία κε ηνπο Goswami θαη Bryant είλαη ε κειέηε ησλ Rohl θαη Pratt (1995), ε νπνία ππνζηεξίδεη φηη ηα παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζην πξναλαγλσζηηθφ ζηάδην γλσξίδνπλ ηηο θσλνινγηθέο θαηεγνξίεο ησλ αξρηθψλ θαη ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ. Ζ δπλαηφηεηα ησλ παηδηψλ λα αλαιχζνπλ κηα ζπιιαβή ζηηο ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο ηεο κπνξεί λα αμηνινγεζεί ρξεζηκνπνηψληαο ηελ παξήρεζε (alliteration) θαη αζθήζεηο παξαγσγήο νκνηνθαηαιεμηψλ (rhyme production tasks) (Treiman, 1992; Goswami & Bryant, 1990), ή αζθήζεηο ζχγθξηζεο δεχγνπο ιέμεσλ (Treiman & Zukowski, 1991). Οη κειέηεο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ απηέο ηηο ηερληθέο έδεημαλ φηη «... κεξηθά παηδηά κπνξνύλ λα ρσξίζνπλ ηηο ζπιιαβέο ζην όξην κεηαμύ ηνπ αξρηθνύ θαη ηνπ ηειηθνύ ηκήκαηνο πξηλ κάζνπλ λα δηαβάδνπλ» (Treiman, 1992, ζ. 72). Δπίγλσζε ησλ θσλεκάησλ. Σν ηξίην επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο πεξηιακβάλεη ηελ ηθαλφηεηα θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζε θσλήκαηα (Goswami & Bryant, 1990). Ζ θσλεκηθή επίγλσζε εκθαλίδεηαη ζρεηηθά ζε έλα κεηαγελέζηεξν ζηάδην ηεο γλσζηηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ (Goswami, 1995; Treiman, 1994; Rohl & Pratt, 1995; De Jong & Van der Leij, 1999). Υαξαθηεξηζηηθά, απηή ε δπλαηφηεηα αλαπηχζζεηαη απφ ηηο ειηθίεο ησλ 6 έσο 8 εηψλ (Cornwall, 1992). Οη ζρεηηθέο κειέηεο απνθαιχπηνπλ κηα δπζθνιία ησλ παηδηψλ ζηελ πξφζβαζε ησλ ζπλζεηηθψλ θσλεκάησλ κηαο ιέμεο (Goswami & Bryant, 1990), θαζψο ε θαηάηκεζε ησλ ιέμεσλ ζηα ηδξπηηθά θσλήκαηά ηνπο δελ είλαη εχθνιε γηα ηνπο αξράξηνπο αλαγλψζηεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζέηεη

93 93 αμηνζεκείσηεο δπζθνιίεο ζηα κηθξά παηδηά επεηδή ηα θσλήκαηα δελ απνηεινχλ μερσξηζηέο κνλάδεο ζηελ νκηιία. Αλ θαη ηα παηδηά κπνξνχλ κε θάπνηα επθνιία λα δηαηξέζνπλ ηηο ιέμεηο ζε αξρηθά (onsets) θαη ηειηθά (rimes) ηκήκαηα, δελ κπνξνχλ λα ηκήζνπλ εχθνια ηηο ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο ζε θσλήκαηα. πσο αλαθέξνπλ νη Stahl θαη Murray (1994; δείηε επίζεο Treiman et al., 1993), έλα παηδί κπνξεί λα πξνζδηνξίζεη ηα αξρηθά θαη ηειηθά θσλήκαηα κηαο ζπιιαβήο αιιά φρη ησλ κέζσλ θσλεκάησλ, θάηη πνπ ελδερνκέλσο λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ην αξρηθφ θψλεκα δηακνξθψλεη κηα δηθή ηνπ κνλάδα. Ζ δπζθνιία απηή ηεο θαηάηκεζεο δειαδή ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ (rimes) ζε θσλήκαηα, είλαη γλσζηή σο «rime-cohesion hypothesis» ή ππφζεζε ηεο ζπλνρήο ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ (Uhry & Ehri, 1999). Μηα ελαιιαθηηθή ιχζε ζηελ ππφζεζε ηεο ζπλνρήο ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ είλαη ε «vowel salience hypothesis» ή ππφζεζε ηεο πξνεθβνιήο ησλ θσλεέλησλ (Uhry & Ehri, 1999). χκθσλα κε εθείλε ηελ άπνςε, ηα θσλήκαηα θσλήεληνο είλαη εκθαλέζηεξα ζηελ νκηιία απφ ηα θσλήκαηα ζπκθψλνπ. Σα θσλήεληα δηακνξθψλνπλ ηηο ιέμεηο ή ηηο ζπιιαβέο (π.ρ. eye, eagle). Δλψ ε ππφζεζε ηεο ζπλνρήο ησλ αξρηθψλ ηκεκάησλ ππνζηεξίδεηαη απφ ηηο κειέηεο πηνζεηψληαο ηηο ιέμεηο κε δνκή -Φ-, ε ππφζεζε ηεο πξνεθβνιήο ησλ θσλεέλησλ ππνζηεξίδεηαη απφ κειέηεο ζηηο νπνίεο γίλεηαη ρξήζε ιέμεσλ κε δνκή -Φ ή Φ-. ηε κειέηε ησλ Uhry θαη Ehri (1999) ηα παηδηά ηνπ λεπηαγσγείνπ βξέζεθαλ λα ηέκλνπλ ιέμεηο κε δνκή Φ- επθνιφηεξα απφ ιέμεηο κε δνκή -Φ, πξνζθέξνληαο έηζη ζεσξεηηθή ππνζηήξημε ζηελ ππφζεζε ηεο πξνεθβνιήο ησλ θσλεέλησλ. Δπίγλσζε ηνπ έκκεηξνπ ιόγνπ Έλαο φξνο ζρεηηθφο κε ηε θσλνινγηθή επίγλσζε είλαη ε επίγλσζε ηνπ έκκεηξνπ ιόγνπ (rhyme awareness), ε νπνία απεηθνλίδεη ηελ επίγλσζε ησλ νξίσλ ηνπ αξρηθνχ θαη ηειηθνχ

94 94 ηκήκαηνο κέζα ζηηο ιέμεηο (Muter et al., 1994; Goswami, 1988). Δλψ ε θσλνινγηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη ζηε γλψζε γηα ην πψο νη πξνθνξηθέο ιέμεηο απνηεινχληαη απφ θσλήκαηα, ε επίγλσζε έκκεηξνπ ιφγνπ πεξηιακβάλεη ηελ επίγλσζε κεγαιχηεξσλ θσλνινγηθψλ ηκεκάησλ (Wimmer et al., 1994) θαη αθνξά ζηηο ιέμεηο ή ηηο νκάδεο ιέμεσλ πνπ νκνηνθαηαιεθηνχλ. Έρεη απνδεηρζεί φηη αθφκε θαη ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ηα παηδηά, ηνπιάρηζηνλ σο έλα νξηζκέλν βαζκφ, βαζίδνπλ ηελ αλάγλσζε ησλ λέσλ ιέμεσλ ζηνλ έκκεηξν ιφγν θαη βαζίδνληαη ζε αλαινγίεο ιέμεο θαη αξρηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (word-onset based) θαη αλαινγία κε γλσζηέο ιέμεηο (Goswami, 1986, 1988, 1991). Ζ επίγλσζε ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ φρη κφλν νδεγεί ηνπο λένπο ρξήζηεο ηεο γιψζζαο ζηελ πηνζέηεζε ηεο αλαινγηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία αιιά ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ πξφνδν πνπ ηα παηδηά ζα έρνπλ νπζηαζηηθά ζε απηέο ηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο. Οη Crowder θαη Wagner (1992), θαζψο θαη ν Calfee θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1972) πξεζβεχνπλ φηη ε επίγλσζε ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ κνηξάδεηαη ηζρπξνχο ζπζρεηηζκνχο κε ηελ πξφνδν ζηελ αλάγλσζε (βι. επίζεο Bradley & Bryant, 1983; Goswami, 1995, γηα κηα αλαζθφπεζε) θαη δηαπίζησζαλ φηη νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηελ παξαγσγή έκκεηξνπ ιφγνπ (rhyme-production tests) ζπλδένληαη ηδηαίηεξα κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε. Ο Ellis (1994; βι. επίζεο Bradley & Bryant, 1985) αλαθέξεη φηη ε ηζρπξή ζρέζε κεηαμχ ηεο επίγλσζεο ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ θαη ηεο αλάγλσζεο παξακέλεη αθφκα θαη φηαλ νη κεηξήζεηο ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο έρνπλ εμηζνξξνπεζεί (partialed out). Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε επίγλσζε ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ βνεζά ηνπο αλαγλψζηεο θαη ηνπο νξζνγξάθνπο λα επηηχρνπλ αλαγλσζηηθή επρέξεηα θαη πςειά επίπεδα νξζνγξαθηθψλ δεμηνηήησλ (Wimmer et al., 1994). πσο αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά, ε επίγλσζε κεγαιχηεξσλ θσλνινγηθψλ ζπλφισλ επηδξά ζηελ αλαγλσζηηθή επρέξεηα θαη ηελ νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα, επεξεάδνληαο ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα ζρεκαηίδνπλ αλαπαξαζηάζεηο ησλ γξαπηψλ ιέμεσλ. Οη αλαπαξαζηάζεηο επηηξέπνπλ ηελ άκεζε

95 95 πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή θαη ελλνηνινγηθή ηαπηφηεηά ηνπο, δηεπθνιχλνληαο έηζη ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή (Wimmer et al., 1994). Ζ επίδξαζε ηεο επίγλσζεο ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο δελ είλαη ζεκαληηθή κφλν ζε αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα βαζηάο δνκήο, φπσο είλαη ε αγγιηθή γιψζζα. Αληίζεηα, φπσο ππνζηεξίδνπλ νξηζκέλνη εξεπλεηέο (Wimmer et al., 1994) ε ζπκβνιή ηεο θξίλεηαη νπζηαζηηθή θαη ζε γισζζηθά ζπζηήκαηα φπσο ην γεξκαληθφ. Χζηφζν, ε ζεκαζία ηεο επίδξαζεο ηεο επίγλσζεο ηνπ έκκεηξνπ ιφγνπ θαίλεηαη ζε κεηαγελέζηεξα ζηάδηα ηεο εθκάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη φρη απφ ηελ αξρή φπσο ζπκβαίλεη ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Καη ηνχην δηφηη ε δηαθάλεηα ζηα γεξκαληθά επηηξέπεη ηελ ρξήζε ηεο έκκεζεο (θσλνινγηθήο) ζηξαηεγηθήο απφ πνιχ λσξίο Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη αιθαβεηηζκόο Οη Treiman θαη Zukowski αλαθέξνληαη ζε κηα δηπιή δηάθξηζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζχκθσλα κε ηηο απαηηήζεηο ή ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γισζζηθνχ ζηφρνπ, πνπ θαινχκαζηε λα εθηειέζνπκε. Τπνζηεξίδνπλ δειαδή κηα θσλνινγηθή επίγλσζε δχν ζπζηαηηθψλ κε πνιιαπιέο ηδηφηεηεο. Ζ πξψηε ζπλδέεηαη κε ηελ αλάγλσζε θαη ε δεχηεξε κε ηηο νξζνγξαθηθέο δεμηφηεηεο. Πξνηείλνπλ κάιηζηα φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε είλαη κηα εηεξνγελήο ηθαλφηεηα, ε νπνία δελ πξνθχπηεη σο νιφηεηα, αιιά κάιινλ έρεη δηαθνξεηηθέο ηδηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηαδηαθά. Καηά ζπλέπεηα, απηέο νη κνξθέο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο κπνξνχλ λα ζπλδένληαη κε πνηθίινπο ηξφπνπο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Treiman & Zukowski, 1996). Ζ επαηζζεζία ζηε δηαρείξηζε θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ έρεη απνδεηρζεί εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ πξφβιεςε ηεο κεηαγελέζηεξεο επίδνζεο ηφζν ζηελ αλάγλσζε φζν θαη ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή (Burgess & Lonigan, 1998, ζ. 136; Aidinis & Nunes, 2001).

96 96 Παιαηφηεξεο έξεπλεο ζεκείσλαλ φηη θάπνηεο αζθήζεηο θσλνινγηθήο επαηζζεζίαο έρνπλ ηζρπξφηεξε πξνβιεπηηθή δχλακε απφ φηη άιιεο (Adams, 1990; Maclean, Bryant, & Bradley, 1987, ζην Stainthorp, 2004). Πην ζπγθεθξηκέλα, νη αζθήζεηο ζπιιαβηθήο θαηάηκεζεο θαη νη αζθήζεηο νκνηνθαηαιεμίαο (nursery rhymes) είλαη ιηγφηεξν ζεκαληηθέο απφ φηη είλαη ε θαηάηκεζε θαη ν ρεηξηζκφο ήρσλ (sound segmentation and manipulation). Πξφζθαηα, ν Anthony θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (2002) εμέηαζαλ ηε ζρέζε ησλ ηθαλνηήησλ θσλνινγηθήο επαηζζεζίαο ζε δηαθνξεηηθά γισζζηθά επίπεδα (π.ρ. ιέμεηο, ζπιιαβέο θηι.). Ζ επαιεζεπηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε (confirmatory factor analysis) ησλ δεδνκέλσλ έδεημε φηη φιεο νη αζθήζεηο εμεηάδνπλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ην ίδην θαηαζθεχαζκα. Αξθεηέο κειέηεο πξφβιεςεο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί επηβεβαηψλνληαο ηελ πξνβιεπηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ επαηζζεζίαο. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε αδπλακία επίγλσζεο ηεο ερεηηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο δπζρεξαίλεη ηε κάζεζε ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο πνπ κε ηε ζεηξά ηεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε πξνβιήκαηα ζηελ απνθσδηθνπνίεζε θαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ. ε κία κειέηε ησλ Liberman θαη Shankweiler (1985, ζην Hagtvet, 2003) αλαθέξεηαη φηη ε αλαγλσζηηθή επηηπρία ζρεηίδεηαη κε ηελ επίγλσζε ηνπ αηφκνπ γηα ηελ ειινρεχνπζα θσλνινγηθή δνκή. Οη ίδηνη εξεπλεηέο πξφηεηλαλ φηη ε εηνηκφηεηα ησλ αλαγλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ (reading readiness skills) ζπλδέεηαη κε ηε κεηαγισζζηθή επίγλσζε ησλ παηδηψλ. Να ζεκεηψζνπκε, ηέινο, φηη νη δεμηφηεηεο θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο ζπζρεηίδνληαη έληνλα θαη κε ηελ θαηαλφεζε ζηελ αλάγλσζε (Cornwall, 1992). Οη Savage θαη Carless (2005, ζ. 1306) αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά φηη, φπσο δηαπηζηψζεθε ζηε κειέηε ηνπο, ε ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ θσλεκάησλ εμεγεί ηνπιάρηζηνλ ην 12% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο αλαγλσζηηθήο θαηαλφεζεο. ε άιιε έξεπλα (Whalley & Hansen, 2006) πξνηείλεηαη φηη ε πξνζσδηαθή

97 97 επαηζζεζία κπνξεί επίζεο λα ζπκβάιεη ζηηο δεμηφηεηεο ιεμηθήο αλαγλψξηζεο αλεμάξηεηα απφ ην ξφιν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (ζ. 298) Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη αλάγλσζε Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε ζπλδέεηαη ηφζν κε ηελ αλάγλσζε φζν θαη ηελ νξζνγξαθία (Gathercole & Baddeley, 1993; Goswami & Bryant, 1990; Muter et al., 1994; Treiman, 1992, 1994; Stage & Wagner, 1992; Brown & Ellis, 1994; Snowling, 1994; Bryant, 1990; Davidson & Jenkins, 1994; Cornwall, 1992; MacDonald & Cornwall, 1995; Bruck, 1992; Rohl & Pratt, 1995; δείηε επίζεο Gibbs, ; Spenger-Charolles et al., 2000; Schatschneider et al., 1999; Bus & van Ijzendoorm, 1999; Aidinis & Nunes, 2001). Μάιηζηα, ζρεηίδεηαη κε ηελ αλαγλσζηηθή επηηπρία αλεμάξηεηα ηεο γεληθήο γλσζηηθήο δπλαηφηεηαο (Wagner & Torgesen, 1987). Ο Colé θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε θαζνξίδεη ηελ ηαρχηεηα αιιά θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Colé et al., 1999; Penney et al., 1999). Άιινη εξεπλεηέο αλαθέξνπλ φηη νη δπζθνιίεο ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε ζεσξνχληαη ππεχζπλεο (σο έλα βαζκφ) γηα ηα ζνβαξά πξνβιήκαηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ πνπ παξαηεξνχληαη ζηηο καζεζηαθέο δπζθνιίεο (Bruck, 1992; Olson et al., 1990, ζην Colé et al., 1999; Siegel, 1988; 1989, ζην Colé et al., 1999). Γηαρξνληθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε επίδνζε ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επαηζζεζίαο, πξηλ απφ ηελ επίζεκε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο, είλαη πξνβιεπηηθή ηεο κεηαγελέζηεξεο δπλαηφηεηαο απνθσδηθνπνίεζεο (Bradley & Bryant, 1983, Bryant, Maclean, & Bradley, 1990, ζην Muter et al.,). Ο Lundberg θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά φηη «νη εληαίνη ηζρπξόηεξνη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο κεηαγελέζηεξεο πξνόδνπ ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία απνδείρζεθαλ ε ζύλζεζε θαη ε αληηζηξνθή θσλήκαηνο» (Lundberg et al., 1980, ζ. 6 Ο Gibbs (1996) παξέρεη κηα εμαίξεηε αλαθνξά ζρεηηθά κε νξηζκέλα ζηνηρεία πνπ δελ επηβεβαηψλνπλ ηελ επξέσο ππνζηεξηγκέλε άπνςε φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε θαη ε αλάγλσζε (ιέμεσλ) ζπλδένληαη.

98 98 171). ε κία άιιε δηαρξνληθή έξεπλα, ν Lonigan θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1998) εμέηαζαλ ηελ αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ επαηζζεζίαο ζε κηα νκάδα παηδηψλ κεηαμχ ησλ ειηθηψλ 2 θαη 5 εηψλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ε θσλνινγηθή επαηζζεζία ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα γισζζηθήο πνιππινθφηεηαο πξνέβιεςε ηελ ηθαλφηεηα αλάγλσζεο ιέμεσλ ζηα κεγαιχηεξα παηδηά αλεμάξηεηα απφ ηηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο θαη ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ. Ζ ίδηα νκάδα επηζηεκψλ (Lonigan et al., 2000, ζ. 605) δηαπίζησζε φηη ε πξνζρνιηθή θσλνινγηθή επαηζζεζία πξνέβιεςε, 12 κήλεο αξγφηεξα, πάλσ απφ ην 50% ηεο δηαθχκαλζεο (variance) ησλ δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο. ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθέξνπκε ηελ πξφηαζε ηνπ Elbro (1996) ζρεηηθά κε ηελ ρξήζε ηεο Φ.Δ. σο κεηαβιεηήο πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο. Παξά ην φηη ηπγράλεη θαζνιηθήο απνδνρήο ε άπνςε φηη έλα παηδί, ην νπνίν αληηκεησπίδεη δπζθνιίεο ζην ρεηξηζκφ ησλ κνλάδσλ ηεο νκηιίαο πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ηα γξάκκαηα, ζα αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο, ν Elbro, ρσξίο βέβαηα λα παξαβιέπεη ηε ζπκβνιή ηεο, ζεσξεί φηη ηα επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο κπνξνχλ λα βειηησζνχλ κε ηελ επαθφινπζε (subsequent) κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, θαη επνκέλσο δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο δείθηεο κεηαγελέζηεξεο επηηπρίαο ζηελ αλάγλσζε. Ο θίλδπλνο βέβαηα ηεο αλαγλσζηηθήο απνηπρίαο είλαη κεγάινο γηα ηα παηδηά πνπ δελ θαηνξζψλνπλ λα απνθηήζνπλ θάπνηα δεμηφηεηα θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αξρηθψλ ζηαδίσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Elbro, 1996). Ζ αλάγλσζε είλαη, θαηά βάζε, κηα γλσζηηθή δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο θαηά ηελ νπνία ν αλαγλψζηεο απνθηά πξφζβαζε ζηελ πξνθνξά κηαο ιέμεο κέζσ ηεο αληηζηνίρηζεο ηνπ νπηηθνχ εξεζίζκαηνο (γξάθεκα) κε ηε θσλνινγηθή παξαγσγή (θψλεκα). χκθσλα κε ηα κνληέια ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ε πξφζβαζε ζε κηα ηππσκέλε ιέμε επηηπγράλεηαη κε ηε

99 99 ρξεζηκνπνίεζε ελφο θζνγγηθνχ (phonemic) είηε ελφο νιηθνχ νπηηθν-νξζνγξαθηθφχ θαλαιηνχ επεμεξγαζίαο (whole visual-orthographic). Σν ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο επηηξέπεη ηελ πξφζβαζε ζηελ πξνθνξά κηαο ιέμεο κε ην ηαίξηαζκα ηνπ ηππσκέλνπ εξεζίζκαηνο θαη ησλ παξφκνησλ πιεξνθνξηαθψλ κνλάδσλ ζηε ιεμηθή κλήκε ηνπ. Χο εθ ηνχηνπ, αλαπηχζζεη ηε δπλαηφηεηα αλαγλψξηζεο ησλ γλσζηψλ ιέμεσλ σο νπηηθά ζρέδηα (Goswami & Bryant, 1990). Σν κε-ιεμηθφ θαλάιη, απφ ηελ άιιε, ρξεζηκνπνηεί ηε γλψζε ησλ γισζζηθψλ αληηζηνηρηψλ κεηαμχ ηεο νξζνγξαθίαο θαη ηεο θσλνινγίαο κηαο ιέμεο γηα λα ζπλζέζεη ηελ πξνθνξά ηεο (Manis et al., 1996). Πεξηιακβάλεη δειαδή ηνπο θαλφλεο ηηο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, κηα αλαιπηηθή δηαδηθαζία, φπνπ έλαο αλαγλψζηεο πξέπεη λα επεμεξγαζηεί ηελ ηππσκέλε ιέμε, αλαιχνληάο ηε γξάκκα-γξάκκα Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη νξζνγξαθεκέλε γξαθή Απφ φζα έρνπλ ήδε αλαθεξζεί γηα ηε ζρέζε θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη αλάγλσζεο, κπνξνχκε λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε πφζν ζεκαληηθέο είλαη νη δεμηφηεηεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ζηε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, δεδνκέλνπ φηη καο επηηξέπνπλ λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Με άιια ιφγηα, ε θζνγγηθή θαηάηκεζε ησλ ιέμεσλ επηηξέπεη ζε έλαλ νξζνγξάθν λα αλαπαξαζηήζεη ηα θσλήκαηα κηαο ιέμεο κε γξάκκαηα ζην γξαθεκηθφ επίπεδν. Απηή ε κε-ιεμηθή (sublexical) δηαδηθαζία θαίλεηαη λα είλαη κεγάιεο ζπνπδαηφηεηαο εηδηθά γηα ηνπο αξράξηνπο νξζνγξάθνπο (Marsh et al., 1980; Stage & Wagner, 1992). Οη Allyn θαη Burt (1998) αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά φηη «... ε θαηάηκεζε θαη ν ρεηξηζκόο ηνπ θσλήκαηνο, ε γλώζε ησλ θαλόλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο θαη ε θαηαλόεζε ησλ γισζζηθώλ ηαθηηθνηήησλ [linguistic regularities] είλαη ζεκαληηθά ζπζηαηηθά ηεο νξζνγξαθίαο» (ζ. 66).

100 100 Μηα ελδηαθέξνπζα άπνςε είλαη απηή πνπ δηαηππψλνπλ νη Brown θαη Ellis (1994; Ellis, 1994; βι. επίζεο Cataldo & Ellis, 1990; Goswami & Bryant, 1990 γηα ζπδήηεζε), φηη δειαδή ε θσλνινγηθή επίγλσζε ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ νξζνγξαθία απ φ,ηη κε ηελ αλάγλσζε. Ζ δηαρξνληθή κειέηε ησλ Bradley Bryant (1983, ζην Underwood & Batt, 1996) έδεημε φηη πεηξακαηηθέο νκάδεο πνπ εθπαηδεχζεθαλ ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε νδεγνχλ ζε πςειφηεξε επίδνζε, ζπγθξηλφκελεο κε ηηο νκάδεο ειέγρνπ, εηδηθά ζηηο αζθήζεηο νξζνγξαθίαο. «Τα θέξδε ησλ εθπαηδεπηηθώλ νκάδσλ ήηαλ κεηαμύ 4 θαη 14 κελώλ ζηελ ειηθία αλάγλσζεο θαη κεηαμύ 4 θαη 23 κελώλ ζηελ ειηθία νξζνγξαθίαο» (Underwood & Batt, 1996, ζ. 101). Δπνκέλσο, έλαο νξζνγξάθνο πξέπεη λα απνθσδηθνπνηήζεη ην αθνπζηηθφ εξέζηζκα κηαο ιέμεο ζηελ θαηάιιειε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζή ηεο. ε απηήλ ηε δηαδηθαζία, ε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο δηαδξακαηίδεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ νξζνγξαθία (Treiman et al., 1994), αθνχ ν νξζνγξάθνο πξέπεη λα γλσξίδεη πψο λα ρσξίδεη ηελ πξνθνξηθή γιψζζα ζηηο κνλάδεο, νη νπνίεο είλαη θαηάιιειεο γηα ηελ θσδηθνπνίεζε ζηελ νξζνγξαθία. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζα πξέπεη λα απνζπλζέζεη ηε θζνγγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο «γάηα» ζηνπο ζπζηαηηθνχο ήρνπο ηεο /γ/, /a/, /t/, /a/. Δάλ έλαο νξζνγξάθνο δελ κπνξεί λα επηηχρεη ηελ πιήξε θζνγγηθή θαηάηκεζε κηαο ιέμεο, είλαη πηζαλφ λα ηε γξάςεη ιαλζαζκέλα (Treiman, 1994; Bryant, 1990). ρεηηθή κε φζα πξναλαθέξζεθαλ είλαη θαη ε άπνςε ησλ Davidson θαη Jenkins (1994), νη νπνίνη θάλνπλ κηα δηάθξηζε κεηαμχ δχν ηχπσλ γισζζηθήο επίγλσζεο. Τπνζηεξίδνπλ φηη νη δεμηφηεηεο θαηάηκεζεο (segmenting) ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ νξζνγξαθία απφ ηηο δεμηφηεηεο ζπλδπαζκνχ (blending). Οη δεμηφηεηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη επνκέλσο ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο φηαλ πξνζπαζνχκε λα ζπλζέζνπκε κηα ππνςήθηα νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε (candidate spelling), αθνχ ν νξζνγξάθνο ζα πξέπεη λα δηαρσξίζεη ηελ αθνπζκέλε ιέμε ζηα θσλήκαηά ηεο θαη λα πξνζπαζήζεη λα αληηθαηαζηήζεη θάζε ηεο θψλεκα κε ην θαηάιιειν γξάκκα ή γξάκκαηα (Ellis &

101 101 Young, 1988). Απηφ ππνλνεί ηε ζπκκεηνρή ηνπ κεραληζκνχ κεηαηξνπήο θσλήκαηνο-γξαθήκαηνο (Goodman & Caramazza, 1986). Δάλ απηή ην νξζνγξαθηθφ θαλάιη δελ ήηαλ δηαζέζηκε, ή έλαο νξζνγξάθνο δελ είρε απνθηήζεη δεμηφηεηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, δελ ζα είρε άιιε επηινγή, απ ην λα πξνζπειάζεη ηελ νπηηθή ηαπηφηεηαο κηαο ιέμεο ζπλνιηθά, σο έλα νιφθιεξν νπηηθφ θψδηθα πνπ είλαη απνζεθεπκέλνο ζηε κλήκε (Treiman, 1992). Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο πνιινί εξεπλεηέο (Muter et al., 1994; Stuart & Masterson, 1992; Bradley & Bryant, 1983, 1991, 1985, ζην McShane, 1991; Bryant, 1990; Goswami, 1988; Snowling, 1998; Ellis, 1994) ππνζηεξίδνπλ φηη ε επίδνζε ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο κπνξνχλ λα πξνβιέςνπλ ηελ νξζνγξαθηθή επίδνζε ζηα εξρφκελα έηε (βι. επίζεο Huang & Hanley, 1995). Ζ πξνβιεπηηθή ηθαλφηεηα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαίλεηαη φκσο λα πεξηνξίδεηαη κφλν ζηελ πεξίπησζε ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ (Stuart & Masterson, 1992), θαηλφκελν πνπ νθείιεηαη ζην φηη ε «πξώηκε θσλνινγηθή επίγλσζε έρεη επηπηώζεηο ζηελ αλάπηπμε ησλ κε-ιεμηθώλ δηαδηθαζηώλ πεξηζζόηεξν από όηη ησλ ιεμηθώλ» (Stuart & Masterson, 1992, ζ. 178). Ζ νξζνγξαθηθή επίδνζε ησλ παηδηψλ κε πξφσξε θαηάξηηζε ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε ηείλνπλ λα απνθαιχςνπλ ιάζε, αλαινγηθά πεξηζζφηεξα, ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο, απφ απηά ησλ ηζνδχλακσλ απνηειεζκάησλ ησλ παηδηψλ ρσξίο πξφσξε θαηάξηηζε θσλνινγηθήο επίγλσζεο (Stuart & Masterson, 1992) Η αλάιπζε ηνπ Gombert Μία εμαηξεηηθά ελδηαθέξνπζα ζεψξεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πνπ ζρεηίδεηαη κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ηνπ Seymour (1990; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999) έρεη πξνηαζεί απφ ηνλ Gombert (1992), ν νπνίνο θάλεη ιφγν γηα δχν επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Ζ δηάθξηζε κεηαμχ ηεο ππφξξεηεο (implicit) θαη ηεο ξεηήο (explicit) επίγλσζεο θαη θαιείηαη απφ ηνλ Gombert σο επηθσλνινγηθή (epiphonological) θαη

102 102 κεηαθσλνινγηθή (metaphonological) επίγλσζε. Σν ζπγθεθξηκέλν κνληέιν ηεο κεηαγισζζηθήο αλάπηπμεο επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάπηπμεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ. Καηά ηελ άπνςε ηνπ Gombert (2003) ην άηνκν δηαζέηεη δχν επίπεδα γλσζηηθνχ ειέγρνπ ησλ γισζζηθψλ ηνπ γλψζεσλ. Σν πξψην αθνξά ζηελ επηθσλνινγηθή επίγλσζε, ε νπνία αζθείηαη απηφκαηα θαη αλαθέξεηαη ζε κηα ππνζπλείδεηε νξγάλσζε ηεο γιψζζαο απφ ηελ άπνςε ησλ κε-ιεμηθψλ (sublexical) ηκεκάησλ. Σν δεχηεξν επίπεδν αθνξά ζηε κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε, φπνπ ηα κε-ιεμηθά ηκήκαηα ηεο γισζζηθήο νξγάλσζεο γίλνληαη πξνζηηά ζηε ζπλείδεζε θαη ην ρεηξηζκφ (Duncan et al., 2000; Gombert, 2003). Ο Gombert πξνηείλεη έλα κνληέιν κεηαγισζζηθήο αλάπηπμεο πνπ ελζσκαηψλεη ηηο αθνινπζίεο ηεζζάξσλ θάζεσλ, φπνπ ν επηγισζζηθφο έιεγρνο θαη ε κεηαγισζζηθή επίγλσζε ζπλδένληαη ηεξαξρηθά θαη απνηεινχλ κέξνο ελφο επξχηεξνπ αλαπηπμηαθνχ κνληέινπ. Σν κνληέιν (Σρήκα 2.2), πξνβιέπεη φηη θαηά ηε Φάζε 1 απνθηνχληαη νη πξψηεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο, νη νπνίεο απνζεθεχνληαη ζε κηα ππνζπλείδεηε, αζαθή δηάηαμε πνπ έρεη σο βάζε πξνθαζνξηζκέλεο αληηζηνηρίεο κεηαμχ γισζζηθψλ θνξκψλ θαη πξαγκαηηθνχ γισζζηθνχ πεξηβάιινληνο. Καηά ηε Φάζε 2 απνθηάηαη ν επηγισζζηθφο έιεγρνο, φπνπ ε αλάγθε λα επηιπζνχλ λέα πξνβιήκαηα ζηελ επηθνηλσλία πξνθαιεί ηελ εζσηεξηθή αλαδηνξγάλσζε ηεο γισζζηθήο γλψζεο, ε νπνία παξφι απηά παξακέλεη απξφζηηε ζηε ζπλεηδεηή επίγλσζε. ηε Φάζε 3 θαηαθηάηαη ε κεηαγισζζηθή ζπλεηδεηνπνίεζε. Μηα απαίηεζε γηα ζθφπηκν έιεγρν απνζπά κηα ζπλεηδεηή (κεηα)επίγλσζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο νξγάλσζεο πνπ ηδξχεηαη ζηε Φάζε 2. Σέινο, ζηε Φάζε 4 απηνκαηνπνηνχληαη νη κεηα-ιεηηνπξγίεο. Ζ κείσζε ηνπ γλσζηηθνχ θνξηίνπ επηηπγράλεηαη απφ ηελ απηνκαηνπνίεζε ησλ πηπρψλ ηεο κεηα-ιεηηνπξγίαο. Σν πην ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη ην γεγνλφο φηη ε εκθάληζε ηεο κεηα-επίγλσζεο βαζίδεηαη ζηελ πξνεγνχκελε χπαξμε ηεο γλψζεο ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ αιιά θαη ηελ ηαπηφρξνλε

103 103 κεζνιάβεζε ηεο «εμσηεξηθήο απαίηεζεο» (external demand). Έηζη ινηπφλ, νη γισζζηθέο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο εμαλαγθάδνπλ θαηά κία έλλνηα ην παηδί λα θαηαβάιεη ηελ αλαγθαία γλσζηηθή πξνζπάζεηα πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη ην ζπλεηδεηφ έιεγρν απηψλ ησλ γλψζεσλ (Gombert, 2003). Χο εμσηεξηθή απαίηεζε ζεσξείηαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο πνπ ππνρξεψλεη ην παηδί λα «απεηθνλίζεη» ηελ πξνθνξηθή ηνπ γιψζζα. Μεηαγισζζηθή Αλάπηπμε Αξρηθέο Γισζζηθέο Γεμηόηεηεο Φάζη 1: Δδξαίσζε αληηζηνηρηώλ κεηαμύ γισζζηθώλ θνξκώλ θαη γισζζηθνύ πεξηβάιινληνο Δπηθσλνινγηθή πλεηδεηνπνίεζε Γηαδηθαζίεο Φάζη 2: Τπόξξεηε νξγάλσζε ηεο γλώζεο ησλ θσλνινγηθώλ πηπρώλ ηεο Φάζεο 1 σο κέξνο ηεο θαλνληθήο γισζζηθήο αλάπηπμεο Δμσηεξηθέο Αλάγθεο Μεηαθσλνινγηθή πλεηδεηνπνίεζε Φάζη 3 (πποαιπεηική): Οη εμσηεξηθέο αλάγθεο (π.ρ. εθκάζεζε ηεο γιώζζαο) είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ζπλεηδεηήοζαθνύο επηθσλνινγηθήο νξγάλσζεο Πεγή: Duncan θαη ζπλεξγάηεο, 2000, ζει Σρήκα 2.2. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηνπ Gombert Έλαο επίζεο βαζηθφο ζεσξεηηθφο φξνο ζην κνληέιν ηνπ Gombert είλαη θαη απηφο ηεο «ππφξξεηεο κάζεζεο» (implicit learning). Ζ δηαδηθαζία ηεο ππφξξεηεο κάζεζεο αλαθέξεηαη ζηελ επαηζζεζία ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζηα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Έηζη, ην παηδί ζηγά-ζηγά καζαίλεη λα πξνζαξκφδεηαη, αλ θαη φρη ζθφπηκα ζηα

104 104 πξψηα ζηάδηα, ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. Καζψο νη εμσηεξηθέο απαηηήζεηο απμάλνληαη ηα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη νη ππφξξεηεο γλψζεηο δελ επαξθνχλ γηα ηε δηεθπεξαίσζε αλαγλσζηηθψλ ή νξζνγξαθηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Καηά ηε θάζε απηή παξαηεξείηαη ε ξεηή (explicit) κάζεζε ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (Gombert, 2003), γλψζε πνπ ζεσξείηαη εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο, αθνχ εθνδηάδεη ηνπο αξράξηνπο αλαγλψζηεο κε ηα εξγαιεία εθείλα πνπ ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα δηαρεηξηζηνχλ άγλσζηεο γηα παξάδεηγκα ιέμεηο ή λα ειέγμνπλ ζπλεηδεηά ηελ αλάγλσζή ηνπο. Ζ πξφζθαηε ζεσξία πξνηείλεη φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο απφθηεζεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ππάξρνπλ δχν αλαπηπμηαθέο πνξείεο πνπ ζπλδένπλ ηε θσλνινγία κε ηελ νξζνγξαθία. Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζηελ πξφνδν απφ ηα κεγάια πξνο ηα κηθξά γισζζηθά ηκήκαηα (large-tosmall progressions), ελψ ε δεχηεξε πνξεία πξνηείλεη ηελ πξφνδν απφ ηα κηθξά γισζζηθά ηκήκαηα ζηα κεγάια (small-to-large progressions). «Ζ [πξψηε] ππόζεζε ζπλδέεη ηελ επηθσλνινγηθή (ππόξξεηε) επίγλσζε κε ηελ ζηξαηεγηθή ηεο απνθσδηθνπνίεζεο, ελώ ε [δεχηεξε] ππόζεζε θάλεη κηα έλσζε κεηαμύ ηεο κεηαθσλνινγηθήο (ξεηήο) επίγλσζεο θαη ηεο απνθσδηθνπνίεζεο» (Duncan et al., 2000, ζ. 1082). Ζ επηθσλνινγηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη «ζε κηα γισζζηθή νξγάλσζε, πνπ ζρεκαηνπνηείηαη κε βάζε ηα κε-ιεμηθά [sublexical] ηκήκαηα» (Duncan et al., 2000, ζ. 1082) θαη είλαη απξφζηηε ζηε ζπλείδεζε. Ζ κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη «ζε έλαλ επαλαπξνζδηνξηζκό απηήο ηεο νξγάλσζεο πνπ είλαη πξνζηηή ζηε ζπλείδεζε θαη ην ρεηξηζκό» (Duncan et al., 2000, ζ. 1083). Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ε κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε εμαξηάηαη απφ ηε ζπκβνιή κηαο εμσηεξηθήο απαίηεζεο (π.ρ. εθπαηδεπηηθή απαίηεζε γηα ζπιιαβηθή θαηάηκεζε ιέμεσλ) θαη ηελ πξνγελέζηεξε αλάπηπμε ηεο επηθσλνινγηθήο επίγλσζεο (Duncan et al., 2000). Ζ Duncan θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1997) πξνηείλνπλ φηη αθνινχζσο ε κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε γηα ηα θσλήκαηα ζα πξνθχςεη πξηλ απφ ηελ επίγλσζε ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ (rimes).

105 105 Καη ηνχην επεηδή ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (π.ρ. εμσηεξηθή απαίηεζε) δίλεη έκθαζε ζηηο κηθξέο κνλάδεο απ φ,ηη ζηηο κεγάιεο κνλάδεο Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη νξζνγξαθηθό ζύζηεκα Ζ θαηάηκεζε κηαο πξνθνξηθήο ιέμεο ζηνπο ηδξπηηθνχο ήρνπο ηεο, φπσο έρεη ήδε αλαιπζεί, είλαη κία πνιχ απαηηεηηθή δηαδηθαζία. Σα παηδηά αληηκεησπίδνπλ ζνβαξέο δπζθνιίεο δεδνκέλνπ φηη νη ιέμεηο δελ έρνπλ εππξνζδηφξηζηα ηκήκαηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα θσλήκαηα (Stahl & Murray, 1994). Δληνχηνηο, ζηηο αιθαβεηηθέο γιψζζεο ηα γξάκκαηα αληηπξνζσπεχνπλ ζπλήζσο θσλήκαηα θαη ηα παηδηά ρξεηάδεηαη λα έρνπλ επίγλσζε ησλ θσλεκάησλ ησλ πξνθνξηθψλ ιέμεσλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνεζνχλ νη αληηζηνηρίεο κεηαμχ γξακκάησλ θαη θσλεκάησλ. Δίλαη ινηπφλ ινγηθφ ε θσλνινγηθή επίγλσζε λα ζπζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε κάζεζε κηαο αιθαβεηηθήο γιψζζαο (Bruck & Treiman, 1990). Σα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ αλαιθάβεηνπο αλζξψπνπο, φπσο ζηε κειέηε ηνπ Morais, πξνηείλνπλ φηη νη άλζξσπνη γίλνληαη ελήκεξνη γηα ηνπο ήρνπο ησλ ιέμεσλ ιφγσ ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο. Σα πην εληππσζηαθά ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ηελ εξγαζία ηνπ Read. Ο Read θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1986) ζχγθξηλαλ δχν νκάδεο αλζξψπσλ. Ζ πξψηε είρε κάζεη ην «pinyin» (κηα γξαπηή αιθαβεηηθή έθδνζε ηεο θηλέδηθεο γιψζζαο), ελψ ε άιιε νκάδα είρε κάζεη ην παξαδνζηαθφ θηλεδηθφ ζχζηεκα γξαθήο. Σα απνηειέζκαηα απνθάιπςαλ κηα ζαθή αλσηεξφηεηα ηεο νκάδαο «pinyin», πνπ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε ζπζρεηίδεηαη κε ηελ αιθαβεηηθή βαζηθή εθπαίδεπζε, παξά κε ηε βαζηθή εθπαίδεπζε γεληθά (Bryant, 1990). Σέινο, νη κειέηεο γηα ηηο θσλνινγηθέο δπλαηφηεηεο ησλ κηθξψλ παηδηψλ δείρλνπλ φηη ηα παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζην πξν-αλαγλσζηηθφ ζηάδην αληηκεησπίδνπλ κεγάιεο δπζθνιίεο ζε αζθήζεηο πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ αλίρλεπζε θαη ην ρεηξηζκφ θσλεκάησλ (Goswami & Bryant, 1990). Καηά ζπλέπεηα, πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη νη θσλνινγηθέο δπλαηφηεηεο είλαη, σο έλα

106 106 νξηζκέλν βαζκφ, κηα ζπλέπεηα ηεο αιθαβεηηθήο βαζηθήο εθπαίδεπζεο (Ellis, 1994; Goswami, Porpodas, & Wheelwright, 1997; Seymour, 1998). Σα παηδηά πνπ απνθηνχλ αλαγλσζηηθέο δεμηφηεηεο ζε κηα αιθαβεηηθή νξζνγξαθία πξέπεη λα θαζηεξψζνπλ έλα ζχζηεκα αληηζηνηρίζεσλ κεηαμχ ησλ γξαθεκάησλ ησλ ιέμεσλ θαη ησλ θσλεκάησλ ηνπο (Ehri, 1992). Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ηα παηδηά πνπ απνδίδνπλ θαιά ζε αζθήζεηο θσλεκηθήο επίγλσζεο έρνπλ πιενλέθηεκα ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (Byrne, 1998, ζην Treiman, 2000; Goswami & Bryant, 1990). Έρεη δε πξνηαζεί φηη ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά έρνπλ θαιά δηεπθξηληζκέλεο αλαπαξαζηάζεηο πνπ απνηεινχλ ηε βάζε γηα έλα ζχλνιν ιεπηψλ (fine-grained) αληηζηνηρίζεσλ κεηαμχ ησλ θσλνινγηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Hulme et al., 2002, ζ. 21; Muter et al., 1998) Φσλνινγηθή επίγλσζε θαη Διιεληθή γιώζζα H ηθαλφηεηα θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο είλαη απαξαίηεηε δεμηφηεηα ζε κηα αιθαβεηηθή γιψζζα, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπζηεκαηηθή ζπλέπεηα ζηελ αλαπαξάζηαζε θσλεκάησλγξαθεκάησλ, φπσο ηα ειιεληθά. Κη απηφ γηαηί ν γξαπηφο ιφγνο ζηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο αλαπαξηζηά ηνλ πξνθνξηθφ ζην επίπεδν ησλ θσλεκηθψλ κνλάδσλ. Δπνκέλσο, ζηελ πεξίπησζε κηαο γξαπηήο ιέμεο (ε νπνία ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηειεί γξαπηή αλαπαξάζηαζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο αληίζηνηρεο πξνθνξηθήο ιέμεο), ε αλάζπξζε ηεο έλλνηαο θαζίζηαηαη δπλαηή ράξε ζηελ αλαγλψξηζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο ιέμεο. Οη αξράξηνη αλαγλψζηεο θαη νξζνγξάθνη ζα πξέπεη λα βξνπλ έλαλ ηξφπν λα ζπληαηξηάμνπλ ηε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιέμεο κε ηελ αληίζηνηρε θσλνινγηθή ηεο δνκή. ε πεξηβάιινληα πνπ ε θαηάθηεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ επηβάιιεη ηε ρξήζε ηνπ αιθαβεηηθνχ θψδηθα ε πξνζνρή ζα πξέπεη λα εζηηάδεηαη ηαπηφρξνλα θαη ζην ζεκαζηνινγηθφ θαη ζηα γισζζνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ (Παπνχιηα- Σδειέπε, 1997). Γηα λα κπνξέζεη ην παηδί λα γξάςεη θαη λα δηαβάζεη ηε ιέμε «θσο», ζα πξέπεη

107 107 λα θαηαλνήζεη φηη ε ιέμε απνηειείηαη απφ ηξία θσλήκαηα (/f/, /o/, /s/) ηα νπνία αληηζηνηρνχλ ζε ηξία γξαθεκηθά ζχκβνια (θ, σ, ο). Οη αληηζηνηρίεο βέβαηα απηέο δελ είλαη πάληα κνλνζήκαληεο. ηε ιέμε «πνπ», γηα παξάδεηγκα, αλαγλσξίδνπκε δχν θσλήκαηα (/p/, /u/) θαη ηξία γξάκκαηα (ή ην θψλεκα /i/ πνπ δειψλεηαη κε πεξηζζφηεξα απφ έλα γξαθήκαηα). Οη Wimmer θαη Goswami (1994) πξφηεηλαλ φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα δηαθαλέο νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα αθνινπζεί δηαθνξεηηθή αλαπηπμηαθή πνξεία απφ ηελ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε κηα βαζηά νξζνγξαθία, θάηη πνπ κπνξεί λα απνδνζεί ζε δχν παξάγνληεο. Καη αξράο, ε θσλνινγηθή επίγλσζε απνθηηέηαη πηζαλά επθνιφηεξα ζε κηα ξερή νξζνγξαθία (π.ρ. ειιεληθά). Αθεηέξνπ, είλαη πηζαλφ ε ζπλεηζθνξά ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηελ αλάγλσζε λα πεξηνξίδεηαη ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (De Jong & Van der Leij, 1999). Γηα λα δηεπθξηληζηεί ν φξνο «θσλνινγηθή επεμεξγαζία», ζα πξέπεη λα αλαινγηζηνχκε ηε θσλνινγία κηαο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Σα ειιεληθά έρνπλ παξαδείγκαηνο ράξηλ 32 θσλήκαηα. Υξεζηκνπνηψληαο απηά ηα ρσξηζηά θσλήκαηα θάπνηνο κπνξεί λα παξάγεη θάζε ειιεληθή ιέμε. ε κηα πξνθνξηθή γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη νξηζκέλνο ζπλδπαζκφο θσλεκάησλ γηα ηελ παξαγσγή ιέμεσλ, αθφκα θη αλ ζε κηα ζεσξεηηθή βάζε κπνξνχλ λα ππάξμνπλ άπεηξνη ζπλδπαζκνί. Καηά ζπλέπεηα, φηαλ έλαο αξράξηνο αλαγλψζηεο πξνζπαζεί λα δηαβάζεη ηε ιέμε «ιεο» ή «πεο» ζα πξέπεη λα μέξεη φηη απηέο νη δχν ιέμεηο κνηξάδνληαη ηνλ ήρν /es/. Γεληθά, νη θνηλνί ήρνη (φπσο /es/) αληηπξνζσπεχνληαη ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε θνηλά γξάκκαηα (π.ρ. «ε» θαη «ο»). ιεο απηέο νη δεμηφηεηεο (επίγλσζε ησλ θσλεκάησλ) κπνξεί λα απνδεηρζνχλ κεγάιεο ζεκαζίαο θαηά ηελ πξνζπάζεηα κάζεζεο ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο (Wagner et al., 1994). Έξεπλεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα έρνπλ δείμεη φηη ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ επίδνζε ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο αλάκεζα ζε παηδηά κε δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε θαη ζηελ νξζνγξαθία θαη ζε παηδηά πνπ δελ αληηκεηψπηδαλ δπζθνιίεο (Porpodas, 1999).

108 108 Χζηφζν, ζηελ ίδηα έξεπλα δηαπηζηψζεθε φηη παξά ηε ρακειφηεξε επίδνζε, ηα παηδηά πνπ είραλ δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία παξνπζίαδαλ ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Απηφ κπνξεί λα απνδνζεί ζηε θχζε ηνπ ειιεληθνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπνπ νη αληηζηνηρίεο κεηαμχ ησλ γξαθεκάησλ θαη ησλ θσλεκάησλ δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο. ηηο ζρεηηθέο κειέηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα επαιεζεχνληαη ηα επξήκαηα πνπ αθνξνχλ πην αδηαθαλή αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο, θαηαδεηθλχνληαο ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Harris & Giannouli, 1999; Aidinis & Nunes, 2001; Manolitsis & Tafa, 2009). Ζ απφθηεζε δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο, φπσο απνθαιχπηνπλ νη ζρεηηθέο έξεπλεο, ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαίλεηαη φηη μεθηλά πνιχ λσξίο, πξηλ αθφκε απφ ηελ επίζεκε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο. πσο πξνθχπηεη, ηα παηδηά ηνπ λεπηαγσγείνπ αλαγλσξίδνπλ ηνπο ήρνπο ησλ γξακκάησλ ρσξίο σζηφζν λα έρνπλ απνθηήζεη πιήξε θσλνινγηθή επίγλσζε. Ζ αλαπηπμηαθή πνξεία ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο δε ζηακαηά κε ηελ είζνδν ησλ παηδηψλ ζην δεκνηηθφ ζρνιείν, αιιά ζπλερίδεηαη κε κεηά ην ηέινο ηεο Α ηάμεο (Ατδίλεο, 2006). Σα απνηειέζκαηα ησλ κειεηψλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα αλαθέξνπλ φηη ε επίγλσζε ησλ ζπιιαβψλ πξνεγείηαη ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο, φπσο θαη ζε άιιεο αιθαβεηηθέο γιψζζεο. Μάιηζηα, δηαπηζηψλεηαη φηη ε επαηζζεζία ησλ κηθξψλ παηδηψλ ζηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο ησλ ιέμεσλ αλαπηχζζεηαη πξηλ αθφκε ηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ. ε κεηαγελέζηεξν ρξφλν, ε γλψζε γηα ηηο θσλνινγηθέο δνκέο ηηο γιψζζαο γίλεηαη πεξηζζφηεξν ζηαζεξή φηαλ μεθηλήζεη ε επίζεκε δηδαζθαιία ησλ γξακκάησλ. Ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαίλεηαη λα έρεη ε αλάπηπμε ηεο επίγλσζεο ησλ θσλεκάησλ ζηα ειιεληθά. Ζ ζπγθεθξηκέλε δεμηφηεηα δελ απνθηηέηαη εληαία θαη κάιηζηα ππάξρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζέζε ησλ θσλεκάησλ κέζα ζηηο ιέμεηο (Aidinis & Nunes, 2001). Σα θσλήκαηα ζηελ αξρή ησλ ιέμεσλ αλαγλσξίδνληαη επθνιφηεξα απφ ηνπο

109 109 καζεηέο απφ φηη εθείλα πνπ βξίζθνληαη ζηηο ηειεπηαίεο ζπιιαβέο. Έλα επηπιένλ ζηνηρείν πνπ επηδξά ζηηο αζθήζεηο θσλεκηθήο επίδνζεο είλαη θαη απηφ ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ. ηαλ δειαδή ην δεηνχκελν θψλεκα ηνλίδεηαη ηφηε νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ είλαη ζαθψο πςειφηεξεο ζπγθξηηηθά κε ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ην θψλεκα δελ ηνλίδεηαη. Αμίδεη, ηέινο, λα αλαθεξζεί φηη ε επίγλσζε ησλ ζπιιαβψλ ζεσξείηαη σο ηελ πην έγθπξε κεηαβιεηή πξφγλσζεο ηεο κεηαγελέζηεξεο επίδνζεο ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή (Porpodas, 1999; Harris & Giannouli, 1999; Manolitsis & Tafa, 2009; Aidinis & Nunes, 2001; Padeliadu, Kotoulas & Botsas, 1998; Μνπδάθε θαη ζπλεξγάηεο, 2008). Μάιηζηα ε θσλνινγηθή επίγλσζε πξνηείλεηαη σο ν αζθαιέζηεξνο δείθηεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο «κε αλακελφκελεο» εθδήισζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ, ζέηνληαο ππφ ακθηζβήηεζε ην ξφιν ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο ζηνλ νξηζκφ θαη ηε δηάγλσζε ησλ Μαζεζηαθψλ Γπζθνιηψλ (Stanovich, 1988) Απνθσδηθνπνίεζε Ζ αλάγλσζε είλαη κηα εμαηξεηηθά πεξίπινθε γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ απαηηεί ην γξήγνξν ζπληνληζκφ νπηηθψλ, θσλνινγηθψλ, ζεκαζηνινγηθψλ θαη γισζζηθψλ δηαδηθαζηψλ (Plaut, 2005). Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε πξφζβαζε ζηε ζεκαζία ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ, ε νπνία επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο κάζεζεο ηνπ θψδηθα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αλαπαξάζηαζε ηεο νκηιίαο σο ζεηξάο νπηηθψλ ζπκβφισλ (Ziegler & Goswami, 2005). Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη νπζηαζηηθά κηα δηαδηθαζία αληηζηνίρηζεο ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ κε θσλνινγηθέο κνλάδεο. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επηηπγράλεηαη ε απνθσδηθνπνίεζε ησλ γξαπηψλ ζπκβφισλ, αιιά θαη ε θαηαλφεζή ηνπο, απνηειεί έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά δεηήκαηα ζην ρψξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο.

110 110 Ζ έλλνηα ηεο απνθσδηθνπνίεζεο αλαθέξεηαη ζηηο δεμηφηεηεο κε ηηο νπνίεο έλαο αλαγλψζηεο κεηαθξάδεη ηηο ηππσκέλεο ιέμεηο ζε νκηιία. ηαλ ν αλαγλψζηεο ζπλαληά κηα άγλσζηε ιέμε κπνξεί λα ηελ αλαγλσξίζεη, είηε κέζσ ηεο άκεζεο αλαγλψξηζεο (γλσξίδεη δειαδή ηε ιέμε) ή αλαιχνληάο ηελ ζε γξαθήκαηα θαη κεηαθξάδνληαο απηά ηα γξαθήκαηα ζε θσλήκαηα. Ζ δηαδηθαζία ηεο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ζπλεπάγεηαη ηε κάζεζε ησλ ιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά ζην γξαπηφ ιεμηιφγην, ελψ ε αλάιπζε ησλ ιέμεσλ επηηξέπεη ζηνλ αλαγλψζηε λα εθαξκφζεη ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Ζ θπξηφηεξε ίζσο ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο αθνξά ζηε αλάπηπμε ησλ αλαγλσζηηθψλ κνληέισλ ηεο δηηηήο επεμεξγαζίαο (Besner & Johnston, 1989; Coltheart et al., 1993; Norris, 1994; Ellis & Young, 1996). «Ζ ζεσξία ηεο δηηηήο επεμεξγαζίαο αλαθέξεηαη ζε κηα ηδηαίηεξε θαηεγνξία ζεσξηώλ ηεο νπηηθήο αλαγλώξηζεο ιέμεσλ θαη ηεο αλάγλσζεο» (Rastle & Coltheart, 1999, ζ. 482), φπνπ ε αλάγλσζε ζεσξείηαη σο κηα δηαδηθαζία ε νπνία πεξηιακβάλεη δχν γλσζηηθνχο κεραληζκνχο (θαλάιηα επεμεξγαζίαο) πνπ επηηξέπνπλ ηελ αλαγλψξηζε κηαο γξαπηήο ιέμεο. Καηά ζπλέπεηα, νη αλαγλψζηεο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο δχν δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηε «κεηάθξαζε» ηνπ γξαπηνχ θψδηθα ζε πξνθνξηθφ (Coltheart et al., 1993; Herdman et al., 1999). Ο πξψηνο κεραληζκφο νλνκάδεηαη ιεμηθή δηαδηθαζία (lexical route) θαη αλαθέξεηαη ζηελ άκεζε ζχλδεζε κεηαμχ ηεο νξζνγξαθηθήο ηαπηφηεηαο κηαο ιέμεο θαη ηεο ζέζεο ηεο ζην νξζνγξαθηθφ ιεμηθφ, πνπ ιεηηνπξγεί κε ηελ αλάθηεζε ηεο πξνθνξάο νιφθιεξσλ ιέμεσλ. Ο αλαγλψζηεο δειαδή δηαβάδεη κέζσ ηεο άκεζεο κεηάθξαζεο ηνπ γξαθεκηθνχ ραξαθηήξα ησλ ιέμεσλ ζε θσλνινγηθφ θψδηθα. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηελ πξφζβαζε ζην κλεκνληθφ ιεμηθφ, φπνπ θάζε ιέμε έρεη κία μερσξηζηή θαηαρψξεζε. Σν δεχηεξν θαλάιη επεμεξγαζίαο, πνπ θαιείηαη κε-ιεμηθό (sublexical route) είλαη έκκεζν θαη πξνυπνζέηεη ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε ησλ γξακκάησλ. Ζ κε-ιεμηθή δηαδηθαζία νδεγεί ζηε ζχλζεζε ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ

111 111 ιέμεσλ, κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (Zorzi et al., 1998; Spenger-Charolles et al., 2000) θαη δελ επεξεάδεηαη απφ ηε ζπρλφηεηα ησλ ιέμεσλ (Herdman, Chernecki & Norris, 1999). πνην θαλάιη επεμεξγαζίαο θη αλ ελεξγνπνηεζεί, ηα νπηηθά ζχκβνια ζα πξέπεη λα θσδηθνπνηεζνχλ ψζηε λα ζπγθξηζνχλ κε ήδε απνζεθεπκέλεο αθεξεκέλεο γισζζηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε (Grainger & Jacobs, 1996). ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη νη ιέμεηο απνζεθεχνληαη φρη σο ζπκπαγή νπηηθά ραξαθηεξηζηηθά αιιά σο αθεξεκέλα ραξαθηεξηζηηθά αιθαβεηηθνχ θψδηθα απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο εμσηεξηθήο φςεο ηνπ ζρήκαηφο ηνπο (Klicpera, 1989, ζ. 98). Απηή ε δηαδηθαζία θαιείηαη «πξνζδηνξηζκόο ιέμεο», «αλαγλώξηζε ιέμεο» ή «ιεμηθή πξόζβαζε» (word identification, word recognition ή lexical access). Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη ε αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ απαηηεί ηελ ηαπηφρξνλε ελεξγνπνίεζε ηφζν θσλνινγηθψλ φζν θαη νξζνγξαθηθψλ δηαδηθαζηψλ, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε απνθσδηθνπνίεζε. Ο ηξφπνο σζηφζν κε ηνλ νπνίν απηέο νη δηαδηθαζίεο αιιειεπηδξνχλ παξακέλεη αθφκε αληηθείκελν ηεο ζεσξεηηθήο έξεπλαο. (Breznitz, 2002, ζ. 15) Έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά απηή ηε δηαδηθαζία είλαη ην νξζνγξαθηθφ βάζνο. ζν πην ζπλεπείο είλαη νη αληηζηνηρίεο νξζνγξαθίαο-θσλνινγίαο, ηφζν πεξηζζφηεξν ζηεξίδεηαη ε ιεμηθή πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε (Borowsky & Besner, 2000). Αληίζεηα, ζε κηα βαζηά νξζνγξαθία, ε ιεμηθή πξφζβαζε ζηεξίδεηαη ζε έλαλ νξζνγξαθηθφ θψδηθα (Van Orden, 1987; Rastle & Coltheart, 1999; Lukatela & Turvey, 1994a; Coltheart & Coltheart, 1997; Coltheart & Rastle, 1994). Απηφ κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ αλ ιάβνπκε ππφςε ην γεγνλφο φηη ε ιεμηθή αλαγλψξηζε είλαη κηα ζεηξηαθή γλσζηηθή δηαδηθαζία (Aaron et al., 1999). Οη αξράξηνη αλαγλψζηεο ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα νλνκάζνπλ κηα θνηλή ιέμε ηξηψλ γξακκάησλ απφ έλα κφλν γξάκκα. Αληίζεηα, νη έκπεηξνη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα νλνκάζνπλ κηα ιέμε κε ηελ πξφζβαζε ηεο πξνθνξάο σο ζχλνιν, δηαδηθαζία γλσζηή σο νπηηθή αλάγλσζε.

112 112 Καηά ζπλέπεηα, ε νπηηθή αλάγλσζε (sight-word reading) νινθιεξψλεηαη κέζσ ηεο πξφζβαζεο ηεο νξζνγξαθηθήο αλαπαξάζηαζεο κηαο ιέμεο, ελψ ε απνθσδηθνπνίεζε νινθιεξψλεηαη κε ηε ζχλζεζε ηεο πξνθνξάο κηαο ιέμεο (Aaron et al., 1999). Δάλ ε κεηαηξνπή ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ (γξακκάησλ) ζε θσλνινγηθφ θψδηθα γίλεηαη ζεηξηαθά, ηφηε κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε φηη ζα πξέπεη λα ππάξρεη έλα ζεκείν ζε θάζε ιέμε κεηά ηελ αλαγλψξηζε ηνπ νπνίνπ ζα πξέπεη λα επηηπγράλεηαη ε αλαγλψξηζε φιεο ηεο ιέμεο. Ζ ζεηξηαθή αληηζηνίρηζε ησλ γξαθεκάησλ ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε κεηψλεη θάζε θνξά ηνλ αξηζκφ ησλ ππνςήθησλ γηα αλάθιεζε ιέμεσλ. Σν ζεκείν απηφ κεηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ νπνίνπ είλαη δπλαηή ε αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ νλνκάδεηαη Σεκείν Μνλαδηθόηεηαο (Uniqueness Point). Ο Radeau θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1992) ζεψξεζαλ φηη ε επίδξαζε ηνπ Μ (εκείνπ Μνλαδηθφηεηαο) πνπ παξνπζηάδεηαη ζε αθνπζηηθέο αζθήζεηο (auditory tasks) πξέπεη λα εκθαλίδεηαη θαη ζηελ νπηηθή ιεμηθή αλαγλψξηζε. Οη Kwantes θαη Mewhort αθνινπζψληαο ηελ ηδέα ηνπ Radeau θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ εηζήγαγαλ ηνλ φξν νξζνγξαθηθό ζεκείν κνλαδηθόηεηαο (orthographic uniqueness point) ελλνψληαο «... ηε ζέζε ηνπ γξάκκαηνο ζηελ αλάγλσζε από αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά σο ην ζηνηρείν εθείλν πνπ μερσξίδεη κηα ιέμε από όιεο ηηο άιιεο ιέμεηο» (Kwantes & Mewhort, 1999, ζ. 377). Γηαπίζησζαλ κάιηζηα φηη νη ιέμεηο πνπ έρνπλ ην νξζνγξαθηθό ζεκείν κνλαδηθόηεηαο ζηελ αξρή ηνπο νλνκάζηεθαλ γξεγνξφηεξα απφ ηηο ιέμεηο πνπ ην νξζνγξαθηθό ζεκείν κνλαδηθόηεηαο βξίζθνληαλ ζην ηέινο, ζεσξψληαο φηη «... ην πιενλέθηεκα ηνπ νξζνγξαθηθνύ ζεκείνπ κνλαδηθόηεηαο ζηελ αξρή [ησλ ιέμεσλ] απεηθνλίδεη ηε ζεηξηαθή επεμεξγαζία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάθιεζεο από ην ιεμηθό» (Kwantes & Mewhort, 1999a, ζ. 379). Παξφκνηα απνηειέζκαηα πξνέθπςαλ θαη ζηε κειέηε ησλ Coltheart & Rastle (1994), φπνπ εμαηξέζηκεο ιέμεηο νλνκάδνληαλ γξήγνξα φζν θαη νη θαλνληθέο ιέμεηο, φηαλ θηλείηαη ε «ζέζε εμαίξεζεο» κηαο ιέμεο (exception position, ην ζεκείν δειαδή φπνπ κηα ιέμε

113 113 δηαθνξνπνηείηαη απφ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο) πξνο ηα δεμηά. Σν απνηέιεζκα εξκελεχζεθε σο απφδεημε γηα ηε ζεηξηαθή επεμεξγαζία απφ αξηζηεξά πξνο δεμηά. Έλα αθφκε ζηνηρείν, ην νπνίν αμίδεη λα αλαθεξζεί είλαη ε δηάθξηζε κεηαμχ ηεο αλαγλψξηζεο γξακκάησλ θαη ιέμεσλ. Οη δηαδηθαζίεο ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλαγλψξηζεο ιέμεσλ έρνπλ κηα ζεκειηψδε δηαθνξά (Ziegler et al., 2000). Φαίλεηαη φηη νη θσλνινγηθέο πιεξνθνξίεο ελεξγνπνηνχληαη απηφκαηα ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο αλαγλψξηζεο ιέμεο (Lukatela & Turvey, 1994b). Μηα άιιε θαηεγνξία έξεπλαο δείρλεη φηη νη νξζνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο πξνζεγγίδνληαη γξεγνξφηεξα απφ ηηο θσλνινγηθέο πιεξνθνξίεο (Ferrand & Grainger, 1994) Μεηαβιεηέο πξόβιεςεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πσο αλαθέξζεθε ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο, νη θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο θαη θπξίσο ε θσλνινγηθή επίγλσζε ζπλδένληαη άκεζα κε ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο) ζε κηα αιθαβεηηθή γιψζζα. Ηδηαίηεξα ζηα αγγιηθά ε ζχλδεζε απηή έρεη κειεηεζεί δηεμνδηθά (Bowey, 2005). Μεγάιν δε κέξνο απηψλ ησλ εξεπλψλ αλαθέξεη φηη ε επίδνζε ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο έρεη πξνβιεπηηθή ηζρχ ζηε αλαγλσζηηθή επίδνζε. Μειέηεο σζηφζν ζε πην δηαθαλείο γιψζζεο έδεημαλ φηη ν ξφινο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, σο κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο, πεξηνξίδεηαη ρξνληθά (Wimmer, Landerl & Frith, 1999; De Jong & van der Leij, 1999). χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε, νη αηνκηθέο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο, φπσο ην ειιεληθφ, ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ηαρχηεηα αλάθιεζεο ησλ θσλνινγηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ πιεξνθνξηψλ ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Nikolopoulos et al., 2006). Ζ αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθψλ θσδίθσλ απφ ηε καθξνπξφζεζκε κλήκε αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία πξφζβαζεο ηεο πξνθνξάο ησλ γξακκάησλ,

114 114 ησλ ιέμεσλ θ.ιπ. (Wagner et al., 1994; Katz, 1986). Ζ απνδνηηθφηεηα κε ηελ νπνία έλα παηδί είλαη ζε ζέζε λα αλαθηήζεη ηέηνηνπο θψδηθεο επεξεάδεη ην βαζκφ ρξεζηκφηεηαο ησλ θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ ζηελ απνθσδηθνπνίεζε (Baddeley, 1986). Θεσξεηηθέο κειέηεο πνπ αθνξνχλ ηελ αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθψλ θσδίθσλ εκπιέθνληαη άκεζα ζηε γλσζηηθή ιεηηνπξγία ηεο νλνκαζίαο ησλ ιέμεσλ. Μάιηζηα, φπσο πξνηείλνπλ νη Wagner θαη Torgesen (1987, ζ. 204), ε «νλνκαζία ησλ ιέμεσλ θαίλεηαη λα πεξηιακβάλεη θαη ηελ αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθώλ θσδίθσλ αιιά θαη ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο γηα ηε ιεμηθή πξόζβαζε». Δπνκέλσο, γηα κηα νπηηθά παξνπζηαδφκελε ιέμε, ε αληηζηνίρηζε γίλεηαη κεηαμχ κηαο θσδηθνπνηεκέλεο αλαπαξάζηαζεο ηνπ εξεζίζκαηνο θαη ηεο ιεμηθήο αλαπαξάζηαζήο ηνπ, φπσο απηή έρεη απνζεθεπηεί ζηε ιεμηθή κλήκε. Ζ δηαδηθαζία απηή νλνκάδεηαη «ιεμηθή πξόζβαζε». ηαλ κηα ιέμε παξνπζηάδεηαη νπηηθά, είλαη πξνθαλψο ινγηθφ λα ππνζέζεη θαλείο φηη ε πξφζβαζε κηαο ιεμηθήο αλαπαξάζηαζεο λα είλαη θσδηθνπνηεκέλε νξζνγξαθηθά, ζε κηα κνξθή δειαδή πνπ είλαη ζπκβαηή κε ηα νπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ιέμεο. Χζηφζν, γηα πνιχ θαηξφ είρε πξνηαζεί φηη, φηαλ νη ιέμεηο πξφθεηηαη λα δηαβαζηνχλ, απηέο θσδηθνπνηνχληαη κε βάζε ηνλ ήρν ηνπο (Taft, 1991, θεθ. 4), αθφκα θη αλ δε ρξεηάδεηαη λα πξνθεξζνχλ. Ζ αμηνιφγεζε ηεο ιεμηθήο πξφζβαζεο απαηηεί ηαρχηεηα θαζψο επίζεο θαη ηελ επεμεξγαζία νπηηθψλ θαη θσλνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Μεξηθνί εξεπλεηέο ηζρπξίδνληαη φηη νη αζθήζεηο γξήγνξεο θαηνλνκαζίαο (rapid naming tasks) αμηνινγνχλ ηε ιεηηνπξγία ελφο κεραληζκνχ ζπγρξνληζκνχ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ θνηλψλ γξαθεκηθψλ πιεξνθνξηψλ ζηηο γξαπηέο ιέμεηο (Bowers & Wolf, 1993). ηηο αζθήζεηο γξήγνξεο θαηνλνκαζίαο ν αλαγλψζηεο θαιείηαη απιά λα νλνκάζεη γξάκκαηα, ςεθία, εηθφλεο, πίλαθεο ρξσκάησλ φζν ην δπλαηφλ γξεγνξφηεξα. Ζ ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο (naming speed), ε νπνία φπσο αλαθέξεη ν Wagner θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1993), εληάζζεηαη ζηηο θσλνινγηθέο δηαδηθαζίεο επεξεάδεη ηελ αλαγλσζηηθή

115 115 επηηπρία. πσο αλαθέξνπλ άιινη εξεπλεηέο, ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο είλαη ζεκαληηθή ζηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο ηαρχηεηαο θαη επρέξεηαο (Cornwall, 1992) αιιά ζρεηίδεηαη θαη κε ηνπο δείθηεο αθξίβεηαο θαη θαηαλφεζεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο (Perfetti, 1985). Σα ηειεπηαία ρξφληα πνιινί εξεπλεηέο ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ πξνζπάζεζαλ λα εξκελεχζνπλ πεξηπηψζεηο πνπ δελ ελέπηπηαλ ζηηο ήδε δηαηππσκέλεο ζεσξίεο πνπ αλέθεξαλ φηη ν ππξήλαο ησλ πξνβιεκάησλ ήηαλ νη θσλνινγηθέο δηαδηθαζίεο. Σε δεθαεηία ηνπ 1990 πξνηάζεθε ε «ππόζεζε ηεο δηπιήο δπζθνιίαο» (double-deficit hypothesis), ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη βαζηθέο δηαδηθαζίεο ηεο ηαρχηεηαο θαηνλνκαζίαο θαη νη θσλνινγηθέο δπζθνιίεο «... είλαη μερσξηζηέο πεγέο αλαγλσζηηθήο δπζιεηηνπξγίαο, θαη ε ζπλδπαζκέλε παξνπζία ηνπο νδεγεί ζε βαζηά αλαγλσζηηθή βιάβε» (Wolf & Bowers, 1999, ζ. 416). Ζ ππφζεζε ηεο δηπιήο δπζθνιίαο ησλ Bowers θαη Wolf (1993; 1999; βι. επίζεο Manis et al., 2000 γηα επηβεβαίσζε ησλ απνηειεζκάησλ) πξνηείλεη φηη νη δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε πξνθχπηνπλ απφ ηελ αξγή ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο ησλ ζπκβφισλ, αλεμάξηεηα απφ ηε θσλνινγηθή ηθαλφηεηα. Οη ίδηνη εξεπλεηέο αλαθέξνπλ δχν ηχπνπο ζηνηρείσλ γηα λα ππνζηεξηρζεί ε έλλνηα φηη ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο είλαη έλαο αλεμάξηεηνο παξάγνληαο ζηελ πξφβιεςε ηεο (κεηαγελέζηεξεο) αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο. Καη αξράο, νη αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο κνηξάδνληαη θάπνηεο αιιειεμαξηήζεηο (interrelationships). Αθεηέξνπ, ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο θαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε έρνπλ αλεμάξηεηεο «... ζπλεηζθνξέο ζηε δηαθύκαλζε ηεο αλαγλώξηζεο ιέμεσλ (αθξίβεηα θαη ρξόλνο αληίδξαζεο), ηεο νξζνγξαθηθήο ηθαλόηεηαο, ηεο εύρεξεο αλάγλσζεο θεηκέλσλ, θαη ηεο θαηαλόεζεο» (Wolf & Bowers, 1999, ζ. 420). Ζ πξψηε ππφζεζε αλαθέξεη φηη «... ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο ζπζρεηίδεηαη κε ην ξπζκφ ζηνλ νπνίν ηα παηδηά κπνξνχλ λα παξάγνπλ [induce] νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο απφ ηελ έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν» (Wolf & Bowers, 1999, ζ. 426). Οη πςεινί ρξφλνη ζηελ νλνκαζία

116 116 κπνξνχλ λα εξκελεχζνπλ ηελ αλαγλσζηηθή απνηπρία κε ηξεηο πηζαλνχο ηξφπνπο: (α) κε ηελ παξαθψιπζε ηεο θαηάιιειεο ζπγρψλεπζεο ησλ ζπλδέζεσλ κεηαμχ ηνπ θσλήκαηνο θαη ησλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, (β) κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο πνηφηεηαο ησλ νξζνγξαθηθψλ θσδίθσλ ζηε κλήκε θαη, (γ) κε ηελ αχμεζε ηεο επαλαιακβαλφκελεο εμάζθεζεο πνπ απαηηείηαη πξνθεηκέλνπ λα ελνπνηεζνχλ νη θψδηθεο πξνηνχ επηηεπρζνχλ αλαπαξαζηάζεηο επαξθνχο πνηφηεηαο (Wolf & Bowers, 1999, ζ. 426). χκθσλα κε ηε δεχηεξε ππφζεζε, ε ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο αληηκεησπίδεηαη θαη σο «... δείθηεο ηεο δπζιεηηνπξγίαο ζηηο ρακειφηεξεο δηεξγαζίεο θαη σο ζπκβάιισλ παξάγνληαο ζηελ επίκνλε [pervasive] αλαγλσζηηθή απνηπρία» (Wolf & Bowers, 1999, ζ. 432). πκβαηά κε ηελ «ππόζεζε ηεο δηπιήο δπζθνιίαο» είλαη θαη ηα απνηειέζκαηα ησλ Gough θαη Tunmer (1986, ζην Wolf & Bowers, 1999), νη νπνίνη ζπλέθξηλαλ κηα νκάδα δπζιεμηθψλ παηδηψλ θαη κηα νκάδα «garden-variety reading-impaired» παηδηψλ (π.ρ., κέηξηνη αλαγλψζηεο κε επίδνζε παξφκνηα κε ηνπο δπζιεμηθνχο, αιιά αλαγλσζηηθή επίδνζε αλάινγε ηεο γεληθήο λνεηηθήο δπλαηφηεηά ηνπο). ηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε δηαπηζηψζεθε φηη ε «garden-variety readingimpaired» νκάδα, πέηπρε ζεκαληηθά γξεγνξφηεξνπο ρξφλνπο θαηνλνκαζίαο απφ ηε δπζιεμηθή νκάδα. Ζ ηαρχηεηα θαηνλνκαζίαο θαίλεηαη λα είλαη ν θπξίαξρνο δηαγλσζηηθφο δείθηεο γηα ηνπο θησρνχο αλαγλψζηεο ζηα ξερά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Wolf & Bowers, 1999), αιιά θαη ηζρπξφο παξάγνληαο δηαρσξηζκνχ κεηαμχ κέηξησλ θαη θαιψλ αλαγλσζηψλ (Bowers & Swanson, 1991). Δηδηθφηεξα, ε ηαρχηεηα κε ηελ νπνία αλαγλσξίδνληαη ηα ςεθία θαη ηα γξάκκαηα είλαη ε κεηαβιεηή κε ηε κεγαιχηεξε πξνβιεπηηθή αμία γηα ηε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή επηηπρία. Ο Badian (1998) δηαπίζησζε φηη νη κεηξήζεηο ηαρχηεηαο ζε αζθήζεηο RAN γηα ην λεπηαγσγείν είλαη ζεκαληηθνί πξνάγγεινη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ ζηελ πξψηε θαη ηε δεπηέξα δεκνηηθνχ, ελψ ζπλερίδνπλ λα είλαη ζεκαληηθνί πξνάγγεινη ηεο αλαγλσζηηθήο

117 117 ηθαλφηεηαο αλάγλσζεο φηαλ ηα εξεζίζκαηα είλαη αξηζκνί θαη γξάκκαηα (Wolf et al., 1986). Απηφ γίλεηαη εχθνια θαηαλνεηφ εάλ αλαινγηζηνχκε ηε ζπκβνιηθή αμία απηψλ ησλ κνλάδσλ (Elbro, 1996). ε ζπκθσλία κε ηελ άπνςε ησλ Wolf θαη Bowers (1999) βξίζθεηαη θαη ε ζέζε ηεο Semrud-Clikeman θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (2000), νη νπνίνη αλαθέξνπλ φηη ε απηνκαηνπνηεκέλε δπλαηφηεηα λα νλνκαζηεί έλα παξνπζηαζκέλν εξέζηζκα ζπλδέεηαη έληνλα κε ηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο ηεο αλάγλσζεο. Υξεζηκνπνηψληαο αζθήζεηο RAN, νη Denckla θαη Rudel (1976, ζην Wolf, Bally & Morris, 1986) πξφηεηλαλ φηη ε πξφσξε απνηπρία αλάθιεζεο κπνξεί λα αλαζηαηψζεη νιφθιεξε ηελ αλαγλσζηηθή δηαδηθαζία. Οη κειέηεο ζηελ επίδνζε ησλ δπζιεμηθψλ ζε αζθήζεηο RAN δείρλνπλ φηη ε ππεξνρή ησλ θαλνληθψλ ππνθεηκέλσλ δελ κπνξεί λα απνδνζεί ζην πεξηνξηζκέλν ιεμηιφγην, αιιά κάιινλ πξνθχπηεη απφ πξνβιήκαηα ζηελ αλάθιεζε ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ θαη φρη ζηε ζεκαζηνινγηθή αλαπαξάζηαζε ησλ ιέμεσλ ζην λνεηηθφ ιεμηθφ (Elbro, Nielsen & Petersen, 1994). Ζ άπνςε απηή ππνζηεξίδεηαη θαη απφ ηελ «ππόζεζε ηνπ θσλνινγηθνύ ππξήλα» (phonological core deficit hypothesis) ησλ αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ, ζηελ νπνία πξνηείλεηαη φηη ε θχξηα πεγή δπζθνιίαο ησλ παηδηψλ βξίζθεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ (Share, 1995; Stanovich, 1988). Απηέο νη θσλνινγηθέο δπζθνιίεο εκπνδίδνπλ ηελ εγθαζίδξπζε επαξθψλ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ θσδηθνπνίεζεο (Stanovich, 1988). Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπλεγνξνχλ ζην λα γίλεη αληηιεπηή ε ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ησλ κεκνλσκέλσλ γξακκάησλ ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ιέμεσλ. Ο Bowers θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1994) αληίζεηα έρνπλ πξνηείλεη φηη νη δπζθνιίεο ζηελ ηαρχηεηα νλνκαζίαο ζπζρεηίδνληαη άκεζα κε δηαθνξνπνηήζεηο ζηελ νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα, δηαθνξά πνπ δελ εμεγείηαη απφ ηηο δπζθνιίεο θσλνινγηθήο επεμεξγαζίαο ή ηελ έιιεηςε έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν. Μάιηζηα, αλαθέξνπλ φηη νη δπζθνιίεο ζηελ νλνκαζία γξακκάησλ απνηξέπνπλ

118 118 ηα παηδηά απφ ην λα ελεξγνπνηήζνπλ ηα γξάκκαηα ζηε κλήκε εγθαίξσο, πξνθεηκέλνπ λα θσδηθνπνηήζνπλ ηνπο ζπλδπαζκνχο γξακκάησλ πνπ εκθαλίδνληαη πνιχ ζπρλά ζην γξαπηφ ιφγν. Καηά ζπλέπεηα, νη δπζθνιίεο ζηελ νλνκαζία ησλ γξακκάησλ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ απνηπρία ηεο δηακφξθσζεο ζπγθεθξηκέλσλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ησλ ιέμεσλ (Bowers et al., 1994) θαη επνκέλσο λα παξεκπνδίζνπλ ηελ αλαγλψξηζε θαη ηελ απνζήθεπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ζρεδίσλ ησλ ιέμεσλ (Manis et al., 2000; Bowers et al., 1994). Έρεη επίζεο ππνζηεξηρζεί φηη νη θησρνί αλαγλψζηεο είλαη πην αξγνί ζε αζθήζεηο RAN έλαληη ησλ παηδηψλ πνπ έρνπλ άιια θιηληθά ζχλδξνκα, φπσο γηα παξάδεηγκα ηε δηαηαξαρή δηάζπαζεο ηεο πξνζνρήο ή «ADD» (Felton et al., 1987). Γεδνκέλνπ φηη νη θησρνί αλαγλψζηεο δελ έρνπλ αλαπηχμεη αθφκε ηα θαηάιιεια επίπεδα απηνκαηηζκνχ γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηεο αλάθιεζεο, νη δηαδηθαζίεο «ρακεινχ επηπέδνπ» (lower-level) φπσο ε νλνκαζία ιέμεο, θαηαλαιψλνπλ φιν ην δηαζέζηκν ρξφλν επεμεξγαζίαο (Wolf et al., 1986). πλεπψο, νη αλαγλσζηηθέο αζθήζεηο πνπ απαηηνχλ πεξηζζφηεξεο πςειφηεξνπ επηπέδνπ δεμηφηεηεο θαηαλφεζεο θαηαξξένπλ. Έλα ελδηαθέξνλ απνηέιεζκα πξνήιζε απφ ηε κειέηε ηεο Wolf (1986), ε νπνία αλέπηπμε κία πεηξακαηηθή δηάηαμε απνθαινχκελε σο γξήγνξν ελαιιαζζόκελν εξέζηζκα (Rapid Alternating Stimulus ή RAS). Υξεζηκνπνηψληαο απηνχ ηνπ ηχπνπ ηελ άζθεζε ν πεηξακαηηζηήο κπνξεί λα αιιάμεη ηα εξεζίζκαηα, απφ εξεζίζκαηα γξάκκαηνο-ρξψκαηνο ζε εξεζίζκαηα γξάκκαηνοαξηζκνχ. Απηή ε ηδηαίηεξε δξαζηεξηφηεηα ζεσξείηαη φηη πεξηιακβάλεη εθηφο απφ ηηο δηαδηθαζίεο απηφκαηεο πξνζνρήο (automatic attentional processes) νη νπνίεο εκπιέθνληαη ζε αζθήζεηο ηχπνπ RAN, θαη ηηο ειεγρφκελεο δηαδηθαζίεο πξνζνρήο (controlled attentional processes). Οη αζθήζεηο ηχπνπ RAS κπνξνχλ λα επηηχρνπλ πςειά πνζνζηά επηηπρίαο ζηελ πξφβιεςε κεηαγελέζηεξσλ αλαγλσζηηθψλ πξνβιεκάησλ.

119 119 Απφ φζα πξναλαθέξζεθαλ, θαίλεηαη φηη ε θαζηέξσζε ηνπ απηνκαηηζκνχ απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρή αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα. ηε κειέηε ηεο Semrud- Clikeman θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (2000) δηαπηζηψζεθε φηη ππάξρεη κηα ζηαζεξή ζρέζε κεηαμχ ηεο θαθήο απφδνζεο ζηηο αζθήζεηο RAN θαη ησλ αλαγλσζηηθψλ πξνβιεκάησλ. Απηέο νη δεμηφηεηεο εκθαλίδνληαη λα είλαη αλεμάξηεηεο απφ ηε γλψζε ιέμεσλ θαη ηελ ηθαλφηεηα νλνκαζίαο (ιέμεσλ). Ζ Semrud-Clikeman θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (2000, ζ. 81) αλαθέξνπλ επίζεο φηη νη δπζθνιίεο ζηηο αζθήζεηο απηνχ ηνπ ηχπνπ θαίλεηαη φηη κεηψλνληαη κε ην ρξφλν, ελψ ζρεηίδνληαη (reflected in) κφλν κε ηελ αλαγλσζηηθή ηαρχηεηα θαη φρη κε ηα αλαγλσζηηθά ιάζε. Σέινο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε ειηθία θαίλεηαη λα έρεη επίδξαζε ζηελ απφδνζε ζε αζθήζεηο RAN. Καηά ζπλέπεηα, νη κέηξηνη αλαγλψζηεο κεγαιχηεξεο ειηθίαο έρνπλ έλα πιενλέθηεκα έλαληη ησλ λεψηεξσλ. Απηή ε επίδξαζε νθείιεηαη πηζαλψο ζηελ απμαλφκελε έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν γηα ηα κεγαιχηεξα παηδηά (Watson & Willows, 1995; Semrud-Clikeman et al., 2000). πσο αλαθέξνπλ νη Wolf, Bally θαη Morris (1986), ππάξρνπλ «...δηαθνξνπνηεκέλεο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηύπσλ αλάγλσζεο θαη νλνκαζίαο, θαη...» ππάξρνπλ επίζεο «... ειηθηαθέο δηαθνξέο [ζε απηέο] ηηο ζρέζεηο» (ζ. 989). ηε κειέηε ηεο Wolf θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (1986) εκθαλίζηεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πεηξακαηηθψλ νκάδσλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δηαδηθαζηψλ αλάθιεζεο. Έρεη ππνζηεξηρηεί φηη απφ ηνλ παηδηθφ ζηαζκφ νη θαθνί αλαγλψζηεο είλαη πην αξγνί απφ ηνπο κέζνπο αλαγλψζηεο ζε φιεο ηηο αζθήζεηο αλάθιεζεο ιέμεσλ.

120 120 Κεθάιαην 3 ν Οξζνγξαθεκέλε γξαθή 3.1. Έξεπλα γηα ηε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Υξεζηκνπνηψληαο ηνλ φξν νξζνγξαθεκέλε γξαθή ζπλήζσο ελλννχκε ηελ πξνζπάζεηα θάπνηνπ λα αλαπαξαζηήζεη ηηο ιέμεηο ηεο πξνθνξηθήο ηνπ γιψζζαο κε ηε βνήζεηα νπηηθψλ ζπκβφισλ (γξάκκαηα), κε ηνλ πεξηνξηζκφ φηη νη αθνινπζίεο ησλ γξακκάησλ ζα πξέπεη λα ηνπνζεηεζνχλ ζηε ζσζηή ζεηξά, φπσο απηή δηακνξθψλεηαη απφ ηνπο νξζνγξαθηθνχο θαλφλεο θάζε γιψζζαο. Έρνπλ δηεμαρζεί πνιιέο έξεπλεο ζε κηα πξνζπάζεηα λα δηεπθξηληζηνχλ νη δηάθνξεο πηπρέο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, κειέηεο νη νπνίεο είλαη δπλαηφ λα δηαηξεζνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο (Tainturier & Caramazza, 1996). Ζ πξψηε αθνξά κειέηεο αλάιπζεο ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ «θαλνληθψλ» ππνθεηκέλσλ (Kay & Hanley, 1994), ελψ ε δεχηεξε αλαθέξεηαη ζε κειέηεο πνπ εζηηάδνπλ ζηελ αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ ησλ παηδηψλ (Ellis, 1994). χκθσλα κε ηελ Treiman (1994, ζ. 76) ε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία κειεηψλ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο ν εξεπλεηήο κπνξεί «λα ξίμεη ην θσο ζηε γλώζε θαη ηηο δεμηόηεηεο πνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνύλ ζηελ νξζνγξαθία». Μάιηζηα, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία έρεη παξαηεξεζεί αμηνζεκείσηε αχμεζε απηνχ ηνπ είδνπο ησλ εξεπλψλ. Ζ ηξίηε θαη ηειεπηαία θαηεγνξία κειεηψλ αθνξά ζηελ αλάιπζε ηεο κεησκέλεο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο πνπ έρεη παξαηεξεζεί ζε πεξηπηψζεηο επίθηεηεο δπζγξαθίαο (Goodman & Caramazza, 1986; Barry, 1994; Caramazza, Miceli & Romani, 1987). Με βάζε ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εξεπλψλ αλαπηχρζεθαλ ζεσξεηηθά δνκηθά κνληέια, φπσο εθείλα πνπ ζα παξνπζηαζζνχλ ζηε ζπλέρεηα, ηα νπνία ζηφρεπαλ ζηελ αλάιπζε ησλ γλσζηηθψλ κεραληζκψλ πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο.

121 121 Σα πξψηα ζεσξεηηθά κνληέια γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο άζθεζαλ κεγάιε επίδξαζε ζηε κεηαγελέζηεξε έξεπλα, φπσο ην κνληέιν ησλ Seymour θαη Porpodas (1980), ηνπ Morton (1980), ή ησλ Goodman θαη Caramazza (1986). Μηα αλαζεψξεζε ηνπ ινγνγελλεηηθνχ (logogen) κνληέινπ ηνπ Morton ήηαλ ην «κνληέιν ιεμηθήο επεμεξγαζίαο» ησλ Patterson θαη Shewell (1987, ζην Franklin et al., 1996). Σα κνληέια ηεο δηηηήο επεμεξγαζίαο ηεο νξζνγξαθίαο πξνηείλνπλ φηη πξνθεηκέλνπ θάπνηνο λα νξζνγξαθήζεη, ζα πξέπεη λα αθνινπζήζεη είηε κηα θσλνινγηθή είηε νπηηθν-νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή. Ζ πξψηε ζηξαηεγηθή παξάγεη νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ιέμεσλ ρξεζηκνπνηψληαο ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήοθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ελψ ε νπηηθν-νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή απνηειεί κηα νιηζηηθή νξζνγξαθηθή δηαδηθαζία, φπνπ θάπνηνο πξέπεη λα αλαθηήζεη ηελ αθξηβή κνξθή ηεο ιέμεο πνπ απνζεθεχεηαη ζηε ιεμηθή κλήκε ηνπ. Οη Bishop θαη Robson (1989) ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο φξνπο «άκεζε» θαη «έκκεζε» γηα λα πεξηγξάςνπλ απηά ηα δχν δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά θαλάιηα επεμεξγαζίαο. Σα ζηνηρεία γηα ηε δηάθξηζε κεηαμχ δχν δηαδηθαζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ νξζνγξαθία παξέρνληαη απφ ηε κεησκέλε νξζνγξαθηθή απφδνζε αηφκσλ πνπ κειεηήζεθαλ απφ λεπξνςπρνιφγνπο (Goodman & Caramazza, 1986). Οη δχν πην γλσζηέο κειέηεο ζε απηφλ ηνλ ηνκέα αλαθέξνληαη απφ ηνπο Beauvois θαη Derouesne (1981), θαη απφ ηνλ Shallice (1981). Οη Beauvois θαη Derouesne πεξηγξάθνπλ έλαλ αζζελή πνπ κπνξνχζε λα νξζνγξαθήζεη λέεο (κειεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο), αιιά φρη εμαηξέζηκεο ιέμεηο (ιεμηθφ θαλάιη). Ο αζζελήο ηνπ Shallice παξνπζίαζε ηελ αληίζεηε αθξηβψο εηθφλα, δηαηεξψληαο ηε δπλαηφηεηα λα νξζνγξαθήζεη εμαηξέζηκεο ιέμεηο κε αθξίβεηα, αιιά φρη λέεο ιέμεηο. Σα απνηειέζκαηα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εξεπλψλ ζεσξνχληαη ζεκαληηθά θπξίσο δηφηη ππέδεημαλ φηη ε νξζνγξαθία ππνβάιιεηαη ζε επεμεξγαζία απφ δχν επδηάθξηηα θαη αλεμάξηεηα γλσζηηθά «θαλάιηα επεμεξγαζίαο». Ζ θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή (κε-ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο) ζεσξείηαη νηθνλνκηθή, ιφγσ ηεο κεξηθήο επεμεξγαζίαο ηεο ιέμεο (Henderson & Chard, 1980), αιιά θαη γξεγνξφηεξε, φπσο

122 122 αλαθέξνπλ νη Kang θαη Simpson (1996), ζηα ξερά ζπζηήκαηα γξαθήο. Δμαξηάηαη δε, ζε κεγάιν βαζκφ, απφ ηελ αθνπζηηθή θσδηθνπνίεζε θαη απνηειεί έλα έκκεζν νξζνγξαθηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο, πνπ ελεξγνπνηείηαη φηαλ ν νξζνγξαθηθφο ζηφρνο πεξηιακβάλεη άγλσζηεο ιέμεηο γηα ηηο νπνίεο δελ ππάξρεη θακία νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε δηαζέζηκε ζηε ιεμηθή κλήκε (Bishop & Robson, 1989). Ζ θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή ζεσξείηαη πνιχ ζεκαληηθή θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ εηψλ κάζεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Marsh et al., 1980; Stage & Wagner, 1992), αλ θαη άιινη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη θαη ε νπηηθν-νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή βνεζά ηνπο αξράξηνπο νξζνγξάθνπο λα επηιέμνπλ ηε ζσζηή νξζνγξαθία κηαο ιέμεο (Treiman, Cassar & Zukowski, 1994). Δίλαη ζαθέο φηη ε θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή απαηηεί ηελ επίγλσζε φηη ππάξρεη ζχλδεζε κεηαμχ ηεο νξζνγξαθίαο θαη ηεο θσλνινγίαο, ε αλάπηπμε ηεο νπνίαο ζα επηηξέςεη ηελ αληηζηνίρηζε κεηαμχ απηψλ ησλ δχν επηπέδσλ (Brown & Ellis, 1994). Δπνκέλσο, γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ κε-ιεμηθνχ θαλαιηνχ είλαη απαξαίηεηε ε θαηάηκεζε ησλ ιέμεσλ ζηα ηδξπηηθά θσλήκαηά ηνπο (Bryant & Bradley, 1980; Nelson, 1980) θαη ε ρξήζε ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ελψ πεξηιακβάλεη, ηέινο, ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ «κεραληζκνύ κεηαηξνπήο ησλ θσλεκάησλ ζε γξαθήκαηα» (phoneme-grapheme conversion buffer) πνπ έρνπλ πξνηείλεη νη Ellis θαη Young. Οη αληηζηνηρίεο κεηαμχ ήρσλ θαη νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ησλ ιέμεσλ θσδηθνπνηνχληαη πξνθεηκέλνπ λα παξαρζεί ζηε ζπλέρεηα ε ζσζηή νξζνγξαθία (Brown & Ellis, 1994). Ζ ρξήζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο, φπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, βνεζά ηνλ νξζνγξάθν λα νξζνγξαθήζεη ηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο (Holligan & Johnston, 1991). Ζ νπηηθή ή νπηηθν-νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή (ιεμηθφ θαλάιη) εμαξηάηαη απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ιεμηθνύ γξαθεκηθήο παξαγσγήο θαη επνκέλσο ν νξζνγξάθνο πξέπεη λα αλαθηήζεη νιφθιεξεο ηηο γξαθεκηθέο κνξθέο ησλ ιέμεσλ απφ ηε κλήκε ηνπ. Γηα ηελ αλάθηεζε ηεο γξαθεκηθήο

123 123 ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ απαηηείηαη ε χπαξμε ελφο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ιέμεηο, πνπ απνζεθεχνληαη ζην ιεμηθφ γξαθεκηθήο παξαγσγήο. Οη Kang θαη Simpson (1996) πξνηείλνπλ φηη ε επεμεξγαζία κέζσ απηνχ ηνπ θαλαιηνχ λα είλαη κηα κάιινλ αξγή δηαδηθαζία ζπγθξηηηθά κε ηε θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή. Γηα ηελ ελεξγνπνίεζε επνκέλσο ηεο νιηζηηθήο ζηξαηεγηθήο απαηηείηαη ε πξφζβαζε ζηε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιέμεο, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ αλάθηεζε ησλ ιέμεσλ σο μερσξηζηά νξζνγξαθηθά ζρέδηα απφ ηε κλήκε (Brown & Ellis, 1994; Barry, 1994). Σν ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο θαίλεηαη λα ρεηξίδεηαη ηηο εμαηξέζηκεο θαη ηηο νκφερεο ιέμεηο ή ηηο ιέμεηο πςειήο ζπρλφηεηαο πνπ δελ κπνξνχλ λα κεηαθξαζηνχλ κέζσ ηνπ κεραληζκνύ κεηαηξνπήο ησλ θσλεκάησλ ζε γξαθήκαηα, αιιά κπνξνχλ λα πξνζεγγηζηνχλ κφλν κέζσ ηεο ελεξγνπνίεζεο ζπγθεθξηκέλσλ νξζνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ιέμεσλ ζην ιεμηθφ γξαθεκηθήο παξαγσγήο, πνπ ελεξγνπνηεί επίζεο ην ζεκαζηνινγηθφ ζχζηεκα (Bishop & Robson, 1989; Weekes, 1994; Barry, 1994; Holligan & Johnston, 1991). Μηα δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε αλαθέξεη φηη θαη νη δχν ζηξαηεγηθέο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ φηαλ γξάθνπκε νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο. Ζ δηαθνξά κεηαμχ ηνπο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη κφλν ε νπηηθν-νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή είλαη θαηάιιειε φηαλ ν νξζνγξαθηθφο ζηφρνο αθνξά εμαηξέζηκεο ιέμεηο (Barron, 1980). Θεσξείηαη, κε απμαλφκελεο εξεπλεηηθέο απνδείμεηο, φηη νη θσλνινγηθέο θαη νξζνγξαθηθέο κέζνδνη επεμεξγαζίαο είλαη δηαθξηηέο αιιά «... ακνηβαίσο ζρεηηδόκελα ζπζηαηηθά ηεο ιεμηθήο αλαγλώξηζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο» (Manis et al., 1993, ζ. 64). Ζ θσδηθνπνίεζε ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο κηαο ιέμεο (Σρήκα 3.1) ζπληειείηαη είηε κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο θαη ηε «κεηάθξαζε» ζε γξαθεκηθφ θψδηθα, επεμεξγαζία δειαδή κέζσ ησλ ζπζηεκάησλ (γ) θαη (δ)

124 124 (κε-ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο), είηε κε ηε ρξεζηκνπνίεζε πιεξνθνξηψλ απνζεθεπκέλσλ ζην λνεηηθφ ιεμηθφ (ζχζηεκα β), φπσο πξνηείλεη ν Jorm (1983). (β) Αλαδήηεζε ην λνεηηθό ιεμηθό γηα νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε (ε) Οξζνγξαθεκέλε γξαθή (α) Ήρνο ηεο ιέμεο Πηγή: Jorm (1983, σ. 98). (γ) Δθαξκνγή θαλόλσλ γξαθεκηθήοθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (δ) Δπηινγή θαηάιιεισλ ελαιιαθηηθώλ κε εθαξκνγή νξζνγξαθηθώλ θαλόλσλ Σρήκα 3.1. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Μηα άιιε πξφηαζε γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο αλαθέξεηαη ζηελ αλαινγηθή ζηξαηεγηθή πνπ αλαπηχρζεθε ηε δεθαεηία ηνπ χκθσλα κε απηή, φηαλ βξηζθφκαζηε αληηκέησπνη κε ιέμεηο ρακειήο ζπρλφηεηαο ή άγλσζηεο ιέμεηο, ρξεζηκνπνηνχκε κεξηθέο θνξέο απνζεθεπκέλεο πιεξνθνξίεο κηαο παξφκνηαο θσλνινγηθήο ή γξαθεκηθήο ιεμηθήο αλαπαξάζηαζεο θαη εθαξκφδνπκε απηήλ ηε γλψζε ζε έλαλ νξζνγξαθηθφ ζηφρν (Marsh et al., 1980; Henderson, 1982). Ζ ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία απαηηεί ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ερεηηθψλ νκνηνηήησλ κηαο ιέμεο κε ηνπο «γείηνλέο» ηεο (ιέμεηο πνπ αλήθνπλ ζηελ ίδηα νκάδα, φπσο γηα παξάδεηγκα νη ιέμεηο «ρξώκα» θαη «ρώκα» (Goswami, 1988). Γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη θάπνηνο ηελ αλαινγηθή ζηξαηεγηθή θαη λα γξάςεη άγλσζηεο ιέμεηο θαη αλαινγία κε γλσζηέο ιέμεηο, πξέπεη λα έρεη απνζεθεπηεί έλαο κεγάινο αξηζκφο ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ζηε ιεμηθή κλήκε (Marsh et al., 1980; Lennox & Siegel, 1994). Ζ Goswami (1988) σζηφζν, παξαζέηεη θάπνηα

125 125 ζηνηρεία, ηα νπνία θαίλεηαη φηη ππνζηεξίδνπλ φηη αθφκε θαη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη (απφ ηελ ειηθία ησλ 6 εηψλ) ρξεζηκνπνηνχλ ηε ζηξαηεγηθή ηεο αλαινγίαο. χκθσλα κε ηνλ Jorm (1983) ε ζηξαηεγηθή ηεο αλαινγίαο πεξηιακβάλεη ηελ εκπινθή ηνπ κεραληζκνχ κεηαηξνπήο ησλ ήρσλ ζε γξαθήκαηα (Σρήκα 3.1) πξνθεηκέλνπ λα παξάζρεη ηελ νξζνγξαθία κέξνπο ηεο άγλσζηεο ιέμεο θαη κηα δηαδηθαζία αληηζηνίρηζεο γηα ιέμεηο πνπ κνηάδνπλ ερεηηθά ζην λνεηηθφ ιεμηθφ (βι. επίζεο Snowling, 1994). Παξαδείγκαηνο ράξηλ, φηαλ γξάθνπκε ηελ άγλσζηε ιέμε «κνιύλσ», ρξεζηκνπνηνχκε απνζεθεπκέλεο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο παξφκνησλ ερεηηθά ιέμεσλ, φπσο «ιύλσ» θαη «ρύλσ» γηα ην θνκκάηη «-ύλσ» θαη θαηαθεχγνπκε ζην κεραληζκφ κεηαηξνπήο ησλ ήρσλ ζε γξαθήκαηα γηα ηε γξαθή ηνπ άγλσζηνπ κέξνπο ηεο ιέμεο (ζε απηφ ην παξάδεηγκα «κνι-»). Οη Goswami θαη Bryant (1990) ζεσξνχλ, αληίζεηα απφ ηελ πξνεγνχκελε άπνςε ησλ Marsh θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (1980), φηη είλαη πην νηθνλνκηθφ λα κάζεη θάπνηνο νκάδεο απφ παξφκνηεο ερεηηθά ιέμεηο. Τπνζηεξίδνπλ φηη νη ιέμεηο πνπ νκνηνθαηαιεθηνχλ, κνηξάδνληαη ζπλήζσο ηελ ίδηα νξζνγξαθηθή αλαπαξάζηαζε. Καηά ζπλέπεηα, ε εθκάζεζε ηεο ιέμεο «ρξψκα» παξέρεη ηελ νξζνγξαθηθή γλψζε γηα ηε γξαθή ησλ ιέμεσλ ηεο ίδηαο νκάδαο, φπσο «ρψκα», «πψκα», «ζηξψκα» θ.ι.π. (βι. επίζεο Goswami, 1988). Έλα κνληέιν πνπ είρε επίζεο ζεκαληηθή ζεσξεηηθή επίδξαζε ζηε κειέηε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο πξνηάζεθε απφ ηνπο Ellis θαη Young (1988) θαη αξγφηεξα απφ ηνλ Ellis (1993) θαη, φπσο θαίλεηαη ζην Σρήκα 3.2, απνηειεί κία ζθηαγξάθεζε ησλ θχξησλ ςπρνινγηθψλ ζεσξηψλ ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νξζνγξαθείηαη κηα ιέμε (Eysenck & Keane, 1990). Σν κνληέιν ησλ Ellis θαη Young πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ρσξηζηψλ ιεμηθψλ (ζπζηήκαηα κλήκεο), ηα νπνία είλαη εμεηδηθεπκέλα ζηελ ζπγθξάηεζε θαη επεμεξγαζία δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ πιεξνθνξηψλ. Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε, φηη ε εκπινθή ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο κλήκεο ζηε δηάξθεηα ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο είλαη έληνλε. Μάιηζηα, φπσο αλαθέξνπλ νη Service θαη Turpeinen

126 126 (2001), θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαίλεηαη φηη εκπιέθνληαη φινη νη κεραληζκνί ηεο κλήκεο εξγαζίαο. ηαλ καο δεηείηαη λα γξάςνπκε κηα ζπγθεθξηκέλε ιέμε ελεξγνπνηείηαη πξψηα ην «ζύζηεκα αθνπζηηθήο αλάιπζεο», έλαο αθνπζηηθφο κεραληζκφο αλαγλψξηζεο (Ellis & Young, 1988; Ellis, 1993) πνπ εμάγεη ηνπο ήρνπο θαη είλαη εμεηδηθεπκέλνο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ελφο ιεθηηθνχ θχκαηνο (Eysenck & Keane, 1990). Δίλαη δε εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο, δεδνκέλνπ φηη πξνζδηνξίδεη ηηο αθνινπζίεο ησλ θσλεκάησλ πνπ έρνπλ ζεκαζηνινγηθή δνκή θαη αθ εηέξνπ, ηνπο δηαθξίλεη απφ ηνπο ήρνπο εθείλνπο πνπ δελ έρνπλ θακία ζεκαζηνινγηθή ηαπηφηεηα. Μεηά ηε γλσζηηθή αλάιπζε, ε αλαπαξάζηαζε ηεο πξνθνξηθήο ιέμεο, πνπ θσδηθνπνηείηαη ζπλήζσο θσλνινγηθά, κεηαθέξεηαη ζην «ιεμηθό αθνπζηηθήο εηζαγσγήο» (Ellis & Young, 1988; Ellis, 1993), έλα άκεζν ζχζηεκα, πνπ ρεηξίδεηαη πεξηζζφηεξν ηελ αλαγλψξηζε ησλ πξνθνξηθψλ ιέμεσλ, παξά ηελ παξαγσγή ηνπο. Απφ κία άπνςε, απηφο ν κεραληζκφο πξνζπαζεί λα εληνπίζεη θαη λα αληηζηνηρίζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ιέμεο κε ήδε απνζεθεπκέλεο πιεξνθνξίεο ζηε κλήκε. Δάλ ε δηαδηθαζία αληηζηνίρηζεο απνδεηρζεί απνδνηηθή, θαηφπηλ ην ιεμηθό αθνπζηηθήο εηζαγσγήο ελεξγνπνηείηαη θαη ζηε ζπλέρεηα εκπιέθεη ην «ζεκαζηνινγηθό ζύζηεκα». Πξνζέρνληαο ην Σρήκα 3.2, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε φηη ην βέινο πνπ ζπλδέεη ην ιεμηθό αθνπζηηθήο εηζαγσγήο θαη ην ζεκαζηνινγηθό ζύζηεκα είλαη ακθίδξνκν. πσο έρνπλ ππνζέζεη νη Ellis θαη Young, ε ζεκαζηνινγηθή ηαπηφηεηα κηαο ιέμεο κπνξεί λα επηδξάζεη ζηελ αλαγλψξηζή ηεο. Μεηά ηελ αλάθηεζε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ κηαο ιέμεο, ε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο αθνινπζεί είηε έλα θσλνινγηθφ είηε έλα γξαθεκηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο, εκπιέθνληαο θαηά ζπλέπεηα ηε ιεηηνπξγία δχν ρσξηζηψλ θαη ηδηαίηεξσλ κεραληζκψλ. Ζ δηάθξηζε δχν θαλαιηψλ επεμεξγαζίαο είλαη ζχκθσλε κε ηελ άπνςε ηεο Ehri

127 127 (1980) φηη ε απνζήθεπζε θαη ε παξαγσγή ηεο νξζνγξαθηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ πεξηιακβάλεη ηφζν νπηηθά φζν θαη θσλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ακοςζμένη λέξη Σύζηημα ακοςζηικήρ ανάλςζηρ Λεξικό ακοςζηικήρ ειζαγωγήρ Σημαζιολογικό ζύζηημα Λεξικό πποθοπικήρ παπαγωγήρ Λεξικό γπαθημικήρ παπαγωγήρ Δπίπεδο θωνημάηων Σύζηημα μεηαηποπήρ θωνημάηων ζε γπαθήμαηα Δπίπεδο γπαθημάηων Πηγή: Ellis και Young (1996, ζ. 175) Γπαθή Σρήκα 3.2. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ησλ Ellis θαη Young Σν θσλνινγηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο δεζκεχεη έλαλ κεραληζκφ πνπ θαιείηαη «ιεμηθό πξνθνξηθήο παξαγσγήο» (speech output lexicon) θαη πεξηέρεη ηηο πξνθνξέο ησλ γλσζηψλ ιέμεσλ.

128 128 Να ζεκεηψζνπκε φηη ν Morton (1980) αλαθέξεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν κεραληζκφ ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ φξν «ινγνγελεηηθό ζύζηεκα ιεμηθήο παξαγσγήο» (speech output logogen system). Σν ιεμηθό πξνθνξηθήο παξαγσγήο είλαη έλαο κεραληζκφο ηεο καθξνπξφζεζκεο κλήκεο (Ellis, 1993), πνπ ρεηξίδεηαη ηελ αθνινπζία θσλεκάησλ ηεο αλαθηεκέλεο ιέμεο, ζε κηα αθεξεκέλε κνξθή δηαθξηηηθψλ ιεθηηθψλ ήρσλ θαη είλαη πηζαλφ λα ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην αξζξσηηθφ θχθισκα (articulatory loop) ηεο κλήκεο εξγαζίαο. Πξνθεηκέλνπ θάπνηνο λα είλαη ζε ζέζε λα πξνθέξεη κηα ιέμε, ηα αλαθηεκέλα θσλήκαηα πξέπεη λα κεηαθεξζνχλ ζε έλα κεραληζκφ βξαρππξφζεζκεο κλήκεο. Απηφ ην ζχζηεκα είλαη ην «επίπεδν θσλεκάησλ» (phoneme level), ζην νπνίν ηα αλαθηεκέλα θσλήκαηα αξζξψλνληαη (articulated). Σν επίπεδν θσλεκάησλ είλαη αξκφδην γηα ηελ αλαδσνγφλεζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ απνζεθεχνληαη ζην «επίπεδν γξαθεκάησλ» (Barry, 1994) θαη ζπζρεηίδεηαη έληνλα κε ην ιεμηθό πξνθνξηθήο παξαγσγήο (speech output lexicon), δεδνκέλνπ φηη εάλ δελ εληνπηζηεί θακία πιεξνθνξία ζπγθξίζηκε ζην ιεμηθό πξνθνξηθήο παξαγσγήο, ηφηε ην επίπεδν θσλεκάησλ (ή αξζξσηηθφ θχθισκα) δελ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ην ξφιν ηνπ (Jorm, 1983). Σν επίπεδν θσλεκάησλ ή «θσλνινγηθόο κεραληζκόο» είλαη πηζαλά ζπγγελέο ζην αξζξσηηθφ θχθισκα ηεο κλήκεο εξγαζίαο (Barry, 1994). Μεηά απφ ηελ παξαπάλσ γλσζηηθή δηαδηθαζία, νη αθνινπζίεο θσλεκάησλ ησλ ιέμεσλ δηακνξθψλνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο πνπ πξνθέξεηαη (Ellis, 1993). Σν γξαθεκηθφ θαλάιη, αληίζεηα, πεξηιακβάλεη έλαλ άιιν κεραληζκφ κλήκεο, ην «ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο» (grapheme output lexicon), πνπ είλαη παξφκνην κε ην ζχζηεκα «γξαθεκηθώλ θαηαιόγσλ» (graphemic register) ηνπ κνληέινπ ησλ Seymour θαη Porpodas (1980) γηα ηελ παξαγσγή νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Σν ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο είλαη εμεηδηθεπκέλν ζηε ζπγθξάηεζε πιεξνθνξηψλ γηα ηελ νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα ησλ γλσζηψλ ιέμεσλ, σο νιφθιεξεο-νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο (Ellis, 1993; Goodman & Caramazza, 1986; Sanders & Caramazza, 1990). Δκπιέθεηαη δε ζηε γξαθή ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ (π.ρ.

129 129 «νηθνγέλεηα», «παηδεχσ»), γηα ηηο νπνίεο έλαο νξζνγξάθνο πξέπεη λα εθαξκφζεη νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα νιφθιεξεο ιέμεηο (Sanders & Caramazza, 1990). Οη Link θαη Caramazza (1994) αλαθέξνπλ φηη απηφο ν κεραληζκφο κπνξεί λα θπιάμεη ηηο γξαθεκηθέο πιεξνθνξίεο ζε κηα «γξαθνζπιιαβηθή» κνξθή (βι. επίζεο Sanders & Caramazza, 1990). Γειαδή πιεξνθνξίεο γηα ηε δνκή πκθψλνπ-φσλήεληνο θαη γξαθεκηθψλ αθνινπζηψλ (sequences) ζηηο ιέμεηο. Έηζη, κηα ιέμε πνπ έρεη αλαγλσξηζηεί θαη ζην ζεκαζηνινγηθφ ζχζηεκα θαη ζην ιεμηθό πξνθνξηθήο παξαγσγήο ελεξγνπνηεί ην «ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο», έλα κεραληζκφ ηεο καθξνπξφζεζκεο κλήκεο πνπ πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα ηε γξαθεκηθή αθνινπζία κηαο ιέμεο (Ellis & Young, 1988; Goodman & Caramazza, 1986; Barry, 1994). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην κνληέιν δηεθπεξαίσζεο ηεο νξζνγξαθίαο ησλ Ellis θαη Young (1988) δηαθέξεη απφ απηφ ησλ Goodman θαη Caramazza (1986), δεδνκέλνπ φηη νη ηειεπηαίνη ππνζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε ελφο ηξίηνπ νξζνγξαθηθνχ θαλαιηνχ επεμεξγαζίαο (βι. επίζεο Link & Caramazza, 1994). Σν ηξίην απηφ θαλάιη πξνυπνζέηεη κηα άκεζε ζχλδεζε ηνπ ιεμηθνύ αθνπζηηθήο εηζαγσγήο κε ην ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο, πνπ παξαθάκπηεη ην ζεκαζηνινγηθό ζύζηεκα (βι. Σρήκα 3.3). Πξνηείλεηαη κάιηζηα, (βι. επίζεο Barry, 1994) φηη κπνξνχκε λα νξζνγξαθήζνπκε κηα ιέμε ρσξίο λα απνθηήζνπκε πξφζβαζε ζην ζεκαζηνινγηθφ ζχζηεκα. Σν ζεκαληηθφηεξν φκσο πξφβιεκα ηεο ππφζεζεο ησλ Goodman θαη Caramazza είλαη ην γεγνλφο φηη είλαη δχζθνιν λα νξζνγξαθεζνχλ νη νκφερεο ιέμεηο. Καηά ζπλέπεηα, είλαη πηζαλφ λα εκθαληζηνχλ ιάζε φπσο «ιχξα» αληί «ιίξα». Γηα ηελ επίιπζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνβιήκαηνο αλαθέξεηαη φηη γηα ηελ νξζνγξαθία ησλ νκφερσλ ιέμεσλ, «... ε ελεξγνπνίεζε ηνπ ζεκαζηνινγηθνύ ζπζηήκαηνο απαηηείηαη γηα λα θαζνξίζεη πνηα γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ παξαγσγή» (Goodman & Caramazza, 1986, ζ. 274). Σν επφκελν επίπεδν γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηελ νξζνγξαθία είλαη ην «γξαθεκηθό επίπεδν», έλα ζχζηεκα ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο πνπ ζπγθξαηεί ηελ αθνινπζία ησλ

130 130 γξακκάησλ ηεο νξζνγξαθηθήο ηαπηφηεηαο κηαο ιέμεο γηα ην ρξφλν πνπ παξεκβαίλεη κεηαμχ ηεο αλάθιεζεο θαη ηεο εθηέιεζεο ηεο γξαθήο (Ellis, 1993; Goodman & Caramazza, 1986; Barry, 1994; Link & Caramazza, 1994; Sanders & Caramazza, 1990). Ακοςζηικό επέθιζμα Ακοςζηικέρθωνηηικέρ διαδικαζίερ Λεξικό θωνολογικήρ ειζαγωγήρ Σημαζιολογικό ζύζηημα Λεξικό θωνολογικήρ παπαγωγήρ Λεξικό γπαθημικήρ παπαγωγήρ Φωνολογικόρ μησανιζμόρ Μησανιζμόρ μεηαηποπήρ θωνημάηων ζε γπαθήμαηα Γπαθημικόρ μησανιζμόρ Μησανιζμόρ αλλογπαθικήρ μεηαηποπήρ Μησανιζμόρ μεηαηποπήρ ονόμαηορ γπαμμάηων Πεγή: Caramazza θαη ζπλεξγάηεο (1987, ζ. 62) Γξαπηή νξζνγξαθία Πξνθνξηθή νξζνγξαθία Σρήκα 3.3. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ησλ Caramazza, Miceli, Villa θαη Romani Ζ δηαδηθαζία πνπ πεξηγξάθεηαη κέρξη ηψξα κπνξεί λα παξάγεη αθξηβείο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, δεδνκέλνπ φηη νη νπηηθέο θαη θσλνινγηθέο ηδηφηεηεο κηαο ιέμεο ζπλδπάδνληαη (Ehri, 1980). Οη απνζεθεπκέλεο νξζνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο απφ ην ιεμηθό γξαθεκηθήο

131 131 παξαγσγήο κεηαθέξνληαη ζην γξαθεκηθό επίπεδν, φπνπ θάζε γξάθεκα ππφθεηηαη ζε ζεηξηαθή επεμεξγαζία (Link & Caramazza, 1994; Houghton et al., 1994). ηε ζπλέρεηα νη γξαθεκηθέο πιεξνθνξίεο ζπληνλίδνληαη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα παξάγνπλ ηηο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ πξνθνξηθψλ ιέμεσλ (Morton, 1980). Οη Tainturier θαη Caramazza (1996) πξνηείλνπλ φηη ην γξαθεκηθό επίπεδν (γξαθεκηθφο κεραληζκφο) πεξηέρεη φρη κφλν αθνινπζίεο γξαθεκάησλ, αιιά ζπγθξαηεί επίζεο πνιπδηάζηαηεο δνκέο. Πξνηείλνπλ έλα δπζδηάζηαην γξαθεκηθό ιεμηθό πνπ, φπσο αλαθέξνπλ, «θσδηθνπνηεί ρσξηζηά ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηε γξαθεκηθή ηαπηόηεηα θαη πνζόηεηα» (Tainturier & Caramazza, 1996, ζ. 53). Τπφ απηή ηελ έλλνηα, ε γξαθεκηθή ηαπηφηεηα κηαο ιέμεο είλαη φρη κφλν κηα ζεηξά γξακκάησλ αιιά κάιινλ κηα δνκή ρσξηζηψλ κνλάδσλ. Οη Link θαη Caramazza (1994) ππνζηεξίδνπλ επίζεο έλα δπζδηάζηαην ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη δχν ππνζπζηήκαηα (βι. επίζεο Goodman & Caramazza, 1986; Caramazza & Miceli, 1990; Caramazza et al., 1987; Caramazza et al., 1986). Σν «κεραληζκό αιινγξαθηθήο κεηαηξνπήο», (allographic conversion mechanism) γηα ηελ επηινγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο νπηηθν-ρσξηθήο κνξθήο θάζε γξαθήκαηνο (/v/ B or /v/ β) θαη ην «κεραληζκό κεηαηξνπήο νλόκαηνο γξακκάησλ» (letter name conversion mechanism), γηα ηελ επηινγή ηνπ νλφκαηνο πνπ ζπλδέεη θάζε γξάθεκα (/v/ «βήηα», /k/ «θάπα»). Σα ζηνηρεία γηα ηελ χπαξμε απηψλ ησλ γλσζηηθψλ κεραληζκψλ πξνέξρνληαη απφ ην ρψξν ηεο λεπξνςπρνινγίαο, φπνπ έρνπλ αλαθεξζεί πεξηπηψζεηο αλζξψπσλ πνπ κπνξνχζαλ λα νξζνγξαθήζνπλ ιέμεηο κε θεθαιαία γξάκκαηα, αιιά φρη κε κηθξά, ή ην αληίζεην (Hanley & Peters, 1996). Κάζε θνξά πνπ γξάθνπκε κηα λέα ιέμε απνζεθεχνπκε ηε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζή ηεο ζε απηφλ ην κεραληζκφ κλήκεο. Καηά ζπλέπεηα, φηαλ πξνζπαζνχκε λα ηε γξάςνπκε πάιη, δελ εμαξηφκαζηε απφ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο,

132 132 αιιά ελεξγνπνηνχκε ηελ αθεξεκέλε αλαπαξάζηαζε απηήο ηεο ιέμεο απφ ην ιεμηθφ γξαθεκηθήο παξαγσγήο. Σί ζπκβαίλεη φκσο φηαλ θαινχκαζηε λα νξζνγξαθήζνπκε κηα άγλσζηε ιέμε; ηαλ δειαδή δελ κπνξνχκε λα βξνχκε νπνηαζδήπνηε πιεξνθνξία πνπ λα ηαηξηάδεη κε ηε ζπγθεθξηκέλε ιέμε ζηε κλήκε καο; Οη Ellis θαη Young (1988) έρνπλ πξνβιέςεη ηε ιεηηνπξγία κηαο άκεζεο δηαδηθαζίαο, απνθαινχκελεο «κεηαηξνπή θσλήκαηνο ζε γξάθεκα». Σα ζηνηρεία γηα ηελ χπαξμε απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο κλήκεο πξνέθπςαλ απφ ηα νξζνγξαθηθά ιάζε, ζηα νπνία ππέπεζαλ κηθξά παηδηά φηαλ ρξεζηκνπνίεζαλ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (Bishop & Robson, 1989), θαη απφ άηνκα κε επίθηεηε δπζγξαθία πνπ παξνπζηάδνπλ κεησκέλε νξζνγξαθηθή ηθαλφηεηα (Sanders & Caramazza, 1990). Γηα ηηο άγλσζηεο ιέμεηο ή ςεπδνιέμεηο, αλαθέξνπλ φηη αθνινπζνχκε έλα δηαθνξεηηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο ζηελ νξζνγξαθία, φπνπ παξαθάκπηεηαη ην ιεμηθό γξαθεκηθήο παξαγσγήο θαη ρξεζηκνπνηνχληαη πιεξνθνξίεο είηε απφ ην ζεκαζηνινγηθό ζύζηεκα θαη ην ιεμηθό θσλνινγηθήο παξαγσγήο κέζσ ηνπ επηπέδνπ θσλεκάησλ (= γηα ηηο άγλσζηεο ιέμεηο), ή αθνινπζείηαη κηα άκεζε πνξεία απφ ην κεραληζκό αθνπζηηθήο αλάιπζεο ζην θσλεκηθό επίπεδν (= γηα ηηο ςεπδνιέμεηο). Ο ξφινο ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαηξνπήο θσλήκαηνο ζε γξάθεκα είλαη λα αληηθαηαζηαζεί θάζε θψλεκα κε ηελ θαηάιιειε αθνινπζία γξαθεκάησλ (Ellis & Young, 1988; Seymour & Porpodas, 1980). Οη Sanders θαη Caramazza (1990) θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ην ζχζηεκα γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο κεηάθξαζεο δέρεηαη σο εηζαγσγέο ηηο κε-ιεμηθέο θσλνινγηθέο αθνινπζίεο θαη ππνινγίδεη ηηο νξζνγξαθηθέο ζεηξέο σο απνηειέζκαηα (outputs). Καηά ηε δηαδηθαζία κεηαηξνπήο ηεο θσλνινγίαο ζε νξζνγξαθία, ε ζπιιαβηθή δνκή ζεσξείηαη φηη δηαδξακαηίζεη έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν. πσο αλαθέξεηαη: «... έλα θώλεκα (ή ζπιιαβή) ζα κεηαηξαπεί ζε έλα ζπγθεθξηκέλν γξάθεκα (ή γξαθνζπιιαβή) κε κηα πηζαλόηεηα πνπ είλαη ίζε κε ηε ζρεηηθή ζπρλόηεηα εκθάληζεο απηήο ηεο θώλεκα-ζε-γξάθεκα αληηζηνίρηζεο ζηε

133 133 γξαπηή γιώζζα» (Sanders & Caramazza, 1990, ζ. 62). Καηά ηελ άπνςή ηνπο, κηα ηδηαίηεξα εμαηξέζηκε (ή κηα ρακειήο ζπρλφηεηαο) αλαπαξάζηαζε, φπσο yacht, είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα γξαθεί ζσζηά, δεδνκέλνπ φηη ε γξαθνζπιιαβηθή κνλάδα "cht" έρεη κηα -- δνκή ζην γξαθεκηθφ επίπεδν, ελψ ζην θσλνινγηθφ επίπεδν αλαπαξίζηαηαη απφ έλα εληαίν θψλεκα ζπκθψλνπ (π.ρ. /t/). Απηή ε απφθιηζε εκθαλίδεηαη θαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα (ηζηνξηθή νξζνγξαθία), φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα. Σα δνκηθά κνληέια επεμεξγαζίαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο πνπ αλαθέξζεθαλ ζηελ ελφηεηα απηή αθνξνχλ ηελ έξεπλα ζηελ αγγιηθή γιψζζα, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ αζπλέπεηα ζηηο αληηζηνηρίεο γξαθεκάησλ-θσλεκάησλ. Ζ ειιεληθή γιψζζα σζηφζν ζεσξείηαη αξθεηά δηαθαλήο, ηνπιάρηζηνλ ζηελ πεξίπησζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ αλαπαξάζηαζε ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο κε ηα γξαθήκαηα ηεο γξαπηήο ηεο κνξθήο είλαη ζρεηηθά ζπλεπήο. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ παξαηεξείηαη δηαθνξνπνίεζε απφ ηελ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ε εθηξνπή απηή ππφθεηηαη ζε θαλφλεο. Ζ δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζηα ειιεληθά σζηφζν παξνπζηάδεη θάπνηεο ηδηαηηεξφηεηεο, θαζψο ε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε κηαο ιέμεο δελ θαζνξίδεηαη πάληνηε απφ ηε θσλνινγηθή ηεο δνκή, αιιά κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ ηε κνξθνινγία, ηελ εηπκνινγία θαη ηε γξακκαηηθή. Μία πξνζέγγηζε, πνπ θαίλεηαη λα έρεη εθαξκνγή ζηελ πεξίπησζε ηεο γξαθήο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα φπσο ηα ειιεληθά, έρεη δηαηππσζεί απφ ηελ Ehri (1992). χκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε άπνςε ε δηεθπεξαίσζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζπληειείηαη κε ηε βνήζεηα ζπλδέζκσλ πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηεο θσλνινγηθήο θαη ηεο γξαθεκηθήο αλαπαξάζηαζεο ησλ ιέμεσλ. Οη ζχλδεζκνη απηνί επηηξέπνπλ ζηνλ αξράξην νξζνγξάθν (θαη αλαγλψζηε) λα ζπλζέηνπλ ηνλ γξαθεκηθφ θψδηθα κηαο δεηνχκελεο ιέμεο απφ ηε θσλνινγηθήο ηνπ ηαπηφηεηα θαη ην αληίζηξνθν. Γηα ηελ επεμεξγαζία, ζχκθσλα κε ην ζπλδπαζηηθφ κνληέιν ηεο Ehri, ρξεζηκνπνηείηαη έλα νπηηθφ-θσλνινγηθφ θαλάιη.

134 Αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Οη δχν θπξηφηεξεο ζεσξίεο αλαθνξηθά κε ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο είλαη ε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ ή θάζεσλ (Templeton & Bear, 1992, ζην Berninger & Fayol, 2008) θαη ε ζεσξία ξεπεξηνξίνπ (Apel et al., 2004). Ζ ζεσξία ησλ ζηαδίσλ ηζρπξίδεηαη φηη ηα παηδηά καζαίλνπλ ζπγθεθξηκέλα γισζζηθά ζηνηρεία δηαδνρηθά, ζε επδηάθξηηα αλαπηπμηαθά ζηάδηα, ηα νπνία αλαπαξηζηψληαη κε ηε κνξθή ζηξαηεγηθψλ (Gentry, 1982, ζην Caravolas et al., 2001). Μφιηο απνθηήζνπλ θάπνηα γλψζε ζε έλα ζηάδην πξνρσξνχλ ζην επφκελν. Ζ ζεσξία ξεπεξηνξίνπ, αθ εηέξνπ, αλαθέξεη φηη ηα παηδηά καζαίλνπλ γηα ηα ηέζζεξα ζηνηρεία (θσλνινγηθή, νξζνγξαθηθή, κνξθνινγηθή γλψζε θαη λνεηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθφλεο) ζε φια ηα αλαπηπμηαθά ζηάδηα θαη ρξεζηκνπνηνχλ απηέο ηηο πεγέο γλψζεο αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ Waters θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1988) θαζψο θαη νη Flower θαη Hayes (1980), πξνηείλνπλ φηη ε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθίαο είλαη γλσζηηθά ζχλζεηε, πνηθίιεη εμειηθηηθά θαη πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε πνιιαπιψλ πιεξνθνξηαθψλ πεγψλ, νη νπνίεο κπνξνχλ λα δηαθνξνπνηνχληαη σο αηηία αλαπηπμηαθψλ αιιαγψλ. Δηδηθφηεξα, ζεκεηψλνπλ φηη ηα παηδηά βαζίδνπλ ηελ νξζνγξαθία ηνπο ζε αληηζηνηρίεο ήρνπ-γξαθεκάησλ (sound-to-spelling correspondences), ελψ νη πεπεηξακέλνη νξζνγξάθνη ρξεζηκνπνηνχλ θπξίσο κνξθνθσλεκηθέο πιεξνθνξίεο (Waters et al., 1988). Ζ έξεπλα ηνπ Watson (1988) πξνζθέξεη πεξαηηέξσ ππνζηήξημε γηα ηε αλαπηπμηαθή (ζε ζηάδηα) αθνινπζία ηεο νξζνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο. ε απηή πξνηείλεηαη φηη ε δεμηφηεηα ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο αλαπηχζζεηαη ζε ηέζζεξα ζηάδηα. Σα ζηάδηα απηά είλαη (α) ην «πξνθσλεηηθό» (prephonetic), φπνπ ηα παηδηά αληηπξνζσπεχνπλ ηελ πξνθνξηθή γιψζζα κε γξάκκαηα, (β) ην «θσλεηηθό» (phonetic), φπνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ κηα ζηξαηεγηθή γξάκκαηνο-νλφκαηνο (letter-name) γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ θάζε ιέμε, (γ) ην «κεηαβαηηθό» (transitional), φπνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ νκάδεο γξακκάησλ (π.ρ. «κίδπ» αληί «κχδη») θαη,

135 135 (δ) ην ζηάδην ηεο «επίηεπμεο» (attainment) ή αιιηψο ηεο ζσζηήο νξζνγξαθίαο, φπνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (π.ρ. «ηξνθή»), δίθζνγγνπο (π.ρ. «παηδί») θηι. ε κία άιιε κειέηε, ν Ellis (1994), βαζηζκέλνο ζην κνληέιν ηνπ Watson, πξνηείλεη φηη ε νξζνγξαθία αλαπηχζζεηαη κέζσ 5 δηαθξηηψλ ζηαδίσλ, πξνζζέηνληαο ην «πξν-επηθνηλσληαθφ» (precommunicative) ζηάδην, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζηξαηεγηθή ηεο ηπραίαο επηινγήο ζεηξάο γξακκάησλ γηα ηελ αλαπαξάζηαζε ησλ ιέμεσλ (π.ρ. «πνθδ» αληί γάηα). Γηα 5 ζηάδηα κάζεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θάλεη ιφγν θαη ε ζεσξία ηνπ Gentry (1982), πνπ πεξηγξάθεη (α) ην πξν-επηθνηλσληαθό ζηάδην (precommunicative), φπνπ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο επηιέγνπλ ζεηξέο ηπραίσλ γξακκάησλ γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ ηηο ιέμεηο, ελψ είλαη ζαθέο φηη δελ έρνπλ αθφκε απνθηήζεη ηε γλψζε γηα ηνπο ήρνπο ή ην φλνκα ησλ γξακκάησλ. (β) Σν εκη-θσλεηηθό ζηάδην (semiphonetic), ζην νπνίν ηα παηδηά εκθαλίδνπλ, έζησ θαη κεξηθψο, ηελ ηθαλφηεηα αληηζηνίρηζεο ηνπ θσλνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη αξρίδνπλ λα αληηιακβάλνληαη ηελ αιθαβεηηθή αξρή. ην ζηάδην απηφ εκθαλίδνληαη νξζνγξαθηθά ιάζε φπνπ ην φλνκα ησλ γξακκάησλ επεξεάδεη θαη ηε γξαθή ηνπο (ΜΛΟ αληί κήιν). (γ) Σν θσλεηηθό ζηάδην (phonetic), θαηά ην νπνίν ε γξαθή ησλ παηδηψλ αξρίδεη λα παξνπζηάδεηαη σο κηα πιεξέζηεξε πξνζπάζεηα γξαθεκηθήο αλαπαξάζηαζεο ησλ πξνθνξηθψλ ιέμεσλ. Αθφκε, γίλνληαη πιένλ αληηιεπηέο θάπνηεο ηθαλφηεηεο θσλνινγηθήο αλάιπζεο, ελψ ηα παηδηά δελ είλαη αθφκε ηθαλά λα ηεξήζνπλ ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο ηνπο. (δ) Σν κεηαβαηηθό ζηάδην (transitional), ζην νπνίν παξνπζηάδεηαη κία κεηάβαζε απφ ηελ θαζαξά θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή ζηε ρξήζε κνξθνινγηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ ζηξαηεγηθψλ, ελψ ηεξνχληαη θαη νξηζκέλεο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο (π.ρ. ε ρξήζε θσλεέλησλ ζε θάζε ζπιιαβή). Σέινο, (ε) ην ζηάδην ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (correct spelling). ην πέκπην θαη ηειεπηαίν ζηάδην ηα παηδηά απνθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ ηεο γιψζζαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν ηφλνο, θαζψο επίζεο θαη εθηεηακέλε γλψζε γηα ηε δνκή ησλ ιέμεσλ (πξνζέζεηο, θαηαιήμεηο,

136 136 ζχλζεηεο ιέμεηο θηι.) θαη γίλνληαη πεξηζζφηεξν ηθαλά ζην λα μερσξίδνπλ πφηε ε ιέμε «δε θαίλεηαη ζσζηή». πσο θαηαγξάθεθε έσο απηφ ην ζεκείν, πνιινί εξεπλεηέο έρνπλ θαηά θαηξνχο πξνηείλεη ή αλαιχζεη ηα ππάξρνληα αλαπηπμηαθά κνληέια ηεο νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο (Ehri, 2000; Hughes & Searle, 1997, ζην Whitmore et al., 2004) πνπ αλάγνληαη ζηε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ. Ζ Ehri (2000) αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά φηη φια απηά ηα κνληέια (Frith, 1985; Gentry, 1982; Templeton & Bear, 1992), κνινλφηη δηαθέξνπλ ζην φλνκα, πεξηγξάθνπλ ζηελ νπζία ηα ίδηα αλαπηπμηαθά ζηάδηα, φπσο παξνπζηάδνληαη παξαθάησ: (α) Πξν-αιθαβεηηθή ή ινγνγξαθηθή θάζε, φπνπ ηα παηδηά έρνπλ πεξηνξηζκέλε γλψζε γηα ην αιθαβεηηθφ ζχζηεκα θαη πεξηνξίδνληαη ζηε γξαθή νξηζκέλσλ κφλν γξακκάησλ. (β) Μεξηθή αιθαβεηηθή ή κεηαβαηηθή θάζε θαηά ηελ νπνία νη αξράξηνη νξζνγξάθνη αξρίδνπλ λα καζαίλνπλ ην φλνκα θαη ηνλ ήρν ησλ γξακκάησλ θαη λα αλαπαξηζηνχλ ηηο ιέμεηο κε έλα γξάκκα γηα θάζε ζπιιαβή (π.ρ. «γι» αληί γάια). (γ) Πιήξεο αιθαβεηηθή θάζε, φπνπ ηα παηδηά αξρίδνπλ λα δηαθξίλνπλ ηηο ζπιιαβέο θαη ηνπο ήρνπο κέζα ζηηο ιέμεηο θαη απνζεθεχνπλ ζηαδηαθά νπηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθφλεο. (δ) Παγησκέλε αιθαβεηηθή θάζε, ζηελ νπνία νη νξζνγξάθνη καζαίλνπλ κεγαιχηεξεο ιέμεηο κε πξνζέζεηο θαη θαηαιήμεηο θαη θαηαλννχλ φηη ηα κνξθνινγηθά ζηνηρεία αιιάδνπλ ηελ έλλνηα ησλ ιέμεσλ. Δπίζεο, ε έλλνηα ησλ ιέμεσλ βνεζά ζηελ ππαγφξεπζε ζπγθεθξηκέλσλ νξζνγξαθηθψλ ηαπηνηήησλ. χκθσλα κε ηα ζπγθεθξηκέλα κνληέια, ηα παηδηά απνθηνχλ δηαθνξεηηθέο γλψζεηο κε γξακκηθφ ηξφπν ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο αλάπηπμήο ηνπο. ηα πξψηα ζηάδηα δηαζέηνπλ πεξηνξηζκέλεο γλψζεηο γηα φια ηα απαηηνχκελα ζηνηρεία. Ξεθηλνχλ σζηφζν απφ ηελ θαηάθηεζε ηεο θσλνινγηθήο γλψζεο θαη ζηε ζπλέρεηα πξνρσξνχλ πξνο ηε κάζεζε ηεο νξζνγξαθηθήο γλψζεο. Σέινο, αλαπηχζζνπλ ηε κνξθνινγηθή γλψζε πνπ, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ, εκθαλίδεηαη πεξίπνπ ζηελ ηξίηε ή ηεηάξηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ. Ζ ζεσξία ησλ ζηαδίσλ παξέρεη

137 137 ζηελ νπζία κηα γεληθή ηδέα ηεο ηππηθήο αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθηθήο ηθαλφηεηαο εληνχηνηο δελ πεξηγξάθεη πιήξσο ηηο δπζθνιίεο ησλ δηάθνξσλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ γηα λα νξζνγξαθήζνπλ (Treiman & Bourassa, 2000). Αλ θαη ζεκαληηθή, ε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ έρεη θάπνηνπο πεξηνξηζκνχο, νη νπνίνη αλαθέξνληαη θπξίσο ζηε δπζθνιία πεξηγξαθήο ησλ γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηα παηδηά ζε θάζε ρξνληθή αλαπηπμηαθή ζηηγκή (Hughes & Searle, 1997, ζην Whitmore et al., 2004). Μία πην ζχγρξνλε ζεψξεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο είλαη ε ζεσξία ηνπ ξεπεξηνξίνπ, ε νπνία πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν πνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο γλψζεσλ θαη ζηξαηεγηθψλ, ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ θάζε θνξά (Bourassa & Treiman, 2001; Deavers & Brown; 1997; Hughes & Searle, 1997, ζην Whitmore et al., 2004; Treiman & Bourassa, 2000; Varnhagen, McCallum, & Burstow, 1997). χκθσλα κε ηε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία, ηα παηδηά έρνπλ πξφζβαζε ζε κηα πνηθηιία γισζζηθψλ γλψζεσλ απφ ην γξαπηφ θαη πξνθνξηθφ ιφγν ηνπο. Έλα αθφκε ζεκείν δηαθνξνπνίεζεο κε ηελ θιαζζηθή ζεσξία ησλ ζηαδίσλ είλαη φηη δχν αλαπηπμηαθά ζηάδηα κπνξεί λα εκθαληζηνχλ ηαπηφρξνλα. πκπιεξσκαηηθά ζηνηρεία, ππνζηεξηθηηθά ηεο ζεσξίαο ξεπεξηνξίνπ, είλαη θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ησλ Hughes θαη Searle (1997, ζην Whitmore et al., 2004). Αλαθέξνπλ φηη θαζψο ηα παηδηά αξρίδνπλ λα επεθηείλνπλ ην ξεπεξηφξην ησλ ζηξαηεγηθψλ ηνπο, απμάλνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο παξά πξνρσξνχλ ζηε κεηάβαζε απφ ην έλα ζηάδην ζην άιιν γξακκηθά, φπσο ππνζηεξίδεη ε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ. Παξφκνηεο απφςεηο πεξί κε γξακκηθήο αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο έρεη πξνηείλεη θαη ε Treiman (1994), ε νπνία ππνζηεξίδεη φηη νη πξνθνξηθέο θαη γξαπηέο γισζζηθέο δεμηφηεηεο ζπλδπάδνληαη θαη αλαπηχζζνληαη ηαπηφρξνλα κε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο. Σα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ πνιιαπιέο πεγέο γλψζεσλ θαη ρηίδνπλ βαζκηαία δεμηφηεηεο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο δεηνχκελεο θάζε θνξά νξζνγξαθηθέο αζθήζεηο. Καζψο γίλνληαη θαιχηεξνη νξζνγξάθνη, ζηεξίδνληαη

138 138 πεξηζζφηεξν ζηηο νξζνγξαθηθέο θαη κνξθνγξαθηθέο γλψζεηο, ελψ ρξεζηκνπνηνχλ ηηο θσλνινγηθέο κφλν φηαλ αληηκεησπίδνπλ άγλσζηεο ιέμεηο. Σέινο, νη νπηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθφλεο γίλνληαη πεξηζζφηεξν αθξηβείο εμαηηίαο ηεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν. πνηα ζεσξία θαη αλ δερζνχκε, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαινγηζηνχκε φηη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή πεξηιακβάλεη δηάθνξα επίπεδα αλαπαξάζηαζεο, επηκέξνπο ζηφρνπο θαη αιιειεπηδξαζηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ πξέπεη λα ππνινγηζηνχλ ηαπηφρξνλα (βι. Swanson & Berninger, 1996 γηα ζπδήηεζε). χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε, φιεο απηέο νη αλαπαξαζηάζεηο ππνινγίδνληαη πεξηζζφηεξν παξάιιεια παξά ηκεκαηηθά, αθνχ κηα ζεηξηαθή δηαδηθαζία θσδηθνπνίεζεο-απνθσδηθνπνίεζεο ζα ήηαλ ηδηαηηέξσο ρξνλνβφξα. Γηα ηελ παξαγσγή επνκέλσο ζσζηψλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ απαηηείηαη κηα δηαδηθαζία κεηαθξάζεσλ πνπ εκπιέθεη νπηηθέο, πξνθνξηθέο θαη ζεκαζηνινγηθέο πιεξνθνξίεο. Οη νπηηθέο πιεξνθνξίεο αλαθέξνληαη ζηηο γξαθεκηθέο ηαπηφηεηεο ησλ ιέμεσλ, νη πξνθνξηθέο πιεξνθνξίεο ζηηο θζνγγηθέο ή θσλνινγηθέο ηαπηφηεηεο θαη νη ζεκαζηνινγηθέο πιεξνθνξίεο ζηηο έλλνηεο ησλ ιέμεσλ (Smith, 1980; Lennox & Siegel, 1994). Οη αξράξηνη νξζνγξάθνη ινηπφλ αμηνπνηνχλ γλψζεηο απφ ηξεηο δηαθνξεηηθέο πεγέο, φηαλ πξνζπαζνχλ λα γξάςνπλ κηα ιέμε. Καη αξράο, ρξεζηκνπνηνχλ ηηο αληηζηνηρίεο ήρνπγξαθήκαηνο, αθνινχζσο εθαξκφδνπλ ηε γλψζε γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο θαη, ηέινο, ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε νξζνγξαθία απεηθνλίδεη ηηο έλλνηεο ησλ ιέμεσλ (Waters et al., 1988). Οη παξαπάλσ δηαδηθαζίεο πξνυπνζέηνπλ ηελ πξφζβαζε ζε λνεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε, ελψ ε κλήκε εξγαζίαο θαίλεηαη λα έρεη ξφιν ειέγρνπ ηεο πξφζβαζεο (Flower & Hayes, 1980; δείηε επίζεο Swanson & Berninger, 1996 γηα ζπδήηεζε). πσο αλαθέξεη ε Ehri (1987), φηαλ ηα παηδηά αξρίδνπλ λα αληηιακβάλνληαη φηη ν γξαπηφο ιφγνο αλαπαξηζηά ηνλ πξνθνξηθφ, ηφηε αλαπηχζζεηαη ζηαδηαθά θαη ε επίγλσζε γηα ηελ αιθαβεηηθή αξρή. Οη πξψηκεο νξζνγξαθηθέο πξνζπάζεηεο ησλ παηδηψλ

139 139 απνδεηθλχνπλ φηη ε εθαξκνγή ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο πηζαλά λα μεθηλά απφ ηελ νξζνγξαθία θαη εκθαλίδεηαη ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν ζηελ αλάγλσζε (Frith, 1985). Ζ άπνςε απηή εληζρχεηαη απφ ην γεγνλφο πσο κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε, κειεηψληαο ηα ιάζε ησλ αξράξησλ αλαγλσζηψλ, φηη παξνπζηάδνπλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά κηαο αζαθνχο θαηαλφεζεο ησλ βαζηθψλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ήρσλ θαη γξαθεκάησλ. Σα κηθξά παηδηά αλαπαξηζηνχλ ζπλήζσο ηηο ιέμεηο ζην γξαθεκηθφ επίπεδν, κε έλαλ ζπιιαβηθφ ηξφπν (Ferreiro & Teberosky, 1982, ζην Treiman & Tincoff, 1997). Υξεηάδνληαη θάπνην ρξφλν πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ φηη ηα γξάκκαηα αλαπαξηζηνχλ ηα θσλήκαηα. πσο αλαθέξνπλ νη Treiman θαη Tincoff (1997, ζ. 448) ε «νξζνγξαθία ησλ παηδηώλ απεηθνλίδεη ηελ αλάιπζε ησλ πξνθνξηθώλ ιέμεσλ». Έηζη ινηπφλ, είλαη πηζαλφ, νη πξψηεο νξζνγξαθηθέο πξνζπάζεηεο ησλ παηδηψλ λα πεξηιακβάλνπλ ηε γλψζε ηνπ νλφκαηνο νξηζκέλσλ γξακκάησλ γηα ηελ παξαγσγή γξαπηψλ ιέμεσλ, π.ρ. γξάθνπλ «ΜΛ» αληί «κήιν», φπνπ «Μ» = /mi/ θαη «Λ» = /lo/ (δεο Treiman & Cassar, 1997, ζην Rayner et al., 2001). Σα απνηειέζκαηα ηεο Treiman θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο θαηαδεηθλχνπλ ηε δπζθνιία ησλ παηδηψλ λα θαηαηκήζνπλ ηηο ζπιιαβέο ζηα ηδξπηηθά ηνπο θσλήκαηα, εληζρχνληαο έηζη ηελ άπνςε φηη ε πιήξεο θαηάθηεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη απνηέιεζκα ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο. Οη αξράξηνη νξζνγξάθνη γξάθνπλ ηηο ιέμεηο εμ νινθιήξνπ θσλνινγηθά θαηαζθεπάδνληαο ηηο νξζνγξαθηθέο ηαπηφηεηεο ησλ ιέμεσλ βαζηδφκελνη ζηνπο ήρνπο ησλ ιέμεσλ (Treiman & Tincoff, 1997). Γειαδή αλαπαξηζηνχλ θάζε θψλεκα κε έλα γξάθεκα. Σα νξζνγξαθηθά ιάζε ηνπ ηχπνπ «ΜΛ» αληί «κήιν» (φπνπ «Μ» = /mi/ θαη «Λ» = /lo/) απνθαιχπηνπλ φηη ηα κηθξά παηδηά δελ θαηαλννχλ ηελ αιθαβεηηθή αξρή θαη βξίζθνπλ επθνιφηεξν λα αλαπαξαζηήζνπλ ηα θσλήκαηα κε έλα εληαίν γξάθεκα (Treiman & Tincoff, 1997). πσο έρνπλ δείμεη πξφζθαηεο έξεπλεο ε ηθαλνπνηεηηθή νξζνγξαθηθή επίδνζε εμαξηάηαη απφ ηελ νξζνγξαθηθή γλψζε, γηα ηνπο ελειίθνπο, ελψ νη θσλνινγηθέο δεμηφηεηεο θαίλνληαη λα

140 140 είλαη ν ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ απφθηεζε ηεο νξζνγξαθηθήο ηθαλφηεηαο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο εθκάζεζήο ηεο (Allyn & Burt, 1998; Burt, 2006). Ζ θσλνινγία σζηφζν δε δηεπθνιχλεη πάληα ηελ νξζνγξαθία. ηελ πξαγκαηηθφηεηα κεξηθέο θνξέο, ε θσλνινγία κπνξεί λα ελεξγήζεη σο απνηξεπηηθφο παξάγνληαο ζηελ νξζνγξαθία (Aaron et al., 1998). Απηφ είλαη δπλαηφ αθφκε θαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Ο Aaron θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1998) πξνηείλνπλ φηη κπνξνχκε λα νξζνγξαθήζνπκε ρσξίο θσλνινγία. Σα απνηειέζκαηά ηνπο πξνέξρνληαη απφ ζηνηρεία ζρεηηθά κε θσθνχο ζπνπδαζηέο. Αθφκα θη αλ ε νξζνγξαθία ρσξίο θσλνινγία είλαη δπλαηή, ζεκεηψλνπλ φηη ε νξζνγξαθία πνπ βαζίδεηαη ζηελ νπηηθή κλήκε γηα νιφθιεξεο ιέμεηο έρεη ζνβαξνχο πεξηνξηζκνχο. Δπηπιένλ, νη θσθνί ζπκκεηέρνληεο ζηε κειέηε ηνπ Aaron θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (1998) έθαλαλ πνιχ πεξηζζφηεξα ιάζε νξζνγξαθίαο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή κε πξνθεξφκελσλ ςεπδνιέμεσλ ζε ζχγθξηζε κε πξνθεξφκελεο ςεπδνιέμεηο Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή Ζ νξζνγξαθεκέλε γξαθή δε ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη σο κηα κλεκνληθή δηαδηθαζία επαλάιεςεο δηφηη απαηηεί ηελ χπαξμε γισζζηθψλ ππνδνκψλ (Moats, 2000; Schlagal, 2001). Οη νξζνγξάθνη δε ρξεζηκνπνηνχλ κφλν ήρνπο θαη γξάκκαηα, αιιά ελεξγνπνηνχλ γλψζεηο γηα απνζεθεπκέλεο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, κνξθνινγηθνχο δείθηεο θαη έλλνηεο (Apel & Masterson, 2001). Ζ ηθαλφηεηα θάπνηνπ λα νξζνγξαθήζεη ζηεξίδεηαη ζηε ιεηηνπξγία ηεζζάξσλ ζηνηρείσλ, δειαδή ηεο θσλνινγηθήο, ηεο νξζνγξαθηθήο, ηεο κνξθνινγηθήο γλψζεο θαη ηέινο ηηο λνεηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθόλεο (Apel, Masterson & Hart, 2004). Ζ θσλνινγηθή γλώζε απνηειεί ην ζηνηρείν εθείλν πνπ έρεη ιάβεη ηελ πεξηζζφηεξε πξνζνρή ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο (Adams, 1990; Goswami & Bryant, 1990; Torgesen, Wagner & Rashotte, 1994). Ζ Carlisle (2003) ζεσξεί κάιηζηα φηη ε θσλνινγηθή γλψζε είλαη ε

141 141 ζεκαληηθφηεξε πεγή γλψζεο, ελψ νξηζκέλνη ηε ζεσξνχλ σο βαζηθή πξνυπφζεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ηθαλφηεηαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Aaron, 2003; Erhi, 2000; Treiman & Bourassa, 2000) εηδηθά ηε θσλεκηθή επίγλσζε (Muter & Snowling, 1997). Ζ θσλνινγηθή γλψζε ζπλεπάγεηαη ηελ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ πηπρψλ ηεο αθνπζηηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο. Αξρηθά γηα ηε ρξήζε ησλ γλψζεσλ γηα ηηο αληηζηνηρίεο θσλήκαηνο-γξαθήκαηνο ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ ήδε απνζεθεπκέλεο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζην λνεηηθφ ιεμηθφ. ην κεηα-θσλνινγηθφ επίπεδν, απαηηείηαη ε δπλαηφηεηα ρεηξηζκνχ απηψλ ησλ ήρσλ θαη κάιηζηα ππάξρεη κηα δηαθνξνπνίεζε ηεο ρξεζηκφηεηαο απηψλ ησλ δεμηνηήησλ. Αλαιπηηθφηεξα, ε θαιή επίδνζε ζηηο αζθήζεηο θζνγγηθνχ ζπλδπαζκνχ θαίλεηαη φηη παξνπζηάδεη πςειή ζπζρέηηζε κε ηε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή επίδνζε, ελψ ε θζνγγηθή θαηάηκεζε είλαη ε ηζρπξφηεξε κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο νξζνγξαθηθήο ηθαλφηεηαο (Adams, 1990; Bowey, 2002; Bryant, MacLean, Bradley & Crossland, 1990; Hulme, 2002). Ζ νξζνγξαθηθή γλώζε απνηειεί ην δεχηεξν ζηνηρείν θαη αθνξά ζηε δπλαηφηεηα κεηάθξαζεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζε γξαπηή κνξθή (Apel et al., 2004). Πεξηιακβάλεη δε ηε γλψζε φηη έλα γξάκκα ή κηα νκάδα γξακκάησλ κπνξεί λα αλαπαξαζηήζεη θάζε ήρν, ηε γλψζε ησλ θαλφλσλ νξζνγξαθίαο θαζψο θαη ησλ νξζνηαθηηθψλ (orthotactic) θαλφλσλ (ησλ θαλφλσλ πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο ζεζηαθνχο πεξηνξηζκνχο γηα ηα γξάκκαηα). Ζ νξζνγξαθηθή γλψζε πεξηιακβάλεη επίζεο ηελ ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο ζπγθεθξηκέλσλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, ε νπνία επηηπγράλεηαη (αλαπηχζζεηαη) κέζσ ηεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν. Οξηζκέλνη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη ε ηθαλφηεηα νξζνγξαθηθήο επεμεξγαζίαο απνηειεί μερσξηζηφ παξάγνληα επίδξαζεο ζηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Cunningham et al., 2001). Ζ ηθαλφηεηα αμηνπνίεζεο ηεο κνξθνινγηθήο γλώζεο έρεη αγλνεζεί ηφζν ζηηο εξεπλεηηθέο κειέηεο φζν θαη ζηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο (Apel et al., 2004; Carlisle, 2003). πλήζσο νη εθπαηδεπηηθνί δεηνχλ απφ ηνπο καζεηέο λα απνκλεκνλεχζνπλ ηηο ιέμεηο ρσξίο λα

142 142 ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη ε κνξθνινγηθή δνκή ησλ ιέμεσλ κπνξεί λα βνεζήζεη ζηνλ θαζνξηζκφ ηεο ζεκαζίαο αιιά θαη ηεο νξζνγξαθίαο ηνπο. Ζ κνξθνινγηθή γλψζε, πνπ ζπκβάιιεη (κεκνλσκέλα) ζηελ ηθαλφηεηα ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο κεηά απφ ηελ ηέηαξηε ή πέκπηε ηάμε (Nagy et al., 2006), αθνξά ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη νη ιέμεηο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζε κηθξφηεξεο ζεκαζηνινγηθέο κνλάδεο. Σν ζέκα ησλ ιέμεσλ είλαη ε κηθξφηεξε κνξθνινγηθή κνλάδα, ε νπνία κπνξεί λα αιιάμεη αλ πξνζζέζνπκε θαηαιήμεηο ή πξνζέζεηο. Σν ηέηαξην θαη ηειεπηαίν ζηνηρείν αθνξά ζηηο λνεηηθέο ή νπηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθόλεο (mental visual orthographic images), ηηο θαηαρσξεκέλεο ζην ιεμηθφ δειαδή αλαπαξαζηάζεηο ησλ γξακκάησλ, ησλ ζπιιαβψλ ή ησλ κνξθεκαηηθψλ κνλάδσλ (Apel, 2004, ζην Scott & Apel, 2005). Οη νπηηθέο νξζνγξαθηθέο εηθφλεο ζρεκαηίδνληαη απφ ηε ζχλδεζε κεηαμχ ηεο αθνπζηηθήο θαη θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ θαη, φπσο είλαη θπζηθφ, ε ζπλερήο έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν επεξεάδεη ηελ αλάπηπμή ηνπο. H αλάπηπμε λνεηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα κνξθνινγηθέο κνλάδεο εμαξηάηαη απφ ηε δπλαηφηεηα ησλ καζεηψλ λα αλαγλσξίδνπλ απηέο ηηο κνλάδεο κέζα ζηηο ιέμεηο. χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηνπ Seymour (1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999) ε γλψζε γηα ηε δνκή ηεο γιψζζαο πξνθχπηεη κέζα απφ δηάθνξεο δηαδηθαζίεο. Οη γισζζηθέο πιεξνθνξίεο θσδηθνπνηνχληαη ζην ιεμηθό, κνξθνινγηθό θαη ην αιθαβεηηθό επίπεδν. Ο Seymour, φπσο θαη παιαηφηεξα ν Jorm (1983), αλαγλσξίδεη δχν δηαδηθαζίεο. Μία κε-ιεμηθή, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία θαη κία ιεμηθή, πνπ εκπιέθεη ηελ αθξηβή απνζήθεπζε νπηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ησλ ιέμεσλ. Οη δχν απηέο δηαδηθαζίεο αληαλαθινχλ θαη ηηο δπζθνιίεο ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή. Σν κνληέιν ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνινγηθήο αλάπηπμεο ηνπ Seymour, ην νπνίν αλαιχζεθε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, απνδεηθλχεη κε πνην ηξφπν πνηθίιεο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο επεξεάδνπλ ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο.

143 143 Σν ζεκαληηθφ σζηφζν είλαη λα δηαπηζηψζνπκε πνηεο ηθαλφηεηεο ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή. χκθσλα κε ηνλ Perfetti (1997) νη αξράξηνη νξζνγξάθνη ζα πξέπεη λα απνθηήζνπλ επάξθεηα ζε δχν ηνπιάρηζηνλ δηαθξηηνχο ηνκείο. (α) Σε γλψζε ησλ αληηζηνηρηψλ κεηαμχ ησλ ήρσλ θαη ησλ γξαθεκάησλ (αιθαβεηηθή δνκή ηεο γιψζζαο) θαη, (β) ηελ απνζήθεπζε πιήζνπο ιεμηθψλ (word-specific) θαη κνξθνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ γηα ηηο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ιέμεσλ. πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ηα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο, φπσο είλαη θαη ε ειιεληθή γιψζζα, ζηεξίδνληαη ζηε «κεηάθξαζε» ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ ζε γξαθεκηθφ θψδηθα κε ηε ρξήζε κεκνλσκέλσλ γξακκάησλ ή αθνινπζίαο γξακκάησλ. Απηή ε δεμηφηεηα είλαη κεγίζηεο ζεκαζίαο γηα έλα νξζνγξάθν πνπ ρεηξίδεηαη έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο, θαζψο ν ήρνο θάζε ιέμεο ζα πξέπεη λα ρσξηζηεί ζηα ηδξπηηθά ηεο θσλήκαηα, ηα νπνία ζα πξέπεη λα αλαγλσξηζζνχλ θαη ζηε ζπλέρεηα λα θσδηθνπνηεζνχλ ζηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε επεξεάδεη απηή ηε δηαδηθαζία θαη θαζψο ηα παηδηά καζαίλνπλ ζηαδηαθά λα δηαβάδνπλ αλαπηχζζνπλ ηελ ηθαλφηεηα πεξαηηέξσ θαηάηκεζεο ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο ηνπο γιψζζαο (θσλεκηθή επίγλσζε). Ζ απφθηεζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο επηηξέπεη ζηα παηδηά λα απνθαζίζνπλ κε κεγαιχηεξα πνζνζηά επηηπρίαο γηα ην πνηα γξάκκαηα (ή ζεηξέο γξακκάησλ) αλαπαξηζηνχλ ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ. πσο αλαθέξεη ε Caravolas θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (2001, ζ. 752) ε γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί «κία θξίζηκε δεμηόηεηα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο». Οη ίδηνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ επίζεο φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί ζεκαληηθή κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο νξζνγξαθηθήο αιιά θαη αλαγλσζηηθήο επίδνζεο. Παξφκνηα άπνςε δηαηππψλνπλ θαη άιινη εξεπλεηέο (Muter et al., 1998; Foulin, 2005). Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα επηζεκάλνπκε φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζπρλά ζεσξνχληαλ σο κία εληαία δεμηφηεηα. Χζηφζν, ζήκεξα απηφ έρεη αιιάμεη. Ζ

144 144 γλψζε ησλ γξακκάησλ πεξηιακβάλεη ηφζν ηε γλψζε ησλ νλνκάησλ φζν θαη ησλ ήρσλ ησλ γξακκάησλ (Caravolas et al., 2001). Έλα εμίζνπ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ζηε κάζεζε ηεο γξαθήο είλαη θαη ε γλψζε ησλ θαλφλσλ ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο (Treiman et al., 1998; Caravolas et al., 2001). Αξθεηνί εξεπλεηέο (Tunmer & Chapman, 2002; Hulme et al., 2005) ζεσξνχλ φηη ε γλψζε ησλ θαλφλσλ ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο ζρεηίδεηαη κε ηα αξρηθά ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαη ηδηαίηεξα κε ηελ αλαγλψξηζε λέσλ ιέμεσλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εμαηξέζηκσλ). Ζ γλψζε ινηπφλ ηφζν ησλ γξακκάησλ φζν θαη ησλ θαλφλσλ ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο απνηεινχλ εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο ζπζηαηηθά γηα ηε κάζεζε ηεο γξαθήο Η ζρέζε αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο επηρεηξήζεθε ε ζπλνπηηθή αλαζθφπεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο, πνπ αλαθέξεηαη ζηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Ζ αλάγλσζε θαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή εκπιέθνπλ ηε ιεηηνπξγία πνηθίισλ γλσζηηθψλ κεραληζκψλ θαη ζπρλά παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν ηεο παξαλφεζεο ή ηεο αδπλακίαο δηάθξηζήο ηνπο. Δπεηδή ζπρλά νη γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο ζεσξνχληαη φηη απνηεινχλ έλα εληαίν κεραληζκφ δηαρείξηζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, θξίλεηαη ζθφπηκε κηα πξνζπάζεηα απνζαθήληζεο ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο. Μνινλφηη ε αλάγλσζε θαη ε γξαθή θαίλεηαη λα κνηξάδνληαη ηηο ίδηεο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο, ππάξρνπλ αξθεηά ζεκεία πνπ ηηο δηαθνξνπνηνχλ. Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ πεξηπησζηνινγηθέο κειέηεο ζην ρψξν ηεο λεπξνςπρνινγίαο επηβεβαηψλνπλ ηελ άπνςε φηη ε αλάγλσζε θαη ε νξζνγξαθία είλαη δχν δηαθνξεηηθέο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο. ρεηηθέο απνδείμεηο παξέρνπλ κειέηεο ζε αζζελείο πνπ πάζρνπλ απφ εγθεθαιηθά ειιείκκαηα (deficits) θαη ηα νπνία

145 145 ζπλήζσο νθείινληαη ζε θάπνην αηχρεκα, παξνπζηάδνπλ θαλνληθή αλάγλσζε θαη ειαηησκαηηθή απφδνζε ζηελ νξζνγξαθία, ή ην αληίζεην (Goswami & Bryant, 1990). Οξηζκέλνη εξεπλεηέο πξνηείλνπλ φηη ε αλάγλσζε θαη ε νξζνγξαθία εμαξηψληαη απφ δηαθνξεηηθέο δηαδηθαζίεο. Ζ Frith (1980) πξφηεηλε φηη ε δηαδηθαζία αλάγλσζεο πξαγκαηνπνηείηαη νπηηθά, ελψ ε νξζνγξαθία θσλνινγηθά. Ζ αλάγλσζε δειαδή είλαη κηα δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο, ελψ ε νξζνγξαθία είλαη κηα δηαδηθαζία αλάθιεζεο. Τπφ απηφ ην πξίζκα, γηα ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή κηαο ιέμεο ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ ιεπηνκεξείο αλαπαξαζηάζεηο, νη νπνίεο βέβαηα λα είλαη εχθνια πξνζβάζηκεο απφ ηνλ νξζνγξάθν. Ο Smith (1980), ηα επηρεηξήκαηα ηνπ νπνίνπ είλαη ζε ζπκθσλία κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο Frith (1980), θαζψο θαη νη Hatfield θαη Patterson (1983) αλαθέξνληαη ζηελ αλάγλσζε σο κηα δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο θαη ζεκαζηνινγηθήο πξφζβαζεο, ελψ ε νξζνγξαθία είλαη ε δηαδηθαζία αλαπαξάζηαζεο ελφο ήδε θαηαλνεηνχ κελχκαηνο. Δπηπιένλ, νη Henderson θαη Chard (1980) πξνζδηνξίδνπλ ηε δηρνηφκεζε κεηαμχ ηεο αλαγλψξηζεο (recognition) θαη ηεο αλάθιεζεο (recall) σο ηελ έκθπηε-ελππάξρνπζα (inherent) ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (βι. επίζεο Bryant & Bradley, 1985; Rayner et al., 2001). Πξνηείλνπλ φηη ε αλάγλσζε είλαη κηα δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο θαη ζεκαζηνινγηθήο πξφζβαζεο, ελψ ε νξζνγξαθία είλαη ε δηαδηθαζία αλαπαξάζηαζεο ελφο ήδε θαηαλνεηνχ κελχκαηνο. Ο Nelson (1980) ζεσξεί φηη ε αλάγλσζε είλαη επθνιφηεξε δηαδηθαζία απφ ηελ νξζνγξαθία, ηδέα πνπ ζηεξίδεηαη ζην γεγνλφο φηη έλαο αλαγλψζηεο κπνξεί λα έρεη πξφζβαζε ζηελ πξνθνξά κηαο ιέμεο ρξεζηκνπνηψληαο ηηο πιεξνθνξίεο πνπ έρνπλ πξνζιεθζεί απφ κηα κφλν νπηηθή ζηάζε, δειαδή ιίγα γξάκκαηα, ην κήθνο ησλ νπνίσλ είλαη ιηγφηεξν απφ 2 ή 3 εθαηνζηά. Ζ έξεπλα ζε απηφλ ηνλ ηνκέα ππνζηεξίδεη φηη ε απνηειεζκαηηθή αλάγλσζε νινθιεξψλεηαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο κε ηνλ έιεγρν δχν δηαθνξεηηθψλ παξακέηξσλ. Απηνί είλαη ην κήθνο ησλ «νπηηθψλ αικάησλ» (saccade) θαη ε δηάξθεηα ηεο νπηηθήο ζηάζεο (Snowling, 1995; δείηε επίζεο De Luca

146 146 et al., 1996, γηα κηα αλαζθφπεζε). Αληίζεηα, ζηε γξαθή έλαο νξζνγξάθνο πξέπεη λα παξαγάγεη νιφθιεξε ηελ νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα κηαο ιέμεο (βι. επίζεο Jorm, 1983, γηα ζπδήηεζε). Οη Hatfield θαη Patterson (1983) θαη Frith (1980) ραξαθηεξίδνπλ απηήλ ηελ δηαθνξά σο ηε δηάθξηζε κεηαμχ ησλ «κεξηθψλ» θαη «νιφθιεξσλ» ηκεκάησλ. Ζ αλάγλσζε θαη ε γξαθή πεξηιακβάλνπλ δηαδηθαζίεο θσδηθνπνίεζεο θαη απνθσδηθνπνίεζεο. Ο Smith (1980) ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν «κεηάθξαζε» (translating) γηα λα πεξηγξάςεη απηέο ηηο δηαδηθαζίεο. Τπνζηεξίδεη φηη έλαο γισζζηθφο ρξήζηεο (ζπγγξαθέαο ή αλαγλψζηεο) πξέπεη λα επεμεξγαζηεί γξαθεκηθέο (νπηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο γιψζζαο), θζνγγηθέο (πξνθνξηθή γιψζζα) θαη ζεκαζηνινγηθέο (γισζζηθή έλλνηα) πιεξνθνξίεο. Κάπνηνο ζα κπνξνχζε λα αλαξσηεζεί ηη ζπκβαίλεη φηαλ απνπζηάδνπλ απηέο νη αλαπαξαζηάζεηο, αιιά παξφι απηά είκαζηε ζε ζέζε λα παξάγνπκε γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο, έζησ θαη ιαλζαζκέλεο. ηελ πεξίπησζε απηή νη νξζνγξάθνη αλαγθάδνληαη λα γξάςνπλ «κεηαθξάδνληαο» ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο ζε αθνινπζίεο γξακκάησλ (Frith, 1980). Μηα άιιε ελδηαθέξνπζα δηάθξηζε κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο αλαθέξεηαη ζηε κνξθή ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε απηέο ηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο. Οη Frith θαη Frith (1980) αλαθέξνληαη ζηε δηαθνξά κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο βάζεη ηεο γξαπηήο ιέμεο θαη ζεκεηψλνπλ φηη νη ιέμεηο ζπλζέηνπλ ην εξέζηζκα ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ απάληεζε ζηελ νξζνγξαθία. Γειψλνπλ επίζεο φηη ε νξζνγξαθία είλαη βαζηζκέλε θπξίσο ζηε θσλνινγηθή επεμεξγαζία θαη ε αλάγλσζε ζηελ νπηηθή, άπνςε ζχκθσλε κε ηελ πξφηαζε ησλ Vingilis, Blake θαη Theodor (1977) φηη ε αθνπζηηθή θσδηθνπνίεζε ζπλδέεηαη θπξίσο κε ηελ αλάθιεζε (recall), ελψ ε νπηηθή θσδηθνπνίεζε δηαδξακαηίδεη έλαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλαγλψξηζε (recognition). Οη Goswami θαη Bryant (1990) ζπκκεξίδνληαη ηελ ίδηα άπνςε. Πξνηείλνπλ φηη ελψ ε νξζνγξαθία βαζίδεηαη θπξίσο ζε θσλνινγηθέο δεμηφηεηεο, ε αλάγλσζε ζπζρεηίδεηαη κε ηελ

147 147 νπηηθή επεμεξγαζία. Οη Bryant θαη Bradley (1983, ζην Goswami & Bryant, 1990) πξνζθέξνπλ άθζνλα ζηνηρεία γηα ην ξφιν ησλ θσλνινγηθψλ δεμηνηήησλ ζηελ νξζνγξαθία. Υξεζηκνπνίεζαλ κία «άζθεζε ηαπηόρξνλεο πξνθνξάο» (concurrent vocalisation task), παξφκνηα κε ηελ ηερληθή πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε πξψηα απφ ηνπο Barron θαη ην Baron (1977, ζην Share, 1995), φπνπ ηα παηδηά έπξεπε λα νξζνγξαθήζνπλ ηηο ιέμεηο θαη λα επαλαιάβνπλ ζπγρξφλσο έλαλ ήρν ρσξίο ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν (π.ρ. «κπια», «κπια»). Ζ ζπγθεθξηκέλε πεηξακαηηθή ζπλζήθε είρε ζνβαξή επίδξαζε ζηελ νξζνγξαθηθή επίδνζε ησλ παηδηψλ, ππνδεηθλχνληαο έηζη φηη ζηεξίρζεθαλ ζε κηα θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή γηα λα εθηειέζνπλ ηελ άζθεζε. Μία δεχηεξε άπνςε αλαθέξεη φηη είλαη αιιειέλδεηεο δηαδηθαζίεο θαη φηη ε απφθηεζε ηεο κηαο επεξεάδεη ηελ απφθηεζε ηεο άιιεο. Ζ Bruck (1988), γηα παξάδεηγκα, πξνηείλεη φηη νη δηαθνξέο κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο νθείινληαη ζηηο ζηξαηεγηθέο δηεθπεξαίσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη παξά ζηηο δεμηφηεηεο απηέο θαζ απηέο. Ζ Ehri (1997) ηνλίδεη φηη νη δχν απηέο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο θαηά κία έλλνηα επηθαιχπηνληαη. Μάιηζηα, αλαθέξεη θαη δχν κνξθέο γλψζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ θνηλνχ: (α) ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο θαη, (β) ηε γλψζε γηα ζπγθεθξηκέλεο νξζνγξαθηθέο ηαπηφηεηεο ιέμεσλ απνζεθεπκέλεο ζηε κλήκε. Οη ιέμεηο, θαηά ηελ Ehri, ππνβάιινληαη ζε επεμεξγαζία κε ηξεηο ηξφπνπο: (α) θαη αλαινγία, (β) ηπραία θαη, (γ) απφ κλήκεο. Ζ γλψζε ησλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ησλ ιέμεσλ επηηξέπεη ζηα παηδηά λα γίλνπλ ηθαλνί νξζνγξάθνηαλαγλψζηεο. Ζ θαη αλαινγία θαη ε ηπραία επεμεξγαζία (ηξφπνη α θαη β) απνηεινχλ κηα ελεξγή πξνζπάζεηα εξκελείαο ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ήρσλ θαη ησλ γξαθεκηθψλ ηνπο αλαπαξαζηάζεσλ θαη ππνβνεζά ηε θσλεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ (Adams & Bruck, 1993; Ehri, 1997). Φαίλεηαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί κηα άιιε πνιχ ελδηαθέξνπζα κειέηε, ε νπνία ρξεζηκνπνίεζε ηελ «άζθεζε ηαπηόρξνλεο πξνθνξάο» (concurrent vocalisation task). Οη Kimura

148 148 θαη Bryant (1983, ζην Share, 1995) δηαπίζησζαλ φηη ε ηαπηφρξνλε πξνθνξά είρε επίδξαζε ζηελ νξζνγξαθία ησλ παηδηψλ κφλν φηαλ έγξαθαλ ρξεζηκνπνηψληαο ηε γξαθή kana (ζπιιαβηθή), θαη φρη ηε γξαθή kanji (ινγνγξαθηθή). Απηφ εληζρχεη ηελ άπνςε φηη ε νξζνγξαθία πνπ ρξεζηκνπνηεί ηε θσλνινγηθή ζηξαηεγηθή νινθιεξψλεηαη κφλν φηαλ ρξεζηκνπνηνχκε έλα νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα φπνπ ηα γξαθήκαηα αλαπαξηζηνχλ κνλάδεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Παξά ην γεγνλφο φηη ρξεζηκνπνηνχληαη παξφκνηεο δηαδηθαζίεο γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο, ππάξρνπλ ζεκεία πνπ ηηο δηαθνξνπνηνχλ. Έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν πξνθχπηεη απφ ηε κειέηε ησλ Bosman θαη Van Orden (1997), νη νπνίνη θάλνπλ ιφγν γηα απφθιηζε ησλ δχν δεμηνηήησλ κεηά ηελ είζνδν ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε νξζνγξαθία ησλ παηδηψλ θαη νη δεμηφηεηεο αλάγλσζεο απνθιίλνπλ ζχληνκα αθφηνπ αξρίδεη ε επίζεκε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Οη εξεπλεηέο εληνπίδνπλ δχν ιφγνπο γηα λα εξκελεχζνπλ απηή ηελ εηθφλα. Ο πξψηνο αλαθέξεη φηη γεληθά ε νξζνγξαθία είλαη δπζθνιφηεξε απφ ηελ αλάγλσζε, ελψ ν δεχηεξνο πεξηγξάθεη φηη ε παξαηεξνχκελε απφθιηζε νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη αληηζηνηρίεο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο είλαη επθνιφηεξεο απφ φηη νη αληηζηνηρίεο θσλήκαηνο-γξαθήκαηνο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά ηε γξαθή. Παξφκνηα απφθιηζε κεηαμχ αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο επίδνζεο δελ παξαηεξείηαη κφλν ζηνπο θαλνληθνχο αλαγλψζηεο-νξζνγξάθνπο, αιιά θαη ζηα δπζιεμηθά παηδηά (Frith, 1985). Οη Goswami θαη Bryant πξνηείλνπλ φηη ηα κηθξά παηδηά αξρίδνπλ ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή κε απνιχησο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, αιιά ζε έλα κεηαγελέζηεξν ζηάδην απηέο νη δχν δξαζηεξηφηεηεο ζπλδένληαη. Δληνπίδνπλ απηήλ ηελ πεξίνδν κεηά απφ «...θαηά πξνζέγγηζε δύν έηε αλαγλσζηηθήο εκπεηξίαο» (Goswami & Bryant, 1990, ζ. 149). Ζ έλλνηα κηαο αιιειεπηδξαζηηθήο ζρέζεο κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο ππνζηεξίδεηαη επίζεο απφ ηε κειέηε ηεο Goswami (1988), ε νπνία αλαθέξεη φηη ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ «αλαγλσζηηθή» γλψζε γηα λα ηνπο βνεζήζεη ζηελ νξζνγξαθία.

149 149 Παξφκνηεο εκπεηξηθέο δηαπηζηψζεηο νδήγεζαλ ηε Frith (1980; δεο επίζεο Bryant & Bradley, 1985) λα εμεηάζεη παηδηά πνπ ήηαλ θαινί αλαγλψζηεο θαη θησρνί νξζνγξάθνη. Σνπο ζχγθξηλε κε κηα θαλνληθή νκάδα πνπ δελ είρε θακία δπζθνιία ηφζν ζηελ αλάγλσζε φζν θαη ηελ νξζνγξαθία. Σα ζπκπεξάζκαηά ηεο απέδεημαλ φηη ε αλαθφινπζε νκάδα (κέηξηνη νξζνγξάθνη - θαινί αλαγλψζηεο) ρξεζηκνπνηνχζε, φπσο ε θαλνληθή νκάδα, ηνπο θαλφλεο ηεο θσλεκηθήογξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο ζηελ νξζνγξαθία, αιιά κε ιηγφηεξε επηηπρία (Frith, 1980). ηεξηδφκελε ζηα ζπκπεξάζκαηά ηεο, ζρεδίαζε παξαγξάθνπο πνπ πεξηείραλ δχν ηχπνπο ιαλζαζκέλα γξακκέλσλ ιέμεσλ. Ζ πξψηε θαηεγνξία πεξηειάκβαλε ιαλζαζκέλεο ιέμεηο πνπ ήηαλ «ζσζηέο αθνπζηηθά» (π.ρ. "nite"), ελψ ε δεχηεξε πεξηειάκβαλε ιαλζαζκέλεο ιέμεηο πνπ ήηαλ «ζσζηέο νπηηθά» ("nght"). Ζ αλαθφινπζε νκάδα είρε κεγάιεο δπζθνιίεο φζνλ αθνξά ηηο ιαλζαζκέλεο ιέμεηο πνπ ήηαλ «ζσζηέο αθνπζηηθά» αιιά φρη κε ηηο ιαλζαζκέλεο ιέμεηο πνπ ήηαλ «ζσζηέο νπηηθά». Ζ άιιε νκάδα παξνπζίαζε ηελ αληίζεηε εηθφλα. Σν ελδηαθέξνλ κέξνο απηήο ηεο κειέηεο ήηαλ φηη ε αλαθφινπζε νκάδα δηάβαδε νπηηθά θαη έγξαθε θσλνινγηθά. Απηά ηα ζπκπεξάζκαηα επαλαιήθζεθαλ απφ ηε Waters θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηεο (1985), θαη απφ ηνπο Bryant θαη Bradley (1985). χκθσλα κε ην Rayner θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ (2001), ε αλάγλσζε είλαη πην αμηφπηζηε απφ ηελ νξζνγξαθία. ηνηρεία γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο νξζνγξαθίαο θαη ηεο αλάγλσζεο πξνθχπηνπλ απφ πξφζθαηεο κειέηεο ζηελ αλαγλψξηζε ιέμεσλ. ζν πεξηζζφηεξεο επηινγέο ππάξρνπλ γηα λα αλαπαξαζηήζνπκε γξαθεκηθά κηα θσλνινγηθή αθνινπζία, ηφζν απμάλνληαη ν ρξφλνο αλαγλψξηζεο (Stone et al., 1997; Peereman et al., 1998). Σν θαηλφκελν απηφ νλνκάδεηαη «αλάπνδε νξζνγξαθηθή ζπλέπεηα» (backward consistency effect) θαη αλαθέξεηαη ζηελ επίδξαζε ηεο θσλνινγίαο ζηελ νξζνγξαθία. Ο Rayner θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (2001, ζ. 41) αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά φηη «εάλ ε αλάγλσζε πεξηιακβάλεη πξαγκαηηθά έλαλ κεραληζκό αλαηξνθνδόηεζεο από ηε θσλνινγία ζηελ νξζνγξαθία, ηόηε ν αλαγλώζηεο όρη κόλν ζα κεηέηξεπε

150 150 έλα γξαπηό εξέζηζκα ζε θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε αιιά επίζεο, ζηελ πξαγκαηηθόηεηα, ζα έιεγρε (γξήγνξα θαη αζπλαίζζεηα) όηη ηε θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε ζα κπνξνύζε λα νξζνγξαθεζεί κε ηνλ ηξόπν πνπ παξνπζηάζηεθε». Μία πξνζπάζεηα ζρεκαηηθήο αλαπαξάζηαζεο ηεο ζρέζεο κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθίαο παξνπζηάζηεθε απφ ηνλ Perfetti, o νπνίνο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην Σρήκα 3.4, εηζάγεη έλα κεραληζκφ φπνπ νη ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο πεξηιακβάλνπλ πιεξνθνξίεο ηφζν γηα ηελ αλάγλσζε φζν θαη γηα ηελ νξζνγξαθία. Ανάγνωζη Οπθογπαθία Λεξικέρ αναπαπαζηάζειρ Ο Φ (Ο) Οπθογπαθικά και Φωνολογικά ζςζηαηικά Φ Ο (Φ) Πεγή: Rayner θαη ζπλεξγάηεο (2001, ζ. 42) Σρήκα 3.4. ρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο πρλά, ηδηαίηεξα ζηα κηθξά παηδηά, ζπκβαίλεη λα κελ ππάξρνπλ νξηζκέλεο θαηαρσξήζεηο (γξάκκαηα ή θσλήκαηα) ή, φηαλ ππάξρνπλ, απηέο λα κελ είλαη αξθεηά ιεπηνκεξείο. χκθσλα κε ην Rayner θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ (2001), ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο κπνξεί θάπνηνο λα δηαβάδεη ηηο ιέμεηο αιιά λα κε κπνξεί λα ηηο γξάςεη. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία σζηφζν, έρνπλ αλαθεξζεί πεξηπηψζεηο παηδηψλ πνπ εκθάληζαλ ηελ αληίζεηε εηθφλα. Μπνξνχζαλ δειαδή λα

151 151 νξζνγξαθήζνπλ, αιιά φρη λα δηαβάζνπλ (Bryant & Bradley, 1980). Απηέο νη αλαθνξέο βέβαηα είλαη πην ζπάληεο. ια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη ε αλάγλσζε θαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή απνηεινχλ μερσξηζηέο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ κνηξάδνληαη έλα θνηλφ κεραληζκφ αλαπαξαζηάζεσλ (Rayner et al., 2001). Παξά ην γεγνλφο απηφ, ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή είλαη δπζθνιφηεξε γλσζηηθή δεμηφηεηα απφ ηελ αλάγλσζε.

152 152 Κεθάιαην 4 ν Σθνπόο ηεο έξεπλαο ηελ παξνχζα έξεπλα επηρεηξείηαη ε αμηνιφγεζε ηεο επίδξαζεο ηεο νξζνγξαθηθήο δνκήο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Σν ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθφ εγρείξεκα εληάζζεηαη ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο δηαγισζζηθήο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο (Literacy Acquisition in European Orthographies) πνπ κειεηά ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα θαη εμεηάδεη ηνπο νξζνγξαθηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, ελψ απνηειεί ζπλέρεηα ηνπ επξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο COST Action A8 ( Learning disorders as a barrier to human development, ). Ζ παξνχζα κειέηε επηδηψθεη λα δηεξεπλήζεη ηνλ ηξφπν πνπ αλαπηχζζνληαη ηα βαζηθά ζεκειηψδε ζηνηρεία ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο, φπσο απηά έρνπλ αλαπηπρζεί απφ ηνλ Seymour (1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999). Γηα ην ιφγν απηφ έγηλε ζπζηεκαηηθή δηαρξνληθή θαηαγξαθή ησλ κεηαβιεηψλ ηεο κειέηεο. Σν ζπγθεθξηκέλν κνληέιν αλαθέξεη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο αλαπηχζζεηαη ζε ηέζζεξηο θάζεηο. Ζ ζεκειηαθή αλάγλσζε αλαθέξεηαη ζε έλα αξρηθφ ζηάδην κάζεζεο πνπ πεξηιακβάλεη (α) ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ, (β) ηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο (ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο νηθείσλ ιέμεσλ) θαη (γ) ηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο (ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο απιψλ ςεπδνιέμεσλ). Σν κνληέιν ηνπ Seymour πξνβιέπεη αθφκε ηελ χπαξμε ελφο κεραληζκνχ γισζζηθήο επίγλσζεο, ν νπνίνο ιεηηνπξγεί σο αιιειεπηδξαζηηθφο θαη αηηηψδεο παξάγνληαο ζηε κάζεζε. Σέινο, ε έξεπλα επεθηείλεηαη θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνγξαθηθήο Φάζεο ηνπ κνληέινπ, ζηηο νπνίεο απνθηνχληαη νη γλψζεηο γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ

153 153 νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Σα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο θαζψο θαη ησλ αληίζηνηρσλ κειεηψλ ζηηο ζπκκεηέρνπζεο ρψξεο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ νηθνδφκεζε ελφο κνληέινπ ηεο γλσζηηθήο δνκήο ηεο αλάγλσζεο, ηθαλφ λα ηζρχζεη ζε κηα κεγάιε γθάκα επξσπατθψλ γισζζψλ. ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία δηαηππψλνληαη ηα αθφινπζα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: 1. Πώο αλαπηύζζνληαη νη δηαδηθαζίεο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ζηελ Διιεληθή γιώζζα; Δμεηάδεηαη ν ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο απφ ηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο θαη ε ζρέζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ κε ηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Δπηρεηξείηαη αθφκε λα εληνπηζηεί πφηε ελεξγνπνηείηαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, αιιά θαη ην ρξνληθφ ζεκείν θαηά ην νπνίν πιεξνχληαη ηα θξηηήξηα γηα ηελ επηηπρή αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ. 2. Πώο αλαπηύζζεηαη ε γισζζηθή επίγλσζε θαη πνηα ε ζρέζε ηεο κε ηελ απόθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο; Δμεηάδεηαη ε αλάπηπμε ηνπ επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο θαζψο θαη ε ζρέζε κε ηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ. Σέινο, επηρεηξείηαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηεο απφθηεζεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο κε ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία πνπ ζπλδέεη ηε θσλνινγία θαη ηελ νξζνγξαθία. 3. Πνην είλαη ην ρξνληθό ζεκείν ελεξγνπνίεζεο ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο πνπ πεξηγξάθεη ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο; Δμεηάδεηαη ν ρξφλνο αλάγλσζεο (αλαγλψξηζε θαη πξνθνξά) ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ θαη αλαιχνληαη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε ησλ καζεηψλ. Σέινο, ειέγρεηαη ε ηθαλφηεηα πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο απφ ηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο. 4. Πώο αλαπηύζζεηαη ε δεμηόηεηα ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο; Αλαιχεηαη ε ζρέζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ κε ηε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, θαη εμεηάδεηαη ν ξπζκφο κάζεζεο ηεο γξαθήο ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ.

154 Πνηα είλαη ε επίδξαζε ηνπ νξζνγξαθηθνύ ζπζηήκαηνο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο; Δμεηάδεηαη ν ηχπνο απφθιηζεο απφ ηνπο θαλφλεο ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο θαη ε επίδξαζε ηεο ζέζεο εμαηξεζηκφηεηαο.

155 155 Κεθάιαην 5 ν Μεζνδνινγία ην 5ν θεθάιαην επηρεηξείηαη ε πεξηγξαθή ηεο κεζνδνινγίαο πνπ αθνινπζήζεθε ζηελ παξνχζα έξεπλα θαη ε νπνία θηλήζεθε ζε δχν θχξηνπο άμνλεο. Ο πξψηνο αθνξνχζε ηε Θεκειηαθή αλάγλσζε, φπσο δηακνξθψλεηαη απφ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο, ελψ ν δεχηεξνο εμέηαζε ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ Οξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. ην θεθάιαην ηεο κεζνδνινγίαο γίλεηαη ε πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ πνπ αμηνινγήζεθαλ θαηά ην ζηάδην ηεο δηεξεχλεζεο ηεο Θεκειηαθήο αλάγλσζεο θαη ηνπ Οξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο Θεκειηαθήο Αλάγλσζεο ζπιιέμακε κεηξήζεηο ζε ηέζζεξηο ρξνληθέο ζηηγκέο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο ησλ καζεηψλ ζηελ Α ηάμε ηνπ Γεκνηηθνχ. ην ζηάδην ηεο δηεξεχλεζεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ Πιαηζίνπ ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηνπ δείγκαηνο αθνξνχζε ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ (Α, Β, Γ θαη Γ ηάμεηο). Σν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο πεηξακαηηθήο δηαδηθαζίαο θαζνξίζηεθε ζε δχν μερσξηζηέο ζπλαληήζεηο (workshops), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην ηκήκα Φπρνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Dundee ηεο Μ. Βξεηαλίαο (Αχγνπζηνο-επηέκβξηνο 2000 θαη 2001). εκαληηθφο παξάγνληαο ζηε δηακφξθσζε ησλ πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ, ηελ επηινγή ησλ ιέμεσλ - ςεπδνιέμεσλ, θαζψο θαη ησλ θσλνινγηθψλ αζθήζεσλ, ππήξμε ε αλάγθε γηα ηε δηαηήξεζε ελφο απζηεξά θνηλνχ κεζνδνινγηθνχ πιαηζίνπ, ην νπνίν ζα έδηλε ηε δπλαηφηεηα ηεο ζπγθξηηηθήο δηαγισζζηθήο κειέηεο. Άιισζηε ζηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο κνληέινπ ηθαλνχ λα εξκελεχζεη ηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. Θα πξέπεη επίζεο λα αλαθεξζεί φηη ιήθζεζαλ ππφςε θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο πξνγελέζηεξεο δηαγισζζηθήο κειέηεο Cost A8 πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ν

156 156 αξρηθφο ζηφρνο. ηηο δχν απηέο ζπλαληήζεηο έγηλε ε εμνηθείσζε κε ην ινγηζκηθφ δηαρείξηζεο ησλ πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ, ε αληηκεηψπηζε ησλ ηπρφλ ηερληθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ θαηαγξαθή ηνπ ήρνπ θαη ηε ρξήζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αλά γιψζζα γξακκάησλ θαη, ηέινο ν ηειηθφο έιεγρνο ζε πξνζνκνηψζεηο ησλ πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Σέινο, νθείινπκε λα ζεκεηψζνπκε φηη ην ινγηζκηθφ ηεο παξνχζαο έξεπλαο θαηαζθεπάζηεθε απφ ην παλεπηζηήκην Jyvaskyla ηεο Φηλιαλδίαο Θεκειηαθή αλάγλσζε Τν δείγκα ηεο έξεπλαο Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ρνξεγήζεθε απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ ζρεηηθή άδεηα 7 πνπ αθνξνχζε 21 δεκνηηθά ζρνιεία ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο πφιεσο ησλ Παηξψλ. Ζ επηινγή ησλ καζεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα ήηαλ ηπραία. Πην ζπγθεθξηκέλα, απφ ηνλ θαηάινγν ησλ καζεηψλ πνπ θνηηνχζαλ ζηα ζρνιεία δηεμαγσγήο ηεο κειέηεο, κέξνο ηνπ δείγκαηνο απνηέιεζε θάζε ηξίηνο καζεηήο ηνπ θαηαιφγνπ. Γηα παξάδεηγκα νη καζεηέο κε αχμνληα αξηζκφ 1, 4, 7 θ.ν.θ. ηελ αμηνιφγεζε ηεο Θεκειηαθήο αλάγλσζεο ζπκκεηείραλ ζπλνιηθά 50 καζεηέο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 5.1, απφ απηνχο 21 ήηαλ αγφξηα (πνζνζηφ 42%) θαη 29 ήηαλ θνξίηζηα (πνζνζηφ 58%). Πίλαθαο 5.1. Τν δείγκα ηεο κειέηεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο θαηά θύιν N Πνζνζηφ % Αγφξηα Κνξίηζηα Αξηζκφο πξσηνθφιινπ: Φ.15/834/Γ1/763

157 157 ινη νη καζεηέο πνπ ζπγθξφηεζαλ ην δείγκα ηεο κειέηεο ζπκκεηείραλ εζεινληηθά. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη νη δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ, ζηα νπνία δηεμήρζε ε έξεπλα, θαζψο θαη νη γνλείο ησλ καζεηψλ ζπλαίλεζαλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο αμηνιφγεζεο. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα ήηαλ φινη ειιεληθήο θαηαγσγήο θαη θνηηνχζαλ ζε δεκνηηθά ζρνιεία ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο πφιεσο ησλ Παηξψλ. Καλείο απφ ηνπο καζεηέο δελ αληηκεηψπηδε λνεηηθά, θηλεηηθά ή αηζζεηεξηαθά πξνβιήκαηα θαη είραλ φινη παξαθνινπζήζεη ην πξνεγνχκελν ζρνιηθφ έηνο ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα ηνπ Νεπηαγσγείνπ. Ο κέζνο φξνο ειηθίαο ησλ παηδηψλ (Πίλαθαο 5.2), ζηελ αξρή ηεο έξεπλαο ην κήλα επηέκβξην, ήηαλ 74,5 κήλεο (ζ= 3,62). Ζ ειηθία ησλ αγνξηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ήηαλ x =74,43 (ζ= 3,62) θαη ησλ θνξηηζηψλ x =74,55 (ζ= 3,68) αληίζηνηρα. Πίλαθαο 5.2. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηεο ειηθίαο ηνπ δείγκαηνο (ζε κήλεο) N x ζ Min Max Φάζε ,5 3, Φάζε ,54 3, Φάζε ,54 3, Φάζε ,46 3, ην Γξάθεκα 5.1, παξνπζηάδεηαη ε θαηαλνκή ησλ καζεηψλ ζηε δνθηκαζία ηνπ ηεζη Raven. Ο κέζνο φξνο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε δνθηκαζία ηνπ Raven ήηαλ x = 112,84 θαη ε ηππηθή απφθιηζε 13,32. Σα ζθνξ πνπ θαηέγξαςαλ νη καζεηέο θαηαλέκνληαη θαλνληθά ζε επίπεδν α= 0,05 (Kolmogorov-Smirnov Z=,743; p>,05).

158 Σςσνόηηηα ,5 10,0 7,5 5,0 2,5 0,0 80,00 90,00 100,00 110,00 120,00 130,00 140,00 150,00 Τςπικά ζκοπ ζηην κλίμακα ηος Raven Γξάθεκα 5.1. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven ε θάζε παηδί, πνπ ζπκκεηείρε ζηε δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο, δφζεθε έλαο αηνκηθφο θσδηθφο αξηζκφο αλαγλψξηζεο, ν νπνίνο θαη ελεξγνπνηνχληαλ θαηά ηε δηεμαγσγή ηεο αμηνιφγεζεο κέζσ ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή Γηαδηθαζία εμέηαζεο Γηα ηελ εθηίκεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηέζζεξηο ηχπνη αμηνιφγεζεο. (α) Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο κε ηε ρξήζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη εηδηθνχ ινγηζκηθνχ. (β) Δξσηεκαηνιόγηα αηνκηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο αμηνιφγεζεο ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. (γ) Δξσηεκαηνιόγηα νκαδηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαη, ηέινο (δ) ςπρνκεηξηθά ηεζη (αηνκηθή αμηνιφγεζε). Πξηλ αξρίζεη ε δηαδηθαζία εμέηαζεο 5 καζεηέο επηιέρζεθαλ ηπραία γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ελφο πηινηηθνχ ηεζη. Ζ δηεμαγσγή ηνπ πηινηηθνχ ηεζη είρε ζθνπφ λα εληνπίζεη ηπρφλ δπζιεηηνπξγίεο θαη πξνβιήκαηα ζηε δηαδηθαζία ηεο εμέηαζεο, θαζψο θαη λα επηιχζεη ηηο φπνηεο δπζθνιίεο πηζαλφλ λα πξνέθππηαλ, πξνθεηκέλνπ λα πξνρσξήζεη αθψιπηα ε ζπιινγή ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ θαηά ηε θάζε ηεο θχξηαο αμηνιφγεζεο.

159 159 Ζ δηεμαγσγή ηνπ πηινηηθνχ ηεζη έγηλε πξηλ απφ ηελ έλαξμε ησλ καζεκάησλ ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο ζηηο νηθίεο ησλ επηιεγκέλσλ καζεηψλ θαη θπζηθά κε ηε ζπγθαηάζεζε ησλ θεδεκφλσλ ηνπο. Καηά ηε δηελέξγεηά ηνπ δελ παξαηεξήζεθαλ πξνβιήκαηα ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ινγηζκηθνχ θαη ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ή άιιεο ζεκαληηθέο δπζθνιίεο, ελψ νξηζηηθνπνηήζεθαλ νη δηαβαζκίζεηο θαηαγξαθήο ηνπ ήρνπ (calibration) θαη νη ελδείμεηο ηνπ κηθξνθψλνπ ζπιινγήο ησλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ. Έλα πνιχ βαζηθφ ζέκα πνπ αμηνινγήζεθε ήηαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ, ην νπνίν ήηαλ πξάγκαηη πςειφ, αιιά θαη ε απνπζία θφπσζεο εθ κέξνπο ησλ ζπκκεηερφλησλ. Ζ θχξηα εμέηαζε (ζπιινγή ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ) πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα ζρνιεία φπνπ θνηηνχζαλ νη ζπκκεηέρνληεο καζεηέο. Γηα ην ιφγν απηφ νη δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ καο είραλ επγεληθψο παξαρσξήζεη θάπνηνπο δηαζέζηκνπο ρψξνπο, φπνπ θαηέζηε δπλαηή ε εμέηαζε ρσξίο ηελ παξνπζία άιισλ καζεηψλ ή εμσηεξηθψλ ζνξχβσλ. Να ζεκεηψζνπκε ηέινο φηη νη ρψξνη εμέηαζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ήηαλ επαξθψο θσηηζκέλνη. Οη ρψξνη εμέηαζεο πεξηειάκβαλαλ έλα γξαθείν θαη δχν θαξέθιεο (κία γηα ην καζεηή θαη κία γηα ηνλ πεηξακαηηζηή). Δπάλσ ζην γξαθείν ήηαλ ηνπνζεηεκέλνο ν θνξεηφο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο, ζε απφζηαζε πεξίπνπ 60 εθαηνζηψλ απφ ην καζεηή, ζε ζεκείν ψζηε λα κελ παξνπζηάδνληαη αληαλαθιάζεηο ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο ζην δσκάηην βξίζθνληαλ ν εξεπλεηήο θαη έλαο θάζε θνξά καζεηήο. Ζ θαηαγξαθή ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ ζε νπηηθά παξνπζηαδφκελα εξεζίζκαηα (αλάγλσζε ιέμεσλ-ςεπδνιέμεσλ) έγηλε κε ηε βνήζεηα ελφο εηδηθά ζρεδηαζκέλνπ ινγηζκηθνχ (Cognitive Workshop, version 1.1). Σν ινγηζκηθφ δηαρείξηζεο απαηηνχζε ηε ρξήζε Windows 98, Microsoft Access 97, Sound Forge 4.0, SPSS Version 8.0 θαη ηνπ Win Zip. Δπίζεο, έλα ηππηθφ ελζχξκαην νπηηθφ πνληίθη κε δχν πιήθηξα (+ wheel) κε ζχλδεζε USB, ηχπνπ Microsoft Intellimouse, θαζψο επίζεο θαη έλα ηππηθφ καχξν mouse pad.

160 160 Σν πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ έλαο θνξεηφο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο Genesis Multimedia Notebook κε κηθξνεπεμεξγαζηή Intel Pentium P3 / 750 MHz / 64 RAM θαη νζφλε TFT 15. Ζ αλάιπζε ήηαλ 800x600 pixels θαη ε ζπρλφηεηα αλαλέσζεο ήηαλ 85 Hz. Έλαο ζθιεξφο δίζθνο 5Gb θαη κία θάξηα γξαθηθψλ ζπκβαηή κε Soundblaster. Οη απαληήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ θαηαγξάθνληαλ κε ηε βνήζεηα κηθξνθψλνπ. Σν ινγηζκηθφ επέηξεπε ηε κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο (reaction time) θαζψο θαη ην ρξφλν παξαγσγήο (production time). Οη κεηξήζεηο ήηαλ εμαηξεηηθά αθξηβείο, αθνχ ην πεξηζψξην ιάζνπο ήηαλ πνιχ κηθξφηεξν ηνπ 1 ρηιηνζηνχ ηνπ δεπηεξνιέπηνπ Καηαζθεπή βάζεο θαηαγξαθήο βαζηθνύ ιεμηινγίνπ Ζ βάζε δεδνκέλσλ παξείρε ην ζχλνιν ησλ ιέμεσλ-ζηφρσλ γηα ηελ αλαγλσζηηθή αμηνιφγεζε ηνπ επηπέδνπ ζεκειίσζεο, ηνπ νξζνγξαθηθνχ θαη κνξθνγξαθηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο. Οη ιέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε κειέηε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαζψο επίζεο θαη γηα φιεο ηηο θσλνινγηθέο δξαζηεξηφηεηεο πξνήιζαλ απφ ηελ ίδηα βάζε. Γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο βάζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα βηβιία ηνπ καζήκαηνο ηεο Γιψζζαο ηεο Α, Β, Γ θαη Γ δεκνηηθνχ. Με ηε βνήζεηα ελφο ζαξσηή (scanner), πνπ δηέζεηε ινγηζκηθφ Οπηηθήο Αλαγλψξηζεο Υαξαθηήξσλ (OCR), θαη ηνπ ινγηζκηθνχ παθέηνπ Text Bridge Pro OCR ηα θείκελα ησλ βηβιίσλ ζαξψζεθαλ θαη νη ιέμεηο θαηαρσξήζεθαλ ζην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS v.10. (ε ηειηθή επεμεξγαζία έγηλε κε ην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS v.16.). Οη ιέμεηο πνπ ηειηθά εηζήρζεζαλ ζηε βάζε ήηαλ ηε ζπλέρεηα έγηλε αλάιπζε πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςνπλ νη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο ησλ ιέμεσλ. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ιέμεηο απφ ην βαζηθφ ιεμηιφγην ησλ βηβιίσλ ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ, νη νπνίεο θαηεγνξηνπνηήζεθαλ σο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (content words) θαη σο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (function words). Οη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ πεξηειάκβαλαλ νπζηαζηηθά θαη

161 161 επίζεηα, ζε νλνκαζηηθή πηψζε θαη ζηνλ εληθφ αξηζκφ. Οη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο πεξηειάκβαλαλ πξνζέζεηο, άξζξα, επηξξήκαηα, αφξηζηεο αλησλπκίεο θαη ζπλδέζκνπο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη δε ρξεζηκνπνηήζεθαλ επηξξήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ επίζεηα (π.ρ. θαιφο θαιψο). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο επειέγεζαλ ζπλνιηθά 72 ιέμεηο θαη 48 ςεπδνιέμεηο, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνπο παξαθάησ πίλαθεο. Πίλαθαο 5.3. Καηεγνξίεο ιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηε κειέηε ηεο Θεκειηαθήο αλάγλσζεο Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο 2-ζχιιαβεο 3-ζχιιαβεο 2-ζχιιαβεο 3-ζχιιαβεο Λέμεηο πεξηερνκέλνπ Λεηηνπξγηθέο ιέμεηο Οη ιέμεηο ρσξίζηεθαλ πεξαηηέξσ ζε δχν επηκέξνπο θαηεγνξίεο: ηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο θαη ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο. Οη νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο είραλ 1:1 αληηζηνηρία κεηαμχ θσλεκάησλ θαη γξαθεκάησλ, δειαδή ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ θσλεκάησλ ησλ ιέμεσλ ήηαλ ίζνο κε ηνλ αξηζκφ ησλ γξακκάησλ πνπ ηηο απνηεινχζαλ (π.ρ. γάια). Οη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο δε δηέζεηαλ αληηζηνηρίεο θσλεκάησλ-γξακκάησλ 1:1, αιιά ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ γξακκάησλ πνπ ηηο απνηεινχζαλ ήηαλ πςειφηεξνο απφ εθείλν ησλ θσλεκάησλ ηνπο (π.ρ. παηδί). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο ησλ ςεπδνιέμεσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζπλνιηθά 48 ςεπδνιέμεηο (24 κνλνζχιιαβεο θαη 24 δηζχιιαβεο). Ζ δνκή ησλ ςεπδνιέμεσλ, ηφζν ησλ κνλνζχιιαβσλ φζν θαη ησλ δηζχιιαβσλ δηέθεξε σο πξνο ηελ αθνινπζία πκθψλνπ Φσλήεληνο (Πίλαθαο 5.4).

162 162 Πίλαθαο 5.4. Σπιιαβηθή δνκή ςεπδνιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηε κειέηε ηεο Θεκειηαθήο αλάγλσζεο Μνλνζχιιαβεο Γηζχιιαβεο -Φ 8 -Φ--Φ 8 Φ- 8 Φ--Φ- 8 -Φ- 8 -Φ--Φ- 8 Οη 72 ιέμεηο θαη νη 48 ςεπδνιέμεηο εηζήρζεζαλ ζηε ζπλέρεηα ζην ινγηζκηθφ Cognitive Workshop κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ δηεμήρζε ε έξεπλα. Σφζν ζηηο ιέμεηο φζν θαη ζηηο ςεπδνιέμεηο δφζεθε έλαο μερσξηζηφο θσδηθφο γηα λα απνθεπρζνχλ επαλαιήςεηο θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο εμέηαζεο. Οη ζπλνιηθά 120 ιέμεηο θαη ςεπδνιέμεηο πνπ επειέγεζαλ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 1 θαη 2. Οη ιέμεηο επηιέρζεθαλ απφ κηα βάζε δεδνκέλσλ πνπ πεξηειάκβαλε φιεο ηηο ιέμεηο πνπ βξίζθνληαη ζηα ζρνιηθά βηβιία ηεο Γιψζζαο ηεο Α δεκνηηθνχ (πεξίπνπ 7000 ιέμεηο). Ζ επηινγή ζηεξίρζεθε ζηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο. ηελ έξεπλά καο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ιέμεηο κε ζπρλφηεηα 0,324 (δειαδή 3,24 αλά 1000 ιέμεηο). Οη εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαιχπηνπλ φινπο ηνπο ηχπνπο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αλαληηζηνηρίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο (α) Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο ηνλ ηνκέα ησλ δηαδηθαζηψλ ηερλνινγίαο ππήξμαλ ηέζζεξα ζχλνια πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ (Πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο 1, 2, 3 θαη 4). Απηφ θξίζεθε ζθφπηκν πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί φηη ηα επαλαιακβαλφκελα ζηνηρεία ζα είλαη ηζνξξνπεκέλα ζηα παηδηά. Γηα θάζε δξαζηεξηφηεηα ππήξμαλ 24 ζηνηρεία - ζηφρνη. Απηά ηα 24 ζηνηρεία ζε θάζε ζηφρν δηαηξνχληαη ζε 4 ζχλνια επαλαιακβαλφκελσλ ζηνηρείσλ. Ζ πξψηε νκάδα 6 ζηνηρείσλ επαλαιακβάλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο Πεηξακαηηθήο Γηαδηθαζίαο 1, ε δεχηεξε νκάδα έμη ζηνηρείσλ επαλαιακβάλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο Πεηξακαηηθήο Γηαδηθαζίαο 2, ε ηξίηε νκάδα 6

163 163 ζηνηρείσλ επαλαιακβάλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο Πεηξακαηηθήο Γηαδηθαζίαο 3 θαη ε ηέηαξηε νκάδα 6 ζηνηρείσλ επαλαιακβάλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο Πεηξακαηηθήο Γηαδηθαζίαο 4. Απηφ εμαζθαιίδεη φηη θάζε έλα απφ ηα 24 ζηνηρεία ζε θάζε πείξακα επαλαιακβάλεηαη ηηο ίδηεο θνξέο (αθξηβψο ηνλ ίδην αξηζκφ θνξψλ) αιιά απφ δηαθνξεηηθά παηδηά. Έηζη, θάζε παηδί «αμηνινγήζεθε» ζε κία Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία. Γηα παξάδεηγκα, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 01 αμηνινγήζεθε ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 1, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 02 ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 2, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 03 ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 3, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 04 ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 4, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 05 ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 1, ην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 06 ζηελ Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 2 θ.ν.θ. Ζ δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο νινθιεξψζεθε ζε ηέζζεξηο ρξνληθέο ζηηγκέο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. (α) Φάζε 0: επηέκβξηνο Οθηψβξηνο. (β) Φάζε 1: Ννέκβξηνο Γεθέκβξηνο. (γ) Φάζε 2: Φεβξνπάξηνο Μάξηηνο. (δ) Φάζε 3: Μάηνο Φάζε 0 Καηά ηε Φάζε 0 νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο: Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (πεδά) Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο) Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο) Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 3 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη - νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο)

164 164 Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Απιή θσλεηηθή απφθξηζε Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξηλ απφ φιεο ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πξνεγήζεθε πξαθηηθή εμάζθεζε ησλ καζεηψλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ Φάζε 0 απνηειεί ην ζηάδην ηεο αλαγλσζηηθήο πξνεηνηκαζίαο θαη απφ απηή ηελ άπνςε δηαθέξεη απφ ηηο Φάζεηο 1, 2, θαη 3. Ζ αμηνιφγεζε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ήηαλ θνηλή δξαζηεξηφηεηα γηα φιεο ηεο Φάζεηο ηεο κειέηεο. ηε Φάζε 0 ε αλαγλψξηζε ιέμεσλ αμηνιφγεζε κφλν ηηο επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο. ηε Φάζε 1 αμηνινγήζεθαλ νη επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο θαζψο θαη 6 λέεο γηα θάζε θαηεγνξία. ηε Φάζε 2 θαη 3 αμηνινγήζεθαλ νκνίσο νη επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο θαζψο θαη 6 λέεο ιέμεηο. Οη λέεο ιέμεηο γηα ηε Φάζε 2 δηέθεξαλ απφ απηέο ηεο Φάζεο 1. Οκνίσο, νη λέεο ιέμεηο ηεο Φάζεο 3 δηέθεξαλ απφ απηέο ηεο Φάζεο Φάζε 1 Καηά ηε Φάζε 1 νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο: Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (πεδά) Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο) Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο)

165 165 Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 3 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο) Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο ςεπδνιέμεηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο ςεπδνιέμεηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Απιή θσλεηηθή απφθξηζε Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξηλ απφ φιεο ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πξνεγήζεθε πξαθηηθή εμάζθεζε ησλ καζεηψλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ Φάζε 2 Καηά ηε Φάζε 2 νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο: Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία). Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (πεδά). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 3 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ςεπδνιέμεηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο).

166 166 Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ςεπδνιέμεηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο). Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ. Απιή θσλεηηθή απφθξηζε Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξηλ απφ φιεο ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πξνεγήζεθε πξαθηηθή εμάζθεζε ησλ καζεηψλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ Φάζε 3 Καηά ηε Φάζε 3 νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο: Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία). Αλαγλψξηζε γξακκάησλ (πεδά). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ιέμεσλ 3 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο - νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ θαη ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο). Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 1 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ςεπδνιέμεηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο). Αλαγλψξηζε ςεπδνιέμεσλ 2 (νη επαλαιακβαλφκελνη ζηφρνη θαη 6 λέεο δηαθνξεηηθέο ςεπδνιέμεηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο). Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ. Απιή θσλεηηθή απφθξηζε

167 167 Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξηλ απφ φιεο ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πξνεγήζεθε πξαθηηθή εμάζθεζε ησλ καζεηψλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ. ην Παξάξηεκα 3 παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά νη δνθηκαζίεο ζηηο νπνίεο αμηνινγήζεθαλ νη ζπκκεηέρνληεο, ελψ ζην Παξάξηεκα 4 παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη θσδηθνί ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ πνπ αμηνινγήζεθαλ θαηά ηηο 4 Φάζεηο ηεο έξεπλαο. Σφζν νη ιέμεηο φζν θαη νη ςεπδνιέμεηο είλαη ρσξηζκέλεο ζε ηέζζεξηο Πεηξακαηηθέο Γηαδηθαζίεο (Π.Γ.). Πξνθεηκέλνπ λα είλαη δπλαηή ε εχθνιε επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ θξίζεθε ζθφπηκν λα θσδηθνπνηεζνχλ νη ιέμεηο ζηφρνη. Έηζη ινηπφλ δφζεθαλ νη παξαθάησ θσδηθνί ζηηο θαηεγνξίεο ησλ ιέμεσλ πνπ εμεηάζζεθαλ: Κσδηθφο 1: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο δηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 2: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο δηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 3: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ηξηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 4: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ηξηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 5: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο δηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 6: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο δηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 7: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ηξηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 8: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ηξηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 9: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο δηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 10: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο δηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (λέεο ιέμεηο)

168 168 Κσδηθφο 11: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ηξηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 12: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ηξηζχιιαβεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 13: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο δηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 14: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο δηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 15: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ηξηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 16: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ηξηζχιιαβεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 17: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 18: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 19: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή Φ- (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 20: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή Φ- (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 21: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 22: Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 23: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ--Φ (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 24: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ--Φ (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 25: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή Φ--Φ- (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 26: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή Φ--Φ- (λέεο ιέμεηο)

169 169 Κσδηθφο 27: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ--Φ- (επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο) Κσδηθφο 28: Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ--Φ- (λέεο ιέμεηο) Κσδηθφο 29: Κεθαιαία γξάκκαηα Κσδηθφο 30: Πεδά γξάκκαηα Κσδηθφο 31: Σαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Κσδηθφο 32: Απιή θσλεηηθή απφθξηζε Κσδηθφο Α: Δμάζθεζε γηα ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ Κσδηθφο Β: Δμάζθεζε γηα ηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ Κσδηθφο Γ: Δμάζθεζε γηα ηελ αλαγλψξηζε θεθαιαίσλ γξακκάησλ Κσδηθφο Γ: Δμάζθεζε γηα ηελ αλαγλψξηζε πεδψλ γξακκάησλ Κσδηθφο Δ: Δμάζθεζε γηα ηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Κσδηθφο Ε: Δμάζθεζε γηα ηελ απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time) Πεξηγξαθή κεηαβιεηώλ ηνπ εμεηάζηεθαλ Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία - πεδά) Υξεζηκνπνηήζεθαλ δχν θχξηεο πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο. Μία γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ θαη κία γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ. Με θάζε πεηξακαηηθή δηαδηθαζία ηα γξάκκαηα παξνπζηάδνληαλ ζε ηπραία ζεηξά (έλα-έλα) ζε κέγεζνο γξακκαηνζεηξάο 48pt. Ο καζεηήο θαινχληαλ λα νλνκάζεη ην γξάκκα θαη ζηε ζπλέρεηα ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε ην δεμί πιήθηξν ηνπ πνληηθηνχ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή θαη ην αξηζηεξφ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ιαλζαζκέλε. Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη έλα γξάκκα θάζε θνξά. Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο

170 170 παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*), ην νπνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηνπ πξψηνπ γξάκκαηνο (κε ηπραία ζεηξά). ηαλ ν καζεηήο νλφκαδε ην γξάκκα ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε έλα απφ ηα δχν πιήθηξα ηνπ πνληηθηνχ, αλάινγα κε ην αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή ε ιαλζαζκέλε. Σφηε ην εξέζηζκα ραλφηαλ θαη αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ. ηε ζπλέρεηα εκθαληδφηαλ πάιη ην ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*) θαη αθνινπζνχζε ην επφκελν εξέζηζκα. Ζ δηαδηθαζία ζπλερηδφηαλ έσο ην ηέινο ηεο παξνπζίαζεο φισλ ησλ γξακκάησλ. Οδεγίεο ζην καζεηή: «Πξφθεηηαη λα δεηο ζηνλ ππνινγηζηή νξηζκέλα γξάκκαηα. Μφιηο δεηο ην γξάκκα ζα πξέπεη λα πεηο πνην γξάκκα βιέπεηο. Αλ δε γλσξίδεηο ην γξάκκα δελ πεηξάδεη ζα πξνζπαζήζεηο ζην επφκελν. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Υξεζηκνπνηήζεθαλ πέληε θχξηεο πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο. Οη ηξεηο απφ απηέο αθνξνχζαλ ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη νη δχν ηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ. ε θάζε πεηξακαηηθή δηαδηθαζία εκθαλίδνληαλ, κε ηπραία θάζε θνξά ζεηξά, 12 ιέμεηο (6 ζηε Φάζε 0) κε κέγεζνο γξακκαηνζεηξάο 48pt. Ο καζεηήο θαινχληαλ λα δηαβάζεη ηε ιέμε θαη ζηε ζπλέρεηα ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε ην δεμί πιήθηξν ηνπ πνληηθηνχ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή θαη ην αξηζηεξφ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ιαλζαζκέλε. Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη κία ιέμε θάζε θνξά. Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*), ην νπνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο πξψηεο ιέμεο (κε ηπραία ζεηξά). ηαλ ν καζεηήο δηάβαδε ηε ιέμε ν πεηξακαηηζηήο

171 171 παηνχζε έλα απφ ηα δχν πιήθηξα ηνπ πνληηθηνχ, αλάινγα κε ην αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή ε ιαλζαζκέλε. Σφηε ην εξέζηζκα ραλφηαλ θαη αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ. ηε ζπλέρεηα εκθαληδφηαλ πάιη ην ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*) θαη αθνινπζνχζε ην επφκελν εξέζηζκα. Ζ δηαδηθαζία ζπλερηδφηαλ έσο ην ηέινο ηεο παξνπζίαζεο φισλ ησλ ιέμεσλ. Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα δεηο ζηνλ ππνινγηζηή νξηζκέλεο ιέμεηο. Μφιηο δεηο ηε ιέμε ζα πξέπεη λα ηε δηαβάζεηο φζν πην γξήγνξα κπνξείο. Αλ δε γλσξίδεηο ηε ιέμε δελ πεηξάδεη ζα πξνζπαζήζεηο ζηελ επφκελε. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε». Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα δεηο νξηζκέλεο αζηείεο ιέμεηο ζηνλ ππνινγηζηή. Μφιηο δεηο ηελ αζηεία ιέμε ζα πξέπεη λα ηε δηαβάζεηο φζν πην γξήγνξα κπνξείο. Αλ δε γλσξίδεηο ηε ιέμε δελ πεηξάδεη ζα πξνζπαζήζεηο ζηελ επφκελε. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε». Γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ επηιέρζεθε ε θσδηθνπνίεζε ησλ ιαζψλ ζηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο: 0= ηερληθή βιάβε. ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη νη πεξηπηψζεηο κε έγθπξεο θαηαγξαθήο ησλ πξνθνξηθψλ δεδνκέλσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε απνπζία θαηαγξαθήο, ε ιαλζαζκέλε θαηαγξαθή ησλ ελδείμεσλ ηνπ ρξφλνπ θηι. 1= άξλεζε. Ζ θαηεγνξία απηή αθνξά ζηελ αδπλακία ή άξλεζε ησλ καζεηψλ λα παξάγνπλ πξνθνξηθή απάληεζε γηα ην νπηηθά παξνπζηαδφκελν εξέζηζκα. 2= άιιε ιέμε. Αθνξά ηελ θαηαγξαθή άιιεο ιέμεο απφ απηή πνπ παξνπζηάζηεθε ζην καζεηή. ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία ιαζψλ εληάζζνληαη πεξηπηψζεηο φπνπ νη καζεηέο ρξεζηκνπνίεζαλ κέξνο ηεο παξνπζηαδφκελεο ιέμεο γηα λα πξνθέξνπλ θάπνηα άιιε ιέμε (π.ρ. γάια αληί γάηα) ή πεξηπηψζεηο φπνπ νη καζεηέο δηάβαζαλ κία εληειψο δηαθνξεηηθή ιέμε (π.ρ. ραξηί αληί ρέξη).

172 172 21=άιιε ιέμε ιάζνο ηνληζκνχ. Δληάζζνληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ παξαγσγή άιιεο απφ ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεο, κε ηε δηαθνξά φηη ε πξνθνξηθή παξαγσγή αθνξνχζε ηελ εκπινθή ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ (π.ρ. θηκά αληί θύκα). 3= ςεπδνιέμε. Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ παξαγσγή κε απνδεθηήο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο γηα ην παξνπζηαδφκελν εξέζηζκα (π.ρ. βάδη αληί βόδη). 31= ςεπδνιέμε ιάζνο ηνληζκνχ. Δληάζζνληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ παξαγσγή κε απνδεθηήο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο γηα ηελ νπηηθά παξνπζηαδφκελε ιέμε, κε ηε δηαθνξά φηη ε πξνθνξηθή παξαγσγή αθνξνχζε ηελ εκπινθή ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ (π.ρ. καηί αληί κάηη). 4= δηαίξεζε δίςεθνπ ζπκθψλνπ. Αθνξά ιάζε ζε νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πνπ πεξηείραλ δίςεθα ζχκθσλα, ην νπνίν δελ πξνθέξζεθε σο έλαο ήρνο (π.ρ. θά-κ-πνο αληί θάκπνο). 5= άιιν ιάζνο. ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ δελ κπνξνχζαλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ ή ιάζε πνπ παξνπζίαδαλ πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξία ιάζνπο. 7= αιθαβεηηθή αλάγλσζε. Αθνξά ηηο πξνζπάζεηεο ησλ καζεηψλ λα ζπλζέζνπλ ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεο απνζπαζκαηηθά ζπλζέηνληαο κεκνλσκέλα θσλήκαηα (π.ρ. γ-α-ι-α αληί γάια). 8= ηζηνξηθή νξζνγξαθία. Αθνξά αλαγλσζηηθά ιάζε ζε ιέμεηο κε δίςεθα θσλήεληα ή ζπλδπαζκνχ, ηα νπνία πξνθέξζεθαλ μερσξηζηά (π.ρ. ιατκόο αληί ιαηκόο) 9= ζπιιαβηθή αλάγλσζε. Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξά ζηελ πξνζπάζεηα εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ηεο παξνπζηαδφκελεο ιέμεο ζπλζέηνληαο ηηο ζπιιαβέο πνπ απαξηίδνπλ ηε δεηνχκελε ιέμε. ηα ιάζε απηά ππήξρε παχζε κεηαμχ ηεο εθθνξάο ησλ ζπιιαβψλ ηεο ιέμεο (π.ρ. κά-ηη αληί κάηη).

173 173 Σέινο, γηα ηηο θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ φπνπ ε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεο δηέθεξε απφ ηε πξνθνξηθή απάληεζε ησλ καζεηψλ, ππήξμε κία επηπιένλ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ιαζψλ αλάινγα κε ην Βαζκό Δγγύηεηαο ησλ απαληήζεσλ. Γειαδή, αμηνινγήζεθαλ νη πξνθνξηθέο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ αλάινγα κε ηελ πνζνζηηαία νκνηφηεηα ηνπ ζπλφινπ ησλ θσλεκάησλ κε ηελ παξνπζηαδφκελε ιέμε. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ απάληεζε γάια αληί γάηα ν βαζκφο εγγχηεηαο ήηαλ κεγαιχηεξνο ηνπ 50%, ελψ ζηελ απάληεζε θαπέιν αληί θαξάβη ν βαζκφο εγγχηεηαο ήηαλ κηθξφηεξνο ηνπ 50%. Ζ αμηνιφγεζε ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο πεξηειάκβαλε θαη κία αθφκε θαηεγνξηνπνίεζε πνπ αθνξνχζε ηηο πεξηπηψζεηο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο γηα ην αξρηθφ θψλεκα ηεο ιέμεο (π.ρ. θαί αληί θσλή) Ταρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Γηα ηηο πεηξακαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ειέγρνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ δχν ηεζη. Σν πξψην αθνξνχζε ηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ (rapid naming of colours) θαη ην δεχηεξν ηελ απιή θσλεηηθή απόθξηζε (simple vocal reaction time). Γηα ηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ ρξεζηκνπνηήζεθε έλα ζχλνιν ρξσκάησλ 4x4 γηα ηελ θχξηα αμηνιφγεζε θαη έλα ζχλνιν ρξσκάησλ 2x2 γηα ηελ εμάζθεζε ησλ καζεηψλ (Δηθόλα 5.1). Δηθόλα 5.1. Σν πιέγκα ρξσκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ

174 174 Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη έλα απιφ ζηφρν (εηθφλα). Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν ζηελ νζφλε (*), ην πνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο εηθφλαο γηα 30 δεπηεξφιεπηα. Ο καζεηήο θαινχληαλ λα νλνκάζεη ηα ρξψκαηα απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, μεθηλψληαο απφ επάλσ) κέρξηο φηνπ εμαθαληζηεί ε εηθφλα απφ ηελ νζφλε (έπεηηα απφ 30 δεπηεξφιεπηα). Οδεγίεο ζην καζεηή: «Πξφθεηηαη λα δεηο ζηνλ ππνινγηζηή κία εηθφλα πνπ πεξηέρεη δηαθνξεηηθά ρξψκαηα. Θέισ λα αξρίζεηο ζηελ θνξπθή θαη λα κνπ πεηο ηα ρξψκαηα σο ην ηέινο. ηαλ θζάζεηο ζην ηέινο ζα πξέπεη λα μεθηλήζεηο πάιη απφ ηελ αξρή. Πεο ηα ρξψκαηα φζν πην γξήγνξα θαη ζσζηά κπνξείο. Δάλ θάλεηο θάπνην ιάζνο δελ πεηξάδεη. πλέρηζε κε ηα επφκελα ρξψκαηα. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Απιή θσλεηηθή απόθξηζε (simple vocal reaction time) Γηα ηελ απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time) ρξεζηκνπνηήζεθε ε εηθφλα ελφο ιεσθνξείνπ (Δηθόλα 5.2), ε νπνία παξνπζηάζηεθε ζε ηπραία δηαθνξά ρξφλνπ κεηαμχ ηνπο γηα 20 θνξέο (3 θνξέο γηα ηελ πξαθηηθή εμάζθεζε). Ζ κεηαβιεηή ηεο ηπραίαο παξνπζίαζεο κπνξνχζε λα ιάβεη ηξεηο ηηκέο. Γειαδή 1, 2 ή 3 δεπηεξφιεπηα. Μφιηο ε εηθφλα εκθαληδφηαλ ζηελ νζφλε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ν καζεηήο θαινχληαλ λα θσλάμεη «ΠΑΜΔ». Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη έλα απιφ ζηφρν (εηθφλα). Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν ζηελ νζφλε (*), ην πνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε έλα δηάιιεηκα 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο εηθφλαο. ηαλ ν καζεηήο θψλαδε «ΠΑΜΔ» ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε ην πνληίθη

175 175 ηνπ ππνινγηζηή γηα λα εκθαληζηεί ε επφκελε εηθφλα. Οη εηθφλεο παξνπζηάδνληαλ κε κία θαζπζηέξεζε πνπ θπκαηλφηαλ απφ 1 έσο 3 δεπηεξφιεπηα πξνθεηκέλνπ λα απνηξέςνπκε ην καζεηή απφ ην λα επαλαιακβάλεη απιά ηε ιέμε «ΠΑΜΔ» ζπλερψο. Δηθόλα 5.2. Ζ εηθφλα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο Οδεγίεο ζην καζεηή: «Πξφθεηηαη λα δεηο ζηνλ ππνινγηζηή ηελ εηθφλα ελφο ιεσθνξείνπ. Μφιηο δεηο ην ιεσθνξείν ζα πξέπεη λα θσλάμεηο φζν πην γξήγνξα κπνξείο ηε ιέμε «ΠΑΜΔ». Σν ιεσθνξείν ζα εκθαληζηεί πνιιέο θνξέο ζηνλ ππνινγηζηή θαη εζχ θάζε θνξά ζα θσλάδεηο «ΠΑΜΔ». Να ζπκάζαη φηη ζα πξέπεη λα είζαη φζν πην γξήγνξνο θαη ζσζηφο κπνξείο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» (β) Δξσηεκαηνιόγηα αηνκηθή αμηνιόγεζε Σα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα κειέηε γηα ηελ εμέηαζε ηνπ επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα Δπηγισζζηθό επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην ηεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηελ δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same-different matching task).

176 176 ην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ νη καζεηέο θαινχληαη λα αθνχζνπλ δεχγε ιέμεσλ θαη λα απνθαζίζνπλ αλ νη ιέμεηο πνπ πξνθέξνληαη απφ ηνλ πεηξακαηηζηή έρνπλ θάπνηα θσλνινγηθή νκνηφηεηα ή φρη (Πφξπνδαο, 2002). Αλ ηα δεπγάξηα ησλ ιέμεσλ έρνπλ θάπνηα θσλνινγηθή νκνηφηεηα ηφηε ν καζεηήο θαιείηαη λα απαληήζεη ΝΑΗ. ηελ πεξίπησζε πνπ ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ δελ έρνπλ θακία θσλνινγηθή νκνηφηεηα ηφηε ν καζεηήο θαιείηαη λα απαληήζεη ΟΥΗ. Σν ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ πεξηειάκβαλε ηξεηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. Δμεηάζηεθαλ ινηπφλ δεπγάξηα ιέμεσλ φπνπ ε θσλνινγηθή ηνπο νκνηφηεηα βξίζθνληαλ ζην επίπεδν ηεο αξρηθήο ζπιιαβήο (π.ρ. κέξα - κέιη), ζην επίπεδν ησλ ελδνζπιιαβηθψλ κνλάδσλ (π.ρ. βόινη - γόκα) θαη ζην επίπεδν ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο (π.ρ. θήπνο - θνχηα) Κάζε πεηξακαηηθή ζπλζήθε πεξηειάκβαλε 8 δεχγε ιέμεσλ πνπ παξνπζίαδαλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα (matching pairs) θαη 8 δεχγε ιέμεσλ πνπ δελ παξνπζίαδαλ θακία θσλνινγηθή νκνηφηεηα (non-matching pairs). Οη ιέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ην ηεζη απηφ ήηαλ δηζχιιαβεο θαη ηνλίδνληαλ ζηελ παξαιήγνπζα. Ζ ζπιιαβηθή δνκή ησλ ιέμεσλ ήηαλ -Φ (6 δεχγε κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα θαη 6 δεχγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα) θαη -Φ- (2 δεχγε κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα θαη 2 δεχγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα). Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηαο ρξεζηκνπνηήζεθε κία θνχθια ρεηξφο, πνπ ηα παηδηά νλφκαζαλ Σίθν. Οη νδεγίεο πξνο ηνπο καζεηέο (αηνκηθή εμέηαζε) ήηαλ νη αθφινπζεο: «ήκεξα έθεξα ηνλ Σίθν καδί κνπ κε ηνλ νπνίν ζα παίμνπκε έλα θαηλνχξην παηρλίδη. Πξψηα ζα ζνπ δείμεη πσο παίδεηαη απηφ ην παηρλίδη θαη κεηά ζα παίμεηο θαη εζχ». «Γηα λα παίμνπκε φκσο απηφ ην παηρλίδη ζα πξέπεη λα απνθαζίζνπκε πνηεο ιέμεηο θάλνπλ ηνλ Σίθν ραξνχκελν θαη πνηεο φρη. Γηα άθνπζε απηέο ηηο ιέμεηο [δεχγνο παξνπζίαζεο]. Σψξα αο

177 177 δνχκε αλ ν Σίθν είλαη ραξνχκελνο ή φρη. Σίθν, κπνξείο λα πεηο απηέο ηηο ιέμεηο; [ε θνχθια επαλαιακβάλεη ην δεχγνο ησλ ιέμεσλ πνπ παξνπζηάδεη θσλνινγηθή νκνηφηεηα θαη θνπλά ην θεθάιη ραξνχκελα]. Γηα λα ην επαλαιάβνπκε [δεχγνο παξνπζίαζεο ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα]». «Σψξα αο δνχκε αλ ν Σίθν είλαη ραξνχκελνο ή φρη. Σίθν, κπνξείο λα πεηο απηέο ηηο ιέμεηο; [ε θνχθια επαλαιακβάλεη ην δεχγνο ησλ ιέμεσλ πνπ δελ παξνπζηάδεη θσλνινγηθή νκνηφηεηα θαη ζθχβεη ην θεθάιη ιππεκέλα]. Μπνξείο λα θαηαιάβεηο πφηε ν Σίθν είλαη ραξνχκελνο θαη πφηε ιππεκέλνο; Κάηη ζπκβαίλεη κε ηηο ιέμεηο πνπ αθνχεη. Ο Σίθν είλαη ραξνχκελνο κφλν φηαλ νη ιέμεηο έρνπλ έλα ίδην ήρν. Γηα άθνπζε: [επαλάιεςε ηνπ δεχγνπο κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα, δίλνληαο έκθαζε ζηνλ θνηλφ ήρν]. Απηέο νη ιέμεηο έρνπλ έλα ίδην ήρν. Γελ είλαη έηζη; Απηφο είλαη ν ιφγνο πνπ ν Σίθν είλαη ραξνχκελνο». «Γηα λα δνύκε αλ αξέζνπλ ζηνλ Τίθν απηέο νη ιέμεηο. [δίλνπκε ηελ θνχθια ζην παηδί]. Ο Τίθν ιέεη: [πξψην δεχγνο εμνηθείσζεο], [ην παηδί επαλαιακβάλεη ηηο ιέμεηο]. Απηέο νη ιέμεηο ηνλ θάλνπλ ραξνύκελν ή ιππεκέλν; [επαλάιεςε ηνπ δεχγνπο]. [ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ην δεχηεξν δεχγνο εμνηθείσζεο]». Δλζαξξχλνπκε ην παηδί λα δηαιέμεη ηε ραξνχκελε ή ηε ιππεκέλε ζηάζε ηεο θνχθιαο θαη πξνζπαζνχκε λα θαηαλνήζεη ν καζεηήο ηελ άζθεζε. Να ζεκεησζεί φηη ηα δεχγε παξνπζίαζεο είραλ ζπιιαβηθή δνκή ηφζν -Φ φζν θαη -Φ-. Γελ αλαθέξνπκε ζαθψο ζην παηδί πνηνο είλαη ν θνηλφο ήρνο αλαθέξνληάο ηνλ απνκνλσκέλν αιιά κέζα απφ ηελ εθθνξά νιφθιεξεο ηεο ιέμεο. Πεηξακαηηθέο δνθηκαζίεο: «Αο δνθηκάζνπκε ηψξα θάπνηεο άιιεο ιέμεηο θαη εζχ αλ ζέιεηο κπνξείο λα βνεζήζεηο ηνλ Σίθν λα απνθαζίζεη πνηεο ιέμεηο ηνλ θάλνπλ ραξνχκελν θαη πνηεο ιππεκέλν»

178 Μεηαγισζζηθό επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (common unit identification task) ην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ νη καζεηέο θαινχληαη λα αθνχζνπλ δεχγε ιέμεσλ θαη λα απνθαζίζνπλ αλ νη ιέμεηο πνπ πξνθέξνληαη απφ ηνλ πεηξακαηηζηή έρνπλ θάπνηα θσλνινγηθή νκνηφηεηα ή φρη. Ζ δηαθνξά κε ην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ν καζεηήο ζα πξέπεη λα επαλαιάβεη ηνλ θνηλφ ήρν πνπ κνηξάδνληαη νη δχν ιέμεηο. ηελ πεξίπησζε πνπ ην δεπγάξη ησλ ιέμεσλ δελ παξνπζηάδεη θακία θσλνινγηθή νκνηφηεηα, ηφηε ζα πξέπεη λα απαληήζεη ΟΥΗ. Σν ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ πεξηειάκβαλε ηξεηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. Δμεηάζηεθαλ ινηπφλ δεπγάξηα ιέμεσλ φπνπ ε θσλνινγηθή ηνπο νκνηφηεηα βξίζθνληαλ ζην επίπεδν ηεο αξρηθήο ζπιιαβήο (π.ρ. ζέζε - ζέκα), ζην επίπεδν ησλ ελδνζπιιαβηθψλ κνλάδσλ (π.ρ. ξίδα - κύηεο) θαη ζην επίπεδν ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο (π.ρ. κφδα - κνχζη) Κάζε πεηξακαηηθή ζπλζήθε πεξηειάκβαλε 8 δεχγε ιέμεσλ πνπ παξνπζίαδαλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα (matching pairs). Οη ιέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ην ηεζη απηφ ήηαλ δηζχιιαβεο θαη ηνλίδνληαλ ζηελ παξαιήγνπζα. Ζ ζπιιαβηθή δνκή ησλ ιέμεσλ ήηαλ -Φ (2 δεχγε) θαη -Φ- (6 δεχγε). Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηαο ρξεζηκνπνηήζεθε κία θνχθια ρεηξφο, πνπ ηα παηδηά νλφκαζαλ Πίπε. Οη νδεγίεο πξνο ηνπο καζεηέο (αηνκηθή εμέηαζε) ήηαλ νη αθφινπζεο: «ήκεξα έθεξα ηνλ Πίπε καδί κνπ κε ηνλ νπνίν ζα παίμνπκε έλα θαηλνχξην παηρλίδη. Πξψηα ζα ζνπ δείμεη πσο παίδεηαη απηφ ην παηρλίδη θαη κεηά ζα παίμεηο θαη εζχ».

179 179 «ηνλ Πίπε αξέζεη πνιχ λα ιέεη ηα θνκκαηάθηα ησλ ιέμεσλ πνπ έρνπλ ηνλ ίδην ήρν. Αλ ινηπφλ πσ ζηνλ Πίπε: ιάθθνη ιάζπεο [πξψην δεχγνο παξνπζίαζεο], ν Πίπεο ζα πεη: ια, επεηδή νη ιέμεηο ιάθθνη ιάζπεο [έκθαζε ζηνλ θνηλφ ήρν] έρνπλ έλα θνκκαηάθη πνπ κνηάδεη, ην ια». «Τώξα είλαη ε ζεηξά ζνπ λα πξνζπαζήζεηο [δίλνπκε ηελ θνχθια ζην παηδί]. Δάλ πσ ζηνλ Πίπε: [πξψην δεχγνο εμνηθείσζεο], ηί λνκίδεηο όηη ζα απαληήζεη ν Πίπεο; [ην παηδί απαληά]. [Γίλνπκε αλαηξνθνδφηεζε αζρέησο ηεο απάληεζεο]. [ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ην δεχηεξν δεχγνο εμνηθείσζεο θαη απάληεζε ηνπ παηδηνχ]». Πεηξακαηηθέο δνθηκαζίεο: «Αο δνθηκάζνπκε ηψξα θάπνηεο άιιεο ιέμεηο θαη εζχ αλ ζέιεηο κπνξείο λα βνεζήζεηο ηνλ Πίπε λα απνθαζίζεη πνηα θνκκαηάθηα είλαη ίδηα θαη ζηηο δχν ιέμεηο». Δλζαξξχλνπκε ην παηδί λα ζπκκεηέρεη θαη πξνζπαζνχκε λα θαηαλνήζεη ν καζεηήο ηελ άζθεζε. Να ζεκεησζεί φηη ηα δεχγε παξνπζίαζεο είραλ ζπιιαβηθή δνκή ηφζν -Φ φζν θαη -Φ (γ) Δξσηεκαηνιόγηα νκαδηθή αμηνιόγεζε Οξζνγξαθεκέλε γξαθή Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο επηιέρζεθε ε νκαδηθή εμέηαζε. Οη καζεηέο πνπ είραλ ηνπνζεηεζεί ζηα ηέζζεξα ζεη εμέηαζεο εμεηάζηεθαλ (μερσξηζηά γηα θάζε ζεη εμέηαζεο) ζηηο ιέμεηο ηνπ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 5. Σα εξσηεκαηνιφγηα (θφξκεο) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 9. Ζ εμέηαζε ησλ καζεηψλ έγηλε νκαδηθά ζε ρψξνπο πνπ καο είραλ παξαρσξεζεί επγεληθά απφ ηνπο δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ πνπ δηεμήρζε ε κειέηε. Οη καζεηέο θάζνληαλ ζε μερσξηζηά ζξαλία (έλαο-έλαο). Ο πεηξακαηηζηήο εθθσλνχζε ηηο ιέμεηο θαη δεηνχζε απφ ηνπο καζεηέο λα ηηο γξάςνπλ ζηα εηδηθά δηακνξθσκέλα εξσηεκαηνιφγηα ηεο γξαπηήο αμηνιφγεζεο. ε θάζε κία ιέμε είρε δνζεί έλαο αξηζκφο, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ηπρφλ πξνβιήκαηα. Έηζη, νη

180 180 καζεηέο θαινχληαλ λα γξάςνπλ ηε ιέμε π.ρ. «πφδη» ζηελ αξηζκεκέλε ζέζε 1 ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Ζ επφκελε ιέμε γξάθνληαλ ζηε ζέζε 2 θ.ν.θ. Γηα ηελ απνθπγή παξαλνήζεσλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ, νη ιέμεηο πξνθέξνληαλ έσο ηξεηο θνξέο. Ζ εθθνξά γίλνληαλ αξγά θαη κεγαιφθσλα απφ ηνλ πεηξακαηηζηή ελψ πξηλ ηελ εθθνξά θάζε ιέμεο ν πεηξακαηηζηήο δεηνχζε απφ ηνπο καζεηέο λα εληνπίζνπλ ην αξηζκεκέλν θνπηάθη ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ φπνπ ζα έπξεπε λα γξάςνπλ ηε ιέμε. Οη νδεγίεο πνπ δίλνληαλ ζηνπο καζεηέο ήηαλ νη παξαθάησ: Οδεγίεο ζην καζεηή (γξαθή ιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα αθνχζεηε νξηζκέλεο ιέμεηο, ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα γξάςεηε ζην θνπηάθη κε ηνλ αξηζκφ πνπ ζα ζαο ιέσ. Με βηαζηείηε. Αλ δελ κπνξείηε λα γξάςεηε κία ιέμε δελ πεηξάδεη. Πξνζπαζήζηε λα γξάςεηε ηελ επφκελε ιέμε. Θα επαλαιάβσ ηηο ιέμεηο 2 θνξέο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε». Οδεγίεο ζην καζεηή (γξαθή ςεπδνιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα αθνχζεηε νξηζκέλεο αζηείεο ιέμεηο, ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα γξάςεηε ζην θνπηάθη κε ηνλ αξηζκφ πνπ ζα ζαο ιέσ. Με βηαζηείηε. Αλ δελ κπνξείηε λα γξάςεηε κία ιέμε δελ πεηξάδεη. Πξνζπαζήζηε λα γξάςεηε ηελ επφκελε ιέμε. Θα επαλαιάβσ ηηο ιέμεηο 2 θνξέο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» (δ) Ψπρνκεηξηθή αμηνιόγεζε αηνκηθή αμηνιόγεζε Υξεζηκνπνηήζεθαλ 2 ςπρνκεηξηθέο κεηξήζεηο ζην ηέινο ηεο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ (Φάζε 3), νη νπνίεο πεξηείραλ ηε κέηξεζε ηεο κλήκεο αξηζκψλ απφ ην ππνηέζη ηνπ WISC-R θαη ε θιίκαθα Raven (progressive colour matrices) Κιίκαθα Raven Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε επθπΐαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα Raven (progressive colour matrices) ιφγσ ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο. Σν βαζηθφηεξν ίζσο πιενλέθηεκα

181 181 ηεο «Νννκεηξηθήο Πξντνύζεο Γπζρέξεηαο Κιίκαθαο ηνπ Raλen», φπσο νλνκάδεηαη, είλαη φηη πξφθεηηαη γηα κία δνθηκαζία, ε νπνία είλαη δπλαηφ λα δνζεί ζε άηνκα δηαθνξεηηθνχ θνηλσληθνπνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ρσξίο λα ππάξρνπλ ζεκαληηθά ζθάικαηα θαηά ηε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ (δειαδή ζθάικαηα πνπ λα νθείινληαη ζηε δηαθνξεηηθή επίδξαζε πνπ αζθνχλ νη πνηθίιεο κνξθέο ηνπ πνιηηηζκνχ ζηελ εμέιημε ηεο επθπΐαο ηνπ αηφκνπ). Ζ επηινγή ζηεξίρζεθε θπξίσο ζε δχν άμνλεο: (α) ζηελ επηζπκία ζχγθξηζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ειιεληθήο έξεπλαο κε αληίζηνηρεο κειέηεο ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο θαη, (β) ζην γεγνλφο φηη ε κειέηε αθνξά ηελ αμηνιφγεζε κηθξψλ παηδηψλ, νπφηε νη πξνθνξηθέο νδεγίεο ζα έπξεπε λα είλαη θαηαλνεηέο, αιιά θαη πεξηνξηζκέλεο ζε έθηαζε. Οη δχν απηνί άμνλεο ζεσξείηαη φηη ππεξθαιχπηνληαη απφ ηελ θιίκαθα Raven. Έλα επηπιένλ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο δνθηκαζίαο είλαη ην γεγνλφο φηη δελ ειέγρεη ηελ επθπΐα ζθαηξηθά, αιιά επηιεθηηθά νξηζκέλα επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο, ηα νπνία άπηνληαη άκεζα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο. Με άιια ιφγηα, ε θιίκαθα Raven εμεηάδεη θπξίσο ηελ αλαιπηηθή ηθαλφηεηα ηνπ εμεηαδφκελνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αίζζεζε ηεο φξαζεο, ηελ αίζζεζε ηεο ζπκκεηξίαο, θαζψο επίζεο θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζπζρεηίδεη ζχκβνια θαη ζρήκαηα κεηαμχ ηνπο. Σν ηεζη απνηειείηαη απφ 5 νκάδεο ησλ 12 δνθηκαζηψλ ε θάζε κηα. Ζ θάζε δνθηκαζία παξνπζηάδεη έλα ζρήκα απφ ην νπνίν ιείπεη έλα θνκκάηη. Απφ θάησ δίλνληαη 6 ή 8 κηθξφηεξα ζρήκαηα, απφ ηα νπνία ν εμεηαδφκελνο πξέπεη λα βξεη πνην αληηζηνηρεί ζην δεηνχκελν. Ζ θάζε δνθηκαζία είλαη ιίγν δπζθνιφηεξε απφ ηελ πξνεγνχκελε, θαη ε θάζε κηα απφ ηηο πέληε νκάδεο πεξηέρεη δπζθνιφηεξεο δνθηκαζίεο απφ ηελ νκάδα πνπ πξνεγείηαη. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ππάξρεη ρξνληθφο πεξηνξηζκφο 45. ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ αλαθέξνληαη νη ζσζηέο απαληήζεηο θαζψο θαη ε αληηζηνηρία ηεο βαζκνινγίαο κε έλα ζπκβαηηθφ επίπεδν επθπΐαο.

182 182 Οδεγίεο ζην καζεηή: «ε θάζε ζειίδα ππάξρεη έλα ζρήκα απφ ην νπνίν ιείπεη έλα θνκκάηη. Δζχ ζα πξέπεη λα δεηο πξνζεθηηθά ηα θνκκάηηα θαη λα κνπ πεηο πνην θνκκάηη ιείπεη» Μλήκε αξηζκώλ ππνθιίκαθα ηνπ WISC-R Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο κλήκεο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε κία απφ ηηο ηξεηο ζπλνιηθά δξαζηεξηφηεηεο πνπ εκπεξηέρεη ην ππν-ηεζη γηα ηε κλήκε εξγαζίαο ηεο θιίκαθαο WISC-R (Wechsler Intelligence Scale for Children - Revised), πνπ αθνξά ηε κλήκε αξηζκψλ (digit span). ηελ ζπγθεθξηκέλε ππν-θιίκαθα νη καζεηέο θαινχληαλ λα αθνχζνπλ κία αθνινπζία αξηζκψλ θαη ζηε ζπλέρεηα λα ηελ αλαθαιέζνπλ. Ζ αλάθιεζε ρσξηδφηαλ ζε δχν δξαζηεξηφηεηεο. Ζ πξψηε αθνξνχζε ηελ επζεία αλάθιεζε, δειαδή ηελ αλάθιεζε ησλ αξηζκψλ κε ηε ζεηξά πνπ ηνπο άθνπζαλ. Ζ δεχηεξε δξαζηεξηφηεηα αθνξνχζε ηελ αληίζηξνθε αλάθιεζε ησλ αξηζκψλ. Οδεγίεο ζην καζεηή (επζεία αλάθιεζε): «Θα κε αθνχζεηο λα ιέσ θάπνηνπο αξηζκνχο. Άθνπζέ ηνπο πξνζεθηηθά θαη κφιηο ηειεηψζσ πξνζπάζεζε λα ηνπο επαλαιάβεηο» Οδεγίεο ζην καζεηή (αληίζηξνθε αλάθιεζε): «Θα κε αθνχζεηο λα ιέσ θάπνηνπο αξηζκνχο. Άθνπζέ ηνπο πξνζεθηηθά θαη κφιηο ηειεηψζσ πξνζπάζεζε λα ηνπο επαλαιάβεηο αλάπνδα. Γηα παξάδεηγκα, αλ πσ 9-2 εζχ ηί ζα κνπ πεηο;». Δάλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή ηφηε: «Πνιχ ζσζηά. Αο πξνζπαζήζνπκε ινηπφλ κε ηνπο επφκελνπο αξηζκνχο». Δάλ ε απάληεζε ήηαλ ιαλζαζκέλε ηφηε: «ρη. Θα έπξεπε λα πεηο 2-9. Δγψ είπα 9-2. Άξα εζχ ζα πξέπεη λα κνπ απαληήζεηο 2-9. Σψξα αο πξνζπαζήζνπκε πάιη» Ζ δηαδηθαζία ζηακαηνχζε χζηεξα απφ δχν ζπλερφκελεο απνηπρίεο ηνπ καζεηή.

183 Οξζνγξαθηθό πιαίζην Τν δείγκα ηεο έξεπλαο ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζπκκεηείραλ ζπλνιηθά 100 καζεηέο ηεο Α, Β, Γ θαη Γ ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ. πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 5.5, απφ απηνχο 12 ήηαλ αγφξηα (πνζνζηφ 48%) θαη 13 ήηαλ θνξίηζηα (πνζνζηφ 50%). Γηα ηελ Β Σάμε ηα αγφξηα ήηαλ 9 (πνζνζηφ 36%) θαη ηα θνξίηζηα 16 (πνζνζηφ 64%). Γηα ηηο ηάμεηο Γ θαη Γ ηα αγφξηα ήηαλ 14 (πνζνζηφ 56%) θαη ηα θνξίηζηα 11 (πνζνζηφ 44%). Πίλαθαο 5.5. Τν δείγκα ηεο κειέηεο ηνπ Οξζνγξαθηθνύ Πιαηζίνπ θαηά θύιν θαη ηάμε Τάμε Α N Πνζνζηό% Αγόξηα Κνξίηζηα Τάμε Β Αγόξηα 9 36 Κνξίηζηα Τάμε Γ Αγόξηα Κνξίηζηα Τάμε Γ Αγόξηα Κνξίηζηα ινη νη καζεηέο πνπ ζπγθξφηεζαλ ην δείγκα ηεο κειέηεο ζπκκεηείραλ εζεινληηθά. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη νη δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ, ζηα νπνία δηεμήρζε ε έξεπλα, θαζψο θαη νη γνλείο ησλ καζεηψλ ζπλαίλεζαλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο αμηνιφγεζεο.

184 184 Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα ήηαλ φινη ειιεληθήο θαηαγσγήο θαη θνηηνχζαλ ζε δεκνηηθά ζρνιεία ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο πφιεσο ησλ Παηξψλ. Καλείο απφ ηνπο καζεηέο δελ αληηκεηψπηδε λνεηηθά, θηλεηηθά ή αηζζεηεξηαθά πξνβιήκαηα θαη είραλ φινη παξαθνινπζήζεη ηελ πξνεγνχκελν ζρνιηθφ έηνο ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ Νεπηαγσγείνπ. Ο κέζνο φξνο ειηθίαο ησλ παηδηψλ (Πίλαθαο 5.6), ζηελ αξρή ηεο έξεπλαο ην κήλα Μάην, ήηαλ 82 κήλεο (ζ= 4,06) γηα ηελ Α ηάμε, 94,25 κήλεο (ζ= 3,81) γηα ηε Β ηάμε, 106,43 κήλεο (ζ= 3,06) γηα ηε Γ ηάμε θαη 117,56 κήλεο (ζ= 3,66) γηα ηε Γ ηάμε. Πίλαθαο 5.6. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηεο ειηθίαο ηνπ δείγκαηνο (ζε κήλεο) N x ζ Min Max Τάμε Α , Τάμε Β 25 94,25 3, Τάμε Γ ,43 3, Τάμε Γ ,56 3, ε θάζε παηδί δφζεθε έλαο αηνκηθφο θσδηθφο αξηζκφο αλαγλψξηζεο, ν νπνίνο θαη ελεξγνπνηνχληαλ θαηά ηε δηεμαγσγή ηεο αμηνιφγεζεο κέζσ ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή. ηνλ Πίλαθα 5.7, παξνπζηάδεηαη ν κέζνο φξνο ησλ καζεηψλ ζηε δνθηκαζία ηνπ ηεζη Raven. πσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ πίλαθα ν κέζνο φζνο ησλ ζπκκεηερφλησλ ήηαλ x = 109,64 (ζ= 12,95) γηα ηελ Α ηάμε, x = 108,37 (ζ= 9,08) γηα ηε Β ηάμε, x = 110,57 (ζ= 12,75) γηα ηε Γ ηάμε θαη x = 105,12 (ζ= 11,12) γηα ηε Γ ηάμε.

185 Σςσνόηηηα Σςσνόηηηα 185 Πίλαθαο 5.7. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ ηππηθώλ ζθνξ ηεο θιίκαθαο Raven N x ζ Min Max Τάμε Α ,64 12, Τάμε Β ,37 9, Τάμε Γ ,57 12, Τάμε Γ ,12 11, ην Γξάθεκα 5.2 παξνπζηάδνληαη ηα ηππηθά ζθνξ ηεο θιίκαθαο Raven γηα ηηο ηάμεηο Α θαη Β. Σα ζθνξ πνπ θαηέγξαςαλ νη καζεηέο θαηαλέκνληαη θαλνληθά ζε επίπεδν α= 0.05, ηφζν ζηελ Α ηάμε (Kolmogorov-Smirnov Z=,575; p>,05), φζν θαη ζηε Β ηάμε (Kolmogorov-Smirnov Z=,901; p>,05) ,00 90,00 100,00 110,00 120,00 130,00 Τςπικά ζκοπ ζηην κλίμακα Raven (Α ηάξη) 140, ,00 120,00 Τςπικά ζκοπ ζηην κλίμακα Raven (Β ηάξη) Γξάθεκα 5.2. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven (Σάμεηο Α θαη Β ) ην Γξάθεκα 5.3. παξνπζηάδνληαη ηα ηππηθά ζθνξ ηεο θιίκαθαο Raven γηα ηηο ηάμεηο Γ θαη Γ. Παξφκνηα εηθφλα, κε απηή πνπ θαηαγξάθεθε ζηελ Α θαη Β ηάμε, παξαηεξήζεθε θαη ζηελ αλάιπζε ησλ ηάμεσλ Γ θαη Γ. Σα ζθνξ πνπ θαηέγξαςαλ νη καζεηέο θαηαλέκνληαη θαλνληθά ζε επίπεδν α= 0.05, ηφζν ζηελ Γ ηάμε (Kolmogorov-Smirnov Z=,631; p>,05), φζν θαη ζηε Γ ηάμε (Kolmogorov-Smirnov Z=,493; p>,05).

186 Σςσνόηηηα Σςσνόηηηα ,00 120,00 Τςπικά ζκοπ ζηην κλίμακα Raven (Τάξη Γ ) 140, ,00 100,00 120,00 Τςπικά ζκοπ ζηην κλίμακα Raven (Τάξη Γ ) Γξάθεκα 5.3. Αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο κε ηελ θιίκαθα ηνπ Raven (Σάμεηο Γ θαη Γ ) Γηαδηθαζία εμέηαζεο Πεξηγξαθή ησλ κεηαβιεηώλ Γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηξεηο ηχπνη αμηνιφγεζεο. (α) Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο κε ηε ρξήζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή εηδηθνχ ινγηζκηθνχ. (β) Δξσηεκαηνιόγηα αηνκηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο αμηνιφγεζεο ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. (γ) Δξσηεκαηνιόγηα νκαδηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαη, ηέινο (δ) ςπρνκεηξηθά ηεζη (αηνκηθή αμηνιφγεζε) Πξηλ αξρίζεη ε δηαδηθαζία εμέηαζεο 20 καζεηέο (πέληε γηα θάζε ηάμε) επηιέρζεθαλ ηπραία γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ελφο πηινηηθνχ ηεζη. Ζ δηεμαγσγή ηνπ πηινηηθνχ ηεζη είρε ζθνπφ λα εληνπίζεη ηπρφλ δπζιεηηνπξγίεο θαη πξνβιήκαηα ζηε δηαδηθαζία ηεο εμέηαζεο, θαζψο θαη ηελ επίιπζε ησλ φπνησλ δπζθνιηψλ πνπ ηπρφλ ζα πξνέθππηαλ, πξνθεηκέλνπ λα πξνρσξήζεη αθψιπηα ε ζπιινγή ησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ. Ζ δηεμαγσγή ηνπ πηινηηθνχ ηεζη έγηλε ην κήλα Ηαλνπάξην, κεηά ηηο δηαθνπέο ησλ Υξηζηνπγέλλσλ ζηηο νηθίεο ησλ επηιεγκέλσλ καζεηψλ θαη θπζηθά κε ηε ζπγθαηάζεζε ησλ θεδεκφλσλ ηνπο θαη θαηά ηε δηελέξγεηά ηνπ δελ παξαηεξήζεθαλ πξνβιήκαηα ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ινγηζκηθνχ θαη ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ή άιιεο ζεκαληηθέο δπζθνιίεο. Έλα πνιχ βαζηθφ

187 187 ζέκα πνπ αμηνινγήζεθε ήηαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ, ην νπνίν ήηαλ πξάγκαηη πςειφ, αιιά θαη ε απνπζία θφπσζεο εθ κέξνπο ησλ ζπκκεηερφλησλ. Ζ θχξηα εμέηαζε (ζπιινγή ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ) πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα ζρνιεία φπνπ θνηηνχζαλ νη ζπκκεηέρνληεο καζεηέο. Γηα ην ιφγν απηφ νη δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ καο είραλ επγεληθψο παξαρσξήζεη θάπνηνπο δηαζέζηκνπο ρψξνπο, φπνπ θαηέζηε δπλαηή ε εμέηαζε ρσξίο ηελ παξνπζία άιισλ καζεηψλ ή εμσηεξηθψλ ζνξχβσλ. Ο ρψξνο εμέηαζεο, ν νπνίνο ήηαλ επαξθψο θσηηζκέλνο, πεξηειάκβαλε έλα γξαθείν θαη δχν θαξέθιεο (κία γηα ην καζεηή θαη κία γηα ηνλ πεηξακαηηζηή). Δπάλσ ζην γξαθείν ήηαλ ηνπνζεηεκέλνο ν ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο, ζε απφζηαζε πεξίπνπ 60 εθαηνζηψλ απφ ην καζεηή, ζε ζεκείν ψζηε λα κελ παξνπζηάδνληαη αληαλαθιάζεηο ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο ζην δσκάηην βξίζθνληαλ ν εξεπλεηήο θαη έλαο θάζε θνξά καζεηήο Ζ θαηαγξαθή ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ ζε νπηηθά παξνπζηαδφκελα εξεζίζκαηα (αλάγλσζε ιέμεσλ-ςεπδνιέμεσλ) έγηλε κε ηε βνήζεηα ελφο εηδηθά ζρεδηαζκέλνπ ινγηζκηθνχ (Cognitive Workshop, version 1.1). Σν πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ έλαο θνξεηφο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο Genesis Multimedia Notebook κε κηθξνεπεμεξγαζηή Intel Pentium P3 / 750 MHz / 64 RAM θαη νζφλε TFT 15. Ζ αλάιπζε ήηαλ 800x600 pixels θαη ε ζπρλφηεηα αλαλέσζεο ήηαλ 85 Hz. Έλαο ζθιεξφο δίζθνο 5Gb θαη κία θάξηα γξαθηθψλ ζπκβαηή κε Soundblaster. Σν ινγηζκηθφ δηαρείξηζεο (Cognitive Workshop v.1.1) απαηηνχζε ηε ρξήζε Windows 98, Microsoft Access 97, Sound Forge 4.0, SPSS Version 8.0 θαη ηνπ Win Zip. Δπίζεο, έλα ηππηθφ ελζχξκαην νπηηθφ πνληίθη κε δχν πιήθηξα (+ wheel) κε ζχλδεζε USB, ηχπνπ Microsoft Intellimouse, θαζψο επίζεο θαη έλα ηππηθφ καχξν mouse pad.

188 188 Οη απαληήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ θαηαγξάθνληαλ κε ηε βνήζεηα κηθξνθψλνπ. Σν ινγηζκηθφ επέηξεπε ηε κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο (reaction time) θαζψο θαη ην ρξφλν παξαγσγήο (production time). Οη κεηξήζεηο ήηαλ εμαηξεηηθά αθξηβείο, αθνχ ην πεξηζψξην ιάζνπο ήηαλ κηθξφηεξν ηνπ 1 ρηιηνζηνχ ηνπ δεπηεξνιέπηνπ Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο Γηαρείξηζε κέζσ ινγηζκηθνύ ηνλ ηνκέα ησλ δηαδηθαζηψλ ηερλνινγίαο ππήξμαλ 6 ζχλνια πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ (Πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο 1, 2, 3, 4, 5 θαη 6). Οη πξψηεο πέληε πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο πεξηειάκβαλαλ κία ιίζηα κε 38 εξεζίζκαηα γηα ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη κία ιίζηα κε 38 εξεζίζκαηα γηα ηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ. Ζ έθηε πεηξακαηηθή δηαδηθαζία πεξηειάκβαλε ηηο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ (ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ θαη απιή θσλεηηθή απφθξηζε). Απηφ θξίζεθε ζθφπηκν πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί φηη νη καζεηέο δε ζα θνπξάδνληαλ απφ ηε δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο. Κακία απφ ηηο Πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο δελ πεξηειάκβαλε ηελ ίδηα ιίζηα ιέμεσλ ή ςεπδνιέμεσλ. ε θάζε έλαλ απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα «αλαηέζεθε» κία Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία. Γηα παξάδεηγκα, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 01 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 1, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 02 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 2, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 03 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 3, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 04 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 4, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 05 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 5, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ 06 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 6, ζην παηδί κε ηνλ θσδηθφ αξηζκφ 07 αλαηέζεθε ε Πεηξακαηηθή Γηαδηθαζία 1 θ.ν.θ. Ζ δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο νινθιεξψζεθε ζε κία ρξνληθή ζηηγκή ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο, ε νπνία δηήξθεζε φιν ην κήλα Μάην.

189 189 Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξηλ απφ φιεο ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο πξνεγήζεθε πξαθηηθή εμάζθεζε ησλ καζεηψλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ Αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Υξεζηκνπνηήζεθαλ πέληε θχξηεο πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο. ε θάζε πεηξακαηηθή δηαδηθαζία εκθαλίδνληαλ, κε ηπραία θάζε θνξά ζεηξά, 38 ιέμεηο κε κέγεζνο γξακκαηνζεηξάο 48pt. Ο καζεηήο θαινχληαλ λα δηαβάζεη ηε ιέμε θαη ζηε ζπλέρεηα ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε ην δεμί πιήθηξν ηνπ πνληηθηνχ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή θαη ην αξηζηεξφ, αλ ε απάληεζε ήηαλ ιαλζαζκέλε. Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη κία ιέμε θάζε θνξά. Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*), ην νπνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε κία παχζε 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο πξψηεο ιέμεο (κε ηπραία ζεηξά). ηαλ ν καζεηήο δηάβαδε ηε ιέμε ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε έλα απφ ηα δχν πιήθηξα ηνπ πνληηθηνχ, αλάινγα κε ην αλ ε απάληεζε ήηαλ ζσζηή ε ιαλζαζκέλε. Σφηε ην εξέζηζκα ραλφηαλ θαη αθνινπζνχζε παχζε 1 δεπηεξνιέπηνπ. ηε ζπλέρεηα εκθαληδφηαλ πάιη ην ζχκβνιν εηδνπνίεζεο ζηελ νζφλε (*) θαη αθνινπζνχζε ην επφκελν εξέζηζκα. Ζ δηαδηθαζία ζπλερηδφηαλ έσο ην ηέινο ηεο παξνπζίαζεο φισλ ησλ ιέμεσλ. Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα δεηο νξηζκέλεο ιέμεηο ζηνλ ππνινγηζηή. Μφιηο δεηο ηε ιέμε ζα πξέπεη λα ηε δηαβάζεηο φζν πην γξήγνξα κπνξείο. Αλ δε γλσξίδεηο ηε ιέμε δελ πεηξάδεη ζα πξνζπαζήζεηο ζηελ επφκελε. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε». Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα δεηο νξηζκέλεο αζηείεο ιέμεηο ζηνλ ππνινγηζηή. Μφιηο δεηο ηελ αζηεία ιέμε ζα πξέπεη λα ηε δηαβάζεηο φζν πην γξήγνξα

190 190 κπνξείο. Αλ δε γλσξίδεηο ηε ιέμε δελ πεηξάδεη ζα πξνζπαζήζεηο ζηελ επφκελε. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Ταρεία νλνκαζία ρξσκάησλ Γηα ηηο πεηξακαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ειέγρνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ δχν ηεζη. Σν πξψην αθνξνχζε ηελ ηαρεία θαηνλνκαζία ρξσκάησλ (rapid naming of colours) θαη ην δεχηεξν ηελ απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time). Γηα ηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ ρξεζηκνπνηήζεθε έλα ζχλνιν ρξσκάησλ 4x4 γηα ηελ θχξηα αμηνιφγεζε θαη έλα ζχλνιν ρξσκάησλ 2x2 γηα ηελ εμάζθεζε ησλ καζεηψλ (Δηθόλα 5.3). Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη έλα απιφ ζηφρν (εηθφλα). Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν ζηελ νζφλε (*), ην πνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε κία παχζε 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο εηθφλαο γηα 30 δεπηεξφιεπηα. Ο καζεηήο θαινχληαλ λα νλνκάζεη ηα ρξψκαηα απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, μεθηλψληαο απφ επάλσ) κέρξηο φηνπ εμαθαληζηεί ε εηθφλα απφ ηελ νζφλε (έπεηηα απφ 30 δεπηεξφιεπηα). Δηθόλα 5.3. Σν πιέγκα ρξσκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ

191 191 Οδεγίεο ζην καζεηή: «Πξφθεηηαη λα δεηο κία εηθφλα πνπ πεξηέρεη δηαθνξεηηθά ρξψκαηα ζηνλ ππνινγηζηή. Θέισ λα αξρίζεηο ζηελ θνξπθή θαη λα κνπ πεηο ηα ρξψκαηα σο ην ηέινο. ηαλ θζάζεηο ζην ηέινο ζα πξέπεη λα μεθηλήζεηο πάιη απφ ηελ αξρή. Πεο ηα ρξψκαηα φζν πην γξήγνξα θαη ζσζηά κπνξείο. Δάλ θάλεηο θάπνην ιάζνο δελ πεηξάδεη. πλέρηζε κε ηα επφκελα ρξψκαηα. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Απιή θσλεηηθή απόθξηζε (simple vocal reaction time) Γηα ηελ απιή θσλεηηθή απφθξηζε (simple vocal reaction time) ρξεζηκνπνηήζεθε ε εηθφλα ελφο ιεσθνξείνπ (Δηθόλα 5.4), ε νπνία παξνπζηάζηεθε ζε ηπραία δηαθνξά ρξφλνπ κεηαμχ ηνπο γηα 20 θνξέο (3 θνξέο γηα ηελ πξαθηηθή εμάζθεζε). Ζ κεηαβιεηή ηεο ηπραίαο παξνπζίαζεο κπνξνχζε λα ιάβεη ηξεηο ηηκέο. Γειαδή 1, 2 ή 3 δεπηεξφιεπηα. Μφιηο ε εηθφλα εκθαληδφηαλ ζηελ νζφλε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ν καζεηήο θαινχληαλ λα θσλάμεη «ΠΑΜΔ». Δηθόλα 5.4. Ζ εηθφλα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο Σν ινγηζκηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ έξεπλα (Cognitive Workshop) ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλν λα παξνπζηάδεη έλα απιφ ζηφρν (εηθφλα). Πξηλ απφ ηελ εκθάληζε ηεο εηθφλαο παξνπζηαδφηαλ έλα ζχκβνιν ζηελ νζφλε (*), ην πνίν παξέκελε ζηελ νζφλε γηα 1 δεπηεξφιεπην. Όζηεξα αθνινπζνχζε κία παχζε 1 δεπηεξνιέπηνπ θαη αθνινπζνχζε ε εκθάληζε ηεο εηθφλαο. ηαλ ν καζεηήο θψλαδε «ΠΑΜΔ» ν πεηξακαηηζηήο παηνχζε ην πνληίθη ηνπ

192 192 ππνινγηζηή γηα λα εκθαληζηεί ε επφκελε εηθφλα. Οη εηθφλεο παξνπζηάδνληαλ κε κία θαζπζηέξεζε πνπ θπκαηλφηαλ απφ 1 έσο 3 δεπηεξφιεπηα πξνθεηκέλνπ λα απνηξέςνπκε ην καζεηή απφ ην λα επαλαιακβάλεη απιά ηε ιέμε «ΠΑΜΔ» ζπλερψο. Οδεγίεο ζην καζεηή: «Πξφθεηηαη λα δεηο ηελ εηθφλα ελφο ιεσθνξείνπ ζηνλ ππνινγηζηή. Μφιηο δεηο ην ιεσθνξείν ζα πξέπεη λα θσλάμεηο φζν πην γξήγνξα κπνξείο ηε ιέμε «ΠΑΜΔ». Σν ιεσθνξείν ζα εκθαληζηεί πνιιέο θνξέο ζηνλ ππνινγηζηή θαη εζχ θάζε θνξά ζα θσλάδεηο «ΠΑΜΔ». Να ζπκάζαη φηη ζα πξέπεη λα είζαη φζν πην γξήγνξνο θαη ζσζηφο κπνξείο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Δξσηεκαηνιόγηα Οκαδηθή αμηνιόγεζε Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο επηιέρζεθε ε νκαδηθή εμέηαζε. Οη καζεηέο πνπ είραλ ηνπνζεηεζεί ζηα ηέζζεξα ζεη εμέηαζεο εμεηάζηεθαλ (μερσξηζηά γηα θάζε ζεη εμέηαζεο) ζηηο ιέμεηο ηνπ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 6. Σα εξσηεκαηνιφγηα (θφξκεο) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 9. Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα αθνχζεηε νξηζκέλεο ιέμεηο, ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα γξάςεηε ζην θνπηάθη κε ηνλ αξηζκφ πνπ ζα ζαο ιέσ. Με βηαζηείηε. Θα επαλαιάβσ ηηο ιέμεηο 2 θνξέο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε». Οδεγίεο ζην καζεηή (αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ): «Πξφθεηηαη λα αθνχζεηε νξηζκέλεο αζηείεο ιέμεηο, ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα γξάςεηε ζην θνπηάθη κε ηνλ αξηζκφ πνπ ζα ζαο ιέσ. Με βηαζηείηε. Θα επαλαιάβσ ηηο αζηείεο ιέμεηο 2 θνξέο. Πξηλ μεθηλήζνπκε φκσο ζα θάλνπκε εμάζθεζε» Ψπρνκεηξηθά ηεζη αηνκηθή αμηνιόγεζε Υξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα Raven (progressive colour matrices). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ δείθηε επθπΐαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα Raven (progressive colour matrices) ιφγσ ησλ

193 193 ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο. Ίζσο ην βαζηθφηεξν πιενλέθηεκα ηεο «Νννκεηξηθήο Πξντνύζεο Γπζρέξεηαο Κιίκαθαο ηνπ Raλen» είλαη φηη πξφθεηηαη γηα κία δνθηκαζία, ε νπνία είλαη δπλαηφ λα δνζεί ζε άηνκα δηαθνξεηηθνχ θνηλσληθνπνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ρσξίο λα ππάξρνπλ ζεκαληηθά ζθάικαηα θαηά ηε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ (δειαδή ζθάικαηα πνπ λα νθείινληαη ζηε δηαθνξεηηθή επίδξαζε πνχ αζθνχλ νη πνηθίιεο κνξθέο ηνχ πνιηηηζκνχ ζηελ εμέιημε ηεο επθπΐαο ηνπ αηφκνπ). Οδεγίεο ζην καζεηή: «ε θάζε ζειίδα ππάξρεη έλα ζρήκα απφ ην νπνίν ιείπεη έλα θνκκάηη. Δζχ ζα πξέπεη λα δεηο πξνζεθηηθά ηα θνκκάηηα θαη κλα κνπ πεηο πνην θνκκάηη ιείπεη» Καηαζθεπή βάζεο θαηαγξαθήο βαζηθνύ ιεμηινγίνπ Οη ιέμεηο ζηφρνη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ πξνήιζαλ απφ ηελ ίδηα βάζε δεδνκέλσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο. Οη ιέμεηο πνπ ηειηθά εηζήρζεζαλ ζηε βάζε ήηαλ ηε ζπλέρεηα έγηλε αλάιπζε πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςνπλ νη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο ησλ ιέμεσλ. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ιέμεηο πεξηερνκέλνπ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο επειέγεζαλ ζπλνιηθά 190 ιέμεηο θαη 190 ςεπδνιέμεηο. Γηα ηελ επηινγή ησλ ιέμεσλ ιήθζεθαλ ππφςε ηα παξαθάησ θξηηήξηα: Λεμηθόηεηα (lexicality) Σα κηζά απφ ηα παξνπζηαδφκελα εξεζίζκαηα ήηαλ ςεπδνιέμεηο, νη νπνίεο πξνήξζαλ απφ ηελ απνδφκεζε ησλ ιέμεσλ θαη ηνλ ζπλδπαζκφ ησλ θσλεκάησλ ηνπο γηα ηελ παξαγσγή ςεπδνιέμεσλ. Ζ επηινγή ηνπ ηξφπνπ ζρεκαηηζκνχ απνθαζίζηεθε ζηηο ζπλαληήζεηο ησλ εξεπλεηψλ ησλ ρσξψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην πξφγξακκα Literacy Acquisition in European

194 194 Orthographies, γηα λα ππάξμεη θνηλφ κεζνδνινγηθφ πιαίζην θαη επνκέλσο ζπγθξίζηκα απνηειέζκαηα. Έλα παξάδεηγκα ηνπ ηξφπνπ ζρεκαηηζκνχ ησλ ςεπδνιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηε κειέηε δίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα (Πίλαθαο 5.8): Πίλαθαο 5.8. Παξάδεηγκα ζρεκαηηζκνύ ςεπδνιέμεσλ Πνηήξη Γόλαην Σίδεξν Πνδάλη Καιάκη Ληκάλη Αξηζκόο ζπιιαβώλ Γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή ησλ ιέμεσλ επειέγεζαλ δηζχιιαβεο, ηξηζχιιαβεο θαη ηεηξαζχιιαβεο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο θαη ςεπδνιέμεηο, ελψ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο δηζχιιαβεο θαη ηξηζχιιαβεο. Απηφ θξίζεθε αλαγθαίν θαζφηη δελ ήηαλ δπλαηή ε εχξεζε ηεηξαζχιιαβσλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, νη νπνίαο ηεξνχζαλ ηα απζηεξά θξηηήξηα επηινγήο. Μεγάιε πξνζνρή δφζεθε θαη ζηνλ αξηζκφ ησλ γξακκάησλ πνπ απαξηίδνπλ ηηο ιέμεηο. Έηζη ζε θάζε ζπιιαβηθή θαηεγνξία ππήξραλ δχν ππνθαηεγνξίεο γξακκάησλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ θαηεγνξία ησλ δηζχιιαβσλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ππήξραλ ιέμεηο κε ηέζζεξα θαη πέληε γξάκκαηα, ελψ ζηελ θαηεγνξία ησλ ηξηζχιιαβσλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ππήξραλ ιέμεηο κε έμη θαη επηά γξάκκαηα θ.ν.θ. Οξζνγξαθηθή θαλνληθόηεηα Ζ πξψηε θαηεγνξία ησλ ιέμεσλ πνπ αμηνινγήζεθαλ ήηαλ νη νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο, ζηελ νπνία ζπκπεξηειήθζεζαλ ιέμεηο φπνπ ε θσλνινγηθή ηνπο ηαπηφηεηα είρε

195 195 αληηζηνηρία 1:1 κε ηελ γξαθεκηθή ηαπηφηεηα. Έγηλε επίζεο πξνζπάζεηα λα θαιπθζνχλ φιεο νη πεξηπηψζεηο ησλ πηζαλψλ γξαθεκηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηα θσλήκαηα /η/ θαη /ν/. Οη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πνπ επειέγεζαλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ θάιππηαλ φιεο ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ε νξζνγξαθηθή ηαπηφηεηα ηεο ιέμεο δηαθέξεη απφ ηελ αληίζηνηρε θσλνινγηθή. Απηφ ζεκαίλεη φηη επειέγεζαλ ιέμεηο κε δίςεθα θσλήεληα (αη, εη, νη, νπ), δίςεθα ζχκθσλα (κπ, λη, γθ, ηα, ηδ), δηπιά γξάκκαηα (κκ, θθ, ιι) θαη ζπλδπαζκνί (απ, επ). Σν «εμαηξέζηκν» ηκήκα ησλ ιέμεσλ έγηλε πξνζπάζεηα λα πνηθίιεη σο πξνο ηε ζέζε ηνπ κέζα ζηε ιέμε. Έηζη, ππήξραλ «εμαηξέζηκα» ηκήκαηα ζηελ αξρή, ηε κέζε ή ην ηέινο ηεο ιέμεο. Σέινο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη ιέμεηο «ειέγρνπ», νη νπνίεο πεξηείραλ ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (ζη, πλ, θη, ζθ, θ.α.) πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ν αξηζκφο ησλ γξακκάησλ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Οη ιέμεηο θαη νη ςεπδνιέμεηο, ζηηο νπνίεο εμεηάζζεθαλ νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ Οξζνγξαθηθνχ Πιαηζίνπ παξνπζηάδνληαη ζην Παξάξηεκα 6. ε θάζε ιέμε θαη ςεπδνιέμε πνπ επηιέρζεθε γηα ηελ αμηνιφγεζε δφζεθε έλαο πεληαςήθηνο θσδηθφο αξηζκφο. Κάζε ςεθίν ηνπ αξηζκνχ απηνχ αληηπξνζψπεπε θαη έλα απφ ηα θξηηήξηα επηινγήο: Φεθίν 1: Λεμηθφηεηα (lexicality) 1= ιέμε 2= ςεπδνιέμε Φεθίν 2: Αξηζκφο ζπιιαβψλ 2= δηζχιιαβε 3= ηξηζχιιαβε 4 = ηεηξαζχιιαβε

196 196 Φεθίν 3: Οξζνγξαθηθή θαλνληθφηεηα 0= νξζνγξαθηθά θαλνληθή 1= νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκε Φεθίν 4: πιιαβηθή δνκή 1= -Φ 2= --Φ 3= -Φ-Φ (δίςεθν θσλήελ) 8= -Φ-Φ (ζπλδπαζκνί) 9= --Φ (δίςεθν ζχκθσλν) Φεθίν 5: Αξηζκφο γξακκάησλ 4= ηέζζεξα γξάκκαηα 5= πέληε γξάκκαηα 6= έμη γξάκκαηα 7= επηά γξάκκαηα 8= νθηψ γξάκκαηα 9= ελλέα γξάκκαηα Έηζη γηα παξάδεηγκα, ζηε ιέμε θάιαηλα δφζεθε ν θσδηθφο αξηζκφο 13137, φπνπ 1=ιέμε, 3= ηξηζχιιαβε, 1= νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκε, 3= έρεη δίςεθν θσλήελ θαη ηέινο 7= έρεη επηά γξάκκαηα. ηελ ςεπδνιέμε γηηά δφζεθε ν θσδηθφο αξηζκφο 22014, φπνπ 2= ςεπδνιέμε, 2= δηζχιιαβε, 0= νξζνγξαθηθά θαλνληθή, 1= έρεη ζπιιαβηθή δνκή -Φ θαη 4= έρεη 4 γξάκκαηα Αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζηεξίρζεθε ζε πνζνηηθέο κεζφδνπο επεμεξγαζίαο, αλάιπζεο θαη αμηνιφγεζεο. Ζ ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη ε αλάιπζε ησλ

197 197 δεδνκέλσλ δηελεξγήζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ ζηαηηζηηθνχ παθέηνπ γηα ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο SPSS (v.16). Γηα ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ρξεζηκνπνηήζεθαλ παξακεηξηθά θξηηήξηα, φηαλ ε θαηαλνκή ησλ δεδνκέλσλ ήηαλ θαλνληθή, ελψ εθαξκφζηεθαλ κε-παξακεηξηθά θξηηήξηα φηαλ νη πξνυπνζέζεηο (assumptions) γηα ηελ εθαξκνγή παξακεηξηθψλ θξηηεξίσλ δελ πιεξνχληαλ. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζέιακε λα εμεηάζνπκε ηελ επίδξαζε δχν ή πεξηζζφηεξσλ εμαξηεκέλσλ κεηαβιεηψλ κε δχν ή πεξηζζφηεξεο δπλαηέο ηηκέο ζηελ παξαηεξνχκελε κεηαβιεηή ρξεζηκνπνηήζεθε ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Analysis of Variance). Ζ ρξήζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θξηηεξίνπ επηηξέπεη, ιφγσ ηεο δηαζηαπξνχκελεο θχζεο ηεο αλάιπζεο (crossed nature), ην δηαρσξηζκφ ηεο δηαθχκαλζεο ησλ ηηκψλ, ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηελ πεηξακαηηθή δηαδηθαζία, απφ ηε δηαθχκαλζε ιφγσ ησλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ. Γηα ηηο επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο επηιέμακε ην ηεζη ηνπ Scheffé, ην νπνίν εθηφο απφ έγθπξν είλαη θαη εμαηξεηηθά ζπληεξεηηθφ. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ δελ ρξεηαδφηαλ ε εθαξκνγή ηνπ ζπληεξεηηθνχ ηεζη ηνπ Scheffé, επηιέμακε ηε δηελέξγεηα ηνπ ηεζη Bonferroni. Ζ κέζνδνο Bonferroni επηηξέπεη ηε δηελέξγεηα πνιιψλ επηκέξνπο ζπγθξίζεσλ κεηαμχ ησλ νκάδσλ δηαηεξψληαο ην πνζνζηφ ζθάικαηνο (cumulative error rate). Σν ζηαηηζηηθφ θξηηήξην t αλεμάξηεησλ δεηγκάησλ (independent samples t-test) ρξεζηκνπνηήζεθε γηα δεδνκέλα πνπ πξνέξρνληαη απφ δχν μερσξηζηά δείγκαηα γηα λα ειέγμεη ππνζέζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ δηαθνξά ησλ κέζσλ ηηκψλ δχν πιεζπζκψλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε κεηαβιεηφηεηα ησλ ηηκψλ πνπ δίλεη θάζε νκάδα ζηελ ππφ κειέηε κεηαβιεηή. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ θξηηήξην t γηα δεχγε εμαξηεκέλσλ δεηγκάησλ (paired-samples t- test) γηα λα ζπγθξίλνπκε ηνπο κέζνπο φξνπο δχν κεηαβιεηψλ νη ηηκέο ησλ νπνίσλ πξνέθπςαλ απφ κία νκάδα ππνθεηκέλσλ (γηα ηε ζχγθξηζε ησλ ηηκψλ αλά δεχγε γηα θάζε ππνθείκελν γηα λα δηεξεπλήζεη ην κέγεζνο ηεο αιιαγήο κεηαμχ ηνπο). Γηα λα ειεγρζεί αλ κηα κεηαβιεηή αθνινπζεί ηελ θαλνληθή (Gauss) θαηαλνκή ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ θξηηήξην Kolmogorov-Smirnov.

198 198 ηελ παξνχζα εξγαζία ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ν δείθηεο ζπλάθεηαο Pearson r, ν νπνίνο θαηαδεηθλχεη ηελ χπαξμε ή φρη ζρέζεο κεηαμχ δχν κεηαβιεηψλ θαη ππνινγίδεη ηελ κνξθή απηήο ηεο ζρέζεο (ζεηηθή ή αξλεηηθή ζπλάθεηα) αιιά θαη ηελ έληαζε ηεο (επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο). Σν ζηαηηζηηθφ απηφ θξηηήξην ειέγρεη ηε κεδεληθή ππφζεζε φηη δελ ππάξρεη ζπλάθεηα κεηαμχ δχν κεηαβιεηψλ. Δθαξκφζηεθε επίζεο ε γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression), φηαλ εζηηάζακε ζηε ζρέζε κεηαμχ εμαξηεκέλσλ κεηαβιεηψλ θαη κηαο ή πεξηζζφηεξσλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε καο επέηξεςε λα θαηαιάβνπκε πψο ε ηηκή ησλ εμαξηεκέλσλ κεηαβιεηψλ αιιάδεη φηαλ παξαηεξείηαη νπνηαδήπνηε δηαθχκαλζε ζε θάπνηα απφ ηηο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο, ελψ νη άιιεο αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο παξακέλνπλ ζηαζεξέο. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ έπξεπε λα αλαιπζνχλ πνηνηηθά δεδνκέλα, νξγαλσκέλα ζε νλνκαζηηθέο θαηεγνξίεο, θαη ν ζηφρνο ήηαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ηα δεδνκέλα απηά ψζηε λα πξνζδηνξηζηεί ε αλαινγία (ή ην πνζνζηφ) ηνπ πιεζπζκνχ πνπ αλήθεη ζηελ θάζε θαηεγνξία, επειέγεη ην κε-παξακεηξηθφ θξηηήξην x 2 (Chi-Square test). Σν ζηαηηζηηθφ θξηηήξην x 2 ρξεζηκνπνηείηαη νπζηαζηηθά γηα λα δηεξεπλήζνπκε αλ ππάξρεη ζπλάθεηα κεηαμχ ζεσξίαο θαη πξαγκαηηθφηεηαο (γη απηφ θαη νλνκάδεηαη θαη goodness-of-fit statistic). Σν ζπγθεθξηκέλν θξηηήξην ζπγθξίλεη ηελ πξαγκαηηθή ζπρλφηεηα κε ηελ αλακελφκελε ζπρλφηεηα ζε θάζε θαηεγνξία θαη ειέγρεη αλ φιεο νη θαηεγνξίεο πεξηιακβάλνπλ ηηο ίδηεο αλαινγίεο ηηκψλ (ειέγρνληαο δειαδή ηε κεδεληθή ππφζεζε φηη δελ ππάξρεη ζρέζε κεηαμχ δχν κεηαβιεηψλ). ηαλ νη παξαηεξήζεηο εκθάληδαλ θαηά δεχγε αληηζηνηρία εθαξκφζηεθε ην ζηαηηζηηθφ θξηηήξην x 2 θαηά δεχγε (McNemar ηεζη) µε έλα βαζκφ ειεπζεξίαο. Γηα ηε κειέηε δηκεηαβιεηψλ ζρέζεσλ επειέγεη ε ρξήζε ηνπ Crosstabs, ην νπνίν εκθαλίδεη πίλαθεο ζπλάθεηαο γηα δεχγε πνηνηηθψλ κεηαβιεηψλ.

199 199 Σέινο, φηαλ ζέιακε λα ζπγθξίλνπκε δχν ή πεξηζζφηεξνπο πιεζπζκνχο απφ αλεμάξηεηα δείγκαηα θαη νη πξνυπνζέζεηο (assumptions) γηα ηελ εθαξκνγή παξακεηξηθψλ θξηηεξίσλ δελ πιεξνχληαλ, επηιέμακε ηε δηελέξγεηα ηνπ ζηαηηζηηθνχ θξηηεξίνπ Kruskal-Wallis, ην νπνίν είλαη ε κε παξακεηξηθή εθδνρή ηεο αλάιπζεο ηεο δηαθχκαλζεο.

200 200 Κεθάιαην 6 ν Απνηειέζκαηα 6.1. Αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Ζ αμηνιφγεζε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ πεξηειάκβαλε δχν κεηξήζεηο. ηελ πξψηε εμεηάζηεθε ε αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ, ελψ ζηε δεχηεξε αμηνινγήζεθε ε αλαγλψξηζε ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ. Δπηπιένλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε αμηνινγήζεθαλ αθφκε ηξεηο επηκέξνπο κεηαβιεηέο. Απηέο ήηαλ ν ρξφλνο αληίδξαζεο ν ρξφλνο πξνθνξάο θαη ην πνζνζηφ επηηπρίαο. ηνλ Πίλαθα 6.1 εκθαλίδνληαη νη κέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ. Δίλαη θαλεξφ φηη νη ρξφλνη ηεο αλαγλσζηηθήο ηαρχηεηαο ησλ καζεηψλ βειηηψλνληαη ζεκαληηθά κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Ζ παξαηεξνχκελε κείσζε ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ πεδψλ γξακκάησλ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαηά ηε Φάζε 1. Πίλαθαο 6.1. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ ρξόλνπ αλαγλώξηζεο ησλ γξακκάησλ (πεδά) N x ζ Min Max Φάζε ,45 326,11 906, Φάζε ,61 255,38 860, ,1 Φάζε ,03 181,43 726, ,96 Φάζε ,92 214,53 637, ,57 πσο δηαπηζηψλνπκε, παξαηεξψληαο ην Γξάθεκα 6.1, ε κείσζε ζην ρξφλν αλάγλσζεο θαίλεηαη λα ζηακαηά πεξίπνπ κεηά ην πξψην ηεηξάκελν ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, φπνπ νινθιεξψλεηαη θαη ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ. Ζ βειηίσζε κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 ( x = 1629,45 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) θαη ηεο Φάζεο 3 ( x = 1032,92 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) θαιχπηεη κία δηαθνξά ηνπιάρηζηνλ 2 ηππηθψλ απνθιίζεσλ. Μεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη ηεο Φάζεο

201 msec δελ εληνπίδνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο, ν κέζνο φξνο ηνπ νπνίνπ ζηαζεξνπνηείηαη πεξίπνπ ζηα ηέιε Φεβξνπαξίνπ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα 6.1. Υξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Δθηφο απφ ην ρξφλν αληίδξαζεο, ζηελ παξνχζα έξεπλα αμηνινγήζεθε θαη ν ρξφλνο εθθνξάο. Ζ κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ πξνθνξάο αθνξά ην ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη νη ζπκκεηέρνληεο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εθθνξάο ηνπ παξνπζηαδφκελνπ εξεζίζκαηνο. ηνλ Πίλαθα 6.2 παξνπζηάδνληαη νη κέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ πεδψλ γξακκάησλ ζηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο κειέηεο. Πίλαθαο 6.2. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ ρξόλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (πεδά) N x ζ Min Max Φάζε ,01 149, Φάζε ,92 109,77 255,94 800,2 Φάζε ,17 114,11 290,88 767,65 Φάζε ,81 105,32 288,25 737,35

202 msec 202 Σν ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ πξνθχπηεη είλαη φηη νη καζεηέο θαίλεηαη λα κεηψλνπλ ζεκαληηθά ην ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα εθθέξνπλ ηα γξάκκαηα θαηά ηε Φάζε 1. Αληίζεηα, ζηηο επφκελεο θάζεηο ν ρξφλνο εθθνξάο έρεη απμεηηθή ηάζε γηα ηε Φάζε 2 θαη ζηαζεξνπνηείηαη θάπσο ζηε Φάζε 3. Σα απνηειέζκαηα απηά κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ απφ έλα πνηνηηθφ ζηνηρείν πνπ πξνέθπςε θαηά ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. Οη καζεηέο θαηά ηε Φάζε 1 πξνηηκνχλ λα εθθέξνπλ ηνλ ήρν ηνπ γξάκκαηνο, ελψ ζηηο επφκελεο Φάζεηο επηιέγνπλ ην φλνκα ηνπ γξάκκαηνο. Έηζη, ελψ ζηε Φάζε 1 απαληνχλ /a/ ζην παξνπζηαδφκελν εξέζηζκα «α», ζηηο επφκελεο δχν Φάζεηο απαληνχλ /alfa/ ζην ίδην εξέζηζκα Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα 6.2. Υξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Πνιχ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο παξέρνληαη θαη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ (πεδά). πσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ Πίλαθα 6.3, ππάξρεη κεγάιε βειηίσζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ. Σν επηέκβξην, πξηλ αθφκε ηελ επίζεκε δηδαζθαιία ησλ γξακκάησλ, νη καζεηέο αλαγλσξίδνπλ πεξίπνπ ην 40% ησλ γξακκάησλ, ελψ ην πνζνζηφ απηφ ζρεδφλ δηπιαζηάδεηαη ζηηο αξρέο Γεθεκβξίνπ. Αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ (47 απφ ηνπο 50 ζπλνιηθά) κπνξνχζαλ λα

203 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 203 αλαγλσξίζνπλ ηνπιάρηζηνλ έλα γξάκκα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Σξεηο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο δελ θαηάθεξαλ λα αλαγλσξίζνπλ θαλέλα γξάκκα. Πίλαθαο 6.3. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ πνζνζηνύ επηηπρνύο αλαγλώξηζεο ησλ γξακκάησλ (πεδά) N x ζ Min Max Φάζε ,98 32,78,0 100 Φάζε ,75 16,44,0 100 Φάζε ,42 3,95 87,5 100 Φάζε ,25 1,62 95, Σν γεγνλφο απηφ θαλεξψλεη φηη έλα πνιχ κεγάιν κέξνο ησλ καζεηψλ μεθηλά ηελ Α Γεκνηηθνχ κε γλψζεηο γηα νξηζκέλα απφ ηα γξάκκαηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, πνπ θαηά θχξην ιφγν νθείινληαη ζηε δηδαζθαιία κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο ηνπ Νεπηαγσγείνπ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα 6.3. Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ Πεξαηηέξσ αλάιπζε θαλέξσζε πνηνηηθέο βειηηψζεηο θαζ φιεο ηηο ρξνληθέο ζηηγκέο εμέηαζεο ηνπ δείγκαηνο. Οη καζεηέο πέηπραλ πνζνζηά επηηπρίαο πνπ μεπεξλνχλ ην θξάγκα ηνπ 90% ην κήλα Φεβξνπάξην (Γξάθεκα 6.3). Έλα πνηνηηθφ ζηνηρείν πνπ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί

204 204 είλαη ην γεγνλφο φηη ηα ιάζε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ νθείινληαη θπξίσο ζηελ πξνζπάζεηα ησλ καζεηψλ λα πξνθέξνπλ γξήγνξα ην εκθαληδφκελν γξάκκα θαη φρη ζηελ άγλνηα ηνπ γξάκκαηνο Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Ζ δεχηεξε κέηξεζε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ αθνξνχζε ηελ αμηνιφγεζε ησλ θεθαιαίσλ. Ο Πίλαθαο 6.4 παξνπζηάδεη ηνπο κέζνπο φξνπο αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ θαηά ηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο έξεπλαο. πσο παξαηεξήζακε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ γξακκάησλ, έηζη θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ ε κείσζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ είλαη πνιχ ζεκαληηθή. ηε Φάζε 0 ν ρξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ είλαη θαηά κέζν φξν ζηα 1635,77 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ. Έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο, ν ρξφλνο απηφο έρεη κεησζεί θαηά 40% πεξίπνπ ( x = 1088,99). Πίλαθαο 6.4. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ ρξόλνπ αλαγλώξηζεο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία) N x ζ Min Max Φάζε ,77 450, , Φάζε ,58 260,06 866, ,25 Φάζε ,99 187,67 798, ,88 Φάζε ,84 213,71 673, ,96 Ζ εηθφλα ηεο βειηίσζεο ηνπ απαηηνχκελνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ είλαη παξφκνηα κε εθείλε πνπ θαηαγξάςακε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ γξακκάησλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζηηο θάζεηο 2 θαη 3 δε δηαθνξνπνηνχληαη.

205 msec Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα 6.4. Υξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ θαη πεδψλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) ηνλ επφκελν πίλαθα παξνπζηάδνληαη νη κέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηεο κειέηεο. Ο κέζνο φξνο θαηά ηε Φάζε 0 ήηαλ x = 5598,79 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ. ηε Φάζε 1 ππήξμε ζεκαληηθή κείσζε ζρεδφλ κηαο ηππηθήο απφθιηζεο ( x = 483,82), ελψ ζηηο επφκελεο δχν Φάζεηο ηεο έξεπλαο νη ρξφλνη αλαγλψξηζεο ζηαζεξνπνηνχληαη ιίγν πάλσ απφ ηα 500 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ. Πίλαθαο 6.5. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ ρξόλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία) N x ζ Min Max Φάζε ,79 177, ,67 Φάζε ,82 116,21 297,88 752,76 Φάζε ,95 114,43 313,52 762,75 Φάζε ,86 130,27 290,5 916,17 Καηά ηελ αλάιπζε ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ επαλαιήθζεθαλ ηα απνηειέζκαηα πνπ εληνπίζηεθαλ θαη ζηελ εθθνξά ησλ πεδψλ γξακκάησλ. Οκνίσο, νη καζεηέο

206 msec 206 κεηψλνπλ ζεκαληηθά ην ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα εθθέξνπλ ηα γξάκκαηα θαηά ηε Φάζε 1, εηθφλα πνπ εμεγείηαη απφ ηελ επηινγή ησλ ζπκκεηερφλησλ λα πξνθέξνπλ ην φλνκα ηνπ παξνπζηαδφκελνπ εξεζίζκαηνο θαη φρη ηνλ ήρν ηνπ. Αληίζεηα, ζηηο επφκελεο Φάζεηο ν ρξφλνο εθθνξάο έρεη απμεηηθή ηάζε γηα ηε Φάζε 2 θαη ζηαζεξνπνηείηαη θάπσο ζηε Φάζε Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Γξάθεκα 6.5. Υξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Παξφκνηα απνηειέζκαηα θαηεγξάθεζαλ θαη ζηελ αλάιπζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ. Σν πνζνζηφ αλαγλψξηζεο μεπεξλά ην 40% ζηε Φάζε 0, πνζνζηφ ζεκαληηθά πςειφηεξν ζπγθξηλφκελν κε ηελ αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ γξακκάησλ. Θεσξείηαη φηη νη πξνζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αθνξνχλ ηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ πξνυπνζέηνπλ, ζε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα, ηελ νπηηθή αλαγλψξηζε θεθαιαίσλ. Έλα επηπιένλ ζηνηρείν αθνξά ην γεγνλφο φηη αξθεηνί καζεηέο ήδε γλσξίδνπλ λα αλαγλσξίδνπλ νπηηθά ην φλνκά ηνπο. Απηνχ ηνπ είδνπο ε αλαγλψξηζε επηηπγράλεηαη θπξίσο κε ηελ απνθσδηθνπνίεζε ιίγσλ νπηηθψλ ζηνηρείσλ, φπσο είλαη ην αξρηθφ γξάκκα ηνπ νλφκαηνο Ζ ηάζε απηή ππνρσξεί ζεκαληηθά κεηά ηε Φάζε 1, φπνπ θαίλεηαη φηη ε αλαγλψξηζε πεδψλ γξακκάησλ δπζθνιεχεη ιηγφηεξν ηνπ καζεηέο. Πξνθαλψο ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηα πιαίζηα

207 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 207 ηεο επίζεκεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζία δίλεη έλα «πξνβάδηζκα» ζηα πεδά γξάκκαηα, ηα νπνία θπξίσο δηαρεηξίδνληαη νη καζεηέο ζηηο ζρνιηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο. Πίλαθαο 6.6. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ πνζνζηνύ επηηπρνύο αλαγλώξηζεο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία) N x ζ Min Max Φάζε ,29 32,8,0 100 Φάζε ,5 23,47,0 100 Φάζε ,42 5,66 79, Φάζε ,92 2,2 91, Έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηα πνζνζηά επηηπρία αγγίδνπλ ην 100%. Θα πξέπεη λα ηνληζζεί φηη ηα ιάζε ησλ καζεηψλ θαηά θαλφλα απνδίδνληαη ζηελ πξνζπάζεηα άκεζεο απάληεζεο ζην παξνπζηαδφκελν εξέζηζκα. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο ησλ ειάρηζησλ ιαζψλ αλαγλψξηζεο πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ηε Φάζε 3. Παξφι απηά, ηφζν ην εχξνο ησλ ηηκψλ (91,67 αληί 95,83) φζν θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο (2,2 αληί 1,62) είλαη πςειφηεξεο απφ ηηο αληίζηνηρεο (θάζε 3) ζηα πνζνζηά επηηπρία ησλ πεδψλ γξακκάησλ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) Γξάθεκα 6.6. Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ

208 208 Έλα απφ ηα πιένλ ζεκαληηθά ζηνηρεία ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο απνηειεί ε γλψζε ησλ γξακκάησλ. Ζ γλψζε απηή ζεσξείηαη ηδηαίηεξα θξίζηκε γηα ηνπο αξράξηνπο αλαγλψζηεο πνπ ρεηξίδνληαη έλα ξερφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα, φπσο είλαη ε ειιεληθή γιψζζα. πσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα (Γξάθεκα 6.7), ε βειηίσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο είλαη ζεκαληηθή θαηά ηηο πξψηεο Φάζεηο ηεο κειέηεο θαη νινθιεξψλεηαη πεξίπνπ ην Φεβξνπάξην. Μεηά ην πξψην ηεηξάκελν ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο, ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ζηακαηά. Γξάθεκα 6.7. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο(ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) πσο θαίλεηαη θαη απφ ην γξάθεκα δελ παξνπζηάδνληαη αθξαίεο ηηκέο. Έλα άιιν ζηνηρείν πνπ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί είλαη φηη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ νη ηππηθέο απνθιίζεηο

209 209 παξνπζηάδνπλ κηα ζηαζεξά θζίλνπζα πνξεία, γεγνλφο πνπ εμεγείηαη θαη απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ εχξνπο ησλ ηηκψλ ησλ κεηαβιεηψλ καο. Γηα ηνλ έιεγρν ηεο ππφζεζήο καο, έγηλε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Analysis of Variance - within subjects experiments) κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ: Φάζε αμηνιόγεζεο. Ζ ρξήζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θξηηεξίνπ επηηξέπεη, ιφγσ ηεο δηαζηαπξνχκελεο θχζεο ηεο αλάιπζεο (crossed nature), ην δηαρσξηζκφ ηεο δηαθχκαλζεο ησλ ηηκψλ, ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηελ πεηξακαηηθή δηαδηθαζία, απφ ηε δηαθχκαλζε ιφγσ ησλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 27,67; p<,05] θαη άξα νη βαζκνί ειεπζεξίαο δηνξζψζεθαλ κε ηε ρξήζε ησλ Greenhouse-Geisser estimates of Sphericity (ε=,77). Δπνκέλσο, δελ κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο πξνθχπηεη φηη ν ρξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (2.3,85.2) = 82,9; p<,001; ε 2 =,69]. Γηα ηηο επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο επηιέμακε ην ηεζη Scheffé, θαζψο ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (sphericity) ήηαλ ζεκαληηθφ θαη επνκέλσο ρξεηαδφηαλ λα θαηαθχγνπκε ζε έλα πην ζπληεξεηηθφ ηεζη. Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 324,85 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο πξνέθπςαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 236,49 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, p<,001). Σέινο, δελ πξνέθπςε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη ηεο Φάζεο 3 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 0,85 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, p>,05). Σν γξάθεκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο κειέηεο (Γξάθεκα 6.8). Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ θαη

210 Ποζοζηό επιηστίας % 210 αμίδεη λα αλαθεξζνχλ είλαη θπξίσο δχν. Σν πξψην αθνξά ηε ζεκαληηθή βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ, ελψ ην δεχηεξν έγθεηηαη ζηε κεγάιε κείσζε ηνπ εχξνπο ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ Φάζεσλ. Δπηπιένλ, θαηά ηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο) ηα πνζνζηά επηηπρία ησλ καζεηψλ έρνπλ ήδε αγγίμεη ην 80%, ελψ φπσο ραξαθηεξηζηηθά θαίλεηαη θαη απφ ην δείθηε ηνπ κέζνπ φξνπ, ην κεγαιχηεξν κέξνο απηψλ ην έρεη μεπεξάζεη. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη ηδηαηηέξσο ζεκαληηθφ, αλ αλαινγηζηεί θαλείο φηη ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ δελ έρεη νινθιεξσζεί αθφκε απφ ην επίζεκν Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα Φάση 0 Φάση 1 Φάση 2 Φάση 3 Γξάθεκα 6.8. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ Γηα ηνλ έιεγρν ηεο ππφζεζήο καο, ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Analysis of Variance - within subjects experiments) κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ: Φάζε αμηνιόγεζεο. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 162,42; p<,05] θαη άξα νη βαζκνί ειεπζεξίαο δηνξζψζεθαλ κε ηε ρξήζε ησλ Greenhouse-Geisser estimates of Sphericity

211 211 (ε=,49). Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηεη φηη ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ επεξεάζηεθαλ ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (1.46,71.6) = 147,64; p<,001; ε 2 =,75]. Οη επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο έγηλαλ κε ηε βνήζεηα ηνπ ηεζη Scheffé. Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ήηαλ 42,63 (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο πξνέθπςαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ε δηαθνξά ήηαλ 14,88%, p<,001). Σέινο, δελ πξνέθπςε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη ηεο Φάζεο 3 (ε δηαθνξά ήηαλ 2,91%, p>,05) Σν γξάθεκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ην ρξφλν εθθνξάο ησλ γξακκάησλ ζηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο κειέηεο (Γξάθεκα 6.9). πσο θαίλεηαη, ηφζν ην εχξνο ησλ ηηκψλ, φζν θαη ε δηαθχκαλζε παξακέλνπλ πςειέο ζε φιεο ηηο Φάζεηο. Χζηφζν, έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη φηη παξαηεξνχληαη δηαθνξέο ζηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο). Γξάθεκα 6.9. Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ)

212 212 Γηα ηνλ έιεγρν ηεο ππφζεζήο καο, ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Analysis of Variance - within subjects experiments) κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ: Φάζε αμηνιόγεζεο. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ δελ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 5,4; p>,05] θαη επνκέλσο, κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο πξνθχπηεη φηη ε ν ρξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (3,108) = 4,05; p<,01; ε 2 =,10]. Γηα ηηο επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο επηιέμακε ην ηεζη Bonferroni, θαζψο ε ζθαηξηθφηεηα (sphericity) δελ ήηαλ ζεκαληηθή θαη επνκέλσο δελ ρξεηαδφηαλ θάπνην ζπληεξεηηθφ ηεζη. Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ήηαλ 75,76, p<,01. Μεηαμχ ησλ ππνινίπσλ Φάζεσλ δε δηαπηζηψζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Οη ζεκαληηθέο δηαθνξέο πνπ εκθαλίδνληαη εμεγνχληαη θαη απφ ηα αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο, φπσο απηά εκθαλίδνληαη παξαθάησ (Γξάθεκα 6.10). Δίλαη θαλεξφ φηη ε πεξίνδνο κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ν ρξφλνο δειαδή κεηά ηηο δηαθνπέο ησλ Υξηζηνπγέλλσλ) είλαη πηζαλφηεξα ε πην θξίζηκε πεξίνδνο γηα ηελ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε. Οη Έιιελεο καζεηέο επηηπγράλνπλ ζηα κέζα ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ πνιχ πςειά επίπεδα αθξίβεηαο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ. Έλα επίζεο ζηνηρείν πνπ πξνέθπςε απφ ηελ έξεπλα είλαη θαη ην γεγνλφο φηη δελ μεθηλνχλ φινη νη καζεηέο ηελ Α ηάμε κε ην ίδην επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη έηζη παξαηεξείηαη κεγάιε δηαθχκαλζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ. Οξηζκέλνη καζεηέο ήδε γλσξίδνπλ αξθεηά γξάκκαηα, πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αγγίδνπλ ην 100%, ελψ άιινη εηζέξρνληαη ζηελ Α Γεκνηηθνχ κε ειάρηζηε ζρεηηθή γλψζε. πσο θαίλεηαη δειαδή θαη ζην γξάθεκα, νη καζεηέο μεθηλνχλ ηε δηαδηθαζία κάζεζεο ησλ γξακκάησλ απφ δηαθνξεηηθφ ζεκείν

213 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 213 εθθίλεζεο. Χζηφζν, κεηά ην πξψην ηξίκελν νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζπγθιίλνπλ, γηα λα θηάζνπλ ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο φπνπ παξαηεξνχκε ηαχηηζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο. εκαληηθφ ζηνηρείν απνηειεί αθφκε φηη ζηε Φάζε 3 ην εχξνο ησλ ηηκψλ ησλ πνζνζηψλ κεηψλεηαη δξακαηηθά, φπσο επίζεο θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γξάθεκα Αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Σα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ παξνπζηάδνπλ νκαιή θαηαλνκή (Kolmogorov-Smirnov Z=,88; p>,05). Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε αλαπηπμηαθή πνξεία ηεο κάζεζε ησλ γξακκάησλ, νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ αμηνιφγεζε ρσξίζηεθαλ ζε δχν νκάδεο επίδνζεο. ζνη θαηέγξαςαλ πνζνζηά επηηπρίαο κηθξφηεξα ηνπ 20% (25 εθαηνζηεκφξην) απνηέιεζαλ ηελ νκάδα ρακειήο επίδνζεο, ελψ νη ππφινηπνη καζεηέο ζρεκάηηζαλ ηελ νκάδα πςειήο επίδνζεο (Γξάθεκα 6.11). Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε δχν παξάγνληεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Φάζε αμηνιόγεζεο θαη Οκάδα Δπίδνζεο αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο γηα ηνλ παξάγνληα Φάζε Αμηνιόγεζεο [F (3,189) = 6,64; p<,05; ε 2 =,87], ελψ δελ παξνπζηάζηεθε επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Οκάδα Δπίδνζεο [F (1,189) = 1,82; p>,05].

214 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 <20% >20% Γξάθεκα Πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα επίδνζεο Δπηκέξνπο ζπγθξηηηθέο αλαιχζεηο κεηαμχ ησλ νκάδσλ επίδνζεο μερσξηζηά θαηά Φάζε αμηνιφγεζεο έγηλαλ κε ηε ρξήζε ηνπ θξηηεξίνπ t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα (independent samples t-test). Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ε επίδνζε ησλ νκάδσλ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κφλν θαηά ηε Φάζε 0 [t(45)= -8,37; p<,001]. Οη αλαιχζεηο γηα ηηο ππφινηπεο Φάζεηο ηεο αμηνιφγεζεο δε θαλέξσζαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Αλαιπηηθά, γηα ηε Φάζε 1: t(48)= -1,92; p>,05, γηα ηε Φάζε 2: t(48)= -1,03; p>,05 θαη ηέινο, γηα ηε Φάζε 3: t(48)= -1,6; p>,05. Σα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε επηβεβαηψλνπλ ηελ άπνςε ηφζν φηη νη καζεηέο μεθηλνχλ ηε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο απφ δηαθνξεηηθά επίπεδα γλψζεσλ, φζν θαη φηη νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ πνιχ γξήγνξα ζπγθιίλνπλ θαη νη φπνηεο αξρηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ειαρηζηνπνηνχληαη, ηνπιάρηζηνλ ζην επίπεδν ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Χζηφζν, φπσο αλαθέξεηαη ζε επφκελν ζεκείν, νη καζεηέο πνπ θαηά ηε κέηξεζε ηεο Φάζεο 0 ζεκείσζαλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο ζηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη θαηαθηνχλ ηαρχηεξα ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο.

215 Σύλνςε Σα πξφζθαηα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, επεηδή πξνσζεί ηελ εκθάληζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο (Foulin, 2005; Johnston et al., 1996; Duncan & Seymour, 2000; Seymour, 2005; Seymour et al., 2003). Άιιεο κειέηεο αλαθέξνπλ φηη ε ηαρχηεηα αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ απνηειεί ζεκαληηθή κεηαβιεηή πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε (Cronin & Carver, 1998; Hecht, Burgess, Torgesen, Wagner, & Rashotte, 2000). Μάιηζηα, ε αξγή απφθηεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ πεξηνξηζκέλε αλαγλσζηηθή αλάπηπμε ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν (Lyytinen et al., 2006): Σα απνηειέζκαηα ησλ κεηξήζεσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο δείρλνπλ φηη νη καζεηέο επηηπγράλνπλ γξήγνξα πνζνζηά επηηπρίαο πνπ ππεξβαίλνπλ ην 90%. Μάιηζηα, επηβεβαηψλνπλ παιαηφηεξεο κεηξήζεηο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Seymour et al., 2003). Απφ ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πξνθχπηεη φηη νη Έιιελεο καζεηέο αλαπηχζζνπλ κε ζρεηηθή επθνιία ηε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. Ζ ηαρχηεηα αλαγλψξηζεο παξνπζηάδεη ζεκαληηθή βειηίσζε θαηά ην πξψην ηεηξάκελν ηεο δηδαζθαιία θαη ν ξπζκφο νλνκαζίαο θπκαίλεηαη ζην 1 /γξάκκα. Ζ αμηνιφγεζε ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ πεξηειάκβαλε θαη ηε κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ηνπο. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ε κάζεζε ηνπ νλφκαηνο ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη πξνεγείηαη ηεο κάζεζεο ηνπ ήρνπ ηνπο (Mason, 1980; McBride-Chang, 1999; Treiman et al., 1996; Worden & Boettcher, 1990). Ζ ζρεηηθή έξεπλα σζηφζν αθνξά ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Πξφζθαηεο αλαθνξέο απνδίδνπλ ηα απνηειέζκαηα απηά ζηελ επίδξαζε πεξηβαιινληηθψλ/εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ε αθνινπζνχκελε κέζνδνο δηδαζθαιίαο ζηηο αγγινζαμνληθέο ρψξεο (Share, 2004), ε νπνία θαηά κία έλλνηα σζεί ζηα παηδηά ζηελ πηνζέηεζε ηεο ινγνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε.

216 216 πρλά φκσο ην φλνκα ελφο γξάκκαηνο δελ παξαπέκπεη άκεζα ζηνλ ήρν ηνπ (φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ η /i/, /γiota/), γεγνλφο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζχγρπζε ζηνλ αξράξην αλαγλψζηε. Ζ κέζνδνο δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαίλεηαη φηη εληζρχεη ηε κάζεζε ηνπ ήρνπ ησλ γξακκάησλ θαη έηζη ζηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε. Δίλαη ζεκαληηθφ λα παξαηεξήζνπκε φηη θαηά ηε Φάζε 2 νη καζεηέο αθνινπζνχλ κηα δηαθνξεηηθή ζηξαηεγηθή (φπσο ζα αλαιπζεί ζε επφκελν ζεκείν), αμηνπνηψληαο πιένλ ηα νλφκαηα ησλ γξακκάησλ. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη ηα δεδνκέλα απφ ηε δηαγισζζηθή κειέηε, παξά ην φηη παξνπζηάδνπλ κηα ζαθή δηαθχκαλζε ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ, σζηφζν δε απνδεηθλχνπλ φηη ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ επεξεάδεηαη απφ γισζζηθνχο παξάγνληεο, φπσο ε ζπιιαβηθή πνιππινθφηεηα ή ην νξζνγξαθηθφ βάζνο (Seymour et al., 2003). Χζηφζν, ην επίπεδν ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαηά ηελ είζνδν ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ δηαθέξεη ζεκαληηθά ζηηο δηάθνξεο γιψζζεο (Seymour, 2005b). Γηα παξάδεηγκα ην πνζνζηφ γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζηε Φάζε 0 είλαη γηα ηνπο Έιιελεο καζεηέο θάησ απφ ην 40%, ζπγθξίζηκν κφλν κε ηα δεδνκέλα απφ ηε θσηία (<38%) θαη ηελ Πνξηνγαιία (<30%), ελψ γηα ηνπο Φηλιαλδνχο θαη ζηνπο Ηζιαλδνχο ζπκκαζεηέο ηνπο ηα πνζνζηά είλαη 90% θαη 65% αληίζηνηρα. Σν ζεκαληηθφ σζηφζν είλαη φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζηελ Διιάδα θαιχπηνπλ πνιχ γξήγνξα απηή ηε δηαθνξά, κφιηο απφ ην πξψην δίκελν, ζηνηρείν πνπ πξνθχπηεη απφ ηα αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο Αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιώζζα ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πεξηγξάθνληαη δχν δηαδηθαζίεο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ αιθαβεηηθή θαη ηε ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία. Ζ ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία (νιηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο) εκπιέθεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη

217 217 απνζήθεπζε νξζνγξαθηθψλ δνκψλ γηα νιφθιεξεο ιέμεηο, ελψ ε αιθαβεηηθή είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη πξνθνξά αθνινπζίαο γξακκάησλ. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο αιθαβεηηθήο θαη ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηα παηδηά θιήζεθαλ λα δηαβάζνπλ πνιχ απιέο ιέμεηο πςειήο ζπρλφηεηαο (ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία) ή λα δηαβάζνπλ απιέο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο (αιθαβεηηθή δηαδηθαζία). ην παξαθάησ γξάθεκα (Γξάθεκα 6.12) παξνπζηάδνληαη νη κέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε φιεο ηηο Φάζεηο ηεο κειέηεο. Ζ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο κεηαμχ ησλ δχν ηχπσλ ιέμεσλ έγηλε κε ηε βνήζεηα ηνπ ζηαηηζηηθνχ θξηηεξίνπ t γηα δεχγε εμαξηεκέλσλ δεηγκάησλ (paired-samples t- test). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη δελ ππήξραλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηε Φάζε 0 [t(3)= 2,19; p>,05]. Θα πξέπεη σζηφζν λα ηνληζηνχλ νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο αμηνιφγεζεο θαηά ηε Φάζε 0. Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ)

218 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 218 Σα πνιχ ρακειά πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο αιιά θαη ν κηθξφο αξηζκφο ησλ καζεηψλ νη νπνίνη ηειηθά δηάβαζαλ θάπνηα απφ ηα παξνπζηαδφκελα ιεθηηθά εξεζίζκαηα δελ επηηξέπνπλ ηελ εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ γηα ηηο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. ηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο σζηφζν εληνπίζηεθαλ ζηηο ππφινηπεο Φάζεηο. Πην αλαιπηηθά, ζηε Φάζε 1 [t(29)= 5,66; p<,001], ζηε Φάζε 2 [t(49)= 4,83; p<,001] θαη ζηε Φάζε 3 [t(49)= 7,52; p<,001]. Δπηπιένλ ζηνηρεία πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ. πσο θαίλεηαη θαη ζην Γξάθεκα 6.13, ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο δηαθέξνπλ κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε φιεο ηηο Φάζεηο ηεο κειέηεο. Δμαίξεζε απνηειεί ε Φάζε 3, θαηά ηελ νπνία δε θαίλεηαη λα πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Οξζ. θαλνληθέο Οξζ. εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Τύπνο Λέμεο θαη Χξόλνο Αμηνιόγεζεο έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Τύπνο Λέμεο [F (1,46) = 448,2, p<,001; ε 2 =,91]. Γεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά

219 219 ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Χξόλνο Αμηνιόγεζεο [F (3,138) = 68,61, p<,001; ε 2 =,6]. Σέινο, νη επηδξάζεηο απηέο ζπλνδεχνληαλ απφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε [F (3,138) = 12,33, p<,001; ε 2 =,21]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα θάζε θάζε κειέηεο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο απιήο θαηεγνξίαο ιέμεσλ γηα φιεο ηηο θάζεηο ηεο κειέηεο (p <,000), πιελ ηεο Φάζεο 0, φπνπ δελ παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο (p >,125). Σν κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο πξνβιέπεη ηελ χπαξμε, εθηφο ηεο ινγνγξαθηθήο, θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο, ε νπνία είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη πξνθνξά αθνινπζίαο γξακκάησλ θαη επνκέλσο εμαξηάηαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ηεο γλψζεο γηα ηνπο ήρνπο ησλ γξακκάησλ. ην Γξάθεκα 6.14 παξνπζηάδεηαη ε βειηίσζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο γηα ηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο. Έλα ζεκαληηθφ εχξεκα είλαη ην φηη νη καζεηέο εκθαλίδνπλ κηα ζεκαληηθή αχμεζε ζηνλ ρξφλν πνπ απαηηείηαη γηα ηελ αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ ζηε Φάζε 1. Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ)

220 220 πσο κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε ζηνλ Πίλαθα 6.7, ε αλάγλσζε ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο κεηαβνιέο κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ Φάζεσλ ηεο κειέηεο. Θα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 βξέζεθαλ κφλν ηέζζεξηο ζπκκεηέρνληεο νη νπνίνη θαη θαηφξζσζαλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ έζησ θαη κία απφ ηηο ιέμεηο πνπ ηνπο παξνπζηάζηεθαλ. Γηα ην ιφγν απηφ θαη ε αλάιπζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε θξίζεθε αλαγθαίν λα θηλεζεί ζε δχν άμνλεο. Ο πξψηνο αθνξνχζε ηε ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ Φάζεσλ 1, 2 θαη 3 κε ηε βνήζεηα ηεο αλάιπζεο ηεο δηαθχκαλζεο (επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο), ελψ ν δεχηεξνο ηε ζχγθξηζε ησλ Φάζεσλ 0 θαη 1 μερσξηζηά, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζζνχλ ηα κηθξά πνζνζηά επηηπρίαο θαηά ηε Φάζε 0. Πίλαθαο 6.7. Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ ρξόλνπ αλαγλώξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθώλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) N x ζ Min Max Φάζε ,54 951,4 1622, ,38 Φάζε ,62 782, , ,75 Φάζε ,1 536, , ,79 Φάζε ,1 466,37 882, ,19 Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Χξόλνο Αμηνιόγεζεο) πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) δελ ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 4,57; p>,05] θαη επνκέλσο, κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Ο ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (3,9) = 6,67; p<,01; ε 2 =,69]. Απφ ηηο επηκέξνπο αλαιχζεηο πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 970,53 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο

221 221 δηαθνξέο πξνέθπςαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη ηεο Φάζεο 3 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 752 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, p<,001). Μία δεχηεξε αλάιπζε πεξηειάκβαλε ηε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 0 θαη 1, γηα ηελ νπνία επηιέρζεθε ην θξηηήξην t γηα δεχγε εμαξηεκέλσλ δεηγκάησλ (paired-samples t-test). πσο δηαπηζηψζεθε, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζην ρξφλν αλάγλσζεο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη 1, t(3)= -3,34; p<,05. Παξάιιεια κε ηελ αχμεζε ηνπ απαηηνχκελνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο παξαηεξείηαη κηα πνιχ ζεκαληηθή βειηίσζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ (Πίλαθαο 6.8). Πίλαθαο 6.8. Πνζνζηά επηηπρνύο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθώλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο N x ζ Min Max Φάζε ,09 24,01,0 100 Φάζε ,83 30,27,0 100 Φάζε ,33 16,38 33, Φάζε ,39 83, Σν γξάθεκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ζηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο κειέηεο (Γξάθεκα 6.15). Αμίδεη δε λα ζεκεησζεί φηη κφλν ηέζζεξηο καζεηέο κπήθαλ ζηελ αλάιπζε, γη απηφ θαη νη ηηκέο απηέο ραξαθηεξίδνληαη σο αθξαίεο. πσο θαίλεηαη, ηφζν ην εχξνο ησλ ηηκψλ κεηψλνληαη ζηαδηαθά. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 42,51; p<,05] θαη άξα νη βαζκνί ειεπζεξίαο δηνξζψζεθαλ κε ηε ρξήζε ησλ Greenhouse-Geisser estimates of Sphericity (ε=,75). Δπνκέλσο, δελ κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Απφ ηελ αλάιπζε

222 Ποζοζηό επιηστίας % 222 ηεο δηαθχκαλζεο πξνθχπηεη φηη ην πνζνζηφ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (2.25,103.72) = 266,6; p<,001; ε 2 =,85] Φάση 0 Φάση 1 Φάση 2 Φάση 3 Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γηα ηνλ post hoc έιεγρν επηιέμακε ην ηεζη Scheffé, θαζψο ε ζθαηξηθφηεηα (sphericity) ήηαλ ζεκαληηθή θαη επνκέλσο ρξεηαδφηαλ έλα πην ζπληεξεηηθφ ηεζη. Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 30,74% (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο πξνέθπςαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 46,5%, p<,001). Σέινο, δελ πξνέθπςαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3 (δηαθνξά κέζνπ φξνπ= 11,67%, p>,05) [ιφγσ ηνπ ζπληεξεηηθνχ Scheffé ηεζη]. Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα αμηνινγήζεθε θαη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ. ην Γξάθεκα 6.16 παξνπζηάδεηαη ε βειηίσζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ, ε νπνία

223 223 παξνπζηάδεη αληίζηνηρε εηθφλα κε απηή πνπ θαηαγξάθεθε ζηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηε Φάζε 1 θαίλεηαη φηη ν ρξφλνο αλάγλσζεο ζηαζεξνπνηείηαη, ελψ παξάιιεια ππάξρεη ζεκαληηθή αχμεζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ. Γηα ηνλ έιεγρν ηεο ππφζεζήο καο, ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ: Φάζε αμηνιόγεζεο. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ δελ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 7,88; p>,05] θαη επνκέλσο, κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο πξνθχπηεη φηη ε ν ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (3,12) = 9,1; p<,005; ε 2 =,69]. Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γηα ηηο post hoc ζπγθξίζεηο επηιέμακε ην ηεζη Bonferroni, θαζψο ε ζθαηξηθφηεηα (sphericity) δελ ήηαλ ζεκαληηθή θαη επνκέλσο δελ ρξεηαδφηαλ θάπνην ζπληεξεηηθφ ηεζη. Απφ

224 Ποζοζηό επιηστίας % 224 ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ήηαλ 623,22 (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζεκεηψζεθαλ κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ήηαλ 282,03, p<,05). πσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα (Γξάθεκα 6.17), ε βειηίσζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ είλαη ζεκαληηθή. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνπλ παξνπζηάδνπλ ηα ζηνηρεία ηεο Φάζεο 0, φπνπ εκθαλίδνληαη καζεηέο πνπ κπνξνχλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ νξηζκέλεο απφ ηηο ςεπδνιέμεηο ηεο κειέηεο. Οη ηηκέο απηέο σζηφζν ζεσξνχληαη αθξαίεο ηηκέο θαη ζα πξέπεη λα ζπζρεηηζηνχλ κε ην γεγνλφο φηη νη ζπγθεθξηκέλνη καζεηέο παξνπζίαζαλ πςειά πνζνζηά θαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ ζηε Φάζε 0. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ πξνμελεί εληχπσζε είλαη ην εχξνο ησλ ηηκψλ ζηηο ππφινηπεο ηξεηο Φάζεηο ηεο κειέηεο, ηα νπνία κεηψλνληαη ζεκαληηθά Φάση 0 Φάση 1 Φάση 2 Φάση 3 Γξάθεκα Θεθφγξακκα (box-plot) θαηαλνκήο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο

225 225 Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη ην ηεζη ζθαηξηθφηεηαο (Mauchly s Test of Sphericity) ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ [x 2 (5)= 13,51; p<,05] θαη άξα νη βαζκνί ειεπζεξίαο δηνξζψζεθαλ κε ηε ρξήζε ησλ Greenhouse-Geisser estimates of Sphericity (ε=,86). Δπνκέλσο, δελ κπνξνχκε λα απνδερζνχκε φηη ε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ είλαη ίζε. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο πξνθχπηεη φηη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ ςεπδνιέμεσλ επεξεάζηεθε ζεκαληηθά απφ ην ρξφλν ηεο αμηνιφγεζεο [F (2.6,119.42) = 216,9; p<,001; ε 2 =,82]. Γηα ηηο post hoc ζπγθξίζεηο επηιέμακε ην ηεζη Scheffé, θαζψο ην Sphericity ήηαλ ζεκαληηθφ θαη επνκέλσο ρξεηαδφηαλ έλα πην ζπληεξεηηθφ ηεζη. Απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ φισλ ησλ θάζεσλ ηεο κειέηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ππήξμαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1. Ζ δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 40,22% (p<,001). Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο πξνέθπςαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 30,77%, p<,001). Σέινο, δηαθνξέο εληνπίζηεθαλ κεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη 3 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 22%, p<,001). Σα απνηειέζκαηα πνπ παξνπζηάζηεθαλ έσο ην ζεκείν απηφ θαηαδεηθλχνπλ ηελ αλάγθε δηεξεχλεζεο ηεο επίδξαζεο ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect) ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. πσο θαίλεηαη θαη ζην Γξάθεκα 6.18, ηα πνζνζηά επηηπρίαο ζηελ αλάγλσζε νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ θαη κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 βξίζθνληαη ζηα ίδηα επίπεδα ( x = 7,09 γηα ηηο ιέμεηο θαη x = 7,44 γηα ηηο ςεπδνιέμεηο). Απφ ηελ αλάιπζε ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλάγλσζεο κεηαμχ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ, ε νπνία έγηλε κε ηε βνήζεηα ηνπ ζηαηηζηηθνχ θξηηεξίνπ t γηα δεχγε εμαξηεκέλσλ δεηγκάησλ (paired-samples t-test), δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 [t(46)=,29; p>,05].

226 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο ςεπδνιέμεηο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ θαη κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ πσο αλαθέξεηαη ζην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζεσξείηαη απνθαζηζηηθφο παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, εηδηθά ζε έλα «ξερφ» αιθαβεηηθφ ζχζηεκα φπσο ην ειιεληθφ, φπνπ νη αληηζηνηρίεο θσλεκάησλ - γξαθεκάησλ είλαη πεξηζζφηεξν ζπλεπείο. Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ δηαπηζηψλεηαη ε ειινρεχνπζα ζρέζε κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο, ηδηαίηεξα ζηηο πξψηεο θάζεηο ηεο έξεπλαο. Δλδηαθέξνληα ζηνηρεία πξνθχπηνπλ απφ ηα αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ πνπ αθνξνχλ ηελ αλάγλσζε ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ. ην Γξάθεκα 6.19 παξαηεξνχκε ηε ζεκαληηθή βειηίσζε πνπ παξνπζηάδνπλ νη καζεηέο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ. Ζ εηθφλα ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο δείρλεη παξφκνηα κε εθείλε πνπ παξαηεξήζεθε ζηελ αλάπηπμε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ.

227 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γξάθεκα Αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ππφζεζεο έγηλε αλάιπζε ηνπ δείθηε ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient), απφ ηελ νπνία πξνθχπηεη φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζεηηθή ζπλάθεηα κεηαμχ ηνπ πνζνζηνχ γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ [r=,6; n= 50; p<,001]. ηνλ Πίλαθα 6.9 παξνπζηάδεηαη ν δείθηεο ζπλάθεηαο κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ (νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ) θαη ςεπδνιέμεσλ (κνλνζχιιαβσλ θαη δηζχιιαβσλ). Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ εκθαλίδεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ δείθηε ζπλάθεηαο κε ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζε φιεο ηηο Φάζεηο ηεο έξεπλαο, θάηη πνπ θπζηθά είλαη αλακελφκελν. Χζηφζν, ε ηζρχο ηνπ κάιινλ απνδπλακψλεηαη κεηά ην πξψην ηξίκελν. Θεσξνχκε φηη νη καζεηέο ζα πξέπεη ζην ζηάδην απηφ λα έρνπλ «νινθιεξψζεη» ηε κεηάβαζή ηνπο απφ ην ζηάδην ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο.

228 228 Πίλαθαο 6.9. Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλάγλσζε ιέμεσλ % r=,55** r=,51** r=,38** r=,36* Αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ % r=,56** r=,48** r=,52** r=,34* *p<,05 **p<,005 Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ν δείθηεο ζπλάθεηαο γηα ην πνζνζηφ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ κε ην επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ ήηαλ ηδηαίηεξα πςειφο. Παξά ην γεγνλφο φηη απηή ε ζρέζε κνηάδεη παξάμελε, ζα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ απμάλνληαη ζεκαληηθά ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2. Δπίζεο, ηα αλαγλσζηηθά ιάζε ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ππνδεηθλχνπλ φηη απηέο επεμεξγάδνληαη ζεηξηαθά έσο ην ζεκείν «εθηξνπήο» ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Δπηπιένλ ζηνηρεία γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάπηπμεο ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ, ηα νπνία θαηαδεηθλχνπλ, φηη γηα ηελ αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ, είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ε γλψζε πεξίπνπ ηνπ 80% ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο. Σα ρακειά πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 εμεγνχληαη απφ ην Γξάθεκα πσο θαίλεηαη, ε αδπλακία αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε γλψζε ησλ παηδηψλ γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. Χζηφζν, νη Έιιελεο καζεηέο αγγίδνπλ απηφ ην φξην θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1. πσο θαίλεηαη ραξαθηεξηζηηθά θαη απφ ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί, έλα κεγάιν κέξνο ησλ καζεηψλ είλαη ζε ζέζε λα απνθσδηθνπνηήζεη ηηο πεξηζζφηεξεο ιέμεηο πνπ ηνπο παξνπζηάζηεθαλ. Σα ζηνηρεία απηά ζπλδένληαη άκεζα κε φζα αλαθέξζεθαλ ζε πξνεγνχκελν ζεκείν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη αθνξνχζαλ ηελ αλαγλσζηηθή εμέιημε ησλ καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ επίπεδν γλψζεο

229 Γνώζη γπαμμάηων (%) 229 ησλ γξακκάησλ θαηά ηελ είζνδν ηνπο ζηελ Α ηάμε. Οη καζεηέο πνπ ππεξθαιχπηνπλ ην φξην ηνπ 80% αλήθνπλ ζηελ νκάδα εθείλε πνπ μεθίλεζε ηελ Α ηάμε γλσξίδνληαο ήδε ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα γξάκκαηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο Ανάγνωζη λέξεων (%) Γξάθεκα 6.20 Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο πσο δηαπηζηψζακε απφ ηα αηνκηθά πξνθίι αλάπηπμεο, ν ξπζκφο πξνφδνπ ησλ καζεηψλ είλαη παξφκνηνο θαη νη αηνκηθέο δηαθνξέο κηθξέο. Πνιχ ζχληνκα, απφ ηε Φάζε 2, νη καζεηέο επηηπγράλνπλ πνιχ πςειά πνζνζηά απνθσδηθνπνίεζεο, φπσο παξαηεξνχκε θαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί, πνπ ππεξβαίλνπλ ην 60%. Θα πξέπεη λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ φηη ε ζπγθξηηηθή δηαγισζζηθή αλάιπζε δείρλεη κηα ζεκαληηθή ππεξνρή ησλ Διιήλσλ καζεηψλ ζην ξπζκφ αλάπηπμεο (delaying effect) ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ζε ζρέζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ζε άιιεο ρψξεο (Seymour, 2005b).

230 230 Φάζε 1 Φάζε 2 Γξάθεκα 6.21 Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αλάγλσζεο ιέμεσλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 θαη 2 Δλδηαθέξνληα ζηνηρεία πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηελ επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ζην ξπζκφ αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ. πσο παξαηεξνχκε θαη ζην Γξάθεκα 6.22, ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ πνζνζηψλ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 ήηαλ 5,5%. Να ζεκεηψζνπκε φηη ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ήηαλ ζην 1,76 γηα ηα Φηλιαλδηθά θαη ζην 36,49 γηα ηελ αγγιηθή γιψζζα.

231 πνζνζηό επηηπρίαο % 231 Δπίδπαζη οπθογπαθικήρ ζςνέπειαρ Φάζη 0 Φάζη 1 Φάζη 2 Φάζη 3 διαθοπά κανονικών-εξαιπέζιμων λέξεων Γξάθεκα 6.22 Πνζνζηφ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαηά ηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (επίδξαζε νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο) Πξνθεηκέλνπ λα ειέγμνπκε ην ρξφλν αλάπηπμεο ησλ δεμηνηήησλ ζεκειίσζεο, πνπ πεξηγξάθνληαη ζην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο, ζε ζρέζε κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα απνθσδηθνπνηνχλ νπηηθά γισζζηθά εξεζίζκαηα, αμηνινγήζακε ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απόθξηζεο (simple vocal reaction time). ην Γξάθεκα 6.23 εκθαλίδνληαη νη ρξφλνη αληίδξαζεο ησλ καζεηψλ ζηηο ηέζζεξηο Φάζεηο ηεο κειέηεο. πσο θαίλεηαη, ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαηά ηε Φάζε 1. Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο αμηνιφγεζεο ηεο απιήο θσλεηηθήο απόθξηζεο θαίλεηαη φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ήδε απφ ηε Φάζε 1 είλαη ζε ζέζε λα επεμεξγάδνληαη ηαρχηεξα νπηηθά παξνπζηαδφκελα εξεζίζκαηα. Να ζεκεηψζνπκε φηη νη ρξφλνη αληίδξαζεο ησλ καζεηψλ ηεο Α Γεκνηηθνχ ζηε Φάζε 3 ( x = 673,28, ζ= 176,44), ζηε ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία δε δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηεο Γ ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ( x = 671,61, ζ= 274,99).

232 msec Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γξάθεκα 6.23 Υξφλνο αληίδξαζεο (rt) ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο αληίδξαζεο θαηά ηηο 4 θάζεηο ηεο έξεπλαο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ (Φάζε Δμέηαζεο) αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (3,199) = 14,3; p<,001] γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απόθξηζεο. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1 (p<,005) Σύλνςε Γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο αθνινπζήζεθε ε κεζνδνινγία πνπ πεξηγξάθεηαη ζηε κειέηε ησλ Seymour θαη Evans (1999). πσο πξνθχπηεη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζε απηή ηελ ελφηεηα, ν ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη λα θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο. χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Παξά ην γεγνλφο φηη νη Έιιελεο καζεηέο μεθηλνχλ ηελ Α δεκνηηθνχ κε ζρεηηθά κηθξή γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο, ν ξπζκφο κάζεζεο είλαη ηδηαίηεξα ηαρχο. Χο απνηέιεζκα νη αξράξηνη

233 233 αλαγλψζηεο θαίλεηαη λα «επηιέγνπλ» κηα αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάγλσζε ζε αληίζεζε κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζε άιια αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Seymour et al., 2003). Σα επξήκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζπλάδνπλ κε ηελ «ππόζεζε ηνπ νξζνγξαθηθνύ βάζνπο» πνπ δηαηππψζεθε απφ ηνπο Katz and Frost (1992) θαη ζηελ νπνία δηαηππψλεηαη ε άπνςε φηη ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάγλσζεο ζε κηα ξερή νξζνγξαθία αμηνπνηνχληαη πεξηζζφηεξν ηα θσλνινγηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο θαη ιηγφηεξν ηα κνξθνινγηθά. ηελ αλάιπζε παξνπζηάζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Μνινλφηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 δελ αλαδείρζεθε ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο, ηα απνηειέζκαηα νθείινληαη ζηα κηθξά πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο πνπ θαηαγξάθεθαλ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη επηηπρή αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζεκείσζαλ κφλν νη καζεηέο πνπ ήδε γλψξηδαλ ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ αθξαίσλ ηηκψλ πνπ παξαηεξήζεθαλ. Ζ επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο σζηφζν, έγηλε απφιπηα νξαηή θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1, έρνληαο κάιηζηα δχν ζεκεία αλαθνξάο. Σν πξψην ζρεηίδεηαη κε ηε ζεκαληηθή αχμεζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο, ελψ ην δεχηεξν κε ηε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ. Σα ζηνηρεία απηά θαλεξψλνπλ ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, φπνπ γηα ηε δηακφξθσζε ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ηεο ιέμεο απαηηείηαη ε γξαθεκηθή απνθσδηθνπνίεζε ησλ γξακκάησλ (ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε), γεγνλφο πνπ επηδξά ζην ρξφλν αλάγλσζεο. Δπηπιένλ ζηνηρεία πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο θαηά ηε Φάζε 1 πξνθχπηνπλ θαη απφ ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ, φπνπ δηαπηζηψλεηαη ε βειηίσζε ηνπ πνζνζηνχ επηηπρίαο θαηά ηε Φάζε 1. Σα δεδνκέλα ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ δελ

234 234 παξνπζηάζνπλ ηε ζεκαληηθά απμεηηθή ηάζε πνπ εληνπίζηεθε ζηελ αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ, σζηφζν θαη εδψ είλαη νξαηή ε επίδξαζε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ γξήγνξε ελεξγνπνίεζε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο εληζρχεηαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ιέμεσλ. Ζ εηθφλα πνπ θαηαγξάθεθε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ θαη γηα ην ιφγν απηφ εμεηάζακε ην δείθηε ζπλάθεηαο, ν νπνίνο ήηαλ πςειφο. Σα ζηνηρεία δείρλνπλ ηελ άκεζε ζρέζε κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αμηνπνίεζεο κηαο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο. Πξνθχπηεη κάιηζηα φηη γηα ηελ επίηεπμε πςειψλ πνζνζηψλ επηηπρνχο απνθσδηθνπνίεζεο απαηηείηαη ε γλψζε ηνπ 80% ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο, ζηνηρείν πνπ επαιεζεχεηαη θαη ζε άιια γισζζηθά ζπζηήκαηα (Seymour, 2005b). Γηα ην ξπζκφ αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο ζεκαληηθφ ξφιν έρεη ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ηεο γιψζζαο. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε, ν ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο έρεη απμεηηθέο ηάζεηο ζηηο ηξεηο πξψηεο θάζεηο ηεο κειέηεο, ελψ απνδπλακψλεηαη ζεκαληηθά ζηε Φάζε 3. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη, απφ ηε δηαγισζζηθή ζχγθξηζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαηεγνξηνπνηείηαη σο ε πιένλ ηαρεία, κε εμαίξεζε κφλν ηε θηλιαλδηθή γιψζζα. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ επηβεβαηψλεη ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ (αιθαβεηηθή δηαδηθαζία) πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο. Οη καζεηέο θαίλεηαη φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 είλαη πιένλ γλσζηηθά έηνηκνη λα απνθσδηθνπνηνχλ γισζζηθά εξεζίζκαηα, ηθαλφηεηα πνπ ζε ζπλάξηεζε κε ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη ηε θχζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο θαζηζηνχλ ηελ αμηνπνίεζε ησλ θσλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ηεο γιψζζαο σο ηε βέιηηζηε ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάγλσζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα.

235 235 Σα ζηνηρεία πνπ παξαηέζεθαλ ζηελ ελφηεηα απηή, δελ ππνζηεξίδνπλ ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο ινγνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. πσο αλαθέξζεθε, παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο ηφζν ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο φζν θαη ζηα πνζνζηά επηηπρίαο κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Ζ απνθσδηθνπνίεζε ζηεξίρζεθε εμ νινθιήξνπ ζηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο, ελψ δελ παξαηεξήζεθε επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect). Ζ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο παξαηεξήζεθε θαηά ηε Φάζε 1 είλαη ζπγθξηηηθά ρακειφηεξε κε αληίζηνηρεο κεηξήζεηο ζε άιιεο ρψξεο (Seymour et al., 2003; Seymour, 2005b) Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ Δθηφο απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο θαη εθθνξάο ησλ ιέμεσλ, ζεκαληηθά ζηνηρεία γηα ηνλ ηξφπν αιιά θαη ην ρξφλν απφθηεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο πξνθχπηνπλ απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ. Σα θπξηφηεξα ζηνηρεία πνπ θαηαγξάθεθαλ κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο. (α) Ζ πξψηε αθνξά ηελ άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο ιέμεηο (Φάζε 0), γεγνλφο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηα ρακειά πνζνζηά ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ. ζν απμάλνληαη ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ, ηφζν κεηψλνληαη θαη νη αξλήζεηο ησλ καζεηψλ. (β) Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ έξρεηαη λα εληζρχζεη ηελ άπνςε πεξί ηεο αλάπηπμεο ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο είλαη ε εκθάληζε ησλ ιαζψλ ζπιιαβηζκνχ θαηά ηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο). Με ηνλ φξν ιάζε ζπιιαβηζκνχ ελλννχκε ηελ πξνζπάζεηα ζπλδπαζκνχ ησλ ήρσλ ησλ γξακκάησλ γηα ην ζρεκαηηζκφ ζπιιαβψλ. Απηή ε δηαδηθαζία επζχλεηαη θαη γηα ηελ αχμεζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο πνπ ζρνιηάζηεθε ζε πξνεγνχκελν ζεκείν.

236 236 (γ) Αμίδεη επίζεο λα αλαθεξζεί ε απφιπηε ηαχηηζε ησλ ιαζψλ ζπιιαβηζκνχ κε ηε κείσζε ησλ αξλήζεσλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ (νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο) Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο πξνέθπςαλ αξθεηά ζηνηρεία. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 6.10, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ άξλεζεαδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο. Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα ππελζπκίζνπκε φηη θαηά ηε Φάζε 0 θαηαγξάθεθαλ ρακειά πνζνζηά θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, γεγνλφο πνπ εξκελεχεη θαη ηα απμεκέλα πνζνζηά ησλ αξλήζεσλ. Έλα κηθξφ κέξνο ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ αθνξνχζε ιάζε κε απνδεθηήο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο, φπνπ νη καζεηέο πξφθεξαλ κφλν ην αξρηθφ θψλεκα ηεο παξνπζηαδφκελεο ιέμεο ή έλα κέξνο ηεο θσλνινγηθήο ηεο ηαπηφηεηαο.

237 Πίλαθαο Καηεγνξηνπνίεζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο) 237

238 238 πσο άιισζηε θαίλεηαη θαη ζηνπο πίλαθεο απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ αμηνιφγεζεο [x 2 =781,16; df=24; p<,001; ф = 1,01; Cramér s V =,58], αιιά θαη κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο. Πην αλαιπηηθά, γηα ηε Φάζε 0 ε αλάιπζε έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αξλήζεσλ θαη ησλ ιαζψλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ παξαγσγή κέξνπο ηεο ιέμεο (εθθνξά ησλ αξρηθψλ θσλεκάησλ) [x 2 =241,94; df=1; p<,001]. Μία ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε πξνέθπςε θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 (Ννέκβξηνο), φπνπ νη αξλήζεηο ησλ καζεηψλ λα δψζνπλ πξνθνξηθέο απαληήζεηο γηα ηα νπηηθά εξεζίζκαηα κεηψλνληαη θαηά ην ήκηζπ. Οη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (Φάζε 1) ήηαλ επίζεο ζεκαληηθή [x 2 =599,23; df=8; p<,001]. Δπίζεο εληππσζηαθή ζπζρέηηζε παξνπζηάδεη ε εκθάληζε ησλ ιαζψλ αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο. πσο θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί, ππάξρεη εθπιεθηηθή επηθάιπςε ησλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο Φάζεηο 0 θαη 1. Ζ ίδηα εηθφλα επαλαιακβάλεηαη ζηηο Φάζεηο 2 [x 2 =54; df=3; p<,001] θαη 3 [x 2 =16,33; df=3; p<,005] Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 άξλεζε αιθαβεηηθή αλάγλσζε Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ) Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο Φάζεηο 0 θαη 1 αλαιχζεθαλ κε ηε ρξήζε ηνπ ηεζη McNemar, ην νπνίν καο επηηξέπεη ηε ζπζρέηηζε

239 239 πνηνηηθψλ δηρνηνκηθψλ κεηαβιεηψλ. Πην αλαιπηηθά, ε παξαηήξεζε ησλ κεηαβιεηψλ εκθαλίδνπλ θαηά δεχγε αληηζηνηρία θαη επνκέλσο είλαη επηβεβιεκέλε ε ρξήζε ηνπ x 2 θαηά δεχγε κε έλα βαζκφ ειεπζεξίαο. Ζ αλάιπζε έδεημε φηη ν ηχπνο ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ δχν Φάζεσλ αμηνιφγεζεο [x 2 = 128,01; p<,001]. Μία αθφκε θαηεγνξία πνπ ζπγθέληξσζε ζρεηηθά πςειά πνζνζηά αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξά ηηο θαηεγνξίεο ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ, φπνπ πξνέθππηαλ είηε ιέμεηο είηε ςεπδνιέμεηο. Σα ζηνηρεία γηα ηα ζπγθεθξηκέλα αλαγλσζηηθά ιάζε δείρλνπλ φηη ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο, έλα κέξνο ησλ καζεηψλ βξίζθεηαη ζε κία κεηαβαηηθή θάζε αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο. Αλ ζπγθξίλνπκε ηα πνζνζηά ζηηο θαηεγνξίεο 31 (ιάζνο ηνληζκνχ απφ ην νπνίν πξνθχπηεη ςεπδνιέμε, π.ρ. καηί αληί κάηη) θαη 21 (ιάζνο ηνληζκνχ απφ ην νπνίν πξνθχπηεη ιέμε, π.ρ. θηκά αληί θύκα) ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2 ζα δηαπηζηψζνπκε ηε κεγάιε κείσζε ησλ πνζνζηψλ γηα ηελ θαηεγνξία 31 θαη ηελ κεγάιε αχμεζε ησλ ιαζψλ ζηελ θαηεγνξία 21. Ζ εηθφλα απηή (Γξάθεκα, 6.25), παξφηη θαίλεηαη αληηθαηηθή, παξνπζηάδεη εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ. Θεσξνχκε φηη ε κείσζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ηεο θαηεγνξίαο 31 (π.ρ. καηί αληί κάηη) ππνδειψλεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα αμηνπνηνχλ ιεπηνκεξείο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ παξαγσγή θσλνινγηθά πεξηζζφηεξσλ απνδεθηψλ θσλνινγηθψλ ηαπηνηήησλ γηα ηηο παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο. Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο Φάζεηο 1 θαη 2 αλαιχζεθαλ κε ηε ρξήζε ηνπ ηεζη McNemar. Ζ αλάιπζε έδεημε φηη ν ηχπνο ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ δχν Φάζεσλ αμηνιφγεζεο, x 2 = 36,03; p<,001. Σαπηφρξνλα ππνζέηνπκε φηη απμάλεηαη θαη ν αξηζκφο ησλ θσλνινγηθψλ νπηηθψλ θαηαγξαθψλ ηνπ ιεμηινγίνπ ησλ καζεηψλ (Φάζε 2), αθνχ εκθαλίδεηαη κηα ζεκαληηθή αχμεζε

240 χλνιν ιαζψλ Σύλνιν ιαζώλ 240 ζηα πνζνζηά ηεο θαηεγνξίαο 21. Παξάγνληαη δειαδή απνδεθηέο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηηο παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο, νη νπνίεο σζηφζν αθνξνχλ άιιεο ιέμεηο (π.ρ. πάξα αληί παξά). πσο θαίλεηαη θαη απφ ην Γξάθεκα 6.25, ην δηάζηεκα κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 ίζσο απνηειεί ην ρξνληθφ ζεκείν κε ην κεγαιχηεξν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ. Ζ παξαηεξνχκελε κεηαβνιή ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ππνγξακκίδεη απηήλ αθξηβψο ηελ αλαπηπμηαθή δηαθνξνπνίεζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο. 80 Αλάγλσζε θαλνληθώλ ιέμεσλ 18 Αλάγλσζε θαλνληθώλ ιέμεσλ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 ιέμε - ιάζνο ηνληζκνύ (21) ςεπδνιέμε - ιάζνο ηνληζκνύ (31) άιιε ιέμε (2) ςεπδνιέμε (3) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ Πξνο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ ειαρηζηνπνηνχληαη. Παξφκνηα εηθφλα παξνπζηάδνπλ θαη νη κεηαβνιέο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ησλ θαηεγνξηψλ 2 (π.ρ. γάια αληί γάηα) θαη 3 (π.ρ. βάδη αληί βόδη). Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο Φάζεηο 1 θαη 2 αλαιχζεθαλ κε ηε ρξήζε ηνπ ηεζη McNemar. Ζ αλάιπζε έδεημε φηη ν ηχπνο ησλ ιαζψλ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ δχν Φάζεσλ αμηνιφγεζεο, x 2 = -3; p<,005. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί ζην ζεκείν απηφ φηη νη θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηελ παξαγσγή θσλνινγηθήο απάληεζεο δηαθνξεηηθήο απφ ηελ παξνπζηαδφκελε (ιάζε ηχπνπ 2= άιιε

241 % % 241 ιέμε θαη 21=ιάζνο ηνληζκνχ-άιιε ιέμε) θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2, αλαδεηθλχνπλ θαη ηε κεηαηφπηζε πξνο κία πην νιηθή ζηξαηεγηθή, ε νπνία αμηνπνηεί κεγαιχηεξα γισζζηθά ηκήκαηα. εκαληηθέο πιεξνθνξίεο πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ Βαζκνχ Δγγχηεηαο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο θαηεγνξίεο 2 θαη 3. πσο θαίλεηαη θαη απφ ην Γξάθεκα 6.26, θαηά ηε Φάζε 1 παξαηεξείηαη κεγάιε αχμεζε ζηα πνζνζηά εγγχηεηαο >50%. Σν ζηνηρείν απηφ ζπλδέεηαη κε ηε βειηίσζε ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο ησλ καζεηψλ θαη θπζηθά κε ηε ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο γισζζηθήο κνλάδαο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ, πνπ κάιινλ εκπεδψλεηαη ζηε Φάζε 2. Γη απηφ ην ιφγν θαη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2 ζηελ θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ 3 εκθαλίδεηαη ε εηθφλα ηεο αχμεζεο ησλ πνζνζηψλ εγγχηεηαο <50%. Αθνξά πεξηπηψζεηο φπνπ νξηζκέλνη καζεηέο απνθσδηθνπνηνχλ ιαλζαζκέλα νιφθιεξεο ζπιιαβέο θαη φρη κεκνλσκέλα θσλήκαηα (θαπέιν αληί θαξάβη). Φπζηθά ν αξηζκφο ησλ ιαζψλ per se παξνπζηάδεη ζεκαληηθή κείσζε ζηε Φάζε Καηεγνξία αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ 2 Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε Καηεγνξία αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ 3 Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο

242 Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ (νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο) Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πξνέθπςαλ αξθεηά ελδηαθέξνληα ζηνηρεία. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 6.11, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο. Παξφκνηα εηθφλα εκθαλίδεηαη θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1. Σν ζπλνιηθφ πιήζνο ησλ αξλήζεσλ παξακέλεη ζηα ίδηα επίπεδα, ελψ νη αξλήζεηο κεδελίδνληαη ζηε Φάζε 2. πγθξηηηθά κε φζα αλαιχζεθαλ ζηελ αμηνιφγεζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ, ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο παξαηεξείηαη κία δηαθνξά Φάζεο ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο. Σα αλαγλσζηηθά ιάζε, πνπ αθνξνχζαλ ηελ θαηεγνξία ηεο άξλεζεο ησλ καζεηψλ λα παξάγνπλ θσλνινγηθή απάληεζε ζην παξνπζηαδφκελν γισζζηθφ εξέζηζκα, εκθαλίδνπλ πςειή ζπρλφηεηα θαηαγξαθψλ ζηηο δχν πξψηεο θάζεηο ηεο κειέηεο. Θα πξέπεη σζηφζν λα αλαθεξζεί φηη ηα απνηειέζκαηα ήηαλ αλακελφκελα θαζψο απφ ην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα δελ πξνβιέπεηαη ε δηδαζθαιία ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ (π.ρ. αη, εη) ζε απηφ ην ρξνληθφ ζεκείν. Ζ δηδαζθαιία ησλ ζπγθεθξηκέλσλ γξαθεκάησλ μεθηλά πεξίπνπ ζηα ηέιε Ννεκβξίνπ.

243 Πίλαθαο Καηεγνξηνπνίεζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο) 243

244 χλνιν ιαζψλ 244 ην Γξάθεκα 6.27 παξαηεξνχκε θαη ηελ εκθάληζε ηξηψλ λέσλ θαηεγνξηψλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1. Καη νη ηξεηο απηέο θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ παξέρνπλ ζηνηρεία εληζρπηηθά ηεο ππφζεζεο πεξί αλάπηπμεο ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ζηε ζπγθεθξηκέλε Φάζε. Οη θαηεγνξίεο αιθαβεηηθή αλάγλσζε (π.ρ. γ-π-λ- αληί γπλαίθα) θαη ηζηνξηθή νξζνγξαθία (π.ρ. ιατκόο αληί ιαηκόο) νπζηαζηηθά ζεκαηνδνηνχλ ηελ πξνζπάζεηα ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, πξνζπάζεηα πνπ γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο ιέμεηο νδεγεί ζε αλαγλσζηηθά ιάζε. Αμίδεη δε λα ζεκεηψζνπκε φηη απηέο νη δχν θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθή νκνηνγέλεηα ζηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ζηε Φάζε Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 άξλεζε αιθαβεηηθή αλάγλσζε ηζηνξηθή νξζνγξαθία ζπιιαβηθή αλάγλσζε Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (αλάγλσζε νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ) Απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζπζρέηηζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο (Crosstabs) πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ αμηνιφγεζεο, x 2 =2144,97; df=30; p<,001; ф =,98; Cramér s V =,57. Δπίζεο, ζεκαληηθέο δηαθνξέο πξνθχπηνπλ θαη κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηε Φάζε 0 ε αλάιπζε έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ

245 245 [x 2 =1554,61; df=3; p<,001]. Δπίζεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ πξνέθπςαλ ζηε Φάζε 1 [x 2 =2795,1; df=10; p<,001], φπσο θαη ζηε Φάζε 2 [x 2 =193,34; df=7; p<,001], ελψ ηέινο δελ πξνέθπςαλ ζεκαληηθέο ζηε Φάζε 3 [x 2 =5,41; df=3; p>,05]. Σα ιάζε ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο (π.ρ. γπ-λα αληί γπλαίθα), ηα νπνία είλαη ζαθψο απμεκέλα ζε ζρέζε κε ηελ αμηνιφγεζε ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ, δείρλνπλ θαηά έλα κέξνο θαη ηε ζηξαηεγηθή πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο γηα ηελ αλάγλσζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ. Με άιια ιφγηα, ε δπζθνιία απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ απηψλ νδεγεί ζηελ ρξνληθή απφζηαζε κεηαμχ ηεο εθθνξάο ησλ ζπιιαβψλ πνπ ηηο απαξηίδνπλ. Θεσξνχκε φηη ν ρξφλνο απηφο ζα πξέπεη λα αθηεξψλεηαη ζηελ πξνζπάζεηα ηαηξηάζκαηνο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο κέξνπο ηεο ιέμεο κε αληίζηνηρεο θαηαγξαθέο ζηε ιεμηθή κλήκε. Σα ζηνηρεία απηά πξνθαλψο θαη δείρλνπλ φηη νξηζκέλνη απφ ηνπο καζεηέο ηνπ δείγκαηνο βξίζθνληαη ζε έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο, ην νπνίν ζα νινθιεξσζεί ζηε Φάζε 2, φπνπ θαη ππάξρνπλ ζαθείο ελδείμεηο πεξί αμηνπνίεζεο ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο αλαγλσζηηθήο κνλάδαο. Ζ πεξίπησζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχζε ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ ζπγθέληξσζε ζρεηηθά πςειά πνζνζηά θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αμηνιφγεζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Ζ εηθφλα εδψ είλαη σζηφζν δηαθνξεηηθή. Σν πιήζνο ησλ ιαζψλ θαη ζηηο δχν θαηεγνξίεο έρεη απμεηηθέο ηάζεηο, νη νπνίεο θνξπθψλνληαη ζηε Φάζε 2, φπνπ παξαηεξείηαη θαη κεγάιε αχμεζε ησλ πνζνζηψλ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. ε αληίζεζε κε φηη θαηαγξάθεθε ζηηο νκαιέο ιέμεηο, εδψ δελ πξνθχπηνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ (ιέμεηο ή ςεπδνιέμεηο). Ζ χπαξμε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζηνηρεηνζεηεί παξάγνληα αλαγλσζηηθήο δπζθνιίαο, ν νπνίνο ππνρσξεί ζηε Φάζε 3, ρσξίο σζηφζν λα κεδελίδεηαη.

246 χλνιν ιαζψλ χλνιν ιαζψλ 246 Καη ελψ ε αλάπηπμε ηνπ ιεμηθνχ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαίλεηαη φηη θαζπζηεξεί ρξνληθά ζε ζρέζε κε ηηο θαλνληθέο ιέμεηο (θαηά κία Φάζε πεξίπνπ), πξνο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ε ηάζε απηή ηείλεη λα ηζνξξνπεί. Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δχν θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχζαλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ γηα ηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο θαη ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο (αμηνιφγεζε Φάζεο 3) αλαιχζεθαλ κε ηε ρξήζε ηνπ ηεζη McNemar. Ζ αλάιπζε δελ θαηέγξαςε δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ ιαζψλ ηνληζκνχ αλάκεζα ζηηο θαλνληθέο θαη ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 (p>,05). Αλάγλσζε νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Αλάγλσζε νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 0 Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 ιέμε - ιάζνο ηνληζκνύ (21) ςεπδνιέμε - ιάζνο ηνληζκνύ (31) άιιε ιέμε (2) ςεπδνιέμε (3) Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ Σα δεδνκέλα ηεο κειέηεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε αλάγλσζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αθνινπζεί ην κνληέιν αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο κε κία ρξνληθή θαζπζηέξεζε (δηαθνξά Φάζεο). Δπίζεο, λα ζεκεηψζνπκε φηη έλα κηθξφ κέξνο ησλ καζεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηε κειέηε απηή θαίλεηαη φηη δελ νινθιεξψλεη ηελ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ. εκαληηθέο πιεξνθνξίεο πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ Βαζκνχ Δγγχηεηαο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο θαηεγνξίεο 2 θαη 3. πσο θαίλεηαη θαη απφ ην Γξάθεκα 6.29 θαηά

247 % % 247 ηε Φάζε 1 παξαηεξείηαη κεγάιε αχμεζε ζηα πνζνζηά εγγχηεηαο >50%. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2 ηα πνζνζηά ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο εκθαλίδνληαη κνηξαζκέλα, ελψ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 ε εηθφλα μεθαζαξίδεη. Αληίζηνηρεο παξαηεξήζεηο γίλνληαη θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ηεο θαηεγνξίαο 3. πσο αλαθέξακε θαη ζε πξνεγνχκελε ζεκείν, απηφ πνπ νπζηαζηηθά θαηαδεηθλχνπλ ηα δεδνκέλα ηεο κειέηεο είλαη φηη ελψ ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αθνινπζεί ηα ίδηα αλαπηπμηαθά πξφηππα, ηφζν γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο φζν θαη γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο, ππάξρεη κηα ζαθήο επίδξαζε ηεο ρξνληθήο ζηηγκήο ηεο αμηνιφγεζεο Καηεγνξία αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ 2 Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε Καηεγνξία αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ 3 Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ (κνλνζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο (Πίλαθαο 6.12) πξνθύπηεη όηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ςεπδνιέμεηο.

248 Πίλαθαο Καηεγνξηνπνίεζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (κνλνζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο) 248

249 χλνιν ιαζψλ 249 Καηά ηε Φάζε 1 εκθαλίδεηαη κηα ζεκαληηθή κείσζε ησλ αξλήζεσλ, ε νπνία θηάλεη ην 50% πεξίπνπ, ελψ ηαπηφρξνλα απμάλνληαη ζεκαληηθά ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζπάζεηα ζχλζεζεο ησλ κεκνλσκέλσλ θσλεκάησλ ησλ ςεπδνιέμεσλ γηα ηε ζπγθξφηεζε ηεο πιήξνπο θσλνινγηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο (Γξάθεκα 6.30). Σα ιάζε αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο κεηψλνληαη ζεκαληηθά θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2, ελψ ζηε Φάζε 3 κεδελίδνληαη Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 άξλεζε αιθαβεηηθή αλάγλσζε άιιν ιάζνο Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ) Δλδηαθέξνλ έρνπλ ηα ιάζε πνπ θαηεγνξηνπνηήζεθαλ σο άιιν ιάζνο. Απηά απμάλνληαη ζεκαληηθά ζηε Φάζε 1, φπνπ έρνπκε πξνθνξηθέο θαηαγξαθέο απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο καζεηέο ηνπ δείγκαηνο θαη ζηαζεξνπνηνχληαη ζηε Φάζε 2. Αθνξνχλ δε, θπξίσο ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ-. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε πνηνηηθή αλάιπζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ, φπσο απηή απνηππψλεηαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί (Γξάθεκα 6.31). Σν πιήζνο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ per se κεηψλεηαη ζεκαληηθά κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, σζηφζν θαίλεηαη φηη θπξίσο ιφγσ ηεο πξνζπάζεηαο ησλ καζεηψλ λα απαληήζνπλ γξήγνξα πξνθχπηνπλ ιάζε πνπ αθνξνχλ ζε κεγάιν κέξνο ηελ αληηκεηάζεζε γξακκάησλ. Πην

250 250 επηξξεπείο ζε ηέηνηνπ είδνπο ιάζε θαίλεηαη νη ςεπδνιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή Φ- (π.ρ. «πη» αληί «ηπ»). Απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζπζρέηηζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο (Crosstabs) πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ αμηνιφγεζεο, x 2 =209,72; df=12; p<,001; ф =,75; Cramér s V=,43. εκαληηθέο δηαθνξέο πξνθχπηνπλ θαη κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηε Φάζε 0 ε αλάιπζε έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ [x 2 =714,36; df=3; p<,001], φπσο θαη γηα ηηο Φάζεηο 1 [x 2 =115,72; df=3; p<,001] θαη 2 [x 2 =174,47; df=3; p<,001]. Σέινο, γηα ηε Φάζε 3 δελ πξνέθπςαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αθνχ αλαγλσζηηθά ιάζε θαηαγξάθεθαλ ζε κία κφλν θαηεγνξία. Σέινο, ζα πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ θαη ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ θαηαγξάθεηαη παξφκνηα εηθφλα (Γξάθεκα 6.31). Γξάθεκα πγθξηηηθή παξνπζίαζε ζηηο ζπρλφηεηεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζε ιέμεηο θαη ςεπδνιέμεηο αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο

251 % 251 Γχν ζηνηρεία πνπ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε είλαη φηη ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηελ ζσζηή απνθσδηθνπνίεζε κφλν ηνπ αξρηθνχ ζπκθψλνπ θαη ηα ιάζε Βαζκνχ Δγγχηεηαο <50% κεηψλνληαη ζεκαληηθά ζηε Φάζε 1, ελψ κεδελίδνληαη νπζηαζηηθά ζηε Φάζε 2 (Γξάθεκα 6.32) Καηηγοπία αναγνωζηικών λαθών 5 (άλλο λάθορ) Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 αξρηθό αξρηθό θαη ηειηθό εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο Ζ κε παξακεηξηθή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (Kruskal-Wallis) κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Φάζε Αμηνιόγεζεο δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ ιαζψλ κε πνζνζηφ εγγχηεηαο >50% γηα ηηο Φάζεο 1, 2 θαη 3 [x 2 =,44; df= 2; p>,05] Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ (δηζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο) Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο (Πίλαθαο 6.13) πξνέθπςε φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ςεπδνιέμεηο.

252 Πίλαθαο Καηεγνξηνπνίεζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ ζηηο 4 θάζεηο ηεο κειέηεο (δηζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο) 252

253 χλνιν ιαζψλ 253 πσο θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί, ε εηθφλα παξνπζηάδεη πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηελ αμηνιφγεζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Καηά ηε Φάζε 1 νη αξλήζεηο ησλ καζεηψλ δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε, έρνπκε σζηφζν ηελ εκθάληζε άιισλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ. Σα ιάζε ηεο θαηεγνξίαο αιθαβεηηθή αλάγλσζε παξνπζηάδνπλ κηα ζηαζεξνπνηεηηθή ηάζε κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 1 θαη 2, ζηνηρείν πνπ δείρλεη ηελ πξνζπάζεηα νξηζκέλσλ καζεηψλ λα θαηαθηήζνπλ ην ζηάδην ηεο ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο. Δληζρπηηθά δεδνκέλα γηα ηελ πξναλαθεξζείζα άπνςε πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ εηθφλα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα ιάζε ηνληζκνχ Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 άξλεζε αιθαβεηηθή αλάγλσζε άιιν ιάζνο ηνληζκόο Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη θάζε αμηνιφγεζεο (αλάγλσζε δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ) Δλδηαθέξνλ έρνπλ ηα ιάζε πνπ θαηεγνξηνπνηήζεθαλ σο άιιν ιάζνο. Απηά απμάλνληαη ζηαδηαθά έσο ηε Φάζε 2, γηα λα παξνπζηάζνπλ κείσζε ζηε Φάζε 3. Απφ ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί πξνθχπηεη φηη νη καζεηέο γξήγνξα κπνξνχλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ κεγαιχηεξα ηνπ ελφο γξαθεκηθά ζχλνια (θαηεγνξία αξρηθφ ). Σα πεξηζζφηεξα ιάζε κε Βαζκφ Δγγχηεηαο >50% πξνθχπηνπλ απφ ηε ιαλζαζκέλε εθθνξά ελφο κφλν γξάκκαηνο ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ςεπδνιέμεο (Γξάθεκα 6.34).

254 % 254 Καηηγοπία αναγνωζηικών λαθών Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 αξρηθό εγγύηεηα >50% εγγύηεηα <50% Γξάθεκα Πνζνζηφ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ κε βάζε ην βαζκφ εγγχηεηαο ζηηο 4 θάζεηο ηεο Σύλνςε Ζ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ησλ καζεηψλ εληζρχεη ηα απνηειέζκαηα ησλ αλαιχζεσλ πνπ πξνεγήζεθαλ. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ απφθηεζε ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο είλαη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ, κεηαβιεηή πνπ ζε κεγάιν βαζκφ πξνσζεί ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε (De Abreu & Cardoso-Martins, 1998). Οη καζεηέο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 παξνπζίαζαλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο ζηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ, κε εμαίξεζε εθείλνπο πνπ ήδε γλψξηδαλ ηα πεξηζζφηεξα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ιαζψλ αθνξνχζε ηελ άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα παξάγνπλ νπνηαδήπνηε θσλνινγηθή απάληεζε, ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ άπνςε πεξί κε ελεξγνπνίεζεο ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ ππνινίπσλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ, απηά αθνξνχζαλ θπξίσο ηελ αλαγλψξηζε ηνπ αξρηθνχ γξάκκαηνο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ, φπσο θάλεθε απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο ησλ ιαζψλ. Σα πνζνζηά αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ, γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ παξήρζεζαλ θσλνινγηθέο

255 255 απαληήζεηο, θπκαίλνληαη ραξαθηεξηζηηθά ζηα ίδηα επίπεδα γηα φιεο ηηο θαηεγνξίεο εξεζηζκάησλ (νξζνγξαθηθά νκαιέο θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαζψο θαη ςεπδνιέμεηο), ζηνηρείν πνπ αλαδεηθλχεη ηελ θνηλή ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζείηαη ζηε Φάζε απηή. Πην απηά σζηφζν επηρεηξήκαηα πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ ιαζψλ ηεο Φάζεο 1, ρξνληθφ ζεκείν φπνπ θαη, φπσο θαίλεηαη απφ ηα απνηειέζκαηα, αξρίδεη λα ελεξγνπνηείηαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία. Σα πνζνζηά ησλ αξλήζεσλ κεηψλνληαη θαηά πεξίπνπ 50% γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο θαη ζηε ζέζε ηνπο θαηαγξάθνληαη ιάζε αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο (πξνζπάζεηα απνζπαζκαηηθήο ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ). Ζ επηθάιπςε κάιηζηα είλαη απφιπηε. Παξφκνηα ζηνηρεία θαηαγξάθνληαη θαη ζηελ αλάγλσζε ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ. ηελ πεξίπησζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, παξφηη ζεκεηψλεηαη ζεκαληηθή κείσζε ησλ αξλήζεσλ, ε αδπλακία ησλ παηδηψλ λα παξάγνπλ ηηο δεηνχκελεο ιέμεηο παξακέλεη ε θχξηα θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ. Σν ζεκαληηθφ είλαη φηη ηα ιάζε πνπ πξνθχπηνπλ παξνπζηάδνπλ πςειφ βαζκφ εγγχηεηαο θαη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην ζεκείν ηεο νξζνγξαθηθήο εμαηξεζηκφηεηαο, ην ζεκείν δειαδή φπνπ ε ιέμε εθηξέπεηαη ηεο νκαιήο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (Kwantes & Mewhort, 1999). Σν ζηνηρείν απηφ απνδπλακψλεη ηελ απνδνρή ηεο ππφζεζεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο δηαβάδνπλ αιθαβεηηθά κέρξη ην ζεκείν πνπ ε δηαζέζηκε ζηξαηεγηθή δελ είλαη πιένλ ηθαλή λα ηνπο νδεγήζεη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο ιέμεο. Ζ πνηνηηθή αλάιπζε ηεο αχμεζε ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο ησλ ιαζψλ δείρλεη θαη ηε βειηίσζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα απνθσδηθνπνηνχλ κεγαιχηεξα γξαθεκηθά ζχλνια, ηθαλφηεηα πνπ γεληθεχεηαη ζηελ επφκελε Φάζε (Φάζε 2), φπνπ ε ζπιιαβή πιένλ ρξεζηκνπνηείηαη σο βαζηθή γισζζηθή κνλάδα απνθσδηθνπνίεζεο. ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 θαίλεηαη φηη έλα κέξνο ησλ καζεηψλ, εθείλν πνπ έρεη απνθηήζεη θάπνηα ζρεηηθή γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο, βξίζθεηαη ζε έλα κεηαβαηηθφ

256 256 ζηάδην κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Σα ζηνηρεία πνπ εληζρχνπλ ηελ άπνςε απηή πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ. Σα ιάζε ηνληζκνχ, απφ ηα νπνία παξάγνληαη θσλνινγηθά απνδεθηέο απαληήζεηο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή αχμεζε ζηε Φάζε απηή, ελψ ηαπηφρξνλα κεηψλνληαη νη θσλνινγηθά κε απνδεθηέο απαληήζεηο. Απφ ηε ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο θαη ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαίλεηαη φηη ε ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ έπεηαη κε δηαθνξά πεξίπνπ κίαο Φάζεο (2 πεξίπνπ κήλεο). Δίλαη πξνθαλέο φηη ηα απνηειέζκαηα απηά εξκελεχνληαη αλ ιάβνπκε ππφςε φηη ε κάζεζε ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ αθνινπζεί ρξνληθά ηε δηδαζθαιία ησλ απιψλ γξαθεκηθψλ-θσλεκηθψλ αληηζηνηρηψλ. ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2 ηα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ αθνξνχλ ηηο θαηεγνξίεο αιθαβεηηθή αλάγλσζε θαη άξλεζε νπζηαζηηθά κεδελίδνληαη, ελψ εκθαλίδνληαη ιάζε ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο (πξνζπάζεηα ζπιιαβηθήο ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ). Δληζρπηηθφ ηεο άπνςεο γηα ηε ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο γισζζηθήο κνλάδαο απνθσδηθνπνίεζεο, απνηειεί θαη ην γεγνλφο φηη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε αθνξνχλ θπξίσο ιάζε ζηα θαηαιεθηηθά ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ ή ιάζε ηνληζκνχ (Klicpera, 1989). Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο σζηφζν ηα πνζνζηά ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο παξνπζηάδνπλ κηα πνιχ ζεκαληηθή αχμεζε. Δπηπιένλ, ε αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο εληζρχεη ηελ πξνεγνχκελε άπνςε. Φαίλεηαη φηη ζηε Φάζε 2 νη αξλήζεηο κεδελίδνληαη ιφγσ ηεο αμηνπνίεζεο ηεο ζπιιαβηθήο γλψζεο θαη ηα ιάζε πεξηνξίδνληαη ζηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ θαη ζηα θαηαιεθηηθά θσλήκαηα ησλ ςεπδνιέμεσλ. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπλδένληαη άκεζα θαη κε ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο θαη εθθνξάο πνπ ζρνιηάζζεθαλ ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα. Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ καζεηψλ ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηεί κηα ζπιιαβηθή ζηξαηεγηθή απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ.

257 Αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο Αλάπηπμε επηγισζζηθνύ επηπέδνπ χκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο θσλνινγηθήο αλάπηπμεο νη ζπιιαβέο είλαη παγθνζκίσο νη εκθαλέζηεξνη ήρνη γηα ηα κηθξά παηδηά. Ζ ζπιιαβηθή επίγλσζε ζεσξείηαη φηη αλαπηχζζεηαη πξηλ αθφκε απφ ηελ επίζεκε δηδαζθαιία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη πξηλ ηε θσλεκηθή επίγλσζε, ή ηελ επίγλσζε ησλ ελδνζπιιαβηθψλ κνλάδσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε αλαπηπμηαθή αθνινπζία νλνκάδεηαη σο πξόνδνο από ηηο κεγάιεο-πξνο-ηηο κηθξέο κνλάδεο (large-to-small unit progression) θαη νξηζκέλνη εξεπλεηέο πξνηείλνπλ φηη απεηθνλίδεη κηα αλαδηάξζξσζε ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, νη νπνίεο γίλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απνζπαζκαηηθέο (segmental) θαζψο απμάλεηαη ην ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ (Metsala, 1999b). Απηή ε αλαδηάξζξσζε είλαη ην απνηέιεζκα ηεο απμαλφκελεο «πίεζεο» γηα ηε δηάθξηζε κεηαμχ θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ ζην ιεμηθφ. Ζ ζεσξεηηθή άπνςε πνπ πξναλαθέξζεθε πεγάδεη απφ πεηξακαηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο φπσο ην ηεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same-different matching task), πεηξακαηηθή δηαδηθαζία ε νπνία αθνινπζήζεθε θαη ζηελ παξνχζα κειέηε. Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ έγηλε ζε δχν ρξνληθέο ζηηγκέο. Ζ πξψηε έιαβε ρψξα θαηά ηε Φάζε 0, πξηλ αθφκε αξρίζεη ε επίζεκε δηδαζθαιία ησλ γξακκάησλ, ελψ ε δεχηεξε ζηε Φάζε 3, πξνο ην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. Ο ρξφλνο πνπ επειέγε πξνθεηκέλνπ λα αμηνινγεζεί ην επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ καζεηψλ θαηά ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ Α ηάμε αιιά θαη ε επίδξαζε ηεο επίζεκεο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο, φπσο απηή απνθξπζηαιιψλεηαη ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. ηνλ Πίλαθα 6.14, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο θαηά ηε Φάζε 0 ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο. πσο θαίλεηαη, νη καζεηέο επηηπγράλνπλ πνιχ πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο φηαλ ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Υαξαθηεξηζηηθά

258 258 αλαθέξνπκε φηη ν κέζνο φξνο γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- ήηαλ x = 69%, ελψ γηα ηε δνκή -Φ ν κέζνο φξνο ήηαλ x = 56,67%. Αληίζηνηρα, ηα πνζνζηά ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία ήηαλ 31% θαη 43,33%. Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0_ζηε ζπιιαβή) Σσζηέο Λαλζαζκέλεο Γνκή ζπιιαβήο % απαληήζεηο απαληήζεηο Σ-Φ-Σ % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα , ,33 Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα 31 10, ,67 Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πξνθχπηεη φηη ν εληνπηζκφο ησλ ιέμεσλ πνπ κνηξάδνληαη ηελ ίδηα αξρηθή ζπιιαβή ήηαλ γηα ηνπο καζεηέο κηα δπζθνιφηεξε δνθηκαζία. Σα επίπεδα επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ παξνπζηάδνπλ ζαθψο κεγαιχηεξε πνζνζηηαία δηαθνξά κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ. Σν πνζνζηφ γηα ηε δνκή - Φ- ήηαλ 69%, ελψ γηα ηε δνκή -Φ ήηαλ 56,67%. Δληζρπηηθά ζηνηρεία, γηα ην βαζκφ δπζθνιίαο αλάκεζα ζηηο ζπιιαβηθέο δνκέο, πξνθχπηνπλ θαη απφ ηα πνζνζηά ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ. Καη εδψ ε δνκή -Φ- θαίλεηαη λα ππεξέρεη κε κέζν φξν 31% έλαληη 43,33 ηεο δνκήο -Φ. Απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα θαίλεηαη λα αλαδχνληαη δχν θχξηα ραξαθηεξηζηηθά. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηε ζπγθξηηηθά κεγαιχηεξε δπζθνιία εληνπηζκνχ ησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ, έλαληη ησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ δεπγψλ. Σν δεχηεξν ζηνηρείν αθνξά ηελ επίδξαζε ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 πξνέθπςε φηη ην κήθνο ηεο ζπιιαβήο

259 259 (αξηζκφο θσλεκάησλ) επεξεάδεη ηελ αλαγλψξηζε ηφζν ησλ θσλνινγηθά φκνησλ, φζν θαη ησλ θσλνινγηθά αλφκνησλ ιέμεσλ. Ο Πίλαθαο 6.15 παξνπζηάδεη ηα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο θαηά ηε Φάζε 0 ζην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (rime). Οη καζεηέο θαη ζε απηή ηε δξαζηεξηφηεηα επηηπγράλνπλ ρακειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο φηαλ ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ δελ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Μάιηζηα είλαη αμηνζεκείσηε ε πιήξεο ηαχηηζε ησλ πνζνζηψλ γηα ηελ θαηεγνξία απηή ηφζν ησλ ιέμεσλ κε δνκή -Φ-, φζν θαη εθείλσλ κε δνκή -Φ. Ο κέζνο φξνο θαη γηα ηηο δχν ζπιιαβηθέο δνκέο (-Φ- θαη -Φ) ήηαλ x = 17%, ελψ ηα πνζνζηά ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία ήηαλ 83% (-Φ- θαη -Φ). Γηα ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα ππάξρεη κηα ζαθήο ππεξνρή ηεο δνκήο -Φ- ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο (31% έλαληη 20,33% ηεο δνκήο -Φ). Σν ίδην κνηίβν πξνθχπηεη θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ. Οη καζεηέο ππέπεζαλ ζε πεξηζζφηεξα ιάζε ηελ αλαγλψξηζε ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο γηα ηε δνκή -Φ (79,67% έλαληη 69% γηα ηε δνκή -Φ-). Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0_ζην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο) Γνκή ζπιιαβήο Σ-Φ-Σ Σσζηέο απαληήζεηο % Λαλζαζκέλεο απαληήζεηο % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα 61 20, ,67 Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα

260 260 Γηαπηζηψλεηαη φηη ε αλαγλψξηζε ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ζην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ είλαη κηα ζπγθξηηηθά δπζθνιφηεξε δνθηκαζία απφ εθείλε ηνπ επηπέδνπ ησλ ζπιιαβψλ. Σα πνζνζηά ησλ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη θαηά πνιχ ρακειφηεξα απφ φζα πεξηγξάθεθαλ γηα ην ζπιιαβηθφ επίπεδν, ελψ αληίζεηα νη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο είλαη ζαθψο πεξηζζφηεξεο γηα ην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ. Έλα αθφκε ζηνηρείν αθνξά ηελ θαιχηεξε επίδνζε ζηα δεχγε πνπ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα. πσο ζπλέβε θαη ζηελ αλάιπζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο, έηζη θαη εδψ ε ζπιιαβηθή δνκή γηα ηε ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία δελ έρεη θακία επίδξαζε. Ο παξάγνληαο ζπιιαβηθή δνκή θαίλεηαη ηζρπξφο κφλν ζηα δεχγε πνπ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα, φπνπ θαη ππάξρεη ζαθήο ππεξνρή ηνπ αξηζκνχ ησλ θσλεκάησλ. ηνλ Πίλαθα 6.16 εκθαλίδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο θαηά ηε Φάζε 0 ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο. Οη καζεηέο θαη ζε απηή ηε δξαζηεξηφηεηα επηηπγράλνπλ ρακειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο φηαλ ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ δελ παξνπζηάδνπλ θακία θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Βέβαηα νη παξαηεξνχκελεο πνζνζηηαίεο δηαθνξέο είλαη πεξηνξηζκέλεο, ζπγθξηηηθά κε φηη δηαπηζηψζεθε ζηα πξνεγνχκελα επίπεδα αλάιπζεο. Ο κέζνο φξνο θαη γηα ηε δνκή -Φ- ήηαλ 11% θαη γηα ηε δνκή -Φ 14,67%. Σα πνζνζηά ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία ήηαλ 89% θαη 85,33% αληίζηνηρα. Παξφκνηα κηθξέο πνζνζηηαίεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ παξαηεξνχληαη θαη ζηα δεχγε ησλ ιέμεσλ κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Ζ ζπιιαβηθή δνκή -Φ- ππεξέρεη έλαληη ηεο δνκήο -Φ (48% θαη 43,33% αληίζηνηρα). Ίδηα εηθφλα δηαγξάθεηαη θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ. Σν πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ γηα ηε δνκή -Φ- ήηαλ 52%, ελψ γηα ηε δνκή -Φ 56,67%. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο ε ηζρχο ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο κάιινλ απνδπλακψλεηαη, παξά ην γεγνλφο φηη θαη εδψ πθίζηαληαη δηαθνξέο.

261 261 Αληίζεηα, ε δηαθνξέο ζηελ επίδνζε παξέκεηλαλ ζεκαληηθέο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ κε ή ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0_ζην θώλεκα) Σσζηέο Λαλζαζκέλεο Γνκή ζπιιαβήο % απαληήζεηο απαληήζεηο Σ-Φ-Σ % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα , ,67 Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα 44 14, ,33 ην Γξάθεκα 6.35 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same-different matching task) ζηε Φάζε 0. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα: Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (F (2,2388) = 19,78, p<,001; ε 2 =,02) θαη δεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο (F (3,2388) = 102,32, p<,001; ε 2 =,11). Σέινο, νη επηδξάζεηο απηέο ζπλνδεχνληαλ απφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε (F (6,2400) = 19,28, p<,001; ε 2 =,05).

262 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Τεζη απόθαζηρ για ηην ομοιόηηηα ή ηη διαθοπά (Φάζη 0) Φ- αιεζέο -Φ αιεζέο -Φ- ςεπδέο -Φ ςεπδέο ζςλλαβή ηελικό ημήμα ζςλλαβήρ θώνημα Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0) Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα θάζε πιιαβηθή Γνκή -Φ-- αιεζέο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβήο (p<,001), ηνπ θσλήκαηνο (p<,005) θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (p<,05). Γηα ηε πιιαβηθή Γνκή -Φ- αιεζέο ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβήο (p<,001), ηνπ θσλήκαηνο (p<,005) θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (p<,001). Σέινο, γηα ηηο πιιαβηθέο Γνκέο -Φ- θαη -Φςεπδέο δελ εληνπίζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο (p>,05). Σα παξαπάλσ απνηειέζκαηα δείρλνπλ κηα ζαθή ππεξνρή ηεο ζπιιαβήο έλαληη ησλ ππνινίπσλ δνκψλ γηα ηα δεχγε κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα (ζπιιαβή> θψλεκα> ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). ηελ πεξίπησζε ησλ ιέμεσλ ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα ηα δεδνκέλα δηαθέξνπλ. Κακία δνκή δε θαίλεηαη λα ππεξηεξεί ζεκαληηθά έλαληη ηεο άιιεο (ζπιιαβή= θψλεκα= ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). πσο αλαθέξζεθε θαη ζε πξνεγνχκελν ζεκείν, ε αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο πξαγκαηνπνηήζεθε θαη ζην ηέινο ηνπο ζρνιηθνχ έηνπο. πσο

263 263 πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα ε επίδξαζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ήηαλ ζεκαληηθή. ηνλ Πίλαθα 6.17 παξνπζηάδεηαη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο. Σα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο είλαη ζαθψο βειηησκέλα. Πην αλαιπηηθά, ζηελ θαηεγνξία ησλ θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ ε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- θαίλεηαη φηη ππεξέρεη έλαληη ηεο δνκήο -Φ (98% θαη 75,67% αληίζηνηρα). εκαληηθή δηαθνξά εληνπίδεηαη θαη ζηελ αλάιπζε ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ (2% γηα ηε δνκή -Φ- θαη 24,33 γηα ηε δνκή -Φ). Γηα ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα, ηα πνζνζηά επηηπρίαο ήηαλ 4% γηα ηε δνκή -Φ- θαη 2,67% γηα ηε δνκή -Φ. Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3_ζπιιαβή) Σσζηέο Λαλζαζκέλεο Γνκή ζπιιαβήο % απαληήζεηο απαληήζεηο Σ-Φ-Σ % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα , ,33 Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα 8 2, ,33 Ζ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο παξνπζηάδεηαη ζηνλ Πίλαθα Σα πνζνζηά επηηπρίαο είλαη βειηησκέλα ζπγθξηηηθά κε ηε κέηξεζε ηεο Φάζεο 0. Γηα ηα δεχγε κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα νη καζεηέο ζπγθέληξσζαλ πνζνζηφ 55% γηα ηε δνκή -Φ- θαη 45,67% γηα ηε δνκή -Φ (πνζνζηά ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 45% θαη 54,33% αληίζηνηρα). Σν πνζνζηφ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ήηαλ 9% γηα ηε δνκή -Φ- θαη 8% γηα ηε δνκή -Φ.

264 264 Απφ ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ Φάζεσλ 0 θαη 3, γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ησλ ζπιιαβψλ, πξνθχπηνπλ αξθεηά ζηνηρεία. Σν πξψην αθνξά ηε κεγάιε κείσζε ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζηε Φάζε 3, γεγνλφο πνπ ππνγξακκίδεη ηελ νπζηαζηηθή πξνζθνξά ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Έλα δεχηεξν ζηνηρείν είλαη ην γεγνλφο φηη νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ηεο θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο παξακέλνπλ ηζρπξέο, αληίζεηα κε φηη παξαηεξήζεθε ζηελ αλάιπζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ζπιιαβψλ. Σέινο, νη ζπγθξίζεηο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ δείρλνπλ, φπσο θαη ζηε Φάζε 0, κηα ππεξνρή ηεο δνκήο -Φ-. Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3_ζην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο) Γνκή ζπιιαβήο Σ-Φ-Σ Σσζηέο απαληήζεηο % Λαλζαζκέλεο απαληήζεηο % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα , ,33 Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα ηνλ Πίλαθα 6.19 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά αλαγλψξηζεο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηπέδνπ ηνπ θσλήκαηνο ζηε Φάζε 3. Σα δεχγε ησλ ιέμεσλ πνπ δελ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα αλαγλσξίδνληαη κε κεγαιχηεξε δπζθνιία απφ ηα δεχγε κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Γηα ηε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ήηαλ 4%, ελψ γηα ηε δνκή -Φ 2,33%. Γηα ηηο ιέμεηο κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα ηα πνζνζηά ήηαλ 84% θαη 79% αληίζηνηρα. εκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο παξαηεξνχληαη θαη ζηα πνζνζηά ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ζε ζρέζε κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0. Σα πνζνζηά ιάζνπο γηα ηε δνκή -Φ- ήηαλ 16% γηα ηα δεχγε κε θσλνινγηθή

265 265 νκνηφηεηα θαη 4% γηα ηα δεχγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα. Γηα ηε δνκή -Φ ηα πνζνζηά ιάζνπο ήηαλ 96% θαη 97,67% αληίζηνηρα. Πίλαθαο Τεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3_ζην θώλεκα) Σσζηέο Λαλζαζκέλεο Γνκή ζπιιαβήο % απαληήζεηο απαληήζεηο Σ-Φ-Σ % Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα Σ-Φ Εεύγε κε θσλνινγηθή νκνηόηεηα Εεύγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηόηεηα 7 2, ,67 πκπεξαζκαηηθά, γηα ηηο ιέμεηο πνπ δελ παξνπζηάδνπλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα ε ζπιιαβηθή δνκή δε θαίλεηαη λα αζθεί ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ. ηελ πεξίπησζε ησλ θσλνινγηθά φκνησλ ιέμεσλ απηφ δελ ηζρχεη. Αλ θαη κηθξέο, παξαηεξνχληαη σζηφζν δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ. ην Γξάθεκα 6.36 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same-different matching task) ζηε Φάζε 3. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,2388) = 36,84, p<,001; ε 2 =,03]. Γεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (3,2388) = 755,16, p<,001; ε 2 =,49]. Σέινο, νη επηδξάζεηο απηέο ζπλνδεχνληαλ απφ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε [F (6,2400) = 30,14, p<,001; ε 2 =,07].

266 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Φ- αιεζέο -Φ αιεζέο -Φ- ςεπδέο -Φ ςεπδέο ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3) Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα θάζε πιιαβηθή Γνκή -Φ--αιεζέο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβήο (p<,001), ηνπ θσλήκαηνο (p<,05) θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (p<,001). Γηα ηε πιιαβηθή Γνκή -Φ-αιεζέο ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο (p<,001). Σέινο, ζηηο πιιαβηθέο Γνκέο -Φ- θαη -Φςεπδέο δελ εληνπίζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο (p>,05). Σν ηεζη ηεο απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ, φπσο θαη φιεο νη δξαζηεξηφηεηεο ινγηθήο απφθαζεο ππφθεηληαη ζηνλ παξάγνληα ηεο αβεβαηφηεηαο ή ηεο ηπραίαο επηινγήο. Πξνθεηκέλνπ ινηπφλ λα ζπλππνινγίζνπκε ηνλ παξάγνληαο ηεο ηπραίαο επηινγήο ησλ απαληήζεσλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ, θξίζεθε αλαγθαίν λα ιεθζεί ππφςε ε Θεσξία αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Signal Detection Theory), ε νπνία καο επηηξέπεη ηελ αλάιπζε δξαζηεξηνηήησλ ιήςεο απφθαζεο παξνπζία ηνπ ζηνηρείνπ ηεο αβεβαηφηεηαο.

267 267 Γηα λα αλαιχζνπκε ηα ζηνηρεία ππνινγίδνπκε έλα πνζνζηφ επηηπρίαο, ην νπνίν αθνξά ηελ αλαινγία ησλ ζηνηρείσλ πνπ ήηαλ ζηνλ θαηάινγν ζηνλ νπνίν νη καζεηέο απάληεζαλ «Ναη» (hit rate) θαη έλα πνζνζηφ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ πνπ είλαη ε αλαινγία ησλ ζηνηρείσλ πνπ δελ ήηαλ ζηνλ θαηάινγν θαη ζηνλ νπνίν νη καζεηέο απάληεζαλ επίζεο «Ναη» (ιαλζαζκέλα). Με άιια ιφγηα, φηαλ έλαο καζεηήο ιαλζαζκέλα απνδέρεηαη σο δεχγνο κε θσλνινγηθή νκνηφηεηα έλα δεχγνο πνπ δελ παξνπζηάδεη νκνηφηεηα ηφηε απηή ε απάληεζε ζεσξείηαη σο ιαλζαζκέλνο ζπλαγεξκόο (false alarm). Απφ απηφ πξνθχπηεη θαη ν βαζκφο αβεβαηφηεηαο ηνπ καζεηή. ε παξφκνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο, έλα ζεκαληηθφ δήηεκα ην νπνίν πξέπεη λα δηεπζεηεζεί είλαη ην θξηηήξην απόθαζεο (decision criterion), δειαδή ην πφζν πξφζπκνο είλαη θάπνηνο καζεηήο λα απαληήζεη «Ναη» αθφκα θαη αλ δελ είλαη ζίγνπξνο. ηαλ θάπνηνο αλαγλσξίδεη επηηπρψο ην 90% ησλ ζηφρσλ (hit rate), αιιά έρεη πνζνζηφ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 90% (false alarm), ηφηε ην πνζνζηφ αθξίβεηαο είλαη 0%. Δπνκέλσο, κπνξεί λα ππνηεζεί φηη ζην 90% ησλ πεξηπηψζεσλ καληεχεη/απαληά ηπραία. Σα δεδνκέλα ηεο αλάιπζεο, ζχκθσλα κε ηε Θεσξία αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Signal Detection Theory), γηα ηε Φάζε 0, δίλνληαη ζηνλ Πίλαθα Γηα ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο κε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ (hit rate) είλαη 69%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο (false alarm) 9%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 60% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 9%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ (hit rate) είλαη 56,66%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο (false alarm) 10,33%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 46,33% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 10,33%. Γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο κε δνκή -Φ- πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 31%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο 17%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο δελ ππεξβαίλεη ζην 14% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 17%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ

268 268 ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 20,33%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο 17%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 3,33% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 17%. Πίλαθαο Θεσξία αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Φάζε 0) Σ-Φ-Σ N x ζ Σηε ζπιιαβή ,25 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο ,29 Σην θώλεκα ,56 Σ-Φ Σηε ζπιιαβή ,33 55,05 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο 300 3,33 46,86 Σην θώλεκα ,67 60,47 Γηα ην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο κε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 48%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο 11%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο θηάλεη ζην 37% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 11%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 43,33%, ελψ νη ιαλζαζκέλεο 14,66%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 28,67% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 14,66%. ην Γξάθεκα 6.37 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο γηα θάζε επίπεδν ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 0. πσο θαίλεηαη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ θξηηεξίνπ απφθαζεο (decision criterion), νη καζεηέο είλαη πεξηζζφηεξν πξφζπκνη λα απαληήζνπλ ζεηηθά ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ αθφκε θαη φηαλ δελ είλαη ζίγνπξνη. Απηφ είλαη πεξηζζφηεξν νξαηφ ζην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ. ην ζπγθεθξηκέλν επίπεδν δελ πξνθχπηνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ (-Φ- θαη -Φ). Ζ επίδξαζε

269 Πνζνζηφ (%) 269 ηνπ παξάγνληα ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο θαίλεηαη πην θαζαξά ζηα επίπεδα ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ θσλήκαηνο. Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ ζαθή ππεξνρή ηεο ζπιιαβήο Φ- -Φ επίπεδν ζπιιαβήο επίπεδν ηει. ηκήκαηνο ζπιιαβήο επίπεδν θσλήκαηνο Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζε 0) πσο θαίλεηαη θαη ζην Γξάθεκα 6.38, ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ θαηά ηε κέηξεζε ζηε Φάζε 0, ηφζν κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ, φζν θαη κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. εκεηψλνπκε φηη ζηελ αλάιπζε ζπλππνινγίζηεθε ν παξάγνληαο ηνπ θξηηεξίνπ απφθαζεο (decision criterion). Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 0, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηφηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή πιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,796) = 56,06, p<,001; ε 2 =,12]. Γεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (1,398) = 8,07, p<,01; ε 2 =,02]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα θάζε πιιαβηθή Γνκή έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβηθήο δνκή -Φ- ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο [t(398)= 2,19; p<,05].

270 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 0) Σα δεδνκέλα ηεο αλάιπζεο, ζχκθσλα κε ηε Θεσξία Αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Signal Detection Theory), γηα ηε Φάζε 3, δίλνληαη ζηνλ Πίλαθα Γηα ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο κε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 98%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 4%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 94% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 4%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 75,66%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 2,66%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 73% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 2,66%. Γηα ην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο κε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 84%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 4%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο θηάλεη ζην 80% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 4%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 79%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 2,33%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 76,67% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 2,33%.

271 271 Πίλαθαο Θεσξία αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Φάζε 3) Σ-Φ-Σ N x ζ Σηε ζπιιαβή ,87 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο ,59 Σην θώλεκα ,64 Σ-Φ Σηε ζπιιαβή ,08 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο ,67 54,39 Σην θώλεκα ,67 43,15 Γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο κε δνκή -Φ- ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 55%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 9%. Δπνκέλσο, ην πνζνζηφ αθξίβεηαο δελ ππεξβαίλεη ζην 46% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 9%. Γηα ηε δνκή -Φ ην πνζνζηφ ζσζηψλ απαληήζεσλ είλαη 45,66%, ελψ ην πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ 8%. Σν πνζνζηφ αθξίβεηαο αλέξρεηαη ζην 37,66% θαη ην πνζνζηφ ηπραίαο απάληεζεο ζην 8%. ην Γξάθεκα 6.39 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο γηα θάζε επίπεδν ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 3. πσο θαίλεηαη απφ ηελ αλάιπζε ηνπ θξηηεξίνπ απφθαζεο (decision criterion), νη καζεηέο είλαη πεξηζζφηεξν πξφζπκνη λα απαληήζνπλ ζεηηθά ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ αθφκε θαη φηαλ δελ είλαη ζίγνπξνη. Απηφ είλαη πεξηζζφηεξν νξαηφ ζην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ. Θα πξέπεη σζηφζν λα αλαθέξνπκε φηη ηα πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζε 3 είλαη ζαθψο κεησκέλα ζπγθξηηηθά κε εθείλα ηεο θάζεο 0. ην ζπγθεθξηκέλν επίπεδν δελ πξνθχπηνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ (-Φ- θαη -Φ), φπσο άιισζηε παξαηεξήζακε θαη ζηε θάζε 0.

272 Πνζνζηφ (%) Φ- -Φ επίπεδν ζπιιαβήο επίπεδν ηει. ηκήκαηνο ζπιιαβήο επίπεδν θσλήκαηνο Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζε 3) Ζ ίδηα αλάιπζε έγηλε θαη γηα ηε κέηξεζε ηεο Φάζεο 3. ην παξαθάησ γξάθεκα (6.40) παξνπζηάδνληαη νη πνζνζηηαία επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ. ηελ αλάιπζε ζπλππνινγίζηεθε ν παξάγνληαο ηνπ θξηηεξίνπ απφθαζεο (decision criterion). Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 3, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,796) = 72,75, p<,001; ε 2 =,15]. Γεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (1,398) = 10,58, p<,005; ε 2 =,03]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα θάζε πιιαβηθή Γνκή έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο -Φ ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο [t(398)= 4,2; p<,001].

273 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζε 3) Σέινο, πξαγκαηνπνηήζεθε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, ζπλνιηθά γηα ηηο Φάζεηο 0 θαη γηα ηε Φάζε 3, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηφηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή πιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (5,1990) = 97,94, p<,001; ε 2 =,2]. Γεχηεξνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (1,398) = 17,06, p<,001; ε 2 =,04]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο γηα ηε δνκή -Φ- έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. ηε Φάζε 0 ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= 6,3; p<,001] θαη έλαληη ηνπ θσλήκαηνο [t(99)= 3,63; p<,001]. Δπίζεο, ππήξμε ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= 3,07; p<,005].

274 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα Φάζε 0 Φάζε 3 -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (Φάζεηο 0 θαη 3) ηε Φάζε 3 παξαηεξήζεθε ε ίδηα εηθφλα (ζπιιαβή> θψλεκα> ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). ιεο νη επηκέξνπο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο, κεηαμχ ζπιιαβήο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(99)= 8,58; p<,001], κεηαμχ ζπιιαβήο θαη θσλήκαηνο [t(99)= 3,28; p<,005], θαζψο θαη κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(99)= 4,76; p<,001]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έγηλαλ θαη γηα ηε δνκή -Φ, νη νπνίεο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. ηε Φάζε 0 ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 11,15; p<,001] θαη έλαληη ηνπ θσλήκαηνο [t(299)= 3,84; p<,001]. Δπίζεο, ππήξμε ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 5,95; p<,001]. ηε Φάζε 3 ε εηθφλα πνπ θαηαγξάθεθε ήηαλ δηαθνξεηηθή (ζπιιαβή= θψλεκα> ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). Οη επηκέξνπο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαμχ ζπιιαβήο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(299)= 8,93; p<,001], θαζψο θαη κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(299)= -10,11; p<,001]. Αληίζεηα, δελ παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ζπιιαβήο θαη θσλήκαηνο [t(299)= -,95; p>,05].

275 Πνζνζηφ (%) 275 Σέινο, πξαγκαηνπνηήζεθε κία αθφκε αλάιπζε κε ηα πνζνζηά ησλ ηπραίσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ. ην Γξάθεκα 6.42 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ησλ ηπραίσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηηο δχν Φάζεηο αμηνιφγεζεο θαη φπσο θαίλεηαη πξνθχπηνπλ δχν ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα. Σν πξψην είλαη φηη ππάξρεη ζαθήο βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κεηαμχ ησλ Φάζεσλ αμηνιφγεζεο. Σα πνζνζηά ησλ ηπραίσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθφηαηε κείσζε θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3. Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ε Σπιιαβηθή Γνκή επεξέαζε ζεκαληηθά ηε δηαθχκαλζε ηνπ παξάγνληα ηεο ηπραηφηεηαο ησλ απαληήζεσλ, φπνπ ε δνκή -Φ θαηέγξαςε ηα ρακειφηεξα πνζνζηά. Δπηπιένλ, θαίλεηαη φηη ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηα πνζνζηά ησλ ηπραίσλ απαληήζεσλ, αθνχ ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο ππάξρεη ζχγθιηζε ησλ πνζνζηψλ θαη γηα ηηο δχν δνκέο (-Φ- θαη -Φ) ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο θαη ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο TP 0 TP 3 TP 0 TP 3 Σ-Φ-Σ Σ-Φ Στη συλλαβή Στο τελικό τμήμα Στο υώνημα Γξάθεκα Πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο (Φάζεηο 0 θαη 3) Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ηεο δηαθχκαλζεο παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηνλ παξαθάησ πίλαθα (Πίλαθαο 6.22).

276 276 Πίλαθαο Αλάιπζε ηεο δηαθύκαλζεο ζην ηεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ Χξόλνο αμηνιόγεζεο Δπίπεδν αμηνιόγεζεο ANOVA Τειηθό ηκήκα Σπιιαβή Φώλεκα F p ζπιιαβήο Multiple comparisons Φάζε 0 49, ,75 (54,38) (48,16) (58,21) 66,65,001 Σ> Φ> Τ Φάζε 3 78,25 39,75 77,5 (44,24) (55,25) (42,99) 84,81,001 Σ= Φ > Τ Σεκείσζε: Οη ηππηθέο απνθιίζεηο δίλνληαη ζηηο παξελζέζεηο. Σ= ζπιιαβή, Φ= θώλεκα, Τ= ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ (επίπεδν αμηνιφγεζεο) αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ κεγέζνπο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 [F (2,1199) = 66,65; p<,001], αιιά θαη γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 [F (2,1199) = 84,81; p<,001] Σύλνςε Ζ ζρέζε κεηαμχ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο είλαη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ έρνπλ κειεηεζεί ίζσο πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν ζην ρψξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο. Έλα δήηεκα σζηφζν πνπ πξνθχπηεη ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία αθνξά ην κέγεζνο ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ πνπ ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ επαηζζεζία (Geudens & Sandra, 2003). χκθσλα κε ηηο ππάξρνπζεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ε αλάπηπμε ηεο επίγλσζεο γηα ηελ πξνθνξηθή γιψζζα πξνρσξά είηε απφ ηηο κεγαιχηεξεο (ζπιιαβέο) πξνο ηηο κηθξφηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο (θσλήκαηα), ή ην αληίζεην. Χζηφζν, θαη νη δχν απφςεηο ππνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο θαη θάλνπλ δηάθξηζε κεηαμχ κηαο ξεηήο (explicit) θαη κηαο ππφξξεηεο/αζαθνχο (implicit) νξγάλσζεο ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ πξνθχπηεη φηη νη καζεηέο εηζέξρνληαη ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ κε ζρεηηθά πςειά επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θπξίσο γηα ηηο ζπιιαβέο. Μάιηζηα εληνπίζηεθε θαη επίδξαζε ηεο

277 277 ζπιιαβηθήο δνκήο κε ζαθή ππεξνρή ηεο δνκήο -Φ-, ζηνηρεία πνπ ζπλάδνπλ, ζε πξψηε αλάγλσζε, κε ηε ζεσξία ηεο αλάπηπμεο απφ ηηο κεγαιχηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο (large-to-small progression theory). Πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζεί ην απνηέιεζκα ζπλππνινγίζηεθε ν παξάγνληαο ηεο αβεβαηφηεηαο ή ηεο ηπραίαο επηινγήο ησλ απαληήζεσλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε Θεσξία Αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Signal Detection Theory). Καη ε δεχηεξε αλάιπζε αλέδεημε ηελ ππεξνρή ησλ ζπιιαβηθψλ κνλάδσλ έλαληη ησλ ππνινίπσλ θσλνινγηθψλ δνκψλ. Θα πξέπεη σζηφζν λα παξαηεξήζνπκε φηη ε θαηαγξαθή ησλ ππφινηπσλ δεδνκέλσλ παξνπζηάδεη κηα αληηθξνπφκελε εηθφλα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη καζεηέο ζπλάληεζαλ ραξαθηεξηζηηθέο δπζθνιίεο ζηνλ εληνπηζκφ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ησλ ελδνζπιιαβηθψλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ ζπγθξηηηθά κε ηνλ εληνπηζκφ ησλ θσλεκάησλ, απνηειέζκαηα πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί θαη ζε άιιεο έξεπλεο (Duncan et al., 1997; Duncan et al., 2006). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ν βαζκφο δπζθνιίαο ζηνλ εληνπηζκφ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ησλ ζπιιαβψλ δηαηεξήζεθε ζε πςειφ επίπεδν παξά ηνλ ζπλππνινγηζκφ ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο ζηελ αλάιπζε. Αληίζεηα, ε ζπιιαβηθή δνκή επεξέαζε ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζην επίπεδν ησλ θσλεκάησλ θαη κάιηζηα πεξηζζφηεξν απφ φ,ηη παξαηεξήζεθε ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπιιαβήο. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία δε θαίλεηαη λα επηβεβαηψλνπλ, γηα ηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, θακία απφ ηηο ζεσξίεο αλάπηπμεο ηεο επίγλσζεο γηα ηε θσλνινγηθή δνκή ηεο γιψζζαο, ε νπνία αθνινπζεί κηα δηαθνξεηηθή πνξεία. Δίλαη ζαθέο φηη ε επίγλσζε γηα ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ δελ θαζίζηαηαη αλαγθαία ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002), θαζψο ε ζπιιαβηθή δνκή ηεο γιψζζαο αθνξά θπξίσο ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ. Μπνξνχκε επνκέλσο λα απνδερζνχκε ηελ άπνςε ηνπ Gombert (1992), ν νπνίνο ππνζηεξίδεη φηη ε ππφξξεηε (implicit) επηγισζζηθή αλαπαξάζηαζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ζρεκαηνπνηείηαη σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο.

278 278 Ζ έθζεζε ζηηο απαηηήζεηο ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο, ην νπνίν εμ νξηζκνχ αλαπαξηζηά μερσξηζηά θσλήκαηα, αιιά θαη ε αθνινπζνχκελε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο, είλαη πηζαλφ λα νδεγήζνπλ ζηελ εκθάληζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ηαπηφρξνλα κε ηελ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο (Gombert, 1992). ηελ παξνχζα έξεπλα ε παξαπάλσ άπνςε θαίλεηαη λα ηζρχεη θαη έηζη νη καζεηέο έσο ην ηέινο ηεο ρξνληάο έρνπλ θαηαθηήζεη πςειά επίπεδα θσλεκηθήο επίγλσζεο. Σέινο, ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη παξά ηελ επίδξαζε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο αλάγλσζεο, ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηνλ εληνπηζκφ ησλ νκνηνηήησλ ή ησλ δηαθνξψλ ησλ ιέμεσλ γηα ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ παξακέλεη ζπγθξηηηθά ζε ρακειά επίπεδα Αλάπηπμε κεηαγισζζηθνύ επηπέδνπ Απφ ηελ αλάιπζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ θαηέγξαςαλ ζεκαληηθά πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ζηηο κηθξέο κνλάδεο (θσλήκαηα) απ φ,ηη ζηηο κεγαιχηεξεο κνλάδεο (ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβψλ), γεγνλφο πνπ είλαη αζπκβίβαζηφ κε ηε ζεσξία ηεο πξνόδνπ από ηηο κεγάιεο-πξνο-ηηο κηθξέο κνλάδεο (large-to-small unit progression). Χζηφζν, παξά ηελ παξαηεξνχκελε αζπκβαηφηεηα, ηα δεδνκέλα ηεο κειέηεο δείρλνπλ λα ζπκβαδίδνπλ κε ηελ πξφηαζε ηνπ Gombert γηα ηε δηάθξηζε κεηαμχ επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ. Μάιηζηα, ν Gombert πξνηείλεη φηη ε αλαπηπμηαθή πξφνδνο ησλ δχν επηπέδσλ ηεο θσλνινγηθήο επίδνζεο κπνξεί λα θαηαγξάςεη δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο γηα θάζε θσλνινγηθή κνλάδα (ζπιιαβέο, ηειηθά ηκήκαηα ζπιιαβψλ, θσλήκαηα). Ζ αλαπηπμηαθή δηαθνξνπνίεζε ησλ επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ είλαη απνηέιεζκα ησλ πεξηβαιινληηθψλ γισζζηθψλ απαηηήζεσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Gombert. ε κηα άιιε κειέηε (Duncan, Seymour & Hill, 1997), ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη εμσηεξηθέο

279 279 απαηηήζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θπξίσο πεξηβάιινληνο απνηεινχλ παξάγνληα πνπ ελίζρπζε ζηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα ρεηξίδνληαη ζαθψο (explicitly) ηα θσλήκαηα ήηαλ ε αλαιπηηθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (common unit identification task). Σα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο ζηε Φάζε 0 θαη ζηε Φάζε 3 δίλνληαη ζηνλ Πίλαθα Πίλαθαο Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ Γνκή ζπιιαβήο Φάζε 0 Φάζε 3 Σ-Φ-Σ Σηε ζπιιαβή 5 15 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (rime) 3 12 Σην θώλεκα Σ-Φ Σηε ζπιιαβή 22,67 84 Σην ηειηθό ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (rime) 5,33 57,33 Σην θώλεκα 24,67 94,33 Απφ ηα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ηφζν κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ φζν θαη κεηαμχ ηνπ ρξφλνπ εμέηαζεο. Γηα ηε δνκή -Φ- ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ζηε Φάζε 0 ήηαλ 5% γηα ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο, 3% γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο θαη 33% γηα ην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ζρεδφλ ηξηπιαζηάδνληαη. ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο ην πνζνζηφ αλεβαίλεη ζην 15%, ζην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο ην πνζνζηφ αλέξρεηαη ζην 12%. Σέινο, ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο ην πνζνζηφ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο αγγίδεη ην 90%.

280 Πνζνζηφ (%) 280 Γηα ηε δνκή -Φ ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ζηε Φάζε 0 ήηαλ 22,67% γηα ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο, 5,33% γηα ην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο θαη 24,67% γηα ην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθά ζεκαληηθή αχμεζε. ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο ην πνζνζηφ αλεβαίλεη ζην 84%, ζην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο ην πνζνζηφ αλέξρεηαη ζην 57,33%. Σέινο, ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο ην πνζνζηφ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο αγγίδεη ην 94,33%. Ζ ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ρξφλνπ απνηππψλεηαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί (6.43). Δίλαη ζαθέο φηη ε ζπιιαβηθή δνκή -Φ είλαη απηή πνπ «επσθειείηαη» πεξηζζφηεξν απφ ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Δληχπσζε πξνθαιεί ε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ-, ε νπνία θαη δελ εκπίπηεη ζην γεληθφ κνηίβν αλάπηπμεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπιιαβηθήο δνκήο Φ- -Φ -Φ- -Φ Φάζε 0 Φάζε 3 επίπεδν ζπιιαβήο επίπεδν ηει. ηκήκαηνο ζπιιαβήο επίπεδν θσλήκαηνο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη πνηνηηθέο αλαιχζεηο ησλ ιαζψλ ησλ καζεηψλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Οη αλαιπηηθνί πίλαθεο κε ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ιαζψλ θαηά Φάζε αιιά θαη θαηά επίπεδν αμηνιφγεζεο

281 281 δίλνληαη ζην Παξάξηεκα 7. ηνλ Πίλαθα 6.24 παξνπζηάδεηαη ε ζπρλφηεηα εκθαλίζεο ησλ ιαζψλ ζηε ζπλνιηθή αμηνιφγεζε. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζε 0 θαη ζηηο ηξεηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο, ην ζπρλφηεξν ιάζνο είλαη ε απάληεζε «δε γλσξίδσ». Σα πνζνζηά κάιηζηα πνπ ζπγθεληξψλεη απηή ε θαηεγνξία απαληήζεσλ είλαη πνιχ πςειά θαη ππεξβαίλνπλ ζε θάζε πεξίπησζε ην 50%. Σν ζηνηρείν απηφ εμεγεί θαη ηα ρακειά πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0. Παξά ην γεγνλφο φηη ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ ηεο Α ηάμεο εκθαλίδεη ρακειά επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ θαηά ηελ είζνδφ ηνπο ζην ζρνιείν, είλαη ζεκαληηθφ λα θαηαγξαθεί ε χπαξμε απηψλ ησλ ζηνηρείσλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Πίλαθαο Σπρλόηεηεο ιαζώλ ζην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ Πεηξακαηηθή Σπλζήθε 1ν Σπρλόηεξν 2ν Σπρλόηεξν % ιάζνο ιάζνο % Σηε ζπιιαβή (Φάζε 0 _Σ-Φ-Σ) «Γε γλσξίδσ» 50,5 Αξρηθό θώλεκα 24,2 Σηε ζπιιαβή (Φάζε 0 _Σ-Φ) «Γε γλσξίδσ» 70,7 Αξρηθό θώλεκα 25,0 Σην ηειηθό ηκήκα (Φάζε 0 _Σ-Φ-Σ) «Γε γλσξίδσ» 74,2 Τκήκα ηνπ rime 17,5 Σην ηειηθό ηκήκα (Φάζε 0 _Σ-Φ) «Γε γλσξίδσ» 92,3 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 2,8 Σην θώλεκα (Φάζε 0 _Σ-Φ-Σ) «Γε γλσξίδσ» 79,1 Σην θώλεκα (Φάζε 0 _Σ-Φ) «Γε γλσξίδσ» 77,9 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 13,4 19,5 Σηε ζπιιαβή (Φάζε 3 _Σ-Φ-Σ) Αξρηθά 2 θσλήκαηα 74,1 Αξρηθό θώλεκα 24,7 Σηε ζπιιαβή (Φάζε 3 _Σ-Φ) Αξρηθό θώλεκα 52,1 «Γε γλσξίδσ» 37,5 Σην ηειηθό ηκήκα (Φάζε 3 _Σ-Φ-Σ) Τκήκα ηνπ rime 69,3 «Γε γλσξίδσ» 21,6 Σην ηειηθό ηκήκα (Φάζε 3 _Σ-Φ) «Γε γλσξίδσ» 76,6 Τπραία απάληεζε 14,1 Σην θώλεκα (Φάζε 3 _Σ-Φ-Σ) «Γε γλσξίδσ» 60,0 Σην θώλεκα (Φάζε 3 _Σ-Φ) «Γε γλσξίδσ» 58,8 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 40,0 35,3

282 282 Έλα κέξνο ησλ καζεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα δελ εκπίπηεη ζην γεληθφ θαλφλα θαη παξνπζίαζε ζαθείο ελδείμεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ. Να ζεκεηψζνπκε φηη ην γθξνππ απηψλ ησλ καζεηψλ είρε ζπγθξηηηθά ηα πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο ζηε δνθηκαζία ηεο απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ. Ζ εηθφλα απηψλ ησλ καζεηψλ κπνξεί λα απνδνζεί θαιχηεξα θνηηάδνληαο ηα πνζνζηά ηνπ δεχηεξνπ ζπρλφηεξνπ ιάζνπο, φπσο απηά θαηαγξάθνληαη ζηνλ παξαπάλσ πίλαθα (6.24). πσο θαίλεηαη έλα αξθεηά ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ αθνξά ηνλ εληνπηζκφ κέξνπο ησλ δεηνχκελσλ θνηλψλ ήρσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο ην δεχηεξν ζπρλφηεξν ιάζνο ήηαλ ε εθθνξά ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο ηεο ζπιιαβήο. Παξφκνηα ζηνηρεία πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ηεο αμηνιφγεζεο θαη ησλ άιισλ επηπέδσλ. Αξθεηνί καζεηέο εθθέξνπλ ηκήκα ηεο ιέμεο, ην νπνίν πεξηέρεη ηνλ θνηλφ ήρν, κε κπνξψληαο σζηφζν λα θάλνπλ ιεπηέο δηαθξίζεηο κεηαμχ ησλ θσλεκάησλ. Ζ αλάγλσζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 ζα πξέπεη λα γίλεη πξνζεθηηθά, δηφηη ηα ιάζε per se είλαη ζαθψο ιηγφηεξα απφ εθείλα πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηε Φάζε 0, ηδηαίηεξα γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ. πσο θαίλεηαη ραξαθηεξηζηηθά, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ καζεηψλ κπνξεί λα δηαθξίλεη κέξνο ησλ δεηνχκελσλ ήρσλ. Αλ θαη ε έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν έρεη αζθήζεη ζεκαληηθή επίδξαζε, παξφι απηά εμαθνινπζνχλ λα παξαηεξνχληαη δπζθνιίεο ζηε δηάθξηζε ησλ νξίσλ ησλ ζπιιαβψλ. ην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο ζε πνζνζηφ κεγαιχηεξν ην 50% νη καζεηέο αλαγλσξίζνπλ ην έλα ή ηα δχν αξρηθά θσλήκαηα. ην επίπεδν ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο νη καζεηέο ζε πνζνζηφ πεξίπνπ 70% είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζνπλ κέξνο απηνχ (δνκή -Φ-). Σα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηελ αμηνιφγεζε ηνπ θσλήκαηνο ζα πξέπεη λα δηαρεηξηζηνχλ ζπλππνινγίδνληαο ην πνζνζηφ επηηπρίαο πνπ θαηαγξάθεθε ζηε Φάζε 3 θαη μεπεξλνχζε ην 90%. Οη καζεηέο πνπ απέηπραλ λα

283 Πνζνζηφ (%) 283 αλαγλσξίζνπλ ην θνηλφ θψλεκα δηαθξίλνληαη ζε δχν ππννκάδεο. Ζ πξψηε αθνξά εθείλνπο πνπ θαίλεηαη λα είραλ κηα αζαθή εηθφλα γηα ηνλ επαλαιακβαλφκελν θνηλφ ήρν. Οη καζεηέο απηνί πξνθαλψο απνθφκηζαλ θάπνηα νθέιε απφ ηελ έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν, σζηφζν δελ θαηφξζσζαλ λα θηάζνπλ ηα επίπεδα ησλ ππφινηπσλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Ζ δεχηεξε ππννκάδα αθνξά έλα κέξνο ησλ καζεηψλ, ζπγθξηηηθά κηθξφ, πνπ παξνπζηάδνπλ δπζθνιίεο ζηε ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα θσλνινγηθήο επίγλσζεο κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ. πσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα (6.44), ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ θαηά ηε κέηξεζε ζηε Φάζε 0, ηφζν κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ, φζν θαη κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζε 0) Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 0, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Αμηνιόγεζεο [F (2,796) = 39,99, p<,001; ε 2 =,09]. Γεχηεξνλ, ππήξμε

284 284 ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο θαη Δπίπεδν Αμηνιόγεζεο [F (2,796) = 11,05, p<,001; ε 2 =,03]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο γηα ηε δνκή -Φ- έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. ηε Φάζε 0 ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ θσλήκαηνο έλαληη ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -5,25; p<,001] θαη έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -6,51; p<,001]. Γελ εληνπίζηεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)=,71; p>,05]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έγηλαλ θαη γηα ηε δνκή -Φ, νη νπνίεο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. ηε Φάζε 0 ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 6,54; p<,001], θαζψο θαη ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= -7,97; p<,001]. Γελ παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ θσλήκαηνο [t(299)= -,59; p>,05]. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3, φπσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα (6.45), ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ, ηφζν κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ, φζν θαη κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. Γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- παξαηεξήζεθε ε ίδηα εηθφλα (θψλεκα> ζπιιαβή= ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). Οη επηκέξνπο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο, κεηαμχ ηνπ θσλήκαηνο θαη ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -16,38; p<,001], κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -17,73; p<,001], ελψ δελ ππήξμαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)=,96; p>,05]. Γηα ηε δνκή -Φ ε εηθφλα πνπ θαηαγξάθεθε ήηαλ δηαθνξεηηθή (θψλεκα> ζπιιαβή> ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). Οη επηκέξνπο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαμχ ηνπ θσλήκαηνο θαη ηεο ζπιιαβήο [t(299)= -4,48; p<,001], θαζψο θαη κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο

285 Πνζνζηφ (%) 285 [t(299)= -12,55; p<,001]. Σέινο, παξαηεξήζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 8,48; p<,001] ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζε 3) Ζ ζπλνιηθή εηθφλα ηεο αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ παξνπζηάδεηαη ζην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί (Γξάθεκα 6.46.). πσο κπνξεί λα παξαηεξεζεί, ε βειηίσζε ηεο επαηζζεζίαο ησλ καζεηψλ ηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο ηνπο γιψζζαο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή.

286 Πνζνζηφ (%) ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα ζπιιαβή ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο θώλεκα Φάζε 0 Φάζε 3 -Φ- -Φ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρίαο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (Φάζεηο 1 θαη 3) Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο), κε έλα παξάγνληα εληφο ησλ νκάδσλ (Φάζε Αμηνιόγεζεο) θαη δχν παξάγνληεο κεηαμχ νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Αμηνιόγεζεο [F (1,1194) = 712,27, p<,001; ε 2 =,37]. Τπήξμαλ επίζεο ζεκαληηθέο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ηεο Φάζεο Αμηνιόγεζεο θαη ηεο Γνκήο ηεο Σπιιαβήο [F (1,1194) = 121,57, p<,001; ε 2 =,09], αιιά θαη κεηαμχ ηεο Φάζεο Αμηνιόγεζεο θαη ηνπ Δπηπέδνπ Οκνηόηεηαο [F (1,1194) = 39, 71, p<,001; ε 2 =,06]. Σέινο, ππήξμε ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηεο Φάζεο Αμηνιόγεζεο, ηεο Γνκήο ηεο Σπιιαβήο θαη ηνπ Δπηπέδνπ Οκνηόηεηαο [F (1,1194) = 13,19, p<,001; ε 2 =,02]. Μία δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ αλάιπζε έγηλε πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζηνχλ νη επηκέξνπο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο (Πίλαθαο 6.25). Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο κε ην ηεζη Scheffé θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ (Δπίπεδν Αμηνιόγεζεο) αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο

287 287 [F (2,1199) = 66,65; p<,001] γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 θαη [F (2,1199) = 84,81; p<,001] γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3. Πίλαθαο Αλάιπζε ηεο δηαθύκαλζεο ζην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ Δπίπεδν αμηνιόγεζεο ANOVA Χξόλνο αμηνιόγεζεο Σπιιαβή Τειηθό ηκήκα Φώλεκα F p ζπιιαβήο Φάζε 0 18,25 4,75 26,75 (38,67) (21,3) (44,32) Φάζε 3 66, ,25 Multiple comparisons 37,74,001 Φ> Σ> Τ 125,9,001 Φ> Σ> Τ (47,17) (49,9) (25,12) Σεκείσζε: Οη ηππηθέο απνθιίζεηο δίλνληαη ζηηο παξελζέζεηο. Σ= ζπιιαβή, Φ= θώλεκα, Τ= ηειηθό ηκήκα ζπιιαβήο Σρέζε επηγισζζηθνύ θαη κεηαγισζζηθνύ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία απνηειεί ην ζέκα ηεο ζρέζεο κεηαμχ επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Gombert (1992) ε κεηαγισζζηθή επίγλσζε αλαπηχζζεηαη βάζεη ηνπ πξνυπάξρνληνο επηπέδνπ επηγισζζηθήο επίγλσζεο. Μία άιιε άπνςε αλαθέξεη φηη ε κεηαγισζζηθή επίγλσζε είλαη, ελ ηνχηνηο, κηα πξναηξεηηθή εμέιημε πνπ εκθαλίδεηαη κφλν εάλ νη εμσηεξηθέο πεξηζηάζεηο (θνηλσληθφ-εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ) απαηηνχλ ηελ θαζηέξσζε ηνπ ζθφπηκνπ ειέγρνπ ησλ γισζζηθψλ ήρσλ. χκθσλα κε ηνλ Gombert έλαο ηέηνηνπ είδνπο εμσηεξηθφο παξάγνληαο είλαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε πξνβιεπηηθή ηζρχο ηνπ επηπέδνπ ηεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο ζηε κεηαγελέζηεξε αλάπηπμε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο έγηλε γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression). ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί εκθαλίδεηαη ε ζρέζε ηεο επίδνζεο ζην ηεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same different matching task) θαη ζην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (common

288 Ποζοζηό επιηστίας (%) ηεζη αναγνώριζης ηοσ κοινού ήτοσ 288 unit identification task), φπσο απηή αμηνινγήζεθε ζηε Φάζε 3. πσο κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε θαη απφ ηελ θιίζε (slope) ηεο επζείαο παιηλδξφκεζεο, είλαη ζαθέο φηη ππάξρεη ζπζρέηηζε ησλ κεηαβιεηψλ. Ζ εμίζσζε γηα ην επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο επηγισζζηθνχ ηχπνπ ιέμεσλ εμεγεί ην 25% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,49) = 15,67; p<,001, r 2 =,25; b = 5; t= 4,29] Ποζοζηό επιηστίας (%) ζηο ηεζη ομοιόηηηας ή διαθοράς (SDT) Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ θαη ην ηεζη γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ Σρέζε κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαη αλάπηπμεο επηγισζζηθνύ-κεηαγισζζηθνύ επηπέδνπ ηνλ Πίλαθα 6.26 παξνπζηάδεηαη ν δείθηεο ζπλάθεηαο κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αμηνιφγεζεο ησλ επηπέδσλ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Φαίλεηαη ινηπφλ, φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ δείθηε ζπλάθεηαο κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θάηη πνπ θπζηθά είλαη αλακελφκελν. Σν ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ

289 289 πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε είλαη ην γεγνλφο φηη ηα νθέιε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ είλαη ζαθψο κεγαιχηεξα ζηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ. Παξά ηελ αλακθηζβήηεηε χπαξμε ζρέζεο κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαίλεηαη φηη ε επίδξαζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζηελ εμέιημε ησλ κεηαγισζζηθψλ δεμηνηήησλ είλαη κηθξφηεξε. Πίλαθαο Σπληειεζηήο ζπζρεηηζκνύ (Pearson correlation coefficient) ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ επηπέδσλ ηεο γισζζηθήο επίγλσζε Αλαγλώξηζε γξακκάησλ % Φάζε 0 Φάζε 3 Δπηγισζζηθό επίπεδν r=,4** r=,46** Μεηαγισζζηθό επίπεδν r=,38** r=,41** *p<,05 **p<,005 Δπηκέξνπο αλαιχζεηο ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ έδεημαλ φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ επίδνζε ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο θαη φρη ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο, φπσο ζα ήηαλ αλακελφκελν. Πίλαθαο Σπληειεζηήο ζπζρεηηζκνύ (Pearson correlation coefficient) ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηνπ κεηαγισζζηθνύ επηπέδνπ ηεο γισζζηθήο επίγλσζε Αλαγλώξηζε γξακκάησλ % Φάζε 0 Φάζε 3 Δπίπεδν θσλήκαηνο r=,32* r=,32* Δπίπεδν ζπιιαβήο r=,35** r=,48** *p<,05 **p<,005

290 290 Ζ αμηνιφγεζε ζην επίπεδν ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο δελ παξνπζίαζε θακία ζπζρέηηζε. Ζ επαλαιακβαλφκελε εηθφλα ζε φιεο ηηο αλαιχζεηο ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο ηείλεη λα επαιεζεχζεη ηελ άπνςε γηα ηελ πεξηνξηζκέλε επίδξαζε απηψλ ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ ζην ειιεληθφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο Σύλνςε Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο πνπ παξνπζηάζηεθαλ έσο απηφ ην ζεκείν εληνπίδεηαη έλα παξάδνμν ζηνηρείν. Δλψ ππάξρνπλ ζαθείο ελδείμεηο φηη ε αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (επηγισζζηθφ επίπεδν) εκθαλίδεη πξφνδν απφ ηηο κεγαιχηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο (ζπιιαβέο θσλήκαηα), ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αθνινπζεί κηα αληίζεηε αλαπηπμηαθή πνξεία (γξάκκαηα ζπιιαβέο). Σν ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ (common unit identification task), πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ έξεπλα, δνκήζεθε κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα καο επηηξέςεη ζηε ζπζηεκαηηθή ζχγθξηζε ηφζν ησλ κεγάισλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ (ζπιιαβέο, ηειηθά ηκήκαηα ζπιιαβψλ) φζν θαη ησλ κηθξφηεξσλ (θσλήκαηα). Απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ επηβεβαηψλεηαη ε εηθφλα πνπ θαηαγξάθεθε ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Θεσξνχκε φηη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ, φπσο απηή θαηαγξάθεθε ζηε δξαζηεξηφηεηα ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, θαζνξίδεηαη απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, πνπ βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ αμηνπνίεζε κηθξψλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ (θσλήκαηα). Σα ζηνηρεία πνπ καο νδεγνχλ ζηελ πηνζέηεζε απηήο ηεο άπνςεο εληνπίδνληαη ηφζν ζηα πςειφηεξα πνζνζηά αλαγλψξηζεο ησλ θσλεκάησλ φζν θαη απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ ιαζψλ ζηελ θαηεγνξία ηεο ζπιιαβήο, φπνπ νη καζεηέο ζπλήζσο πξνθέξνπλ ην πξψην θνηλφ θψλεκα ησλ ιέμεσλ. Απφ ηε Φάζε 0 αθφκα κπνξνχκε επνκέλσο λα δηαθξίλνπκε ζηνηρεία κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο ζηνπο Έιιελεο καζεηέο. Ζ ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάπηπμεο ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο θαη ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο

291 291 ελδερνκέλσο λα είλαη πεξηζζφηεξν ζχλζεηε απφ φ,ηη ππνζηεξίδεηαη ζηηο ζρεηηθέο ζεσξίεο γηα ηελ πξφνδν απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο θαη ην αληίζεην. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηηο αζθήζεηο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο ζα κπνξνχζαλ θάιιηζηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο δείθηεο ηνπ πνηεο γισζζηθέο κνλάδεο είλαη ζεκαληηθφηεξεο ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour & Duncan, 1997). Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κεηαβνιή ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κεηαμχ ησλ θάζεσλ αμηνιφγεζεο, ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ πξνεγνχκελε άπνςε. Έηζη, ελψ ε ζηξαηεγηθή αλάγλσζεο ζηα πξψηα ζηάδηα ζπλδέεηαη κε ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε ησλ ιέμεσλ, ζηε ζπλέρεηα αξρίδεη λα ελεξγνπνηείηαη κηα πεξηζζφηεξν νιηθή ζηξαηεγηθή πνπ εθκεηαιιεχεηαη ηε ζπιιαβή σο βαζηθή αλαγλσζηηθή κνλάδα. Δπηβεβαίσζε ηεο ζέζεο απηήο πξνθχπηεη απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο. ηε Φάζε 0 ππάξρεη ζαθήο ππεξνρή ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ησλ θσλεκάησλ, ελψ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3 νη καζεηέο πιένλ έρνπλ αλαπηχμεη ηε δεμηφηεηα εληνπηζκνχ ησλ νξίσλ ησλ ζπιιαβψλ θαη ηδηαίηεξα ζηηο ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ -Φ Αλάπηπμε νξζνγξαθηθνύ θαη κνξθνγξαθηθνύ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο Οξζνγξαθηθό επίπεδν Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνεγήζεθαλ πξνέθπςε φηη νη Έιιελεο καζεηέο απνθηνχλ γξήγνξα θαη κε ζρεηηθή επθνιία ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο. Τπάξρνπλ αθφκε ζηνηρεία πνπ εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη πξηλ αθφκε ηελ νινθιήξσζε ηνπ πξψηνπ ζρνιηθνχ έηνπο νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ ζηξαηεγηθέο νξζνγξαθηθήο αλάγλσζεο αμηνπνηψληαο κεγαιχηεξα νξζνγξαθηθά ζχλνια (ζπιιαβέο). ηελ ελφηεηα απηή παξνπζηάδνληαη πεξαηηέξσ αλαιχζεηο πνπ ζπκθσλνχλ κε απηή ηελ άπνςε.

292 Αλάιπζε ηνπ ρξόλνπ εθθνξάο ησλ ιέμεσλ ηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ιέμεηο ρακειήο ζπρλφηεηαο πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ε χπαξμε ιεμηθψλ θαηαγξαθψλ ζηε κλήκε. Ο ρξφλνο εθθνξάο ησλ ιέμεσλ αλαιχζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ θξηηεξίνπ t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα (independent samples t- test) γηα θάζε ειηθηαθή νκάδα μερσξηζηά. Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη νη καζεηέο γηα λα εθθέξνπλ ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο θαη ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Πην αλαιπηηθά, γηα ηελ Σάμε Α ε αλάιπζε δελ θαλέξσζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο, t(48)= 1,3; p>,05. Παξφκνηεο θαηαγξαθέο ππήξμαλ θαη ζηηο ππφινηπεο ηάμεηο. Γηα ηελ ηάμε Β ε αλάιπζε έδεημε, t(48)= -,33; p>,05, γηα ηελ ηάμε Γ ε αλάιπζε έδεημε, t(48)=,91; p>,05, ελψ ηέινο γηα ηελ ηάμε Γ ε αλάιπζε έδεημε, t(48)= 1,77; p>,05. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ν αλαγλσζηηθφο ρξφλνο, ζηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, δελ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Ήδε απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο νη καζεηέο δελ πξνζπαζνχλ λα ζπλζέζνπλ ηα εμαηξέζηκα ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ θαη επνκέλσο κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη δηαζέηνπλ παγησκέλεο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο (ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο).

293 Τάξη Α Τάξη Β Τάξη Γ Τάξη Γ οπθογπαφικά ομαλέρ οπθογπαφικά εξαιπέσιμερ Γξάθεκα Υξφλνο εθθνξάο ησλ ιέμεσλ αλά ηάμε (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Σύγθξηζε ηνπ ρξόλνπ αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Απφ ηελ αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ πξνθχπηεη φηη νη καζεηέο θαηαθηνχλ γξήγνξα ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο θαη επνκέλσο ηίζεληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο θάζεο ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο. Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε παξαπάλσ άπνςε αλαιχζεθε ν ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο θαζψο θαη νη αληίζηνηρεο ςεπδνιέμεηο. ην Γξάθεκα 6.49 παξνπζηάδνληαη νη κέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηηο ηέζζεξηο ηάμεηο ηεο κειέηεο. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο) αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ. Ζ ππεξνρή ησλ ιέμεσλ ήηαλ ζεκαληηθή γηα φιεο ηηο ηάμεηο. Αλαιπηηθά γηα ηελ Α ηάμε [F (1,609) = 798,28; p <,001; ε 2 =,57], γηα ηε Β ηάμε [F (1,1407) = 2050,42; p <,001; ε 2 =,59], γηα ηε Γ ηάμε [F (1,1889) = 2319,84; p <,001; ε 2 =,55] θαη ηέινο,, γηα ηε Γ ηάμε [F (1,2203) = 3127,78; p <,001; ε 2 =,59].

294 msec Σάμε Α Σάμε Β Σάμε Γ Σάμε Γ ιέμεηο ςεπδνιέμεηο Γξάθεκα Μέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 ηάμεηο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ ηπρφλ δηαθνξέο ζην βαζκφ ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ (ζηηο ηέζζεξηο ηάμεηο) ππνινγίζηεθε ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ κεηαμχ ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ. Έηζη, έγηλε επηπιένλ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Τάμε ε νπνία δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην βαζκφ ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ έλαληη ησλ ςεπδνιέμεσλ, F (3,100) = 1,74; p >,05; ε 2 =,05. Απφ ηα ζηνηρεία ηεο αλάιπζεο πξνθχπηεη φηη νη καζεηέο εθαξκφδνπλ γξήγνξα ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο πνπ αμηνπνηνχλ γλψζεηο γηα κεγαιχηεξα γισζζηθά ζχλνια (ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο). Ζ αμηνπνίεζε ηεο γλψζεο γηα ηελ νξζνγξαθηθή δνκή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ρξνληθά αλαπηχζζεηαη πξηλ απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ. Έλα επίζεο ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη ην γεγνλφο φηη ν βαζκφο ηεο ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ (lexicality effect) δε δηαθνξνπνηείηαη αλάκεζα ζηηο ηέζζεξηο ειηθηαθέο νκάδεο. Χζηφζν, ε δηεξεχλεζε ηνπ βαζκνχ ρξήζεο θσλνινγηθψλ ή νιηθψλ ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ απνηειεί κία εμαηξεηηθά ιεπηή ππφζεζε θαη γηα ην ιφγν

295 msec 295 απηφ επειέγε κία πην επαίζζεηε αλάιπζε ηεο δηαθνξηθήο ρξήζεο ησλ παξαπάλσ ζηξαηεγηθψλ. Έηζη, έγηλαλ δχν επηκέξνπο ζπγθξηηηθέο κειέηεο ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο (βι. Γξάθεκα 6.50). Ζ πξψηε αθνξνχζε ηε ζχγθξηζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο, ελψ ε δεχηεξε ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο θαη ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ςεπδνιέμεηο Σάμε Α Σάμε Β Σάμε Γ Σάμε Γ θαλνληθέο εμαηξέζηκεο ςεπδνιέμεηο - θαλνληθέο ςεπδνιέμεηο - εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Μέζνη φξνη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηηο 4 ηάμεηο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Ζ πξψηε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε δχν παξάγνληεο εληφο νκάδσλ: Τάμε θαη Τύπνο Δξεζίζκαηνο (νξζνγξαθηθά νκαιέο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο) αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν γηα ηνλ παξάγνληα Τάμε [F (3,10872) = 2014,2; p <,001; ε 2 =,36]. Αληίζεηα δελ ππήξμε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο [F (1,10872) =,93; p >,05; ε 2 =,0]. Οη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο (post hoc) κε ην θξηηήξην ηνπ Scheffé αλέδεημαλ ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεζζάξσλ ηάμεσλ (Α Β : p <,001; Β Γ : p <,001; Γ Γ : p <,001). Ζ δεχηεξε αλάιπζε πεξηειάκβαλε ηε ζχγθξηζε κεηαμχ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ γηα θάζε ηάμε μερσξηζηά. Γηα ηελ Α ηάμε ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ [F (1,24) =

296 296 3,55; p >,05; ε 2 =,13]. Αληίζεηα, ζηηο επφκελεο ηάμεηο νη παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο. Αλαιπηηθφηεξα, γηα ηε Β ηάμε ε αλάιπζε έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ [F (1,24) = 32,41; p <,001; ε 2 =,57], γηα ηε Γ ηάμε [F (1,24) = 77,43; p <,001; ε 2 =,76] θαη ηέινο γηα ηε Γ ηάμε [F (1,24) = 33,04; p <,001; ε 2 =,58] Σύλνςε Ζ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ ιέμεσλ επηηξέπεη ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ν αλαγλψζηεο ζπλζέηεη ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα κηαο ιέμεο. ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ε δηαδηθαζία θσλνινγηθήο ζχλζεζεο επεξεάδεηαη απφ ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο, φπνπ ν αλαγλψζηεο ζπλζέηεη ηε δεηνχκελε ιέμε γξάκκα-γξάκκα. Χο απνηέιεζκα απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο απμάλεηαη ν ρξφλνο εθθνξάο ησλ ιέμεσλ. Οη ρξφλνη εθθνξάο ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο ηεο έξεπλαο. Αθφκε θαη απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ νη καζεηέο αμηνπνηνχλ ηηο ζπιιαβέο σο βαζηθέο αλαγλσζηηθέο κνλάδεο αλεμάξηεηα απφ ην εάλ ή ζπιιαβηθή ηνπο δνκή εθηξέπεηαη ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Οη δίθζνγγνη απνηεινχλ κέξνο πιένλ ηνπ νπηηθνχ ιεμηινγίνπ ησλ παηδηψλ (Ατδίλεο, 2006) θαη γηα ην ιφγν απηφ είλαη πιένλ δπλαηφ λα ελεξγνπνηεζεί ε νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή ηεο αλάγλσζεο. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ πξνέθπςε ήηαλ ε επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect). Ζ ππεξνρή ησλ ιέμεσλ έλαληη ησλ ςεπδνιέμεσλ ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ππνδεηθλχνληαο φηη νη καζεηέο αξρίδνπλ λα εθαξκφδνπλ γξήγνξα ζηξαηεγηθέο νιηθήο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ αλαζχξνληαο απνζεθεπκέλεο γξαθεκηθέο ηαπηφηεηεο, θπξίσο ζην επίπεδν ηεο

297 297 ζπιιαβήο. Θα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ν βαζκφο ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ δε δηαθνξνπνηείηαη αλάκεζα ζηηο ηέζζεξηο ειηθηαθέο νκάδεο. Σα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ελψ νη καζεηέο «δηαζέηνπλ» νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο κέζσ κηαο πην νιηθήο ζηξαηεγηθήο, σζηφζν ε ρξήζε απηή ηεο ζηξαηεγηθήο εμαξηάηαη θάζε θνξά απφ ην γισζζηθφ ζηφρν. ηαλ απηφο είλαη κία δχζθνιε, ρακειήο ζπρλφηεηαο εμαηξέζηκε ιέμε, νη καζεηέο θαηαθεχγνπλ ζηε θσλνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο. Οη γλψζεηο γηα ηελ νξζνγξαθηθή δνκή ηεο γιψζζαο ηείλνπλ λα απμάλνληαη ζηαδηαθά θαη παξαηεξείηαη κία παγίσζε ηεο ρξήζεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο. ε θακία πεξίπησζε βέβαηα απηφ δε ζεκαίλεη φηη εγθαηαιείπεηαη ε ρξήζε ηεο θσλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο, ε νπνία ελεξγνπνηείηαη φηαλ νη ζπλζήθεο ην απαηηνχλ. Ζ παξαηεξνχκελε κείσζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηαρχηεηαο θαη ζηηο ηέζζεξηο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ, θαζψο θαη ε δηαηήξεζε ηεο ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη ε ζηξαηεγηθή ηεο θσλνινγηθήο απνθσδηθνπνίεζεο ζηακαηά λα βειηηψλεηαη ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο, ελψ αληίζεηα ε ζηξαηεγηθήο ηεο νξζνγξαθηθήο απνθσδηθνπνίεζεο ζπλερίδεη λα αλαπηχζζεηαη. Σα ζηνηρεία απηά ζπκθσλνχλ κε ηα απνηειέζκαηα άιισλ εξεπλψλ (Olofsson, 2003, ζην Nergard-Nilssen, 2006; Ατδίλεο, 2006) Μνξθνγξαθηθό επίπεδν Σν κνξθνγξαθηθφ επίπεδν ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ζεσξείηαη σο κία δνκή φπνπ ε αλάγλσζε δηεθπεξαηψλεηαη απφ γισζζηθά ηκήκαηα ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο (Seymour, 2005b) θαη επνκέλσο ν αλαγλψζηεο είλαη πιένλ ζε ζέζε λα ζπλζέηεη κεγαιχηεξα γισζζηθά ηκήκαηα γηα ηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζηξαηεγηθή επεξεάδεηαη απφ ηα κνξθνινγηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο, σζηφζν ηα ειιεληθά

298 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 298 ραξαθηεξίδνληαη απφ κεγάιν βαζκφ δηαθάλεηαο θαη επνκέλσο ε ρξήζε κηαο ζπιιαβηθήο ζηξαηεγηθήο ζα πξέπεη λα είλαη αξθεηή γηα ηελ αλάγλσζε πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ Αλάιπζε αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο Γηα ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ηνπ κνξθνινγηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο δηελεξγήζεθε κηα 4 3 αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο ησλ πνζνζηψλ αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο ησλ καζεηψλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο ςεπδνιέμεσλ (νξζνγξαθηθά νκαιέο, νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο θαη ςεπδνιέμεηο ειέγρνπ) θαη ηελ ειηθία (Τάμε) σο παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ. Οη ςεπδνιέμεηο επειέγεζαλ πξνθεηκέλνπ λα απνθιεηζηεί ην ελδερφκελν χπαξμεο γξαθεκηθψλ θαηαγξαθψλ ζην λνεηηθφ ιεμηθφ ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο δελ πξνθχπηεη ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο δνκήο ζηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ ςεπδνιέμεσλ [F (2,19000) = 1,85; p>,05; ε 2 =,01]. Αληίζεηα, ε επίδξαζε ηεο ειηθίαο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή [F (3,19000) = 191,11; p<,001], ελψ ππήξμε θαη αιιειεπίδξαζε ησλ δχν παξαγφλησλ [F (6,19000) = 2,5; p<,05], νθεηιφκελε θπξίσο ζηνλ παξάγνληα ειηθία Τάξη Α Τάξη Β Τάξη Γ Τάξη Γ οπθ. ομαλέρ οπθ. εξαιπέσιμερ ελέγσος Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ, νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ειέγρνπ ζηηο 4 ηάμεηο

299 299 πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε νη καζεηέο είλαη ζε ζέζε λα δηαβάζνπλ πνιπζχιιαβα γισζζηθά εξεζίζκαηα αμηνπνηψληαο ηε ζπιιαβή σο βαζηθή αλαγλσζηηθή κνλάδα. Σν ζεκαληηθφ σζηφζν ζηνηρείν αθνξά ηε δνκή ηεο ζπιιαβηθήο κνλάδαο, ε νπνία δε θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ηηο ςεπδνιέμεηο. Σα απνηειέζκαηα επαλαιακβάλνληαη θαη γηα ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ. Ζ αχμεζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο απνθσδηθνπνίεζεο απμάλνληαη πξννδεπηηθά, βειηίσζε πνπ απνδίδεηαη ζηελ σξίκαλζε ηνπ κεραληζκνχ ιφγσ ηεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν Αλάιπζε ρξόλνπ εθθνξάο Γηα ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ηνπ κνξθνινγηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο έγηλε κία πεξαηηέξσ κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο) ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ κε δχν παξάγνληεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Καηεγνξία Ψεπδνιέμεο (νξζνγξαθηθά νκαιέο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο) θαη Τάμε. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Σάμε, F (3,9413) = 4,1; p<,01; ε 2 =,001. Ο παξάγνληαο Καηεγνξία Ψεπδνιέμεο δελ είρε ζεκαληηθή επίδξαζε ζην ρξφλν εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ: F (1,9413) = 2,27; p>,05; ε 2 =,0. Σα απνηειέζκαηα πνπ θαηαγξάθεζαλ ζηελ πξψηε αλάιπζε θαίλεηαη φηη επαιεζεχνληαη θαη απφ ηελ αμηνιφγεζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ πνιπζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ άπνςε φηη ε επεμεξγαζία γίλεηαη κε ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο γισζζηθέο κνλάδεο αθνξά θαη ην γεγνλφο φηη ν ρξφλνο εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ δελ επεξεάζηεθε απφ ηε δνκή ησλ ζπιιαβψλ. Οη δηαθνξέο ζηνπο κέζνπο φξνπο κεηαμχ ησλ ειηθηαθψλ θαηεγνξηψλ κνινλφηη θαηαγξάθνληαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο, είλαη σζηφζν κηθξέο θαη κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ζηε κεγαιχηεξε εμνηθείσζε κε ην γξαπηφ ιφγν πνπ έρνπλ ηα κεγαιχηεξα παηδηά (ηεο Β ηάμεο ζε ζρέζε κε ηελ Α ).

300 msec Σάμε Α Σάμε Β Σάμε Γ Σάμε Γ νξζνγξαθηθά νκαιέο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Υξφλνο εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ αλά ηάμε (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ) Αλάιπζε αλαγλσζηηθώλ ιαζώλ Δπηπιένλ ζηνηρεία πξνθχπηνπλ θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ησλ καζεηψλ ζηηο ιέμεηο ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο. ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη νη ζπρλφηεηεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο ιέμεηο απηήο ηηο θαηεγνξίαο ζηηο ηέζζεξηο ειηθηαθέο νκάδεο ηεο αμηνιφγεζεο. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζπζρέηηζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (Crosstabs) δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ Σάμε Α ε αλάιπζε δελ έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ [x 2 = 4,75; df= 5; p>,05; ф =,09; Cramér s V =,09]. εκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ δελ πξνέθπςαλ γηα ηελ Σάμε Β [x 2 =10,91; df= 5; p>,05; ф =,24; Cramér s V =,24]. Γηα ηελ Σάμε Γ επίζεο δελ πξνέθπςαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ [x 2 =5,84; df= 5; p>,05; ф =,31; Cramér s V =,31]. Σέινο, ε αλάιπζε

301 301 ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηελ Σάμε Γ επίζεο δελ παξνπζίαζε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ [x 2 =,56; df= 2; p>,05; ф =,18; Cramér s V =,18]. Γξάθεκα πρλφηεηα αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αλά θαηεγνξία θαη ηάμε πσο θαίλεηαη απφ ηελ αλάιπζε ηα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ θαηαγξάθνληαη δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ. Σν ζχλνιν ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ είλαη πεξηνξηζκέλν αλ ιάβεη θαλείο ππφςε ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο θαη ηνλ αξηζκφ ησλ γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ πνπ ηα παηδηά θιήζεθαλ λα δηαβάζνπλ Ταρεία νλνκαζία Μία απφ ηηο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ παξνχζα κειέηε αθνξνχζε ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ ζηελ ηαρεία νλνκαζία νπηηθά παξνπζηαδφκελσλ εξεζηζκάησλ (ζηελ πεξίπησζή απηή ήηαλ ρξψκαηα). Γηα ηνλ έιεγρν ηεο ζρέζεο κεηαμχ ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ θαη ζηελ ηειηθή αμηνιφγεζε ηεο

302 302 αλαγλσζηηθήο ηαρχηεηαο θαη ησλ πνζνζηψλ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο έγηλε αλάιπζε ηνπ δείθηε ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient). Πίλαθαο Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο θαη ηαρύηεηαο θαη ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο Αμηνιόγεζε Φάζεο 3 Αλαγλσζηηθή επηηπρία Αλαγλσζηηθή ηαρύηεηα Αλάγλσζε νξζ. θαλνληθώλ ιέμεσλ (%) r=,38** r= -,55** Αλάγλσζε νξζ. εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ (%) r=,01 r= -,62** Αλάγλσζε κνλνζύιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ (%) r=,18 r= -,54** Αλάγλσζε δηζύιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ (%) r=,31* r= -,4** *p<,05 **p<,005 πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα, ε αμηνιφγεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ αλαγλσζηηθή ηαρχηεηα θαη ιηγφηεξν κε ηελ αλαγλσζηηθή επηηπρία. Πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί ε πξνβιεπηηθή ηζρχ ηεο επίδνζεο ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ έγηλε επηπιένλ γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ. Οη ηηκέο b θαη t δίλνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο Τππνπνηεκέλνη ζπληειεζηέο β (beta weights) ηνπ κνληέινπ ηεο γξακκηθήο παιηλδξνκηθήο αλάιπζεο Μεηαβιεηέο b t Αλάγλσζε νξζ. θαλνληθώλ ιέμεσλ (rt) -,548-4,543** Αλάγλσζε νξζ. εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ (rt) -,615-5,407** Αλάγλσζε κνλνζύιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ (rt) -,541-4,459** Αλάγλσζε δηζύιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ (rt) -,402-3,045* Αλάγλσζε ιέμεσλ ρακειήο ζπρλόηεηαο -,601-7,448* *p<,01 **p<,001

303 msec 303 ην γξάθεκα 6.54 εκθαλίδεηαη ε ζρέζε ηεο επίδνζεο ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ησλ ρξσκάησλ θαη ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, φπσο απηφο αμηνινγήζεθε ζηε Φάζε 3. πσο κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε θαη απφ ηελ θιίζε (slope) ηεο επζείαο παιηλδξφκεζεο, είλαη ζαθέο φηη ππάξρεη γξακκηθή ζπζρέηηζε ησλ κεηαβιεηψλ. Ζ εμίζσζε γηα ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ εμεγεί ην 30% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,49) = 20,63; p<,001, r 2 =,3]. Γηα ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ε εμίζσζε εμεγεί ην 38% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,49) = 29,24; p<,001, r 2 =,38]. Οξζνγξαθηθά νκαιέο Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί (6.55) εκθαλίδεηαη ε ζρέζε ηεο επίδνζεο ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ησλ ρξσκάησλ θαη ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ κνλνζχιιαβσλ θαη ησλ δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ, φπσο απηφο αμηνινγήζεθε ζηε Φάζε 3. πσο κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε θαη απφ ηελ θιίζε (slope) ηεο επζείαο παιηλδξφκεζεο, είλαη ζαθέο φηη ππάξρεη ζπζρέηηζε ησλ κεηαβιεηψλ. Ζ εμίζσζε γηα ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ εμεγεί ην 29,3% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,49) = 19,88; p<,001, r 2 =,29], ελψ γηα ηηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο ην 16,2% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,49) = 9,27; p<,005, r 2 =,16].

304 msec 304 Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ Ζ πξνβιεπηηθή αμία ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ ζηε κεηαγελέζηεξε αλαγλσζηηθή επίδνζε δηαηήξεζε ηελ ηζρχ ηεο θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο γηα ηηο ηάμεηο Α, Β, Γ θαη Γ. ην επφκελν γξάθεκα παξνπζηάδεηαη ε ζρέζε ηεο επίδνζεο ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ησλ ρξσκάησλ θαη ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο, φπσο απηφο αμηνινγήζεθε ζηηο ηέζζεξηο ειηθηαθέο νκάδεο ηεο κειέηεο. πσο κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε ππάξρεη ζπζρέηηζε ησλ κεηαβιεηψλ. Μάιηζηα, ε εμίζσζε γηα ην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο εμεγεί ην 36% ηεο δηαθχκαλζεο [F (1,99) = 55,47; p<,001, r 2 =,36].

305 305 Γξάθεκα Γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε (linear regression) ηεο επίδνζεο ζην ηεζη ηαρείαο νλνκαζίαο θαη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο Σύλνςε χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ κεγέζνπο ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Psycholinguistic Grain Size Theory of Reading), πνπ αλέπηπμαλ πξφζθαηα νη Ziegler θαη Goswami (2005), είλαη δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ αλαπηπμηαθέο δηαθνξέο ζην κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ-ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο. Δπνκέλσο, ε ιεμηθή νξγάλσζε θαη νη ζηξαηεγηθέο επεμεξγαζίαο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάγλσζεο, είλαη δπλαηφ λα επεξεάδνληαη απφ δηαθνξεηηθνχο αλαπηπμηαθνχο πεξηνξηζκνχο (Nergard-Nilssen, 2006). Οη Ziegler θαη Goswami (2005) ζεσξνχλ φηη νη δηαθνξέο ζην ρξφλν αιιά θαη ηελ αθξίβεηα αλάγλσζεο κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ πξνθχπηνπλ απφ ζεκειηψδεηο δηαθνξέο ζηε θχζε ηεο θσδηθνπνίεζεο θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο πνπ αλαπηχζζνληαη αλαιφγσο ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Άξα, νη καζεηέο πνπ καζαίλνπλ λα

306 306 δηαβάδνπλ ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο ζα πξέπεη λα ζηεξίδνληαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε γισζζηθψλ κνλάδσλ κηθξνχ κεγέζνπο (small grain size), θαζψο νη θαλφλεο ηεο θσλεκηθήογξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο είλαη ζρεηηθά ζπλεπείο. Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ δηαπηζηψλεηαη φηη νη καζεηέο απφ πνιχ λσξίο θαίλεηαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζηξαηεγηθέο πνπ αμηνπνηνχλ ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο κεγαιχηεξνπ κεγέζνπο. Μάιηζηα νη γισζζηθέο κνλάδεο πνπ αμηνπνηνχλ νη Έιιελεο καζεηέο είλαη ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο, θαζψο ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο επεξεάδεηαη ηφζν απφ ηε γξήγνξε αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο θαη ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο φζν θαη απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο. Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ λα επαιεζεχνπλ ηηο ππνζέζεηο γηα ηελ απφθηεζε ηνπ κνξθνγξαθηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο, φπσο ε ειιεληθή γιψζζα (Seymour, 2005b). Σα δεδνκέλα απφ ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ πνιπζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ αιιά θαη ηα πνζνζηά επηηπρίαο θαηαδεηθλχνπλ φηη ε κνξθνινγία ηεο ζπιιαβήο δελ επεξεάδεη ηε δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο, ζηνηρείν πνπ παξαηεξείηαη απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα εμάγνληαη θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ησλ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο, φπνπ δελ θαηαγξάθεηαη ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ζηνλ ηχπν ησλ ιαζψλ. Ζ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ έδεημε φηη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε αθνξνχζαλ θπξίσο ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ, αιιά θαη ηελ αδπλακία εθθνξάο ηνπ γισζζηθνχ εξεζίζκαηνο σο ζχλνιν (Α ηάμε). Χζηφζν, ηα ιάζε αθνξνχζαλ ηα θαηαιεθηηθά ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ. Σα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη νξηζκέλνη απφ ηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο βξίζθνληαλ ζε έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην αλάπηπμεο, άπνςε ζπκβαηή κε ηε βαζηθή αξρή ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο γηα ηελ επηθάιπςε ησλ θάζεσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Απφ ηα απνηειέζκαηα πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί έσο απηφ ην ζεκείν θαίλεηαη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα εκθαλίδεη γξήγνξνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο. Χο βαζηθνί

307 307 παξάγνληεο έρνπλ αλαγλσξηζηεί ηφζν ε ηαρεία απφθηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο φζν θαη ε ζρεηηθά εχθνιε κεηάβαζε ζε πην νιηθέο ζηξαηεγηθέο δηεθπεξαίσζεο ηεο αλάγλσζεο. Ζ δηαθάλεηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο επηδξά ζε κεγάιν βαζκφ θαη σο απνηέιεζκα πνιινί εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη ε ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο απνηειεί ηε ζεκαληηθφηεξε κεηαβιεηή αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο (De Jong & Van der Leij, 1999; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997). Πξνθχπηεη ινηπφλ ην ζπκπέξαζκα φηη νη δηαδηθαζίεο θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο ζηε ιεμηθή πξφζβαζε αιιά θαη ε ηαρχηεηα αλάθιεζεο ησλ θσλνινγηθψλ θαη νξζνγξαθηθψλ πιεξνθνξηψλ ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Nikolopoulos et al., 2006) εμεγνχλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο. Οη αζθήζεηο ηαρείαο νλνκαζίαο θαηά κία έλλνηα «αληαλαθινχλ» ηηο δηαδηθαζίεο θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο ζηε ιεμηθή πξφζβαζε (Wagner & Torgesen, 1987). Αξθεηέο κειέηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο αιιά θαη αλαπηπμηαθήο δπζιεμίαο έρνπλ δείμεη φηη παξφκνηεο δξαζηεξηφηεηεο δηαθνξνπνηνχλ ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, καζεηέο πνπ εκθαλίδνπλ ραξαθηεξηζηηθά κειινληηθήο αλαγλσζηηθήο δπζθνιίαο έρνπλ ρακειφηεξε επίδνζε ζε αζθήζεηο ηαρεία νλνκαζίαο εξεζηζκάησλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο (Lyytinen et al., 2004). Απφ ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνέθπςε φηη ε απφδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ εμεγεί, ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, πεξηζζφηεξν απφ ην 30% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ. Ζ πξνβιεπηηθή ηζρχο ηεο κεηαβιεηήο δελ απνδπλακψλεηαη κε ην ρξφλν, αιιά αληίζεηα θαίλεηαη φηη εληζρχεηαη. ηελ αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο γηα ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ θαίλεηαη φηη ε ηαρχηεηα θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο εμεγεί πεξίπνπ ην 40% ησλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ ζηελ αλάγλσζε.

308 Αλάπηπμε ηεο δεμηόηεηαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Αλάπηπμε ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ πσο αλαθέξεηαη θαη ζην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί κία απφ ηηο βαζηθφηεξεο γλσζηηθέο θαηαθηήζεηο θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ πεξαηηέξσ αλαγλσζηηθή θαη νξζνγξαθηθή αλάπηπμε. Έλα βαζηθφ εξεπλεηηθφ εξψηεκα ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ αλ θαη ζε πνην βαζκφ δηαθνξνπνηείηαη γλσζηηθά ε αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, ζηα αξρηθά ηεο ζηάδηα, ζε ζρέζε κε ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή μεθίλεζε απφ ηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο). Ζ επηινγή ηνπ ρξφλνπ εμέηαζεο ζηεξίρζεθε ζην γεγνλφο φηη ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ ζεκείσζε ρακειά πνζνζηά επηηπρίαο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ θαη επνκέλσο ε αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζεσξήζεθε φηη ζα θφξηηδε ςπρνινγηθά ηνπο ζπκκεηέρνληεο. Σέινο, ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο έγηλε ζην ηέινο θάζε Φάζεο, κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ ππφινηπσλ πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ. Ζ αμηνιφγεζε ηεο γξαθήο ησλ γξακκάησλ πεξηειάκβαλε δχν κεηξήζεηο. ηελ πξψηε εμεηάζηεθε ε αλαγλψξηζε ησλ πεδψλ, ελψ ζηε δεχηεξε αμηνινγήζεθε ε αλαγλψξηζε ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ. Πνιχ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο παξέρνληαη θαη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ (πεδά). πσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ Πίλαθα 6.30, ηα πνζνζηά επηηπρίαο ζηε γξαθή ησλ γξακκάησλ είλαη ηδηαίηεξα πςειά ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο έξεπλαο. Έηζη, ζηε Φάζε 1 ην πνζνζηφ επηηπρίαο αλήξζε ζην 96,62%, ζηε Φάζε 2 ζην 99,13% θαη ζηε Φάζε 3 ζην 98, 72%.

309 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 309 Πίλαθαο Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ πνζνζηνύ επηηπρνύο γξαθήο ησλ γξακκάησλ (πεδά) N Φάζε ,62 18,07 Φάζε ,13 9,26 Φάζε ,72 11,24 x ζ Ζ κηθξή κείσζε ζηα πνζνζηά επηηπρίαο θαηά ηε Φάζε 3, ε νπνία δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή, νθείιεηαη ζηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε Φάζε. Οη καζεηέο ηεο Α ηάμεο θαίλεηαη λα θαηαθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα γξαθήο ηνπ ζπλφινπ ησλ γξακκάησλ κεηά ην ηέινο ηνπ πξψηνπ δηκήλνπ. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη κεγάιεο ζεκαζίαο θαζψο κπνξεί λα εξκελεχζεη θαη ηα πςειά πνζνζηά νξζνγξαθηθήο αθξίβεηαο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηε κειέηε απηή, ηα νπνία μεπεξλνχλ ζεκαληηθά ηηο αληίζηνηρεο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 γξαθή πεδώλ γξακκάησλ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο γξαθήο ησλ γξακκάησλ (πεδά) Ζ εηθφλα ζηε γξαθή ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ είλαη παξφκνηα κε απηή πνπ παξαηεξήζεθε ζηε γξαθή ησλ πεδψλ γξακκάησλ. Να ζεκεησζεί κφλν ην γεγνλφο φηη ηα πνζνζηά είλαη ειάρηζηα

310 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 310 κεησκέλα ζε ζρέζε κε ηα πεδά. πσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ Πίλαθα 6.31, ηα πνζνζηά επηηπρίαο ζηε γξαθή ησλ γξακκάησλ είλαη ηδηαίηεξα πςειά ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο έξεπλαο. Έηζη, ζηε Φάζε 1 ην πνζνζηφ επηηπρίαο αλήξζε ζην 96,71%, ζηε Φάζε 2 ζην 97,71% θαη ζηε Φάζε 3 ζην 98, 53%. Πίλαθαο Μέζνη όξνη θαη ηππηθέο απνθιίζεηο ηνπ πνζνζηνύ επηηπρνύο αλαγλώξηζεο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία) N x ζ Min Max Φάζε ,71 17, Φάζε ,71 14, Φάζε ,53 12, Ζ ίδηα πεξίπνπ εηθφλα παξνπζηάζηεθε θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ θεθαιαίσλ γξακκάησλ. Μνινλφηη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ήηαλ πςειά θαη ζηηο ηξεηο κεηξήζεηο, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά εληνπίζηεθε κφλν ζηηο πξψηεο θάζεηο ηεο έξεπλαο Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 γξαθή θεθαιαίσλ γξακκάησλ Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο γξαθήο ησλ γξακκάησλ (θεθαιαία)

311 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) 311 Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) κε έλα παξάγνληα εληφο νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο έδεημε ηα αθφινπζα. Πξψηνλ, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,1832) = 7,64, p<,01]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο (Scheffé post hoc) έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζε 1 θαη 2 (p<,001), ελψ δελ πξνέθπςαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3 (p>,05). Έλα επίζεο ελδηαθέξνλ ζηνηρείν είλαη ε ζπγθξηηηθή κειέηε ηεο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαη πσο απηή δηαθνξνπνηείηαη αλάκεζα ζηε γξαθή θαη ηελ αλάγλσζε. Δμεηάδνληαο ην γξάθεκα ηεο ζπγθξηηηθήο παξνπζίαζεο ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ζηε γξαθή θαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ θαλεξψλεη δχν θχξηα ζηνηρεία. Πξψηνλ, ηα πνζνζηά επηηπρίαο παξνπζηάδνπλ αμηνζεκείσηε ηαχηηζε ζηελ αμηνιφγεζε ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3. Γεχηεξνλ, θαίλεηαη λα ππάξρεη κηα ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ πνζνζηψλ ζηε Φάζε Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) Γξαθή γξακκάησλ (πεδά) Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο θαη γξαθήο ησλ γξακκάησλ (πεδά) Γηα ηνλ έιεγρν ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηε γξαθή θαη ηελ αλάγλσζε ησλ γξακκάησλ ζηε Φάζε 1 ρξεζηκνπνηήζεθε ην θξηηήξην t γηα δεχγε εμαξηεκέλσλ δεηγκάησλ (paired-samples t-

312 312 test), ην νπνίν θαλέξσζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο γξαθήο θαη ηεο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηε Φάζε 1, t(49)= -7,9; p<,001, ελψ δελ εληνπίζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3 (p>,05). Ζ εηθφλα πνπ παξαηεξήζεθε ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 δε ζα κπνξνχζε λα νθείιεηαη ζε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ αλάκεζα ζηηο δχν δεμηφηεηεο. Ζ δηαθνξά ζηα πνζνζηά επηηπρίαο είλαη δπλαηφ λα απνδνζεί θπξίσο ζε δχν παξάγνληεο. Ο πξψηνο αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεζφδνπ αμηνιφγεζεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ην δηαζέζηκν ρξφλν ησλ καζεηψλ γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ν νπνίνο ζηελ πεξίπησζε ηεο γξαθήο ήηαλ κεγαιχηεξνο. Έλαο άιινο παξάγνληαο ήηαλ θαη ε θχζε ηεο αμηνιφγεζεο κε ηε ρξήζε ησλ δηαδηθαζηψλ ηερλνινγίαο, φπνπ ν καζεηήο αλαγλψξηδε αιιά θαη παξείρε πξνθνξηθή απάληεζε ζην νπηηθφ εξέζηζκα, γεγνλφο πνπ ζαθψο απαηηεί βαζχηεξε γλσζηηθή επεμεξγαζία Σρέζε ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο πσο έρνπκε ήδε πεξηγξάςεη, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζεσξείηαη πνιχ απνθαζηζηηθφο παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Πνηα είλαη φκσο ε ζπκκεηνρή ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή; πσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ παξαθάησ πίλαθα, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή ιέμεσλ (ηφζν νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ, φζν θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ) δελ παξνπζηάδνπλ θακία ζπζρέηηζε θαη κάιηζηα ζε θακία Φάζε ηεο κειέηεο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πξνθχπηεη φηη γηα ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή δελ επαξθεί κφλν ε γλψζε ησλ γξακκάησλ πνπ απαξηίδνπλ ηελ γιψζζα, εληζρχνληαο έηζη ηελ ππφζεζε φηη ε γξαθή απνηειεί κηα πην ζχλζεηε γλσζηηθή δεμηφηεηα απφ φηη ε αλάγλσζε. Ζ νξζνγξαθεκέλε γξαθή απαηηεί ηελ αθξηβή γξαθεκηθή απνηχπσζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. ε έλα νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα φπσο ην ειιεληθφ, είλαη πηζαλφ λα πξνθχςνπλ ζεκαληηθέο

313 313 δπζθνιίεο φηαλ ζην γξαθεκηθφ επίπεδν ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κία αλαπαξαζηάζεηο ην ίδηνπ θσλήκαηνο (π.ρ. γηα ηα θσλήκαηα /ν/ θαη /i/). Πίλαθαο Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γλώζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο γξαθήο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γξαθή νξζ. θαλνληθώλ ιέμεσλ % r=,02 r=,19 r=,22 Γξαθή νξζ. εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ % r=,21 r=,22 r=,023 Γξαθή κνλνζπι. ςεπδνιέμεσλ % r=,32* r=,45** r=,25 Γξαθή δηζύι. ςεπδνιέμεσλ % r=,16 r=,64** r=,05 *p<,05 **p<,005 εκαληηθά ζηνηρεία πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ ςεπδνιέμεσλ. πσο κπνξεί λα παξαηεξήζεη θαλείο, ε γξαθή ησλ γξακκάησλ παξνπζηάδεη ζπλάθεηα κε ηε γξαθή ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ ηφζν ζηε Φάζε 1 φζν θαη ζηε Φάζε 2. Μάιηζηα, ν βαζκφο ζπλάθεηαο είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξνο ζηε Φάζε 2, ππνδεηθλχνληαο θαη ηα φξηα νινθιήξσζεο ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο αιιά θαη ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο. Δληζρπηηθά ηεο πξναλαθεξζείζαο άπνςεο, πεξί αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο γξαθήο, είλαη θαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ, ηα νπνία θαη δειψλνπλ ηε ζαθή κείσζε ηεο επίδξαζεο ηνπ κήθνπο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2. Ζ ζπλάθεηα ησλ δχν κεηαβιεηψλ παχεη λα πθίζηαηαη ζηε Φάζε 3, φπνπ θαη αλαπηχζζεηαη ε κνξθνγξαθηθή δηαδηθαζία ηεο γξαθήο Γξαθή ιέμεσλ βαζηθνύ ιεμηινγίνπ (αλάιπζε θσλνινγηθά νξζώλ απνδόζεσλ) Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε, κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά νξζψλ απνδφζεσλ, δηαπηζηψζεθε φηη κφλν ζηε γξαθή ησλ ςεπδνιέμεσλ εληνπίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο. Γηα ην ιφγν απηφ πξαγκαηνπνηήζεθε

314 314 κία δεχηεξε αλάιπζε, ζηελ νπνία ππνινγίζηεθε ν δείθηεο ζπλάθεηαο ησλ πνζνζηψλ ηεο νξζήο γξαθήο ησλ γξακκάησλ κε ηα πνζνζηά ησλ θσλνινγηθά απνδεθηψλ απνδφζεσλ ησλ καζεηψλ. Χο θσλνινγηθά νξζή απφδνζε ζεσξήζεθε θάζε γξαπηή απάληεζε πνπ απέδηδε ζσζηά ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο δεηνχκελεο ιέμεο (Πξσηφπαπαο & θαινχκπαθαο, 2010) ρσξίο λα εμεηάδεηαη ε αθξηβήο γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ησλ θσλεκάησλ (π.ρ. ην παηδί γξάθεη ηε ιέμε κήιν κε γηψηα). Θα πξέπεη λα αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ε δηάθξηζε ησλ θσλνινγηθά θαη ησλ νξζνγξαθηθά ζσζηψλ απνδφζεσλ αληαλαθιά ηε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ αμηνπνηνχλ νη νξζνγξάθνη (Lennox & Siegel, 1994). Πίλαθαο Γείθηεο ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) ηεο γξαθήο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο νξζήο θσλνινγηθήο απόδνζεο ησλ ιέμεσλ Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γξαθή νξζ. νκαιώλ ιέμεσλ r=,34* r=,05 r=,01 Γξαθή νξζ. εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ r=,29* r=,34* r=,16 *p<,05 Καηά ηε δεχηεξε αλάιπζε, φπσο άιισζηε παξαηεξνχκε ζηνλ παξαπάλσ πίλαθα (6.33), εληνπίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο ζηε θάζε 1 (αμηνιφγεζε Ννεκβξίνπ) θαη επίζεο ζεκαληηθφο δείθηεο γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο ζηηο θάζεηο 1 θαη 2. Σα απνηειέζκαηα θαίλνληαη πεξηζζφηεξν ζπλεπή κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζρεηηθψλ κειεηψλ, πνπ αλαθέξνπλ φηη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη αμηνπνηνχλ, ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο γξαθήο, θπξίσο θσλνινγηθέο γλψζεηο γηα ηα γξάκκαηα (Ατδίλεο, 2010). Ζ γλψζε απηή ηνπο επηηξέπεη λα αλαπαξηζηνχλ ζεηξηαθά ηα θσλήκαηα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ κε ηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα. πσο αλαθέξεηαη ζηα εμειηθηηθά κνληέια κάζεζεο ηεο γξαθήο, ηα παηδηά εκπινπηίδνπλ ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν ην ξεπεξηφξηφ ηνπο κε νξζνγξαθηθέο γλψζεηο, απνθηνχλ ηε γλψζε φηη νκάδεο γξακκάησλ κπνξνχλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο

315 315 γιψζζαο θαη αμηνπνηνχλ γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα κεγαιχηεξα νξζνγξαθηθά ζχλνια (Apel et al., 2004; Cunningham et al., 2001). Δλδερνκέλσο, ε ελεξγνπνίεζε απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζηξαηεγηθψλ λα εληνπίδεηαη ρξνληθά κεηά ηε θάζε 1 γηα ηηο νκαιέο θαη κεηά ηε θάζε 2 γηα ηηο εμαηξέζηκεο, γηα ηηο νπνίεο θαίλεηαη φηη ε ρξήζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο εθηείλεηαη πεξηζζφηεξν ρξνληθά. Ο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο πνπ εληνπίδεηαη θαη ζηε θάζε 2 νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ νινθιεξψλεηαη ε κάζεζε ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ θαη επνκέλσο πξνθχπηνπλ θσλνινγηθά κε απνδεθηέο νξζνγξαθηθέο απνδφζεηο θαη ζηε θάζε 2 γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Αληίζεηα, ζηηο νκαιέο ιέμεηο, ηφζν ζηε θάζε 2 φζν θαη ζηε θάζε 3, δελ παξνπζηάδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπλάθεηα, επεηδή νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη ζηηο δχν κεηαβιεηέο (γξαθή γξακκάησλ θαη ιέμεσλ) είλαη πνιχ πςειέο (Πίλαθαο 6.34). Πίλαθαο Πνζνζηά (%) επηηπρνύο θσλνινγηθήο θαη νξζνγξαθηθήο απόδνζεο ησλ ιέμεσλ (νη ηππηθέο απνθιίζεηο ζηηο παξελζέζεηο) Φσλνινγηθά νξζέο απνδόζεηο Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Οκαιέο 82 (19.87) 99 (4) (5.67) Δμαηξέζηκεο 55 (25,48) 91,85 (11,1) 95,83 (7,19) Οξζνγξαθηθά νξζέο απνδόζεηο Οκαιέο 42,37 (22,61) 59 (24,79) 73,67 (18,77) Δμαηξέζηκεο 13,38 (13,49) 41,43 (14,87) 53,56 (13,22) Σα κνληέια κάζεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, πνπ αλάγνληαη ηφζν ζηε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ φζν θαη ζηε ζεσξία ξεπεξηνξίνπ, ζεσξνχλ φηη ε θσλνινγηθή γλψζε πξνσζεί ηελ αμηνπνίεζε ηεο νξζνγξαθηθήο γλψζεο. Ζ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο γλψζεο φρη κφλν επηηξέπεη ζην ρξήζηε ηεο γιψζζαο λα δηαθξίλεη θαη ζηε ζπλέρεηα λα αλαπαξηζηά ζηε γξαθή ηνπο

316 316 μερσξηζηνχο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο, αιιά βνεζά ηα παηδηά λα εληνπίδνπλ ηα κνξθήκαηα πνπ ζπλαληψληαη ζπρλά ζηνλ πξνθνξηθφ θαη ηνλ γξαπηφ ιφγν, αμηνπνηψληαο έηζη γλψζεηο γηα κεγαιχηεξα γισζζηθά ζχλνια (Goswami, 1988; Lennox & Siegel, 1994). Δπνκέλσο, είλαη πηζαλφ ε ρξήζε νξζνγξαθηθψλ γλψζεσλ λα ελεξγνπνηείηαη ήδε απφ ηε θάζε 1 γηα ηηο νκαιέο θαη απφ ηε θάζε 2 γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. ην επφκελν γξάθεκα (6.60) παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ησλ θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ ησλ καζεηψλ ζηηο ηξεηο θάζεηο ηεο έξεπλαο. πσο θαίλεηαη ππάξρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο αιιά θαη ηεο θάζεο αμηνιφγεζεο. ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε δχν παξάγνληεο εληφο ησλ νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο θαη Οξζνγξαθηθή Σπλέπεηα, ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,2700) = 207,83; p< 0,001], αιιά θαη ηεο Οξζνγξαθηθήο πλέπεηαο [F (1,2700) = 91,52; p< 0,001]. Δπηκέξνπο αλαιχζεηο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηε θάζε 1 [t(898)= -8,24; p<,001] θαη ζηε θάζε 2 [-4,38; p<,001], ελψ δελ εληνπίζηεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ζηε θάζε 3 (p>,05). Σέινο, ε αλάιπζε ζπλνδεπφηαλ θαη απφ κηα ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε [F (2,2700) = 33,3; p< 0,001], ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ άπνςε φηη ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο εμαξηάηαη απφ ην ρξφλν αμηνιφγεζεο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε φηη νη καζεηέο ήδε απφ ηε θάζε 1 (Ννέκβξηνο) θαηαγξάθνπλ πνζνζηά επηηπρίαο πνπ μεπεξλνχλ ην 80% γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο, ελψ ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο απνδπλακψλεηαη έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο (δελ πξνέθπςαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε θάζε 3: t(898)= -1,3; p> 0,05).

317 Φσλνινγηθά νξζέο απνδόζεηο (%) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 νξζ. νκαιέο νξζ. εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Πνζνζηά (%) θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Σα πνζνζηά θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ ησλ ιέμεσλ εξκελεχνληαη απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ ιαζψλ ζηηο ηξεηο θάζεηο ηεο έξεπλαο (Γξάθεκα 6.61). πσο πξνθχπηεη, ηφζν ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο φζν θαη ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο ε ζπλεζέζηεξε θαηεγνξία ιάζνπο ήηαλ ε γξαθή κέξνπο ηεο δεηνχκελεο ιέμεο (π.ρ. κα αληί καδί). Σα ιάζε άξλεζεο αλαθέξνληαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη καζεηέο δελ έδσζαλ θακία γξαπηή απάληεζε, ελψ σο άιιν ιάζνο θαηεγνξηνπνηήζεθαλ ιάζε πνπ αθνξνχζαλ ηελ αληηθαηάζηαζε (π.ρ. ζνλί αληί θσλή) ή ηελ παξάιεηςε θάπνηνπ γξάκκαηνο (π.ρ. ιηβδη αληί ιηβάδη). Σα θσλνινγηθά ιάζε, αλ θαη ιίγα per se, σζηφζν ζρεηίδνληαη κε ηα πνζνζηά απφδνζεο ησλ γξακκάησλ φπσο είδακε πξνεγνπκέλσο. (α) Γξάθεκα πρλφηεηα θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ γηα θάζε ηχπν ιάζνπο (β)

318 318 Σα θσλνινγηθά ιάζε ζηε γξαθή ησλ νκαιψλ ιέμεσλ (Γξάθεκα 6.61α) νπζηαζηηθά κεδελίδνληαη ζηε θάζε 2. Ζ παγίσζε ηεο θσλνινγηθήο γλψζεο γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο νδεγεί ζηελ αμηνπνίεζε κεγαιχηεξσλ νξζνγξαθηθψλ ζπλφισλ (π.ρ. ζπιιαβή) εληζρχνληαο ηελ ππφζεζε φηη ηα παηδηά ελδερνκέλσο λα κεηαηνπίδνληαη πξνο κηα δηαθνξεηηθή ζηξαηεγηθή ζηε γξαθή. Ζ νξζνγξαθηθή γλψζε απνηειεί ην δεχηεξν ζηνηρείν θαη αθνξά ηε δπλαηφηεηα κεηάθξαζεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο ζε γξαπηή κνξθή (Apel et al., 2004). Πεξηιακβάλεη δε ηε γλψζε φηη έλα γξάκκα ή κηα νκάδα γξακκάησλ κπνξεί λα αλαπαξαζηήζεη θάζε ήρν, ηε γλψζε ησλ θαλφλσλ νξζνγξαθίαο θαζψο θαη ησλ νξζνηαθηηθψλ (orthotactic) θαλφλσλ (ησλ θαλφλσλ πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο ζεζηαθνχο πεξηνξηζκνχο γηα ηα γξάκκαηα). Ζ νξζνγξαθηθή γλψζε πεξηιακβάλεη επίζεο ηελ ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο ζπγθεθξηκέλσλ νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, ε νπνία επηηπγράλεηαη (αλαπηχζζεηαη) κέζσ ηεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν. Οξηζκέλνη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη ε ηθαλφηεηα νξζνγξαθηθήο επεμεξγαζίαο απνηειεί μερσξηζηφ παξάγνληα επίδξαζεο ζηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Cunningham et al., 2001). Μνινλφηη ηα ιάζε per se ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο είλαη πεξηζζφηεξα (Γξάθεκα 6.61β), ζπγθξηηηθά κε ηηο νκαιέο, σζηφζν δε δηαθέξνπλ νη ηχπνη ησλ ιαζψλ πνπ θαηαγξάςακε. Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη νη πεξηζζφηεξεο ιαλζαζκέλεο απνδφζεηο πνπ θαηεγνξηνπνηήζεθαλ σο άιιν ιάζνο αθνξνχζαλ ηε ιαλζαζκέλε γξαθή ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ, φπνπ ζπλήζσο ηα παηδηά παξέιεηπαλ έλα απφ ηα δχν ζχκθσλα (π.ρ. θάνο αληί θάκπνο θαη θάπνο αληί θάκπνο). Δθηφο απφ ηε ιαλζαζκέλε απφδνζε ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ, νη καζεηέο ζπλήζσο γξάθνπλ ηε ιέμε κέρξη ην ζεκείν ηνπ εμαηξέζηκνπ ηκήκαηνο (π.ρ. θνληφο θν). Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 1 είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη νη καζεηέο δελ έρνπλ αθφκε δηδαρζεί ηα εμαηξέζηκα γξαθήκαηα ηεο γιψζζαο θαη επνκέλσο παξφκνηα ιάζε ήηαλ αλακελφκελα. ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζε 2 εκθαλίδνληαη αθφκε αξθεηά θσλνινγηθά ιάζε, ζηνηρείν πνπ επζχλεηαη θαη γηα ηελ θαηαγξαθή ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνχ δείθηε ζπλάθεηαο κε ηε

319 319 γλψζε ησλ γξακκάησλ. πσο θαίλεηαη ε επίδνζε ζηε θάζε 3 κνηάδεη κε απηή πνπ παξαηεξήζακε ζηε θάζε 2 γηα ηηο νκαιέο ιέμεηο. ην επφκελν γξάθεκα παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ηεο νξζήο θσλνινγηθήο απφδνζεο ησλ νκαιψλ (Γξάθεκα 6.62α) θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ (Γξάθεκα 6.62β) ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ, ν νπνίνο δε θαίλεηαη λα επηδξά. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) κε δχν παξάγνληεο εληφο ησλ νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο θαη Αξηζκόο Σπιιαβώλ, έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο γηα ηηο νκαιέο ιέμεηο [F (2,900) = 44,35; p< 0,001] αιιά θαη ηηο εμαηξέζηκεο [F (2,1800) = 215,64; p< 0,001]. Χζηφζν, δελ παξαηεξήζεθε επίδξαζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπιιαβψλ θαη ζηηο δχν θαηεγνξίεο ιέμεσλ [F (1,900) = 2,8; p> 0,05 θαη F (1,1800) = 1,2; p> 0,05, αληίζηνηρα]. (α) (β) Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζήο θσλνινγηθήο απφδνζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ππνζηεξίδνπλ φηη ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο νη καζεηέο ζηεξίδνληαη ζηελ αμηνπνίεζε θσλνινγηθήο γλψζεο, ζηξαηεγηθή πνπ πξνυπνζέηεη ηε ζεηξηαθή αλαπαξάζηαζε μερσξηζηψλ θσλεκάησλ κε ηα αληίζηνηρα γξάκκαηα. Γελ πξνθχπηνπλ επνκέλσο δηαθνξέο ζηηο ιέμεηο κε δηαθνξεηηθφ αξηζκφ ζπιιαβψλ. Ζ επίδξαζε ηνπ κήθνπο γίλεηαη πάιη νξαηή, ηφζν ζηηο νκαιέο (θάζε 1) φζν θαη ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο (θάζεηο 1 θαη 2), φηαλ ππνινγηζηεί ν αξηζκφο ησλ γξακκάησλ. Φαίλεηαη

320 320 ινηπφλ φηη ηα παηδηά γξάθνπλ αιθαβεηηθά κέρξη ηελ νινθιήξσζε ηεο εθκάζεζεο ησλ γξακκάησλ γηα ηηο νκαιέο (θάζε 1) θαη ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ γηα ηηο εμαηξέζηκεο (θάζε 2) Γξαθή ιέμεσλ βαζηθνύ ιεμηινγίνπ (αλάιπζε νξζνγξαθηθά ζσζηώλ απνδόζεσλ) Δθηφο απφ ηελ αλάιπζε ησλ θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα αμηνινγήζεθαλ θαη ηα πνζνζηά ηεο ζσζηήο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο ησλ ιέμεσλ. Χο νξζνγξαθηθά ζσζηέο απνδφζεηο θαηεγνξηνπνηήζεθαλ νη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ πνπ απέδηδαλ ζσζηά ηφζν ηε θσλνινγηθή φζν θαη ηελ νπηηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ. πσο θαίλεηαη ζην Γξάθεκα 6.63, ε επίδνζε ησλ παηδηψλ θαη ζηηο δχν θαηεγνξίεο ιέμεσλ βειηηψλεηαη ζεκαληηθά έσο ην ηέινο ηεο ρξνληάο. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) κε δχν παξάγνληεο εληφο ησλ νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο θαη Οξζνγξαθηθή Σπλέπεηα, έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,2620) = 115,77; p< 0,001] αιιά θαη ηεο Οξζνγξαθηθήο πλέπεηαο [F (1,2620) = 136,42; p< 0,001]. Σέινο, ε αλάιπζε ζπλνδεπφηαλ θαη απφ κηα ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε [F (2,2620) = 3,43; p< 0,05]. 100 Πνζνζηό νξζνγξαθηθά ζσζηώλ απνδόζεσλ (%) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 νξζ. νκαιέο νξζ. εμαηξέζηκεο Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζνγξαθηθά ζσζηψλ απνδφζεσλ ησλ νκαιψλ θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ

321 321 Τπάξρεη ινηπφλ ζαθήο ππεξνρή ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ έλαληη ησλ εμαηξέζηκσλ ζε φιε ηελ Α ηάμε. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηε γξαθή νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ έπεηαη θαηά κία θάζε πεξίπνπ (2 κήλεο). Οη καζεηέο δειαδή ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2 γξάθνπλ ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο κε πνζνζηφ αλάινγν εθείλνπ πνπ θαηαγξάθεθε ζηε θάζε 1 γηα ηηο νκαιέο, ελψ αληίζηνηρε επίδνζε παξαηεξείηαη θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 3, φπνπ ν κέζνο φξνο ηεο ζσζηήο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο είλαη παξφκνηνο κε απηφλ ηεο θάζεο 2 γηα ηηο νκαιέο. Απηφ είλαη έλα ζπζηεκαηηθφ εχξεκα ηφζν ζηελ αμηνιφγεζε ηεο γξαθήο φζν θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο (αξξήο & Πφξπνδαο, 2008). Ζ ρξνληθή απηή δηαθνξά ζηε κάζεζε ηεο γξαθήο εληνπίδεηαη ηφζν ζηα πνζνζηά επηηπρνχο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο φζν θαη ζηηο ζπρλφηεηεο ησλ ιαζψλ. ην Γξάθεκα 6.64 παξνπζηάδεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ ιαζψλ γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο. πσο παξαηεξνχκε, ππάξρεη ζεκαληηθή δηαθνξά ζηηο ζπρλφηεηεο ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο (x 2 = 11,6; df=2; p<,01; Cramér s V =,18). Σα κε θσλνινγηθά ιάζε είλαη ζαθψο πεξηζζφηεξα, σζηφζν δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή κεηαβνιή κεηαμχ ηνπ Ννεκβξίνπ θαη ηνπ Φεβξνπαξίνπ (θάζεηο 1 θαη 2). Έσο ηε θάζε 2 νη καζεηέο θαίλεηαη φηη αμηνπνηνχλ πεξηζζφηεξν κηα αιθαβεηηθή πξνζέγγηζε ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή Σπρλόηεηα ιαζώλ (νκαιέο) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 κε θσλνινγηθά θσλνινγηθά Γξάθεκα πρλφηεηα ιαζψλ θαηά θαηεγνξία ιάζνπο ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο

322 322 Με ηε ζπρλή έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν νη καζεηέο γξήγνξα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη δηαθνξεηηθά γξαθήκαηα αλαπαξηζηνχλ ην ίδην θψλεκα, ζηνηρείν πνπ εμεγεί ηε ζεκαληηθή κείσζε ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ πνπ παξαηεξνχκε ζηε θάζε 3. Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ ιαζψλ πξνθχπηεη φηη πνιινί καζεηέο φζν πεξλά ν θαηξφο ηείλνπλ λα επηιέγνπλ ηα ιηγφηεξν ζπρλά γξαθήκαηα αμηνπνηψληαο κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο (γλψζε απφ ηελ αλάγλσζε) ζηε γξαθή. Γηα παξάδεηγκα, ελψ ζηε θάζε 1 γξάθνπλ ρξεζηκνπνηψληαο θπξίσο ηα γξαθήκαηα γηψηα θαη φκηθξνλ, ζηελ επφκελε θάζε εκπινπηίδνπλ ηε γξαθή ηνπο πξνζζέηνληαο ην ήηα ή ην χςηινλ. χκθσλα κε ηηο δηαπηζηψζεηο θαη άιισλ εξεπλψλ (Nikolopoulos et al., 2006) νη καζεηέο θαίλεηαη φηη αλαπηχζζνπλ γηα δηαδηθαζία πηνζέηεζεο δηαθνξεηηθψλ νξζνγξαθηθψλ απνδφζεσλ έσο φηνπ θαηαλνήζνπλ ηνπο γξακκαηηθνχο/εηπκνινγηθνχο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηε γξαθή. Ζ θπξηφηεξε κεηαβνιή κεηαμχ ησλ θάζεσλ απηψλ, αλ θαη δελ αθνξά ηελ παξνχζα εξγαζία, εληνπίδεηαη ζηε κείσζε ηνπ απαηηνχκελνπ ρξφλνπ γξαθήο. Μεηά ην Φεβξνπάξην σζηφζν, ηα κε θσλνινγηθά ιάζε ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο παξνπζηάδνπλ κείσζε πνπ μεπεξλά ην 40% (40,8%). Δλδερνκέλσο ην δηάζηεκα κεηαμχ ησλ θάζεσλ 1 θαη 2 λα απνηειεί έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην ζηε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ αμηνπνηνχλ νη καζεηέο (απφ ηε θσλνινγηθή ζηελ νξζνγξαθηθή), φπνπ νη καζεηέο εζηηάδνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ αμηνπνίεζε κεγαιχηεξσλ νξζνγξαθηθψλ ζπλφισλ (ζπιιαβή) θαη ιηγφηεξν ζηε γξαθεκηθή ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ. Χο κε θσλνινγηθά (νπηηθά) ιάζε θαηεγνξηνπνηήζεθαλ ιάζε πνπ αθνξνχζαλ ηε ιαλζαζκέλε επηινγή γξαθήκαηνο γηα ηα θσλήκαηα πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο γξαθεκηθέο απνδφζεηο («σ» αληί «ν» ή «η» αληί «ε»), ηα νπνία, φπσο θαίλεηαη θαη ζην Γξάθεκα 6.65, δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά (x 2 = 4,8; df=2; p<,05; Cramér s V =,14). Σα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ιαλζαζκέλε αλαπαξάζηαζε ηνπ θσλήκαηνο /i/ είλαη ζαθψο πεξηζζφηεξα, γηα ην ιφγν φηη ην /i/ έρεη θαη πεξηζζφηεξεο πηζαλέο αλαπαξαζηάζεηο ζην γξαθεκηθφ επίπεδν (ε, π, εη, θηι). πσο

323 323 αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, κέρξη ηε θάζε 2 ε επηινγή ησλ γξαθεκάησλ γηα ηα θσλήκαηα /ν/ θαη /i/ θαίλεηαη λα είλαη ηπραία (θπξίσο γηα ην /i/). Θα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ζηε θάζε 2 εληνπίδεηαη αχμεζε ησλ ιαζψλ αληηκεηάζεζεο. Σα ιάζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο παξέρνπλ αξθεηέο πιεξνθνξίεο γηα ην είδνο ησλ γλψζεσλ πνπ αμηνπνηνχλ νη καζεηέο ζηε γξαθή. Δίλαη ζαθέο φηη ε βειηίσζε ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ηνπο επηηξέπεη λα αμηνπνηήζνπλ ηε γλψζε απφ ηελ αλάγλσζε θαη ζηε γξαθή, απνθηψληαο ζηαδηαθά γλψζεηο γηα ηε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ησλ ιέμεσλ. Βέβαηα δελ είλαη ζε ζέζε αθφκε λα πξνζδηνξίζνπλ επαθξηβψο ηε ζέζε ησλ γξαθεκάησλ κέζα ζηηο ιέμεηο (π.ρ. δόξσ). Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη δπλεηηθά ηα ιάζε αληηκεηάζεζεο ζα κπνξνχζαλ λα ήηαλ πεξηζζφηεξα, σζηφζν ζηελ παξνχζα έξεπλα ππήξρε ν πεξηνξηζκφο ηεο δπζθνιίαο επηινγήο ιέμεσλ πνπ λα πεξηέρνπλ ην ίδην θψλεκα αιιά θαη λα ην αλαπαξηζηνχλ κε δηαθνξεηηθφ γξάθεκα, πιεξψληαο παξάιιεια θαη ηα ππφινηπα θξηηήξηα ηεο έξεπλαο (ζπρλφηεηα, θαλνληθφηεηα, κήθνο θηι) Σπρλόηεηα κε θσλνινγηθώλ ιαζώλ (νκαιέο) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 ιάζνο ζε /i/ ιάζνο ζε /ν/ ιάζε αληηκεηάζεζεο Γξάθεκα πρλφηεηα κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ Απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ θαίλεηαη φηη ζηε θάζε 2 ηα ιάζε αληηκεηάζεζεο αθνξνχλ θαηά πεξίπνπ 80% (82%) ζηηο επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο. Δπίζεο, ε

324 324 αλάιπζε ησλ ιαζψλ ηεο θάζεο 3 εληζρχεη ην πξνεγνχκελν εχξεκα. Οη πεξηζζφηεξεο επαλαιακβαλφκελεο ιέμεηο απνδίδνληαη κε ην ζσζηφ γξάθεκα («η» θαη «ν») θαηά πεξίπνπ 70%. ην Γξάθεκα 6.66 παξνπζηάδεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ ιαζψλ θαηά θαηεγνξία ιάζνπο ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Καη ζηελ αλάιπζε ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ παξαηεξήζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο (x 2 = 42,9; df=2; p<,001; Cramér s V =,49). Χζηφζν, ε εηθφλα εδψ είλαη πην ζχλζεηε. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκάλνπκε ηξία ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2. Πξψηνλ, εκθαλίδεηαη ζεκαληηθή κείσζε ( 85%) ησλ θσλνινγηθψλ ιαζψλ, ελψ ηελ ίδηα πεξίνδν έρνπκε αχμεζε ( 45%) ησλ νπηηθψλ ιαζψλ. Σέινο, ζα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ηα κε θσλνινγηθά (νπηηθά) ιάζε ζηαζεξνπνηνχληαη ζηηο θάζεηο 2 θαη 3. Τπελζπκίδνπκε φηη ε ίδηα εηθφλα θαηαγξάθεθε θαη ζηηο νκαιέο ιέμεηο ζηηο θάζεηο 1 θαη 2. ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο ε ρξήζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηε γξαθή θαη ε αμηνπνίεζε ηεο ζπιιαβήο έπεηαη κε δηαθνξά κηαο θάζεο (2-3 κήλεο πεξίπνπ). Ζ ζηαζεξνπνίεζε ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηηο θάζεηο 2 θαη 3 απεηθνλίδεη ελδερνκέλσο θαη ηε κεηάβαζε ζε δηαθνξεηηθή ζηξαηεγηθή Σπρλόηεηα ιαζώλ (εμαηξέζηκεο) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 κε θσλνινγηθά θσλνινγηθά Γξάθεκα πρλφηεηα ιαζψλ θαηά θαηεγνξία ιάζνπο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ην Γξάθεκα 6.67 παξνπζηάδεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο (x 2 = 124,7; df=4; p<,001; Cramér s V =,48). πσο θαίλεηαη ηα πεξηζζφηεξα

325 325 ιάζε αθνξνχλ ηε γξαθή κέξνπο ηεο ιέμεο, θαηεγνξία πνπ ζρεηίδεηαη κε ην ρξφλν εθκάζεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ. Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο ζπλήζσο γξάθνπλ ηε ιέμε κέρξη ην ζεκείν ηνπ εμαηξέζηκνπ ηκήκαηνο. Σφζν ηα ιάζε άξλεζεο φζν θαη ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε γξαθή κέξνπο ηεο δεηνχκελεο ιέμεο ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ηελ χπαξμε ή κε δίςεθσλ ζπκθψλσλ. Σα ιάζε άξλεζεο θαηαγξάθνληαη, ζηελ πιεηνςεθία ηνπο, ζε ιέμεηο πνπ πεξηέρνπλ δίςεθν ζχκθσλν, ελψ ην 25,33% ησλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηε γξαθή κέξνπο ηεο ιέμεο αθνξνχλ επίζεο ιέμεηο κε δίςεθν ζχκθσλν. 60 Σπρλόηεηα θσλνινγηθώλ ιαζώλ (εμαηξέζηκεο) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 δίςεθν ζχκθσλν κέξνο ηεο ιέμεο άξλεζε Γξάθεκα πρλφηεηα θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Οη θπξηφηεξνη ηχπνη κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο παξνπζηάδνληαη ζην Γξάθεκα Γχν ηχπνη ιαζψλ παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ. Σα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ιαλζαζκέλε αλαπαξάζηαζε ησλ θσλεκάησλ /i/ θαη /o/ παξνπζηάδνπλ ηελ εηθφλα πνπ θαηαγξάθεθε θαη ζηελ αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ (x 2 = 9,76; df=2; p<,01; Cramér s V =,16). Καη ζηελ πεξίπησζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ηα ιάζε απηνχ ηνπ ηχπνπ παξνπζηάδνπλ αχμεζε ζηε θάζε 2 θαη ηείλνπλ λα ζηαζεξνπνηνχληαη (ή λα κεηψλνληαη ιίγν) ζηε θάζε 3. εκεηψλνπκε βέβαηα φηη παξαηεξνχκε θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε κηα δηαθνξά θάζεο.

326 326 πσο αλαθέξακε θαη πξνεγνπκέλσο, νη καζεηέο φηαλ απνθηνχλ κηα ζρεηηθή επρέξεηα κε ηελ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ζηε γξαθή έρνπλ ηελ ηάζε λα ρξεζηκνπνηνχλ πην ζπρλά ηηο ιηγφηεξν ζπλεζηζκέλεο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ θσλεκάησλ /ν/ θαη /i/. Θεσξνχκε φηη απηφ ην ζηνηρείν έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη ελδερνκέλσο δείρλεη θαη ηελ απαξρή ελεξγνπνίεζεο κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηελ αλάγλσζε, φπνπ δειαδή νη καζεηέο αμηνπνηνχλ θάπνηεο, κε ιεπηνκεξείο αθφκε, νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ ιέμεσλ απφ ηελ αλάγλσζε. Αληίζεηα ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ιαλζαζκέλε ρξήζε ησλ δίςεθσλ θσλεέλησλ δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο κεηαβνιέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Α ηάμεο θαη θαίλεηαη φηη απνηεινχλ κηα ζεκαληηθή δπζθνιία γηα ηνπο καζεηέο θαη φρη κφλν γηα εθείλνπο ηεο Α ηάμεο. Ζ ζσζηή νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ ιέμεσλ πνπ πεξηέρνπλ δίςεθα θσλήεληα απαηηεί ηελ ελεξγνπνίεζε ιεπηνκεξψλ γξαθεκηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ απφ ηε κλήκε. 100 Σπρλόηεηα κε θσλνινγηθώλ ιαζώλ (εμαηξέζηκεο ιέμεηο) Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 /i/ - /ν/ δίςεθν θσλήελ Γξάθεκα πρλφηεηα κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηελ απφδνζε ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ Ζ ρξήζε απηψλ ησλ αλαπαξαζηάζεσλ απμάλεηαη κε ηελ έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν, αιιά θαη ηελ αμηνπνίεζε ηεο κνξθνινγηθήο γλψζεο. Δλψ ζηελ αλάγλσζε απηέο νη δπζθνιίεο αληηκεησπίδνληαη κε ζρεηηθή επθνιία θαη ζίγνπξα πξηλ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο, ζηελ πεξίπησζε ηεο γξαθήο δε ζπκβαίλεη ην ίδην. Ζ δπζθνιία ζηε γξαθή ησλ ιέμεσλ πνπ πεξηέρνπλ δίςεθα θσλήεληα παξακέλεη θαη ζηηο επφκελεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ (Bryant et al., 1999). Μία

327 327 πηζαλή εμήγεζε δίλεηαη απφ ηε κειέηε ησλ Service θαη Turpeinen (2001), νη νπνίνη αλαθέξνπλ φηη ε αμηνπνίεζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηε γξαθή ζρεηίδεηαη κε ην κεραληζκφ γξαθεκηθήο παξαγσγήο (graphemic buffer). Ζ ιεηηνπξγία ηνπ κεραληζκνχ δελ επεξεάδεηαη απφ ηνλ αξηζκφ ησλ γξακκάησλ per se αιιά απφ ην πφζα γξάκκαηα αλαπαξηζηνχλ ην θάζε θψλεκα. Δπνκέλσο ε αμηνπνίεζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ έρεη ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ πιήζνπο ησλ γξακκάησλ πνπ αλαπαξηζηνχλ έλα θψλεκα. ηελ αλάιπζε ησλ θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ πνπ πεξηγξάςακε λσξίηεξα δελ θαηαγξάθεθε επίδξαζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπιιαβψλ. ην Γξάθεκα 6.69 παξνπζηάδεηαη ε ίδηα αλάιπζε γηα ηηο νξζνγξαθηθά ζσζηέο απνδφζεηο. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο, κε δχν παξάγνληεο εληφο ησλ νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο θαη Αξηζκόο Σπιιαβώλ, έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε κφλν ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,99) = 31,27; p< 0,001]. Αληίζεηα, δελ εληνπίζηεθε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπιιαβψλ [F (1,99) = 1,04; p> 0,05]. ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2 σζηφζν παξαηεξήζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε γξαθή δηζχιιαβσλ θαη ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ [t(298)= 3,99; p< 0,05]. Ζ δηαθνξά ζηα πνζνζηά ησλ ζσζηψλ νξζνγξαθηθψλ απνδφζεσλ κεηαμχ ησλ δηζχιιαβψλ θαη ησλ ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ είλαη 12%. Αμίδεη ζε απηφ ην ζεκείν λα ζεκεηψζνπκε φηη ζε απηή ηε θάζε θαηαγξάςακε ηελ εκθάληζε ιαζψλ αληηκεηάζεζεο αιιά θαη ηελ ζηαζεξνπνίεζε ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ. ια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία ζεσξνχκε φηη ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν (θάζε 2) νη καζεηέο κεηαηνπίδνληαη πξνο ηε ρξήζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ. Θεσξνχκε φηη ζε απηή ηε θάζε ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη νη καζεηέο, ηνπιάρηζηνλ γηα ηηο νκαιέο ιέμεηο, αξρίδνπλ λα αμηνπνηνχλ νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα κεγαιχηεξα νξζνγξαθηθά ζχλνια. Χο βαζηθή γισζζηθή κνλάδα θαίλεηαη φηη είλαη ε ζπιιαβή, ζηξαηεγηθή πνπ παγηψλεηαη θπξίσο ζηελ επφκελε θάζε. Ζ επίδξαζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ παξάγνληα ράλεηαη ζηε θάζε 3, ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο επρέξεηαο

328 328 πνπ απνθηνχλ νη καζεηέο ζηε ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο γισζζηθήο κνλάδαο θαη ηεο κεγαιχηεξεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν. (α) (β) Γξάθεκα Πνζνζηά (%) νξζήο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ Γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο, ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) κε δχν παξάγνληεο εληφο ησλ νκάδσλ (within groups): Φάζε Μειέηεο θαη Αξηζκόο Σπιιαβώλ, έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε κφλν ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,1737) = 98,16; p< 0,001]. Αληίζεηα, δελ εληνπίζηεθαλ ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπιιαβψλ [F (1,1737) = 3,79; p> 05]. Γηαθνξέο κεηαμχ ησλ δηζχιιαβσλ θαη ησλ ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ εληνπίδνληαη ζηε θάζε 3 (10,9%), κία θάζε αξγφηεξα [t(595)= 2,3; p< 0,05] Σύλνςε Ζ ηθαλφηεηα γξαθήο ησλ γξακκάησλ ηεο ειιεληθήο γιψζζα θαίλεηαη φηη θαηαθηάηαη γξήγνξα (Φάζε 1), ζηνηρείν πνπ εληνπίζηεθε θαη ζηα δεδνκέλα πνπ αθνξνχζαλ ηελ αλάγλσζε. Σα πνζνζηά επηηπρνχο γξαθήο ησλ γξακκάησλ είλαη πνιχ πςειά ζε φιεο ηηο κεηξήζεηο ηεο έξεπλαο (>96%), γεγνλφο πνπ ήηαλ αλακελφκελν. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο (F (2,1832) = 7,64, p<,01).

329 329 Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο (Scheffé post hoc) έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζε 1 θαη 2 (p<,001), ελψ δελ πξνέθπςαλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ Φάζεσλ 2 θαη 3 (p>,05). Αληίζεηα σζηφζν κε ηα φζα παξαηεξήζεθαλ ζηελ αλάιπζε ησλ πεηξακαηηθψλ δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ αλάγλσζε, ε δηαδηθαζία ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο δελ παξνπζηάδεη θακία ζπλάθεηα κε ην επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ δηαπηζηψζεθε φηη ζε θακία θάζε ηεο κειέηεο δελ ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο. Παξά ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή γιψζζα θαηαηάζζεηαη ζηα ξερά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, ζηελ πεξίπησζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο απηφ δελ ηζρχεη απφιπηα. Μία επηπιένλ αλάιπζε αθνξνχζε ηε δηεξεχλεζε δηαθνξψλ ζηε γξαθή δηζχιιαβσλ θαη ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Φάζε Μειέηεο [F (2,883) = 26,07, p<,001], ελψ δελ εληνπίζηεθε επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Μήθνο Λέμεο [F (1,883) =,82, p>,05]. Δπνκέλσο, ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ αθνξνχλ θχξηα γηα ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή δελ επαξθεί ε γλψζε ησλ γξακκάησλ πνπ απαξηίδνπλ ηε γιψζζα, εληζρχνληαο έηζη ηελ ππφζεζε φηη ε γξαθή απνηειεί κηα πην ζχλζεηε γλσζηηθή δεμηφηεηα απφ φηη ε αλάγλσζε, αιιά απαηηείηαη ε αθξηβήο γξαθεκηθή απνηχπσζε ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. ε γιψζζεο φπσο ε ειιεληθή, φπνπ ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κία αλαπαξαζηάζεηο ηνπ ίδηνπ θσλήκαηνο (π.ρ. γηα ηα θσλήκαηα /ν/ θαη /i/), εθείλν πνπ πηζαλψο λα δηαδξακαηίδεη ην ζεκαληηθφηεξν ξφιν είλαη ε χπαξμε ή κε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηηο ιέμεηο (Cossu et al., 1995; Mayringer & Wimmer, 2000; Cossu, 1999). Μνινλφηη ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ζηελ αλάγλσζε αλαπηχζζεηαη πεξίπνπ ζηε Φάζε 1 θαη ελψ θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν θαηαγξάθνληαη ζηνηρεία θσλεκηθήο επίγλσζεο, ε αμηνπνίεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηε γξαθή δελ είλαη πάληα αζθαιήο. Ζ αλάιπζε ηνπ δείθηε ζπλάθεηαο (Pearson correlation coefficient) δελ παξνπζίαζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφ δείθηε ζπλάθεηαο κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο γξαθήο ησλ

330 330 ιέμεσλ, παξά κφλν ζηελ πεξίπησζε ηεο γξαθήο ησλ ςεπδνιέμεσλ, απνηειέζκαηα πνπ δε ζπκθσλνχλ κε αληίζηνηρεο κειέηεο ζε άιιεο γιψζζεο (Caravolas et al., 2001; Muter et al., 1998; Foulin, 2005). Σα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ καο ππνζηεξίδνπλ φηη ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ζηε γξαθή νινθιεξψλεηαη ζηε Φάζε 1, ηαρχηεξα απφ φηη ζηελ αλάγλσζε, θαζψο δε θαίλεηαη λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ηηο εμσηεξηθέο απαηηήζεηο. πγθξίλνληαο ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηε γξαθή νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2 δηαπηζηψλεηαη φηη νη καζεηέο αμηνπνηνχλ ηελ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ζηε γξαθή, αιιά ε κεηάβαζε ζηελ επφκελε θάζε είλαη γξήγνξε (Φάζε 2), φπσο άιισζηε παξαηεξήζεθε θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αλάγλσζεο. Θα πξέπεη σζηφζν λα ππνγξακκίζνπκε φηη ζηελ πεξίπησζε ηεο γξαθήο ε εθαξκνγή ηεο γλψζεο γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο είλαη πεξηζζφηεξν πεξίπινθε, ζπγθξηηηθά κε ηελ αλάγλσζε. Θεσξνχκε φηη κνινλφηη ππάξρνπλ αξθεηά ζηνηρεία πνπ ππνδειψλνπλ ηελ αλάπηπμε ζηξαηεγηθψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νξζνγξαθηθή επεμεξγαζία, θαηά ηε Φάζε 2 απηέο είλαη πεξηζζφηεξν «νξαηέο» θαηά ηε Φάζε 3. Δλψ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2 απνπζίαδαλ ιάζε πνπ αθνξνχζαλ ηε γξαθή κέξνπο κφλν ηεο ιέμεο (αξρηθφ ηκήκα), ηα νπηηθά ιάζε παξέκεηλαλ ζηα ίδηα επίπεδα. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ εληνπίζηεθε ήηαλ ε επίδξαζε ηνπ κήθνπο ησλ ιέμεσλ, ε νπνία ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Φαίλεηαη φηη ινηπφλ φηη νη καζεηέο δελ είλαη αθφκε απφιπηα έηνηκνη λα εθαξκφζνπλ ζηξαηεγηθέο γξαθήο πνπ λα αμηνπνηνχλ κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπκθσλνχλ θαη κε παιαηφηεξεο κειέηεο, ζηηο νπνίεο επηζεκαίλνληαη νη εκθαλείο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (Πφξπνδαο, 2002; Porpodas, 2005; Protopapas & Vlahou, 2009). Ζ απμαλφκελε έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν, θαζψο θαη νη εμσηεξηθέο απαηηήζεηο, βνεζνχλ ηνπο καζεηέο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα δηαρείξηζεο ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπκβάζεσλ

331 331 ηεο γιψζζαο. πσο θαίλεηαη θαη απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ ζηηο ηξεηο θάζεηο ηεο κειέηεο, νη καζεηέο γξήγνξα εγθαηαιείπνπλ ηελ αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή θαη αξρίδνπλ λα αμηνπνηνχλ νξζνγξαθηθή γλψζε, αθνχ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ιαζψλ αθνξνχλ ηελ παξαγσγή θσλνινγηθά νξζψλ απαληήζεσλ (κηηέξα αληί κεηέξα ή βώδη αληί βόδη). Έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηα νπηηθά ιάζε γηα ηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο θαη ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή κείσζε. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη κεγάιν κέξνο ησλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο, πνπ θπξίσο εληνπίδνληαη ζηε γξαθή ηνπ εμαηξέζηκνπ ηκήκαηνο ησλ ιέμεσλ, κεηψλνληαη θαη πνιιά απφ απηά αθνξνχλ κεηαβαηηθά ιάζε (transpositional errors). Δίλαη ζαθέο φηη ελψ γλσξίδνπλ φηη θάπνηεο ιέμεηο εκπεξηέρνπλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ζπιιαβέο δελ είλαη αθφκε ηθαλνί λα εληνπίζνπλ ηε «ζσζηή» ζέζε ηνπο κέζα ζηε ιέμε, θπξίσο ιφγσ ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Παξφι απηά, ε αλαθνινπζία κεηαμχ νξζνγξαθίαο θαη αλάγλσζεο ήηαλ ζπζηεκαηηθή ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο Α ηάμεο. Δλψ ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαηαθηάηαη γξήγνξα (ηφζν ζηηο ιέμεηο φζν θαη ζηηο ςεπδνιέμεηο), ε αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο αθνινπζεί ζεκαληηθά αξγφηεξνπο ξπζκνχο. Παξφκνηα δεδνκέλα, ζε δηαθαλή αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα, έρνπλ θαηαγξαθεί θαη ζηελ ηηαιηθή γιψζζα (Cossu et al., 1995). Ζ εξκελεία απηψλ ησλ απνηειεζκάησλ θαζίζηαηαη εμαηξεηηθά δχζθνιε θαζψο δελ εκπίπηνπλ ζηα κνληέια εγγξακαηηζκνχ (Frith, 1985; Marsh et al., 1980) ηα νπνία είλαη θαηά θχξην ιφγν πεξηγξαθηθά θαη έρνπλ αλαπηπρζεί ζε αδηαθαλείο γιψζζεο. Πξνζπάζεηεο πξνζαξκνγήο ησλ κνληέισλ απηψλ ζε πεξηζζφηεξν ζπλεπή νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα ζπλάληεζαλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο (Wimmer & Hummer, 1990). Σα απνηειέζκαηα πνπ παξνπζηάζηεθαλ έσο εδψ ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο θαηέγξαςαλ ζπζηεκαηηθά πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρίαο ζηελ αλάγλσζε ηφζν ησλ ιέμεσλ φζν θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ, ζπγθξηηηθά κε ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή, δελ καο

332 332 επηηξέπεη λα απνδερζνχκε ηελ ππφζεζε ηεο ρξήζεο δηαθνξεηηθψλ ζηξαηεγηθψλ ζε αλάγλσζε θαη γξαθή (Bryant & Bradley, 1983; Bruck, 1988) Αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηεο κνξθνινγίαο ηνπ ειιεληθνύ αιθαβεηηθνύ ζπζηήκαηνο ζην ρξόλν αλάγλσζεο Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο έγηλε μερσξηζηή ζηαηηζηηθή αλάιπζε γηα θάζε ηάμε αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ. Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηελ αλάιπζε πνπ αθνινπζεί έρεη ζπλππνινγηζηεί ν αξηζκφο ησλ γξακκάησλ θάζε ιέμεο (Πίλαθαο 6.35). Γηα ηελ αλάγλσζε ησλ δηζχιιαβσλ ιέμεσλ ζηελ Α ηάμε, ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ: Καηεγνξία Λέμεο, δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο F (5,1023) = 1,16; p>,05 γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ ησλ δηζχιιαβσλ ιέμεσλ κε πέληε γξάκκαηα ζηελ Α ηάμε. Σελ ίδηα εηθφλα παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε ησλ ιέμεσλ κε έμη γξάκκαηα, F (5,897) = 1,5; p>,05. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) γηα ηηο ηξηζχιιαβεο ιέμεηο, κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ: Καηεγνξία Λέμεο δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο F (5,965) = 2,2; p>,05 γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ ησλ ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ κε επηά γξάκκαηα ζηελ Α ηάμε. Αληίζεηα, ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο εληνπίζηεθαλ ζηελ αλάιπζε ησλ ιέμεσλ κε νθηψ γξάκκαηα, F (5,833) = 5,25; p<,001. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ ιέμεσλ ειέγρνπ (p<,05), κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ ιέμεσλ κε ζπλδπαζκφ (p<,05) θαη κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε δίςεθν θσλήελ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε ζπλδπαζκφ (p<,05).

333 333 Πίλαθαο Αλάιπζε ηεο δηαθύκαλζεο ηνπ ρξόλνπ αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ Μήθνο Καηεγνξία ιέμεο ANOVA Multiple Ο.Κ. Δ. Γ.Φ. Γ.Γ. Σ. Γ.Σ. F p comparisons 5 γξάκκαηα 2119, , , , , ,6 (1016,51) (978,21) (888,92) (987,89) (983,63) (796,41) 1,16 >,05 ΟΚ=Δ=ΓΦ=ΓΣ=Σ=ΓΓ 6 γξάκκαηα 2265, , , , , ,72 (880,42) (983,46) (975,66) (919,91) (929,56) (821,25) 1,55 >,05 Δ=ΓΦ=ΓΣ=Σ=ΓΓ 7 γξάκκαηα 2409, , , , , ,04 (1057,17) (1049,61) (984,8) (1021,2) (1087,12) (1018,87) 2,2 >,05 ΟΚ=Δ=ΓΦ=ΓΣ=Σ=ΓΓ 8 γξάκκαηα 2490, , ,7 2916, ,3 2866,98 (965,63) (985,32) (796,18) (1176,2) (1110,95) (986,03) 6,04 <,05 ΟΚ<Σ=ΓΣ=Δ=ΓΓ=ΓΦ Σεκείσζε: Οη ηππηθέο απνθιίζεηο δίλνληαη ζηηο παξελζέζεηο. Ο.Κ.= νξζνγξαθηθά θαλνληθέο, Δ= ειέγρνπ, Γ.Φ.= δίςεθν θσλήελ, Γ.Σ.= δίςεθν ζύκθσλν, Σ= ζπλδπαζκνί, Γ.Γ.= δηπιό γξάκκα. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη δελ ππάξρεη επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ζηελ αλάγλσζε ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο γηα ηελ Α ηάμε. Δμαίξεζε απνηεινχλ νη ιέμεηο κε νθηψ γξάκκαηα, ζηηο νπνίεο ν παξάγνληαο νξζνγξαθηθή θαλνληθφηεηα παξνπζηάδεη δηαθνξνπνηήζεηο ζην ρξφλν αλάγλσζεο. Ζ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ αληίζεηα παξνπζηάδεη δηαθνξεηηθή εηθφλα. Τπάξρεη ζαθήο επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο ζην ρξφλν αλάγλσζεο, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα Γηα ηελ αλάγλσζε ησλ δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ ζηελ Α ηάμε, ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA), κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ: Καηεγνξία Ψεπδνιέμεο, αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (5,1006) = 6,21; p<,001] γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ ησλ δηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ κε πέληε γξάκκαηα ζηελ Α ηάμε. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ ειέγρνπ (p<,05), κεηαμχ ησλ ςεπδνιέμεσλ ειέγρνπ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ κε δίςεθν θσλήελ (p<,05) θαη κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε δίςεθν θσλήελ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε ζπλδπαζκφ (p<,05).

334 334 Σελ ίδηα εηθφλα παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε ησλ ςεπδνιέμεσλ κε έμη γξάκκαηα (F (5,916) = 3,36; p<,01). Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ ιέμεσλ κε δηπιά γξάκκαηα (p<,05). Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (ANOVA) γηα ηηο ηξηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο, κε α=,05 θαη ρξεζηκνπνηψληαο Scheffé post hoc ζπγθξίζεηο θαη κε έλα παξάγνληα κεηαμχ νκάδσλ: Καηεγνξία Λέμεο αλέδεημε ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (5,882) = 5,01; p<,001] γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ ησλ ηξηζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ κε επηά γξάκκαηα ζηελ Α ηάμε. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ κε ζπλδπαζκφ (p<,05) θαη κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε ζπλδπαζκφ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ κε δίςεθν ζχκθσλν (p<,05). Σέινο, δελ εληνπίζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ αλάιπζε ησλ ςεπδνιέμεσλ κε νθηψ γξάκκαηα [F (5,814) = 2,31; p<,05]. Πίλαθαο Αλάιπζε ηεο δηαθύκαλζεο ζην ρξόλν αλάγλσζεο ςεπδνιέμεσλ Μήθνο Δπίπεδν αμηνιόγεζεο ANOVA Multiple Ο.Κ. Δ. Γ.Φ. Γ.Γ. Σ. Γ.Σ. F p comparisons 5 γξάκκαηα 2286, , , , , ,44 (901,64) (927,09) (820,78) (800,08) (974,41) (874,04) 6,21 <,001 ΟΚ<Δ<Σ<ΓΦ=ΓΣ=ΓΓ 6 γξάκκαηα 2717, , , ,4 2561, ,79 (905,15) (930,82) (867,79) (803,71) (760,84) (874,01) 3,36 <,01 Σ<ΟΚ=ΓΓ=ΓΦ=ΓΣ=Δ 7 γξάκκαηα 2755, , , , ,36 (988,5) (982,07) (890,95) (965,01) (949,43) (905,43) 5,01 <,001 ΟΚ<Σ>ΓΦ=Δ=ΓΣ=ΓΓ 8 γξάκκαηα 3388, ,8 2963, , , ,81 (986,53) (1001,93) (904,12) (935,53) (1028,33) (974,38) 1,37 <,001 ΟK=ΓΓ=Δ=ΓΦ=ΓΣ=Σ Σεκείσζε: Οη ηππηθέο απνθιίζεηο δίλνληαη ζηηο παξελζέζεηο. Ο.Κ.= νξζνγξαθηθά θαλνληθέο, Δ= ειέγρνπ, Γ.Φ.= δίςεθν θσλήελ, Γ.Σ.= δίςεθν ζύκθσλν, Σ= ζπλδπαζκνί, Γ.Γ.= δηπιό γξάκκα. Απφ ηα ζηνηρεία πνπ παξνπζηάζηεθαλ πξνθχπηεη φηη νη έιιελεο καζεηέο έρνπλ ήδε θαηαθηήζεη ηελ νξζνγξαθηθή θαη κνξθνγξαθηθή θάζε ηεο αλάγλσζεο, αθνχ ν ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ δε θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη απφ ηελ νξζνγξαθηθή θαλνληθφηεηα. Αληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ησλ ςεπδνιέμεσλ γηα ηηο νπνίεο νη αλαγλψζηεο δε δηαζέηνπλ

335 335 νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο γίλεηαη θαη πάιη νξαηή Δπίδξαζε ηνπ ηύπνπ ηεο απόθιηζεο ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο Ζ ειιεληθή γιψζζα, αλ θαη ζεσξείηαη έλα ζρεηηθά δηαθαλέο αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο, πεξηέρεη σζηφζν εκθαλείο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (Πφξπνδαο, 2002; Porpodas, 2005; Protopapas & Vlahou, 2009), φπσο άιισζηε πεξηγξάθεθε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα. Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε χπαξμε πηζαλψλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ε αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Τύπνο Δμαηξέζηκεο Σπιιαβήο. Γηα ηελ αλάγλσζε ησλ δηζχιιαβσλ ιέμεσλ ε αλάιπζε δελ αλέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο γηα ηελ Α ηάμε, F (3,822) = 2,05; p>,05. Παξφκνηα εηθφλα παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ηφζν γηα ηε Β ηάμε [F (3,867) =,47; p>,05], φζν θαη γηα ηε Γ ηάμε [F (3,873) =2,4; p>,05]. Μηθξή επίδξαζε ηνπ ηχπνπ ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο παξαηεξήζεθε ζηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο γηα ηε Γ ηάμε, F (3,874) = 4,22; p<,01. Oη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο (ηεζη Scheffé), θαλέξσζαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν κεηαμχ ησλ ιέμεσλ κε δίςεθν θσλήελ κε εθείλσλ κε ζπλδπαζκνχο (p<,05). Ζ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα: Τύπνο Δμαηξέζηκεο Σπιιαβήο εμεηάζζεθε θαη ζην ρξφλν εθθνξάο. Σα απνηειέζκαηα δελ αλέδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ γηα ηηο ηάμεηο Α [F (3,822) = 1,02; p>,05], Β [F (3,867) = 1,09; p>,05] θαη Γ [F (3,873) =,79; p>,05]. Οξηαθέο δηαθνξέο εληνπίζηεθαλ ζηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο γηα ηε Γ ηάμε [F (3,874) = 3,45; p<,05]. Οη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο (ηεζη Scheffé), θαλέξσζαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν κεηαμχ ησλ ιέμεσλ κε δίςεθν θσλήελ κε εθείλσλ κε ζπλδπαζκνχο (p<,05).

336 msec Θέζε εμαηξεζηκόηεηαο (position-of-irregularity effect) ζν πην ζπλεπείο είλαη νη αληηζηνηρίεο νξζνγξαθίαο-θσλνινγίαο, ηφζν πεξηζζφηεξν ζηεξίδεηαη ε ιεμηθή πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή θσδηθνπνίεζε (Borowsky & Besner, 2000). Ζ κεηαηξνπή ησλ νπηηθψλ ζπκβφισλ (γξακκάησλ) ζε θσλνινγηθφ θψδηθα γίλεηαη ζεηξηαθά, φπσο αλαθέξνπλ νη ζρεηηθέο κειέηεο (Aaron et al., 1999), θαη επνκέλσο ζα πξέπεη λα ππάξρεη έλα ζεκείν ζε θάζε ιέμε κεηά ηελ αλαγλψξηζε ηνπ νπνίνπ ζα πξέπεη λα επηηπγράλεηαη ε αλαγλψξηζε φιεο ηεο ιέμεο. ην Γξάθεκα 6.70 παξνπζηάδνληαη νη κέζνη φξνη αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αλάινγα κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο. πσο θαίλεηαη ζηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο δελ πξνθχπηνπλ ζηνηρεία πνπ λα ππνζηεξίδνπλ ηα απνηειέζκαηα κειεηψλ πνπ αθνξνχλ ηελ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα απηνχ ζε γισζζηθά ζπζηήκαηα κε βαζηά νξζνγξαθηθή δνκή (Rastle & Coltheart, 1994; 1999) Σάμε Α Σάμε Β Σάμε Γ Σάμε Γ Θέζε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο αξρή κέζε ηέινο Γξάθεκα Μέζνη φξνη ρξφλνπ αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο (ζε ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ)

337 337 Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα εληφο νκάδσλ: Θέζε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε φιεο ηεο ειηθηαθέο νκάδεο. Αλαιπηηθά ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο δίλνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα (Πίλαθαο 6.37). Απφ ηηο επηκέξνπο ζπγθξίζεηο πξνθχπηεη φηη φηαλ ην εμαηξέζηκν ηκήκα ησλ ιέμεσλ εληνπίδεηαη ζην ηέινο ηνπο, ηφηε απμάλεηαη ζεκαληηθά ν ρξφλνο αλάγλσζεο, ελψ δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ πνπ ην εμαηξέζηκν ηκήκα ηνπο βξίζθεηαη ζηελ αξρή θαη ζηε κέζε. Πίλαθαο Αλάιπζε ηεο δηαθύκαλζεο ηνπ ρξόλνπ αλάγλσζεο ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο Τάμε Δπίπεδν αμηνιόγεζεο ANOVA Multiple Αξρή Μέζε Τέινο F p comparisons Τάμε Α 2377, , ,29 (1004,8) (1025,82) (1070,09) 20,26 <,001 Α=Μ<Τ Τάμε Β 1532,1 1573, ,73 (760,02) (758,3) (929,76) 36,14 <,001 Α=Μ<Τ Τάμε Γ 1088, , ,03 (450,34) (474,17) (606,59) 18,99 <,001 Α=Μ<Τ Τάμε Γ 873,32 888,21 980,79 (250,21) (299,57) (345,75) 5,08 <,01 Α=Μ<Τ Σεκείσζε: Οη ηππηθέο απνθιίζεηο δίλνληαη ζηηο παξελζέζεηο. Α= ζέζε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζηελ αξρή, Μ= ζέζε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζηε κέζε, Τ= ζέζε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζην ηέινο. ην γξάθεκα πνπ αθνινπζεί (Γξάθεκα 6.71) παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο. Φαίλεηαη θαζαξά φηη φηαλ ην εμαηξέζηκν ηκήκα βξίζθεηαη ζην ηέινο ησλ ιέμεσλ, ηφηε ηα πνζνζηά επηηπρία κεηψλνληαη. Σα επίπεδα αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο παξνπζηάδνπλ κηα ηάζε ζχγθιηζεο ζηελ Γ ηάμε, ελψ ζηελ Σεηάξηε ηάμε δελ παξαηεξνχληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο.

338 Πνζνζηφ επηηπρίαο (%) Σάμε Α Σάμε Β Σάμε Γ Σάμε Γ αξρή κέζε ηέινο Γξάθεκα Πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Θέζε Δμαηξέζηκεο Σπιιαβήο γηα ηελ αλαγλσζηηθή επηηπρία έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο γηα ηελ Α ηάμε, F (2,1999) = 37,28; p<,001. Παξφκνηα εηθφλα παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ηφζν γηα ηε Β ηάμε [F (2,1999) = 19,34; p<,001]. Oη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο (ηεζη Scheffé) γηα ηηο δχν πξψηεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαλέξσζαλ ηελ ππεξνρή ησλ ιέμεσλ πνπ ην εμαηξέζηκν ηκήκα ηνπο βξίζθνληαλ ζηελ αξρή ή ηε κέζε ησλ ιέμεσλ (p<,05). Αληίζεηα δελ πξνέθπςαλ ζεκαληηθέο γηα ηηο ηάμεηο Γ [F (2,1999) = 2,68; p>,05] θαη Γ [F (2,1999) =,69; p>,05] Σύλνςε πσο έρεη αλαθεξζεί θαη ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ε ειιεληθή νξζνγξαθία είλαη δηαθαλήο κε κηα ραξηνγξάθεζε ζρεδφλ 1:1 απφ ηα θσλήκαηα ζηα γξαθήκαηα (Goswami et al., 1997; Porpodas, 1999; Πφξπνδαο, 2002). Χζηφζν, ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ε αληηζηνηρία θσλεκάησλ-γξαθεκάησλ παξαβηάδεηαη. ηελ παξνχζα κειέηε ρξεζηκνπνηήζεθαλ νξζνγξαθηθά

339 339 εμαηξέζηκεο ιέμεηο πνπ ε αληηζηνηρία θσλήκαηνο-γξαθήκαηνο παξαβηαδφηαλ κε ηέζζεξηο ηξφπνπο: (α) ιέμεηο κε δίςεθα θσλήεληα, π.ρ. καραίξη, (β) ιέμεηο κε δίςεθα ζχκθσλα, π.ρ. πάγθνο, (γ) ιέμεηο κε ζπλδπαζκνχο, π.ρ. θαύζηκν θαη ηέινο, (δ) ιέμεηο κε δηπιά γξάκκαηα, π.ρ. βχζζηλν. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ πξνθχπηεη φηη ηφζν ε δνκή φζν θαη ν ηχπνο ηεο ζπιιαβήο έρνπλ ηελ ίδηα επίδξαζε ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο ζηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Οη παξαηεξήζεηο σζηφζν πνπ αθνξνχλ ηηο θαηεγνξίεο ςεπδνιέμεσλ δηαθνξνπνηνχληαη εκθαλίδνληαο ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect). Σα ζηνηρεία ζπλεγνξνχλ ππέξ ηεο άπνςεο φηη νη καζεηέο πεξίπνπ κεηά απφ έμη κήλεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα είλαη ζε ζέζε λα αμηνπνηνχλ γλψζεηο γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο ηνπο. Δπηπιένλ, δηαπηζηψλεηαη φηη ε δηεθπεξαίσζε ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο αθνινπζεί κηα νιηθή ζηξαηεγηθή, ε νπνία αμηνπνηεί ηε ζπιιαβή σο βαζηθή αλαγλσζηηθή κνλάδα, αλεμαξηήησο ηεο δνκήο ηεο. Έλα απφ ηα θχξηα ζεκεία ηεο ζεσξίαο ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο αλάγλσζεο αθνξά ηελ επίδξαζε ηνπ «ζεκείνπ ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο» (Coltheart θαη Rastle, 1994; Cortese, 1998; Rastle θαη Coltheart, 1999), ε νπνία ππνζηεξίδεη ηελ ππφζεζε ηεο ηκεκαηηθήο επεμεξγαζίαο. χκθσλα κε ηνλ Monsell θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (1992) ε επίδξαζε ηεο ζέζεο ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο εκθαλίδεηαη ηφζν ζε βαζηά φζν θαη ζε ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα. Οη Rastle θαη Coltheart (1994; 1999) αλαθέξνπλ φηη νη ιέμεηο κε εμαηξέζηκε νξζνγξαθηθή δνκή ζηηο πξψηεο ζέζεηο είλαη πεξηζζφηεξν «επηξξεπείο» ζε ιάζε θαη θαζπζηεξήζεηο ζηελ αλαγλψξηζε απφ ηηο ιέμεηο κε εμαηξέζηκε νξζνγξαθηθή δνκή ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δε θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ κε ηα δεδνκέλα ησλ πξνεγνχκελσλ κειεηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ ειιεληθή γιψζζα παξνπζηάδεηαη ε αθξηβψο αληίζεηε εηθφλα. Οη ιέμεηο πνπ ε εμαηξέζηκε ζπιιαβή βξίζθνληαλ ζην ηέινο ησλ ιέμεσλ

340 340 παξνπζίαζαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ. Οη δηαθνξέο απηέο ήηαλ πεξηζζφηεξν έληνλεο ζηηο πξψηεο δχν ηάμεηο, φπσο άιισζηε αλακελφηαλ, θαζψο ε κνξθνγξαθηθή αλάγλσζε δελ έρεη αθφκα παγησζεί. Δπηπιένλ ζηνηρεία πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ γηα ηελ αλαγλσζηηθή αθξίβεηα. Ζ χπαξμε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζην ηειηθφ ηκήκα ησλ ιέμεσλ επεξεάδεη ζεκαληηθά ην πνζνζηφ επηηπρνχο αλάγλσζεο ζε πνζνζηφ πνπ αγγίδεη ην 30% γηα ηελ Α ηάμε. Έσο ην ηέινο φκσο ηεο ηξίηεο ηάμεο ηα πνζνζηά επηηπρίαο ζπγθιίλνπλ.

341 341 Κεθάιαην 7 ν Σπδήηεζε θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ήηαλ ε κειέηε ηεο κάζεζεο ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Έσο πξφζθαηα, ε έξεπλα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο αθνξνχζε κειέηεο πνπ είραλ πξαγκαηνπνηεζεί θπξίσο ζηελ αγγιηθή γιψζζα θαη νη νπνίεο σο εθ ηνχηνπ δελ ζπλππνιφγηδαλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ. Πξφζθαηα, ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ ζηξάθεθε ζηε κειέηε ηεο ππφζεζεο φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, θαη ζπλεπψο νη αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, ζρεηίδνληαη κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ (δηαθάλεηα, θαλνληθφηεηα, ζπλέπεηα θηι.). πσο πξνέθπςε απφ θάπνηεο κειέηεο, θαη αλαθέξνπκε εθείλεο πνπ άζθεζαλ ηε κεγαιχηεξε ζεσξεηηθή επίδξαζε, νη δηαθπκάλζεηο ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε απνδφζεθαλ ζηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (Wimmer & Goswami, 1994; Frith, Wimmer & Landerl, 1998; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997; Spencer & Hanley, 2003). Χζηφζν, νη κειέηεο απηέο αθνξνχζαλ θπξίσο ζπγθξίζεηο κεηαμχ δχν κφλν γισζζψλ θαη επνκέλσο δελ κπνξνχζε λα πξνθχςεη κηα θαζνιηθή πξνζέγγηζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Σν θελφ επηρεηξήζεθε λα θαιπθζεί κε ηε δηεμαγσγή κηαο δηεπξσπατθήο κειέηεο ησλ γισζζηθψλ δηαθνξψλ (COST Action A8, ), πνπ πεξηειάκβαλε έλα επξχ θάζκα γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηα ειιεληθά) θαη ζηφρεπε ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο. Ζ παξνχζα εξγαζία εληάζζεηαη ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο δηαγισζζηθήο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο (Literacy Acquisition in European Orthographies), ζπλέρεηα ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο COST Action A8, πνπ επηρεηξεί λα κειεηήζεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηηο δηάθνξεο επξσπατθέο γιψζζεο,

342 342 εμεηάδνληαο ηνπο νξζνγξαθηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. Έλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ θξίζεθαλ ηδηαηηέξσο ζεκαληηθά, θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο κεζνδνινγίαο πνπ ζα αθνινπζνχζακε, ήηαλ ην γεγνλφο φηη ε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ζην ηέινο θάζε ζρνιηθνχ έηνπο (ηάμεηο Α - Γ ) αθαηξνχζε ηε δπλαηφηεηα θαηαγξαθήο νιφθιεξεο ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. ε παιαηφηεξεο κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα δηαπηζηψζεθε φηη ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο νη καζεηέο είραλ ζρεδφλ νινθιεξψζεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (νη κεηξήζεηο εκθάληδαλ ceiling effects) θαη επνκέλσο ράλνληαλ πνιιά θαη ζεκαληηθά ζηνηρεία (Cossu et al., 1995; Oney & Durgunoglu, 1997; Porpodas, 1999; Holopainen et al., 2001). Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο επηιέμακε λα θαηαγξάςνπκε δηαρξνληθά ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξψηνπ ζρνιηθνχ έηνπο (follow-up). Ζ δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο νινθιεξψζεθε ζε ηέζζεξηο ρξνληθέο ζηηγκέο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. (α) Φάζε 0: επηέκβξηνο Οθηψβξηνο. (β) Φάζε 1: Ννέκβξηνο Γεθέκβξηνο. (γ) Φάζε 2: Φεβξνπάξηνο Μάξηηνο. (δ) Φάζε 3: Μάηνο. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηέζζεξηο ηχπνη αμηνιφγεζεο. (α) Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο κε ηε ρξήζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη εηδηθνχ ινγηζκηθνχ. (β) Δξσηεκαηνιόγηα αηνκηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο αμηνιφγεζεο ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. (γ) Δξσηεκαηνιόγηα νκαδηθήο αμηνιόγεζεο, γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο θαη, ηέινο (δ) ςπρνκεηξηθά ηεζη (αηνκηθή αμηνιφγεζε) Αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζεκειηαθήο αλάγλσζεο χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο (Seymour, 1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999) ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο νινθιεξψλεηαη ζε ηέζζεξηο δηαδνρηθέο θάζεηο αλάπηπμεο. Οη θάζεηο ηνπ

343 343 κνληέινπ ηνπ Seymour δελ αθνξνχλ δηαθξηηά αλαπηπμηαθά ζηάδηα, ζχκθσλα κε ηα νπνία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ελφο πξνυπφζεζε απνηειεί ε νινθιήξσζε ηνπ πξνεγνχκελνπ. Αληίζεηα κε ηα πξνεγνχκελα ζεσξεηηθά κνληέια κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Frith, 1985; Ehri, 1987, 1994, 1995; Goswami, 1993), νη θάζεηο αλάπηπμεο επηθαιχπηνληαη θαη, φηαλ νη πεξηζηάζεηο ην απαηηνχλ, ελεξγνπνηνχληαη δηαδηθαζίεο ησλ πξνεγνχκελσλ θάζεσλ. Μία απφ ηηο πην βαζηθέο έλλνηεο πνπ αλαθέξνληαη ζην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο αθνξά ηελ έλλνηα ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο, ε νπνία αλαθέξεηαη ζε κηα αξρηθή θάζε κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πνπ πεξηιακβάλεη (α) ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ, (β) ηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο (ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο νηθείσλ ιέμεσλ) θαη (γ) ηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο (ηθαλφηεηα ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ιέμεσλ). Σα βαζηθά ζηνηρεία γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαηαθηψληαη ζηε Φάζε 1, ελψ νη πεξίπινθεο νξζνγξαθηθέο θαη κνξθνγξαθηθέο δνκέο αλαπηχζζνληαη ζηηο Φάζεηο 2 θαη 3. Ζ ινγνγξαθηθή θαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο θαινχληαη δηαδηθαζίεο ζεκειίσζεο. Ζ κελ ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία εκπιέθεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη απνζήθεπζε νξζνγξαθηθψλ δνκψλ γηα νιφθιεξεο ιέμεηο, ελψ ε αιθαβεηηθή είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη εθθνξά αθνινπζίαο γξακκάησλ (letter sequences). Σφζν ε ινγνγξαθηθή φζν θαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ζεσξείηαη φηη εμαξηψληαη απφ ην επίπεδν γλψζεο πνπ δηαζέηεη γηα ηελ αληηζηνίρεζε ησλ γξακκάησλ κε ηνπο ήρνπο ηνπο (letter-sound knowledge). Απφ ηε ζηηγκή πνπ θαζηεξψλεηαη/απνθηάηαη ε γλψζε γξακκάησλ-ήρσλ νη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ηηο αιθαβεηηθέο θαη ινγνγξαθηθέο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη ζηελ αλάγλσζε (Seymour & Evans, 1999). ην κνληέιν ηνπ Seymour πξνβιέπεηαη αθφκε ε χπαξμε ελφο κεραληζκνχ γισζζηθήο επίγλσζεο πνπ ιεηηνπξγεί σο αιιειεπηδξαζηηθφο θαη αηηηψδεο παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Αξγφηεξα, αλαπηχζζνληαη ε νξζνγξαθηθή θαη κνξθνγξαθηθή δηαδηθαζία ηεο

344 344 αλάγλσζεο, ζηηο νπνίεο απνθηνχληαη νη γλψζεηο γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπνκέλσο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζπλδπάδεηαη κε ηελ παξάιιειε αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο (Seymour et al., 2003). Οη γισζζηθέο κνλάδεο ζηηο νπνίεο θαίλεηαη φηη ζηεξίδνληαη νη αλαγλψζηεο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Φάζε 1) είλαη ηα θσλήκαηα, ελψ αξγφηεξα αμηνπνηνχληαη κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο, φπσο είλαη νη ζπιιαβέο ή ηα κνξθήκαηα (Φάζεηο 2 θαη 3). ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο ε έλλνηα ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο εκπεξηέρεη δχν αληηπξνζσπεπηηθά επίπεδα, ηα νπνία νλνκάδνληαη επηγισζζηθό θαη κεηαγισζζηθό αληίζηνηρα, αθνινπζψληαο ηελ αλάιπζε ηνπ Gombert (1992). Σν επηγισζζηθφ επίπεδν αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ησλ γισζζηθψλ δνκψλ ζε κηα ππφξξεηε (implicit) κνξθή, ε νπνία είλαη απξνζπέιαζηε απφ ηηο ζπλεηδεηέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ. Σν κεηαγισζζηθφ επίπεδν αθνξά ηελ νξγάλσζε ησλ ίδησλ γισζζηθψλ δνκψλ, νη νπνίεο αξζξψλνληαη ζε κία ζαθή/ξεηή κνξθή (explicit) πνπ επηηξέπεη ηελ απνκφλσζε θαη ην ρεηξηζκφ απηψλ ησλ γισζζηθψλ δνκψλ Γλώζε ησλ γξακκάησλ χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί κία απφ ηηο πιένλ ζεκαληηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. ε κεγάιν αξηζκφ κειεηψλ έρεη δηαπηζησζεί φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο πξνυπνζέηεη ηε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο, γλψζε ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη άιισζηε θαη σο βαζηθή κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο (Byrne, 1998, ζην Treiman, 2000; de Jong & van der Leij, 1999; Lonigan, Burgess, & Anthony, 2000; Wagner, Torgesen, & Rashotte, 1994; De Abreu & Cardoso-Martins, 1998). Άιιεο κειέηεο αλαθέξνπλ φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ επηδξά ζεκαληηθά ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Muter et al., 2004; Hulme et al., 2005),

345 345 θαζψο πξνσζεί ηελ εκθάληζε ηεο θσλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο (Foulin, 2005; Johnston et al., 1996; Duncan & Seymour, 2000; Seymour, 2005; Seymour et al., 2003). Δθηφο ινηπφλ απφ ηελ επίδνζε ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ per se, κηα εμίζνπ ζεκαληηθή κεηαβιεηή είλαη θαη ε ηαρχηεηα κε ηελ νπνία νη λεαξνί αλαγλψζηεο απνθηνχλ πξφζβαζε ζηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ησλ γξακκάησλ. Οξηζκέλνη εξεπλεηέο κάιηζηα ζπλδένπλ ηελ ηαρχηεηα αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε (Cronin & Carver, 1998; Hecht et al, 2000), ελψ άιινη αλαθέξνπλ φηη ε ηαρχηεηα αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ κπνξεί λα εξκελεχζεη ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο ζηελ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν (Lyytinen et al., 2006): πσο πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο, νη καζεηέο πξνρσξνχλ γξήγνξα θαη κε ζρεηηθή επθνιία ζηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ε γλψζε ησλ νπνίσλ απνηειεί γηα ηνλ αξράξην αλαγλψζηε ελφο ξερνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο ηε ζεκαληηθφηεξε ίζσο θαηάθηεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο ηεο Α ηάμεο μεθηλνχλ ην ζρνιείν γλσξίδνληαο πεξίπνπ ην 40% ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο (αμηνιφγεζε επηεκβξίνπ). Σα πνζνζηά απηά μεπεξλνχλ ην 90% κεηά ην πξψην ηξίκελν δηδαζθαιίαο. Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε θαηέδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (2.3,85.2) = 82,9; p<,001; ε 2 =,69] ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ, ηδηαίηεξα θαηά ην πξψην ηξίκελν δηδαζθαιίαο. Οη επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο [ηεζη Scheffé] εληφπηζαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 324,85 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ (p<,001), ελψ δηαθνξέο πξνέθπςαλ επίζεο κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 236,49 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, p<,001). Σέινο, δελ πξνέθπςε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο Φάζεο 2 θαη ηεο Φάζεο 3 (ε δηαθνξά ηνπ κέζνπ φξνπ ήηαλ 0,85 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, p>,05). Ζ κέηξεζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ έδεημε φηη ηα παηδηά κεηψλνπλ ζεκαληηθά ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν αλαγλψξηζεο, κείσζε πνπ ππεξβαίλεη ηε κία ηππηθή απφθιηζε, θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο

346 346 1 (Ννέκβξηνο). Έηζη, ελψ ν ξπζκφο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ είλαη θαηά κέζν φξν 1,6 /γξάκκα ζηε κέηξεζε ηνπ επηεκβξίνπ, κεηά απφ κφιηο 2 κήλεο δηδαζθαιίαο ν ρξφλνο απηφο κεηψλεηαη ζην 1,2 /γξάκκα. Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα επηζεκαλζεί φηη ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη αθνινπζεί ηε γεληθφηεξε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ, φπσο απηή απνθαιχπηεηαη απφ ηηο αζθήζεηο ειέγρνπ ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο θαη ηεο γξήγνξεο θαηνλνκαζίαο. Ζ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο (simple vocal reaction time) απνηειεί κηα ζεκειηψδε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο (εληνπηζκνχ) ελφο εξεζίζκαηνο, ε δηάξθεηα ηεο νπνίαο έρεη ππνινγηζηεί πεξίπνπ ζηα 500 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ (Schulz, 1979). Σν δηάζηεκα απηφ πνπ κεζνιαβεί κεηαμχ ηνπ εξεζίζκαηνο θαη ηεο αληίδξαζεο ζεσξείηαη φηη απεηθνλίδεη ηα πξψηα ζηάδηα ηεο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ. Γηα ηε κέηξεζε ηεο ηαρχηεηαο θαηνλνκαζίαο ρξεζηκνπνηήζακε ζηελ παξνχζα κειέηε ην ηεζη ηαρείαο θαηνλνκαζίαο ή αιιηψο RAN (Denckla θαη Rudel, 1976). Ζ επίδνζε ζηηο αζθήζεηο θαηνλνκαζίαο δελ ρξεζηκνπνηείηαη κφλν σο κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο (Bowers & Wolf, 1993; Wolf, 1991; Di Filippo et al., 2005), αιιά ζρεηίδεηαη κε ηε γεληθφηεξε αλαγλσζηηθή αλάπηπμε (Badian, 1993; Bowers, 1996; Wolf, Bally, & Morris, 1986; Wolf & Bowers, 1999) θαζηεξψλνληαο έλα κεραληζκφ θξίζηκν γηα ηελ παγίσζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Nikolopoulos et al., 2006). πσο πξνέθπςε απφ ηελ αλάιπζε, νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο βειηηψλνληαη ζεκαληηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξψηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Ο κέζνο φξνο γηα ηε Φάζε 0 ήηαλ 864,78 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, γηα ηε Φάζε 1 723,28 ρηιηνζηά, γηα ηε Φάζε 2 680,96 ρηιηνζηά θαη ηέινο, ζηε Φάζε 3 ν κέζνο φξνο ήηαλ 673,28 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ. Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο ζηελ άζθεζε ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο θαλέξσζε ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (3,199) = 14,3; p<,001] ζηηο

347 347 επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηεο έξεπλαο. Οη επηκέξνπο (post hoc) ζπγθξίζεηο [ηεζη Scheffé] σζηφζν, εληφπηζαλ ηηο δηαθνξέο κφλν κεηαμχ ησλ κεηξήζεσλ ηεο Φάζεο 0 θαη ηεο Φάζεο 1 (p<,005). Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο αμηνιφγεζεο ηεο απιήο θσλεηηθήο απόθξηζεο δείρλνπλ φηη ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαηά ηε Φάζε 1, θαηά ηελ νπνία νη αξράξηνη αλαγλψζηεο είλαη ζε ζέζε λα επεμεξγάδνληαη ηαρχηεξα νπηηθά παξνπζηαδφκελα εξεζίζκαηα. Να ζεκεηψζνπκε φηη νη ρξφλνη αληίδξαζεο ησλ καζεηψλ ηεο Α Γεκνηηθνχ ζηε Φάζε 3 ( x = 673,28, ζ= 176,44), ζηε ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία δε δηαθέξνπλ ζεκαληηθά [t(74)=,035; p>,05] απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ηεο Γ ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ( x = 671,61, ζ= 274,99). Σν γεγνλφο φηη δελ εληνπίζακε ειηθηαθέο δηαθνξέο ζηελ ελεξγνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο απνθσδηθνπνίεζεο γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη νη ελδερφκελεο δηαθπκάλζεηο ζην ρξφλν αλάγλσζεο θαη εθθνξάο ησλ ιέμεσλ ζα πξέπεη λα νθείινληαη ζηε ρξήζε δηαθνξεηηθψλ ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο. Ζ αλάιπζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζην ηεζη ηεο ηαρείαο θαηνλνκαζίαο ρξσκάησλ εκθάληζε απνηειέζκαηα αληίζηνηρα κε εθείλα ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο. Ζ βειηίσζε ησλ καζεηψλ είλαη ζεκαληηθή θαη θαίλεηαη φηη ζηακαηά πεξίπνπ ζηε Φάζε 2. Ο κέζνο φξνο ησλ νξζψλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ γηα ηε Φάζε 0 ήηαλ 23,4, γηα ηε Φάζε 1 28,98, γηα ηε Φάζε 2 31,46, ελψ γηα ηε Φάζε 3, ηέινο, ήηαλ 31,32. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο (κνληέιν επαλαιακβαλφκελσλ κεηξήζεσλ) θαηέδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο [F (3,147) = 50,77; p<,001, ε 2 =,51] κεηαμχ ησλ θάζεσλ αμηνιφγεζεο. Δπεηδή, φπσο αλαθέξνπλ ζρεηηθέο κειέηεο (Bowers, 1995; Bowers & Wolf, 1993), ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηηο αζθήζεηο ηαρείαο θαηνλνκαζίαο απνηειεί δείθηε ηεο ελεξγνπνίεζεο νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, πξνρσξήζακε ζε κηα δεχηεξε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεηαβιεηήο. Απφ ηελ

348 348 αλάιπζε δηαπηζηψζεθε φηη ε δηαθνξνπνίεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ εληνπίδεηαη ζηε θάζε 2 [t(49)= 3,37; p< 0,001], ελψ δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ θάζεσλ. Οη αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ θαηαδεηθλχνπλ ηε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ πνπ νη καζεηέο είλαη ζε ζέζε λα απνθσδηθνπνηήζνπλ (άζθεζε γξήγνξεο θαηνλνκαζίαο), ελψ, θαίλεηαη επηπιένλ φηη βειηηψλεηαη ε γλσζηηθή ηθαλφηεηα δηαρείξηζεο νπηηθά παξνπζηαδφκελσλ εξεζηζκάησλ (άζθεζε απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο). Οη καζεηέο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 είλαη πιένλ γλσζηηθά έηνηκνη λα απνθσδηθνπνηνχλ γισζζηθά εξεζίζκαηα θαη ηα ζηνηρεία ηεο έξεπλάο καο απνθαιχπηνπλ φηη πεξίπνπ κεηά απφ δχν κήλεο δηδαζθαιίαο νη καζεηέο δηαζέηνπλ παγησκέλε γλψζε γηα ηηο θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ γξακκάησλ. Ζ κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ζηακαηά πεξίπνπ ζηα ηέιε Φεβξνπαξίνπ (Φάζε 2), φπνπ θαη νινθιεξψλεηαη ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ - γξαθεκάησλ. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία εληζρχνπλ ηελ άπνςε, πνπ ζα αλαιπζεί ζηε ζπλέρεηα, φηη απφ πνιχ λσξίο ηίζεληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ (αιθαβεηηθή δηαδηθαζία). Καη ηνχην δηφηη ε βειηηνχκελε ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ ζε ζπλάξηεζε κε ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη ηε θχζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο θαζηζηνχλ ηελ αμηνπνίεζε ησλ θσλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ηεο γιψζζαο σο βέιηηζηε ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάγλσζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαηά ηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Σα παξαπάλσ δεδνκέλα επηβεβαηψλνπλ παιαηφηεξεο κειέηεο ζηηο νπνίεο ε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη ελίζρπζε ηελ αμηνπνίεζε ηεο θσλνινγηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο ζε ξερά ζπζηήκαηα γξαθήο (Foulin, 2005; Seymour, 2005; Seymour et al., 2003).

349 349 Ζ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ πεξηειάκβαλε κία αθφκε κεηαβιεηή, ζηελ νπνία θαηαγξάθεθε ν ρξφλνο εθθνξάο ησλ γξακκάησλ ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηεο κειέηεο. Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνέθπςαλ ζηνηρεία πνπ εληζρχνπλ ηελ ππφζεζε φηη ζηελ ειιεληθή γιψζζα ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ζηελ αλάγλσζε ελεξγνπνηείηαη πνιχ γξήγνξα, ζπγθξηηηθά κε άιια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Seymour, 2005b). Οη κεηξήζεηο ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ παξνπζίαζαλ ζεκαληηθή κείσζε ζηε Φάζε 1, απνηέιεζκα πνπ, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε, νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη καζεηέο επηιέγνπλ λα θάλνπλ ρξήζε ησλ ήρσλ ησλ γξακκάησλ θαη φρη ησλ νλνκάησλ κεηά απφ πεξίπνπ δχν κήλεο επίζεκεο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο. Θεσξνχκε φηη ε θχζε ηεο γιψζζαο αιιά θαη ε άζθεζε ησλ καζεηψλ ζε δξαζηεξηφηεηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο νδεγνχλ ζηε γξήγνξε παγίσζε ησλ θσλνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηνπο ήρνπο ησλ γξακκάησλ θαη επνκέλσο θαζηζηνχλ ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία σο ηε βέιηηζηε αλαγλσζηηθή ζηξαηεγηθή. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη ηα δεδνκέλα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ γξακκάησλ είλαη ζπκβαηά κε εθείλα αληίζηνηρσλ κειεηψλ ζε δηαθνξεηηθά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, φπνπ ε κάζεζε ηνπ νλφκαηνο ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη πξνεγείηαη ηεο κάζεζεο ηνπ ήρνπ ηνπο (Mason, 1980; McBride-Chang, 1999; Treiman et al., 1996; Worden & Boettcher, 1990). Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα σζηφζν θαίλεηαη φηη αθνινπζεί ηαρχηεξνπο αλαπηπμηαθνχο ξπζκνχο, θαζψο νη καζεηέο αμηνπνηνχλ γξεγνξφηεξα θσλνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηνλ ήρν ησλ γξακκάησλ (Φάζε 1). ε νξηζκέλεο κειέηεο αλαθέξνληαη παξφκνηα απνηειέζκαηα (Share, 2004), ηα νπνία απνδίδνληαη ζηελ επίδξαζε πεξηβαιινληηθψλ/εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ε αθνινπζνχκελε κέζνδνο δηδαζθαιίαο, ε νπνία θαηά κία έλλνηα σζεί ηα παηδηά ζηελ πηνζέηεζε είηε ηεο ινγνγξαθηθήο είηε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε. ηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο ζηεξίδεηαη πξσηαξρηθά ζηε κάζεζε ηνπ ήρνπ ηνπ γξάκκαηνο. Άιισζηε θάπνηεο

350 350 θνξέο ην φλνκα ελφο γξάκκαηνο δελ παξαπέκπεη άκεζα ζηνλ ήρν ηνπ (φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ η /i/, /γiota/), γεγνλφο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζχγρπζε ζηνλ αξράξην αλαγλψζηε. Απνηέιεζκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηδαθηηθήο πξαθηηθήο είλαη λα εληζρχεηαη ε αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε. Απφ ηε ζπγθξηηηθή δηαγισζζηθή κειέηε δηαπηζηψλνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηε δηαθχκαλζε ηφζν ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ φζν θαη απφ ηα πνζνζηά επηηπρίαο. Ο ξπζκφο θαηνλνκαζίαο γηα ηνπο Έιιελεο καζεηέο παξνπζηάδεη ζεκαληηθή βειηίσζε θαηά ην πξψην ηεηξάκελν δηδαζθαιίαο θαη θπκαίλεηαη ζην 1 /γξάκκα, ελψ ηα πνζνζηά επηηπρίαο ππεξβαίλνπλ γξήγνξα ην φξην ηνπ 90%. Σα απνηειέζκαηα επαιεζεχνπλ επξήκαηα παιαηφηεξσλ κεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα, ελψ παξά ηηο παξαηεξνχκελεο δηαγισζζηθέο δηαθνξέο δε θαίλεηαη λα απνδεηθλχεηαη ε επίδξαζε γισζζηθψλ παξαγφλησλ ζηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ, φπσο ε ζπιιαβηθή πνιππινθφηεηα ή ην νξζνγξαθηθφ βάζνο (Seymour et al., 2003). Οη ζεκαληηθφηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο εληνπίδνληαη ζηα επίπεδα ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαηά ηελ είζνδν ησλ καζεηψλ ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Σα ζπγθξηηηθά ζηνηρεία (Seymour, 2005b) δείρλνπλ φηη νη Έιιελεο καζεηέο θαηαγξάθνπλ απφ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά ζηηο κεηξήζεηο γηα ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ πξηλ ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ Α ηάμε (<40%). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ρακειφηεξα πνζνζηά θαηεγξάθεζαλ κφλν ζηε θσηία (<38%) θαη ηελ Πνξηνγαιία (<30%). Αληίζεηα, ηα πςειφηεξα επίπεδα γλψζεο ησλ γξακκάησλ παξαηεξήζεθαλ ζηε Φηλιαλδία θαη ηελ Ηζιαλδία (>90% θαη >65% αληίζηνηρα). Απφ ηελ αλάιπζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ πξνέθπςαλ ζηνηρεία γηα ην ξπζκφ πνπ νη καζεηέο απνθηνχλ γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Έλα πξψην ζεκαληηθφ ζηνηρείν αθνξά ηε δηαζέζηκε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαηά ηελ είζνδν ησλ καζεηψλ ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ. Πην ζπγθεθξηκέλα, έλα κεγάιν κέξνο ησλ καζεηψλ εηζέξρεηαη ζηελ Α δεκνηηθνχ έρνληαο θάπνηα ζρεηηθή γλψζε, ζε

351 351 πνζνζηφ πνπ θπκαίλεηαη θνληά ζην 40%, κνινλφηη εληνπίζηεθαλ καζεηέο (4 ζπλνιηθά) πνπ εκθάληζαλ ζεκαληηθά πςειφηεξα επίπεδα γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Οη αμηνζεκείσηεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ εληνπίδνληαη θαη ζηελ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο. Δλψ ινηπφλ, νη καζεηέο μεθηλνχλ ηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ κε ζεκαληηθή δηαθχκαλζε ζην επίπεδν ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, σζηφζν κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ νη δηαθνξέο απηέο έρνπλ ηελ ηάζε λα κεηψλνληαη, θαζψο παξάιιεια νινθιεξψλεηαη ε κάζεζή ηνπο (Φεβξνπάξηνο). Έλα δεχηεξν ζηνηρείν αλαδχεηαη απφ ηε ζπγθξηηηθή δηαγισζζηθή κειέηε (Seymour, 2005b) απφ ηελ νπνία δηαπηζηψλνπκε φηη νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζηελ Διιάδα θαιχπηνπλ πνιχ γξήγνξα απηή ηε δηαθνξά, κφιηο απφ ην πξψην δίκελν, φπσο παξαηεξείηαη ζηελ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο. Οη Έιιελεο καζεηέο κάιηζηα εκθαλίδνπλ ηνλ ηαρχηεξν ξπζκφ κάζεζεο ησλ γξακκάησλ κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ έμη επξσπατθψλ γισζζψλ (Seymour, 2005b). Ζ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ θαηαδεηθλχεη φηη ν ρξφλνο κεηά ηηο δηαθνπέο ησλ Υξηζηνπγέλλσλ (ε πεξίνδνο κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2) είλαη πηζαλφηεξα ε πην θξίζηκε πεξίνδνο γηα ηελ αλαγλσζηηθή αλάπηπμε. Ζ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο επηβεβαηψλεη ην γεγνλφο φηη δελ μεθηλνχλ φινη νη καζεηέο απφ ηελ ίδηα «γλσζηηθή αθεηεξία». Οξηζκέλνη καζεηέο δειαδή γλσξίδνπλ αξθεηά γξάκκαηα, πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αγγίδνπλ ην 100%, πξηλ ηελ είζνδφ ηνπο ζην ζρνιείν, ελψ άιινη μεθηλνχλ ηελ Α δεκνηηθνχ κε ειάρηζηε ζρεηηθή γλψζε. Παξά ηηο δηαθνξέο πνπ θαηαγξάθεθαλ, κεηά ην πξψην ηξίκελν νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ έρνπλ ηελ ηάζε λα ζπγθιίλνπλ. Γηα ηελ εγθπξφηεξε αλάιπζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ πξαγκαηνπνηήζεθε κία δεχηεξε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ζηελ νπνία ε επίδνζε ησλ καζεηψλ (πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ) πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ παξνχζα κειέηε δηρνηνκήζεθαλ θαηά ηε δηάκεζν ηηκή ζε δχν νκάδεο επίδνζεο (median split). Ζ νκάδα ρακειήο επίδνζεο πεξηειάκβαλε ηνπο καζεηέο πνπ ζεκείσζαλ

352 352 πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ρακειφηεξα ηνπ 20% θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 (επηέκβξηνο), ελψ νη ππφινηπνη καζεηέο ζρεκάηηζαλ ηελ νκάδα πςειήο επίδνζεο. Απφ ηελ αλάιπζε εληνπίζηεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κφλν ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 [t(45)= -8,37; p<,001]. Αληίζεηα, απφ ηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο) ν ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ ζπγθιίλεη κεδελίδνληαο ηηο φπνηεο δηαθνξέο [t(48)= -1,92; p>,05]. Παξά ην γεγνλφο φηη ε δηαζέζηκε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο αλαγλσξίδεηαη σο πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο δεμηφηεηα γηα ηελ πεξαηηέξσ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (Duncan & Seymour, 2000), ε ζχγθιηζε ησλ επηδφζεσλ κεηά ηε Φάζε 1 θαηαδεηθλχεη ηε ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο αθνινπζνχκελεο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν. Σα νθέιε ηεο άζθεζεο ησλ καζεηψλ ζε πξναλαγλσζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο απνθξπζηαιιψλνληαη θαηά ηελ πεξίνδν πνπ θαιχπηεη ηελ αμηνιφγεζε ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2, ε νπνία εκθαλίδεηαη λα έρεη ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε ζην ξπζκφ αλάπηπμεο ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 νη καζεηέο αγγίδνπλ ην θξίζηκν πνζνζηφ ηνπ 80% ζηελ αλαγλψξηζε ησλ γξακκάησλ, ζηνηρείν πνπ επηβεβαηψλεη φηη ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα αθνινπζεί ηαρχηαηνπο ξπζκνχο, γεγνλφο πνπ εμεγεί θαη ηελ επίζεο γξήγνξε αλάπηπμε νινθιήξσζε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο. πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο εμαξηάηαη απφ ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ. Μάιηζηα, ε γλψζε απηή ζεσξείηαη σο βάζε γηα ηελ αλάπηπμε ηφζν ηεο ινγνγξαθηθήο φζν θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο (Duncan & Seymour, 2000), θαζψο αλαπηχζζεηαη (ε γλψζε ησλ γξακκάησλ) πξηλ απφ ηελ ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ιέμεσλ ή ςεπδνιέμεσλ. ε παιαηφηεξεο κειέηεο (Seymour & Evans, 1999; Duncan & Seymour, 2000) δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο εκθαλίδνπλ ζηνηρεία αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο (απνθσδηθνπνίεζε απιψλ ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ) κφλν φηαλ ε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο ππεξβαίλεη ην 80%. Σν θξηηήξην ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ (>80%) γηα ηελ εκθάληζε

353 353 ησλ δεμηνηήησλ απνθσδηθνπνίεζεο ππεξηεξεί κάιηζηα αθφκε θαη ηεο ζπρλφηεηαο ησλ ιέμεσλ (Duncan & Seymour, 2000). Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλά καο επηβεβαηψλνπλ ηηο πξνεγνχκελεο παξαηεξήζεηο γηα ηε κάζεζε ηεο αγγιηθήο γιψζζαο. Απφ ηε ζπγθξηηηθή δηαγισζζηθή κειέηε κάιηζηα εληζρχεηαη ε χπαξμε απηνχ ηνπ θξίζηκνπ πνζνζηνχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, ην νπνίν ζπζηεκαηηθά πξνθχπηεη ζε φια ηα γισζζηθά ζπζηήκαηα ηνπ δηεπξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο Literacy Acquisition in European Orthographies (Seymour, 2005b) θαη απνηειεί ηε βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο. ηελ έξεπλά καο εληνπίζηεθε ρξνληθά ε πεξίνδνο, θαηά ηελ νπνία θαίλεηαη φηη νη καζεηέο θαηαθηνχλ ηα παξαπάλσ θξηηήξηα (γλψζε ησλ γξακκάησλ, απνθσδηθνπνίεζε, θαζηέξσζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ), θαη ε νπνία ζπκπίπηεη κε ην ρξφλν πνπ κεζνιαβεί κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2, φπνπ πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ. Σφζν ε αλάιπζε ησλ πνζνζηψλ φζν θαη ε εμέηαζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο νξίδνπλ ηελ πεξίνδν ηνπ Γεθεκβξίνπ σο ην ρξνληθφ ζεκείν ηεο νινθιήξσζεο ηεο αλάπηπμεο ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Οη παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο ζηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαίλεηαη φηη είλαη κεγαιχηεξεο ζηα ξερά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Seymour, 2005b). πσο αλαιχεηαη θαη ζηε ζπλέρεηα, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηξία ζηνηρεία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Πξψηνλ, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζπλδέεηαη κε ηελ εκθάληζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο (Johnston, Anderson, & Holligan,1996; Stuart & Coltheart, 1988; Duncan et al., 1997) θαη δεχηεξνλ νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ζεκειίσζεο (ινγνγξαθηθή θαη αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή). Σέινο, φπσο πξνβιέπεηαη θαη απφ ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour, 1999) νη δχν δεμηφηεηεο ζεκειίσζεο ζρεκαηίδνπλ ηελ νπζηαζηηθή βάζε γηα ηελ απφθηεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ, ην νπνίν απνηειεί ζεκέιην ηεο πιήξνπο αλάγλσζεο (skilled reading).

354 Αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο πσο αλαθέξακε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, ν ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ αλάπηπμε ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο (ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο), νη νπνίεο αμηνινγήζεθαλ κε ηε κέζνδν πνπ αθνινπζήζεθε ζηε κειέηε ησλ Seymour θαη Evans (1999). Μνινλφηη νη καζεηέο εηζέξρνληαη ζηελ Α ηάμε κε ζπγθξηηηθά ρακειφηεξα επίπεδα γλψζεο ησλ γξακκάησλ, ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο γιψζζεο (Seymour, 2005b), ν ξπζκφο κάζεζεο πνπ θαηαγξάςακε ήηαλ ηδηαίηεξα ηαρχο. Θεσξνχκε φηη ε ηαρχηεηα παγίσζεο ηεο γλψζεο γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο νδεγεί, σο θπζηθφ επαθφινπζν, ζηελ πηνζέηεζε κηαο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε (Foulin, 2005; Johnston et al., 1996; Duncan & Seymour, 2000), αληίζεηα κε εξεπλεηηθέο απνδείμεηο πνπ πξνέθπςαλ απφ αληίζηνηρεο κειέηεο ζε άιια αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Seymour et al., 2003). Σα επξήκαηά καο ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάγλσζεο ζε κηα ξερή νξζνγξαθία αμηνπνηνχληαη πεξηζζφηεξν ηα θσλνινγηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο θαη ιηγφηεξν ηα κνξθνινγηθά (Katz & Frost, 1992). ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour & Evans, 1999) αλαθέξεηαη φηη ε δηαζεζηκφηεηα ηεο γλψζεο γηα ηνπο ήρνπο ησλ γξακκάησλ (letter-sound knowledge) ππνζηεξίδεη ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ζεκειίσζεο, ηεο ινγνγξαθηθήο θαη ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο (Seymour & Elder, 1986). Ζ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ζηελ αλάγλσζε ελφο ξερνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο σζηφζν έρεη ακθηζβεηεζεί (Klicpera, 1989). ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα έρνπλ θαηαιήμεη θαη αξθεηέο κειέηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Porpodas, 2001; 2005), ζηηο νπνίεο δηαπηζηψλεηαη φηη ε αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο δελ είλαη απαξαίηεηε. ε ζπκθσλία κε ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαπάλσ εξεπλψλ είλαη θαη ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο κειέηεο, απφ ηα νπνία δελ επαιεζεχεηαη ε χπαξμε ηεο

355 355 ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη ζε φιεο ηηο Φάζεηο αμηνιφγεζεο ηεο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ππάξρεη επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ηφζν ζην ρξφλν αλάγλσζεο [F (3,138) = 68,61; p<,001, ε 2 =,6] φζν θαη ζηα πνζνζηά επηηπρίαο [F (1,46) = 448,2; p<,001, ε 2 =,91] κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, ζηνηρείν πνπ δε ζπλάδεη κε ηε ζεσξία ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο αλάγλσζεο. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 θαηά ηελ νπνία δελ παξαηεξήζεθε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο [t(3)= 2,19; p>,05]. Χζηφζν, ην γεγνλφο απηφ δελ ζα πξέπεη λα νδεγήζεη ζην εζθαικέλν ζπκπέξαζκα φηη νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ νπηηθέο ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο. ε κηα πην πξνζεθηηθή αλάιπζε δηαπηζηψζεθε φηη ηα ρακειά πνζνζηά επηηπρίαο πνπ θαηαγξάθεθαλ επεξέαζαλ ηελ εηθφλα ζηε θάζε 1. Θα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ αθξαίσλ ηηκψλ πνπ εληνπίζηεθαλ θαίλεηαη φηη κφλν νη καζεηέο πνπ ζπγθέληξσζαλ πςειά πνζνζηά ζηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαηφξζσζαλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ θάπνηεο απφ ηηο δεηνχκελεο ιέμεηο θαη ςεπδνιέμεηο. Δπνκέλσο, αθφκε θαη απφ ην κήλα επηέκβξην κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ ζηνηρεία ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο (αιθαβεηηθή αλάγλσζε) ζηνπο καζεηέο πνπ επηηπγράλνπλ πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ ηα νπνία αγγίδνπλ ην 80% (Duncan & Seymour, 2000; Seymour, 2005b). Ζ θάζε ζηελ νπνία έγηλε απφιπηα νξαηή ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο ήηαλ ε Φάζε 1, φπνπ θαηαγξάςακε ζεκαληηθή αχμεζε ηφζν ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο, φζν θαη ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ. Ζ επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ηφζν ζην ρξφλν αλαγλψξηζεο [t(29)= 5,66; p<,001] φζν θαη ζηα πνζνζηά επηηπρίαο [t(49)= 7,1; p<,001] κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε απνθσδηθνπνίεζε ζηεξίρζεθε εμ νινθιήξνπ ζηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπλδένληαη άκεζα κε ηηο αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ θαη

356 356 αθνξνχζαλ ηελ αμηνιφγεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Σα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο θαηαγξάθεηαη φηαλ νη καζεηέο πιεξνχλ ην θξηηήξην ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ (>80%), ζηνηρείν πνπ αλαδεηθλχεηαη θαη ζε άιιεο κειέηεο (Seymour & Evans, 1999; Duncan & Seymour, 2000). Έλα επηπιένλ ζηνηρείν, πνπ εληζρχζεη ηελ άπνςε φηη ζηελ ειιεληθή γιψζζα δελ παξαηεξείηαη ε αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, αθνξά ηελ αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect). Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 δελ θαηαγξάθεηαη ε επίδξαζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ παξάγνληα [t(46)=,29; p>,05], φπσο ζα ήηαλ αλακελφκελν ζηελ πεξίπησζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο, φπνπ νη καζεηέο επηρεηξνχλ λα αλαγλσξίζνπλ ηηο ιέμεηο νπηηθά ζπγθξίλνληάο ηεο κε παξφκνηεο θαηαγξαθέο ζηε ιεμηθή κλήκε (Goswami & Bryant, 1990). Ζ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο θαηαγξάθεηαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 [t(49)= -2,85; p<,01] θαη είλαη ζπγθξηηηθά ρακειφηεξε κε αληίζηνηρεο κεηξήζεηο ζε άιιεο γιψζζεο (Seymour et al., 2003; Seymour, 2005b). Ζ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 έρεη μερσξηζηή ζεκαζία αθνχ φρη κφλν θαίλεηαη, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, φηη παγηψλεηαη ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ, αιιά θαη εληνπίδνληαη ηα πξψηα ζηνηρεία αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο ζηνπο καζεηέο πνπ θαηαθηνχλ ηαρχηεξα ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο. Σν δεχηεξν ζηνηρείν ζεκειίσζεο (Seymour, 1990, 1999; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999; Seymour & Duncan, 2001) αθνξά ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο, ε νπνία είλαη ππεχζπλε γηα ηε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε θαη εθθνξά αθνινπζίαο γξακκάησλ. Απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ πξνέθπςαλ δχν ζηνηρεία. Σν πξψην αθνξνχζε ηε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ απαηηνχκελνπ αλαγλσζηηθνχ ρξφλνπ (Φάζε 1), ελψ ην δεχηεξν ηε κεγάιε αχμεζε ζηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο. Καηά ηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, ε δηακφξθσζε ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ηεο

357 357 ιέμεο απαηηεί ηε γξαθεκηθή απνθσδηθνπνίεζε ησλ γξακκάησλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ (ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε). Σν άκεζν απνηέιεζκα απηήο ηεο ζεηξηαθήο δηαδηθαζίαο αληηζηνίρηζεο ηνπ νπηηθνχ εξεζίζκαηνο (γξάκκα) κε ηελ θαηάιιειε θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε (ήρνο γξάκκαηνο) είλαη ε αχμεζε ηνπ απαηηνχκελνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο (Rayner & Johnson, 2005; Fiset et al., 2005), άπνςε πνπ επαιεζεχεηαη θαη απφ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο. Ο ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ ζηε Φάζε 1 ήηαλ x = 3267,62 ρηιηνζηά ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, ζεκαληηθά πςειφηεξνο [t(3)= -3,34; p<,05] απφ φ,ηη θαηαγξάθεθε ζηε Φάζε 0 ( x = 2632,54 ρηιηνζηά). Σν δεχηεξν ζεκαληηθφ ζηνηρείν αθνξνχζε ηε δξαζηηθή βειηίσζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ ζηε θάζε 1 ( 40%) ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο κεηξήζεηο ηεο θάζεο 0 ( 7%). Ζ βειηίσζε απηή, φπσο άιισζηε αλακελφηαλ, εκθαλίδεη πςειφ βαζκφ ζπλάθεηαο κε ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζηε θάζε 1 (r=,51). Αμίδεη ηέινο λα ζεκεησζεί φηη ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ ιέμεσλ μεπεξλνχλ ην φξην ηνπ 80% ην Φεβξνπάξην (Φάζε 2), δειψλνληαο θαη ηελ ηαρχηαηε νινθιήξσζε ηεο αλάπηπμεο ηεο αιθαβεηηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο. Παξφκνηα ζηνηρεία θαηαγξάθεθαλ θαη ζηελ αλάιπζε ησλ κνλνζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ. Δλψ ν ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή βειηίσζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο [F (3,12) = 9,1; p<,005; ε 2 =,69], βειηίσζε πνπ μεπεξλά ην 57% σο ην ηέινο ηνπ έηνπο ( x = 1312,5 ρηιηνζηά ζηε θάζε 0 θαη x = 749 ρηιηνζηά ζηε θάζε 3), ε επηκέξνπο ζχγθξηζε ησλ θάζεσλ 0 θαη 1 δελ παξνπζηάδεη ηελ ίδηα εηθφλα. Ο ρξφλνο αλάγλσζεο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 δε θαίλεηαη λα δηαθνξνπνηείηαη, ηνπιάρηζηνλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά, ζπγθξηηηθά κε ηηο θαηαγξαθέο ζηε θάζε 0 [t(4)= 1,52; p>,05]. Αληίζεηα, απμάλνληαη ηα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ςεπδνιέμεσλ θαηά ηε θάζε 1. Ζ δηαθνξά ηνπ

358 358 κέζνπ φξνπ ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ είλαη 31,33% (p<,001) κεηαμχ ησλ θάζεσλ 0 θαη 1. πσο αλαθέξεηαη θαη ζε παιαηφηεξεο κειέηεο (Ehri, 1987, 1994, 1995), ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο αιθαβεηηθήο θάζεο, νη δηαδηθαζίεο απνθσδηθνπνίεζεο εθηεινχληαη αξγά. Ζ αξγή, πξνζεθηηθή απνθσδηθνπνίεζε είλαη πξνζσξηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, αιιά ζχληνκα νη αξράξηνη αλαγλψζηεο γίλνληαη γξεγνξφηεξνη ζηελ εθαξκνγή απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο δεδνκέλνπ φηη αζθνχληαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ιέμεσλ θαη βειηηψλεηαη ε ηθαλφηεηα πιήξνπο αλάιπζεο ηνπ νπηηθνχ ιεμηινγίνπ. Καζψο νη καζεηέο εμνηθεηψλνληαη κε ηνπο ήρνπο ηεο γιψζζαο πνπ ζπκβνιίδνληαη κε γξάκκαηα αιιά θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηνί νη ήρνη ζπλδπάδνληαη ραξαθηεξηζηηθά ζηηο ιέμεηο, ε επρέξεηα ζηελ απνθσδηθνπνίεζε απμάλεηαη. ηελ ειιεληθή γιψζζα, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγαιχηεξε ζπλέπεηα ζηελ αληηζηνίρηζε γξαθεκάησλ-θσλεκάησλ, νη δεμηφηεηεο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ απνθηνχληαη επθνιφηεξα, επεηδή ε γλψζε ησλ απιψλ γξαθεκηθψλ-θσλεκηθψλ ζρέζεσλ δηεπθνιχλεη ηα παηδηά, αθφκε θαη εθείλα κε θσλνινγηθέο δπζθνιίεο, ζηε ζεηξηαθή απνθξππηνγξάθεζε ησλ ιέμεσλ (Landerl et al., 1997; Wimmer & Goswami, 1994). Οη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν αλάγλσζεο πνπ παξαηεξνχκε κεηαμχ ησλ θάζεσλ 1 θαη 2 (-970,53 ρηιηνζηά, p<,001) καο επηηξέπνπλ λα ππνζηεξίμνπκε φηη ζηελ ειιεληθή γιψζζα εκθαλίδεηαη πνιχ γξήγνξα θαη αλαπηχζζεηαη κε εμίζνπ ηαρείο ξπζκνχο ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο. Σα απνηειέζκαηα πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε ζεσξνχκε φηη εληζρχνπλ αλαθνξέο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, νη νπνίεο επηζεκαίλνπλ φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε κηα ξερή γιψζζα θαλεξψλεηαη θπξίσο απφ ηε βειηίσζε ησλ καζεηψλ ζηελ ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ (De Jong & Van der Leij, 1999; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997) θαη ιηγφηεξν απφ ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο.

359 359 Δπηπιένλ ζηνηρεία, πνπ εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 (Ννέκβξηνο) νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο, πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο θαη ηεο γξήγνξεο θαηνλνκαζίαο (δηαδηθαζίεο ειέγρνπ). Οη θαηαγξαθέο, πνπ αλαιχζεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, δείρλνπλ φηη θαηά ηε Φάζε 1 νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ αμηνζεκείσηε βειηίσζε ζηελ επεμεξγαζία νπηηθψλ εξεζηζκάησλ κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αληίδξαζεο [t(50)= 5,14; p<,005], ζε αληίζεζε κε ηηο επφκελεο θάζεηο ηεο έξεπλαο φπνπ δελ εληνπίζηεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Οκνίσο, ε επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 ζηελ ηαρεία θαηνλνκαζία παξνπζίαζε βειηίσζε, ε νπνία σζηφζν μεπεξλά ηα φξηα ηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο ζηε θάζε 2 [t(49)= 3,37; p< 0,001] ζπγθξηηηθά κε ηα δεδνκέλα ησλ επφκελσλ δχν θάζεσλ. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπλάδνπλ κε εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα άιισλ κειεηψλ πνπ αλαθέξνπλ φηη νη ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ αλάπηπμε ησλ αλαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ (Badian, 1993; Wolf, Bally, & Morris, 1986; Wolf & Bowers, 1999). Ζ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 1 ζεσξνχκε φηη είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θπξίσο γηα δχν ιφγνπο. Πξψηνλ, ηα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη παγηψλεηαη ε ρξήζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο θαη δεχηεξνλ ηίζεληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ θαζηέξσζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ ζα αμηνπνηεζνχλ (πεξηζζφηεξν) ζηηο επφκελεο θάζεηο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη θαηά ηελ πεξίνδν απηή (θάζε 1) ε ζηξαηεγηθή ηεο ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο εληζρχεηαη φρη κφλν απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο πνπ εθαξκφδεηαη ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, αιιά θαη απφ ηελ αλάπηπμε-σξίκαλζε γλσζηηθψλ κεραληζκψλ ππεχζπλσλ γηα ηελ επεμεξγαζία γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ. ε αξθεηέο έξεπλεο έρεη δηαπηζησζεί φηη νη ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο θαηά ηηο πξψηεο θάζεηο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο εμαξηψληαη απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο αιιά θαη ηε ζρεηηθή ζπλέπεηα ησλ

360 360 αληηζηνηρίζεσλ γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο. ηε κειέηε ηεο Goswami θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (1998, ζην Colé et al., 1999) δηαπηζηψζεθε φηη ηα παηδηά πνπ καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ηζπαληθά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο αληηζηνηρίεο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο πην γξήγνξα απ φ,ηη νη Άγγινη ή νη Γάιινη καζεηέο. ηε θσηία γηα παξάδεηγκα, ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο ζηεξίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ αλαθάιπςε ηεο έλλνηαο ηνπ θεηκέλνπ θαη γη απηφ νη εθπαηδεπηηθνί παξνπζηάδνπλ ζηνπο καζεηέο θάξηεο κε ιέμεηο ή απιά θείκελα ελζαξξχλνληάο ηνπο λα αλαγλσξίζνπλ ηηο ιέμεηο κέζσ ηεο δηάθξηζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ γξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γλσξηζκάησλ. Ζ κέζνδνο απηή «πξνσζεί» ηε ινγνγξαθηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο, αθνχ νη καζεηέο επηηπγράλνπλ λα αλαπηχμνπλ έλα βαζηθφ νπηηθφ ιεμηιφγην, ρσξίο φκσο λα κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ λέεο ιέμεηο (Seymour & Elder, 1986; Seymour & Evans, 1992). Δληζρπηηθά ζηνηρεία ηεο άπνςεο φηη ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο επεξεάδεη ηε ρξήζε/επηινγή δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο κνλάδσλ γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο παξέρνληαη απφ ηε κειέηε ηεο Duncan θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (1997). ηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε, φπνπ νη καζεηέο δηδάρζεθαλ κηα κεηθηή κέζνδν, δηαπηζηψζεθε φηη ε επίδνζή ηνπο ζε αζθήζεηο θσλεκηθήο επίδνζεο θαηέδεημε ππεξνρή ησλ θσλεκάησλ ζε ζρέζε κε ηηο ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο, ζε αληίζεζε κε ηνπο καζεηέο πνπ αθνινπζνχζαλ ζηξαηεγηθέο νιηθήο αλάγλσζεο. Ζ θσλεηηθή επνκέλσο κέζνδνο (phonic method), φπνπ ε δηδαζθαιία επηθεληξψλεηαη ζηελ αλαγλψξηζε θαη δηάθξηζε ησλ γξακκάησλ, θαζψο επίζεο θαη ζηε ζχλδεζε ησλ θσλεκάησλ κε ηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα, εληζρχεη ηηο απιέο δηαδηθαζίεο απνθσδηθνπνίεζεο θαη ζχλζεζεο (Seymour, 2005). Έηζη, νη καζεηέο ελζαξξχλνληαη λα πξνζεγγίδνπλ ζεηξηαθά απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά ηελ αλάγλσζε, αλαγλσξίδνληαο θάζε γξάκκα μερσξηζηά θαη πξνζδίδνληάο ηνπ ζηε ζπλέρεηα ηνλ αληίζηνηρν ήρν ηνπ (Wimmer, 1993). Γηα ηελ αλάγλσζε ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα, φπσο ε ειιεληθή γιψζζα, ε πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο, ηνπιάρηζηνλ γηα ηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο, θαίλεηαη φηη είλαη πεξηζζφηεξν νηθνλνκηθή αιιά θαη ζπγθξηηηθά ηαρχηεξε. Να ζεκεηψζνπκε φηη

361 361 ηα απνηειέζκαηα ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε ησλ Kang θαη Simpson (1996), νη νπνίνη δειψλνπλ φηη ε ζεηξηαθή απνθσδηθνπνίεζε ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο, θαηά ηα αξρηθά ζηάδηα κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, είλαη δπλαηφ λα απνδεηρζεί ηαρχηεξε απφ ηελ νιηθή δηαρείξηζε ησλ νπηηθψλ εξεζηζκάησλ, αθνχ γλσζηηθά ηνπιάρηζηνλ θαίλεηαη λα ππάξρνπλ νη πξνυπνζέζεηο. Οη καζεηέο, ήδε απφ ηε Φάζε 1, είλαη πιένλ γλσζηηθά έηνηκνη λα απνθσδηθνπνηνχλ γισζζηθά εξεζίζκαηα θαη, επνκέλσο, κπνξνχλ λα αμηνπνηήζνπλ θσλνινγηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο θάηη πνπ απνηειεί ηε βέιηηζηε ζηξαηεγηθή γηα ηελ αλάγλσζε ζηα ειιεληθά. Θα πξέπεη βέβαηα λα ιάβνπκε ππφςε φηη ε ηθαλφηεηα απηή δελ είλαη απνθνκκέλε απφ ηε γλψζε ησλ γξακκάησλ θαη ηε θχζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ γλψζε ησλ γξακκάησλ, φπσο άιισζηε ήηαλ αλακελφκελν, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ. Ζ ηζρχο σζηφζν ηνπ βαζκνχ ζπλάθεηαο ησλ δχν κεηαβιεηψλ ηείλεη λα απνδπλακψλεηαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη φζν νη καζεηέο πεξλνχλ απφ ηε κία αλαπηπμηαθή θάζε ζηελ άιιε (de Jong & Olson, 2004). Βέβαηα ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο δελ παχεη λα είλαη ζε ηζρχ. Δλεξγνπνηείηαη σο εθ ηνχηνπ φηαλ νη ζπλζήθεο (ιέμε θαη βαζκφο δπζθνιίαο) ην απαηηνχλ. Ζ γλψζε ησλ γξακκάησλ, αληίζεηα, δελ έρεη ηνλ ίδην βαζκφ ζπλάθεηαο ζηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή, φπσο ζα πεξηγξαθεί ζε επφκελε ελφηεηα. Αλαθέξνπκε κφλν φηη κνηξάδεηαη πςειφ βαζκφ ζπλάθεηαο κφλν κε ηε γξαθή ησλ ςεπδνιέμεσλ ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2 γηα ηηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο θαη ζηε Φάζε 2 γηα ηηο δηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο. Αληίζεηα, δελ ππάξρεη θακία ζπλάθεηα κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο γξαθήο ησλ ιέμεσλ. Ζ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ ζηελ αλάγλσζε ιέμεσλ επηβεβαηψλνπλ ηε ζαθή επίδξαζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζηελ αλάγλσζε. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ππάξρεη άκεζε ζρέζε κεηαμχ ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ θαη ηεο αμηνπνίεζεο ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ αλάγλσζε ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο

362 362 κάζεζεο. Πξνθχπηεη κάιηζηα φηη γηα ηελ επίηεπμε πςειψλ πνζνζηψλ επηηπρνχο απνθσδηθνπνίεζεο απαηηείηαη ε γλψζε ηνπ 80% ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο, ζηνηρείν πνπ επαιεζεχεηαη θαη ζε άιια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Seymour, 2005b; Duncan & Seymour, 2000). Ο βαζκφο επίδξαζεο ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ παξακέλεη πςειφο αθφκε θαη αλ ζπλππνινγίζνπκε ηνλ παξάγνληα ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε, ν ζπγθεθξηκέλνο δείθηεο έρεη απμεηηθέο ηάζεηο ζηηο ηξεηο πξψηεο θάζεηο ηεο κειέηεο, ελψ απνδπλακψλεηαη ζεκαληηθά ζηε Φάζε 3 θαηά ηελ νπνία ε αλάγλσζε ζηεξίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ αμηνπνίεζε κεγαιχηεξσλ νξζνγξαθηθψλ ζπλφισλ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη, απφ ηε δηαγισζζηθή ζχγθξηζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαηεγνξηνπνηείηαη σο ε πιένλ ηαρεία, κε εμαίξεζε κφλν ηε θηλιαλδηθή γιψζζα. Ζ επεμεξγαζία ηνπ παξάγνληα ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο έρεη απφ κφλε ηεο εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ, αθνχ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή δηαθχκαλζε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Χζηφζν, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, ν βαζκφο επίδξαζεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο ζηελ αλαγλσζηηθή επηηπρία εκθάληζε ζεκαληηθή κείσζε ζην ηέινο ηεο Α δεκνηηθνχ, φπνπ κφιηο άγγημε ην 5,5%. Ο βαζκφο επίδξαζεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο πξνθχπηεη απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηεο δηαθνξάο ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Ζ κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο θαηέδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ θάζεσλ ηεο κειέηεο [F (3,196) = 28,84; p<,001], ελψ απφ ηηο επηκέξνπο ζπγθξίζεηο (ηεζη Scheffé) δηαπηζηψλεηαη φηη νη θάζεηο 1 θαη 2 απνηεινχλ κηα μερσξηζηή νκάδα επίδνζεο πνπ δηαθνξνπνηείηαη απφ ηηο κεηξήζεηο ησλ θάζεσλ 0 θαη 3. Σν γεγνλφο φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 1 δελ εληνπίζηεθαλ δηαθνξέο ζηελ επίδνζε κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ήηαλ αλακελφκελν, ιφγσ ηεο ρακειήο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηε γλψζε ησλ γξακκάησλ, πνπ νδήγεζε θαη ζηηο δπζθνιίεο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ ηηο νπνίεο πεξηγξάςακε ζε πξνεγνχκελν ζεκείν ηεο ελφηεηαο.

363 363 Αληίζεηα ζηηο θάζεηο 1 θαη 2 παξνπζηάδνληαη νη κεγαιχηεξεο επηδξάζεηο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο. Σα απνηειέζκαηα απηά εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη θαηά ηε θάζε 1 αλαπηχζζεηαη ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή ηεο αλάγλσζεο, ε νπνία θαη νινθιεξψλεηαη θαηά ηε θάζε 2, φπνπ πιένλ νη καζεηέο έρνπλ δηδαρζεί φια ηα εμαηξέζηκα γξαθήκαηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. πσο δηαπηζηψζεθε θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ δηαδηθαζηψλ ειέγρνπ ε θαζηέξσζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ μεθηλά ήδε απφ ηε θάζε 1 (γηα ηα παηδηά πνπ μεθηλνχλ κε θαιχηεξε γλψζε ησλ γξακκάησλ), ελψ ε παγίσζή ηνπο ζπληειείηαη ζηε θάζε 3. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθνξάο ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε κεηαμχ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ απνηειεί έλα ρξήζηκν δείθηε ηνπ ξπζκνχ αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο ν νπνίνο, ζπγθξηλφκελνο κε αληίζηνηρεο αλαιχζεηο ζε άιια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, είλαη ηδηαίηεξα ρακειφο. Να αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά φηη ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηε θηλιαλδηθή γιψζζα είλαη 1,76% θαη ζηελ αγγιηθή 36,49% (Seymour, 2005b). Πνιχ ζεκαληηθά ζηνηρεία γηα ηνλ ηξφπν αιιά θαη ην ξπζκφ ηεο αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ θαη αθνξνχλ θπξίσο ηξεηο θαηεγνξίεο: (α) άξλεζε-αδπλακία ησλ καζεηψλ λα αλαγλψζνπλ ηηο ιέμεηο (Φάζε 0), (β) εκθάληζε ιαζψλ ζπιιαβηζκνχ θαηά ηε Φάζε 1 (Ννέκβξηνο) θαη, (γ) απφιπηε ζπζρέηηζε ησλ ιαζψλ ζπιιαβηζκνχ κε ηε κείσζε ησλ αξλήζεσλ απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ (Φάζε 1). Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ επηβεβαηψλνπλ ηελ άπνςε φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ πξνσζεί ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ αλάγλσζε, φπσο αλαθέξεηαη θαη ζε άιιεο κειέηεο (De Abreu & Cardoso-Martins, 1998). Ζ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ θαηέδεημε ζεκαληηθή δηαθχκαλζε ζηα πνζνζηά ζηηο θαηεγνξίεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο ηέζζεξηο θάζεηο ηεο κειέηεο [x 2 =781,16; df=24; p<,001; ф = 1,01; Cramér s V =,58]. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (97,1%) αθνξνχζε ηελ αδπλακία ησλ καζεηψλ λα παξάγνπλ νπνηαδήπνηε

364 364 θσλνινγηθή απάληεζε (άξλεζε), κε εμαίξεζε βέβαηα ηνπο καζεηέο εθείλνπο πνπ δηέζεηαλ πεξηζζφηεξε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. Πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ηπρφλ παξαλνήζεηο, ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ε αδπλακία ησλ παηδηψλ λα νλνκάζνπλ ηηο ιέμεηο δελ νθείιεηαη ζηελ χπαξμε-αλάπηπμε ινγνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο, φπσο εξκελεχεηαη ε θαηαγξαθή παξφκνησλ ιαζψλ ζε άιια νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Aro & Wimmer, 2003; Seymour et al., 2003). Ζ άξλεζε ησλ καζεηψλ λα δηαβάζνπλ ηηο παξνπζηαδφκελεο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ (r=,55 γηα ηε Φάζε 0) θαη επνκέλσο απνξξίπηεη ηελ άπνςε πεξί αλάπηπμεο ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. ζν απμάλνληαη ηα πνζνζηά ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, ηφζν κεηψλνληαη θαη νη αξλήζεηο ησλ καζεηψλ. ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ επηρεηξήζεθε ε αλάγλσζε ησλ παξνπζηαδφκελσλ ιέμεσλ (θαηεγνξία ιάζνπο 5= άιιν ιάζνο), νη καζεηέο θάλεθε φηη αθνινχζεζαλ κηα ζεηξηαθή ζηξαηεγηθή αλάγλσζεο κεηαηξέπνληαο ηα γξαθήκαηα ζε θσλήκαηα. Γηα ην ιφγν απηφ ηα ππφινηπα αλαγλσζηηθά ιάζε ζρεηίδνληαλ κε ηελ αλαγλψξηζε ηνπ αξρηθνχ γξάκκαηνο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ςεπδνιέμεσλ (ζε πνζνζηφ 62,5%), φπσο θάλεθε απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο ησλ ιαζψλ. Θα πξέπεη λα αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ε αλαγλψξηζε ηνπ αξρηθνχ γξάκκαηνο δελ νδεγεί απαξαίηεηα θαη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο δεηνχκελεο ιέμεο, ή άιιεο κε θνηλή θσλνινγηθή ξίδα (π.ρ. κύηε αληί κεηέξα). Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ην γεγνλφο φηη απηή ε θαηεγνξία ιάζνπο απνπζηάδεη απφ ηηο επφκελεο κεηξήζεηο. Γελ κπνξνχκε επνκέλσο λα απνδερζνχκε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο Frith (1985) φηη ε αλαγλψξηζε ηνπ αξρηθνχ γξάκκαηνο ηεο ιέμεο είλαη πηζαλφ λα νδεγήζεη ζηελ θαηνλνκαζία ηεο (ινγνγξαθηθή αλάγλσζε). ηα ιάζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο δελ εληνπίζηεθε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο αιιά νχηε θαη ηεο ιεμηθφηεηαο, αθνχ ηα πνζνζηά ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ θπκάλζεθαλ ζηα ίδηα επίπεδα γηα φιεο ηηο θαηεγνξίεο εξεζηζκάησλ (νξζνγξαθηθά νκαιέο θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαζψο θαη ςεπδνιέμεηο). Δίλαη ζαθέο φηη ε ζηξαηεγηθή πνπ

365 365 αθνινπζείηαη ζηε Φάζε 0 ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζπάζεηα ζεηξηαθήο θσλνινγηθήο ζχλζεζεο θαη δελ επηβεβαηψλεη ηελ άπνςε πεξί ελεξγνπνίεζεο ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο. Καηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 1 πξνέθπςαλ επίζεο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (x 2 =599,23; df=8; p<,001). Οη αξλήζεηο ησλ καζεηψλ κεηψλνληαη γξακκηθά (-50,6%) θαη ηαπηίδνληαη απφιπηα κε ηελ αχμεζε ησλ ιαζψλ αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο 8 (+49,1%) πνπ θαηαγξάθεθαλ ηελ ίδηα ρξνληθή ζηηγκή. Απφ ηελ αλάιπζε θαίλεηαη θαζαξά φηη ηα ιάζε αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο, θαηά ηε θάζε 1, ζρεηίδνληαη κε ηε κείσζε ησλ αξλήζεσλ [x 2 = 172,68; df=1; p<,001; ф=,57; Cramér s V=,57], επηβεβαηψλνληαο έηζη ηελ άπνςε φηη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία αλαπηχζζεηαη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. πσο αλαθέξεηαη ζηε κειέηε ησλ De Abreu θαη Cardoso- Martins (1998) ηα ιάζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο πξνθχπηνπλ ιφγσ ηεο ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ. Αλαθέξνπλ κάιηζηα φηη ζε απηή ηε θάζε αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο νη αξράξηνη αλαγλψζηεο αξρίδνπλ λα αλαπηχζζνπλ ην νξζνγξαθηθφ ηνπο ιεμηθφ. Ζ απνπζία ιαζψλ αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο ζηηο επφκελεο θάζεηο ηεο κειέηεο ζηεξίδεη ηελ ππφζεζε φηη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο νινθιεξψλεηαη ηαρχηαηα ζηα ξερά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Goswami, Gombert & De Barrera, 1998). Σα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα εληζρχνληαη θαη απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηηο κνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο, απφ φπνπ θαηαγξάθεηαη ε ίδηα εηθφλα. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο Φάζεο 1, ρξνληθφ ζεκείν φπνπ θαη, φπσο θαίλεηαη απφ ηα απνηειέζκαηα, αξρίδεη λα ελεξγνπνηείηαη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία, θαίλεηαη φηη ην πνζνζηφ ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ, πνπ αθνξνχλ ηελ αδπλακία ησλ παηδηψλ λα παξάγνπλ θσλνινγηθέο απαληήζεηο, κεηψλεηαη θαηά πεξίπνπ 50% γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο. ρεδφλ αληίζηνηρε αχμεζε (29,3%) παξνπζηάδνπλ ηα ιάζε 8 Αθνξά ηηο πξνζπάζεηεο ησλ καζεηψλ λα ζπλζέζνπλ ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεο απνζπαζκαηηθά ζπλζέηνληαο κεκνλσκέλα θσλήκαηα (π.ρ. γ-α-ι-α αληί γάια).

366 366 αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο (πξνζπάζεηα απνζπαζκαηηθήο ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ). Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε επεμεξγαζία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ θαηεγξάθεζαλ ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο, φπνπ παξνπζηάζηεθαλ επίζεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ιάζνπο αιιά θαη ηνπ ρξφλνπ αμηνιφγεζεο [x 2 =2144,97; df=30; p<,001; ф =,98; Cramér s V =,57]. ηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ (θάζε 1) θαηαγξάθνληαη απμεκέλα πνζνζηά εκθάληζεο ησλ ιαζψλ αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο, ζπγθξηηηθά κε ηελ αμηνιφγεζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ, φπσο άιισζηε αλακελφηαλ ιφγσ ηνπ ρακειφηεξνπ πνζνζηνχ αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο. Ζ δπζθνιία πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο ζηελ απνθσδηθνπνίεζε ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ αληαλαθιάηαη ζηελ αχμεζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ ιέμεσλ. Ο επηπιένλ ρξφλνο αλαιψλεηαη ζηελ πξνζπάζεηα ηαηξηάζκαηνο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο κέξνπο ηεο ιέμεο κε αληίζηνηρεο θαηαγξαθέο ζηε ιεμηθή κλήκε. Ζ επηινγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο ηνπο νδεγεί ζε αδηέμνδν, σζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ηα ζηνηρεία απηά επηβεβαηψλνπλ ηελ άπνςε φηη ε αιθαβεηηθή δηαδηθαζία αλαπηχζζεηαη θαηά ηε Φάζε 1, αιιά θαη ηίζεληαη νη βάζεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο ζπιιαβήο σο θχξηαο αλαγλσζηηθήο κνλάδαο. Παξά ην γεγνλφο φηη νη αξλήζεηο θαηαγξάθνπλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά, ζεκεηψλεηαη πνηνηηθή δηαθνξνπνίεζε ζε ζρέζε κε ηελ εηθφλα ηεο πξνεγνχκελεο θάζεο. Σα αλαγλσζηηθά ιάζε, πνπ παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ ζηε Φάζε 1 αθνξνχλ θπξίσο ηηο θαηεγνξίεο αιθαβεηηθή αλάγλσζε (15%) θαη ηζηνξηθή νξζνγξαθία 9 (13,8%) θαη νπζηαζηηθά ζεκαηνδνηνχλ ηελ πξνζπάζεηα ζεηξηαθήο απνθσδηθνπνίεζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Αμίδεη δε λα ζεκεηψζνπκε φηη απηέο νη δχν θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθή νκνηνγέλεηα ζηε ζπρλφηεηα εκθάληζήο ηνπο 9 Αθνξά αλαγλσζηηθά ιάζε ζε ιέμεηο κε δίςεθα θσλήεληα ή ζπλδπαζκνχ, ηα νπνία πξνθέξζεθαλ μερσξηζηά (π.ρ. ιατκόο αληί ιαηκόο.

367 367 θαηά ηε Φάζε 1. Δθηφο ησλ ζηνηρείσλ πνπ καο παξαπέκπνπλ ζηελ πηνζέηεζε ηεο άπνςεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηε θάζε 1 (ιάζε αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο θαη ηζηνξηθήο νξζνγξαθίαο), ζηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ θαηαγξάςακε θαη ηελ εκθάληζε ιαζψλ ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο 10. Σα ιάζε απηήο ηεο θαηεγνξίαο (9,8%) ζεσξνχκε φηη δειψλνπλ θαη ηελ αξρή ηεο κεηάβαζεο πξνο νιηθφηεξεο ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο πνπ φκσο είλαη αθφκε επηξξεπείο ζε ιάζε. Ζ ζεκαληηθφηεξε θαηεγνξία ιαζψλ παξακέλεη ε αδπλακία ησλ παηδηψλ λα παξάγνπλ ηηο δεηνχκελεο ιέμεηο, σζηφζν ε πνζνζηηαία κεηαβνιή ζπγθξηηηθά κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 είλαη κεγάιε (-43,4%). Γηα ηελ αθξηβέζηεξε εξκελεία ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ επηιέμακε λα πξαγκαηνπνηήζνπκε αλάιπζε ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο ησλ ιαζψλ. Ο βαζκφο εγγχηεηαο αθνξά ηελ πνζνζηηαία νκνηφηεηα ηνπ ζπλφινπ ησλ θσλεκάησλ κε ηελ παξνπζηαδφκελε ιέμε. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ απάληεζε γάια αληί γάηα 11 ν βαζκφο εγγχηεηαο ήηαλ κεγαιχηεξνο ηνπ 50%, ελψ ζηελ απάληεζε θαπέιν αληί θαξάβη ν βαζκφο εγγχηεηαο ήηαλ κηθξφηεξνο ηνπ 50%. Ζ αλάιπζε ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο ησλ παξαγφκελσλ απαληήζεσλ απνθαιχπηεη φηη νη καζεηέο κπνξνχλ λα απνθσδηθνπνηνχλ κεγαιχηεξα ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ, ελψ ζηε δηαθχκαλζε επηδξά ην ζεκείν ηεο νξζνγξαθηθήο εμαηξεζηκφηεηαο, ην ζεκείν δειαδή φπνπ ε ιέμε εθηξέπεηαη ηεο νκαιήο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο (Kwantes & Mewhort, 1999). ηαλ ε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο βξίζθεηαη πξνο ην ηέινο ηεο ιέμεο ν βαζκφο εγγχηεηαο μεπεξλά ην 50%. Αληίζεηα νη ιέμεηο πνπ έρνπλ ηα εμαηξέζηκα ηκήκαηα ζηελ αξρή κεηψλνπλ ην βαζκφ εγγχηεηαο ζε επίπεδα θάησ ηνπ 50%. Σα ζηνηρεία απηά δε καο επηηξέπνπλ λα απνδερζνχκε ηελ ππφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ινγνγξαθηθήο δηαδηθαζίαο ηεο αλάγλσζεο, φπσο θαίλεηαη λα ηζρχεη ζε πην 10 Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ αθνξά ηελ πξνζπάζεηα εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ηεο παξνπζηαδφκελεο ιέμεο ζπλζέηνληαο ηηο ζπιιαβέο πνπ απαξηίδνπλ ηε δεηνχκελε ιέμε. ηα ιάζε απηά ππήξρε παχζε κεηαμχ ηεο εθθνξάο ησλ ζπιιαβψλ ηεο ιέμεο (π.ρ. κά-ηη αληί κάηη). 11 Με έληνλε γξαθή ζεκεηψλεηαη ε θσλνινγηθή απφθιηζε απφ ηε δεηνχκελε ιέμε.

368 368 βαζηά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα. Οη παξαηεξήζεηο καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη Έιιελεο καζεηέο δηαβάδνπλ αιθαβεηηθά κέρξη ην ζεκείν πνπ ε δηαζέζηκε ζηξαηεγηθή δελ είλαη πιένλ ηθαλή λα ηνπο νδεγήζεη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο ιέμεο. Ζ ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο κεγαιχηεξσλ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ γεληθεχεηαη ζηελ επφκελε θάζε, φπνπ απμάλνληαη ηα πνζνζηά ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο θαη, φπσο ζα δνχκε, αμηνπνηείηαη πιένλ ε ζπιιαβή σο βαζηθή αλαγλσζηηθή κνλάδα. Έλα ζηνηρείν πνπ πξνέθπςε απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο Φάζεο 1 είλαη ην γεγνλφο φηη κέξνο ησλ καζεηψλ ηεο έξεπλαο θαίλεηαη λα βξίζθεηαη ζε έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία καζεηψλ δηαρσξίδεηαη απφ ην επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ. Σα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ θαη ηελ παξαγσγή θσλνινγηθά απνδεθηψλ απαληήζεσλ (πόιε αληί πνιύ) παξνπζηάδνπλ κεγάιε αχμεζε ζηε Φάζε 1. Αληίζεηα, ηα πνζνζηά ησλ θσλνινγηθά κε απνδεθηψλ απαληήζεσλ κεηψλνληαη ζεκαληηθά. Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα αλαθέξνπκε φηη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ απνηεινχλ ηε πην ζπρλή ίζσο θαηεγνξία αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηα ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο (Ellis et al., 2004). Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηηο δηαθαλείο γιψζζεο, φπσο ηα ειιεληθά, πξνυπνζέηεη ηελ απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά αλάιπζε ησλ γξαθεκάησλ, ηελ απνθσδηθνπνίεζή ηνπο ζηα αληίζηνηρα θσλήκαηα θαη ηνλ ηνληζκφ ηνπο έπεηηα απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ. πσο πξνέθπςε απφ ηε κειέηε ηνπ Ellis θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (2004) ε ζπγθεθξηκέλε ζηξαηεγηθή είλαη επηξξεπήο ζε ιάζε ηνληζκνχ θαη κάιηζηα ζε κία γιψζζα φπσο ηα ειιεληθά, φπνπ ππάξρνπλ πνιιέο νκφερεο ιέμεηο, ην ζπρλφηεξν αλαγλσζηηθφ ιάζνο ήηαλ ε νλνκαζία άιιεο απφ ηε δεηνχκελε ιέμε. Σα ζρεηηθά πςειά πνζνζηά αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηελ θαηεγνξία ηεο ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ, απφ ηελ νπνία πξνέθππηαλ ιέμεηο ή ςεπδνιέμεηο, δείρλνπλ φηη έλα κέξνο ησλ καζεηψλ βξίζθεηαη ζε κία κεηαβαηηθή θάζε αλαγλσζηηθήο

369 369 αλάπηπμεο. Πην αλαιπηηθά, νη δηαθνξέο ζηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ ιαζψλ απηνχ ηνπ ηχπνπ ζηηο Φάζεηο 1 θαη 2 απνδεηθλχνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα αμηνπνηνχλ ιεπηνκεξείο νπηηθέο αλαπαξαζηάζεηο, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ παξαγσγή θσλνινγηθά πεξηζζφηεξσλ απνδεθηψλ θσλνινγηθψλ ηαπηνηήησλ γηα ηηο παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο. Δπηπιένλ, ε παξαγσγή θσλνινγηθά απνδεθηψλ αλαπαξαζηάζεσλ γηα ηηο παξνπζηαδφκελεο ιέμεηο, νη νπνίεο σζηφζν αθνξνχλ άιιεο ιέμεηο (π.ρ. πάξα αληί παξά) ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε πεξί αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ θσλνινγηθψλ νπηηθψλ θαηαγξαθψλ ηνπ ιεμηινγίνπ ησλ καζεηψλ (Φάζε 2). Σα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ αθνξνχλ ηελ παξαγσγή δηαθνξεηηθήο θσλνινγηθήο απάληεζεο απφ ηελ παξνπζηαδφκελε ιέμε (ιάζε ηχπνπ 2= άιιε ιέμε θαη 21=ιάζνο ηνληζκνχ-άιιε ιέμε) 12 θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2, αλαδεηθλχνπλ θαη ηε κεηαηφπηζε πξνο κία πην νιηθή ζηξαηεγηθή, ε νπνία αμηνπνηεί κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο, ελψ ζχκθσλα κε ηνπο De Abreu θαη Cardoso- Martins (1998) ε κείσζε ησλ θαηαγξαθψλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο ιαζψλ, φπσο πξνθχπηεη θαη ζηε δηθήο καο κειέηε, απνηειεί έλδεημε ηεο παγίσζεο νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ. Σν δηάζηεκα κεηαμχ ηεο Φάζεο 1 θαη ηεο Φάζεο 2 απνηειεί ην ρξνληθφ ζεκείν κε ην κεγαιχηεξν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ, αθνχ ε παξαηεξνχκελε κεηαβνιή ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ππνγξακκίδεη απηήλ αθξηβψο ηελ αλαπηπμηαθή δηαθνξνπνίεζε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο. Πξνο ην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο νη θαηαγξαθέο ηεο ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ ειαρηζηνπνηνχληαη. Ζ ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ ζηηο νξζνγξαθηθά θαλνληθέο θαη ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο δείρλεη φηη ε ηθαλφηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ έπεηαη κε δηαθνξά πεξίπνπ κίαο Φάζεο (2 κήλεο). Ζ παξαηεξνχκελε ρξνληθή απφζηαζε ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη ησλ 12 Σα αλαγλσζηηθά ιάζε ηεο θαηεγνξίαο 2 αθνξνχλ ηελ θαηαγξαθή άιιεο ιέμεο απφ απηή πνπ παξνπζηάζηεθε ζην καζεηή (π.ρ. γάια αληί γάηα) ή πεξηπηψζεηο φπνπ νη καζεηέο δηάβαζαλ κία εληειψο δηαθνξεηηθή ιέμε (π.ρ. ραξηί αληί ρέξη). ηελ θαηεγνξία 21 εληάζζνληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ παξαγσγή άιιεο απφ ηεο νπηηθά παξνπζηαδφκελεο ιέμεο, κε ηε δηαθνξά φηη ε πξνθνξηθή παξαγσγή αθνξνχζε ηελ εκπινθή ιαλζαζκέλεο ρξήζεο ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ (π.ρ. θηκά αληί θχκα).

370 370 νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ νθείιεηαη θαηά ηελ άπνςή καο ζην γεγνλφο φηη ηα εμαηξέζηκα γξαθεκηθά ζχλνια δηδάζθνληαη ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν. Ζ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 2 αλέδεημε ιάζε ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο (πξνζπάζεηα ζπιιαβηθήο ζχλζεζεο ηεο θσλνινγηθήο ηαπηφηεηαο ησλ ιέμεσλ), ελψ ππήξμε ζεκαληηθή κείσζε ζηα αλαγλσζηηθά ιάζε ηεο αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο θαη ηεο άξλεζεο, ηφζν ζηηο ιέμεηο φζν θαη ηηο ςεπδνιέμεηο. Ζ νινθιήξσζε ηεο κάζεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ ζπκπίπηεη ρξνληθά κε ην κεδεληζκφ ησλ ιαζψλ πνπ αθνξνχλ ηελ αδπλακία-άξλεζε ησλ παηδηψλ λα νλνκάζνπλ ηηο ιέμεηο (Φάζε 2). Σν ζεκαληηθφ απηφ ζηνηρείν θαηαγξάθεηαη ρξνληθά κία Φάζε αξγφηεξα απφ φ,ηη ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη νξηζκέλνη απφ ηνπο καζεηέο ηνπ δείγκαηνο βξίζθνληαη ζε έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ηεο αλάγλσζεο, φπνπ θαη ππάξρνπλ ζαθείο πιένλ ελδείμεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο αλαγλσζηηθήο κνλάδαο. Ζ γλψζε ησλ «εμαηξέζηκσλ» γξαθεκάησλ εληζρχεη ηε ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο κνλάδαο αλάγλσζεο ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ, ζηξαηεγηθή πνπ είλαη ήδε ζε ηζρχ γηα ηηο θαλνληθέο ιέμεηο. Ζ πξνζπάζεηα ζπιιαβηθήο αλάγλσζεο δηαπηζηψλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε αθνξνχλ θπξίσο ιάζε ζηα θαηαιεθηηθά ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ ή ιάζε ηνληζκνχ (Klicpera, 1989). Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο σζηφζν ηα πνζνζηά ηνπ βαζκνχ εγγχηεηαο παξνπζηάδνπλ κηα πνιχ ζεκαληηθή αχμεζε. Φαίλεηαη φηη ζηε Φάζε 2 νη αξλήζεηο κεδελίδνληαη ιφγσ ηεο αμηνπνίεζεο ηεο ζπιιαβηθήο γλψζεο θαη ηα ιάζε πεξηνξίδνληαη ζηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ θαη ζηα θαηαιεθηηθά θσλήκαηα ησλ ςεπδνιέμεσλ. Σα ιάζε ηνληζκνχ ζπγθεληξψλνπλ ζρεηηθά πςειά πνζνζηά, ζε αληίζεζε κε φ,ηη θαηαγξάθεθε ζηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο, εδψ δελ πξνθχπηνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πξνθνξηθψλ απαληήζεσλ (ιέμεηο ή ςεπδνιέμεηο). Ζ χπαξμε εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζηνηρεηνζεηεί παξάγνληα αλαγλσζηηθήο δπζθνιίαο, ν νπνίνο ππνρσξεί ζηε Φάζε 3, ρσξίο σζηφζν λα

371 371 κεδελίδεηαη. πσο ήδε αλαθέξζεθε, ε αλάπηπμε ηνπ ιεμηθνχ γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο θαίλεηαη φηη θαζπζηεξεί ρξνληθά ζε ζρέζε κε ηηο θαλνληθέο ιέμεηο (θαηά κία Φάζε πεξίπνπ). Απφ ηελ αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ αθνξνχζαλ ηε ρξήζε ηνπ ηνληθνχ ζεκαδηνχ, ηα νπνία θαηαγξάθεθαλ ζηε Φάζε 3, πξνθχπηνπλ ζηνηρεία πνπ δειψλνπλ ζχγθιηζε ζην ξπζκφ αλάπηπμεο νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ κεηαμχ νκαιψλ θαη εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Ζ ηάζε απηή ρξνληθά απνηππψλεηαη πξνο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζπλδένληαη άκεζα θαη κε ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο θαη εθθνξάο πνπ ζρνιηάζζεθαλ ζε πξνεγνχκελε ζεκείν. Δίλαη ινηπφλ ζαθέο φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ καζεηψλ ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηεί κηα ζπιιαβηθή ζηξαηεγηθή απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ. Ζ ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ) ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αθνινπζεί ηα ίδηα αλαπηπμηαθά πξφηππα, ηφζν γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο φζν θαη γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Χζηφζν, ππάξρεη ζαθήο επίδξαζε ηεο ρξνληθήο ζηηγκήο ηεο αμηνιφγεζεο πνπ ζεσξνχκε φηη απνηππψλεη ηε δηδαθηηθή πξαθηηθή, φπσο απηή θαζνξίδεηαη απφ ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα γηα ηελ Α ηάμε. Τπάξρνπλ ζαθή ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ φηη ε ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ (θσλνινγηθή επεμεξγαζία) κεγαιχηεξσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ είλαη εθηθηή γηα ηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο, ήδε απφ ην πξψην ηξίκελν δηδαζθαιίαο. Δλδερνκέλσο, ε εηζαγσγή γξαθεκηθψλ κνλάδσλ πνπ δελ αθνινπζνχλ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ζε πξνγελέζηεξν απφ φ,ηη πξνβιέπεηαη ρξφλν, λα δηαθνξνπνηνχζε ηα απνηειέζκαηα πνπ θαηαγξάθεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα (αιιά θαη ζε παιαηφηεξεο). Μηα κειινληηθή έξεπλα ζεσξνχκε φηη ζα παξνπζίαδε εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ αλ εμέηαδε ην θαηά πφζν ε δηδαζθαιία απηψλ ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ ζε πξνγελέζηεξν ρξφλν ζα νδεγνχζε ηαρχηεξα ζηε κείσζε ηεο επίδξαζεο ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο.

372 Αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο Ζ ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο επαηζζεζίαο ζηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο είλαη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ έρνπλ κειεηεζεί ίζσο πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν ζην ρψξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο θαη ζεσξείηαη βαζηθφο παξάγνληαο, ν νπνίνο κάιηζηα θαζνξίδεη ηφζν ηελ ηαρχηεηα φζν θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (Colé et al., 1999; Penney et al., 1999; Burgess & Lonigan, 1998; Aidinis & Nunes, 2001). Ο ζεκαληηθφο ξφινο ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αλαγλσξίδεηαη θαη ζην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο (Seymour, 1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999), ζην νπνίν δειψλεηαη ε ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο θαη ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο αιιά θαη ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ. Μάιηζηα, νη Seymour θαη Duncan (2001) ζεσξνχλ φηη ε γισζζηθή επίγλσζε ζρεκαηνπνηείηαη απφ ηνλ αλαπηπζζφκελν αιθαβεηηζκφ (literacy), ελψ ηαπηφρξνλα ηνλ ππνζηεξίδεη. ρεηηθέο κειέηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Porpodas, 1989, 1990) εληζρχνπλ ηελ πξναλαθεξζείζα άπνςε. Αμίδεη δε λα αλαθεξζεί ην γεγνλφο φηη ζε ζπγθξηηηθέο κειέηεο δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (Seymour et al., 2003) δηαπηζηψλεηαη φηη ε γλψζε ηεο θσλεκηθήο δνκήο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, ηδηαίηεξα ζηα ξερά αιθαβεηηθή ζπζηήκαηα (βι. Πφξπνδαο, 2002 γηα ζπδήηεζε). Μία ελδηαθέξνπζα ζεψξεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πνπ ζρεηίδεηαη κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour, 1990; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999), πξφηεηλε ν Gombert (1992). Σν κνληέιν ηνπ Gombert επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάπηπμεο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ. Καηά ηελ άπνςή ηνπ (Gombert, 2003) ην άηνκν δηαζέηεη δχν επίπεδα γλσζηηθνχ ειέγρνπ ησλ γισζζηθψλ ηνπ γλψζεσλ. Σν πξψην επίπεδν αθνξά ηελ ππφξξεηε (implicit) γλψζε

373 373 γηα ηνπο ήρνπο ηεο γιψζζαο θαη θαιείηαη επηθσλνινγηθή (epiphonological) επίγλσζε. Ζ επηθσλνινγηθή επίγλσζε αζθείηαη απηφκαηα θαη αλαθέξεηαη ζε κηα ππνζπλείδεηε νξγάλσζε ηεο γιψζζαο απφ ηελ άπνςε ησλ κε-ιεμηθψλ (sublexical) ηκεκάησλ, ε νπνία είλαη απξνζπέιαζηε ζε ζπλεηδεηέο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ. Σν δεχηεξν επίπεδν αθνξά ηε ξεηή (explicit) επίγλσζε θαη θαιείηαη κεηαθσλνινγηθή (metaphonological). Σν κεηαγισζζηθφ επίπεδν αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ησλ ίδησλ γισζζηθψλ δνκψλ, νη νπνίεο αξζξψλνληαη ζε κία ζαθή/ξεηή κνξθή (explicit), ε νπνία επηηξέπεη ηελ απνκφλσζε αιιά θαη ην ρεηξηζκφ απηψλ ησλ γισζζηθψλ δνκψλ (Duncan et al., 2000; Gombert, 2003). Έλα εξψηεκα πνπ έρεη πξνθχςεη ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία αθνξά ηε κειέηε ηνπ κεγέζνπο ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ ζηηο νπνίεο αλαπηχζζνπλ πξψηα επαηζζεζία ηα παηδηά (Geudens & Sandra, 2003). χκθσλα κε ηηο ππάξρνπζεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ε απφθηεζε ηεο επίγλσζεο γηα ηνπο ήρνπο ηεο γιψζζαο αλαπηχζζεηαη είηε απφ ηηο κεγαιχηεξεο (ζπιιαβέο) πξνο ηηο κηθξφηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο (θσλήκαηα), ή ην αληίζεην (Duncan et al., 2000). Οη ζεσξίεο ησλ κηθξψλ γισζζηθψλ ηκεκάησλ (small-unit) ππνζηεξίδνπλ φηη γηα ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζε έλα αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ε πξφζβαζε ζην θσλεκηθφ επίπεδν ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Δπνκέλσο, ε αιθαβεηηθή πξνζέγγηζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο έρεη αμνληθφ ξφιν, είηε σο κηα δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο πνπ πξνεγείηαη ηεο ρξήζεο νξζνγξαθηθψλ θσδίθσλ (Frith, 1985), είηε σο δσηηθφ ζπζηαηηθφ γηα ηε δεκηνπξγία ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Ehri, 1992). Αληίζεηα, νη ζεσξίεο ησλ κεγάισλ γισζζηθψλ ηκεκάησλ (large-unit) δηαηππψζεθαλ ζηεξηδφκελεο ζην γεγνλφο φηη ηα παηδηά πνπ καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ζπλήζσο δελ έρνπλ πξφζβαζε ζηα θσλήκαηα ηεο γιψζζαο ηνπο δηφηη απηά δε ρσξίδνληαη ζηε θπζηθή ξνή ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Γηα ην ιφγν απηφ ε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο ζα πξέπεη λα ζηεξηρζεί ζηελ αμηνπνίεζε κεγαιχηεξσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ,

374 374 νη νπνίεο είλαη πεξηζζφηεξν πξνζβάζηκεο ζηνλ πξνθνξηθφ ηνπο ιφγν (π.ρ. ζπιιαβέο) (Rozin & Gleitman, 1977). ηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο, ε ζεσξία πνπ ζπλδέεη ηε θσλνινγία θαη ηελ νξζνγξαθία θαη αλαθέξεηαη ζηελ πξφνδν απφ ηα κεγάια πξνο ηα κηθξά γισζζηθά ηκήκαηα (large-to-small progressions) δε θαίλεηαη λα έρεη πιήξε εθαξκνγή. Καη ηνχην δηφηη ε απφθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ρεηξηζκνχ ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ ζηα ειιεληθά δελ αθνινπζεί, ηνπιάρηζηνλ επαθξηβψο (ζπιιαβή< ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο< θψλεκα ή ην αληίζεην), θαλέλα απφ ηα δηαηππσκέλα κνληέια αλάπηπμεο, φπσο απηά πεξηγξάθνληαη ζηε ζεσξία ηνπ «κεγέζνπο ησλ γισζζηθώλ κνλάδσλ» (Ziegler & Goswami, 2005) Δπηγισζζηθό επίπεδν Γηα ηε κειέηε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην ηεζη απόθαζεο γηα ηελ νκνηόηεηα ή ηελ δηαθνξά ησλ ιέμεσλ (same-different matching task), ζην νπνίν νη καζεηέο θαινχληαη λα αθνχζνπλ δεχγε ιέμεσλ θαη λα απνθαζίζνπλ αλ νη ιέμεηο πνπ πξνθέξνληαη απφ ηνλ πεηξακαηηζηή έρνπλ θάπνηα θσλνινγηθή νκνηφηεηα ή φρη (Πφξπνδαο, 2002; Duncan et al., 1997). Απφ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλάο καο πξνθχπηεη φηη νη καζεηέο, πξηλ απφ ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ εκθαλίδνπλ πςειά επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο επηγισζζηθνχ ηχπνπ, λσξίηεξα απφ φ,ηη πξνβιέπεηαη απφ ηε ζεσξία ηνπ Gombert (1992). Παξνπζηάδνπλ δε κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζηηο ζπιιαβέο, κνινλφηη είλαη δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ θαη ζηνηρεία θσλεκηθήο επίγλσζεο. πσο άιισζηε έρεη δηαπηζησζεί θαη ζε παιαηφηεξεο κειέηεο ε επίγλσζε ησλ ζπιιαβψλ ζεσξείηαη ην πξψην βήκα ζηελ αλαπηπμηαθή αθνινπζία ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο πνπ εκθαλίδεηαη πνιχ πξνηνχ αξρίζνπλ ηα παηδηά λα παξαθνινπζνχλ ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ζην ζρνιείν (Treiman & Zukowski, 1996; Treiman, 1994; Treiman, 1992).

375 375 Οη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ, θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 0, επεξεάδνληαη θχξηα απφ δχν παξάγνληεο. Ο πξψηνο αθνξά ην κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ, φπνπ εληνπίδεηαη ζαθήο ππεξνρή ησλ ζπιιαβψλ έλαληη ησλ ππνινίπσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ (ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο, θσλήκαηα). Ζ ηθαλφηεηα δηάθξηζεο ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο επεξεάδεηαη κάιηζηα απφ ην κήθνο ηεο, αθνχ ηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ ζπιιαβψλ κε δνκή -Φ- είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξα απφ εθείλα ηεο δνκήο -Φ. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο ζρεηίδεηαη κε ηελ χπαξμε ή φρη θσλνινγηθήο νκνηφηεηαο ζηα δεχγε ησλ παξνπζηαδφκελσλ ιέμεσλ. ηα δεχγε ρσξίο θσλνινγηθή νκνηφηεηα (π.ρ. βέινο - πίηα) ηα πνζνζηά επηηπρίαο ήηαλ ζεκαληηθά ρακειφηεξα ζπγθξηηηθά κε ηελ επίδνζε ζηα δεχγε πνπ παξνπζίαδαλ θσλνινγηθή νκνηφηεηα (π.ρ. κέξα - κέιη). Πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζνχλ ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα ζπλππνινγίζηεθε ν παξάγνληαο ηεο αβεβαηφηεηαο ή ηεο ηπραίαο επηινγήο ησλ απαληήζεσλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε Θεσξία Αλίρλεπζεο Σεκάησλ (Signal Detection Theory), ε νπνία καο επηηξέπεη λα ππνινγίζνπκε ην θξηηήξην απόθαζεο 13 (decision criterion), δειαδή ην πφζν πξφζπκνο είλαη θάπνηνο καζεηήο λα απαληήζεη «Ναη» αθφκα θαη αλ δελ είλαη ζίγνπξνο. Χζηφζν θαη κεηά ηε δεχηεξε αλάιπζε δελ εληνπίζηεθαλ ζηνηρεία πνπ ζα κπνξνχζαλ λα αλαηξέςνπλ ηελ πξνεγνχκελε άπνςε πεξί ππεξνρήο ηεο ζπιιαβήο έλαληη ησλ ππνινίπσλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ (ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο, θσλήκαηα). ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 0, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) ππήξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηφζν ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,796) = 56,06, p<,001; ε 2 =,12], φζν θαη ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (1,398) = 8,07, p<,01; ε 2 =,02]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο γηα ηε δνκή -Φ- έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο 13 ηαλ γηα παξάδεηγκα θάπνηνο αλαγλσξίδεη επηηπρψο ην 90% ησλ ζηφρσλ (hit rate), αιιά έρεη πνζνζηφ ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 90% (false alarm), ηφηε ην πνζνζηφ αθξίβεηαο είλαη 0%. Δπνκέλσο, κπνξεί λα ππνηεζεί φηη ζην 90% ησλ πεξηπηψζεσλ καληεχεη/απαληά ηπραία.

376 376 δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= 6,3; p<,001] θαη έλαληη ηνπ θσλήκαηνο [t(99)= 3,63; p<,001]. Δπίζεο, ππήξμε ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= 3,07; p<,005]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο έγηλαλ θαη γηα ηε δνκή - Φ, νη νπνίεο έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 11,15; p<,001] θαη έλαληη ηνπ θσλήκαηνο [t(299)= 3,84; p<,001]. Δπίζεο, ππήξμε ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 5,95; p<,001]. Σα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ηνπ παξάγνληα ηεο ηπραίαο απάληεζεο ησλ καζεηψλ απνθαιχπηνπλ θαη ηνλ ηξφπν αλάπηπμεο ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο) θαη επηβεβαηψλνπλ κειέηεο πνπ έγηλαλ ζε παηδηά πξνζρνιηθήο (Aidinis & Nunes, 2001; Manolitsis & Tafa, 2009) θαη πξψηεο ζρνιηθήο ειηθίαο (Porpodas, 1999; Porpodas, 2005; Μνπδάθε θαη ζπλεξγάηεο, 2008). πσο θαίλεηαη απφ ηα δεδνκέλα, ελψ νη καζεηέο μεθηλνχλ ηελ Α ηάμε κε ζαθψο ρακειφηεξα πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο γηα ηηο ιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ, ε εηθφλα απηή αληηζηξέθεηαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 3, κε 2 παξάγνληεο εληφο νκάδσλ (within groups): Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,796) = 72,75, p<,001; ε 2 =,15], αιιά θαη ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο [F (1,398) = 10,58, p<,005; ε 2 =,03]. Δπηκέξνπο ζπγθξίζεηο μερσξηζηά γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο (ζπιιαβή> θψλεκα> ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο) κεηαμχ ζπιιαβήο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(99)= 8,58; p<,001], κεηαμχ ζπιιαβήο θαη θσλήκαηνο [t(99)= 3,28; p<,005], θαζψο θαη κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(99)= 4,76; p<,001]. Γηα ηε δνκή -Φ ε εηθφλα πνπ

377 377 θαηαγξάθεθε ήηαλ δηαθνξεηηθή (ζπιιαβή= θψλεκα > ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο). Οη επηκέξνπο δηαθνξέο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο κεηαμχ ζπιιαβήο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(299)= 8,93; p<,001], θαζψο θαη κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ηειηθνχ ηκήκαηνο [t(299)= -10,11; p<,001]. Αληίζεηα, δελ παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ζπιιαβήο θαη θσλήκαηνο [t(299)= -,95; p>,05]. Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ δηαπηζηψλεηαη, φπσο άιισζηε ήηαλ αλακελφκελν, ε ζαθήο βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ κεηαμχ ησλ Φάζεσλ αμηνιφγεζεο. Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ε Σπιιαβηθή Γνκή επεξέαζε ζεκαληηθά ηε δηαθχκαλζε ηνπ παξάγνληα ηεο ηπραηφηεηαο ησλ απαληήζεσλ, φπνπ ε δνκή -Φ θαηέγξαςε ηα ρακειφηεξα πνζνζηά. Δπηπιένλ, θαίλεηαη φηη ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηα πνζνζηά ησλ ηπραίσλ απαληήζεσλ, αθνχ ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο ππάξρεη ζχγθιηζε ησλ πνζνζηψλ θαη γηα ηηο δχν δνκέο (-Φ- θαη -Φ) ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο θαη ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο (= Φ> Σ). Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη νη αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο πνπ θπξίσο αζθνχληαη νη καζεηέο αθνξνχλ ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ (-Φ), νη νπνίεο άιισζηε απνηεινχλ θαη ηε ζπλεζέζηεξε ζπιιαβηθή δνκή ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ήηαλ ην γεγνλφο φηη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3, ε ζπιιαβηθή δνκή -Φ απνθηά κηα ππεξνρή έλαληη ηεο δνκήο -Φ-. Μπνξνχκε επνκέλσο λα απνδερζνχκε ηελ άπνςε φηη ην επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ καζεηψλ εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ηα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηξηθήο γιψζζαο, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πςειή ζπρλφηεηα ζπιιαβψλ αλνηθηνχ (-Φ) ηχπνπ (Πφξπνδαο, 2002). Οη παξαπάλσ παξάγνληεο (θχζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο αιιά θαη ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο) αζθνχλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο επίγλσζεο επηγισζζηθνχ ηχπνπ θαη εμεγνχλ ηα ζεκαληηθά ρακειφηεξα πνζνζηά ηπραίαο απάληεζεο ζηηο ιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ γηα φια ηα επίπεδα αμηνιφγεζεο (ζπιιαβή, θψλεκα, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο) ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο.

378 378 Παξά ην γεγνλφο φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο εληζρχεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα δηαθξίλνπλ κηθξφηεξα γισζζηθά ηκήκαηα (Metsala & Walley, 1998, ζην Duncan et al., 2006), ζηελ πεξίπησζε ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ (rimes) δε θαίλεηαη λα ηζρχεη κε απφιπην ηξφπν ν θαλφλαο. ηνλ εληνπηζκφ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ησλ ελδνζπιιαβηθψλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ παξνπζηάζηεθαλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζπγθξηηηθά κε ηνλ εληνπηζκφ ησλ θσλεκάησλ. Αληίζηνηρεο παξαηεξήζεηο έρνπλ θαηαγξαθεί θαη ζε άιιεο κειέηεο (Duncan et al., 1997; Duncan et al., 2006). ηελ έξεπλα ηεο Duncan θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (2006) εμεηάζζεθε ε αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ πνπ αμηνπνηνχληαη απφ ηνπο καζεηέο δχν δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ. Γηαπηζηψζεθε φηη ε αλάπηπμε θαζνξίδεηαη απφ ηα ηδηαίηεξα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ ζεκαληηθή επίδξαζε είρε θαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Αληίζηνηρα απνηειέζκαηα θαηαγξάθεθαλ θαη ζηε δηθή καο κειέηε, φπνπ ε αλάπηπμε ηεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο επεξεάζηεθε απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο πνπ δίλεη έκθαζε ζε δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο γισζζηθέο κνλάδεο θάζε θνξά (απφ ηα θσλήκαηα ζηηο ζπιιαβέο). Χζηφζν, ε επαηζζεζία γηα ην ηειηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο, κνινλφηη βειηηψλεηαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, παξακέλεη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο δπζθνιίαο γηα ηνπο Έιιελεο καζεηέο, εληζρχνληαο έηζη ε άπνςε πνπ δηαηππψζεθε λσξίηεξα πεξί ηεο θαζνιηθήο (ή κε) πξνφδνπ απφ ηα κεγάια πξνο ηα κηθξά γισζζηθά ηκήκαηα θαη ζεκειηψλεη ηελ πξφηαζε γηα ηελ χπαξμε ζαθνχο επίδξαζεο ησλ γισζζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ειιεληθνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Αλ θαη ζε έξεπλεο ζε βαζηά νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα δηαπηζηψλεηαη φηη ε επαηζζεζία γηα ηηο ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο αξρίδεη λα αλαπηχζζεηαη πεξίπνπ ζηελ ειηθία ησλ πέληε εηψλ (Goswami & Bryant, 1990; Rohl & Pratt, 1995), ζηελ παξνχζα εξγαζία δελ θαηαγξάθνληαη παξφκνηα απνηειέζκαηα. Ζ δπζθνιία εληνπηζκνχ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ησλ ζπιιαβψλ παξέκεηλε ζε

379 379 πςειά επίπεδα, θπξίσο γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ-, αληίζεηα κε ηελ εηθφλα πνπ θαηαγξάςακε ζην επίπεδν ησλ θσλεκάησλ θαη αθφκε πεξηζζφηεξν ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπιιαβήο, φπνπ ε ζπιιαβηθή δνκή άζθεζε ζεκαληηθή επίδξαζε ζηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ. Ζ ρακειή επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ πεηξακαηηθή δηαδηθαζία ηνπ εληνπηζκνχ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ πνπ θαηαγξάθεθε ζηελ έξεπλά καο ήηαλ αλακελφκελε, θαζψο θαη άιιεο κειέηεο ζην παξειζφλ έρνπλ παξνπζηάζεη αλάινγα απνηειέζκαηα (Aidinis & Nunes, 2001). Σα απνηειέζκαηα απηά νθείινληαη ζηε ζπιιαβηθή δνκή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ε νπνία πεξηέρεη θπξίσο ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ, θαη επνκέλσο ε επίγλσζε γηα ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ δελ θαζίζηαηαη αλαγθαία (Πφξπνδαο, 2002). Ζ αλάπηπμε ηεο ππφξξεηεο (implicit) επηγισζζηθήο αλαπαξάζηαζεο ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ζρεκαηνπνηείηαη σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο θαη επνκέλσο, ε έθζεζε ζηηο απαηηήζεηο ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο είλαη πηζαλφ λα νδεγήζεη ζηελ εκθάληζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ηαπηφρξνλα κε ηελ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο (Gombert, 1992). ηελ πεξίπησζε ηνπ ειιεληθνχ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ εμ νξηζκνχ αλαπαξηζηά μερσξηζηά θσλήκαηα, ε αθνινπζνχκελε δηδαθηηθή κέζνδνο δίλεη αξρηθά έκθαζε ζηε δηάθξηζε ησλ ζπιιαβψλ πνπ απαξηίδνπλ ηηο ιέμεηο, ελψ πνιχ γξήγνξα πεξλά θαη ζηε δηάθξηζε ησλ θσλεκάησλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζπκθσλνχλ κε ηελ πξνεγνχκελε άπνςε ηνπ Gombert, αθνχ νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ηφζν ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο φζν θαη ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο θπκαίλνληαη ζηα ίδηα επίπεδα έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο. Δπηπιένλ εληζρπηηθά ζηνηρεία πξνθχπηνπλ θαη απφ ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ, ζην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ, ζηηο θάζεηο 0 θαη 3. Δλψ ζηε θάζε 0 δελ εληνπίδνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ [t(398)= -,95; p>,05] ζηε θάζε 3 παξαηεξείηαη ζεκαληηθή βειηίσζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ζηηο ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ [t(398)= -8,95; p<,001], φπνπ ε θσλνινγηθή νκνηφηεηα ησλ παξνπζηαδφκελσλ ιέμεσλ

380 380 πεξηνξίδεηαη ζην έλα θψλεκα (π.ρ. ζέια - γέξν). Μπνξνχκε επνκέλσο λα ππνζηεξίμνπκε φηη ε βειηίσζε ησλ καζεηψλ ζην ηεζη εληνπηζκνχ ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο ησλ ιέμεσλ, πνπ θαηαγξάθεηαη γηα ην επίπεδν ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ, αληηθαηνπηξίδεη νπζηαζηηθά ηελ αλάπηπμε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο Μεηαγισζζηθό επίπεδν ηελ παξνχζα κειέηε αμηνινγήζεθε ε αλάπηπμε θαη ηνπ δεχηεξνπ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Gombert (1992) θαιείηαη κεηαθσλνινγηθή (metaphonological). Γηα ηε κειέηε ηεο αλάπηπμεο ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην ηεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (common unit identification task), ην νπνίν δνκήζεθε κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα επηηξέςεη ηε ζπζηεκαηηθή ζχγθξηζε ηφζν ησλ κεγαιχηεξσλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ (ζπιιαβέο, ηειηθά ηκήκαηα ζπιιαβψλ) φζν θαη ησλ κηθξφηεξσλ (θσλήκαηα). ην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ νη καζεηέο θαινχληαη λα αθνχζνπλ δεχγε ιέμεσλ θαη λα απνθαζίζνπλ αλ νη ιέμεηο πνπ πξνθέξνληαη απφ ηνλ πεηξακαηηζηή παξνπζηάδνπλ θάπνηα θσλνινγηθή νκνηφηεηα ή φρη 14. Ζ δηαθνξά κε ην ηεζη απφθαζεο γηα ηελ νκνηφηεηα ή ηε δηαθνξά ησλ ιέμεσλ βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ν καζεηήο έπξεπε λα επαλαιάβεη ηνλ θνηλφ ήρν πνπ κνηξάδνληαη νη δχν ιέμεηο. ηελ πεξίπησζε πνπ ην δεπγάξη ησλ ιέμεσλ δελ παξνπζηάδεη θακία θσλνινγηθή νκνηφηεηα, ηφηε έπξεπε λα απαληήζεη ΟΥΗ. Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο επηβεβαηψλνπλ φηη είλαη δπλαηφ λα αλαγλσξίζνπκε θάπνηα ζηνηρεία κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο ζηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο θαηά ηελ είζνδφ ηνπο ζην ζρνιείν. Ζ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο, γηα ηε Φάζε 0, κε 2 παξάγνληεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ: 14 Σν ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ησλ ιέμεσλ πεξηειάκβαλε ηξεηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. Δμεηάζηεθαλ ινηπφλ δεχγε ιέμεσλ φπνπ ε θσλνινγηθή ηνπο νκνηφηεηα βξίζθνληαλ ζην επίπεδν ηεο αξρηθήο ζπιιαβήο (π.ρ. ζέζε - ζέκα), ζην επίπεδν ησλ ελδνζπιιαβηθψλ κνλάδσλ (π.ρ. ξίδα - κύηεο) θαη ζην επίπεδν ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο (π.ρ. κφδα - κνχζη)

381 381 Δπίπεδν Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) θαη Γνκή Σπιιαβήο (-Φ-, - Φ) έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ επηπέδνπ νκνηφηεηαο [F (2,796) = 39,99, p<,001], ελψ ππήξμε θαη ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ παξάγνληα Γνκή Σπιιαβήο θαη Δπίπεδν Οκνηόηεηαο [F (2,796) = 11,05, p<,001]. Σα πνζνζηά αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο είλαη πςειφηεξα απφ ηηο ππφινηπεο γισζζηθέο κνλάδεο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα) θαη ζηηο δχν ζπιιαβηθέο δνκέο (-Φ θαη -Φ-). Βαζηθφ ζεκείν ηεο αλάιπζεο απνηέιεζε ε ζχγθξηζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηηο δχν ζπιιαβηθέο δνκέο, θαζψο ηπρφλ δηαθνξέο ζα απνηεινχζαλ θαη δείθηε ηεο επίδξαζεο ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο. ηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία νη ζπιιαβέο δε ζεσξνχληαη πιένλ σο κηα γξακκηθή ζεηξά θσλεκάησλ, αιιά κάιινλ σο γισζζηθή κνλάδα κε εζσηεξηθή δνκή, ε νπνία απνηειεί ην βαζηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Οξηζκέλνη κάιηζηα πξνηείλνπλ φηη απηφ πνπ επεξεάδεη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο κηαο ζπιιαβήο είλαη ε δνκή ηεο ζπιιαβήο, παξά ε ζπιιαβή απηή θαζ απηή. Χο δνκή ζεσξείηαη ε αθνινπζία πκθψλνπ-φσλήεληνο-πκθψλνπ (Φ), ην κήθνο θαη ε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα, ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ζπιιαβηθή επίγλσζε θαη ηελ αλάπηπμή ηεο (Treiman & Zukowski, 1996). Οη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο γηα ηε δνκή -Φ- έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αμηνιφγεζεο. ηε Φάζε 0 ππήξμε ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ θσλήκαηνο έλαληη ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -5,25; p<,001] θαη έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)= -6,51; p<,001]. Γελ εληνπίζηεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(99)=,71; p>,05]. Οη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο γηα ηε δνκή -Φ είραλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ιφγσ ηνπ φηη νη ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ απνηεινχλ ηε ζπλεζέζηεξε ζπιιαβηθή δνκή ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002). Σα δεδνκέλα θαλεξψλνπλ ππεξνρή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζπιιαβήο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= 6,54; p<,001], θαζψο θαη ππεξνρή ηνπ θσλήκαηνο έλαληη ηνπ ηειηθνχ ηκήκαηνο ηεο ζπιιαβήο [t(299)= -7,97;

382 382 p<,001]. Γελ παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο κεηαμχ ηεο ζπιιαβήο θαη ηνπ θσλήκαηνο [t(299)= -,59; p>,05]. Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ παξνπζηάζηεθαλ δηαπηζηψλεηαη ε ζπζηεκαηηθή δπζθνιία ησλ καζεηψλ ηεο κειέηεο λα απνκνλψζνπλ ηηο ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο ζηηο ιέμεηο πνπ ηνπο δφζεθαλ. Μνινλφηη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ππνζηεξίδεηαη φηη απηφ ην επίπεδν θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη έλα αλαπηπμηαθφ ζηάδην πνπ εκθαλίδεηαη θπζηνινγηθά πεξίπνπ ζηελ ειηθία ησλ πέληε εηψλ (Goswami & Bryant, 1990). Θεσξνχλ κάιηζηα φηη απηή ε κνξθή επίγλσζεο είλαη έλαο κάιινλ βαξχλσλ παξάγνληαο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο, άπνςε πνπ ππνζηεξίδεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ζπρλά νη ιέμεηο πνπ κνηξάδνληαη ηελ ίδηα αθνπζηηθή ηαπηφηεηα έρνπλ θνηλέο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο. Χζηφζν, ζηελ παξνχζα κειέηε δελ θαηαγξάθνληαη αληίζηνηρα δεδνκέλα. Σα επξήκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζεσξνχκε φηη απνηππψλνπλ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, θαζψο, φπσο αλαθέξνπλ νη De Jong θαη Van der Leij (1999), ε ζρέζε ησλ θσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο) επεξεάδεηαη απφ ην νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα. Καηά ζπλέπεηα, δηαθνξεηηθέο θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο είλαη ζεκαληηθέο ζε έλα ξερφ αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο (π.ρ. ειιεληθά, γεξκαληθά, ηηαιηθά), φπνπ νη γξαθεκηθέο-θσλεκηθέο αληηζηνηρίεο είλαη ζρεηηθά ζπλεπείο, ελψ άιιεο θσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξν απαξαίηεηεο ζε έλα βαζχ ζχζηεκα γξαθήο (π.ρ. αγγιηθά, γαιιηθά) (Wimmer, 1993). Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε εδψ φηη επηβεβαηψλνληαη ηα ζηνηρεία πνπ θαηεγξάθεζαλ ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ππνζηεξίδνληαο έηζη ηελ ππφζεζε φηη ε αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη, θαζνξίδεηαη απφ ην επίπεδν ηεο πξνυπάξρνπζαο επηγισζζηθήο επίγλσζεο. Σα πςειφηεξα πνζνζηά αλαγλψξηζεο ησλ θσλεκάησλ, αιιά θαη ε πνηνηηθή αλάιπζε ησλ ιαζψλ ζηελ θαηεγνξία ηεο ζπιιαβήο, φπνπ σο ζπλεζέζηεξν ιάζνο αλαδεηθλχεηαη ε αλαγλψξηζε ηνπ πξψηνπ (αξρηθνχ) θνηλνχ θσλήκαηνο

383 383 ησλ ιέμεσλ, καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ην επίπεδν κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο ησλ καζεηψλ θαζνξίδεηαη θπξίσο απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο κάζεζεο θαη ηε θχζε ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο (Duncan et al., 1997). Θεσξνχκε φηη ε ζρέζε κεηαμχ ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο απφθηεζεο δεμηνηήησλ κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο δελ είλαη δπλαηφ λα αθνινπζήζεη κηα θαζνιηθή πξνζέγγηζε, φπσο πξνηείλεηαη απφ ηηο ζρεηηθέο ζεσξίεο γηα ηελ πξφνδν απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο (ή ην αληίζεην). Ζ επίδξαζε ησλ εμσγελψλ (εθπαηδεπηηθψλ) απαηηήζεσλ είλαη νπζηαζηηθή θπξίσο γηα δχν ιφγνπο. Αξρηθά, θαζνξίδεη ην κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ, ζηηο νπνίεο ζα απνθηήζεη πξψηα επαηζζεζία ν αξράξηνο αλαγλψζηεο θαη, σο απνηέιεζκα, καο επηηξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ επίδνζε ζηηο αζθήζεηο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο σο δείθηε γηα ην πνηεο γισζζηθέο κνλάδεο είλαη ζεκαληηθφηεξεο ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Seymour & Duncan, 1997). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε εμαξηάηαη απφ ηε ζπκβνιή κηαο εμσηεξηθήο απαίηεζεο (π.ρ. εθπαηδεπηηθή απαίηεζε γηα ζπιιαβηθή θαηάηκεζε ιέμεσλ) θαη ηελ πξνγελέζηεξε αλάπηπμε ηεο επηθσλνινγηθήο επίγλσζεο (Duncan et al., 2000). Ζ Duncan θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (1997) πξνηείλνπλ φηη αθνινχζσο ε κεηαθσλνινγηθή επίγλσζε γηα ηα θσλήκαηα ζα πξνθχςεη πξηλ απφ ηελ επίγλσζε ησλ ηειηθψλ ηκεκάησλ ησλ ζπιιαβψλ (rimes). Καη ηνχην επεηδή ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο (π.ρ. εμσηεξηθή απαίηεζε) δίλεη έκθαζε ζηηο κηθξέο κνλάδεο απ φ,ηη ζηηο κεγαιχηεξεο. Απφ ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ θάζεσλ αμηνιφγεζεο πξνέθπςαλ ζηνηρεία γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κεηαβάιιεηαη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Οη καζεηέο, ζηελ αξρή (Φάζε 0), εκθαλίδνπλ ζαθή ππεξνρή ζηελ ηθαλφηεηα αλαγλψξηζεο ησλ θσλεκάησλ, ζε αληίζεζε κε ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 3, φπνπ πιένλ έρνπλ αλαπηχμεη δεμηφηεηεο εληνπηζκνχ ησλ νξίσλ ησλ ζπιιαβψλ θαη ηδηαίηεξα γηα ηηο ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ -Φ. Ζ κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε δχν παξάγνληεο

384 384 κεηαμχ ησλ νκάδσλ έδεημε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο επηδξάζεηο γηα ηε Γνκή ηεο Σπιιαβήο (-Φ-, -Φ) [F (1,1200) = 259,38, p<,001] θαη επίζεο ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ Δπηπέδνπ Οκνηόηεηαο (ζπιιαβή, ηειηθφ ηκήκα ζπιιαβήο, θψλεκα) [F (2,1200) = 196,97, p<,001], ελψ ππήξμε θαη ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε ησλ δχν παξαγφλησλ [F (2,1200) = 59,15, p<,001]. Οη παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο ζηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ, πνπ νθείινληαη ζηελ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο, επηβεβαηψλνπλ απνηειέζκαηα κειεηψλ ζε άιιεο γιψζζεο (Treiman & Zukowski, 1996; Treiman, 1985, 1992). Μάιηζηα, αλ αλαινγηζηνχκε φηη νη δηαθνξέο κεηαμχ θσλήκαηνο θαη ζπιιαβήο, ζην ηεζη αλαγλψξηζεο ηνπ θνηλνχ ήρνπ, κεηψλνληαη ζεκαληηθά γηα ηε ζπιιαβηθή δνκή -Φ- σο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο, κπνξνχκε λα ππνζηεξίμνπκε φηη θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο ε ρξήζε ηεο ζεηξηαθήο ζηξαηεγηθήο απνθσδηθνπνίεζεο απνηειεί θπζηθφ επαθφινπζν ηνπ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επαηζζεζίαο ησλ παηδηψλ γηα ηε γιψζζα ηνπο. Αξγφηεξα, θαη ελψ νη αλαγλψζηεο είλαη ηθαλνί λα δηαρεηξηζηνχλ θσλνινγηθά ηε ζπιιαβή, αμηνπνηνχλ απηή ηε γλψζε ρξεζηκνπνηψληαο κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο ζε κηα πην νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο (Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997; Πφξπνδαο, 2002). Ζ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο επεξεάδεηαη ζεκαληηθά θχξηα απφ ηε δνκή ηεο ζπιιαβήο θαη ην επίπεδν ηεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηηο ιέμεηο κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ είλαη ζπγθξηηηθά πνιχ πςειφηεξε απφ απηή ησλ ιέμεσλ κε ζπιιαβηθή δνκή -Φ-. Δίλαη πνιχ πηζαλφ έλα κέξνο ησλ παξαηεξνχκελσλ δηαθνξψλ λα νθείινληαη θαη ζηε κέζνδν δηδαζθαιίαο, φπνπ νη ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αζθήζεσλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο αθνξά ιέμεηο κε δνκή -Φ. Οη αζθήζεηο απηέο, φπσο ππαγνξεχεηαη θαη απφ ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα γίλνληαη θαηά ην πξψην ηξίκελν (πεξίπνπ) ηεο δηδαζθαιίαο. Έλαο δεχηεξνο παξάγνληαο αθνξά ηε ζρέζε αιιά θαη ην βαζκφ επίδξαζεο ηνπ επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο. ηελ ηξέρνπζα βηβιηνγξαθία ππάξρνπλ δχν

385 385 θχξηεο απφςεηο. Ζ πξψηε αλαθέξεη φηη ε κεηαγισζζηθή επίγλσζε ζηεξίδεηαη αλαπηχζζεηαη βάζεη ηνπ πξνυπάξρνληνο επηπέδνπ επηγισζζηθήο επίγλσζεο (Duncan et al., 1997), ελψ ε δεχηεξε ζεσξεί ηε κεηαγισζζηθή επίγλσζε σο κηα πξναηξεηηθή εμέιημε πνπ εκθαλίδεηαη κφλν εάλ νη εμσηεξηθέο πεξηζηάζεηο απαηηνχλ ηελ θαζηέξσζε ηνπ ζθφπηκνπ ειέγρνπ ησλ γισζζηθψλ ήρσλ (Gombert, 1992). Μία ηέηνηνπ είδνπο πεξίζηαζε είλαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο. Σα ζηνηρεία ηεο παξνχζαο κειέηεο δείρλνπλ φηη ε αλάπηπμε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο ζηεξίδεηαη ζε αξθεηά κεγάιν βαζκφ ζε πξνυπάξρνπζεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο επηγισζζηθνχ ηχπνπ. Απφ ηελ παιηλδξνκηθή αλάιπζε πξνέθπςε φηη ε επίδνζε ζηηο αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο επηγισζζηθνχ ηχπνπ εμεγεί πεξίπνπ ην 25% ηεο δηαθχκαλζεο ησλ δεμηνηήησλ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ. Δπίζεο, νη καζεηέο πνπ ζπγθέληξσζαλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο Φάζεο 0 ήηαλ εθείλνη πνπ θαηέγξαςαλ θαη ηα πςειφηεξα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ θαηά ηελ ίδηα Φάζε. Σα ζηνηρεία απηά ππνδειψλνπλ φηη ε πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε είλαη δπλαηφ λα επηηαρχλεη ηνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο ηεο επηγισζζηθήο θαη επνκέλσο ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο. Σα παξαπάλσ απνηειέζκαηα, ε ζπζηεκαηηθφηεηα ηνπ επξήκαηνο φηη ε αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο απαηηεί έλα επίπεδν γλψζεο ησλ γξακκάησλ πνπ θπκαίλεηαη ζην 80% ζε φιεο ηηο ζπκκεηέρνπζεο ρψξεο ηεο κειέηεο, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη νη ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο κεηαβάιινληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρξνληάο, καο νδήγεζαλ ζε κία αθφκε αλάιπζε. Δπηρεηξήζεθε ινηπφλ ε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επίγλσζεο επηγισζζηθνχ θαη κεηαγισζζηθνχ ηχπνπ. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θάλεθε φηη απηή ε γλψζε ζρεηίδεηαη θαη κε ηνπο δχν ηχπνπο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Μάιηζηα, νη δείθηεο ζπλάθεηαο είλαη πςειφηεξνη γηα ην επηγισζζηθφ επίπεδν. Έλα αθφκε ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ εκθαλίδεηαη λα επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο. Ζ θαηάηκεζε κηαο πξνθνξηθήο ιέμεο ζηνπο

386 386 ήρνπο πνπ ηελ απαξηίδνπλ, φπσο έρεη ήδε αλαιπζεί, είλαη κία πνιχ απαηηεηηθή δηαδηθαζία θαη ηα παηδηά αληηκεησπίδνπλ ζνβαξέο δπζθνιίεο δεδνκέλνπ φηη νη ιέμεηο δελ έρνπλ εππξνζδηφξηζηα ηκήκαηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα θσλήκαηα (Stahl & Murray, 1994). ηελ έξεπλά καο δηαπηζηψζεθε σζηφζν φηη ε δηδαζθαιία ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο «επέβαιε» νπζηαζηηθά ηελ απαίηεζε (external demand) γηα ηελ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο θαη επηπιένλ, νη καζεηέο θάλεθε φηη αληαπνθξίζεθαλ ζε απηή ηελ απαίηεζε. Ζ επαηζζεζία ζηε δηάθξηζε ησλ ήρσλ ηεο γιψζζαο αλαπηχζζεηαη ζεκαληηθά θαη σο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο παξνπζηάδεηαη αχμεζε ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλαγλψξηζεο ζε φια ηα επίπεδα αμηνιφγεζεο, απνηέιεζκα πνπ απνδίδεηαη ζηελ έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν, ε νπνία επεξεάδεη θαη βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα δηαρείξηζεο ησλ θσλεκάησλ. Οη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ (-Φ- θαη -Φ) ζην επίπεδν ηνπ θσλήκαηνο ειαρηζηνπνηνχληαη, ελψ εληζρπηηθφ ζηνηρείν απνηειεί θαη ε αχμεζε ησλ δηαθνξψλ (κεηαμχ ησλ ζπιιαβηθψλ δνκψλ) ζην επίπεδν ηεο ζπιιαβήο. Θεσξνχκε φηη ε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επηγισζζηθήο επίγλσζεο είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ζπλδπαζκέλεο επίδξαζεο ηνπ πξνυπάξρνληνο επηπέδνπ ηεο επηθσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ησλ εμσγελψλ απαηηήζεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Παξφι απηά ε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ρεηξηζκνχ ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο δε θαίλεηαη λα ζηακαηά ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο, φπσο άιισζηε αλαθέξνπλ θαη άιιεο κειέηεο (Ατδίλεο, 2006). Απφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ πνπ έρνπλ παξνπζηαζζεί έσο ηψξα πξνθχπηεη έλα αληηθξνπφκελν ζηνηρείν. Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαηέδεημε φηη απηφ αλαπηχζζεηαη αθνινπζψληαο ηελ αληίζεηε αλαπηπμηαθή πνξεία, εκθαλίδνληαο πξφνδν απφ ηηο κεγαιχηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο πξνο ηηο κηθξφηεξεο (ζπιιαβέο > θσλήκαηα). Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηδηαίηεξα ζηα πξψηα ζηάδηά ηεο θαίλεηαη φηη αλαπηχζζεηαη αμηνπνηψληαο αξρηθά ηηο κηθξφηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο (γξάκκαηα) θαη ζηε ζπλέρεηα ηηο κεγαιχηεξεο (ζπιιαβέο). Δίλαη επνκέλσο πνιχ πηζαλφ, φζν

387 387 αλαπηχζζεηαη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο, λα απνθηνχλ ζεκαληηθφ ξφιν κεγαιχηεξεο νξζνγξαθηθέο κνλάδεο απφ ηα κεκνλσκέλα γξάκκαηα (Treiman et al., 1990; Coltheart and Leahy, 1992; Bowey and Hansen, 1994). Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο καο ζπκθσλνχλ κε αληίζηνηρεο κειέηεο ζε άιιεο γιψζζεο (Duncan et al., 1997; Seymour & Evans, 1994; Duncan et al., 2000), ζηηο νπνίεο δηαπηζηψζεθε φηη ε αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο αθνινπζεί δηαθνξεηηθά πξφηππα, ηα νπνία δε ζπκβαδίδνπλ κε ηηο θιαζζηθέο ζεσξίεο (large-to-small ή small-to large). Aθφκε θαη ζπγθξηηηθέο κειέηεο ζε αδηαθαλείο γιψζζεο (Duncan et al., 2000) θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο αληαλαθιά φρη κφλν ηα ηδηαίηεξα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ αιιά αθνινπζεί θαη ηηο εμσηεξηθέο απαηηήζεηο φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ην γισζζηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ. Μηα άιιε δηαρξνληθή κειέηε είλαη εθείλε ηεο Duncan θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηεο (submitted), φπνπ έγηλε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηεο αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζε έμη επξσπατθέο γιψζζεο. Σα απνηειέζκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο θαηέιεμαλ ζε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα. Γηαπηζηψζεθε κελ φηη ε ζεσξία ηνπ κεγέζνπο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ (Psycholinguistic Grain Size theory) απνηειεί ηελ πιεξέζηεξε ζεσξία γηα ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηνπ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο, αιιά εληνπίζηεθαλ θαη δηαθνξέο ζηε θσλνινγηθή αλάπηπμε κεηαμχ ησλ επξσπατθψλ γισζζψλ. πσο θαη ζηε δηθή καο κειέηε, έηζη θαη ζηε κειέηε ηεο Duncan εληνπίζηεθε ππεξνρή ησλ ζπιιαβψλ ζηηο αζθήζεηο ηεο επηθσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ησλ θσλεκάησλ ζηελ αμηνιφγεζε ηεο κεηαθσλνινγηθήο επίγλσζεο. Έλα αθφκε ζεκείν πνπ ηα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζπκθσλνχλ κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο Duncan αθνξά ηε δηαπίζησζε φηη δελ είλαη απαξαίηεην λα νινθιεξσζεί ε επίγλσζε ησλ κεγαιχηεξσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ (π.ρ. ζπιιαβψλ) πξηλ εκθαληζηνχλ ζηνηρεία θσλεκηθήο επίγλσζεο. Αμίδεη λα αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία θαίλεηαη λα θαηαγξάθνληαη φιν θαη

388 388 πεξηζζφηεξα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα πνπ ζπκθσλνχλ κε ηηο παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο. Παξφκνηα απνηειέζκαηα γηα παξάδεηγκα θαηεγξάθεζαλ θαη απφ ηνλ Savage θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ (2006). Μπνξνχκε επνκέλσο λα απνδερζνχκε ηελ άπνςε ηνπ Gombert φηη ε ππφξξεηε (implicit) επηγισζζηθή αλαπαξάζηαζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ζρεκαηνπνηείηαη σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο θαη επνκέλσο ε αλάπηπμε ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ (ζπιιαβέο, ηειηθά ηκήκαηα ζπιιαβψλ, θσλήκαηα) κπνξεί λα θαηαγξάςεη δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο ιφγσ ησλ πεξηβαιινληηθψλ (εθπαηδεπηηθψλ) γισζζηθψλ απαηηήζεσλ. Θεσξνχκε σζηφζν φηη ν ξφινο ησλ γισζζηθψλ απαηηήζεσλ ίζσο λα είλαη ηζρπξφηεξνο απφ φζν πεξηγξάθεηαη ζηε ζεσξία ηνπ Gombert. Χο γισζζηθέο απαηηήζεηο ζεσξνχληαη ηφζν ε ρξήζε ελφο αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο, ην νπνίν εμ νξηζκνχ αλαπαξηζηά μερσξηζηά θσλήκαηα, φζν θαη ε αθνινπζνχκελε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο. Ζ δηδαζθαιία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο ζην ειιεληθφ ζρνιείν, φπσο άιισζηε πξνβιέπεηαη θαη απφ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, έρεη σο αθεηεξία ηελ άζθεζε ησλ καζεηψλ ζηε δηάθξηζε ησλ θσλεκάησλ ζηηο ζπιιαβέο θαη κάιηζηα θπξίσο ζε ζπιιαβέο αλνηθηνχ ηχπνπ (-Φ). Σα δχν απηά ζηνηρεία (ρξήζε αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κέζνδνο δηδαζθαιίαο) είλαη πηζαλφ λα νδεγήζνπλ, φπσο αλαθέξεη ν Gombert (1992), ζηελ εκθάληζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ηαπηφρξνλα κε ηελ αλάπηπμε ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, θάηη πνπ επηβεβαηψζεθε θαη ζηε δηθήο καο έξεπλα. Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ε αλάπηπμε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο απφ ηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο ζηα αξρηθά ζηάδηα κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Wimmer & Goswami, 1994).

389 Δλεξγνπνίεζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο Ζ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο θαη κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο απνηεινχλ ηηο ηειεπηαίεο θάζεηο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο (Seymour, 1990, 1999; Seymour et al., 2003; Seymour & Duncan, 2001; Duncan & Seymour, 2000; Seymour & Evans, 1999), γηα ηελ θαηάθηεζε ησλ νπνίσλ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζα πξέπεη λα δηαζέηνπλ παγησκέλε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο. πσο αλαιχζεθε ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ζπλδέεηαη κε ηελ εκθάληζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο (Johnston, Anderson, & Holligan,1996; Stuart & Coltheart, 1988; Duncan et al., 1997) αιιά θαη ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο. Ζ κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ε παξάιιειε αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο (Seymour et al., 2003) ζρεκαηίδνπλ ηελ νπζηαζηηθή βάζε γηα ηελ απφθηεζε ηνπ νξζνγξαθηθνχ πιαηζίνπ, ην νπνίν απνηειεί ζεκέιην ηεο πιήξνπο αλάγλσζεο (skilled reading) (Seymour, 1999). Απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ηνπ βαζηθνχ ιεμηινγίνπ δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο θαηαθηνχλ γξήγνξα ηελ αιθαβεηηθή δηαδηθαζία ηεο αλάγλσζεο θαη επνκέλσο ηίζεληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο θάζεο ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο. ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο, αιιά θαη ζε παιαηφηεξα κνληέια (Ehri, 1987, 1994, 1995), αλαγλσξίδεηαη φηη ε παγίσζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζπκβάιεη ζηε κάζεζε κεγαιχηεξσλ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ (letter chunks), πνπ επαλαιακβάλνληαη ζηηο δηαθνξεηηθέο ιέμεηο, αιιά θαη ηνπ ηξφπνπ πξνθνξάο ηνπο. Χο κεγάια γξαθεκηθά ζχλνια ζεσξνχληαη ηα πξνζθχκαηα (affixes), νη ξίδεο ησλ ιέμεσλ, ηα αξρηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ (onsets) θαη ηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ζπιιαβψλ (rimes) αιιά θαη νη ίδηεο νη ζπιιαβέο. Ζ αμία ησλ παξαπάλσ γξαθεκηθψλ ζπλφισλ ζπλίζηαηαη ζην φηη βειηηψλνπλ ηελ αθξίβεηα θαη ηελ ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο ησλ ιέμεσλ (Juel, 1983) θαη αλαπηχζζνπλ ην νπηηθφ ιεμηιφγην (Ehri, 1995).

390 390 πσο πεξηγξάθεθε, νη καζεηέο ήδε απφ ηε θάζε 2 κεηψλνπλ ζεκαληηθά ην ρξφλν αλάγλσζεο θαη εθθνξάο ηφζν ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ φζν θαη ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο δελ πξνέθπςε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο [F (1,49) = 2,67, p>,05] ζην ρξφλν εθθνξάο ησλ ιέμεσλ, δείρλνληαο φηη κεηαθηλνχληαη πξνο ηελ αμηνπνίεζε κεγαιχηεξσλ νξζνγξαθηθψλ κνλάδσλ γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ αμηνπνίεζε νξζνγξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ζηελ αλάγλσζε ζηεξίδεηαη ζηελ αιθαβεηηθή γλψζε θαη αμηνπνηεί ηηο ζρέζεηο γξακκάησλ θαη ήρσλ (Ehri, 1992), άπνςε ζπκβαηή κε ηηο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ αλαγλσζηηθή ηαρχηεηα κεηαμχ απιψλ θαη πην ζχλζεησλ νξζνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ (Seymour et al., 2003). Ο Share (1995, ζ. 152) αλαθέξεη φηη ε γλψζε ηεο κεηαηξνπήο ησλ γξαθεκάησλ ζε θσλήκαηα απνηειεί έλα κεραληζκφ απηφεθπαίδεπζεο (self-teaching) πνπ «επηηξέπεη ζηνλ αλαγλώζηε λα απνθηήζεη ιεπηνκεξείο νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηε γξήγνξε [θαη] απηόλνκε νπηηθή αλαγλώξηζε [ησλ ιέμεσλ]». Σν γεγνλφο φηη δελ εληνπίδνληαη πιένλ δηαθνξέο ζην ρξφλν εθθνξάο νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ καο νδεγεί ζηε δηαπίζησζε φηη νη καζεηέο ζε απηή ηε θάζε κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο νη νπνίεο δελ επεξεάδνληαη απφ ηε δνκή ή ηελ εθηξνπή ηνπο απφ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Δληζρπηηθά απηήο ηεο άπνςεο είλαη θαη ηα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ηνπ κεηαγισζζηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, απφ ηα νπνία δηαπηζηψλνπκε φηη νη καζεηέο είλαη πιένλ ηθαλνί λα εληνπίδνπλ ηα φξηα ησλ ζπιιαβψλ κέζα ζηηο ιέμεηο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο νξζνγξαθηθήο θάζεο ηεο αλάγλσζεο ν αλαγλψζηεο ζηεξίδεηαη ζηελ αμηνπνίεζε δνκεκέλσλ νξζνγξαθηθψλ ζπλφισλ, φπσο είλαη ε ζπιιαβή (Πφξπνδαο, 2002; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997), γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο. Δπνκέλσο, νη καζεηέο εθαξκφδνπλ ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο πνπ αμηνπνηνχλ γλψζεηο γηα κεγαιχηεξα γισζζηθά ζχλνια

391 391 (ιεμηθφ θαλάιη επεμεξγαζίαο). Ζ αμηνπνίεζε ηεο γλψζεο γηα ηελ νξζνγξαθηθή δνκή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ρξνληθά αλαπηχζζεηαη πξηλ απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ, πνιχ λσξίηεξα απφ αληίζηνηρα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα ζε πην αδηαθαλή νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Aaron et al., 1999; Ehri & McCormick, 1998) Οξζνγξαθηθή αλάγλσζε Γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο νξζνγξαθηθήο αλάγλσζεο αλαιχζακε ην ρξφλν εθθνξάο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο ζηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, ε αμηνιφγεζε ηνπ νπνίνπ καο επηηξέπεη λα δηαπηζηψζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν αλαγλψζηεο ζπλζέηεη ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα κηαο ιέμεο. ηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο νη αξράξηνη αλαγλψζηεο ζπλζέηνπλ ηηο ιέμεηο ζεηξηαθά (γξάκκα-γξάκκα) θαη ε αλάγλσζε ζηεξίδεηαη ζε κηα αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή απνθσδηθνπνίεζεο, απμάλνληαο σο απνηέιεζκα ην ρξφλν εθθνξάο ησλ ιέμεσλ. Δίλαη ζαθέο φηη απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηεο Α ηάμεο νη καζεηέο κπνξνχλ λα αμηνπνηνχλ ηηο ζπιιαβέο σο βαζηθέο αλαγλσζηηθέο κνλάδεο αλεμάξηεηα απφ ην εάλ ή ζπιιαβηθή ηνπο δνκή εθηξέπεηαη ησλ θαλφλσλ ηεο γξαθεκηθήο θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο δελ πξνέθπςαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην ρξφλν εθθνξάο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ζε φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο ηεο έξεπλαο. Γηα ηελ Σάμε Α ε αλάιπζε δελ θαλέξσζε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο [t(2207)= 1,3; p>,05]. Παξφκνηεο θαηαγξαθέο ππήξμαλ θαη ζηηο ππφινηπεο ηάμεηο. Γηα ηελ ηάμε Β ε αλάιπζε έδεημε, t(2351)= -,33; p>,05, γηα ηελ ηάμε Γ ε αλάιπζε έδεημε, t(2369)=,91; p>,05, ελψ ηέινο γηα ηελ ηάμε Γ ε αλάιπζε έδεημε, t(2372)= 1,77; p>,05. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο κάζεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο (πεξίπνπ ζηα κέζα Φεβξνπαξίνπ) θαζίζηαηαη δπλαηή ε αμηνπνίεζε ηεο ζπιιαβήο γηα ηελ αλάγλσζε φισλ ησλ ιέμεσλ. Οη δίθζνγγνη απνηεινχλ πιένλ κέξνο ηνπ

392 392 νπηηθνχ ιεμηινγίνπ ησλ παηδηψλ (Ατδίλεο, 2006) θαη επνκέλσο δελ παξαηεξείηαη πιένλ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο. Ζ άπνςε φηη ζην ζηάδην απηφ ρξεζηκνπνηνχληαη απνζεθεπκέλεο νξζνγξαθηθέο γλψζεηο γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο εληζρχεηαη θαη απφ ηελ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο (lexicality effect) πνπ θαηαγξάςακε ζηελ αμηνιφγεζε ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο. Ζ ππεξνρή ησλ ιέμεσλ έλαληη ησλ ςεπδνιέμεσλ ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή απφ ηελ Α ηάμε [F (1,609) = 798,28; p <,001; ε 2 =,57], ππνδεηθλχνληαο φηη νη καζεηέο αξρίδνπλ λα εθαξκφδνπλ γξήγνξα ζηξαηεγηθέο νιηθήο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη ν βαζκφο ππεξνρήο ησλ ιέμεσλ δε δηαθνξνπνηείηαη αλάκεζα ζηηο ηέζζεξηο ειηθηαθέο νκάδεο. Ζ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα ηεο ιεμηθφηεηαο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή γηα ηε Β ηάμε [F (1,1407) = 2050,42; p <,001; ε 2 =,59], γηα ηε Γ ηάμε [F (1,1889) = 2319,84; p <,001; ε 2 =,55] θαη ηέινο,, γηα ηε Γ ηάμε [F (1,2203) = 3127,78; p <,001; ε 2 =,59]. Παξφκνηα απνηειέζκαηα έρνπλ αλαθεξζεί θαη ζε άιιεο ζρεηηθέο κειέηεο (Olofsson, 2003, ζην Nergard- Nilssen, 2006). Σα παξαπάλσ ζηνηρεία ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζαθή κείσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ έσο ηελ Γ ηάμε εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη ε ζηξαηεγηθήο ηεο θσλνινγηθήο απνθσδηθνπνίεζεο ζηακαηά λα βειηηψλεηαη πεξίπνπ ζην ηέινο ηεο Α ηάμεο, ελψ αληίζεηα ε ζηξαηεγηθήο ηεο νξζνγξαθηθήο αλάγλσζεο ζπλερίδεη λα αλαπηχζζεηαη. Απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο θαηαγξάθεηαη ε αμηνπνίεζε, απφ κέξνπο ησλ καζεηψλ, νξζνγξαθηθήο γλψζεο γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζε ήδε απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο. Ζ παγίσζε σζηφζν ηεο ζπγθεθξηκέλεο αλαγλσζηηθήο ζηξαηεγηθήο εμαξηάηαη θάζε θνξά απφ ην γισζζηθφ ζηφρν θαη ην επίπεδν ηεο αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο. ηαλ ν αλαγλψζηεο αληηκεησπίδεη κηα δχζθνιε, ρακειήο ζπρλφηεηαο εμαηξέζηκε ιέμε, ζπρλά κπνξεί λα θαηαθχγεη ζε κηα θσλνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο, ζηνηρείν ζπκβαηφ κε ην κνληέιν ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο. ηαδηαθά θαη φζν απμάλεηαη ε έθζεζε ζην

393 393 γξαπηφ ιφγν, νη γλψζεηο γηα ηελ νξζνγξαθηθή δνκή ηεο γιψζζαο παγηψλνληαη θαη ε ζηξαηεγηθή αλάγλσζεο αθνινπζεί κηα νιηθή πξνζέγγηζε, κεηψλνληαο έηζη ην ρξφλν αλαγλψξηζεο ησλ ιέμεσλ κε ην ρξφλν (Wimmer & Goswami, 1994). Ζ άπνςε απηή εληζρχεηαη θαη απφ ηα απνηειέζκαηα πνπ παξνπζηάζηεθαλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο, απφ φπνπ πξνθχπηεη φηη θαηά ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν νη καζεηέο βειηηψλνπλ ηελ επίδνζή ηνπο ζην ρεηξηζκφ γισζζηθψλ κνλάδσλ ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο Μνξθνγξαθηθή αλάγλσζε Σν ηειεπηαίν κέξνο ηεο αλάιπζεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο αθνξνχζε ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ηνπ κνξθνγξαθηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο. Ζ κειέηε ηεο ηειεπηαίαο θάζεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο έρεη θαη ηηο πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο, αθνχ είλαη ην ζηνηρείν πνπ έρεη εξεπλεζεί ιηγφηεξν απφ ηα ππφινηπα. χκθσλα κε ηνλ Seymour (2005) ν αλαγλψζηεο απηήο ηεο θάζεο ζπλδπάδεη γισζζηθέο κνλάδεο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο γηα ην ζρεκαηηζκφ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ. Αλ θαη ε δνκή ηεο κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο δελ είλαη ζπγθεθξηκέλε, είλαη πηζαλφ λα πεξηιακβάλεη δνκέο γηα νιφθιεξεο ιέμεηο, γηα ζπλδπαζκφ ζπιιαβψλ ή ζπλδπαζκφ κνξθεκάησλ. ε κηα ξερή γιψζζα, φπσο ηα ειιεληθά, νη δνκέο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο θαίλεηαη λα είλαη επαξθείο γισζζηθέο κνλάδεο γηα ηελ απφθηεζε ηεο κνξθνγξαθηθήο αλάγλσζεο (Πφξπνδαο, 2002; Seymour, 2005). Οη Ziegler θαη Goswami (2005) δηαηχπσζαλ ηελ άπνςε φηη ππάξρνπλ αλαπηπμηαθέο δηαθνξέο ζην κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ-ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αξράξηνη αλαγλψζηεο. χκθσλα ινηπφλ κε ηε ζεσξία ηνπ κεγέζνπο ησλ ιεμηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ (Psycholinguistic Grain Size Theory of Reading), νη παξαηεξνχκελεο δηαγισζζηθέο δηαθνξέο πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί ζην ρξφλν αιιά θαη ηελ αθξίβεηα αλάγλσζεο νθείινληαη ζε ζεκειηψδεηο δηαθνξέο ζηε θχζε ηεο θσδηθνπνίεζεο θαη ησλ

394 394 ζηξαηεγηθψλ αλάγλσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αλαγλψζηεο. Σν νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα ζην νπνίν καζαίλεη θάπνηνο λα δηαβάδεη επεξεάδεη ηηο ζηξαηεγηθέο απηέο, νη νπνίεο ππφθεηληαη ζε αλαπηπμηαθνχο πεξηνξηζκνχο (Nergard-Nilssen, 2006). Δπνκέλσο, ν ρξήζηεο ελφο γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο ζην νπνίν ε θσλνινγία αλαπαξίζηαηαη ζην γξαθεκηθφ επίπεδν κε ηξφπν ζπλεπή ζα πξέπεη ινγηθά λα ζηεξίδεηαη ζηελ απνθσδηθνπνίεζε γισζζηθψλ κνλάδσλ κηθξνχ κεγέζνπο (small grain size), θαζψο νη θαλφλεο ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο είλαη ζρεηηθά ζπλεπείο. Γηα ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ηνπ κνξθνινγηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο αλαιχζακε ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο ησλ καζεηψλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο ςεπδνιέμεσλ (νξζνγξαθηθά νκαιέο, νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο θαη ςεπδνιέμεηο ειέγρνπ) ζηηο ηέζζεξηο ηάμεηο ηεο κειέηεο. Οη ςεπδνιέμεηο επειέγεζαλ πξνθεηκέλνπ λα απνθιεηζηεί ην ελδερφκελν χπαξμεο γξαθεκηθψλ θαηαγξαθψλ ζην λνεηηθφ ιεμηθφ ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο δελ πξνθχπηεη ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο δνκήο ζηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ησλ ςεπδνιέμεσλ [F (2,19000) = 1,85; p>,05; ε 2 =,01]. Αληίζεηα, ε επίδξαζε ηεο ειηθίαο ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή [F (3,19000) = 191,11; p<,001], ελψ ππήξμε θαη αιιειεπίδξαζε ησλ δχν παξαγφλησλ [F (6,19000) = 2,5; p<,05]. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε νη καζεηέο είλαη ζε ζέζε λα δηαβάζνπλ πνιπζχιιαβα γισζζηθά εξεζίζκαηα αμηνπνηψληαο ηε ζπιιαβή σο βαζηθή αλαγλσζηηθή κνλάδα. Σν ζεκαληηθφ σζηφζν ζηνηρείν αθνξά ηε δνκή ηεο ζπιιαβηθήο κνλάδαο, ε νπνία δε θαίλεηαη λα επεξεάδεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ηηο ςεπδνιέμεηο. Σα απνηειέζκαηα επαλαιακβάλνληαη θαη γηα ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ. Ζ αχμεζε ησλ πνζνζηψλ επηηπρνχο απνθσδηθνπνίεζεο απμάλνληαη πξννδεπηηθά, βειηίσζε πνπ απνδίδεηαη ζηελ σξίκαλζε ηνπ κεραληζκνχ ιφγσ ηεο έθζεζεο ζην γξαπηφ ιφγν.

395 395 Γηα ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ηνπ κνξθνινγηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο έγηλε κία πεξαηηέξσ κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ κε δχν παξάγνληεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ: Καηεγνξία Ψεπδνιέμεο (νξζνγξαθηθά νκαιέο - νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο) θαη Τάμε. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παξάγνληα Σάμε [F (3,9413) = 4,1; p<,01], ελψ ν παξάγνληαο Καηεγνξία Ψεπδνιέμεο δελ είρε ζεκαληηθή επίδξαζε ζην ρξφλν εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ [F (1,9413) = 2,27; p>,05]. Σέινο, δελ παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε (p>, 05). Σα απνηειέζκαηα πνπ θαηαγξάθεζαλ ζηελ πξψηε αλάιπζε θαίλεηαη φηη επαιεζεχνληαη θαη απφ ηελ αμηνιφγεζε ηνπ ρξφλνπ εθθνξάο ησλ πνιπζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ. Έλα αθφκε ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ άπνςε φηη ε επεμεξγαζία γίλεηαη κε ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο γισζζηθέο κνλάδεο αθνξά θαη ην γεγνλφο φηη ν ρξφλνο εθθνξάο ησλ ςεπδνιέμεσλ δελ επεξεάζηεθε απφ ηε δνκή ησλ ζπιιαβψλ. Οη δηαθνξέο ζηνπο κέζνπο φξνπο κεηαμχ ησλ ειηθηαθψλ θαηεγνξηψλ κνινλφηη θαηαγξάθνληαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο, είλαη σζηφζν κηθξέο θαη κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ζηε κεγαιχηεξε εμνηθείσζε κε ην γξαπηφ ιφγν πνπ έρνπλ ηα κεγαιχηεξα παηδηά (ηεο Β ηάμεο ζε ζρέζε κε ηελ Α ). Απφ ηελ αλάιπζε ηεο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο ζπρλφηεηαο δηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο απφ πνιχ λσξίο ρξεζηκνπνηνχλ ζηξαηεγηθέο πνπ αμηνπνηνχλ ιεμηθέο αλαπαξαζηάζεηο κεγαιχηεξνπ κεγέζνπο. Οη γισζζηθέο απηέο κνλάδεο είλαη κάιηζηα ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο. Ζ ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο αλαγλσζηηθήο κνλάδαο απνδίδεηαη θαηά ηε γλψκε καο ζε δχν παξάγνληεο. Ο πξψηνο αθνξά ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο πνπ εθαξκφδεηαη ζηα ζρνιεία ζηελ Διιάδα, φπνπ νη εθπαηδεπηηθνί επηθεληξψλνληαη ζηελ αλαιπηηθνζπλζεηηθή πξνζέγγηζε ηεο αλάγλσζεο, ελψ ν δεχηεξνο παξάγνληαο ζρεηίδεηαη κε ηε δηαθάλεηα ηεο γιψζζαο. Οη δχν απηνί παξάγνληεο, ζε ζπλδπαζκφ, επηδξνχλ ζηε γξήγνξε αλάπηπμε ηεο αιθαβεηηθήο θαη ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο. Σα δεδνκέλα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο επαιεζεχνπλ ηηο ππνζέζεηο γηα ηελ απφθηεζε ηνπ κνξθνγξαθηθνχ επηπέδνπ ηεο αλάγλσζεο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο,

396 396 φπσο ε ειιεληθή γιψζζα (Seymour, 2005b). Ζ κνξθνινγία ηεο ζπιιαβήο, φπσο θάλεθε απφ ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε, δελ άζθεζε ζεκαληηθή επίδξαζε νχηε ζην ρξφλν εθθνξάο ησλ πνιπζχιιαβσλ ςεπδνιέμεσλ αιιά νχηε θαη ζηα πνζνζηά επηηπρνχο αλάγλσζεο. Δπίζεο, ε κνξθνινγία ηεο ζπιιαβήο δελ επέδξαζε ζεκαληηθά ζηηο θαηεγνξίεο αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ πνπ θαηεγξάθεζαλ ζηηο πνιπζχιιαβεο ιέμεηο ρακειήο ζπρλφηεηαο. Ζ πνηνηηθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ έδεημε φηη ηα αλαγλσζηηθά ιάζε αθνξνχζαλ θπξίσο ηα θαηαιεθηηθά ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ ππνδειψλνληαο φηη νξηζκέλνη απφ ηνπο καζεηέο ηεο Α ηάμεο βξίζθνληαλ ζε έλα κεηαβαηηθφ ζηάδην αλάπηπμεο, άπνςε ζπκβαηή κε ηε βαζηθή αξρή ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο γηα ηελ επηθάιπςε ησλ θάζεσλ κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζπζρέηηζεο ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ (Crosstabs) δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ Σάμε Α ε αλάιπζε δελ έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ [x 2 = 4,75; df= 5; p>,05; ф =,09; Cramér s V =,09]. εκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ επίζεο δελ πξνέθπςαλ γηα ηελ Σάμε Β [x 2 =10,91; df= 5; p>,05; ф =,24; Cramér s V =,24], αιιά θαη ηελ Σάμε Γ [x 2 =5,84; df= 5; p>,05; ф =,31; Cramér s V =,31]. Σέινο, ε αλάιπζε ησλ αλαγλσζηηθψλ ιαζψλ γηα ηελ Σάμε Γ επίζεο δελ παξνπζίαζε ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ (x 2 =,56; df= 2; p>,05; ф =,18; Cramér s V =,18). πσο θαίλεηαη απφ ηελ αλάιπζε ηα αλαγλσζηηθά ιάζε πνπ θαηαγξάθνληαη δελ παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ. Σν ζχλνιν ησλ αλαγλσζηηθφ ιαζψλ είλαη πεξηνξηζκέλν αλ ιάβεη θαλείο ππφςε ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο θαη ηνλ αξηζκφ ησλ γισζζηθψλ εξεζηζκάησλ πνπ ηα παηδηά θιήζεθαλ λα δηαβάζνπλ.

397 Μεηαβιεηέο πξόβιεςεο ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο Απφ ηηο αλαιχζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ πξνθχπηεη φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα αθνινπζεί κηα γξήγνξε αλαπηπμηαθή πνξεία. Οη ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ειιεληθνχ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ ζε κεγάιν βαζκφ ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθαλείο θαλφλεο θσλνινγηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο, πξνσζνχλ ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, αιιά θαη βνεζνχλ ζηελ ζρεηηθά εχθνιε κεηάβαζε ζε πην νιηθέο ζηξαηεγηθέο. Άξα είλαη ινγηθφ λα απνδερζνχκε ηελ άπνςε πνπ έρνπλ δηαηππψζεη νξηζκέλνη εξεπλεηέο φηη ε ηαρχηεηα απνθσδηθνπνίεζεο απνηειεί ηε ζεκαληηθφηεξε κεηαβιεηή αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ζε έλα ξερφ ζχζηεκα γξαθήο (De Jong & Van der Leij, 1999; Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997). Οη αηνκηθέο δηαθνξέο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο κπνξνχλ επνκέλσο λα απνδνζνχλ ζηελ επθνιία (ή κε) κε ηελ νπνία ν αξράξηνο αλαγλψζηεο αλαθαιεί θσλνινγηθέο θαη νξζνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο (Nikolopoulos et al., 2006). Πξνθεηκέλνπ ινηπφλ λα δηαπηζηψζνπκε θαηά πφζν είλαη εθηθηή ε πξφβιεςε ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο αμηνινγήζακε ηνπο καζεηέο ζηε δξαζηεξηφηεηα ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ. Οη αζθήζεηο ηαρείαο νλνκαζίαο «αληαλαθινχλ» ηηο δηαδηθαζίεο θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο ζηε ιεμηθή πξφζβαζε (Wagner θαη Torgesen, 1987) θαη έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί ζε αξθεηέο κειέηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο γηα ηνλ εληνπηζκφ αηνκηθψλ δηαθνξψλ (Lyytinen θαη ζπλεξγάηεο, 2004). ηελ εξγαζία πξνέθπςαλ αληίζηνηρα απνηειέζκαηα. Σα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ δείρλνπλ φηη ε επίδνζε ζηε δνθηκαζία ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ρξσκάησλ ζρεηίδεηαη θπξίσο κε ην ρξφλν αλάγλσζεο θαη ιηγφηεξν κε ηελ αλαγλσζηηθή επηηπρία. Μάιηζηα, ε ηαρεία νλνκαζία ρξσκάησλ εκθαλίδεη πςειά πνζνζηά ζπλάθεηαο κε ην ρξφλν αλάγλσζεο ιέμεσλ θαη ςεπδνιέμεσλ, ελψ απφ ηε γξακκηθή παιηλδξνκηθή αλάιπζε δηαπηζηψζεθε φηη νη κεηξήζεηο ηεο ηαρείαο νλνκαζίαο ησλ ρξσκάησλ εξκελεχνπλ πάλσ απφ ην 30% (ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο) ηεο δηαθχκαλζεο ηεο

398 398 αλαγλσζηηθήο επίδνζεο έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ (Semrud-Clikeman et al., 2000). Σν ζεκαληηθφ σζηφζν ζηνηρείν είλαη φηη ε πξνβιεπηηθή ηζρχο ηεο κεηαβιεηήο δελ απνδπλακψλεηαη κε ην ρξφλν, αιιά αληίζεηα θαίλεηαη φηη εληζρχεηαη αθφκε θαη κεηά ηελ απφθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο. ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηεο επίδνζεο γηα ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ε ηαρχηεηα θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο εμεγεί πεξίπνπ ην 40% ησλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ ζηελ αλάγλσζε. Ζ ζεκαληηθή απηή επίδξαζε, πςειφηεξε απφ φ,ηη αλακελφηαλ αξρηθά, ζπκθσλεί κε ηελ άπνςε πνπ έρεη δηαηππσζεί ζε άιιεο κειέηεο φηη ε ηαρχηεηα νλνκαζίαο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε αιιά θαη ηνλ εληνπηζκφ νκάδσλ αλαγλσζηηθνχ θηλδχλνπ (Wolf & Bowers, 1999; Bowers & Swanson, 1991) Αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξήζακε λα κειεηήζνπκε, κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ κνληέινπ ηεο δηηηήο ζεκειίσζεο, ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο δεμηφηεηαο. Ζ αλάγλσζε θαη ε νξζνγξαθεκέλε γξαθή εκπιέθνπλ ηε ιεηηνπξγία πνηθίισλ γλσζηηθψλ κεραληζκψλ θαη ζπρλά ζεσξείηαη φηη απνηεινχλ έλα εληαίν κεραληζκφ δηαρείξηζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Μειέηεο πεξίπησζεο ηεο λεπξνςπρνινγίαο σζηφζν αλαθέξνπλ αζζελείο πνπ παξνπζηάδνπλ θαλνληθή αλάγλσζε θαη ειαηησκαηηθή απφδνζε ζηελ νξζνγξαθία, ή ην αληίζεην (Goswami & Bryant, 1990), δηαθξίλνληαο έηζη ηηο δχν γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο. Άιινη εξεπλεηέο πξνζδηνξίδνπλ ηε δηρνηφκεζε κεηαμχ ηεο αλαγλψξηζεο (recognition) θαη ηεο αλάθιεζεο (recall) σο ηελ έκθπηεελππάξρνπζα (inherent) ζρέζε κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο (Henderson & Chard, 1980; Bryant & Bradley, 1985; Rayner et al., 2001). Δπηπιένλ ζηνηρεία γηα ηε δηάθξηζε ησλ δχν ιεηηνπξγηψλ πξνέξρνληαη θαη απφ ηε δηδαθηηθή πξαθηηθή φπνπ παξαηεξνχληαη αλαπηπμηαθέο αιιαγέο ζηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο, φπσο ζηε κειέηε ησλ Bosman θαη Van Orden (1997), ζηελ νπνία θαηαγξάθεθε απφθιηζε ησλ δχν δεμηνηήησλ κεηά ηελ

399 399 είζνδν ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Παξφκνηα απφθιηζε κεηαμχ αλαγλσζηηθήο θαη νξζνγξαθηθήο επίδνζεο δελ παξαηεξείηαη κφλν ζηνπο θαλνληθνχο αλαγλψζηεο-νξζνγξάθνπο, αιιά θαη ζηα δπζιεμηθά παηδηά (Frith, 1985). Οη Goswami θαη Bryant ππνζηεξίδνπλ φηη ηα κηθξά παηδηά αξρίδνπλ ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή κε απνιχησο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, αιιά ζε έλα κεηαγελέζηεξν ζηάδην απηέο νη δχν δξαζηεξηφηεηεο ζπλδένληαη. Δληνπίδνπλ απηήλ ηελ πεξίνδν κεηά απφ «...θαηά πξνζέγγηζε δύν έηε αλαγλσζηηθήο εκπεηξίαο» (Goswami & Bryant, 1990, ζ. 149). Ζ έλλνηα κηαο αιιειεπηδξαζηηθήο ζρέζεο κεηαμχ ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο ππνζηεξίδεηαη επίζεο απφ ηε κειέηε ηεο Goswami (1988), ε νπνία αλαθέξεη φηη ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ «αλαγλσζηηθή» γλψζε γηα λα ηνπο βνεζήζεη ζηελ νξζνγξαθία. Οη Bryant θαη Bradley (1983, ζην Goswami & Bryant, 1990) θαζψο θαη ε Bruck (1988) πξνηείλνπλ φηη νη δηαθνξέο κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο νθείινληαη ζηηο ζηξαηεγηθέο δηεθπεξαίσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη παξά ζηηο δεμηφηεηεο απηέο θαζ απηέο. Γεληθά, ε αλαπηπμηαθή αιιαγή θαη ε ακνηβαία αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ θξχβνληαη θάησ απφ ηελ απφθηεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθίαο δελ γίλνληαη θαηαλνεηέο (Cossu et al., 1995). Ζ αμηνιφγεζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο παξνπζίαζε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, θαζψο απνηππψζεθε ε εμειηθηηθή δηαθνξνπνίεζή ηεο ζπγθξηηηθά κε ηελ αλαγλσζηηθή δεμηφηεηα. Ζ γλψζε ησλ γξακκάησλ απνηειεί ζεκειηψδεο ζηνηρείν γηα ηε κάζεζε ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Burt, 2006), θαζψο δηεπθνιχλεη ηελ απνηχπσζε ησλ ήρσλ ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο κε ηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα. πσο έρεη δηαπηζησζεί ζε ζπγθξηηηθέο δηαγισζζηθέο κειέηεο (Seymour, 2005), νη Έιιελεο καζεηέο μεθηλνχλ ηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ κε ζρεηηθά ρακειά πνζνζηά γλψζεο ησλ γξακκάησλ. ε αλάινγεο έξεπλεο κάιηζηα, εληνπίζηεθε ζεκαληηθή δηαθχκαλζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαηά ηελ είζνδν ησλ καζεηψλ ζην δεκνηηθφ ζρνιείν (αξξήο & Πφξπνδαο, 2008). Απηφ είλαη άκεζα δηαθξηηφ απφ ηνπο

400 400 εθπαηδεπηηθνχο θαη γη απηφ επηκέλνπλ ηνπο πξψηνπο ηδηαίηεξα κήλεο ζηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ αιιά θαη ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Έηζη, ε κάζεζε ησλ γξακκάησλ θαηαγξάθεη ηαρχηαηνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο θαη, ήδε, απφ ην πξψην ηξίκελν επίζεκεο δηδαζθαιίαο, νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ μεπεξλνχλ ην 95%. Παξφι απηά, ε γλψζε γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο δε θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ νξζή νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ ιέμεσλ, φπσο δηαπηζηψζεθε απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ δείθηε ζπλάθεηαο. Σν ζπγθεθξηκέλν εχξεκα απνδίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ε γξαθή ζηελ ειιεληθή γιψζζα παξνπζηάδεη νξηζκέλεο ηδηαηηεξφηεηεο. Αλ θαη ε ειιεληθή γιψζζα ζπγθαηαιέγεηαη ζηα ζεσξνχκελα ξερά αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο, ππάξρνπλ σζηφζν πνιιαπιέο πηζαλέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηα θσλήκαηα /i/, /o/ θαη /e/. Ζ ηθαλφηεηα ζσζηήο νξζνγξαθηθήο απφδνζεο ησλ ιέμεσλ πνπ πεξηέρνπλ ηα παξαπάλσ θσλήκαηα, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, θαηαθηάηαη ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν. Ζ γξήγνξε θαηάθηεζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, αιιά θαη ε θαηαλφεζε ησλ αληηζηνηρίζεσλ ήρσλ-γξαθεκάησλ, θαίλεηαη φηη πξνσζνχλ ηελ πηνζέηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο. ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα έρνπλ θαηαιήμεη θαη πξνεγνχκελεο κειέηεο (Giannouli & Harris, 1997; Porpodas, 1999). πσο δηαπηζηψλεηαη ζε αξθεηέο κειέηεο, θαηά ηε θάζε απηή ηα ιάζε ησλ καζεηψλ θαλεξψλνπλ ηελ ειιηπή θαηαλφεζε ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ήρσλ θαη γξαθεκάησλ Ehri (1987). Οη ηχπνη ησλ θσλνινγηθψλ ιαζψλ, πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα αθνξνχλ θπξίσο ηε γξαθή κέξνπο ηεο δεηνχκελεο ιέμεο, ηελ παξάιεηςε ή ηελ αληηθαηάζηαζε θσλεκάησλ, ζηνηρεία εληζρπηηθά ηεο πξναλαθεξζείζαο άπνςεο. Ζ πνηνηηθή αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ καο νδήγεζε ζε κία δεχηεξε αλάιπζε, ζηελ νπνία ππνινγίζηεθε ν δείθηεο ζπλάθεηαο κεηαμχ ηνπ πνζνζηνχ ηεο νξζήο απφδνζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ ησλ ιέμεσλ. Χο θσλνινγηθά νξζή απφδνζε ζεσξήζεθε θάζε γξαπηή

401 401 απάληεζε πνπ απέδηδε ζσζηά ηε θσλνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο δεηνχκελεο ιέμεο (Πξσηφπαπαο & θαινχκπαθαο, 2010) ρσξίο λα εμεηάδεηαη ε αθξηβήο γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ησλ θσλεκάησλ (π.ρ. ην παηδί γξάθεη ηε ιέμε κήιν κε γηψηα). Θα πξέπεη λα αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη ε δηάθξηζε ησλ θσλνινγηθά θαη ησλ νξζνγξαθηθά ζσζηψλ απνδφζεσλ αληαλαθιά ηε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ αμηνπνηνχλ νη νξζνγξάθνη (Lennox & Siegel, 1994). Καηά ηε δεχηεξε αλάιπζε εληνπίζηεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο γηα ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο ζηε θάζε 1 (αμηνιφγεζε Ννεκβξίνπ) θαη επίζεο ζεκαληηθφο δείθηεο γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο ζηηο θάζεηο 1 θαη 2. Σα απνηειέζκαηα θαίλνληαη πεξηζζφηεξν ζπλεπή κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζρεηηθψλ κειεηψλ, πνπ αλαθέξνπλ φηη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη αμηνπνηνχλ, ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο γξαθήο, θπξίσο θσλνινγηθέο γλψζεηο γηα ηα γξάκκαηα (Ατδίλεο, 2010). Ζ γλψζε απηή ηνπο επηηξέπεη λα αλαπαξηζηνχλ ζεηξηαθά ηα θσλήκαηα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ κε ηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα. Ζ θαηαγξαθή θσλνινγηθψλ ιαζψλ εμεγεί θαη ην ζεκαληηθφ δείθηε ζπλάθεηαο κεηαμχ ησλ πνζνζηψλ νξζήο απφδνζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ θσλνινγηθά απνδεθηψλ απνδφζεσλ. Μάιηζηα, ε ζπλάθεηα απηή θαηαγξάθεηαη ζε κεγαιχηεξε ρξνληθή δηάξθεηα γηα ηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο. Σν εχξεκα απνδίδεηαη ζην φηη ε κάζεζε ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ (π.ρ. δίςεθα ζχκθσλα) γίλεηαη ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν θαη νινθιεξψλεηαη πεξίπνπ ηελ πεξίνδν πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ παξαγσγή θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ, αιιά θαη νη κεηαβνιέο ζηε ζπρλφηεηα ησλ θσλνινγηθψλ ιαζψλ καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε παγίσζε ηεο θσλνινγηθήο γλψζεο γηα ηα γξάκκαηα ηεο γιψζζαο σζεί, θαηά κία έλλνηα, ηνπο καζεηέο πξνο κηα δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο γξαθήο. Σα θσλνινγηθά ιάζε νπζηαζηηθά κεδελίδνληαη ζηε θάζε 2 γηα ηηο νκαιέο ιέμεηο θαη ζηε θάζε 3 γηα ηηο εμαηξέζηκεο.

402 402 πσο αλαθέξεηαη ζηα εμειηθηηθά κνληέια κάζεζεο ηεο γξαθήο, ηα παηδηά εκπινπηίδνπλ ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν ην ξεπεξηφξηφ ηνπο κε νξζνγξαθηθέο γλψζεηο, απνθηνχλ ηε γλψζε φηη νκάδεο γξακκάησλ κπνξνχλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο θαη αμηνπνηνχλ γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα κεγαιχηεξα νξζνγξαθηθά ζχλνια (Apel et al., 2004; Cunningham et al., 2001). Δλδερνκέλσο, ε ελεξγνπνίεζε απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζηξαηεγηθψλ λα εληνπίδεηαη ρξνληθά κεηά ηε θάζε 1 γηα ηηο νκαιέο θαη κεηά ηε θάζε 2 γηα ηηο εμαηξέζηκεο, γηα ηηο νπνίεο θαίλεηαη φηη ε ρξήζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο εθηείλεηαη πεξηζζφηεξν ρξνληθά. Ο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο δείθηεο ζπλάθεηαο πνπ εληνπίδεηαη θαη ζηε θάζε 2 νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ νινθιεξψλεηαη ε κάζεζε ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ θαη επνκέλσο πξνθχπηνπλ θσλνινγηθά κε απνδεθηέο νξζνγξαθηθέο απνδφζεηο θαη ζηε θάζε 2 γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Αληίζεηα, ζηηο νκαιέο ιέμεηο, ηφζν ζηε θάζε 2 φζν θαη ζηε θάζε 3, δελ παξνπζηάδεηαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπλάθεηα, επεηδή νη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαη ζηηο δχν κεηαβιεηέο (γξαθή γξακκάησλ θαη ιέμεσλ) είλαη πνιχ πςειέο. Απφ ηηο αλαιχζεηο ησλ θσλνινγηθά νξζψλ απνδφζεσλ δελ πξνέθπςε επίδξαζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπιιαβψλ, εληζρχνληαο ηελ άπνςε φηη νη καζεηέο μεθηλνχλ γξάθνληαο αιθαβεηηθά. εκεηψλνπκε φηη ε ρξήζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο θαίλεηαη λα αμηνπνηείηαη ρξνληθά πεξηζζφηεξν ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Σα ιάζε δείρλνπλ ζαθψο ηελ επίδξαζε ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ, θαζψο πνιιά απφ απηά αθνξνχλ ηε γξαθή κέξνπο ηεο ιέμεο. Οη αξράξηνη νξζνγξάθνη δειαδή γξάθνπλ ην κέξνο ηεο ιέμεο γηα ην νπνίν έρνπλ δηαζέζηκεο γξαθνθσλεκηθέο πιεξνθνξίεο ή κέρξη ην ζεκείν πνπ κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ. Οη δηαθνξέο ειαρηζηνπνηνχληαη κεηά ηε θάζε 2 φπνπ πιένλ νη καζεηέο γλσξίδνπλ φια ηα γξάκκαηα θαη ηα δίςεθα ζχκθσλα, νπφηε θαη παγηψλεηαη ε αιθαβεηηθή ζηξαηεγηθή θαη γηα ηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο. Ζ αλάιπζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ ζηε ζσζηή νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ ιέμεσλ έδεημε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ ρξφλνπ αμηνιφγεζεο ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο έξεπλαο. Σα

403 403 πνζνζηά επηηπρίαο ζηε γξαθή ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ ιέμεσλ μεπεξλνχλ ην 70% έσο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ πξνθχπηεη φηη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη ηείλνπλ λα επηιέγνπλ ηηο ζπρλφηεξεο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηα θσλήκαηα /i/ θαη /o/, εχξεκα πνπ έρεη εληνπηζηεί θαη ζε παιαηφηεξε κειέηε (Chliounaki & Bryant, 2002). Οη ιέμεηο πνπ πεξηέρνπλ ην θψλεκα /i/ δπζθνιεχνπλ πεξηζζφηεξν ηνπο καζεηέο θαζψο κπνξνχλ λα γξαθνχλ κε πνιιά δηαθνξεηηθά γξαθήκαηα. Χζηφζν, ε παγίσζε ηεο θσλνινγηθήο γλψζεο, αιιά θαη ε γξήγνξε θαηάθηεζε ηεο αιθαβεηηθήο αξρήο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη δηαθνξεηηθά γξάκκαηα κπνξνχλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ην ίδην θψλεκα. Απηφ δηαπηζηψλεηαη απφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2, φπνπ θαίλεηαη φηη ην ξεπεξηφξηφ ηνπο εκπινπηίδεηαη ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθά γξαθήκαηα (ηπραία ζηελ αξρή) θπξίσο γηα ην θψλεκα /i/. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη κεηά ην Φεβξνπάξην νη καζεηέο αμηνπνηνχλ γλψζεηο απφ ηελ αλάγλσζε ζηε γξαθή ησλ ιέμεσλ αμηνπνηψληαο κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο πνπ έρνπλ σο βάζε ηε ζπιιαβή. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ αμηνιφγεζε ηεο θάζεο 2 εκθαλίδνληαη ιάζε αληηκεηάζεζεο (π.ρ. κήηπ αληί κύηε), ελψ εληνπίδνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε ζσζηή νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ δηζχιιαβσλ θαη ησλ ηξηζχιιαβσλ ιέμεσλ. Ζ ρξήζε ηεο ζπιιαβήο σο βαζηθήο γισζζηθήο κνλάδαο επεμεξγαζίαο απειεπζεξψλεη γλσζηηθνχο πφξνπο γηα ηελ αλάπηπμε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηε γξαθή. Με ηε ζπλερή έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ πην ιεπηνκεξείο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηηο ιέμεηο ηνπ νπηηθνχ ηνπο ιεμηινγίνπ θαη έηζη, ηφζν ηα ιάζε αληηκεηάζεζεο φζν θαη ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε γξαθεκηθή απφδνζε ησλ θσλεκάησλ /i/ θαη /o/ κεηψλνληαη ζεκαληηθά ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηε γξαθή ησλ νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ παξνπζηάδεη κηα πεξηζζφηεξν ζχλζεηε εηθφλα. Ζ ζπζηεκαηηθφηεηα ζηε δηαθνξά επίδνζεο κεηαμχ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ πνπ παξαηεξήζεθε ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα

404 404 απνδίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηε κεηαγελέζηεξε ρξνληθά εθκάζεζε ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ. Ζ κεηάβαζε ζε κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο γξαθήο έπεηαη πεξίπνπ 2 κήλεο ζε ζρέζε κε ηηο νκαιέο ιέμεηο. Σα κε θσλνινγηθά ιάζε δελ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή κεηαβνιή κεηαμχ ησλ θάζεσλ 2 θαη 3, ελψ παξάιιεια νη καζεηέο θαίλεηαη φηη αμηνπνηνχλ ηε ζπιιαβή σο βαζηθή γισζζηθή κνλάδα ιίγν αξγφηεξα ζηηο εμαηξέζηκεο ιέμεηο απφ φ,ηη ζηηο νκαιέο. Ζ ζηαζεξνπνίεζε ησλ κε θσλνινγηθψλ ιαζψλ ζηηο θάζεηο 2 θαη 3 δείρλνπλ θαη ηε κεηάβαζε ζε δηαθνξεηηθή ζηξαηεγηθή. Τπελζπκίδνπκε φηη ε ίδηα εηθφλα θαηαγξάθεθε θαη ζηηο νκαιέο ιέμεηο ζηηο θάζεηο 1 θαη 2. Δλψ ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ιαλζαζκέλε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ησλ θσλεκάησλ /i/ θαη /o/ εκθαλίδνπλ ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία πνπ παξαηεξήζακε θαη ζηηο νκαιέο ιέμεηο, απηφ δε ζπκβαίλεη θαη κε ηα δίςεθα θσλήεληα (αη - νη -εη). Σα δίςεθα θσλήεληα απνηεινχλ ην δπζθνιφηεξν ίζσο ζεκείν ζηελ νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ. πσο αλαθέξεηαη θαη ζηε κειέηε ησλ Chliounaki θαη Bryant (2002), ε ρξήζε ησλ δίςεθσλ θσλεέλησλ (αη, νη θηι) ζηε γξαθή παξνπζηάδεηαη δηαθνξνπνηεκέλε αλάινγα κε ην πνπ βξίζθεηαη ην δίςεθν. ηα θιεηηθά κνξθήκαηα γηα παξάδεηγκα, ηα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνχλ ζρεηηθά γξήγνξα φηη ε ρξήζε ησλ δίςεθσλ ππάγεηαη ζε θαλφλεο, παξά ην γεγνλφο φηη δελ ηνπο θαηαλννχλ πιήξσο ζηελ αξρή. Αληίζεηα, ε γξαθή ησλ δίςεθσλ ζην ζέκα ησλ ιέμεσλ θαζπζηεξεί ρξνληθά. Οη Chliounaki θαη Bryant (2002) ππνζηεξίδνπλ φηη απηή ε δηαθνξνπνίεζε έγθεηηαη ζηελ πεπνίζεζε ησλ αξράξησλ νξζνγξάθσλ φηη γηα ηε ζσζηή γξαθή ησλ δίςεθσλ θσλεέλησλ ζην ζέκα ησλ ιέμεσλ απαηηείηαη ε κλεκνληθή ζπγθξάηεζε ηεο γξαθεκηθήο αλαπαξάζηαζεο (rote learning). ηελ παξνχζα έξεπλα, φπνπ εζηηάζακε ζηε γξαθή ηνπ ζέκαηνο ησλ ιέμεσλ, πξνέθπςαλ αλάινγα ζπκπεξάζκαηα. Φαίλεηαη φηη νη καζεηέο πηνζεηνχλ δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο ζηε γξαθή ησλ ιέμεσλ, πξνηνχ θαηαλνήζνπλ πιήξσο ηνπο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηε γξαθή. ηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο γξαθήο ε πξνζέγγηζε είλαη ακηγψο θσλνινγηθή θαη ηείλνπλ λα

405 405 επηιέγνπλ ηε ζπλεζέζηεξε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε γηα ηα θσλήκαηα /o/, /i/ θαη/e/. Αξγφηεξα, εκπινπηίδνπλ ην ξεπεξηφξηφ ηνπο κε ιηγφηεξν ζπρλά γξαθήκαηα (σ, π, ε θηι.), σζηφζν ζπλερίδνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ θσλνινγηθέο γλψζεηο ζηε γξαθή. Ζ ελεξγνπνίεζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή παξαηεξείηαη κεηά απφ πεξίπνπ 5 κήλεο δηδαζθαιίαο. Θεσξνχκε φηη δχν είλαη ηα ζηνηρεία πνπ, θαηά κία έλλνηα, «πξνσζνχλ» ηνπο καζεηέο ζηελ πηνζέηεζε ελαιιαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ γξαθήο. Αξρηθά, ε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο θσλνινγηθήο πξνζέγγηζεο, φπνπ δειαδή θάζε ήρνο /i/ γξάθεηαη κε γηψηα θαη θάζε ήρνο /o/ κε φκηθξνλ. Σν δεχηεξν ζηνηρείν αθνξά ηελ έθζεζε ζην γξαπηφ ιφγν θαη ηελ αμηνπνίεζε κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ Δπίδξαζε ηεο κνξθνινγίαο ζην ρξόλν αλάγλσζεο Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζε (θαη ηεο γξαθήο), φπσο πξνθχπηεη απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, είλαη ην νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα ζην νπνίν ην παηδί θαιείηαη λα απνθηήζεη βαζηθέο αλαγλσζηηθέο θαη νξζνγξαθηθέο δεμηφηεηεο (Spenger-Charolles et al., 2000; Rayner et al., 2001b; De Jong & Van der Leij, 1999; Wimmer, 1993). Σα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα γξαθήο δηαθέξνπλ απφ ηελ άπνςε ηνπ νξζνγξαθηθνχ βάζνπο (Frost, Katz, & Bentin, 1987), ηεο ζπλέπεηαο δειαδή ζηελ αληηζηνίρηζε κεηαμχ ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ήρσλ. Ζ κειέηε ηεο νξζνγξαθηθήο δηαθάλεηαο είλαη ζεκαληηθή γηα ζεσξεηηθνχο θαη πξαθηηθνχο ιφγνπο, θαζψο νη δηθνξνχκελεο αλαπαξαζηάζεηο γξαθήκαηνο-θσλήκαηνο έρεη απνδεηρζεί φηη επηδξνχλ ζηελ ηθαλφηεηα αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο (Spencer, 2007). Ζ ειιεληθή γιψζζα ζεσξείηαη έλα ζρεηηθά δηαθαλέο αιθαβεηηθφ ζχζηεκα φπνπ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ε αληηζηνίρηζε ησλ θσλεκάησλ κε ηα γξαθήκαηα είλαη ζρεδφλ 1:1 (Goswami, Porpodas & Wheelwright, 1997; Porpodas, 1999; Πφξπνδαο, 2002), παξνπζηάδεη σζηφζν κηα αμηνζεκείσηε αζπκκεηξία κεηαμχ αλάγλσζεο θαη νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο

406 406 (Porpodas, 2006). πρλά φκσο νη θαλφλεο ηεο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο παξαβηάδνληαη (ηζηνξηθή νξζνγξαθία) θαη έλα θψλεκα κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί κε πεξηζζφηεξα απφ έλα γξάκκαηα. Οη πεξηζζφηεξν εκθαλείο δηαθνξέο κεηαμχ ηεο θσλνινγίαο θαη ηεο νξζνγξαθίαο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα (Πφξπνδαο, 2002; Porpodas, 2006; Protopapas & Vlahou, 2009) αθνξνχλ πεξηπηψζεηο φπνπ δηαθνξεηηθά γξάκκαηα ή ζπλδπαζκνί γξακκάησλ αλαπαξηζηνχλ έλα ζπγθεθξηκέλν θψλεκα. Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο ζην ρξφλν αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ ρακειήο θαη κέζεο ζπρλφηεηαο πξαγκαηνπνηήζεθε κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ηεο δηαθχκαλζεο κε έλα παξάγνληα κεηαμχ ησλ νκάδσλ (Καηεγνξία Λέμεο), ζηνλ νπνίν θαηεγνξηνπνηήζεθαλ νη ιέμεηο κε βάζε ηε ζπιιαβηθή ηνπο δνκή θαη ηνλ ηχπν ηεο εθηξνπήο απφ ηνπο θαλφλεο ηεο γξαθεκηθήο-θσλεκηθήο αληηζηνηρίαο 15, ελψ ζπλππνινγίζηεθε ην κήθνο ησλ ιέμεσλ (αξηζκφο γξακκάησλ θαη ζπιιαβψλ). Απφ ηελ αλάιπζε δελ πξνέθπςε ζεκαληηθή επίδξαζε ηεο θαηεγνξίαο ιέμεο γηα ηελ Α ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ [F (5,1023) = 1,16; p>,05]. Σα ίδηα απνηειέζκαηα θαηαγξάθεθαλ θαη ζηηο ππφινηπεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Αληίζεηα, ε αλάιπζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο ησλ ςεπδνιέμεσλ παξνπζίαζε δηαθνξεηηθή εηθφλα, αθνχ ππήξμε ζαθήο επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζπλέπεηαο [F (5,1006) = 6,21; p<,001]. Οη επηκέξνπο ζπγθξίζεηο παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο ηα απνηειέζκαηα εκθαλίδνπλ κηα ζπζηεκαηηθή δπζθνιία γηα ηηο ςεπδνιέμεηο (αλεμάξηεηα ηνπ κήθνπο) πνπ πεξηέρνπλ ζπλδπαζκνχο (π.ρ. λεύρα) θαη ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (π.ρ. δέζθα). ηηο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο παξαηεξείηαη αχμεζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο, ελψ αληίζεηα νη ςεπδνιέμεηο κε ην κηθξφηεξν ρξφλν αλαγλψξηζεο απνδείρζεθαλ νη νξζνγξαθηθά νκαιέο (π.ρ. κεγόο) θαη εθείλεο κε δίςεθν θσλήελ (π.ρ. ρείηα). 15 Ο.Κ.= νξζνγξαθηθά θαλνληθέο, Δ= ειέγρνπ, Γ.Φ.= δίςεθν θσλήελ, Γ.Σ.= δίςεθν ζχκθσλν, Σ= ζπλδπαζκνί, Γ.Γ.= δηπιφ γξάκκα.

407 407 Απφ ηα ζηνηρεία ηεο κειέηεο πξνθχπηεη φηη νη έιιελεο καζεηέο έρνπλ ήδε θαηαθηήζεη ηελ νξζνγξαθηθή θάζε ηεο αλάγλσζεο, αθνχ ν ρξφλνο αλάγλσζεο ησλ ιέμεσλ δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ νξζνγξαθηθή θαλνληθφηεηα. ηελ πεξίπησζε ησλ ςεπδνιέμεσλ γηα ηηο νπνίεο νη αλαγλψζηεο δε δηαζέηνπλ νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο, ε επίδξαζε ηεο νξζνγξαθηθήο θαλνληθφηεηαο γίλεηαη θαη πάιη νξαηή. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο ππνζηεξίδνπλ φηη κεηά απφ πεξίπνπ έμη κήλεο δηδαζθαιίαο ηεο αλάγλσζεο νη καζεηέο δηαβάδνπλ αθνινπζψληαο κηα νιηθή ζηξαηεγηθή, πνπ έρεη σο βάζε ηε κνλάδα ηεο ζπιιαβήο, αμηνπνηψληαο γλψζε γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο, ρσξίο ε ζπιιαβηθή δνκή λα δηαθνξνπνηεί ηελ επίδνζή ηνπο. Ζ ζεσξία ηεο δηηηήο θσδηθνπνίεζεο ηεο αλάγλσζεο αλαγλσξίδεη φηη, εθηφο απφ ηε ζπιιαβηθή δνκή, έλαο παξάγνληαο πνπ επζχλεηαη γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο είλαη θαη ζέζε ηνπ εμαηξέζηκνπ ηκήκαηνο κέζα ζηε ιέμε θαη αλαθέξεηαη σο επίδξαζε ηνπ «ζεκείνπ ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο» (Coltheart θαη Rastle, 1994; Cortese, 1998; Rastle θαη Coltheart, 1996b). Ζ επίδξαζε ηνπ ζεκείνπ ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο ζηελ αλάγλσζε εληνπίδεηαη ζε φια ηα νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα (Monsell et al., 1992). Απφ ηηο ζρεηηθέο κειέηεο πξνθχπηεη φηη φηαλ νη ιέμεηο εκθαλίδνπλ κηα εμαηξέζηκε νξζνγξαθηθή δνκή ζην αξρηθφ ηκήκα ηνπο νη αλαγλψζηεο είλαη πεξηζζφηεξν «επηξξεπείο» ζε ιάζε θαη θαζπζηεξήζεηο ζηελ αλαγλψξηζε. Αληίζεηα, φηαλ ε εθηξνπή απφ ηνπο θαλφλεο ηηο θσλεκηθήο-γξαθεκηθήο αληηζηνηρίαο εληνπίδεηαη ζηα ηειηθά ηκήκαηα ησλ ιέμεσλ, παξνπζηάδνληαη ιηγφηεξα αλαγλσζηηθά ιάζε θαη ν ρξφλνο αλαγλψξηζεο κεηψλεηαη (Rastle & Coltheart, 1994; 1999). Ζ δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ηεο ζέζεο ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο δελ ππνζηεξίδεη ηα απνηειέζκαηα κειεηψλ πνπ αθνξνχλ ηελ επίδξαζε ηνπ παξάγνληα απηνχ ζε γισζζηθά ζπζηήκαηα κε βαζηά νξζνγξαθηθή δνκή. ηελ ειιεληθή γιψζζα, δηαπηζηψζεθε φηη παξαηεξείηαη αχμεζε ηνπ ρξφλνπ αλάγλσζεο κφλν ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε εμαηξέζηκε ζπιιαβή

408 408 εληνπίδεηαη πξνο ην ηέινο ηεο ιέμεο, ελψ δελ πξνθχπηνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ιέμεσλ πνπ ην εμαηξέζηκν ηκήκα ηνπο βξίζθεηαη ζηελ αξρή ή ζηε κέζε. Ζ αχμεζε ηεο αλαγλσζηηθήο εκπεηξίαο έρεη ηελ ηάζε λα απνδπλακψζεη ηελ επίδξαζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ παξάγνληα, αθνχ νη δηαθνξέο ήηαλ πεξηζζφηεξν έληνλεο ζηηο πξψηεο δχν ηάμεηο, φπσο άιισζηε αλακελφηαλ, θαζψο ε κνξθνγξαθηθή αλάγλσζε δελ έρεη πιήξσο θαηαθηεζεί, ηνπιάρηζηνλ απφ έλα κέξνο ησλ καζεηψλ. Καη ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ηεο αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο εκθαλίδνληαη εληζρπηηθά ηεο πξνεγνχκελεο άπνςεο. Μάιηζηα, ε δηαθχκαλζε ηεο αλαγλσζηηθήο αθξίβεηαο, ζηελ Α ηάμε, θηάλεη ζε πνζνζηφ πεξίπνπ 30% γηα ηηο ιέμεηο πνπ ε εμαηξέζηκε ζπιιαβή βξίζθεηαη ζην ηειηθφ ηκήκα ηνπο. Σα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο ζπγθιίλνπλ ζηε Γ ηάμε. Ζ δηαθνξνπνίεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζεσξνχκε φηη νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη ήδε απφ ην ηέινο ηεο Α ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ νη καζεηέο αμηνπνηνχλ ηελ νξζνγξαθηθή ζηξαηεγηθή ζηελ αλάγλσζε, ελψ νξηζκέλνη απφ απηνχο έρνπλ ήδε πξνρσξήζεη ζηελ επφκελε θάζε, ε νπνία θαη ζπλερίδεη λα νινθιεξψλεηαη ηα επφκελα έηε. * * * Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαηαδεηθλχνπλ φηη ε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ππφθεηληαη ζηελ επίδξαζε κεγάινπ αξηζκνχ γισζζηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ παξαγφλησλ. Δίλαη ζαθέο φηη θαλέλα θαζνιηθφ κνληέιν αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο δηαδηθαζίαο δελ είλαη δπλαηφ λα πξνθχςεη ρσξίο ζπγθξηηηθή δηαγισζζηθή κειέηε. Καη ηνχην δηφηη νη νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο θάζε αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο θαη ε κέζνδνο δηδαζθαιίαο ηεο πξψηεο αλάγλσζεο εκπιέθνληαη κε ηξφπν άκεζν ζηε ζεκειίσζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ, νη νπνίεο δηαθνξνπνηνχλ ηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ζε θάζε γιψζζα. Χζηφζν, κε ηελ εμέιημε ησλ πεηξακαηηθψλ κεζφδσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, είλαη δπλαηφο ν εληνπηζκφο ησλ γλσζηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ εκπιέθνληαη ζε θάζε αλαπηπμηαθή

409 409 θάζε ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ είλαη εθηθηφο ν ζρεδηαζκφο κηαο απνηειεζκαηηθφηεξεο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο, πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ. Απφ ηελ εκπεηξία κνπ σο εθπαηδεπηηθνχ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο δηαπηζηψλσ φηη ε δηδαζθαιία ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο πεξηνξίδεηαη ζην πξψην έηνο θνίηεζεο ησλ καζεηψλ ζην Γεκνηηθφ ζρνιείν. Χο απνηέιεζκα, νη καζεηέο πνπ δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηηο θάζεηο αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο ζηελ Α ηάμε, ζε κεγάιν βαζκφ, αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν. Υσξίο λα έρνπκε ηελ πξφζεζε λα δηαηππψζνπκε αφξηζηεο γεληθεχζεηο, ζεσξνχκε φηη ε γλσζηηθή αλάπηπμε, πνπ θαηαγξάθεθε ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο κάζεζεο, αιιά θαη ε γξήγνξε απφθηεζε ησλ δεμηνηήησλ ηεο ζεκειηαθήο αλάγλσζεο, επηηξέπεη ζην ζχγρξνλν εθπαηδεπηηθφ λα εζηηάζεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ παγίσζε ηεο νξζνγξαθηθήο γλψζεο απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηεο Α ηάμεο. Οη ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ειιεληθνχ νξζνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ρξήδνπλ δηαθνξεηηθήο, ελ κέξεη, πξνζέγγηζεο, ε νπνία κπνξεί λα ζέζεη ηηο βάζεηο γηα απνδνηηθφηεξε κάζεζε ηεο αλάγλσζε αιιά θαη ηεο γξαθήο, ζηελ νπνία παξνπζηάδνληαη θαη νη κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο. πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαηαιήγνπκε ζηηο εμήο δηαπηζηψζεηο: Οη καζεηέο εηζέξρνληαη ζηελ Α ηάμε κε ρακειά επίπεδα γλψζεο ησλ γξακκάησλ, ζπγθξηηηθά κε ηνπο καζεηέο ησλ ππνινίπσλ επξσπατθψλ ρσξψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Δληνπίζηεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην επίπεδν ηεο γλψζεο ησλ γξακκάησλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηε κειέηε. Ζ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ πξνθίι επίδνζεο ζηε κάζεζε ησλ γξακκάησλ δείρλνπλ φηη απφ ηα κέζα Ννεκβξίνπ νη αηνκηθέο δηαθνξέο κεδελίδνληαη. Ο ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ είλαη ηδηαίηεξα ηαρχο θαη ήδε απφ ην πξψην ηξίκελν δηδαζθαιίαο νη καζεηέο αλαγλσξίδνπλ πεξηζζφηεξν απφ ην 90% ησλ γξακκάησλ ηεο γιψζζαο, ελψ ν ρξφλνο αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ κεηψλεηαη ζεκαληηθά κέρξη ην Φεβξνπάξην.

410 410 Ζ βειηίσζε ηνπ ρξφλνπ αλαγλψξηζεο ησλ γξακκάησλ αθνινπζεί ηε γεληθφηεξε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ, φπσο απηή απνθαιχπηεηαη απφ ηηο αζθήζεηο ηεο απιήο θσλεηηθήο απφθξηζεο θαη ηεο ηαρείαο θαηνλνκαζίαο. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηελ άζθεζε ηεο ηαρείαο θαηνλνκαζίαο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κεηαβιεηή πξφβιεςεο ηεο κεηαγελέζηεξεο αλαγλσζηηθήο επίδνζεο, εμεγψληαο πεξίπνπ ην 40% ηεο δηαθχκαλζεο. Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ ζηηο αζθήζεηο ειέγρνπ, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξνχζα εξγαζία, επηηξέπνπλ ηνλ εληνπηζκφ ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ αθνινπζνχλ θαηά ηηο πξψηεο θάζεηο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο, αιιά θαη ην ρξφλν ελεξγνπνίεζεο θάζε κηαο απφ απηέο. Οη καζεηέο εκθαλίδνπλ ζηνηρεία αλάπηπμεο ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο φηαλ ε γλψζε ησλ γξακκάησλ ππεξβαίλεη ην 80%. Σν εχξεκα απηφ είλαη ζπζηεκαηηθφ ζε φιεο ηηο αιθαβεηηθέο γιψζζεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα θαη επηπιένλ ν ξπζκφο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ αλάπηπμε ησλ δηαδηθαζηψλ ζεκειίσζεο ηεο αλάγλσζεο. Γελ επαιεζεχεηαη ε χπαξμε ινγνγξαθηθήο θάζεο ηεο αλάγλσζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Οη καζεηέο απνθηνχλ δεμηφηεηεο αιθαβεηηθήο αλάγλσζεο πεξίπνπ κεηά απφ δχν κήλεο επίζεκεο δηδαζθαιίαο. Ζ πηνζέηεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθήο απμάλεη ην ρξφλν αλάγλσζεο αιιά θαη ηα πνζνζηά αλαγλσζηηθήο επηηπρίαο. Οη ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο κεηαμχ ησλ νξζνγξαθηθά θαλνληθψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ δηαθνξνπνηνχληαη θπξίσο ιφγσ ηνπ ρξφλνπ κάζεζεο ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ ηεο γιψζζαο. Ζ αλάιπζε ησλ δηαθνξψλ ζηελ αλαγλσζηηθή επίδνζε ησλ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ ιεηηνπξγεί σο δείθηεο ηνπ ξπζκνχ αλαγλσζηηθήο αλάπηπμεο. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο κάζεζεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ εμαηξέζηκσλ γξαθεκάησλ (πεξίπνπ ην Φεβξνπάξην) νη καζεηέο αξρίδνπλ λα αλαπηχζζνπλ νξζνγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο

411 411 γηα ηηο ιέμεηο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Ζ θαηάθηεζε ηεο αιθαβεηηθήο ζηξαηεγηθήο θαη ε απφθηεζε ηεο γλψζεο γηα ηα φξηα ησλ ζπιιαβψλ επηηξέπεη ηελ εκθάληζε ηεο νξζνγξαθηθήο ζηξαηεγηθήο ηεο αλάγλσζεο γξεγνξφηεξα απφ φ,ηη ζε άιιεο γιψζζεο. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη ζηε θάζε απηή νη καζεηέο αμηνπνηνχλ γισζζηθέο κνλάδεο ζπιιαβηθνχ κεγέζνπο γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ πηνζέηεζε νξζνγξαθηθψλ ζηξαηεγηθψλ εληνπίδεηαη κεηά απφ πεξίπνπ πέληε κήλεο δηδαζθαιίαο ηεο αλάγλσζεο. Χο ην ηέινο ηεο Α ηάμεο νη καζεηέο δηαζέηνπλ παγησκέλεο γλψζεηο γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο, ελψ ε κνξθνγξαθηθή θάζε ηεο αλάγλσζεο δε θαίλεηαη λα θαηαθηάηαη απφ φινπο ηνπο καζεηέο ηεο κειέηεο. Οη καζεηέο απνθηνχλ επαηζζεζία γηα ηε θσλνινγηθή δνκή ηεο γιψζζαο πξψηα γηα ηηο κεγαιχηεξεο γισζζηθέο κνλάδεο (ζπιιαβέο). Ζ κέζνδνο δηδαζθαιίαο θαη ε θχζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο «επηβάιινπλ» ηε γξήγνξε αλάπηπμε δεμηνηήησλ κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο (θσλεκηθή επίγλσζε). Ζ επίγλσζε γηα ηνπο ήρνπο ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο δε θαίλεηαη λα αθνινπζεί ηα δηαηππσκέλα κνληέια αλάπηπμεο πνπ πεξηγξάθνληαη ζηε ζεσξία ηνπ «κεγέζνπο ησλ γισζζηθώλ κνλάδσλ». Αληίζεηα, νη αλαπαξαζηάζεηο ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο ζρεκαηνπνηνχληαη σο θπζηθή ζπλέπεηα ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο θαη ηεο αθνινπζνχκελεο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο. Παξάγνληεο αλαγλσζηηθήο δπζθνιίαο είλαη θπξίσο ε ζέζε ηεο εμαηξέζηκεο ζπιιαβήο θαη ιηγφηεξν ε δνκή ηεο. ηαλ ε εμαηξέζηκε ζπιιαβή εληνπίδεηαη ζην ηέινο ησλ ιέμεσλ απηφ απμάλεη ηε δπζθνιία. Ζ γλψζε ησλ γξακκάησλ δε θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ ζσζηή νξζνγξαθηθή απφδνζε ησλ ιέμεσλ, αιιά εκθαλίδεη πςειφ δείθηε ζπλάθεηαο κε ηελ νξζή θσλνινγηθή απφδνζε ησλ ιέμεσλ.

412 412 Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη αμηνπνηνχλ, ζηα πξψηα ζηάδηα κάζεζεο ηεο γξαθήο, θπξίσο θσλνινγηθέο γλψζεηο γηα ηα γξάκκαηα, αλαπαξηζηψληαο ζεηξηαθά ηα θσλήκαηα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ ζηα αληίζηνηρα γξαθήκαηα. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ πξνθχπηεη φηη νη αξράξηνη νξζνγξάθνη ηείλνπλ λα επηιέγνπλ ηηο ζπρλφηεξεο γξαθεκηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηα θσλήκαηα /i/ θαη /o/. Απφ ηε θάζε 2 (Φεβξνπάξηνο) ην ξεπεξηφξηφ ηνπο εκπινπηίδεηαη ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθά γξαθήκαηα (ηπραία ζηελ αξρή) θπξίσο γηα ην θψλεκα /i/. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη κεηά ην Φεβξνπάξην νη καζεηέο αμηνπνηνχλ γλψζεηο απφ ηελ αλάγλσζε ζηε γξαθή ησλ ιέμεσλ αμηνπνηψληαο κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο πνπ έρνπλ σο βάζε ηε ζπιιαβή. Ζ κεηάβαζε ζε κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο γξαθήο ζηηο νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο έπεηαη πεξίπνπ 2 κήλεο ζε ζρέζε κε ηηο νξζνγξαθηθά νκαιέο ιέμεηο. Δληνπίδεηαη αλαληηζηνηρία κεηαμχ νξζνγξαθηθά νκαιψλ θαη νξζνγξαθηθά εμαηξέζηκσλ ιέμεσλ σο πξνο ηε ρξήζε ησλ κλεκνληθψλ ζηξαηεγηθψλ ζηε γξαθή. Δλψ ηα ιάζε πνπ αθνξνχλ ηε ιαλζαζκέλε γξαθεκηθή αλαπαξάζηαζε ησλ θσλεκάησλ /i/ θαη /o/ εκθαλίδνπλ ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία πνπ παξαηεξήζακε θαη ζηηο νκαιέο ιέμεηο, απηφ δε ζπκβαίλεη θαη κε ηα δίςεθα θσλήεληα (αη - νη -εη).

413 413 Βηβιηνγξαθία Aaron, P. G. (2003). Guest editor s introduction: Misconceptions about the diagnosis and treatment of reading difficulties in children. Reading Psychology, 24, Aaron, P. G., Joshi, R. M., Ayotollah, M., Ellsberry, A., Henderson, J., & Lindsey, K. (1999). Decoding and sight - word naming: Are they independent components of word recognition skill? Reading and Writing, 11, Aaron, P. G., Keetay, V., Boyd, M., Palmatier, S., & Wacks, J. (1998). Spelling without phonology: A study of deaf and hearing children. Reading and Writing, 10, Adams, M. J. (1990). Beginning to read: Thinking and learning about print. Cambridge, MA: MIT Press. Adams, M. J., & Bruck, M. (1993). Word recognition: The interface of educational policies and scientific research. Reading and Writing, 5, Aidinis, A., & Nunes, T. (2001). The role of different levels of phonological awareness in the development of reading and spelling in Greek. Reading and Writing, 14, Allyn, F. A., & Burt, J. S. (1998). Pinch my wig or winch my pig: Spelling, spoonerisms and other language skills. Reading and Writing, 10, Anthony, J. L., Lonigan, C. J., Burgess, S. R., Driscoll, K., Phillips, B. M, & Bloomfield, B. G. (2002). Structure of preschool phonological sensitivity: Overlapping sensitivity to rhyme, words, syllables, and phonemes. Journal of Experimental Psychology, 82, Apel, K., & Masterson, J. J. (2001). Theory-guided spelling assessment and intervention: A case study. Language, Speech, and Hearing Services in the Schools, 32, Apel, K., Masterson, J. J., & Hart, P. (2004). Integration of language components in spelling: Instruction that maximizes students learning. In E. R. Silliman and L. C. Wilkinson

414 414 (Eds.), Language and literacy learning in schools (pp ). New York: Guilford Press. Apel, K., Masterson, J. J., & Niessen, N. L. (2004). Spelling assessment frameworks. In C.A. Stone, E. R. Silliman, B. J. Ehren, & K. Apel (Eds.), Handbook of language and literacy: Development and disorders (pp ). New York: Guilford Press. Retrieved August 25, 2008, from books?id=e3rckmb3a3mc&pg=pa644&lpg=pa644&dq=%22spelling+assessment+frame works%22&source=web&ots=m0so-hs975&sig=lxdqv3uyqjz R6ktvTxD0g- EBGAQ&hl=el&sa=X&oi=book_result &resnum=1&ct=result Aro, M., & Wimmer, H. (2003). Learning to read: English in comparison to six more regular orthographies. Applied Psycholinguistics, 26, Baddeley, A. D. (1986). Working memory. Oxford: Oxford University Press. Badian, N. (1998). A validation of the role of preschool phonological and orthographic skills in the prediction of reading. Journal of Learning Disabilities, 31, Badian, N. A. (1993). Phonemic awareness, naming, visual symbol processing, and reading. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 5, Barron, R. W. (1980). Visual and phonological strategies in reading and spelling. In U. Frith (Ed.), Cognitive Processes in Spelling (pp ). N. York: Academic Press. Barry, C. (1994). Spelling routes (or roots or rutes). In G. D. A. Brown & N. C. Ellis(Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Beauvois, M. - F., & Dérouesné, J. (1981). Lexical or orthographic dysgraphia. Brain, 104,

415 415 Beech, J.R. (2005). Ehri s model of phases of learning to read: a brief critique. Journal of Research in Reading, 28 (1), Berninger, V., & Fayol, M. (2008). Why spelling is important and how to teach it effectively. Encyclopedia of Language and Literacy Development (pp. 1-13). London, ON: Canadian Language and Literacy Research Network. Retrieved on August 25th from Bertelson, P., & De Gelder, B. (1989). Learning about reading from illiterates. In A. M. Galaburda (Ed.), From Reading to Neurons (pp. 1-23). Cambridge, MA: MIT Press. Besner, D., & Johnston, J. C. (1989). Reading and the mental lexicon: On the uptake of visual information. In W. Marslen - Wilson (Ed.), Lexical representation and process (pp ). Cambridge: Cambridge University Press. Bishop, D. V. M. & Robson, J. (1989). Accurate non - word spelling despite congenital inability to speak: Phoneme - grapheme conversion does not require subvocal articulation. British Journal of Psychology, 80, Borgwaldt, S. R., Hellwig, F. M., & De Groot, A. M. B. (2005). Onset entropy matters Letterto-phoneme mappings in seven languages. Reading and Writing, 18, Borowsky, R., & Besner, D. (2000). Lexical access codes in visual word recognition: Are the joint effects of context and stimulus quality diagnostic? Canadian Journal of Experimental Psychology, 54 (3), Bosman, A., & Van Orden, G. (1997). Why spelling is more difficult than reading. In C. Perfetti, L. Rieben & M. Fayol (Eds.), Learning to spell (pp ). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Bourassa, D. C., & Treiman, R. (2001). Spelling development and disability: The importance of linguistic factors. Language, Speech and Hearing Services in Schools, 32,

416 416 Bowers, P. G. (1995). Tracing symbol naming speed s unique contributions to reading disabilities over time. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 7, Bowers, P. G., & Swanson, L. B. (1991). Naming speed deficits in reading disability: Multiple measures of a singular process. Journal of Experimental Child Psychology, 51, Bowers, P. G., & Wolf, M. (1993). Theoretical links among naming speed, precise timing mechanisms and orthographic skill in dyslexia. Reading and Writing, 5(1), Bowers, P.G., Golden, J., Kennedy, A., & Young, A. (1994). Limits upon orthographic knowledge due to processes indexed by naming speed. In: V.M. Berninger (Ed.), The varieties of orthographic knowledge I: Theoretical and developmental issues (pp ). Dordrecht, the Netherlands: Kluwer. Bowey, J. A. (2002). Reflections on onset-rime and phoneme sensitivity as predictors of beginning word reading. Journal of Experimental Child Psychology, 82, Bowey, J. A. (2005). Predicting individual differences in learning to read. In M. Snowling & C. Hulme (Eds.), The science of reading: A handbook (pp ). Oxford, UK: Blackwell. Bowey, J. A., Vaughan, L., & Hansen, J. (1998). Beginning readers use of orthographic analogies in word reading. Journal of Experimental Child Psychology, 68, Bowey, J.A., Hansen, J. (1994). The development of orthographic rimes as units of word recognition. Journal of Experimental Child Psychology 58, Bradley, L., & Bryant, P. (1983). Categorising sounds and learning to read: a causal connection. Nature, 301, Breznitz, Z. (2002). Asynchrony of visual - orthographic and auditory - phonological word recognition processes: An underlying factor in dyslexia. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15,

417 417 Brown, G. D. A., & Ellis, N. C. (1994). Issues in spelling research: an overview. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp. 3-25). UK: John Wiley & Sons Ltd. Bruck, M. (1988). The word recognition and spelling of dyslexic children. Reading Research Quarterly, 23, Bruck, M. (1992). Persistence of dyslexics phonological awareness deficits. Developmental Psychology, 28(5), Bruck, M., & Treiman, R. (1990). Phonological awareness and spelling in normal children and dyslexics: The case of initial consonant clusters. Journal of Experimental Child Psychology, 50(1), Bruck, M., Genesee, F., & Caravolas, M. (1997). A cross-linguistic study of early literacy acquisition. In B. A. Blachman (Ed.), Foundations of reading acquisition and dyslexia (pp ). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Bryant, P. E. (1990). Phonological development and reading. In P. D. Pumfrey & C. D. Elliot (Eds.), Children s Difficulties in Reading, Spelling and writing (pp ). UK: Falmer Press. Bryant, P. E., & Bradley, L. (1980). Why children sometimes write words which they do not read. In U. Frith (Ed.), Cognitive processes in spelling (pp ). N. York: Academic Press. Bryant, P., & Bradley, L. (1985). Children s reading problems: psychology & education. Oxford: Basil Blackwell Ltd. Bryson, S.E. & Worker, J.F. (1989). Toward understanding the problem in severely disabled children. Part I. Vowel errors. Applied Psycholinguistics, 10, 1-12.

418 418 Burgress, S., & Lonigan, C. J. (1998). Bidirectional relations of phonological sensitivity and prereading abilities: Evidence from a preschool sample. Journal of Experimental Child Psychology, 70, Burt, J. S. (2006). Spelling in Adults: The Combined Influences of Language Skills and Reading Experience. Journal of Psycholinguistic research, 35, Burt, J. S. (2006). Spelling in Adults: The Combined Influences of Language Skills and Reading Experience. Journal of Psycholinguistic research, 35, Bus, A. G., & Van Ijzendoorn, M. H. (1999). Phonological awareness and early reading: A Meta - Analysis of experimental training studies. Journal of Educational Psychology, 91(3), Calfee, R. C., Chapman, R. S., & Venezky, R. L. (1972). How a child needs to think in order to learn to read. In L. W. Gregg (Ed.), Cognition in Learning and Memory (pp ). N. York: Wiley. Caramazza, A., Miceli, G. & Romani, C. (1987). The role of the graphemic buffer in spelling: Evidence from a case of acquired dysgraphia. Cognition, 26, Caramazza, A., Miceli, G. & Villa, G. (1986). The role of the (output) phonological buffer in reading, writing, and repetition. Cognitive Neuropsychology, 3, Caramazza, A., Miceli, G. (1990). The structure of graphemic representations. Cognition, 37, Caravolas, M., Hulme, C., & Snowling, M. J. (2001). The foundations of spelling ability: Evidence from a 3 - year longitudinal study. Journal of Memory and Language, 45, Carlisle, J. F. (2003). Morphology matters in learning to read: A commentary. Reading Psychology, 24,

419 419 Castles, A., & Coltheart, M. (1993). Varieties of developmental dyslexia. Cognition, 47, Cataldo, S., & Ellis, N. (1990). Learning to spell, learning to read. In P. D. Pumfrey & C. D. Elliot (Eds.), Children s Difficulties in Reading, Spelling and writing (pp ). UK: Falmer Press. Chomsky, C. (1970). Reading, writing and phonology. Harvard Educational Review, 40, Colé, P., Magan, A., & Grainger, J. (1999). Syllable - sized units in visual word recognition: Evidence from skilled and beginning readers of French. Applied Psycholinguistics, 20, Cole, P., Magnan, A., & Grainger, J. (1999). Syllable-size units in visual word recognition: Evidence from skilled and beginning readers of French. Applied Psycholinguistics, 20, Coltheart, M. (1978). Lexical access in simple reading tasks. In G. Underwood (Ed.), Strategies of Information Processing (pp ). Orlando, FL: Academic Press. Coltheart, M. (1984). Writing systems and reading disorders. In L. Henderson (Ed.), Orthographies and Reading: Perspectives from Cognitive Psychology, Neuropsychology and Linguistics (pp ). London: Lawrence Erlbaum Associates Ltd., Publishers. Coltheart, M., & Coltheart, V. (1997). Reading Comprehension is not exclusively reliant upon phonological representation. Cognitive Neuropsychology, 14(1), Coltheart, M., & Rastle, K. (1994). Serial processing in reading aloud: Evidence for dual - route models of reading. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 20,

420 420 Coltheart, M., Curtis, B., Atkins, P., & Haller, M. (1993). Models of reading aloud: Dual - route and parallel - distributed - processing approaches. Psychological Review, 100, Coltheart, V., Leahy, J. (1992). Children s and adults reading of nonwords: effects of regularity and consistency. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition 18, Cornwall, A. (1992). The relationhip of phonological awareness, rapid naming and verbal memory to severe reading and spelling disability. Journal of Learning Disabilities, 25, Cortese, M. J. (1998). Revisiting serial position effects in reading. Journal of Memory and Language, 39, Cossu, G. (1999). The acquisition of Italian orthography. In M. Harris & G. Hatano (Eds.), Learning to read and write (pp ). Cambridge, UK: Cambridge University Press, En7StRfO&sig=J3puYyzSaNaMUCxV8Qwv5Uy7plQ#v=onepage&q=&f=false Cossu, G., Gugliotta, M. & Marshall, J. C. (1995). Acquisition of reading and written spelling in a transparent orthography: Two non parallel processes? Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 7, Cossu, G., Gugliotta, M., & Marshall, J.C. (1995). Acquisition of reading and written spelling in a transparent orthography: Two non-parallel processes? Reading and Writing, 7, Cossu, G., Shankweiler, D., Liberman, I., Katz, L., & Tola, G. (1988). Awareness of phonological segments and reading ability in Italian children. Applied Psycholinguistics, 9, Cronin, V., & Carver, P. (1998). Phonological sensitivity, rapid naming, and beginning reading. Applied Psycholinguistics, 19,

421 421 Crowder, R. G., & Wagner, R. K. (1992). The psychology of reading: An introduction, 2nd edition. Oxford: Oxford University Press. Cunningham, A. E., Perry, K. E., & Stanovich, K. E. (2001). Converging evidence for the concept of orthographic processing. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 14, Davidson, M., & Jenkins, J. R. (1994). Effects of phonemic processes on word reading and spelling. Journal of Educational Research, 87, De Abreu, M. D., & Cardoso - Martins, C. (1998). Alphabetic access route in beginning reading acquisition in Portuguese: The role of letter - name knowledge. Reading and Writing, 10, De Jong P. F. & Van der Leij A. (1999). Specific contributions of phonological abilities to early reading acquisition: Results from a Dutch latent variable longitudinal study. Journal of Educational Psychology, 91(3), De Jong, P. F., & Olson, R. K. (2004). Early predictors of letter knowledge. Journal of Experimental Child Psychology, 88, De Luca, M., Spinelli, D., & Zoccolotti, P. (1996). Eye movement patterns in reading as a function of visual field defects and contrast sensitivity loss. Cortex, 32, Deavers, R. P., & Brown, G. D. A. (1997). Rules versus analogies in children s spelling: Evidence for task dependence. Reading and Writing, 9, Duncan, L. G., & Seymour, P. H. K. (2000). Socio - economic differences in foundation - level literacy. British Journal of Psychology, 91, Duncan, L. G., Castro, S. L., Seymour, P. H. K., Baillie, S., Genard, N., Leybaert, J., Sarris, M., Porpodas, C. D., Lund, R., Sigurðsson, B., Þráinsdóttir A. S., Sucena, A., Serrano, F. &

422 422 Defior, S. (submitted). Phonological development in relation to native language and literacy: Variations on a theme in six alphabetic orthographies, Cognition. Duncan, L. G., Colé, P., Seymour, P. H. K., & Magnan, A. (2006). Differing sequences of metaphonological development in French and English. Journal of Child Language, 33 (2), Duncan, L. G., Seymour, P. H. K., & Hill, S. (1997). How important are rhyme and analogy in beginning reading? Cognition, 63, Duncan, L. G., Seymour, P. H. K., & Hill, S. (2000). A small - to - large unit progression in metaphonological awareness and reading? The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 53A(4), Duncan, L., Colé, P., Seymour, P. & Magnan, A. (2006). Differing sequencing of metaphonological development in French and English. Journal of Child Language, 33, Ehri, L. (1997). Learning to read and learning to spell are one and the same, almost. In C. Perfetti, L. Rieben & M. Fayol (Eds.), Learning to spell (pp ). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Ehri, L. C. & Wilce, L. S. (1985). Movement into reading: Is the first stage of printed word learning visual or phonetic? Reading Research Quarterly, 20, Ehri, L. C. (1979). Linguistic insight: Threshold of reading acquisition. In: T. Waller & G. Mackinnon (Eds.), Reading research: Advances in theory and practice (pp ). New York: Academic Press. Ehri, L. C. (1980). The development of orthographic images. In U. Frith (Ed.), Cognitive Processes in Spelling (pp ). N. York: Academic Press.

423 423 Ehri, L. C. (1987). Earning to read and spell words. Journal of Reading Behaviour, 19, Ehri, L. C. (1992). Reconceptualizing the development of sight word reading and its relationship to recoding. In P. B. Gough, L. C. Ehri, & R. Treiman (Eds.), Reading Acquisition (pp ). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Ehri, L. C. (1994). Development of the ability to read words: Update. In R. B. Ruddell, M. R. Duddell & H. Singer (Eds.), Theoretical models and processes of reading, 4th edition (pp ). Newark, DE: International Reading Association. Ehri, L. C. (1995). Phases of development in learning to read words by sight. Journal of Research in Reading, 18, Ehri, L. C. (2000). Learning to read and learning to spell: Two sides of a coin. Topics in Language Disorders, 20(3), Ehri, L. C. and Robbins C. (1992). Beginners need some decoding skill to read words by analogy. Reading Research Quarterly, 27, Ehri, L., & McCormick, S. (1998). Phases of word learning: Implications for instruction with delayed and disabled readers. Reading and Writing Quarterly: Overcoming Learning Difficulties, 14, Elbro, C. (1996). Early linguistic abilities and reading development: A review and a hypothesis. Reading and Writing, 8, Elbro, C., Nielsen, I., & Petersen, D. K. (1994). Dyslexia in adults: Evidence for deficits in non - word reading and in the phonological representation of lexical items. Annals of Dyslexia, 44, Ellis, A. W. (1993). Reading, writing and dyslexia: a cognitive analysis, 2nd edition. UK: Lawrence Erlbaum Associates, Ltd.

424 424 Ellis, A. W., & Young, A. W. (1988). Human cognitive neuropsychology. UK: Lawrence Erlbaum Associates, Ltd. Ellis, A. W., & Young, A. W. (1996). Human cognitive neuropsychology: A textbook with readings. UK: Psychology Press. Ellis, N. C. (1994). Longitudinal studies of spelling development. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Ellis, N. C., Natsume, M., Stavropoulou, K., Hoxhallari, L., Van Daal, V. H. P., Polyzoe, N., et al. (2004). The evects of orthographic depth on learning to read alphabetic, syllabic, and logographic scripts. Reading Research Quarterly, 39(4), Eysenck, M. W. & Keane, M. T. (1990). Cognitive psychology: A student s handbook. UK: Lawrence Erlbaum Associates, Ltd. Felton, R. H., Wood, F. B., Brown, I. S., Campbell, S. K., & Harter, M. R. (1987). Separate verbal memory and naming deficits in attention deficit disorder and reading disability. Brain and Language, 31, Ferrand, L. & Grainger, J. (1994). Effects of orthography are independent of phonology in masked form priming. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 47A, Fiez, J. A. (2000). Sound and meaning: How native language affects reading strategies. Nature Neuroscience, 3(1), 3-5. Fiset, D., Arguin, M., Bub, D., Humphreys, G. W., & Riddoch, J. (2005). How to make the word length effect disappear in letter-by-letter dyslexia: Implications for an account of the disorder. Psychological Science, 16(7),

425 425 Flower, L. S. & Hayes, J. R. (1980). The dynamics of composing: Making plans and juggling constraints. In L.W. Gregg & E.R. Steinberg (Eds.), Cognitive Processes in Writing (31-50). N. Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Foulin, J. N. (2005). Why is letter - name knowledge such a good predictor of learning to read? Reading & Writing: An Interdisciplinary Journal, 18, Franklin, S., Howard, D. & Patterson, K. (1996). Abstract word meaning deafness. In A. W. Ellis & A. W. Young (Eds.), Human Cognitive Neuropsychology: A Textbook with Readings ( ). UK: Psychology Press. Freebody, P., & Byrne, B. (1988). Word - reading strategies in elementary school children: Relations to comprehension, reading time, and phonemic awareness. Reading Research Quarterly, 23, Frith, U. (1980). Unexpected spelling problems. In U. Frith (Ed.), Cognitive processes in spelling (pp ). N. York: Academic Press. Frith, U. (1985). Beneath the surface of developmental dyslexia. In: K. E. Patterson, J. C. Marshall & M. Coltheart (Eds.), Surface Dyslexia (pp ). London: Routledge & Kegan Paul. Frith, U., & Frith, C. (1980). Relationships between reading and spelling. In J. F. Kavanagh & R. L. Venezky (Eds.), Orthography, reading, and dyslexia ( ). Baltimore: University Park Press. Frith, U., Wimmer, H., & Landerl, K. (1998). Differences in phonological recoding in German - and English - speaking children. Journal of the Society for the Scientific Study of Reading, 2,

426 426 Frost, J. (2001). Differences in reading development among Danish beginning - readers with high versus low phonemic awareness on entering grade one. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal 14, Frost, R., Katz, L., & Bentin, S. (1987). Strategies for visual word recognition and orthographical depth: a multilingual comparison. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance 13 (1), Fudge, E. (1987). Branching structure within the syllable. Journal of Linguistics, 23, Gathercole, S. E., & Baddeley, A. D. (1993). Working memory and language: Essays in cognitive psychology. UK: Lawrence Erlbaum Associates, Ltd. Gathercole, S. E., Willis, C., & Baddeley, A. (1991). Differentiating phonological memory and awareness of rhyme: Reading and vocabulary development in children. British Journal of Psychology, 82, Geudens, A., & Sandra, D. (2003). Beyond implicit phonological knowledge: No support for an onset rime structure in children s explicit phonological awareness. Journal of Memory and Language, 49, Gibbs, S. (1996b). Measuring the gap between theories and practices: modelling a bridge from work on phonological awareness. Educational and Child Psychology, 13(3), Goldrick, Μ. & Rapp, Β. (2007). Lexical and post - lexical phonological representations in spoken production. Cognition, 102, Gombert, J - E. (2003). Implicit and explicit learning to read: Implication as for subtypes of Dyslexia. Current Psychology Letters: Behaviour, Brain & Cognition, 10 (1), [En ligne], published on line on: 30 mars URL : Gombert, J. E. (1992). Metalinguistic development. London: Harvester Wheatsheaf.

427 427 Goodman, K.S. (1970). The reading process: Theory and practice. Paper presented at the annual meeting of the International Reading Association, Anaheim, California, May Goodman, R. A., & Caramazza, A. (1986). Aspects of the spelling process: evidence from a case of acquired dysgraphia. Language and Cognitive Processes, 1(4), Goswami, U. & P. Bryant. (1990). Phonological skills and Learning to read. Hove, East Sussex, UK: Lawrence Erlbaum Associates. Goswami, U. (1986). Children s use of analogy in learning to read: a developmental study. Journal of Experimental Child Psychology, 42, Goswami, U. (1988). Children s use of analogy in learning to spell. British Journal of Developmental Psychology, 6, Goswami, U. (1991). Learning about spelling sequences: the role of onsets and rimes in analogies in reading. Child Development, 62, Goswami, U. (1993). Toward and interactive model of reading development: Decoding vowel graphemes in beginning reading. Journal of Experimental Child Psychology, 56, Goswami, U. (1995). Phonological development and reading by analogy: What is analogy, and what is it not? Journal of Research in Reading, 18, Goswami, U., Porpodas, C., & Wheelwright, S. (1997). Children s orthographic representations in English and Greek. European Journal of Psychology of Education, 3, Gough, P., & Tunmer, W. (1986). Decoding, reading, and reading disability. Remedial and Special Education, Gough, P.B., & Hillinger, M.L. (1980). Learning to read: an unnatural act. Bulletin of the Orton Society, 30,

428 428 Goulandris, N. K. (1994). Teaching spelling: Bridging theory and practice. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Grainger, J., & Jacobs, A. M. (1996). Orthographic processing in visual word recognition: A multiple read - out model. Psychological Review, 103, Hagtvet, B. E. (2003). Listening comprehension and reading comprehension in poor decoders: Evidence for the importance of syntactic and semantic skills as well as phonological skills. Reading and Writing, 16, Hanley, J. R. & Peters, S. (1996). A dissociation between the ability to print and write cursively in lower - case letters. Cortex, 32, Hansen J., & Bowey J. A. (1994). Phonological analysis skills, verbal working memory, and reading ability in second - grade children. Child Development, 65, Harris, M., & Giannouli, V. (1999). Learning to read and spell in Greek: The importance of letter knowledge and morphological awareness. In M. Harris & G. Hatano (Eds.), Learning to read and write: A cross-linguistic perspective (pp ). Cambridge: Cambridge University Press. Hatfield, F. M., & Patterson, K. E. (1983). Phonological spelling. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 35, Hecht, S. A., Burgess, S. R., Torgesen, J. K., Wagner, R. K., & Rashotte, C. A. (2000). Explaining social class differences in growth of reading skills from beginning kindergarten through fourth grade: The role of phonological awareness, rate of access, and print knowledge. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 12, Henderson, L. (1982). Orthography and word recognition in reading. London: Academic Press.

429 429 Henderson, L., & Chard, J. (1980). The reader s implicit knowledge of orthographic structure. In U. Frith (Ed.), Cognitive Processes in Spelling (pp ). N. York: Academic Press. Herdman, C. M., Chernecki, D., & Norris, D. (1999). Naming case alternated words. Memory and Cognition, 27, Holligan, C. & Johnston, R. S. (1991). Spelling errors and phonemic segmentation ability: the nature of the relationship. Journal of Research in Reading, 14, Holopainen, L., Ahonen, T., & Lyytinen, H. (2001). Predicting delay in reading achievement in a highly transparent language. Journal of Learning Disabilities, 5, Houghton, G., Glasspool, D. W., & Shallice, T. (1994). Spelling and serial recall: insights from a competitive queueing model. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Huang, H. S., & Hanley, R. J. (1995). Phonological awareness and visual skills in learning to read Chinese and English. Cognition, 54, Hulme, C. (2002). Phonemes, rimes, and the mechanisms of early reading development. Journal of Experimental Child Psychology, 82, Hulme, C., Caravolas, M., Málková, G., & Brigstocke, S. (2005). Phoneme isolation ability is not simply a consequence of letter - sound knowledge. Cognition, 97, B1 - B11. Hulme, C., Hatcher, P., Nation, K., Brown, A., Adams, J., & Stuart, G. (2002). Phoneme awareness is a better predictor of reading skill than onset - rime awareness. Journal of Experimental Child Psychology, 82, Johnston, R. S., Anderson, M., & Holligan C. (1996). Knowledge of the alphabet and explicit awareness of phonemes in pre - readers: The nature of the relationship. Reading and Writing, 8,

430 430 Jorm, A. F. (1983). The psychology of reading and spelling disabilities. London: Routledge & Kegan Paul Plc. Jorm, A. F., & Share, D. L. (1983). Phonological recoding and reading acquisition. Applied Psycholinguistics, 4, Jorm, A. F., Share, D. L., MacLean, R., & Matthiews, R. G. (1984). Phonological recoding skill and learning to read: A longitudinal Study. Applied Psycholinguistics, 5, Juel, C. (1983). The development and use of mediated word identification. Reading Research Quarterly, 18, Kang, H., & Simpson, G. B. (1996). Development of semantic and phonological priming in a shallow orthography. Developmental Psychology, 32, Katz, L., & Frost, R. (1992). The reading process is different for different orthographies: the orthographic depth hypothesis. In R. Frost & L. Katz (Eds.), Orthography, phonology, morphology, and meaning (pp ). Amsterdam: Elsevier. Katz, R. B. (1986). Phonological deficiencies in children with reading disability: Evidence from an object naming task. Cognition, 22, Kay, J. & Hanley, R. (1994). Peripheral disorders of spelling: the role of the graphemic buffer. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis(Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention ( ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Klicpera, C. (1989). The reading development of normal and poor readers in the first grade: How helpful is the concept of developmental stages for the understanding of reading acquisition in German - speaking children? In M. Brambring, F. Losel, & H. Skowronek (Eds.), Children at Risk: Assessment, Longitudinal Research and Intervention (pp ). Berlin: De Gruyter.

431 431 Kwantes, P. J., & Mewhort, D. J. K. (1999a). Evidence for sequential processing in visual word recognition. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 25(2), Laing, E., & Hulme, C. (1999). Phonological and semantic processes influence beginning readers ability to learn to read words. Journal of Experimental Child Psychology, 73, Landerl, K., Wimmer, H., & Frith, U. (1997). The impact of orthographic consistency on dyslexia: A German - English comparison. Cognition, 63, Laxon, V., Coltheart, V., & Keating, C. (1988). Children find friendly words friendly too: Words with many orthographic neighbours are easier to read and spell. British Journal of Educational Psychology, 58, Lennox, C., & Siegel, L. S. (1994). The role of phonological and orthographic processes in learning to spell. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Liberman, I. Y., Shankweiler, D., Fischer, F. W., & Carter, B. (1974). Explicit syllable and phoneme segmentation in the young child. Journal of Experimental Child Psychology, 18, Liberman, I., Liberman, A. M., Mattingly, I., & Shankweiler D. (1980). Orthography and the beginning reader. In J. F. Kavanagh & R. L. Venezky (Eds.), Orthography, Reading, and Dyslexia ( ). Baltimore: University Park Press. Link, K. & Caramazza, A. (1994). Orthographic structure and the spelling process: a comparison of different codes. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention ( ). UK: John Wiley & Sons Ltd.

432 432 Lonigan, C. J., Burgess, S., & Anthony, J. (2000). Development of emergent literacy and early reading skills in preschool children: Evidence from a latent variable longitudinal study. Developmental Psychology, 36, Lonigan, C. J., Burgess, S., Anthony, J., & Barker, T. (1998). Development of phonological sensitivity in 2 - to 5 - year old children. Journal of Educational Psychology, 90 (2), Lovett, M. N., Lacerenza, L., & Borden, S. L. (2000). Putting struggling readers on the PHAST track: A program to integrate phonological and strategy - based remedial reading instruction and maximize outcomes. Journal of learning disabilities, 33 (5), Lukatela, G., & Turvey, M. T. (1994a). Visual lexical access is initially phonological: 1. Evidence from associative priming by words, homophones and pseudohomophones. Journal of Experimental Psychology: General, 123, Lukatela, G., & Turvey, M. T. (1994b). Visual lexical access is initially phonological: 2. Evidence from associative priming by homophones and pseudohomophones. Journal of Experimental Psychology: General, 123, Lundberg, I., Olofsson, A., & Wall, S. (1980). Reading and spelling skills in the first school years predicted from phoneme awareness skills in kindergarten. Scandinavian Journal of Psychology, 21, Lyytinen, H., Aro, M., Eklund, K., Erskine, J., Guttorm, T., Laakso, M - L., et al. (2004). The Development of Children at Familial Risk for Dyslexia: Birth to Early School Age. Annals of Dyslexia, 54, Lyytinen, H., Erskine, J.M., Tolvanen, A., Torppa, M., Poikkeus, A.-M., & Lyytinen, P. (2006). Trajectories of reading development; a follow-up from birth to school age of children with and without risk for dyslexia. Merrill-Palmer Quarterly, 52,

433 433 MacDonald, G. W., & Cornwall, A. (1995). The relationship between phonological awareness and reading and spelling achievement eleven years later. Journal of Learning Disabilities, 28, Mackridge, P. (1985). The modern Greek language: a descriptive analysis of Standard Modern Greek. Oxford: Oxford University Press. Manis, F. R., Custodio, R., & Szeszulski, P. A. (1993). Development of phonological and orthographic skill: a 2 - year longitudinal study of dyslexic children. Journal of Experimental Child Psychology, 56, Manis, F. R., Doi, L. M., & Bhadha, B. (2000). Naming speed, phonological awareness, and orthographic knowledge in second graders. Journal of Learning Disabilities, 33 (4), , 374. Manis, F. R., Seidenberg, M. S., Doi, L. M., McBride - Chang, C., & Petersen, A. (1996). On the bases of two types of developmental dyslexia. Cognition, 58, Manolitsis, G. & Tafa, E. (2009). Letter-name letter-sound and phonological awareness: evidence from Greek-speaking kindergarten children Reading & Writing, DOI /s z, published online, 19 August Marsh, G., Friedman, M., Welch, V., & Desberg, P. (1980). The development of strategies in spelling. In U. Frith (Ed.), Cognitive processes in spelling (pp ). N.York: Academic Press. Mason, J. M. (1980). When do children begin to read: An exploration of four year old children s letter and word reading competencies. Reading Research Quarterly, 15, Mattingly, I. G. (1972). Reading, the linguistic process and linguistic awareness. In J. Kavanagh & I. Mattingly (Eds.), Language by Ear and by Eye (pp ). Cambridge, MA: MIT Press.

434 434 Mayringer, H., & Wimmer, H. (2000). Pseudoname learning by German-speaking children with dyslexia: evidence for a phonological learning deficit. Journal of Experimental Child Psychology,75, McBride-Chang, C. (1999). The ABC s of the ABC: The development of letter-name and lettersound knowledge. Merrill Palmer Quarterly, 45, McShane, J. (1991). Cognitive development: an information processing approach. UK: Basil Blackwell Ltd. Metsala, J. L. (1999). The development of phonemic awareness in reading - disabled children. Applied Psycholinguistics, 20, Metsala, J. L. (1999b). Young children s phonological awareness and nonword repetition as a function of vocabulary development. Journal of Educational Psychology, 91, Mihalcea, R. & Moldovan, D. (1998). Word Sense Disambiguation based on Semantic Density. Proceedings of COLING - ACL Workshop on Usage of WordNet in Natural Language Processing Systems. Montreal, Canada. Mirman, D. & Magnuson, J. S. (2006). The impact of semantic neighborhood density on semantic access. Proceedings of the Meeting of the Cognitive Science Society, Retrieved July 21, 2008, from Moats, L. C. (2000). What is the role of the speech-language pathologist in assessing and facilitating spelling skills? Topics in Language Disorders, 20(3), Monsell, S., Patterson, K.E., Graham, A., Hughes, C.H., & Milroy, R. (1992). Lexical and sublexical translation of spelling to sound: Strategic anticipation of lexical status. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 18,

435 435 Morais J. (1991). Constraints on the development of phonemic awareness. In S. A. Brady & D. P. Shankweiler (Eds.), Phonological processes in literacy, (pp. 5-27). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Morais, J., Cary, L., Alegria, L., & Bertelson, P. (1979). Does awareness of speech as a sequence of phones arise spontaneously? Cognition, 7, Morton, J. (1980). The logogen model and orthographic structure. In U. Frith (Ed.), Cognitive Processes in Spelling (pp ). N. York: Academic Press. Muter, V., & Snowling, M. (1997). Grammar and phonology predict spelling in middle childhood. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 9, Muter, V., Hulme, C., & Snowling, M. J. (2004). Phonemes, Rimes, Vocabulary, and Grammatical Skills as Foundations of Early Reading Development: Evidence From a Longitudinal Study. Developmental Psychology, 40 (5), Muter, V., Hulme, C., Snowling, M. & Taylor, S. (1998). Segmentation, not rhyming, predicts early progress in learning to read. Journal of Experimental Child Psychology, 71, Muter, V., Snowling, M., & Taylor, S. (1994). Orthographic analogies and phonological awareness: their role and significance in early reading development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35(2), Nagy, W., Berninger, V. W., & Abbott, R. D. (2006). Contributions of morphology beyond phonology to literacy outcomes of upper elementary and middle school students. Journal of Educational Psychology, 98(1), Nelson, H. E. (1980). Analysis of spelling errors in normal and dyslexic children. In U. Frith (Ed.), Cognitive processes in spelling (pp ). London: Academic Press. Nergard-Nilssen T. (2006). Word-decoding deficits in Norwegian: the impact of psycholinguistic marker effects. Reading and Writing, 19(3),

436 436 Nespor, M. (1999). Φσλνινγία. Αζήλα: Δθδ. Παηάθε Nikolopoulos, D. & Porpodas, C. (2001). Pre-cursors of reading and spelling in the regular Greek orthography. Paper presented at the 5th British Dyslexia Association International Conference "Dyslexia: At the Dawn of the New Century". University of York, UK /4/2001. Nikolopoulos, D., Goulandris, N., Hulme, C., & Snowling, M. J. (2006). The cognitive bases of learning to read and spell in Greek: Evidence from a longitudinal study. Journal of Experimental Child Psychology, 94, Oney, B., & Durgunoglu, A. (1997). Beginning to read in Turkish: A phonologically transparent orthography. Applied Psycholinguistics, 18, Padeliadu, S., Kotoulas, V. & Botsas, G. (1998). Phonological awareness skills: Internal structure and hierarchy. In S. Lambropoulou (ed.) Papers on applied linguistics, vol II, (pp ), Thessaloniki, School of English, Aristotle University of Thessaloniki. Paulesu, E., McCrory, E., Fazio, F., Menoncello, L., Brunswick, N., Cappa, S. F., Cotelli, M., Cossu, G., Corte, F., Lorusso, M., Pesenti, S., Gallapher, A., Perani, D., Price, C., Frith, C. D., & Frith, U. (2000). A cultural effection brain function. Nature Neuroscience, 3(1), Peereman, R., Content, A., & Bonin, P. (1998). Is perception a two - way street: The case of feedback consistency in visual word recognition. Journal of Memory and Language, 39, Penney, C. G., Hann, P. & Power, B. (1999). A possible contribution of Word - retrieval difficulties to reading and spelling Impairments. Learning and Individual Differences, 11 (4), Perfetti, C. A. (1985). Reading ability. New York: Oxford University Press.

437 437 Perfetti, C. A. (1992). The representation problem in reading acquisition. In: P. B. Gough, L. C. Ehri, & R. Treiman (Eds.), Reading acquisition (pp ). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Plaut, D. C. (2005). Connectionist approaches to reading. In M. J. Snowling and C. Hulme (Eds.), The science of reading: A handbook (pp ). Blackwell: Oxford. Plaut, D. C., McClelland, J. L., Seidenberg, M. S., & Patterson, K. (1996). Understanding normal and impaired word reading: Computational principles in quasi - regular domains. Psychological Review, 103, Porpodas, C. (1989). The relation between phonemic awareness and reading and spelling of Greek words in the first school years. Paper presented at the 3rd European Conference foe Research in Learning and Instruction, Madrid, Spain. Porpodas, C. (1990). Processes used in children s reading and spelling of Greek words. In G.T. Pavlidis(ed.), Perspectives on Dyslexia, 2nd edition (pp ). London: John Wiley & Sons Ltd. Porpodas, C. (1999). Patterns of Phonological and Memory Processing in Beginning Readers and Spellers of Greek. Journal of Learning Disabilities, 32 (5), Porpodas, C. (2001). Cognitive processes in first grade reading and spelling of Greek. Psychology (The Journal of the Hellenic Psychological Society) - A special issue devoted to Research on Reading, Spelling and Dyslexia in Europe, 8(3), Porpodas, C. D. (2005). Literacy acquisition in Greek: Research review of the role of phonological and cognitive factors. In Handbook of orthography and literacy (pp ). Mahwah, NJ: Erlbaum. ( acquisition+in+greek:+research+review+of+the+role+of+phonological+and+cognitive+fa ctors&source=bl&ots=bd_0bz0yel&sig=fywgi_e_q6qnmwfgcuj-6xk2wq4&hl=

438 438 el&ei= Pz2uSqmdIIzR-Qaj1ZnFBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum= 1#v=onepage&q=Literacy%20acquisition%20in%20Greek%3A%20Research%20review% 20of%20the%20role%20of%20phonological%20and%20cognitive%20factors&f=false) Protopapas, A., & Vlahou, E. L. (2009). A comparative quantitative analysis of Greek orthographic transparency. Behavior Research Methods, 41, Rack, J. P., Snowling, M. J., & Olson, R. K. (1992). The nonword reading deficit in developmental dyslexia: a review. Reading Research Quarterly, 27, Radeau, M., Morais, J., Mousty, P., Saerens, M., & Bertelson, P. (1992). A listener s investigation of printed word processing. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 18, Rastle, K., & Coltheart, M. (1999). Serial and Strategic Effects in Reading Aloud. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 25(2), Rayner, K., & Johnson, R.L. (2005). Letter-by-Letter Acquired Dyslexia Is Due to the Serial Encoding of Letters. Psychological Science, 16, Rayner, K., Binder, K. S., Ashby, J., & Pollatsek, A. (2001). Eye movement control in reading: word predictability has little influence on initial landing positions in words. Vision Research, 41, Rayner, K., Foorman, B. R., Perfetti, C. A., Pesetsky, D., & Seidenberg, M. S. (2001b). How psychological science informs the teaching of reading. Psychological Science in the Public Interest, 2, Read, C., Zhang, Y., Nie, H., & Ding, B. (1986). The ability to manipulate speech sounds depends on knowing alphabetic spelling. Cognition, 24, Reitsma, E (1983). Printed word learning in beginning readers. Journal of Experimental Child Psychology, 36,

439 439 Rohl, M., & Pratt, C. (1995). Phonological awareness, verbal working memory and the acquisition of literacy. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 7, Rozin, P., & Gleitman, L. R. (1977). The structure and acquisition of reading II: The reading process and the acquisition of the alphabetic principle. In A. S. Reber & D. L. Scarbough (Eds.), Towards a Psychology of Reading: The proceedings og the CUNY conferences (pp ). Hillsdale, N.Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Sanders, R. J. & Caramazza, A. (1990). Operation of the phoneme - to - grapheme convention mechanism in a brain injured patient. Reading and Writing: an Interdisciplinary Journal, 2, Savage, R. and Carless, S. (2005). Phoneme manipulation not onset - rime manipulation ability is a unique predictor of early reading. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46 (12), Savage, R., Blair, R., & Rvachew, S. (2006). Rimes are not necessarily favored by prereaders: Evidence from meta- and epilinguistic phonological tasks. Journal of Experimental Child Psychology, 94(3), Schatschneider, C., Francis, D. J., Foorman, B. R., Fletcher, J. M., & Mehta, P. (1999). The dimensionality of phonological awareness: An application of item response theory. Journal of Educational Psychology, 91(3), Schlagal, B. (2001). Traditional, developmental, and structured language approaches to spelling: Review and recommendations. Annals of Dyslexia, 51, Scott, C.M. & Apel, K. (2005). High school students orthographic fast-mapping abilities. Proceedings of the 1st Annual Symposium : Graduate Research and Scholarly Projects. Wichita, KS : Wichita State University, p

440 440 Seidenberg, M. S, & McClelland, J. L. (1989). A distributed developmental model of word recognition and naming. Psychological Review, 96, Semrud - Clikeman, M., Guy, K., & Griffin, J. D. (2000). Rapid naming deficits in children and adolescents with Reading disabilities and attention deficit hyperactivity disorder. Brain and Language, 74, Service, Δ. & Turpeinen, Ρ. (2001). Working memory in spelling: Evidence from backward typing. Memory, 9 (4/5/6), Seymour, P. & Elder, L. (1986). Beginning reading without phonology. Cognitive Neuropsychology 1, Seymour, P. H. K. & Duncan L. G. (2001). Learning to read in English. Psychology (The Journal of the Hellenic Psychological Society) - A special issue devoted to Research on Reading, Spelling and Dyslexia in Europe, 8(3), Seymour, P. H. K. & Evans, H.M. (1992). Beginning reading without semantics: A cognitive study of hypertexia. Cognitive Neuropsychology 9, Seymour, P. H. K. & Porpodas, C. D. (1980). Lexical and non - lexical processing of spelling in dyslexia. In U. Frith(Ed.), Cognitive Processes in Spelling ( ). N. York: Academic Press. Seymour, P. H. K. (1990). Developmental dyslexia. In M. W. Eysenck (Ed.), Cognitive Psychology: An International Review (pp ). Chichester, UK: Wiley. Seymour, P. H. K. (1998). Beyond the phonological deficit hypothesis. Child Psychology & Psychiatry Review, 3, Seymour, P. H. K., & Duncan, L. (1997). Small versus large unit theories of reading acquisition. Dyslexia, 3,

441 441 Seymour, P. H. K., & Evans, H. M. (1999). Foundation - level dyslexia: Assessment and treatment. Journal of Learning Disabilities, 32, Seymour, P. H. K., Aro, M., & Erskine, J. M. (2003). Foundation literacy acquisition in European orthographies. British Journal of Psychology, 94, Seymour, P.H.K. (1999). Cognitive architecture of early reading. In I. Lundberg, F. E. Tonnessen, & I. Austad (Eds.) Dyslexia: Advances in Theory and Practice (pp ). Dordrecht: Kluwer. Seymour, P.H.K. (2005). Early reading development in European orthographies. In M.J. Snowling & C. Hulme (Eds.), The science of reading: A handbook (pp ). Oxford: Blackwell Publishing. Seymour, P.H.K. (2005b). Reading acquisition and dyslexia in the European orthographies. Reading and Language Research and Teaching, Reykjavik, January 2005, Seymour, P.H.K., Evans, H.M., Levels of phonological awareness and learning to read. Reading and Writing, 6, Shallice, T. (1981). Phonological agraphia and the lexical route in writing. Brain, 104, Shankweiler, D. & Liberman, I.Y. (1972). Misreading: A search for clues. In J.F. Kavanagh & I.Y. Mattingly (Eds.), Language by ear and eye. Cambridge, Mass: The MIT Press. Share, D. (1999). Phonological recoding and orthographic learning: A direct test of the self - teaching hypothesis. Journal of Experimental Child Psychology, 72, Share, D. L. (1995). Phonological recoding and self - teaching: Sine qua non of reading acquisition. Cognition, 55, Share, D. L. (2008). On the Anglocentricities of current reading research and practice: The perils of overreliance on an outlier orthography. Psychological Bulletin, 134,

442 442 Share, D.L. (2004). Knowing letter names and learning letter sounds: A causal connection. Journal of Experimental Child Psychology, 88, Smith, F. (1973). Psycholinguistics and reading. New York: Holt, Rinehart and Winston. Smith, P. T. (1980). Linguistic information in spelling. In U. Frith(Ed.), Cognitive Processes in Spelling (pp ). N. York: Academic Press. Snowling, M. J. (1994). Towards a model of spelling acquisition: the development of some component skills. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Snowling, M. J. (1995). Phonological processing and developmental dyslexia. Journal of Research in Reading, 18, Snowling, M. J. (1998). Dyslexia as a phonological deficit: evidence and implications. Child Psychology & Psychiatry Review, 3, Spencer, K. A. (2007). Predicting children's word-spelling difficulty for common English words from measures of orthographic transparency, phonemic and graphemic length and word frequency. British Journal of Psychology, 98, Spencer, L. H., & Hanley, J. R. (2003). Effects of orthographic transparency on reading and phoneme awareness in children learning to read in Wales. British Journal of Psychology, 94, Spenger - Charolles, L., Cole, P., Lacert, P., & Serniclaes, W. (2000). On subtypes of Developmental Dyslexia: Evidence from processing Time and Accuracy Scores. Canadian Journal of Experimental Psychology, 54(2), Spieler, D. H., & Balota, D. A. (2000). Factors influencing word naming in younger and older adults. Psychology and Aging, 15,

443 443 Stage, S. A., & Wagner, R. K. (1992). Development of young children s phonological and orthographic knowledge as revealed by their spellings. Developmental Psychology, 28(2), Stahl, S. A., & Murray, B. A. (1994). Defining phonological awareness and its relationship to early reading. Journal of Educational Psychology, 86, Stainthorp, R. (2004). W(h)ither Phonological Awareness? Literate trainee teachers' lack of stable knowledge about the sound structure of words. Educational Psychology, 24 (6), Stanovich K. E. (1986). Matthew effects in reading: Some consequence of individual differences in the acquisition of literacy. Reading Research Quarterly, 21, Stanovich, K. (1980). Toward an interactive compensatory model of individual differences in the development of reading fluency. Reading Research Quarterly, J6, Stanovich, K. (1988). Explaining the differences between the dyslexic and the garden - variety poor readers: The phonological - core variable - difference model. Journal of Learning Disabilities, 21, Stone, G.O., Vanhoy, M., & Van Orden, G.C. (1997). Perception is a two - way street: Feedforward and feedback phonology in visual word recognition. Journal of Memory and Language, 36, Stuart, M. & Masterson, J. (1992). Patterns of reading and spelling in 10 - year - old children related to prereading phonological abilities. Journal of Experimental Child Psychology, 54, Stuart, M., & Coltheart, M. (1988). Does reading develop in a sequence of stages? Cognition, 30,

444 444 Swanson, H. L., & Berninger, V. W. (1996). Individual differences in children s working memory and writing skill. Journal of Experimental Child Psychology, 63, Taft, M. (1991). Reading and the Mental Lexicon. Hove UK: Lawrence Erlbaum Assocs. Tainturier, M - J. & Caramazza, A. (1996). The status of double letters in graphemic representations. Journal of Memory and Language, 35, Thompson, G.B., Cottrell, D.S., & Fletcher - Flinn, C.M. (1996). Sublexical orthographic - phonological relations early in the acquisition of reading: The knowledge sources account. Journal of Experimental Child Psychology, 62, Torgesen, J. K., Wagner, R. K., & Rashotte, C. A. (1994). Longitudinal studies of phonological processing and reading. Journal of Language Disabilities, 27, Treiman, R. (1985). Onsets and rimes as units of spoken syllables: Evidence from children. Journal of Experimental Child Psychology, 39, Treiman, R. (1992). The role of intrasyllabic units in learning to read and spell. In P. B. Gough, L. C. Ehri & R. Treiman (Eds.), Reading acquisition (pp ). N. Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. Treiman, R. (1994). Sources of information used by beginning spellers. In G. D. A. Brown & N. C. Ellis (Eds.), Handbook of Spelling: Theory, Process and Intervention (pp ). UK: John Wiley & Sons Ltd. Treiman, R. (2000). The foundations of literacy. Current Directions in Psychological Science, 9, Treiman, R., & Bourassa, D. (2000). The development of spelling skill. Topics in Language Disorders, 20, 1 18.

445 445 Treiman, R., & Tincoff, R. (1997). The fragility of the alphabetic principle: Children s knowledge of letter names can cause them to spell syllabically rather than alphabetically. Journal of Experimental Child Psychology, 64, Treiman, R., & Zukowski, A. (1991). Levels of phonological awareness. In S. A. Brady & D. P. Shankweiler (Eds.), Phonological Processes in Literacy: A tribute to Isabelle Y. Liberman (pp ). Hillsdale, N.Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Treiman, R., & Zukowski, A. (1996). Children s sensitivity to syllables, onsets, rimes and phonemes. Journal of Experimental Child Psychology, 61, Treiman, R., Berch, D., & Weatherston, S. (1993). Children s use of phoneme - grapheme correspondences in spelling: roles of positions and stress. Journal of Educational Psychology, 85(3), Treiman, R., Cassar, M., & Zukowski, A. (1994). What types of linguistic information do children use in spelling; the case of flaps. Child Development, 65, Treiman, R., Goswami, U., Bruck, M. (1990). Not all nonwords are alike: implications for reading development and theory. Memory and Cognition 18, Treiman, R., Tincoff, R., Rodriguez, K., Mouzaki, A., & Francis, D. J. (1998). The foundations of literacy: Learning the sounds of letters. Child Development, 69, Treiman, R., TincoV, R., & Richmond-Welty, E. D. (1996). Letter names help children to connect print and speech. Developmental Psychology, 32, Tunmer, W. E. & Chapman, J. W. (2002). The relation of beginning readers reported word identification strategies to reading achievement, reading related skills, and academic self - perceptions. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15, Tunmer, W. E. & Hoover, W. A. (1993). Phonological recoding skill and beginning reading. Reading & Writing: An Interdisciplinary Journal, 5,

446 446 Uhry, J. K., & Ehri, L. C. (1999). Ease of segmenting two - and three - phoneme words in kindergarten: Rime cohesion or vowel salience? Journal of Educational Psychology, 91(4), Underwood, G., & Batt, V. (1996). Reading and understanding. UK: Blackwell Publishers Ltd. Van Orden, G. C. (1987). A Rows is a ROSE: Spelling, sound and reading. Memory and Cognition, 15, Varnhagen, C. K., McCallum, M., & Burstow, M. (1997). Is children s spelling naturally stagelike? Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 9, Wagner R. K., & Torgesen J. K. (1987). The nature of phonological processing and its causal role in the acquisition of reading skills. Psychological Bulletin, 101, Wagner R. K., Torgesen J. K., & Rashotte C. A. (1994). Development of reading - related phonological processing abilities: New evidence of bidirectional causality from a latent variable longitudinal study. Developmental Psychology, 30, Wagner R. K., Torgesen J. K., Laughon P., Simmons K., & Rashotte C. A. (1993). Development of young readers phonological procesing abilities. Journal of Educational Psychology, 85, Wagner R. K., Torgesen J. K., Rashotte C. A., Hecht S. A., Barker T. A., Burgess S. R., Donahue J., & Garon T. (1997). Changing relations between phonological processing abilities and word - level reading as children develop from beginning to skilled readers: A 5 - year longitudinal study. Developmental Psychology, 33, Waters, G. S., Bruck, M., & Malus - Abramovitz, M. (1988). The role of linguistic and visual information in spelling: A developmental study. Journal of Experimental Child Psychology, 45,

447 447 Waters, G.S., Komoda, M.K. & Arbuckel, T.Y. (1985). The effects of concurrent tasks on reading: Implications for phonological recoding. Journal of Memory and Language, 24, Watson, A. J. (1988). Developmental spelling: a word categorising instructional experiment. Journal of Educational Research, 82, Watson, C., & Willows, D. M. (1995). Information - processing patterns in specific reading disability. Journal of Learning Disabilities, 28, Weekes, B. S. (1994). Spelling skills of lexical readers. British Journal of Psychology, 85, Whalley, K. and Hansen, Karen, J. (2006). The role of prosodic sensitivity in children s reading development. Journal of Research in Reading, 29 (3), Whitmore, K.F., Martens, P., Goodman, Y.M., & Owocki, G. (2004). Critical lessons from the transactional perspective on early literacy research. Journal of Early Childhood Literacy, 4(3), Wimmer, H. & Hummer, P. (1990). How German-speaking first graders read and spell: Doubts on the importance of the logographic stage. Applied Psycholinguistics, 11, Wimmer, H. (1993). Characteristic of developmental dyslexia in a regular writing system. Applied Psycholinguistics, 14, Wimmer, H., & Goswami, U. (1994). The influence of orthographic consistency on reading development: Word recognition in English and German children. Cognition, 51, Wimmer, H., Landerl, K., & Frith, U. (1999). Learning to read German: Normal and impaired acquisition. In M. Harris & G. Hatano (Eds.), Learning to read and write: A crosslinguistic perspective (pp ). Cambridge: Cambridge University Press.

448 448 Wimmer, H., Landerl, K., & Schneider, W. (1994). The role of rhyme awareness in learning to read a regular orthography. British Journal of Developmental Psychology, 12, Wolf, M. (1986). Rapid alternating stimulus naming in the developmental dyslexias. Brain & Language, 27, Wolf, M., & Bowers, P. G. (1999). The double - deficit hypothesis for the developmental dyslexias. Journal of Educational Psychology, 91(3), Wolf, M., Bally, H., & Morris, R. (1986). Automaticity, retrieval processes and reading: A longitudinal study in average and impaired readers. Child Development, 57, Worden, P. E., & Boettcher, W. (1990). Young children s acquisition of alphabet knowledge. Journal of Reading Behavior, 22, Ziegler, J. C., & Goswami, U. (2005). Reading Acquisition, Developmental Dyslexia, and Skilled Reading Across Languages: A Psycholinguistic Grain Size Theory. Psychological Bulletin, 131 (1), Ziegler, J. C., & Goswami, U. (2006). Becoming literate in different languages: similar problems, different solutions. Developmental Science, 9 (5), Ziegler, J. C., Ferand, L., Jacobs, A. M., Rey, A., & Grainger, J. (2000). Visual and phonological codes in letter and word recognition: Evidence from incremental priming. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 35A (3), Zorzi, M., Houghton, G., & Butterworth, B. (1998). Two routes or one in reading aloud? A connectionist dual - process model. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 24, Ατδίλεο, A. (2006). H αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηελ απφθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα ηεο Ψπρνινγηθήο Δηαηξείαο Βνξείνπ

449 449 Διιάδνο, 4, Πξνζπειάζηεθε ην Ννέκβξην ηνπ 2007 απφ Ατδίλεο, Α. (2006). Καηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζηηο δχν πξψηεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Γχν ζπζρεηηδφκελεο ή αλεμάξηεηεο δηαδηθαζίεο; ην Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα. Ζ δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιώζζαο ζήκεξα: πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο. Πξαθηηθά ηεο 26 εο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γισζζνινγίαο ηνπ ηκήκαηνο Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Θεζζαινλίθε Ατδίλεο, Α. (2010). Ζ αλάπηπμε ησλ ζηξαηεγηθψλ νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο ζηα ειιεληθά. ην Α. Μνπδάθε & Α. Πξσηφπαπαο (Δπηκ.), Οξζνγξαθία: Μάζεζε θαη Γηαηαξαρέο. Αζήλα: Gutenberg, Μνπδάθε, Α., Πξσηφπαπαο, Θ., & Σζαληνχια, Γ. (2008). Πξνζρνιηθνί δείθηεο πξφγλσζεο ηεο αλάπηπμεο αλαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ θαηά ηελ Α Γεκνηηθνχ. Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο, 1, Παπνχιηα - Σδειέπε, Π. (1997). Ζ απζφξκεηε αλάιπζε ηεο θσλεκηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο ζηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Γιώζζα, 41, Πφξπνδαο, Κ. & Καξαληδήο, Η. & Σζνχπξαο, Γ. (1991). Έξεπλα ζηελ εμέιημε ηεο ζρέζεο κεηαμύ θσλνινγηθήο ελεκεξόηεηαο θαη κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο ζηα δύν πξώηα ζρνιηθά ρξόληα. Αλαθνίλσζε εξεπλεηηθήο εξγαζίαο ζην 3 ν Παλειιήλην πλέδξην Φπρνινγηθήο Έξεπλαο, Ηνχληνο 1991, Αζήλα. Πφξπνδαο, Κ.. (2002). Ζ αλάγλσζε: Γλσζηηθή αλάιπζε, ςπρνινγηθνί παξάγνληεο, επίδξαζε ηεο γιψζζαο, κάζεζε θαη δηδαζθαιία, εθπαηδεπηηθέο πξνεθηάζεηο θαη εθαξκνγέο. Πάηξα: Απηνέθδνζε.

450 450 Πξσηφπαπαο, Α. & θαινχκπαθαο, Υ. (2010). Καηεγνξηνπνίεζε νξζνγξαθηθψλ ιαζψλ. ην Α. Μνπδάθε & Α. Πξσηφπαπαο (Δπηκ.), Οξζνγξαθία: Μάζεζε θαη Γηαηαξαρέο. Αζήλα: Gutenberg, αξξήο, Μ. & Πφξπνδαο, Κ. (2008). Ζ αλάπηπμε ηεο βαζηθήο αλάγλσζεο ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ζηελ Α Γεκνηηθνύ. Αλαθνίλσζε ζην 1ν Παλειιήλην πλέδξην Δμειηθηηθήο Φπρνινγίαο, Αζήλα 29 Μαΐνπ - 1 Ηνπλίνπ 2008.

451 451 Σπκπιεξσκαηηθή Βηβιηνγξαθία Apel, K. (2004). Word study and the speech language pathologist. Perspectives on language, learning and education. ASHA Division 1, 11(3), Barron, R., & Baron, J. (1977). How children get meaning from printed words. Child Development, 48, Betts, E. (1954). Foundations of reading instruction, 3rd edition. New York: American Book Co. Bradley, L., & Bryant, P. (1985). Rhyme and reason in reading and spelling. Ann, Arbor: University of Michigan Press. Bradley, L., & Bryant, P. (1991). Phonological skills before and after learning to read. In S. A. Brady & D. P. Shankweiler (Eds.), Phonological processes in literacy: A tribute to Isabelle Y. Liberman (pp ). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Bruce, D. J. (1964). The analysis of word sounds. British Journal of Educational Psychology, 34, Bryant, P. E., & Bradley, L. (1983). Psychological strategies and the development of reading and writing. In M.Martlew (Ed.), The Psychology of Written Language: Developmental and Educational Perspectives (pp ). Chichester: Wiley. Bryant, P. E., M. MacLean, & L. Bradley, & J. Crossland. (1990). Rhyme and alliteration, phoneme detection, and learning to read. Developmental Psychology, 26, Bryant, P., Maclean, M., & Bradley, L. (1990). Rhyme, language, and children s reading. Applied Psycholinguistics, 11, Byrne, B. (1998). The foundation of literacy: The child s acquisition of the alphabetic principle. Hove: Psychology Press.

452 452 Chomsky, N., & M. Halle (1968). The Sound Pattern of English. Harper Row, New York. Denckla, M. B., & Rudel, R. G. (1976). Rapid automatized naming (R.A.N.): Dyslexia differentiated from other learning disabilities. Neuropsychologia, 14, Ferreiro, E., & Teberosky, A. (1982). Literacy before schooling. New York: Heinemann. Gentry, J. R. (1982). Analysis of developmental spelling skills in GNYS AT WRK. The Reading Teacher, 36, Goswami, U., Gombert, J. E., & de Barrera, L. F. (1998). Children s orthographic representations and linguistic transparency: Nonsense word reading in English, French, and Spanish. Applied Psycholinguistics, 19, Hughes, M., & Searle, D. (1997). The violent e and other tricky sounds. Portland, ME: Stenhouse Publishers. Kimura, Y., & Bryant, P. (1983). Reading and writing in English and Japanese: a cross - cultural study of young children. British Journal of Developmental Psychology, 1, Liberman, I., & Shankweiler, D. (1985). Phonology and the problem of learning to read and write. Remedial and Special Education, 6 (6), MacLean, M., Bryant, P., & Bradley, L. (1987). Rhymes, nursery rhymes, and reading in early childhood. Merrill - Palmer Quarterly, 33, Marsh, G., Desberg, P. and Cooper, J. (1977). Developmental strategies in reading. Journal of Reading Behavior, 9, Metsala, J. L. & Walley, A. C. (1998). Spoken vocabulary growth and the segmental restructuring of lexical representations : precursors to phonemic awareness and early reading ability. In J. L. Metsala & L. C. Ehri (eds), Word recognition in beginning literacy. Mahwah, NJ : Erlbaum.

453 453 Morais, J., (1991). Phonological awareness: a bridge between language and literacy. In: Sawyer, D.J., Fox, B.J. (Eds.), Phonological Awareness in Reading: The Evolution of Current Perspectives. Springer-Verlag, New York. Olofsson, Å. (2003). The dyslexic reader and the Swedish language. In N. Goulandris (Ed.), Dyslexia in different languages. Cross-linguistic comparisons (pp ). Whurr Publishers. Olson, R. K., Wise, B., Conners, F. A., & Rack, J. P. (1990). Organization, heritability and remediation of component word recognition and language skills in disabled readers. In T. H. Carr & B. A. Levy (Eds.), Reading and its development: Component skills approaches (pp ). New York: Academic. Patterson, K. E., & Shewell, C. (1987). Speak and spell: Dissociations and word - class effects. In M. Coltheart, G. Sartori, & R. Job (Eds.), The cognitive neuropsychology of language (pp ). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Perfetti C. A., Beck I., Bell L., & Hughes, C. (1987). Phonemic knowledge and learning to read are reciprocal: A longitudinal analysis of first grade children. Merrill - Palmer Quarterly, 33, Perfetti, C.A. (1997). The psycholinguistics of spelling and reading. In C.A. Perfetti, L. Rieben, & M. Fayol (Eds.), Learning to spell: Research, theory, and practice across languages (pp ). Mahwah, NJ: Erlbaum. Savin, H. B. (1972). What the child knows about speech when he starts to learn to read. In J. Kavanagh & I. Mattingly (Eds.), Language by Ear and by Eye (pp ). Cambridge, MA: MIT Press. Siegel, L. S. (1988). Evidence that IQ scores are irrelevant to the definition and analysis of reading disability. Canadian Journal of Psychology, 42,

454 454 Siegel, L. S. (1989). IQ is irrelevant to the definition of learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 22, Snowling, M. J. (2000). Dyslexia. Oxford: Blackwell. Templeton, S., & Bear, D. (1992). Development of orthographic knowledge and the foundation of literacy: A memorial festschrift for Edmund H. Henderson. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Treiman, R.A., & Cassar, M. (1997). Spelling acquisition in English. In C.A. Perfetti, L. Rieben, & M. Fayol (Eds.), Learning to spell: Research, theory, and practice across languages (pp ). Mahwah, NJ: Erlbaum. Venezky, R. (1995). How English is read: Grapheme - phoneme regularity and orthographic structure. In I. Taylor & D. R. Olson (Eds.), Scripts and literacy: Reading and learning to read alphabets, syllabaries and characters. Dordrecht, Holland: Kluwer Academic. Vingilis, E., Blake, J., & Theodor, L. (1977). Recognition vs. recall of visually vs. acoustically confusable letter matrices. Memory and Cognition, 5,

455 455 Παξάξηεκα 1. Παράρτημα Οη ιέμεηο πνπ εμεηάζζεθαλ θαηά ηε Φάζε ηεο Θεκειηαθήο Αλάγλσζεο: Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο 1 γιώζζα 2-ζύιιαβε 25 αιιά 2-ζύιιαβε 2 ιαηκόο 2-ζύιιαβε 26 αθνύ 2-ζύιιαβε 3 λαύηεο 2-ζύιιαβε 27 εθεί 2-ζύιιαβε 4 θάκπνο 2-ζύιιαβε 28 ινηπόλ 2-ζύιιαβε 5 ζάξξνο 2-ζύιιαβε 29 νύηε 2-ζύιιαβε 6 θνηιηά 2-ζύιιαβε 30 θάπνπ 2-ζύιιαβε 7 ηνίρνο 2-ζύιιαβε 31 αληί 2-ζύιιαβε 8 θαηξόο 2-ζύιιαβε 32 αιιηώο 2-ζύιιαβε 9 άδεηνο 2-ζύιιαβε 33 όπνπ 2-ζύιιαβε 10 ιεπθόο 2-ζύιιαβε 34 παληνύ 2-ζύιιαβε 11 δόληη 2-ζύιιαβε 35 αιινύ 2-ζύιιαβε 12 θνληόο 2-ζύιιαβε 36 ώζπνπ 2-ζύιιαβε 13 θνπκπί 2-ζύιιαβε 37 πάληα 2-ζύιιαβε 14 θύιιν 2-ζύιιαβε 38 άληε 2-ζύιιαβε 15 παππνύο 2-ζύιιαβε 39 άιινο 2-ζύιιαβε 16 γξακκή 2-ζύιιαβε 40 θάπνηνο 2-ζύιιαβε 17 εηξήλε 3-ζύιιαβε 41 θάκπνζν 3-ζύιιαβε 18 γπλαίθα 3-ζύιιαβε 42 έπεηηα 3-ζύιιαβε 19 έηνηκνο 3-ζύιιαβε 43 θαζόινπ 3-ζύιιαβε 20 ζάιαζζα 3-ζύιιαβε 44 βέβαηα 3-ζύιιαβε 21 ζύλλεθν 3-ζύιιαβε 45 επεηδή 3-ζύιιαβε 22 θνκκάηη 3-ζύιιαβε 46 κεηαμύ 3-ζύιιαβε 23 θακπάλα 3-ζύιιαβε 47 αθόηνπ 3-ζύιιαβε 24 θεγγάξη 3-ζύιιαβε 48 εμάιινπ 3-ζύιιαβε

456 456 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο πεξηερνκέλνπ Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο 49 γάηα 2-ζύιιαβε 61 παξά 2-ζύιιαβε 50 κάηη 2-ζύιιαβε 62 πνιύ 2-ζύιιαβε 51 ρέξη 2-ζύιιαβε 63 ηώξα 2-ζύιιαβε 52 βόδη 2-ζύιιαβε 64 θάζε 2-ζύιιαβε 53 δώξν 2-ζύιιαβε 65 θάησ 2-ζύιιαβε 54 θσλή 2-ζύιιαβε 66 κεηά 2-ζύιιαβε 55 θύκα 2-ζύιιαβε 67 πίζσ 2-ζύιιαβε 56 κύγα 2-ζύιιαβε 687 καδί 2-ζύιιαβε 57 θαξάβη 3-ζύιιαβε 69 δειαδή 3-ζύιιαβε 58 ιηβάδη 3-ζύιιαβε 70 ηίπνηα 3-ζύιιαβε 59 κεηέξα 3-ζύιιαβε 71 ζήκεξα 3-ζύιιαβε 60 κνιύβη 3-ζύιιαβε 72 θάπνηε 3-ζύιιαβε

457 457 Παξάξηεκα 2. Οη ςεπδνιέμεηο πνπ εμεηάζζεθαλ θαηά ηε Φάζε ηεο Θεκειηαθήο Αλάγλσζεο: Μνλνζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γηζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Κσδηθόο Λέμε Γνκή ζπιιαβήο Κσδηθόο Λέμε Γνκή ζπιιαβήο 73 βν Σ-Φ 97 ηάξη Σ-Φ-Σ-Φ 74 ρε Σ-Φ 98 ρίθα Σ-Φ-Σ-Φ 75 ξα Σ-Φ 99 ξάγν Σ-Φ-Σ-Φ 76 κν Σ-Φ 100 θίζε Σ-Φ-Σ-Φ 77 πα Σ-Φ 101 πόβε Σ-Φ-Σ-Φ 78 λη Σ-Φ 102 κάην Σ-Φ-Σ-Φ 79 δε Σ-Φ 103 δάθε Σ-Φ-Σ-Φ 80 ιη Σ-Φ 104 ηέρη Σ-Φ-Σ-Φ 81 ερ Φ-Σ 105 έδνλ Φ-Σ-Φ-Σ 82 νγ Φ-Σ 106 ίιαη Φ-Σ-Φ-Σ 83 αι Φ-Σ 107 άρελ Φ-Σ-Φ-Σ 84 ηκ Φ-Σ 108 έξηπ Φ-Σ-Φ-Σ 85 αδ Φ-Σ 109 άδνθ Φ-Σ-Φ-Σ 86 εβ Φ-Σ 110 όθαι Φ-Σ-Φ-Σ 87 νδ Φ-Σ 111 ίηνξ Φ-Σ-Φ-Σ 88 ηπ Φ-Σ 112 όπηβ Φ-Σ-Φ-Σ 89 ινξ Σ-Φ-Σ 113 ιάπηξ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 90 γελ Σ-Φ-Σ 114 βέξνπ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 91 θεθ Σ-Φ-Σ 115 ρίπαλ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 92 ρνβ Σ-Φ-Σ 116 θόξεκ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 93 ξει Σ-Φ-Σ 117 ιάλεδ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 94 βηγ Σ-Φ-Σ 118 ηάξνβ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 95 γαπ Σ-Φ-Σ 119 δέθαι Σ-Φ-Σ-Φ-Σ 96 πνλ Σ-Φ-Σ 120 πόδηθ Σ-Φ-Σ-Φ-Σ

458 458 Παξάξηεκα 3. Οη δνθηκαζίεο ζηηο νπνίεο αμηνινγήζεθαλ νη ζπκκεηέρνληεο: Φάζεηο Γξαζηεξηόηεηεο Φάζε 0 Φάζε 1 Φάζε 2 Φάζε 3 Γηαδηθαζίεο ηερλνινγίαο simple vocal reaction time x x x x Ταρεία νλνκαζία ρξσκάησλ x x x x Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (θεθαιαία) x x x x Αλαγλώξηζε γξακκάησλ (πεδά) x x x x Ο.Κ. επαλαιακβαλόκελεο ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 1) x Ο.Δ. επαλαιακβαλόκελεο ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 2) x Ο.Δ. επαλαιακβαλόκελεο ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 3) x Μ.Ψ. επαλαιακβαλόκελεο ςεπδνιέμεηο (ιίζηα 1) x Γ.Ψ. επαλαιακβαλόκελεο ςεπδνιέμεηο (ιίζηα 2) x Ο.Κ. ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 1) x x x Ο.Δ. ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 1) x x x Ο.Δ. ιέμεηο Π. θαη Λ. (ιίζηα 2) x x x Μ.Ψ. ςεπδνιέμεηο x x x Γ.Ψ. ςεπδνιέμεηο x x x Δξσηεκαηνιόγηα αηνκηθή αμηνιόγεζε Τεζη Α.Ο.Γ. (ζπιιαβή) x x Τεζη Α.Ο.Γ. (ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο) x x Τεζη Α.Ο.Γ. (θώλεκα) x x Τεζη Α.Κ.Ζ. (ζπιιαβή) x x Τεζη Α.Κ.Ζ. (ελδνζπιιαβηθέο κνλάδεο) x x Τεζη Α.Κ.Ζ. (θώλεκα) x x Δξσηεκαηνιόγηα - νκαδηθή αμηνιόγεζε Γξαθή γξακκάησλ x x Γξαθή λέσλ ιέμεσλ (ζρεηηθώλ κε ηε Φάζε) x x Γξαθή λέσλ ςεπδνιέμεσλ (ζρεηηθώλ κε ηε Φάζε) x x Ψπρνκεηξηθά ηεζη - αηνκηθή αμηνιόγεζε Μλήκε αξηζκώλ (WISC-R) x Τεζη Raven (coloured progressive matrices) x Ο.Δ. = Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Μ.Φ.= Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Ο.Κ.= Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο Λ.= Λεηηνπξγηθέο ιέμεηο Π.= Λέμεηο πεξηερνκέλνπ Γ.Φ.= Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Α.Ο.Γ.= Σεζη Απφθαζεο γηα ηελ Οκνηφηεηα ή ηε Γηαθνξά ησλ ιέμεσλ Α.Κ.Ζ. = Σεζη Αλαγλψξηζεο ηνπ Κνηλνχ Ήρνπ

459 459 Παξάξηεκα 4. ηε Φάζε 0 νη καζεηέο θαη ησλ ηεζζάξσλ Πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ ιέμεηο: Φάζε 0 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 2) Αλάγλσζε Ο.Κ. ιέμεσλ (ιίζηα 3) Αλάγλσζε Μ.Ψ. (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Γ.Ψ. (ιίζηα 2) Ο.Δ. = Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Ο.Κ.= Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο Μ.Φ.= Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γ.Φ.= Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο

460 460 ηε Φάζε 1 νη καζεηέο θαη ησλ ηεζζάξσλ Πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ ιέμεηο: Φάζε 1 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 2) Αλάγλσζε Ο.Κ. ιέμεσλ (ιίζηα 3) Ο.Δ. = Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Ο.Κ.= Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο

461 461 Φάζε 1 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Μ.Ψ. (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Γ.Ψ. (ιίζηα 2) Μ.Φ.= Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γ.Φ.= Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο

462 462 ηε Φάζε 2 νη καζεηέο θαη ησλ ηεζζάξσλ Πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ ιέμεηο: Φάζε 2 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 2) Αλάγλσζε Ο.Κ. ιέμεσλ (ιίζηα 3) Ο.Δ. = Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Ο.Κ.= Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο

463 463 Φάζε 2 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Σεη 3 Σεη 4 Αλάγλσζε Μ.Ψ. (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Γ.Ψ. (ιίζηα 2) Μ.Φ.= Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γ.Φ.= Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο

464 464 ηε Φάζε 3 νη καζεηέο θαη ησλ ηεζζάξσλ Πεηξακαηηθψλ δηαδηθαζηψλ αμηνινγήζεθαλ ζηηο παξαθάησ ιέμεηο: Φάζε 3 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Ο.Δ. ιέμεσλ (ιίζηα 2) Αλάγλσζε Ο.Κ. ιέμεσλ (ιίζηα 3) Ο.Δ. = Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο Ο.Κ.= Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο

465 465 Φάζε 3 Γξαζηεξηόηεηεο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Αλάγλσζε Μ.Ψ. (ιίζηα 1) Αλάγλσζε Γ.Ψ. (ιίζηα 2) Μ.Φ.= Μνλνζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γ.Φ.= Γηζχιιαβεο ςεπδνιέμεηο

466 466 Παξάξηεκα 5. Αμηνιφγεζε νξζνγξαθεκέλεο γξαθήο Φάζε 1 Οξζνγξαθηθά νκαιέο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ) Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ)- ιίζηα 1 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ)- ιίζηα 2 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ Μνλνζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γηζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ

467 467 Φάζε 2 Οξζνγξαθηθά νκαιέο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ) Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ)- ιίζηα 1 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο (ιεηηνπξγηθέο ιέμεηο θαη ιέμεηο πεξηερνκέλνπ)- ιίζηα 2 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ Μνλνζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Γηζύιιαβεο ςεπδνιέμεηο Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ. 4 Π.Γ. 1 Π.Γ. 2 Π.Γ. 3 Π.Γ

468 468 Παξάξηεκα 6. Οη ιέμεηο πνπ εμεηάζζεθαλ θαηά ηε Φάζε ηνπ Οξζνγξαθηθνχ Πιαηζίνπ: Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο παλί 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα κήιν 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα ξίδα 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα κύηε 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα γάια 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα ιαγόο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ιόθνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θαθέο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα παπάο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα γάκνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα γόλαην 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζίδεξν 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θαιάκη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιηκάλη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πνηήξη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζνβαξόο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καλάβεο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καζεηήο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πέιαγνο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πίλαθαο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαξακέια 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θεξακίδη 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα καθαξόλη 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ζνθνιάηα 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ρειηδόλη 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα δπλακίηεο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα θαζεγεηήο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα καξγαξίηα 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα παπαγάινο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα πεξήθαλνο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα

469 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο βιάβε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα βξύζε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα γλώκε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δάθξπ 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δίρηπ 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δέβξα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δέζηε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θιαξί 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θξαζί 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θξέκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θηήκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ιάζπε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κάζθα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζθεπή 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζθόλε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζπαζί 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ηέρλε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ηξύπα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πγξόο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ρξώκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα βνζθόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα βξάρνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα γιπθόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα δηπιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα δίζθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα δξάθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζάκλνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θαπλόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θύθινο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιεπηόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κηθξόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πηθξόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζθύινο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηξειόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηξόπνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θηελόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θησρόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα 469

470 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο βξάζηκν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα γξαβάηα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα δάρηπιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάζηζκα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαξέθια 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάζηαλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θξεβάηη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ιάζηηρν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα κνζράξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα κπζηηθό 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα παηξίδα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πηζηόιη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πξόβαην 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζηαγόλα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζηνιίδη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ηξαπέδη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα αζηέξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα βάηξαρνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα βξαρηόιη 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα γξήγνξνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα δεζπόηεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θάζηνξαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θίηξηλνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θνθηεξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ινγηζηήο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα καγλήηεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα καθξηλόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ληπηήξαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πιαλήηεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ζθειεηόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ηξπθεξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θαιαθξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θξόληκνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 470

471 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο κνίξα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζεηξά 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ραίηε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ρείιη 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζείνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δεηιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θνηλόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιαηκόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζνδεηά 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηείρνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζαύκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα παύια 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πεύθν 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ξεύκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζαύξα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θαπγάο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιεπθόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα λαύηεο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηαύξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηεύρνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θνηιάδα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καραίξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πείξακα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θείκελν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάιαηλα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα κάγεηξαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πεηξαηήο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πεηεηλόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θνίληθαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ρεηκώλαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα Γεπηέξα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα αιεύξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα δεπγάξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαύζηκν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαύρεκα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζεζαπξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θεξαπλόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ιεύηεξνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πύξαπινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ςεύηηθνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 471

472 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο δόληη 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κπάια 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κπόηα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ξέγθα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζόκπα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θάκπνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θνληόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πάγθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θόκπνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πόληνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θάγθειν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θακπάλα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαληήιη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζεληόλη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θεγγάξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καξαγθόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κνγγόινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κπαθάιεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πνληηθόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ηεκπέιεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 472

473 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο άκκνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα γέλλα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θόιια 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θόκκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πίζζα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θύιιν 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζάξξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιάθθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κέιινλ 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θειιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα βύζζηλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θνκκάηη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θνξάιιη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θύπειιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θύηηαξν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα κέηαιιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θόθθηλνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θνινζζόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πεξηηηόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πάζζαινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 473

474 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο γηηά 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα θάκη 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα ιάλν 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα πάδε 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα πάια 2-ζύιιαβε 4 γξάκκαηα γαθέο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ιόπνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα καθέο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κεγόο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ξύινο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κάιαην 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κελάξη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πηλέκη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πνδάλη 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζάζαθν 3-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα γίιαξνο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θίηαβεο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ινβαηόο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πνλήγαο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζακεξήο 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα δεγαιόλα 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θαζαθίδα 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα καξεκέηη 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα παλεξίηη 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ραξαγίλα 4-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θνιακάηεο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα θπξπακάλη 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα κεθηξειήο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα παξνδάινο 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα ζεθαγήηηα 4-ζύιιαβε 9 γξάκκαηα 474

475 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο βιπζά 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα βξέζα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δέπηπ 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δξύζε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δύθξπ 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δάζπε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δέζθα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα εζθόο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζίζηε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζξώιε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θηάκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κόβξε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πάθξε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζθαπί 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζθέλα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζθεξά 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζπαπή 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζώρηε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ηξάιη 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θηόβη 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ρξίκε 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα βνβξόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα βξνθόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα γιάπνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα γλύρνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα δηζηόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα δηπλόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θίκλνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θηζθόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θιύκνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θξελόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θξερόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιάθξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιεθιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα καπιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κάρλνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηξώθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηπθξόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θηέλνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηξακόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα 475

476 Οξζνγξαθηθά θαλνληθέο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο βάζηαξν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα βίζρνξν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα βξαιήκη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα γξεγήηη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάιεζηα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάζηηηη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θάηξερν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαζηίλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θόζηπδα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θξαπάξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ιαρηέθν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καηξηιά 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα λάρηαξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζθηβόδα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζηαβόηη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζηάληλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θνγίθιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θξαζάκν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα αζηόλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θπζηάιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα βξαβίηνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα γξόληινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα δαζηθξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα δάπηαξαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα δεγλόξνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θαζπάηνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θάζηηνρα 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θπξηζκόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ιάηξνραο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ινθνθξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα καθηηλόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κέηξεηνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κίζηαινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα παθξαξήο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα παζηύραο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πιήιηηεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πινράδεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ηξαιεξίο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ηξεγελήο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 476

477 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Κσδηθόο Λέμε Μήθνο ζνίλε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θεηκί 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζείνο 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζνίιε 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ρείηα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δαηιόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιεηξόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κεηδόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηνρεηά 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ραίξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζαύθα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα λεύρα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πεύκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζαύκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ηεύην 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα ζαύξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα λαύθαο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα πεύξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ξαύινο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ηαπγήο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα κείιακα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα παηγέξα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πάκεηξν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαξείλη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ρνίξελα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαραηδάο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θείλαλαο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κεηιώηεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πνίκηηνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θεηηαλάο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα απρέκη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα δαπγίκη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζεπξίια 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θεπηέκα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ςαύηηξν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα δεύηαλνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θεύζαθνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θπιεπξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα ιήξαπξνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πεξαπξόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 477

478 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο θάκπα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κπάηα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κπόιν 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πόληα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα πόγθη 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα δόληνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θέκπνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θόγθνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ξακπόο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζόληαο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα καγγάξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα καγθέιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ζνκπάιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα ηάκπελα 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θεληέιη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θαγγόθεο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θαληάλνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θεληηιόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κπνθόιηο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα πεξαγθήο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 478

479 Οξζνγξαθηθά εμαηξέζηκεο ιέμεηο Σπιιαβηθή δνκή Σ-Σ-Φ Κσδηθόο Λέμε Μήθνο ζάκκν 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θίιια 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θύζζα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα κόκκα 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θάιια 2-ζύιιαβε 5 γξάκκαηα θέθθν 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα γέιινο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ζόλλνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα ιέξξνο 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα παιιόλ 2-ζύιιαβε 6 γξάκκαηα θεζζάιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θνξόζζη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θόηαιιν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα θύκκαλν 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πάιιαξη 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα πόξαηην 3-ζύιιαβε 7 γξάκκαηα βύθθηινο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θέζζελνο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα θνηηιιόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα κππηηηόο 3-ζύιιαβε 8 γξάκκαηα 479

480 480 Παξάξηεκα 7. Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 0_ζηε ζπιιαβή) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ «Γε γλσξίδσ» 48 48/100 Τπραία απάληεζε 3 3/100 Αξρηθό θώλεκα 23 23/100 Αξρηθά 2 θσλήκαηα 16 16/100 Άιιν θνηλό θώλεκα 5 5/100 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 95 95/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 5 5/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» /300 Τπραία απάληεζε 6 6/300 Αξρηθό θώλεκα 58 58/300 Αξρηθά 2 θσλήκαηα Άιιν θνηλό θώλεκα 4 4/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ /300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 68 68/300

481 481 Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 0_ζην rime) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ «Γε γλσξίδσ» 72 72/100 Τπραία απάληεζε 1 1/100 Τκήκα ηνπ rime 17 17/100 Αξρηθό θώλεκα κίαο ιέμεο 3 3/100 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 4 4/100 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 97 97/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 3 3/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» /300 Τπραία απάληεζε 5 5/300 Τκήκα ηνπ rime 4 4/300 Αξρηθό θώλεκα κίαο ιέμεο 5 5/300 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 8 8/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ /300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 16 16/300

482 482 Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 0_ζην θώλεκα) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ «Γε γλσξίδσ» 53 53/100 Τπραία απάληεζε 5 5/100 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 9 9/100 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 67 67/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 33 33/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» /300 Τπραία απάληεζε 6 6/300 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 44 44/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ /300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 74 74/300

483 483 Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 3_ζηε ζπιιαβή) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ Αξρηθό θώλεκα 21 21/100 Αξρηθά δύν θσλήκαηα 63 63/100 Άιιν θνηλό θώλεκα 1 1/100 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 85 85/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 15 15/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» 18 18/300 Τπραία απάληεζε 2 2/300 Αξρηθό θώλεκα 25 25/300 Άιιν θνηλό θώλεκα 3 3/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 48 48/300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ /300

484 484 Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 3_ζην rime) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ «Γε γλσξίδσ» 19 19/100 Τπραία απάληεζε 4 4/100 Τκήκα ηνπ rime 61 61/100 Αξρηθό θώλεκα κίαο ιέμεο 1 1/100 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 3 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 88 88/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 12 12/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» 98 98/300 Τπραία απάληεζε 18 18/300 Αξρηθό θώλεκα κίαο ιέμεο 8 8/300 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 4 4/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ /300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ /300

485 485 Τεζη αλαγλώξηζεο ηνπ θνηλνύ ήρνπ (Φάζε 3_ζην θώλεκα) Τύπνο ιάζνπο Σπρλόηεηα Σρεη. Σπρλόηεηα Σ-Φ-Σ «Γε γλσξίδσ» 6 6/100 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 4 4/100 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 10 10/100 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ 90 90/100 Σ-Φ «Γε γλσξίδσ» 10 10/300 Τπραία απάληεζε 1 1/300 Αξρηθό ηκήκα κίαο ιέμεο 6 6/300 Σύλνιν ιαλζαζκέλσλ απαληήζεσλ 17 17/300 Σύλνιν ζσζηώλ απαληήζεσλ /300

486 Παξάξηεκα

487 487