Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ. Σταύρος Βελουδάκης. ς επιδρασεως της λίπανσης στην και του φωσφόρου στα φύλλα ς πατατας. Υπεύθυνος καθηγητής

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ. Σταύρος Βελουδάκης ς επιδρασεως της λίπανσης στην και του φωσφόρου στα φύλλα ς πατατας Υπεύθυνος καθηγητής Δ ρ. ΑναστάσιοςΚώτσιρας

2 Π ίνακας περιεχομένω ν ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή Καταγωγή - Ιστορικό Βοτανικά Χαρακτηριστικά Φύτρο Ρίζες Στόλωνες Βλαστός Φύλλα Κόνδυλος Ποικιλίες Μύκητες - Ιώσεις - Εντομολογικές Προσβολές Μύκητες Ιώσεις Εντομολογικές προσβολές Απαιτήσεις σε Κλίμα και Έδαφος Κλιματολογικές συνθήκες και φωτοπερίοδος Έδαφος Ανάπτυξη Φύτρων Ανάπτυξη Φύτρων θλαστική Ανάπτυξη

3 1.6.3 Άνθιση Σχηματισμός Στόλωνα και Κονδύλου Ωρίμανση Λίπανση της Πατάτας Οργανική Ουσία Άζωτο Φώσφορος Κάλιο Ασβέστιο Μαγνήσιο Εφαρμογή των λιπασμάτων Ιχνοστοιχεία Ποιότητα Νερού Άρδευσης Εενικά συμπεράσματα από τη λίπανση της πρώιμης πατάτας στη Μεσσηνία Λιπάνσεις που εφαρμόζονται από τους παραγωγούς Βασική λίπανση: Επιφανειακή λίπανση: Πειραματικό Μέρος Υλικά και Μέθοδοι Μετρήσεις Συμπεράσματα Πειραματικού Μέρους...42 Βιβλιογραφία...44 Ελληνική...44 Ξενόγλωσση

4 Περιεχόμενα Εικόνων και Πινάκων Εικόνα 1. Η καλλιεργούμενη πατάτα... 1 Εικόνα 2. Ο βλαστός της πατάτας. 11 Εικόνα 3. Κόνδυλοι πατάτας Εικόνα 4. Το άνθος της πατάτας...21 Εικόνα5. Κόνδυλοι πατάτας Πίνακας 2.1 Μείωση της παραγωγής της πατάταςσε συνάρτηση με την αγωγιμότητα του εδάφους...29 Πίνακας 2.2 Μείωση της παραγωγής σε σχέση με την αγωγιμότητα του νερού άρδευσης Πίνακας 3.1 Συνοπτικός πίνακας λιπαντικών μεταχειρίσεων Πίνακας 3.2 Συνολική ποσότητα από κάθε λιπαντικό στοιχείο στην καλλιεργητική περίοδο ανά λιπαντική μεταχείριση Πίνακας 3.3 Συνοπτικός πίνακας καλλιεργητικών φροντίδων και λιπαντικών μεταχειρίσεων...37 Πίνακας 3.4 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ν στα φύλλα (επί της ξηράς ουσίας)...39 Πίνακας 3.5 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ρ στα φύλλα (επί της ξηράς ουσίας) Πίνακας 3.6 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ν στη ρίζα (επί της ξηράς ουσίας) Πίνακας 3.7 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ρ στη ρίζα (επί της ξηράς ουσίας)

5 Πρόλογος Πριν επεκταθώ στις ευχαριστίες, αξίζει να τονίσω πως η ολοκλήρωση της παρούσαςπτυχιακής εργασίας αποτέλεσε για την προσωπική μου ανάπτυξη, ίσως, και τον πλέον καθοριστικό παράγοντα, αφού συντέλεσε στη σύνθεση όλων των γνώσεων των οποίων αποκόμισα κατά τη διάρκεια των σπουδών, και θα ήταν επιτρεπτό να ομολογήσω - ίσως λίγο αδόκιμα - πως με έκανε να «αφήσω το δέντρο και να δω το δάσος». Με λίγαλόγια η ενασχόληση μου με τη συγγραφή της παρούσαςπτυχιακής με έκανε να συνειδητοποιήσω το πόσο ουσιαστικά απέχει η θεωρία από την πράξη. Συνεχίζοντας θα ήθελα πρώτα από όλα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου που όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών μου στη Καλαμάτα, με στήριξανψυχολογικά και οικονομικά. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλο το προσωπικό του ΤεχνολογικούΕκπαιδευτικούΙδρύματοςΚαλαμάτας (Α.ΤΕΙ) για την άριστη συνεργασία όλα αυτά τα χρόνια καθώς και όλες τις γνώσεις που μου μετέδωσαν. Ιδιαίτερη μνεία και τις θερμές μου ευχαριστίεςθέλω να εκφράσω στον Επιβλέπων Καθηγητή της πτυχιακής μου εργασίας αλλά και του πειραματικού μέρους Δρ. Αναστάσιο Κώτσιρα, ο οποίος μέσω της άριστηςεπιστημονικής του κατάρτισης και όλων των διαθέσιμωνμέσων που του παρείχε το Α.ΤΕΙ Καλαμάτας μου έδωσε την απαραίτητη ώθηση να ασχοληθώ ίσως και επαγγελματικά με το αντικείμενο των σπουδών μου. Αφιερωμένο στην οικογένεια μου 5

6 Περίληψη Η ανά χείρας εργασία αναλύει/διερευνα την επίδραση της λίπανσης στην συγκέντρωση του αζώτου και του φωσφόρου στα φύλλα και τις ρίζες της πατάτας. Αρχικά ξεκινά αποσαφηνίζοντας βιβλιογραφικά όλες τις σχετικές με την πατάτα έννοιες, κάνοντας μια σύντομη καταγραφή της καταγωγής και του ιστορικού της πατάτας και των βοτανικών της χαρακτηριστικών. Συνεχίζει καταγράφοντας τις ποικιλίες και έπειτα γίνεται ακόμα μια καταγραφή των προσβολών (εντομολογικών,ιώσεις,μυκήτων) και τελειώνοντας το πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις κλιματολογικές/εδαφικές απαιτήσεις και στην διαδικασία ανάπτυξης του φυτού της πατάτας. Έπειτα, στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η λίπανση της πατάτας και η σχέση της με κάθε οργανικό στοιχείο και παρατίθενται τα γενικά συμπεράσματα σε σχέση με τη λίπανση της πρώιμης πατάτας στη Μεσσηνία. Επίσης στο τέλος του δευτέρου κεφαλαίου δίνονται στοιχεία αναφορικά με τις εφαρμοσμένες λιπάνσεις. Τέλος στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο υπάρχει το πειραματικό κομμάτι της εργασίας στο οποίο περιγράφονται αρχικά τα υλικά και η ερευνητική μεθοδολογία που επακολούθησε. Έπειτα παρουσιάζονται τα βασικά αποτελέσματα των μετρήσεων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διαδικασίας με τη μορφή πινάκων, κλείνοντας την εργασία τα τελικά συμπεράσματα. 6

7 1. Εισαγωγή Σκοπός της εργασίας είναι να γνωρίσουμε,να μελετήσουμε και να αναλύσουμε τα στάδια της ανάπτυξης,της ωρίμανσης και λίπανσηςτης πατάτας μέσω του πειράματος που πραγματοποιήθηκε στη περιοχή της Μεσσηνίας σε ανοιξιάτικη καλλιέργεια κατά το έτος

8 1.1 Καταγωγή - Ιστορικό Η καλλιεργούμενη πατάτα (επιστημονικά Στρύχνον το Κονδυλλόριζον Solanum tuberosum L.), γνωστή και ως γεώμηλο είναι ένα από τα μέλη της οικογένειας των Solanaceae, στην σειρά Tuberosa, υποομάδα Potatoe, υπόταξη Solamine, τάξη Tubiflorae των δικοτυλήδονων, τα οποία ανήκουν στα Αγγειόσπερμα. Είναι φυτό ιθαγενές των υψιπέδων του Μεξικού, του Περού, της Χιλής και της Κολομβίας. Μεταφέρθηκε από τη Νότια Αμερική στην Ισπανία από Ισπανούς εξερευνητές και γρήγορα επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η πατάτα καλλιεργείτο από τους Ίνκας πάνω από 2000 χρόνια πριν την ανακάλυψη της Αμερικής. Υπάρχουν πάνω από 150 άγρια είδη πατάτας που έχουν βρεθεί στην Κεντρική Αμερική, στο Μεξικό και Κολοράντο των Η.Π.Α. Ο μεγάλος αριθμός των διάφορων ειδών πατάτας αποτελούσε βασική τροφή για τον άνθρωπο, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στα νεότερα χρόνια. Στην Ελλάδα η εισαγωγή της πατάτας έγινε το 1830 από τον Ιωάννη Καποδίστρια στο τότε νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Αρχικά καλλιεργήθηκε σε περιορισμένη κλίμακα πειραματικά στην περιοχή της Τίρυνθας. Σήμερα η πατάτα είναι το μοναδικό λαχανικά των 5 κυριότερων καλλιεργούμενων φυτικών ειδών (τα άλλα 4 είναι δημητριακά) για την διατροφή του ανθρώπου. Μία μέση πατάτα έχει 163 θερμίδες, καθόλου λιπαρά, αποτελεί μία εξαιρετική πηγή καλίου (βοηθώντας στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης) και βιταμίνης Α και C. Από διαιτητικής πλευράς, η πατάτα είναι σημαντική τροφή και η πρωτεΐνη που περιέχει είναι εξαιρετικής ποιότητας. Οι νωποί κόνδυλοι της αποτελούνται κατά μέσο όρο από 75% νερό, 20% άμυλο, 2% πρωτεΐνες, και ελάχιστες ποσότητες λιπών. Στο εσωτερικό στρώμα του φλοιού των άγουρων κονδύλων της πατάτας υπάρχει μία δηλητηριώδης ουσία, η σολανίνη. Αν η περιεκτικότητα των κονδύλων σε σολανίνη ξεπεράσει το 0,02% τότε υπάρχει κίνδυνος δηλητηρίασης. Το άμυλο των κονδύλων χρησιμοποιείται στη βιομηχανία για την παραγωγή καλλυντικών, διαφόρων γλυκών, γλυκόζης, αιθυλικής αλκοόλης, αμυλόκολλας όπως και για την Παρασκευή υλικών που χρησιμοποιούνται στο φινίρισμα του χαρτιού και των υφασμάτων (Ολύμπιος, 1994). 8

9 1.2 Βοτανικά Χαρακτηριστικά Φύτρο Τα φύτρα του κονδύλου πατάτας είναι κυρίως εξαιρετικά κοντά νεαρά στελέχη. Η μορφή και το χρώμα φυτρών είναι χαρακτηριστικά της καλλιεργούμενης ποικιλίας. Δεν υπάρχει καμία αλληλεπίδραση μεταξύ χρώματος του φύτρου και της ποιότητας της καλλιεργούμενης ποικιλίας. Τα στελέχη αναπτύσσονται από τα φύτρα. Μερικές φορές, όταν ο κόνδυλος φυσιολογικά είναι πολύ παλιός, τα φύτρα διαμορφώνουν άμεσα τους κονδύλους. Οι υγιείς νεαροί βλαστοί της πατάτας ποτέ δεν επιμηκύνονται, έχουν χαρακτηριστικό χρώμα και σχήμα και ελαφριά κάλυψη με τρίχες σε κάποιες ποικιλίες. Αν έχουν καφέ ( καστανό) αποχρωματισμό ή βλεννώδη έκκριση, τότε ίσως χουν μολυνθεί από μύκητα ή βακτήριο. Η καλύτερη περίπτωση είναι όταν οι κόνδυλοι έχουν μόνο φυσιολογικά φύτρα. Είναι κοντά και χοντρά με χαρακτηριστικό χρώμα και σχήμα. Από τέτοια φύτρα συνήθως αναπτύσσονται υγιή στελέχη. Τα αποθηκευτικά φύτρα είναι επιμήκη, χλωρωτικά, μερικές φορές με λίγο βυσσινοκόκκινο χρωματισμό. Αυτά τα φύτρα μπορεί να αναπτύξουν υγιή στελέχη, αλλά η βάση αυτών των στελεχών θα είναι πιο ευαίσθητη στα βακτήρια ή στους μύκητες απ ότι οι βλαστοί που αναπτύσσονται από τα φυσιολογικά φύτρα. Τα φύτρα που είναι λεπτά σαν νήματα είναι ένα σύμπτωμα κάποιας ασθένειας κονδύλων και είναι το σύμπτωμα που εμφανίζεται πρώτο σε προσβολή της πατάτας από 5ίο11όυΓ, (τα συγκεκριμένα φύτρα είναι πάρα πολύ λεπτά, επιμήκη και στερούνται χρωματισμού). Οι κόνδυλοι που αναπτύσσουν φύτρα λεπτά σαν νήματα δεν δίνουν ποτέ παραγωγή και συνήθως αυτά πεθαίνουν πριν βγουν στην επιφάνεια Ρίζες Η πατάτα όπως και άλλα δικοτυλήδονα φυτά έχει ένα κεντρικό ριζικό σύστημα που περιέχει μερικές κύριες ρίζες και πολλές πλευρικές. Οι ρίζες μπορούν να αναπτυχθούν μόνο από τα φύτρα και τα στελέχη. Ο κόνδυλος της πατάτας ή οι στόλωνες δεν μπορούν να αναπτύξουν ρίζες. Η έναρξη των νέων ριζών είναι ορατή στη βάση των φυσιολογικών νεαρών βλαστών. Οι υγιείς ρίζες πατάτας είναι άσπρες ή 9

10 έχουν λίγο αμμώδες χρώμα. Οι ξηρές ρίζες, όταν τα φυτά είναι υγιή δεν καλύπτονται από χώμα. Η επιφάνεια των ριζών (εκτός από τα ριζικά τριχίδια) είναι επίπεδη. Μικρές στρογγυλές εκφύσεις υποδηλώνουν την παρουσία των κυστονηματωδών, ενώ μεγαλύτεροι άμορφοι κόμβοι υποδηλώνουν ότι η ζημιά μπορεί να προήλθε από κομβονηματώδεις. Η ζημιά των ριζών επισημαίνεται στο φύλλωμα. Μερική ή ολική μάρανση του φυλλώματος πατάτας προκαλείται συχνά από τη μόλυνση και καταστροφή του ριζικού συστήματος Στόλωνες Οι στόλωνες όπως και οι άλλοι κόνδυλοι είναι τροποποιημένοι βλαστοί. Μπορούν να αναπτυχθούν μόνο από βλαστούς. Άλλοι στόλωνες ή κόνδυλοι ή βλαστοί μπορούν να αναπτυχθούν μόνο από στόλωνες. Το χρώμα των υγιών στολώνων είναι άσπρο χωρίς εκφύσεις. Οι κόνδυλοι ή οι βλαστοί μπορούν να αναπτυχθούν στην άκρη των στολώνων, όταν ο στόλωνας φτάσει στην επιφάνεια του εδάφους. Ο αριθμός και το μήκος των στολώνων εξαρτάται εν μέρει από την καλλιεργούμενη ποικιλία και από το έδαφος. Μερικές ποικιλίες σε αμμώδη εδάφη, αναπτύσσουν υπερβολικά επιμήκεις στόλωνες. Οι στόλωνες συνήθως δεν διακλαδίζονται, αλλά μερικές παλαιότερες ποικιλίες έχουν κάποια τάση για το συγκεκριμένο αυτό δυσμενές χαρακτηριστικό. Η διακλάδωση των στολώνων οδηγεί σε μία αλυσιδωτή ανάπτυξη κονδύλων, ενώ η δυνατότητα αυτής εξαρτάται από την καλλιεργούμενη ποικιλία Βλαστός Οι βλαστοί των φυτών πατάτας αναπτύσσονται από τα φύτρα του κονδύλου, ή από την άκρη των στολώνων. Οι ρίζες, οι στόλωνες και σπάνια άλλοι βλαστοί μπορεί να αναπτυχθούν από βλαστούς κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Επάνω από την επιφάνεια του εδάφους, ο βλαστός αναπτύσσει φύλλα, με διακλάδωση άλλους βλαστούς και άνθη. Κάτω από την επιφάνεια του εδάφους έχει άσπρο χρώμα και σπάνια κυανό- βυσσινί χρωματισμό. 10

11 Ο υγιής βλαστός πάνω από την επιφάνεια του εδάφους έχει πράσινο χρώμα, ενώ μερικές ποικιλίες έχουν ένα κυανό-βυσσινί χρωματισμό. Το μήκος των βλαστών εξαρτάται κυρίως από την καλλιεργούμενη ποικιλία και λίγο πολύ από την θρέψη (συνήθως το περισσότερο άζωτο στη θρέψη οδηγεί σε επιμήκεις βλαστούς και μεγαλύτερο φύλλωμα). Οι βλαστοί μπορεί να είναι απλωμένοι στο έδαφος ή όρθιοι. Οι ποικιλίες με τους απλωμένους βλαστούς καλύπτουν την επιφάνεια του εδάφους γρηγορότερα από τις άλλες. Αυτό είναι καλό από την άποψη του ελέγχου των ζιζανίων, αλλά κακό από την άποψη της δυνατότητας ψεκασμού ενάντια σε εχθρούς και ασθένειες. Το σύστημα των βλαστών εξαρτάται από την καλλιεργούμενη ποικιλία πατάτας, αλλά η θρέψη με πολύ άζωτο μπορεί να οδηγήσει σε απλωμένους βλαστούς. Το φυτό πατάτας σχηματίζει δύο ειδών βλαστούς: τους εναέριους (υπέργειους) και τους υπόγειους βλαστούς. Οι εναέριοι βλαστοί είναι κατά το πλείστον πράσινου χρώματος, μερικοί έχουν ιώδη ή κοκκινωπό χρωματισμό. Στην αρχή της εμφάνισης τους είναι όρθιοι αλλά αργότερα όσο προχωράει η ανάπτυξη και η ηλικία τους διακλαδίζονται, αδυνατίζουν, πέφτουν και αναπτύσσονται προς τα πλάγια σε μήκος εκατοστών. Οι υπόγειοι βλαστοί (στόλωνες) λειτουργούν όπως και οι υπέργειοι με τη διαφορά ότι κάθε στόλωνας τερματίζει την ανάπτυξη του με τη διόγκωση και σχηματισμό κονδύλων. Εικόνα 2. Ο βλαστός της πατάτας. 11

12 1.2.5 Φύλλα Τα φύλλα της πατάτας είναι σύνθετα. Τα πρώτα φύλλα που σχηματίζονται στους βλαστούς που εκφύονται από το μητρικό πατατόσπορο είναι απλά. Στο φυτό όμως παράγονται και άλλα φύλλα, τα οποία φέρουν περισσότερα φυλλάρια όπως και φυλλίδια πάνω στον μίσχο παρά στη βάση του φύλλου. Ο αριθμός των φυλλαρίων που έχουν τα φύλλα διαφέρει στις διάφορες ποικιλίες και επίσης παρατηρούνται διαφορές και με την ηλικία του φυτού. Τα φυλλάρια έχουν στομάτια τόσο στην άνω επιφάνεια όσο και στην κάτω επιφάνεια. Τα υγιή φύλλα πατάτας είναι πράσινα, μερικές φορές με κίτρινο ή πορφυρό χρωματισμό. Το κιτρίνισμα των φύλλων δεν είναι πάντα σημάδι μολύνσεων. Μπορεί να προκληθεί από τη μόλυνση ιών, το πολύ άζωτο, το πολύ νερό ή ακόμη να είναι χαρακτηριστικό της ποικιλίας. Η κατάσταση των φυλλαρίων εξαρτάται από την ποικιλία και από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Ένα μικρό κατσάρωμα των φυλλαρίων μπορεί να έχει προκληθεί από απώλειες ύδατος, μόλυνση από rhizoctonia, Colletotrichum ή stollbur και εμφανίζεται συνήθως μαζί με μάρανση Κόνδυλος Ο κόνδυλος ως υπόγειος τροποποιημένος βλαστός παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά των βλαστών: γόνατα, μεσογονάτια διαστήματα, φύλλα και οφθαλμούς στις μασχάλες των φύλλων, με τους τελευταίους να εμφανίζονται κατ εναλλαγή και σπειροειδώς. Οι οφθαλμοί είναι σύνθετοι και αποτελούνται από τον κύριο ή βασικό και δύο δευτερεύοντες οφθαλμούς. Ο κόνδυλος της πατάτας διακρίνεται ανατομικά στις εξής περιοχές: περίδερμα, φλοιός, αγγειακός δακτύλιος και εντεριώνη. Το περίδερμα αποτελείται από το φελλόδερμα, το φελλοκάμβιο, τα κύτταρα του φελλού και παρέχει στον κόνδυλο προστασία από την είσοδο παθογόνων ενώ παράλληλα παρεμποδίζει και την απώλεια νερού. Ο φλοιός αποτελεί σημαντικό μέρος της μάζας του στόλωνα, ο αγγειακός δακτύλιος περιλαμβάνει τον ηθμό που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του 12

13 και το ξύλο και η εντεριώνη προέρχεται από το θεμελιώδες μερίστωμα και συμμετέχει κυρίως στα πρώτα στάδια διόγκωσης του κονδύλου. Εικόνα 3. Κόνδυλοι πατάτας 1.3 Ποικιλίες Οι ποικιλίες της πατάτας καθορίζονται κυρίως από το εξωτερικό χρώμα της φλούδας της (κίτρινο, καφέ, ροζ, κόκκινο ή μωβ) αλλά και το χρώμα της σάρκας της (άλλοτε άσπρο, μπεζ ή κίτρινο) και σε κάθε περιοχή του κόσμου έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές ποικιλίες, οι οποίες ευδοκιμούν με τον καλύτερο τρόπο στις εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες. Σιαρλότ: Προέρχεται από την Γάλλια και Βέλγιο. Είναι πρώιμη ποικιλία μέσης παραγωγικότητας. Το υπέργειο μέρος των φυτών είναι σχετικά μικρό και αναπτύσσεται γρήγορα. Οι κόνδυλοι είναι μέτριοι, επιμήκεις με ξέβαθα μάτια και κίτρινη σάρκα. Λιζέτα: Προέρχεται από την Ολλανδία. Είναι ποικιλία πρώιμη και παραγωγική. Τα φυτά έχουν μέτρια ανάπτυξη και μεγαλώνουν με γοργό ρυθμό. Οι κόνδυλοι είναι μέτριοι μέχρι μεγάλοι σε μέγεθος με ξέβαθα μάτια και σάρκα κίτρινη. Όψιμες επιφανειακές λιπάνσεις προκαλούν δευτερογενή ανάπτυξη στους κονδύλους. Σιεγκλίντε: Προέρχεται από την Γερμανία. Είναι ποικιλία πρώιμη, μέσης παραγωγικότητας. Τα φυτά έχουν μέτρια ανάπτυξη με 2-3 λεπτά στελέχη που αναπτύσσονται με σχετικά γοργό ρυθμό. Οι κόνδυλοι είναι μικροί ως μέτριοι σε 13

14 μέγεθος, επιμήκεις-αυγοειδείς με ξέβαθα μάτια. Η σάρκα είναι πολύ κίτρινη. Δεν συστήνεται να τεμαχίζεται ο πατατόσπορος. Φάπουλα: Προέρχεται από την Ολλανδία. Μεσοπρώιμη ποικιλία, γενικής χρήσης με βραδεία βλάστηση, αλλά γρήγορης ανάπτυξης φυλλώματος. Φέρει 2 ζωηρούς βλαστούς που προσφέρουν καλή κάλυψη εδάφους μέχρι την εκρίζωση. Κόνδυλοι ωοειδείς-κυλινδρικοί, σάρκας και επιδερμίδας με ξέβαθα μάτια και καλή εμφάνιση (ομοιόμορφο δείγμα). Μαρφόνα: Ολλανδικής προέλευσης. Πρώιμη έως Μεσοπρώιμη ποικιλία με μέτρια παραγωγή. Γρήγορης βλάστησης και μάλλον ταχείας ανάπτυξης βλαστών (2 κατά μέσο όρο), μέτριας ζωηρότητας και μέτριας κάλυψης εδάφους. Κόνδυλοι στρογγυλοί-ωοειδείς, μεγάλοι με ξέβαθα μάτια, ελαφρώς κίτρινης σάρκας και κίτρινης επιδερμίδας. Σπούντζα: Μεσοπρώιμη ποικιλία με πολύ υψηλές αποδόσεις, καλοσχηματισμένους κονδύλους, με κίτρινη επιδερμίδα, σάρκα ανοιχτού κίτρινου χρώματος, αβαθή μάτια και ομοιόμορφου μεγέθους. Είναι ανθεκτική στην ξηρασία και έχει υψηλή προσαρμοστικότητα σε θερμά κλίματα. Σαφάρι (Safari) (Obelix χ Amadeus): Μεσοόψιμη ποικιλία, με πολύ υψηλή παραγωγή. Έχει καλή ανάπτυξη φυλλώματος, πολύ εύρωστο φυτό με ωραίο φύλλωμα και καλή κάλυψη του εδάφους. Κόνδυλοι πολύ μεγάλοι, ωοειδείς, με μεγάλη ομοιομορφία στο μέγεθος και το σχήμα, με χρώμα σάρκας ανοιχτό κίτρινο. Παράγει μεγάλο αριθμό κονδύλων ανά φυτό και έχει βαθύ ριζικό σύστημα. Μπελλίνι (Bellini) (Montial χ Felsina) : Μέσης πρωιμότητας ποικιλία με γρήγορη κονδυλοποίηση. Έχει υψηλή παραγωγή, φύλλωμα με πολύ γρήγορη αρχική ανάπτυξη και καλή κάλυψη του εδάφους. Οι κόνδυλοι είναι μεγάλοι, επιμήκειςωοειδείς, με μεγάλη ομοιομορφία στο σχήμα και το μέγεθος με ελαφρά κίτρινη σάρκα. 14

15 1.4 Μ ύκητες - Ιώσεις - Εντομολογικές Προσβολές Μύκητες Περονόσπορος των πατατών:ο περονόσπορος των πατατών προκαλείται από τον μύκητα Phytophthora infestans και προξενεί σοβαρές ζημιές στις πατατοφυτείες αν δεν ληφθούν έγκαιρα τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα. Η εμφάνιση και εξάπλωση του περονοσπόρου ευνοείται από δροσερό καιρό με θερμοκρασίες βαθμούς Κελσίου και υψηλή σχετική υγρασία. Τα συμπτώματα εμφανίζονται αρχικά στο φύλλωμα σαν κιτρινωπές κηλίδες που σύντομα γίνονται καστανές και ξεραίνονται αν κατά την περίοδο αυτή ο καιρός είναι θερμός και ξηρός (οπότε και περιορίζεται), ενώ αν ο καιρός είναι υγρός η κάτω επιφάνεια των κηλίδων καλύπτεται με υπόλευκη μούχλα που είναι η καρποφορία του μύκητα. Τα σπόρια του περονοσπόρου μεταφέρονται με τον αέρα και την βροχή από τα προσβεβλημένα σε υγιή φύλλα και φυτά. Οι κηλίδες μεγαλώνουν και σύντομα καλύπτουν ολόκληρο το φύλλωμα. Προσβολή παρατηρείται και στους μίσχους των φύλλων, στα στελέχη των φυτών και στους κονδύλους. Η προσβολή των κονδύλων μπορεί να γίνει ενώ αυτοί είναι ακόμη στο έδαφος και τα σπόρια του μύκητα φτάνουν εκεί μέσω των ρωγμών, ή κατά τη συγκομιδή όταν τα σπόρια από το προσβεβλημένο φύλλωμα πέφτουν πάνω στους κονδύλους. Αργότερα η ανάπτυξη του μύκητα συνεχίζεται στους κονδύλους στις αποθήκες ή κατά τη διάρκεια της μεταφοράς τους στο εξωτερικό. Στην αρχή παρουσιάζονται στην επιφάνεια των κονδύλων ελαφρά βαθουλωμένες κηλίδες με γκρι ή καστανή απόχρωση. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, άλλοι μικροοργανισμοί, κυρίως βακτήρια εισχωρούν στους προσβεβλημένους κονδύλους και προκαλούν την υδαρή σήψη των πατατών, ενώ βρίσκονται στο χωράφι ή αργότερα κατά την αποθήκευση ή κατά τη μεταφορά. 15

16 Μέτρα καταπολέμησης του περονοσπόρου: Επιβάλλεται οπωσδήποτε να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα εναντίον της ασθένειας προτού εκδηλωθεί όχι θεραπευτικά μέτρα μετά την εμφάνιση και εξάπλωση της. Ο πρώτος ψεκασμός αρχίζει όταν ο καιρός είναι ευνοϊκός για την ανάπτυξη του περονοσπόρου ανεξάρτητα από το στάδιο ανάπτυξης των φυτών. Οι ψεκασμοί συνεχίζονται για να προστατεύουν τη νέα βλάστηση κατά χρονικά διαστήματα 7-10 ημερών, ανάλογα με τις καιρικές που επικρατούν. Επαναλαμβάνονται επίσης μετά από πότισμα ή βροχή. Κατάλληλα φάρμακα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι τα ακόλουθα: Διθειοκαρβαμιδικά Χαλκούχα Διασυστηματικά μυκητοκτόνα Διάφορα μυκητοκτόνα. Ριζοκτόνια των πατατών: Ο μύκητας Rhizoctonia solani προσβάλλει όχι μόνο την πατάτα αλλά σχεδόν όλα τα καλλιεργούμενα ποώδη φυτά. Στις πατάτες καταστρέφει τους πτυσσόμενους βλαστούς προτού βγουν από το έδαφος. Προσβάλλει τις ρίζες, τα υπόγεια στελέχη των φυτών και τους κονδύλους. Μειώνει την αγοραστική αξία των πατατών λόγω των πολλαπλών σκληροτίων που σχηματίζει πάνω στην επιφάνεια των κονδύλων (Πάτσαλος, 2005). Φουζάριο και βερτιτσίλιο των πατατών: Η μάρανση των φυτών των πατατών που οφείλεται στους μύκητες Fusarium oxysporum και Verticillium dahliae χαρακτηρίζεται από ένα τοπικό αποχρωματισμό (χρώμα καφέ) του αγγειώδους συστήματος των στελεχών και των κονδύλων. Συστήνεται η χρήση υγιούς σπόρου και αμειψισπορά με σιτηρά ( Πάτσαλος, 2005) Ιώσεις Οι ιώσεις πάνω στην πατάτα παρουσιάζουν πολλά και διάφορα συμπτώματα από τα οποία τα κυριότερα είναι τα ακόλουθα: 16

17 Το φυτό παραμένει νάνο ή αδύνατο, παρουσιάζει συστροφή των φύλλων, απλό ή τραχύ μωσαϊκό ή νέκρωση των φύλλων που παραμένουν όμως πάνω στο στέλεχος του φυτού. Οι ιώσεις στα φυτά μπορούν να μεταδοθούν με έντομα- φορείς αλλά κυρίως με μολυσμένο σπόρο. Τα προσβεβλημένα φυτά παράγουν μικρούς κονδύλους που φέρουν τον ιό. Συνεχής καλλιέργεια του ίδιου σπόρου οδηγεί σε εκφυλισμό των φυτών και μείωση της παραγωγής. Οι κυριότερες ιώσεις που προσβάλλουν την πατάτα είναι το Απλό μωσαϊκό, το Τραχύ μωσαϊκό, η Ραβδωτή φυλλόπτωση και το Καρούλιασμα της πατάτας. Για την αντιμετώπιση των ιολογικών ασθενειών στις πατάτες επιβάλλεται όπως χρησιμοποιείται πιστοποιημένος πατατόσπορος Εντομολογικές προσβολές Δορυφόρος (ΤερίίηοίεΓ6 3 άεοεηιιϊηεεία): Είναι κολεόπτερο και η προνύμφη όπως και το ακμαίο κατατρώγουν το φύλλωμα της πατάτας. Καταπολεμούνται με ψεκασμούς με κατάλληλα εντομοκτόνα (Ολύμπιος, 1994). Φθοριμαία ( Ρύί1ιοππιαε3 ορετευίεΐώ): Το ακμαίο τοποθετεί τα αυγά του στους οφθαλμούς του κονδύλου είτε στο χωράφι είτε στην αποθήκη. Οι προνύμφες ανοίγουν στοές στους κονδύλους και προκαλούν μεγάλη καταστροφή, επίσης προσβάλλει και τους τρυφερούς βλαστούς. Το έντομο ολοκληρώνει τον βιολογικό του κύκλο σε σύντομο χρονικό διάστημα και έχει 6 περίπου γενεές τον χρόνο. Οι προσβολές στο χωράφι αντιμετωπίζονται με καλό παράχωμα των κονδύλων και αποφυγή δημιουργία ρωγμών στο έδαφος με συχνά ποτίσματα. Στην αποθήκη η προσβολή αντιμετωπίζεται με την παρεμπόδιση της εισόδου των εντόμων στην αποθήκη με χρήση σίτας στα παράθυρα και πόρτες με κάλυψη των κονδύλων. Χημική καταπολέμηση στο χωράφι γίνεται με ψεκασμούς εντομοκτόνων και στην αποθήκη με επίπαση των κονδύλων με ειδικά σκευάσματα υπό μορφή σκόνης (Ολύμπιος, 2004). 17

18 Χρυσονηματώδης: Μικροσκοπικό σκουληκάκι που ζει στο έδαφος και τρέφεται πάνω στις ρίζες του φυτού της πατάτας τις οποίες καταστρέφει. Έτσι το φυτό αδυνατεί να προσλάβει θρεπτικά στοιχεία και νερό, παραμένει αδύνατο, νάνο και η παραγωγή του είναι χαμηλή ή εκμηδενίζεται. Παρόλο που ο νηματώδης από μόνος του πολύ λίγο κινείται στο έδαφος, το μικρό του μέγεθος τον κάνει να μεταφέρεται εύκολα από χωράφι σε χωράφι ή από περιοχή σε περιοχή με τα νερά της βροχής, το χώμα πάνω στα γεωργικά εργαλεία κλπ. Η καταπολέμηση των νηματωδών είναι δύσκολη. Εκεί που υπάρχει τέτοιο πρόβλημα συστήνεται η φύτευση ανθεκτικών ποικιλιών, η εφαρμογή αμειψισποράς και η χρήση νημαδοκτόνων εντομοκτόνων. 1.5 Απαιτήσεις σε Κλίμα και Έ δαφος Κλιματολογικές συνθήκες και φωτοπερίοδος Η πατάτα είναι φυτό ψυχρής εποχής. Η άριστη θερμοκρασία εδάφους για βλάστηση είναι γύρω στους 22 βαθμούς Κελσίου. Η εύκρατη ζώνη είναι ιδανική για την καλλιέργεια της πατάτας, γιατί τα φυτά αρχίζουν να μεγαλώνουν νωρίς την άνοιξη και το υπέργειο μέρος τους αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια των χαμηλών θερμοκρασιών. Όσον αφορά στη θερμοκρασία εδάφους, η άριστη για βλάστηση είναι γύρω στους 22 βαθμούς Κελσίου. Υψηλότερες θερμοκρασίες εδάφους (πάνω από το άριστο) αυξάνουν την εμφάνιση εξογκωμάτων στους κονδύλους, δημιουργούνται ακανόνιστα σχήματα και παρουσιάζεται το φαινόμενο του σχηματισμού περισσοτέρων κονδύλων στον ίδιο στόλωνα ( chain tuber). Οι απαιτήσεις σε θερμοκρασία ελέγχονται σε ένα βαθμό με την επιλογή της εποχής φύτευσης σε κάθε περιοχή, καθώς και με την επιλογή της ποικιλίας (Ολύμπιος, 1994) Έδαφος Η πατάτα παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα αντοχής όσον αφορά τον τύπο του εδάφους και το ph. Με την προϋπόθεση ότι το έδαφος περιέχει ικανοποιητικά ποσά οργανικής ουσίας, είναι εύθραυστο και ελαφρύ, αερίζεται και στραγγίζει καλά και είναι γόνιμο. 18

19 Στην πράξη, καταλληλότερα για μεγάλες αποδόσεις και καλή ποιότητα προϊόντος θεωρούνται τα αμηλοπηλώδη και πηλοαμμώδη εδάφη, τα οποία θερμαίνονται γρήγορα, καθώς και τα οργανικά με ελαφρά δομή που στραγγίζουν ικανοποιητικά. Βαριά και πηλώδη εδάφη πρέπει να αποφεύγονται. Η επιθυμητή αντίδραση του εδάφους είναι η ελαφρά όξινη δηλαδή ρη 5-6,5. Τέλος, το βάθος του εδάφους που βρίσκεται στον ρώγο του και είναι κατάλληλο για πατατοκαλλιέργεια πρέπει να είναι τουλάχιστον εκ. (Ολύμπιος, 1994). 1.6 Ανάπτυξη Φύτρων Ανάπτυξη Φύτρων Η ανάπτυξη των φυτρών είναι το πρώτο μέρος της βλαστικής ανάπτυξης των φυτρών πατάτας. Αυτό το στάδιο αρχίζει με την εμφάνιση μικρών κλειστών φύτρων στους οφθαλμούς του κονδύλου της πατάτας και τελειώνει με την ανάπτυξη τους. Τα φύτρα μπορεί να είναι φυσιολογικά, αποθηκευτικά ή λεπτά σαν νήματα. Ένα υγιές στέλεχος αναπτύσσεται από τα δύο πρώτα. Ο κόνδυλος πατάτας χρειάζεται ικανοποιητική θερμοκρασία υψηλότερη από 8 βαθμούς Κελσίου για την ανάπτυξη των φυτρών. Όταν η εδαφολογική θερμοκρασία είναι χαμηλότερη, η διαδικασία ανάπτυξης φυτρών σταματά. Τα προσβεβλημένα φύτρα δεν αναπτύσσουν ποτέ βλαστούς, έτσι οι αποδόσεις μειώνονται. Η μόλυνση μπορεί να διαπεράσει εύκολα τον κόνδυλο και μπορεί να προκαλέσει κενά στην καλλιέργεια. Τα κενά αυτά που προκαλούνται από πολύ πρόωρη φύτευση μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερο πρόβλημα ζιζανίων. Πιο επωφελές είναι η διαδικασία ανάπτυξης φυτρών να είναι όσο το δυνατόν γρηγορότερη. Για τέτοια βέλτιστη ανάπτυξη, τα φυτά πατάτας χρειάζονται θερμό έδαφος και αρκετό νερό. Η θρέψη σ αυτό στο στάδιο δεν είναι τόσο σημαντική αλλά πολύ άζωτο μπορεί να προκαλέσει γρήγορη αύξηση με εξαιρετικό χαλαρούς φυτικούς ιστούς, οι οποίοι είναι ευάλωτοι σε βακτήρια ή μύκητες. 19

20 1.6.2 Βλαστική Ανάπτυξη Η βλαστική ανάπτυξη αρχίζει με την εμφάνιση των φυτρών. Σ αυτό το στάδιο το φυτό αναπτύσσει τους βλαστούς και τα φύλλα και το φυτικό υλικό καλύπτει την επιφάνεια του εδάφους. Η μάζα, ο τύπος καθώς και η ταχύτητα της ανάπτυξης εξαρτώνται από την καλλιεργούμενη ποικιλία. Μερικές πρώιμες ποικιλίες δεν αρχίζουν μια νέα αύξηση στην άνθηση ή στο τέλος του σχηματισμού των κονδύλων, αλλά στο τέλος της βλαστικής περιόδου τους με αποτέλεσμα η βλαστική ανάπτυξη να τελειώνει στο τέλος της βλαστικής ζωής των φυτών. Μερικές όψιμες ποικιλίες έχουν τη δυνατότητα συνεχούς ανάπτυξης. Τελειώνουν την βλαστική τους ανάπτυξη όταν οι εξωτερικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές ενώ συνεχίζουν την βλαστική τους ανάπτυξη όταν οι συνθήκες βελτιώνονται. Ο συγκεκριμένος τύπος μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλότερες αποδόσεις με κίνδυνο πολλών δυσμορφιών, παθήσεων και ανομοιογενούς περιεκτικότητας ξηρής ουσίας στους κονδύλους και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην πώληση και στην αποθήκευση του προϊόντος. Η συνέχιση της βλαστικής ανάπτυξης χρειάζεται πολλά αφομοιώσιμα θρεπτικά στοιχεία και το φυτό όταν είναι φτωχό το έδαφος σε αυτά, τα παίρνει από τους αναπτυγμένους κονδύλους Άνθιση Το άνθος είναι το μόνο αναπαραγωγικό μέρων των φυτών πατάτας. Δεν έχει καμία σημασία στην καλλιέργεια της πατάτας, επειδή το φυτό πολλαπλασιάζεται με βλαστικό τρόπο. Μερικές ποικιλίες αναπτύσσουν σπάνια άνθη ή δεν αναπτύσσουν ποτέ, ενώ άλλες αναπτύσσουν μεγάλα άνθη. 20

21 Εικόνα 4. Το άνθος της πατάτας Το άνθος της πατάτας είναι ερμαφρόδιτο και αποτελείται από πενταμερή στεφάνη συμπέταλη, χρώματος λευκού ή ιώδους ή μπλε ή υποκίτρινη ή ραβδωτή. Έχει 5 στήμονες (από 4 ως 6), οι οποίοι σχηματίζουν κώνο γύρω από τον ύπερο. Ο στύλος είναι μακρύς και βρίσκεται έξω από τον κώνο των ανθήρων. Οι ανθήρες ανοίγουν μόνο στην κορυφή τους και έχουν χρώμα υποκίτρινο (αυτοί είναι συνήθως άγονοι) ως πορτοκαλοκίτρινο. Η ωοθήκη είναι συνήθως δίχωρη. Τα άνθη φέρονται σε ταξιανθίες που έχουν μακρύ άξονα και οι οποίες αναπτύσσονται από την μασχάλη του τελευταίου φύλλου κάθε βλαστού. Την πρώτη ταξιανθία ακολουθεί δεύτερη και αυτήν τρίτη καθώς η προηγούμενη μαραίνεται και ξηραίνεται και παρακολουθώντας αυτό είναι δυνατό να υπολογιστεί ο βαθμός ωριμότητας κάθε φυτού. Το άνθος της πατάτας δεν έχει νέκταρ, γι αυτό σπάνια προσελκύει έντομα. Η επικονίαση γίνεται κυρίως με τον αέρα. Τα άνθη μπορούν να είναι αυτόστειρα, αλλά και γόνιμα (φυσική επικονίαση, σταυρογονιμοποίηση, ελεγχόμενη γονιμοποίηση). Ο καρπός είναι ράγα (Ολύμπιος, 1994) ΣχηματισμόςΣτόλωνα και Κονδύλου Οι πολύ πρώιμες ποικιλίες αρχίζουν τον σχηματισμό κονδύλων λίγο μετά από την βλάστηση, οι όψιμες ποικιλίες μερικές φορές μετά την άνθιση, στο δεύτερο μισό της Σ ε λ ί δ α 21

22 βλαστικής περιόδου. Ο σχηματισμός κονδύλων είναι ανεξάρτητος από άλλα φαινολογικά στάδια και εξαρτάται σημαντικά από την καλλιεργούμενη ποικιλία πατάτας. Για τον βέλτιστο σχηματισμό κονδύλων χρειάζεται συνεχής και σταθερή παροχή θρεπτικών στοιχείων και νερού. Προβλήματα τέτοιας παροχής μπορεί να προκαλέσουν δυσπλασίες και παθήσεις. Η διακλάδωση των στολώνων (χαρακτηριστικό της ποικιλίας) οδηγεί σε αλυσιδωτούς σχηματισμούς κονδύλων. Η ηλικία και το εσωτερικό περιεχόμενο αυτών των κονδύλων θα είναι φοβερά ανομοιογενή. Εικόνα5. Κόνδυλοι πατάτας. Δυσπλασίες, προεξοχές προκαλούνται συνήθως από μη σταθερή παροχή νερού. Αυτά συμβαίνουν πιο συχνά στα βαριά εδάφη αργίλου απ ότι στα αμμώδη εδάφη. Η υάλωση αναφέρεται σε ανομοιογενή κατανομή της ξηράς ουσίας στον κόνδυλο. Είναι μία ειδική μορφή δευτερογενούς ανάπτυξης. Ο κόνδυλος αναπτύσσεται στην άκρη των φύτρων και εξαντλεί την ξηρή ουσία από την άκρη των βλαστών Ωρίμανση Η ωρίμανση σημαίνει σταθερότητα και φυσιολογικά είναι η κατάσταση λήθαργου των κονδύλων πατάτας. Ο κόνδυλος, μέχρι να πεθάνουν οι στόλωνες, είναι σε δυναμική επαφή με τα άλλα μέρη των φυτών πατάτας και όταν οι συνθήκες είναι καλές για βλαστική ανάπτυξη, τα φυτά αρχίζουν να χρησιμοποιούν αποθησαυριστικές ουσίες απ αυτόν. 22

23 Το περίδερμα του ώριμου κονδύλου πατάτας καθορίζεται από την καλλιεργούμενη ποικιλία και την περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία, η οποία είναι χαρακτηριστικό της ποικιλίας. Οι ώριμοι κόνδυλοι έχουν συχνά περίδερμα με σκασίματα. Το περίδερμα παλιότερων κονδύλων παρουσιάζει συχνότερα σκασίματα σε σχέση με τους νεότερους κονδύλους αλλά αυτό είναι χαρακτηριστικό της ποικιλίας. Μόνο οι εντελώς ώριμοι κόνδυλοι μπορούν να αποθηκευτούν. Οι νεότεροι κόνδυλοι δεν έχουν ικανοποιητική περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία, η αναπνοή τους είναι πολύ περισσότερη από αυτήν των ώριμων και έχουν υψηλότερη προδιάθεση στις μολύνσεις στον χώρο αποθήκευσης. 23

24 2. Λίπανση της Π ατάτας Η πατάτα είναι φυτό που απορροφά από το έδαφος μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων σε μικρό χρονικό διάστημα. Τα ποσά της οργανικής ουσίας και των κύριων θρεπτικών στοιχείων που θα προστεθούν, εξαρτώνται από τη γονιμότητα του εδάφους, την τεχνική καλλιέργειας, το βαθμό έκπλυσης, την ποικιλία και το μήκος της βλαστικής περιόδου. 2.1 Οργανική Ουσία Όπως είναι γνωστό, η οργανική ουσία βελτιώνει τη δομή συνεκτικών εδαφών, κάνοντάς τα περισσότερο αφράτα, γεγονός το οποίο εξυπηρετεί τη διόγκωση των κονδύλων, ενώ παράλληλα βελτιώνει την υδατοϊκανότητα των αμμωδών εδαφών. Η προσθήκη της οργανικής ουσίας έχει πολύ μεγάλη σημασία ιδιαίτερα στα αμμώδη (σκελετωμένα) εδάφη όπου ως επί το πλείστον καλλιεργείται στη Μεσσηνία. Εάν η προσθήκη γίνεται σε όλη την έκταση του χωραφιού, συνιστάται η εφαρμογή 2-4 τόνων κοπριάς/ στρέμμα, ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους και την περιεκτικότητά του σε οργανική ουσία. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και άλλοι τρόποι χορήγησης οργανικής ουσίας όπως χλωρή λίπανση, ή διάφορα εμπορικά οργανικά παρασκευάσματα που περιέχουν ή απελευθερώνουν χουμικά οξέα, αμινοξέα ή φυσιολογικά ενεργές οργανικές ενώσεις, συνεκτιμώντας φυσικά και το κόστος Άζωτο Το άζωτο γενικά επηρεάζει πολύ το ύψος της παραγωγής. Συμβάλει στην ανάπτυξη των βλαστών με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας των φυτών. Μπορεί να εφαρμοσθεί με νιτρική, αμμωνιακή μορφή ή σαν ουρία. Η εφαρμοζόμενη ποσότητα του αζώτου εξαρτάται από τον πληθυσμό των φυτών, το ποσοστό της οργανικής ουσίας, τον τύπο του εδάφους και τις απώλειες από την απορροή λόγω του ποτίσματος ή των βροχοπτώσεων. 24

25 Η εφαρμογή του γίνεται τμηματικά σε δόσεις: Ενδεικτικά, οι δόσεις που εφαρμόζονται συνήθως είναι κιλά Ν/ στρέμμα συνολικά. Η πρώτη (βασική λίπανση) κατά προτίμηση σε αμμωνιακή μορφή (εάν το ρη του εδάφους το επιτρέπει) πριν ή κατά τη φύτευση. Κατά τη βασική λίπανση εφαρμόζεται συνήθως η μισή ποσότητα του συνολικά εφαρμοζόμενου Ν. Η δεύτερη και οι υπόλοιπες δόσεις (επιφανειακή λίπανση) (3-4 εφαρμογές) εφαρμόζονται σε νιτρική μορφή ή ουρία κατά το σκάλισμα και την περίοδο που ακολουθεί μετά από αυτό. Συνήθως κατά την επιφανειακή λίπανση δίνονται 1-2 κιλά Ν/ στρέμμα κάθε 10 ημέρες μέσω του συστήματος της τεχνητής βροχής. Ο τύπος του αζώτου που θα εφαρμοσθεί, εξαρτάται από την αντίδραση του εδάφους. Σε εδάφη με όξινη αντίδραση θα πρέπει να χρησιμοποιείται η νιτρική μορφή του αζώτου (νιτράσβεστος, ασβεστούχος νιτρική αμμωνία), ενώ σε εδάφη με ουδέτερη ή αλκαλική αντίδραση μπορεί να χρησιμοποιηθούν και οι δύο μορφές αζώτου (νιτρική και αμμωνιακή πχ νιτρική αμμωνία). Σε ότι αφορά το αμμωνιακό άζωτο, ενδείκνυται η χρήση του μόνο σε αλκαλικά εδάφη, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών. Εενικά, οι ανάμεικτες μορφές Ν διευρύνουν την ακτίνα του ωφέλιμου ρη και αυξάνουν την ανάπτυξη των φυτών της πατάτας, συγκρινόμενες με τις χωριστές μορφές του (φυσικά σε εδάφη που η αντίδρασή τους επιτρέπει τη χορήγηση αμμωνιακής μορφής Ν). Η επιφανειακή λίπανση με άζωτο σε υψηλές δόσεις εμποδίζει την κονδυλοποίηση Φώσφορος Ο φώσφορος επιταχύνει την ωρίμανση των κονδύλων, ενώ φυτά που είναι καλά εφοδιασμένα με το στοιχείο αυτό παράγουν κονδύλους με σκληρή επιδερμίδα γεγονός το οποίο τους προστατεύει από τους τραυματισμούς. Οι απαιτήσεις σε φώσφορο είναι μικρότερες από εκείνες σε άζωτο και κάλιο. Σε πολλές περιπτώσεις, Σ ε λ ί δ α 25

26 από αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο Νομό τα περισσότερα εδάφη ήταν επαρκή σε αφομοιώσιμο φώσφορο και χρειαζόταν μόνο λίπανση συντήρησης ή και μη εφαρμογή του στοιχείου αυτού. Δέσμευση του φωσφόρου παρατηρείται σε εδάφη πλούσια σε ασβέστιο. Η ποσότητα του φωσφορικού λιπάσματος που θα χρησιμοποιηθεί θα εξαρτηθεί από τα ήδη υπάρχοντα αποθέματά του στο έδαφος (εδαφολογική ανάλυση), και τον τύπο του εδάφους. Ενδεικτική δόση φωσφορικής λίπανσης : κιλά Ρ2Ο5/ στρέμμα Συνήθως, ολόκληρη η ποσότητα των φωσφορικών λιπασμάτων προστίθεται κατά τη βασική λίπανση με ενσωμάτωση τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν τη φύτευση. Είναι πολύ σημαντική η τοποθέτηση των φωσφορικών λιπασμάτων στη ζώνη της ριζόσφαιρας ειδικά σε εδάφη που περιέχουν ασβέστιο σε υψηλές συγκεντρώσεις Κάλιο Η πατάτα είναι εξαιρετικά καλιόφιλο φυτό και οι απαιτήσεις της στο στοιχείο αυτό είναι αρκετά μεγάλες κυρίως σε αμμώδη και αλκαλικά εδάφη. Η συμβολή του καλίου είναι πολύ σημαντική στη βελτίωση κυρίως της ποιότητας (γεύση, χρώμα, μέγεθος). Η έλλειψη του στοιχείου αυτού μπορεί να επιφέρει: μείωση της περιεκτικότητας των κονδύλων σε ξηρά ουσία, ξηρά κηλίδωση, μείωση της αντοχής στην αποθήκευση. Ενδεικτική δόση καλιούχου λίπανσης : κιλάκ^ο/ στρέμμα. Η εφαρμογή των καλιούχων λιπασμάτων γίνεται συνήθως πριν τη φύτευση κατά τη βασική λίπανση. Συμπληρωματικά, σε περιπτώσεις που η εφαρμογή της φυλλοδιαγνωστικής δείξει έλλειψη του στοιχείου αυτού μπορούν να χορηγηθούν καλιούχα λιπάσματα μέσω του συστήματος άρδευσης. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι σε περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος ξεπλύματος (αμμώδη εδάφη, ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις), τότε ένα μέρος του καλίου μπορεί 26

27 να εφαρμόζεται μετά το φύτρωμα κατά την επιφανειακή λίπανση. Σε πολλές περιπτώσεις, από αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο Νομό τα περισσότερα εδάφη ήταν επαρκή σε κάλιο και χρειαζόταν μόνο λίπανση συντήρησης Ασβέστιο Έλλειψη του στοιχείου αυτού εμφανίζεται συνήθως σε ισχυρώς όξινα εδάφη. Επισημαίνεται ότι σε αρκετές περιοχές της Μεσσηνίας υπάρχουν τέτοια εδάφη όπως έχει εξακριβωθεί από εδαφολογικές αναλύσεις του Αγροτικού Ινστιτούτου Φιλιατρών και Καλαμάτας (εντοπίσθηκε αρκετά μεγάλος αριθμός δειγμάτων με υπερβολικά όξινο ρη από 3,8-4,5). Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται με την ασβέστωση, δηλαδή με την προσθήκη στο έδαφος ασβεστούχων υλικών. Μεγάλη σημασία έχει ο ακριβής προσδιορισμός των αναγκαίων ποσοτήτων του ασβεστούχου υλικού που πρέπει να προστεθούν στο έδαφος, έτσι ώστε να αποφευχθεί η εμφάνιση της ακτινομύκωσης στους κονδύλους. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ασθένεια αυτή ευνοείται σε ξηρά, αμμώδη, καλά αεριζόμενα εδάφη, που έχουν ελαφρά όξινη έως ελαφρά αλκαλική αντίδραση. Συνιστάται ο επανέλεγχος του ρη και του ανταλλάξιμου ασβεστίου μετά την εφαρμογή της ασβέστωσης. Στα ισχυρώς όξινα εδάφη καθώς και στα εδάφη με κακή στράγγιση, μπορεί να παρουσιασθεί και τοξικότητα μαγγανίου η οποία αντιμετωπίζεται και αυτή με την αύξηση του ρη μέσω της ασβέστωσης και με τη βελτίωση της στράγγισης του εδάφους. Αντιθέτως, για τη διόρθωση του ρη ενός αλκαλικού εδάφους χρησιμοποιούνται υλικά οξίνισης (θείο, θειικός σίδηρος, φωσφορικό οξύ κλπ), ή λιπάσματα με όξινη αντίδραση. Σ αυτές τις περιπτώσεις με τη χρήση τέτοιων ουσιών η μείωση του ρη είναι μόνο τοπική ενώ θα πρέπει να συνεκτιμηθεί φυσικά και το κόστος. Ο λόγος είναι προφανής, αφού κάθε προσπάθεια απομάκρυνσης ή εξουδετέρωσης του ανθρακικού ασβεστίου στο έδαφος, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις οικονομικά ασύμφορη ή τεχνικά ανεφάρμοστη. 27

28 2.1.5 Μαγνήσιο Τα περισσότερα όξινα αμμώδη εδάφη στα οποία καλλιεργείται η πατάτα (ιδιαίτερα στο Νομό Μεσσηνίας), είναι φτωχά σε μαγνήσιο λόγω των υψηλών βροχοπτώσεων και της εντατικής καλλιέργειας. Άλλος ένας λόγος που συντελεί στην έλλειψη του στοιχείου αυτού είναι λόγω του ότι υφίσταται ισχυρός ανταγωνισμός από τις μεγάλες ποσότητες αμμωνίου και καλίου που εφαρμόζονται. Ενδεικτική δόση μαγνησιούχου λίπανσης : 8-10 κιλά Μ μ Ο/ στρέμμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις σε έλλειψη του στοιχείου αυτού κατά τη διάρκεια ανάπτυξης των φυτών, αποτελεσματικοί είναι και οι διαφυλλικοί ψεκασμοί με μαγνησιούχα σκευάσματα. 2.2Εφαρμογή των λιπασμάτων Γενικά ο πατατόσπορος ποτέ δεν πρέπει να έρχεται σε άμεση επαφή με το πυκνό λίπασμα γιατί μπορεί να προκληθεί ζημιά στα φύτρα και στις ρίζες του μητρικού κονδύλου. Εάν η εφαρμογή των λιπασμάτων γίνεται σε λωρίδες, το λίπασμα τοποθετείται κάτω (2,5 εκ) και δίπλα (6 εκ) από τη γραμμή φύτευσης του πατατόσπορου Ιχνοστοιχεία Αρκετά σπάνια παρίσταται ανάγκη εφαρμογής ιχνοστοιχείων στην καλλιέργεια πατάτας στην Ελλάδα. Η πατάτα είναι ευπαθής στην έλλειψη Μη και λιγότερο Ζη και Οι. Η διάγνωση των ελλείψεων σε ιχνοστοιχεία κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, γίνεται ασφαλέστερα με τη φυλλοδιαγνωστική. Εάν παρουσιασθεί έλλειψη, αυτή αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα με διαφυλλικούς ψεκασμούς με τα κατάλληλα σκευάσματα των στοιχείων που αποδεδειγμένα βρίσκονται σε χαμηλές συγκεντρώσεις στα φύλλα Ποιότητα Νερού Άρδευσης Η ποιότητα του νερού άρδευσης είναι γενικά μια πολύ σημαντική παράμετρος που θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους οι παραγωγοί. Η πατάτα είναι αρκετά ευαίσθητο Σ ε λ ί δ α 28

29 φυτό σε συνθήκες υψηλής αλατότητας. Η αλατότητα αυτή μπορεί να προέλθει είτε από εφαρμογή υψηλών δόσεων λιπασμάτων, είτε από εφαρμογή κακής ποιότητας νερού άρδευσης, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ενδέχεται να είναι συνδυασμός και των δύο. Η συνεχής παρακολούθηση της αγωγιμότητας του εδάφους και του νερού είναι πολύ σημαντική για τη σωστή θρέψη της καλλιέργειας. Ενδεικτικά αναφέρεται η μείωση της παραγωγής της πατάτας σε συνάρτηση με την αγωγιμότητα (στο εκχύλισμα κορεσμού) του εδάφους: Πίνακας 2.1 Μείωση της παραγωγής της πατάταςσε συνάρτηση με την αγωγιμότητα του εδάφους ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ (%) Αγωγιμότητα στο εκχύλισμα κορεσμού (ιυξ/οηι) 1,7 2,5 3,8 5,9 Πίνακας 2.2 Μείωση της παραγωγής σε σχέση με την αγωγιμότητα του νερού άρδευσης ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ (%) Αγωγιμότητα νερού άρδευσης (ηιξ/οπι) Μ 1,7 2,5 3,9 29

30 Αναφέρεται επίσης, ότι η πατάτα είναι μέτριας ανθεκτικότητας φυτό σε ότι αφορά την περιεκτικότητα του νερού άρδευσης σε βόριο (1-2 ρριηβ), ενώ είναι πολύ ευπαθής και στο χλώριο. Η συγκέντρωση του νερού σε χλώριο, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη δεδομένου διαβρέχονται και τα φύλλα με την εφαρμογή της τεχνητής βροχής (καλό θα είναι η συγκέντρωσή του στο νερό να είναι <100ρρπι για εφαρμογή από τα φύλλα). 2.3 Γενικά συμπεράσματα από τη λίπανση της πρώιμης πατάτας στη Μεσσηνία Σε αρκετές περιπτώσεις, έχει διαπιστωθεί ότι χρησιμοποιούνται αρκετά μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων (της τάξεως των κιλών/ στρέμμα) ειδικά σε πρώιμες καλλιέργειες που εφαρμόζεται ανιπαγετική προστασία. Ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των λιπασμάτων όταν εφαρμόζονται σε αμμώδη εδάφη, απορρέει χωρίς να προλάβει να αξιοποιηθεί από τα φυτά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το αυξημένο κόστος παραγωγής και φυσικά τη μείωση των στρεμματικών αποδόσεων. Θα πρέπει οι δόσεις των λιπασμάτων σε αμμώδη εδάφη να είναι μικρότερες και να διασπείρονται χρονικά σε αρκετές μικρές δόσεις έτσι ώστε τα λιπάσματα να αξιοποιούνται καλύτερα από τα φυτά. Άλλο ένα σημείο το οποίο θα πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα είναι η εφαρμογή της μεθόδου της φυλλοδιαγνωστικής. Η φυλλοδιαγνωστική είναι μια μέθοδος που στηρίζεται στον προσδιορισμό των θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στους φυτικούς ιστούς (φύλλα, μίσχους κλπ) και δίνει μια πλήρη εικόνα της θρεπτικής κατάστασης των φυτών σε συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξής τους. Οι πληροφορίες αυτές επιτρέπουν τον ακριβή προσδιορισμό των στοιχείων που πιθανόν να λείπουν από τα φυτά και κατά συνέπεια ποια από αυτά και με ποια μορφή θα πρέπει να προστεθούν. Η αξιοπιστία της μεθόδου αυτής εξαρτάται κατά πολύ από τη συλλογή σωστού δείγματος φυτικών ιστών. Ο πιο ορθός τρόπος αριστοποίησης της θρέψης των φυτών είναι η εφαρμογή έγκαιρης ανάλυσης εδάφους, φυτικών ιστών και αρδευτικού νερού. 30

31 Η δειγματοληψία των εδαφικών δειγμάτων για μια δεδομένη φύτευση γύρω στα τέλη Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου, θα πρέπει να γίνεται κατά τις αρχές Οκτωβρίου έτσι ώστε να υπάρχει διαθέσιμος χρόνος για την πραγματοποίηση επεμβάσεων που πρέπει να γίνουν έγκαιρα, όπως για παράδειγμα η ασβέστωση. Για την διενέργεια της φυλλοδιαγνωστικής στην πατάτα συλλέγονται προσφάτως ώριμα φύλλα μαζί με τους μίσχους ημέρες μετά την ανάδυση των φυτών (ή όταν τα φυτά έχουν ύψος γύρω στα εκ.). Οι συνηθισμένες αποδόσεις στη Μεσσηνία κυμαίνονται γύρω στους 3,5 τόνους/ στρ. ενώ μπορούν να φθάσουν στους 4-4,5 τον/ στρ. Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου ανοιξιάτικης καλλιέργειας: τέλη Νοεμβρίου (φύτευση) - Απρίλιος (συγκομιδή). Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου: 4 μήνες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η καλοκαιρινή φύτευση με καλλιεργητική περίοδο από: Ιούλιο (σπορά) - Νοέμβριο (συγκομιδή). Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου: 4 μήνες. Οι αποδόσεις αυτή την περίοδο είναι ελαφρώς μειωμένες γιατί χρησιμοποιείται σπόρος 2ης γενεάς (απαιτείται μεγάλη προσοχή στην επιλογή του σπόρου). 2.4 Λ ιπάνσεις που εφ αρμόζονται από τους παραγω γούς Βασική λίπανση: κιλά/στρέμμα τόνοι/ στρέμμα κοπριά (ή άλλα οργανικά λιπάσματα σε δόσεις σύμφωνα με τις οδηγίες του παρασκευαστή. Εναλλακτικά: κιλά/ στρέμμα και κιλά/ στρέμμα θειικό καλιομαγνήσιο ( ). 31

32 2.4.2 Επιφανειακή λίπανση: κατά το αυλάκωμα κιλά/ στρέμμα όταν τα φυτά έχουν ύψος γύρω στα 7-10 εκ. 2-3 εφαρμογές ασβεστούχου νιτρικής αμμωνίας (26-0-0) σε συνολική ποσότητα κιλά/ στρέμμα (έναρξη 7-10 ημέρες από το σκάλισμα), ή εναλλακτικά σε ουδέτερα εδάφη 50 κιλά/ στρέμμα νιτρικής αμμωνίας (33,5-0-0) (2-3 εφαρμογές). 15 κιλά/ στρέμμα νιτρικό κάλιο ( ) 20 ημέρες πριν τη συγκομιδή. Σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζονται και διαφυλλικοί ψεκασμοί με σκευάσματα μαγνησίου κατά τον Io ψεκασμό (ύψος φυτών 10 εκ.) 32

33 3. Π ειραματικό Μ έρος Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση της επιδράσεως των λιπαντικών σκευασμάτων νέας τεχνολογίας με σταθεροποιημένη και περικαλυμμένη μορφή του ολικού αζώτου, καθώς και των τεχνικών λίπανσης στην συγκέντρωση των φύλλων και της ρίζας σε άζωτο και φώσφορο σε ανοιξιάτικη καλλιέργεια στον Νομό Μεσσηνίας. 3.1 Υλικά και Μ έθοδοι Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στο νομό Μεσσηνίας στην περιοχή Μαυρομμάτι Παμίσου πλησίον της πόλης της Μεσσήνης, σε αγροτεμάχιο συνολικής επιφάνειας 25 περίπου στρεμμάτων και σε τμήμα αυτού συνολικής επιφάνειας 400 γπ. Χρησιμοποιήθηκε πιστοποιημένος πατατόσπορος της ποικιλίας Ξρυηία ο οποίος τεμαχίσθηκε σε μικρότερα τεμάχια που το καθένα έφερε τουλάχιστον τρεις-τέσσερεις οφθαλμούς. Η φύτευση πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου Οι αποστάσεις φύτευσης των κονδύλων ήταν 75 οιη μεταξύ των γραμμών φύτευσης και 20 απ μεταξύ των μητρικών κονδύλων στη γραμμή φύτευσης. Το βάθος φύτευσης ήταν περίπου 10 οπι. Το πείραμα περιελάμβανε επτά διαφορετικές λιπαντικές μεταχειρίσεις με τρεις επαναλήψεις ανά λιπαντική μεταχείριση. Σε κάθε επανάληψη χρησιμοποιήθηκαν εννέα γραμμές φύτευσης με 12 φυτά ανά γραμμή φύτευσης, εκ των οποίων τα δύο ακριανά φυτά σε κάθε γραμμή δεν λαμβάνονταν υπόψη κατά τη λήψη των μετρήσεων και τη συλλογή των κονδύλων (περιθώρια) και επιπρόσθετα μεταξύ των διαφορετικών πειραματικών τεμαχίων, σε κάθε γραμμή φύτευσης, υπήρχε περιθώριο δύο κενών θέσεων φύτευσης. Λόγω της ανομοιομορφίας κατά μήκος του πειρατικού αγρού το πείραμα ακολούθησε το σχέδιο των Τυχαιοποιημένων Πλήρων Ομάδων, με μία επανάληψη κάθε λιπαντικής μεταχείρισης ανά ομάδα. 33

34 Κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου πραγματοποιήθηκαν φυτοπροστατευτικές μεταχειρίσεις (προληπτικοί ψεκασμοί κατά του περονοσπόρου) καθώς και μεταχειρίσεις αντιπαγετικής προστασίας των φυτών σύμφωνα με την καλλιεργητική τεχνική (μέθοδος καταιονισμού) που ακολουθείται στην περιοχή. Η ανάδυση των φυταρίων ξεκίνησε την 15η Ιανουάριου 2012 και το σκάλισμα πραγματοποιήθηκε την 4η Μαρτίου 2012, λόγω της αργής ανάπτυξης των φυτών η οποία οφειλόταν στις ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν, καθώς και στις πολλές βροχοπτώσεις ιδιαίτερα αμέσως μετά τη φύτευση των κονδύλων. Πριν τη φύτευση των κονδύλων πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με τις λιπαντικές μεταχειρίσεις, η βασική λίπανση. Οι λιπαντικές μεταχειρίσεις που πραγματοποιήθηκαν παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και οι ποσότητες των λιπαντικών στοιχείων κατά τη βασική και τις επιφανειακές λιπάνσεις παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα 2. Πίνακας 3.1 Συνοπτικός πίνακας λιπαντικών μεταχειρίσεων. 1 Μάρτυρας - καμία λιπαντική αγωγή Παραδοσιακή (χωρίς θείο) στην βασική με 70 1^ (14%8) επιφανειακή στο σκάλισμα. αζωτούχος επιφανειακή με ασβεστούχο νιτρική αμμωνία (3 X 20,5 νιτρικό κάλιο (1X15 kg / στρέμμα) θειικό μαγνήσιο (1X15 kg / στρέμμα) ϋιΐήΐεο Α / στρέμμα) ϋιιταίεο στο 100% μονάδων αζώτου της βασικής παραδοσιακής (ΝΡΚ) Ο υ ι^ ο στο 80% μονάδων αζώτου της επιφανειακής στο σκάλισμα (ΝΡΚ) 34

35 αζωτούχος επιφανειακή με ασβεστούχο νιτρική αμμωνία (2 X 20,5 Ιη* / στρέμμα) νιτρικό κάλιο (2 X 15 1^ / στρέμμα) ϋιιταίεε Β 4 ϋιιταίεε στο 80% των μονάδων αζώτου της βασικής παραδοσιακής ϋιιταίεε στο 80% των μονάδων αζώτου της επιφανειακής στο σκάλισμα (ΝΡΚ) αζωτούχος επιφανειακή με ασβεστούχο νιτρική αμμωνία (2 X 20,5 / στρέμμα) νιτρικό κάλιο (2 X 15 1< / στρέμμα) ϋιιταίεε Ο 5 ϋιιταίεε στο 60% των μονάδων αζώτου της βασικής παραδοσιακής ϋιιταίεε στο 80% των μονάδων αζώτου της επιφανειακής στο σκάλισμα (ΝΡΚ) αζωτούχος επιφανειακή με ασβεστούχο νιτρική αμμωνία (2 X 20,5 ]< / στρέμμα) νιτρικό κάλιο (2 X 15 kg / στρέμμα) ϋιιταίεε ϋ 6 ϋιιταίεε θα καλυφθεί η συνολική ποσότητα αζώτου για όλη την καλλιεργητική περίοδο μόνο με τη βασική και την επιφανειακή λίπανση στο σκάλισμα: ϋιιταίεε μία εφαρμογή στο σύνολο των μονάδων του αζώτου της βασικής ϋιιταίεε στο 80% των μονάδων αζώτου της επιφανειακής στο σκάλισμα (ΝΡΚ) νιτρικό κάλιο 15 1< / στρέμμα Επιφανειακή 7 Μόνο επιφανειακές λιπάνσεις (ίδιες συνολικές ποσότητες λιπαντικών μονάδων σε σχέση με την συνήθη λιπαντική αγωγή): 70 ]< (14%8) επιφανειακή στο σκάλισμα αζωτούχος επιφανειακή με ασβεστούχο νιτρική αμμωνία (4 X 20,5 ]< / στρέμμα) νιτρικό κάλιο (2 X 20 / στρέμμα) θειικό μαγνήσιο (IX 15 Ιιμ / στρέμμα) 35

36 Πίνακας 3.2 Συνολική ποσότητα από κάθε λιπαντικό στοιχείο στην καλλιεργητική περίοδο ανά λιπαντική μεταχείριση. Λιπαντική Ν ρ 2ο 5 κ 2ο ΜδΟ 8 μεταχείριση (Ιίβ/στρ.) (1ί /στρ.) (1η*/στρ.) (1ί /στρ.) (1ι /στρ.) Μάρτυρας Παραδοσιακή 36,6 25,5 32,4 2,4 11,9 ΟιίΓΗίεε Α 28,9 8,6 31,0 2,5 11,0 ϋιίγαίεε Β 26,7 7,5 28,8 2,1 9,6 ϋιίγηίεε 0 24,5 6,4 26,6 1,8 8,2 ϋιίγηίεε ϋ 26,8 12,4 31,8 3,6 16 Επιφανειακή 34,2 10,5 28,9 2,4 11,9 36

37 Πίνακας 3.3 Συνοπτικός πίνακας καλλιεργητικών φροντίδων και λιπαντικών μεταχειρίσεων. 17 Δεκεμβρίου Φύτευση 15 Ιανουάριου Ανάδυση φυταρίων 4 Μαρτίου Σκάλισμα - εφαρμογή επιφανειακής λίπανσης (σε στερεή μορφή) σε όλες τις επεμβάσεις εκτός από τον μάρτυρα 30 Μαρτίου Πρώτη εκρίζωση φυτών (δειγματοληψία) 11 Απριλίου 20 Απριλίου 30 Απριλίου Ασβεστούχος νιτρική αμμωνία στις λιπαντικές μεταχειρίσεις Παραδοσιακή, Ώ ι^εο Α, ΟιιωΙεο Β, ΠιίΓΗίεο 0, Επιφανειακή Θειικό μαγνήσιο στις λιπαντικές μεταχειρίσεις Παραδοσιακή, Επιφανειακή Ασβεστούχος νιτρική αμμωνία στις λιπαντικές μεταχειρίσεις Παραδοσιακή, Πιιταΐεε Α, ΟιίΓαΙεε Β, Οιιωίει; Π, Επιφανειακή Ασβεστούχος νιτρική αμμωνία στις λιπαντικές μεταχειρίσεις Παραδοσιακή, Επιφανειακή Νιτρικό κάλιο στις λιπαντικές μεταχειρίσεις ΠιιωΙεε Α, ΠυταΙοε Β, ΠιααΙεε Π, Επιφανειακή 4 Μαΐου Δεύτερη εκρίζωση φυτών (δειγματοληψία) - Πρώιμη συγκομιδή 7 Μαΐου Νιτρικό κάλιο σε όλες τις λιπαντικές μεταχειρίσεις εκτός από το μάρτυρα 24 Μαΐου Τρίτη εκρίζωση φυτών (δειγματοληψία) - Όψιμη συγκομιδή 3.2 Μ ετρήσεις Πραγματοποιήθηκαν τρεις δειγματοληψίες φυτών στις οποίες συλλέχθηκαν τα φύλλα και οι ρίζες των φυτών την 104η, 139η (πρώιμη συγκομιδή) και την 159η (όψιμη συγκομιδή) ημέρα μετά τη φύτευση των κονδύλων. Τα φυτικά δείγματα 37

38 μεταφέρθηκαν στο ΤΕΙ Καλαμάτας και σε κάθε δειγματοληψία μετρήθηκαν το Ν και ορ. Αναλύσεις φυτικών ιστών. Σε δείγματα φύλλων και ριζών των φυτών από κάθε δειγματοληψία πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις όπου μετρήθηκαν τα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία: N, P, K, Ca, Mg, Cu, Fe, Mn Zn, B. Σε ότι αφορά τις ρίζες, για τους προσδιορισμούς χρησιμοποιήθηκε ολόκληρο το ριζικό σύστημα των φυτών αφού προηγουμένως απομακρύνθηκαν οι στόλωνες και οι κόνδυλοι. Η ξήρανση των φυτικών ιστών έγινε μετά από παραμονή τους σε θάλαμο με θερμοκρασία 72 C μέχρις ότου σταθεροποιηθεί το βάρος τους. Οι φυτικοί ιστοί (φύλλα και ρίζες) που προορίζονταν για τους προσδιορισμούς των θρεπτικών στοιχείων, ξεπλύθηκαν προσεκτικά με απιονισμένο νερό και ξηράνθηκαν στους 72 C μέχρι σταθεροποιήσεως του βάρους τους. Μετά την ξήρανσή τους πραγματοποιήθηκε άλεση με σκοπό την μείωση του όγκου και την διευκόλυνση της ομογενοποίησής τους κατά την χημική ανάλυση. Η άλεση έγινε με την βοήθεια ειδικού μύλου αλέσεως φυτικών ιστών με τη χρήση ανοξείδωτου κόσκινου οπών 1 mm (20-mesh). Μετά την άλεση το μέγεθος των τεμαχιδίων ήταν <lmm. Στην συνέχεια ζυγίσθηκε 1 g αλεσμένου φυτικού ιστού και τοποθετήθηκε σε ειδική ανθεκτική σε υψηλές θερμοκρασίες πορσελάνινη κάψα (χωνευτήρι). Η κάψα με το περιεχόμενό της, τοποθετήθηκε στο πυριαντήριο στους 550 C. Στην θερμοκρασία αυτή το δείγμα παρέμεινε για 4,5 ώρες, μέχρι καύσεως όλης της οργανικής ουσίας του υπό ανάλυση φυτικού ιστού (λευκός χρωματισμός της τέφρας). Μετά την παρέλευση των 4,5 ωρών και αφού κρύωσε ο θάλαμος καύσεως του πυριαντηρίου (την επομένη ημέρα), το δείγμα (τέφρα φυτικού ιστού) υπέστη εκχύλιση με 15 ml HCl 10% (9:1) (1 μέρος HCl 37% και 9 μέρη καθαρό νερό). Το διάλυμα της τέφρας με το HC1 ανακατεύθηκε καλά και στην συνέχεια έγινε διήθηση σε πλαστικό φιαλίδιο των 50 ml με την χρήση καταλλήλου διηθητικού χαρτιού, ξεπλένοντας επανειλημμένους την κάψα και τον ηθμό. Τέλος, μετά την εκχύλιση πραγματοποιήθηκε συμπλήρωση του φιαλιδίου σε τελικό όγκο 50 ml με καθαρό νερό και το δείγμα (εκχύλισμα) οδηγήθηκε για τις επιμέρους αναλύσεις. 38

39 Προσδιορισμός του ολικού Ν. Το ολικό Ν προσδιορίσθηκε με τη μέθοδο Kjeldahl (Hansen, 1989). Στα ξηρά δείγματα (βάρος δείγματος 1 g) αρχικά πραγματοποιήθηκε υγρή καύση σε φιάλες μικρο-kjeldahl παρουσία πυκνού H2SO4 και καταλυτών. Ακολούθως έγινε απόσταξη του προϊόντος της καύσης και προσδιορισμός των NIE με τιτλοδότηση με H2S04 0,05 Ν, παρουσία μικτού δείκτη (Jones et al., 1991). Προσδιορισμός του Ρ.Η συγκέντρωση του Ρ, προσδιορίσθηκε φωτομετρικά (HitachiModelU2001) μετά από καύση των φυτικών ιστών (βάρους lg) στους 550 C και εκχύλιση με HC1 10% (Hanlon, 1992) σε μήκος κύματος 460 nm σύμφωνα με τη μέθοδο του μολυβδαινικού αμμωνίου (Murphy και Riley, 1962). Πίνακας 3.4 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ν στα φύλλα (επί της ξηρός ουσίας). Λιπαντική μεταχείριση Ημέρες μετά τη φύτευση Μάρτυρας 5,88 c 4,79 b 4,58 b Παραδοσιακή 8,41 a 5,73 ab 5,60 ab Duratec A 8,37 a 5,56 ab 5,82 ab Duratec Β 8,33 a 5,66 ab 5,10 ab Duratec C 7,38 ab 5,62 ab 5,31 ab Duratec D 6,31 be 4,79 b 5,00 ab Επιφανειακή 5,62 c 6,21 a 6,02 a * Τιμές που ακολουθούνται από το ίδιο γράμμα στην ίδια στήλη, δεν διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο LSD (ρ=0,05). Με βάση τα αποτελέσματα του πίνακα 3.4, την 104η ημέρα μετά τη φύτευση, η συγκέντρωση του Ν είναι στατιστικά σημαντικά χαμηλότερη στις λιπαντικές μεταχειρίσεις «Μάρτυρας» και «Επιφανειακή» σε σύγκριση με τις «Παραδοσιακή», «ϋυήίεΰ Α», «ϋϋγηίεο Β» και «ΟυκυεοΟ». Όμως, την 139η ημέρα μετά τη φύτευση η συγκέντρωση του Ν είναι σημαντικά υψηλότερη στη λιπαντική μεταχείριση

40 «Επιφανειακή» σε σύγκριση με το «Μάρτυρα» και την «ϋιιΐήίεεο». Την 159η ημέρα μετά τη φύτευση η συγκέντρωση του Ν είναι επίσης στατιστικά σημαντικά υψηλότερη στην επιφανειακή λίπανση μόνο σε σχέση με τον «Μάρτυρα». Πίνακας 3.5 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ρ στα φύλλα (επί της ξηράς ουσίας). Λιπαντική μεταχείριση Ημέρες μετά τη φύτευση Μάρτυρας 0,40 0,22 ε 0,26 a Παραδοσιακή 0,46 0,35 a 0,26 a Duratec Α 0,44 0,22 ε 0,21 ab Duratec Β 0,46 0,26 be 0,21 ab Duratec C 0,42 0,21 ε 0,16 b Duratec D 0,32 0,34 ab 0,21 ab Επιφανειακή 0,42 0,30 abe 0,17 b * Τιμές που ακολουθούνται από το ίδιο γράμμα στην ίδια στήλη, δεν διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο ίξ ϋ (ρ=0,05). Με βάση τα αποτελέσματα του πίνακα 3.5 την 104η ημέρα μετά τη φύτευση, η συγκέντρωση του Ρ στα φύλλα δεν εμφανίζει στατιστικά σημαντικές διαφορές σε σχέση με την λιπαντική αγωγή. Κατά την 139η ημέρα μετά τη φύτευση η συγκέντρωση του Ρ είναι στατιστικά σημαντικά χαμηλότερη στις λιπαντικές μεταχειρίσεις «Μάρτυρα», «ϋι^ίεεα» και «ϋυταΐεεπ» συγκριτικά με τις λιπαντικές μεταχειρίσεις «Παραδοσιακή» και «ϋϋήίεεο». Επιπρόσθετα η λιπαντική μεταχείριση «Παραδοσιακή» υπερέχει στατιστικά σημαντικά της λιπαντικής μεταχείρισης «ϋιΐήίεε Β». Την 159η ημέρα μετά τη φύτευση η συγκέντρωση του Ρ είναι στατιστικά σημαντικά χαμηλότερη στις λιπαντικές μεταχειρίσεις «Επιφανειακή» και «ϋιΐή ίεεο σε σχέση με τον «Μάρτυρα» και την «Παραδοσιακή».

41 Πίνακας 3.6 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ν στη ρίζα (επί της ξηράς ουσίας). Λιπαντική μεταχείριση Ημέρες μετά τη φύτευση Μάρτυρας 3,88 3,23 b 3,19 Παραδοσιακή 4,14 3,42 ab 3,85 Du ratee A 4,31 3,69 a 3,04 Duratec Β 3,46 3,80 a 3,60 Duratec C 3,60 3,54 ab 3,79 Duratec D 3,92 3,48 ab 3,14 Επιφανειακή 3,75 3,66 a 4,05 * Τιμές που ακολουθούνται από το ίδιο γράμμα στην ίδια στήλη, δεν διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο LSD (ρ=(),05). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του πίνακα 3.6, η συγκέντρωση του Ν στη ρίζα διαφοροποιείται σε σχέση με την λιπαντική μεταχείριση μόνο κατά την 139η ημέρα από τη μεταφύτευση όπου στον «Μάρτυρα» είναι στατιστικά σημαντικά μικρότερη σε σύγκριση με τις μεταχειρίσεις «Επιφανειακή», «ϋυΐήίεο Α» και «ϋυΐήίεο Β». Μεταξύ των υπολοίπων μεταχειρίσεων δεν υφίστανται σημαντικές διαφορές. 41

42 Πίνακας 3.7 Επίδραση της λιπάνσεως στην συγκέντρωση του Ρ στη ρίζα (επί της ξηράς ουσίας). Λιπαντική μεταχείριση Ημέρες μετά τη φύτευση Μάρτυρας 0,50 0,35 0,28 Παραδοσιακή 0,54 0,32 0,41 Du ratee A 0,58 0,24 0,31 Duratec B 0,55 0,34 0,38 Duratec C 0,47 0,26 0,24 Duratec D 0,54 0,34 0,42 Επιφανειακή 0,52 0,28 0,29 * Τιμές που ακολουθούνται από το ίδιο γράμμα στην ίδια στήλη, δεν διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο LSD (ρ=0,05). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του πίνακα 3.7, η συγκέντρωση του Ρ στη ρίζα δεν επηρεάζεται από τις εφαρμοζόμενες λιπαντικές μεταχειρίσεις και στις τρεις περιόδους ανάπτυξης των φυτών. 3.3 Συμπεράσματα Πειραματικού Μ έρους Η συγκέντρωση του Ρ στα φύλλα επηρεάζεται από την λιπαντική αγωγή και προς το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου κυμαίνεται στα κατώτερα όρια επάρκειας. Έτσι, όταν εφαρμόσθηκε λιπαντική μεταχείριση με υψηλή ποσότητα Ρ (συνολικά 25,5 1^Ρ20 5 ανά στρέμμα στην παραδοσιακή) η συγκέντρωση του Ρ στα φύλλα ήταν υψηλότερη από ότι όταν εφαρμόσθηκαν λιπάνσεις με χαμηλότερες ποσότητες Ρ (συνολικά 6,4 ]^Ρ2θ 5 ανά στρέμμα λιπάνσεις στην ΟιιταίεοΈ). Συμπερασματικά, η συγκέντρωση του Ρ δεν συνδέεται με το ύψος της παραγωγής. Η συγκέντρωση του Ν στα φύλλα κυμαίνεται σε επίπεδα υψηλότερα της επάρκειας σε όλες τις λιπαντικές μεταχειρίσεις που εφαρμόσθηκε βασική λίπανση στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των κονδύλων (104 ημέρες μετά τη φύτευση). 42

43 Σε ότι αφορά τη συγκέντρωση του Ν και του Ρ στη ρίζα δεν φαίνεται να υπάρχει διαφοροποίηση σε σχέση με την λιπαντική αγωγή παρά μόνο στην περίπτωση του Ν κατά την 139η ημέρα από τη μεταφύτευση όπου στον «Μάρτυρα» είναι στατιστικά σημαντικά μικρότερη σε σύγκριση με τις μεταχειρίσεις «Επιφανειακή», «Ώ ι^εο Α» και «ϋιίγαΐεε Β». 43

44 Βιβλιογραφία Ελληνική Βακαλουνάκης Δ.Ι., (2006), Ασθένειες των κολοκυνθοειδών. Διάγνωση και αντιμετώπιση. Εκδοτική επιμέλεια Βακαλουνάκης Δ.Ι. Κώτσιρας, Ι.,Α., (2008), Ορθολογική Λίπανση της Πατάτας, Εεωργικό Ινστιτούτο Καλαμάτας, Καλαμάτα. Ολύμπιος, Χ.Μ., (1994), Ειδική Λαχανοκομία ( Λαχανικά Υπαίθρου). Εκδόσεις Ε.Π.Α. Ολύμπιος, X., (2001), Η τεχνική της καλλιέργειας των κηπευτικών στα θερμοκήπια. Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε. Αθήνα. Πανάγος Ε., (1997), Φυτοπροστασία Χωρίς Χημικά Φυτοφάρμακα. Εκδ. Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε. Πάτσαλος, Κ., (2005), «Η καλλιέργεια της πατάτας», Λευκωσία: Έκδοση του Εραφείου Τύπου και Πληροφοριών για το Τμήμα Εεωργίας, Διαθέσιμο από: e/9_2005%20patata.pdf?openelement, [Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουάριου 2013]. Ξενόγλωσση Hansen, Β., 1989, Determination of nitrogen as elementary N: an alternative to Kjeldahl. Acta Agric. Scand. 39: Murphy, J., Riley, J.P., (1962), A modified single solution method for the determination of phosphate in natural waters. Ann. Chem. Acta. 27: