Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ Υ ΑΤΙΚΩΝ

Transcript

1 Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

2 Πόσο αναγκαία είναι η βιώσιµη και ορθολογική διαχείριση των Υδατικών πόρων στην Ελλάδα? Η Ελλάδα είναι µία σχετικά ευνοηµένη υδρολογικά περιοχή της Μεσογείου, αν και η αναντιστοιχία της χρονικής και κυρίως χωρικής κατανοµής των βροχοπτώσεων µε τις χρονικές και χωρικές κατανοµές της ζήτησης έχουν δηµιουργήσει στο παρελθόν και εξακολουθούν να δηµιουργούν προβλήµατα έλλειψης νερού, ιδιαίτερα σε περιόδους ανοµβρίας. Τα φαινόµενα λειψυδρίας αναµένεται να ενισχυθούν στο µέλλον ως αποτέλεσµα της Κλιµατικής Αλλαγής Λόγω περιορισµένης βιοµηχανικής ανάπτυξης, η ποιοτική κατάσταση των υδατικών πόρων δεν αναµένεται να παρουσιάζει ιδιαίτερα οξυµµένα προβλήµατα σε ό,τι αφορά τοξικούς ρύπους, εκτός ενδεχόµενα από µεµονωµένες περιοχές (?). Η εικόνα δεν είναι τόσο ικανοποιητική σε ό,τι αφορά συµβατικούς ρύπους από αστικές και ιδίως γεωργικές δραστηριότητες, µε συνέπεια να παρατηρείται υποβάθµιση τόσο των επιφανειακών, όσο και των υπόγειων νερών, ιδίως στις λίµνες και ορισµένες παράκτιες περιοχές και υπόγειους υδροφορείς.

3 είκτηςεκµετάλλευσηςνερούκαιµεταβολήτουστηνευρώπη. Σύµφωνα µε στοιχεία της ΕΕΑ (2011) ο είκτης Εκµετάλλευσης Νερού (WEI) στην Ελλάδα είναικατάµέσοόροκοντάστο 15%. O είκτης Εκµετάλλευσης Νερού (Water Εxploitation Ιndex - WEI) εκφράζει την ποσότητα νερού πουκαταναλώνεταισεετήσιαβάση, διαιρούµενη µε την ετήσια ποσότητα ανανεώσιµου νερού, σε ποσοστό επί τοις εκατό. Το ποσοστό ασφάλειας, για να θεωρηθεί ότι µια χώρα δεν καταναλώνει νερό περισσότερο από αυτό που µπορεί να ανανεωθεί, είναι περίπου 20%. Για υψηλότερο απόαυτότοποσοστό, τονερόκαθίσταταιµη ανανεώσιµο φυσικό αγαθό, ενώ ποσοστό άνω του 40% θεωρείται ότι έχει αρχίσει η διεργασία της ξηρασίας. Ο δείκτης στην Ελλάδα (κοντά στο 15%) είναι χαµηλότερος από τους αντίστοιχους δείκτες γειτονικών χωρών όπως ηκύπρος, ηισπανίακαιηιταλία, οιοποίοι υπερβαίνουν το καθορισµένο για σηµατοδότηση κρίσιµων καταστάσεων όριο του 20%. Ωστόσο παρατηρείται αξιόλογη χωρική διαφοροποίηση του δείκτη στην Ελλάδα, µε σαφώς υψηλότερες τιµές σε ορισµένα Υδατικά ιαµερίσµατα, όπως π.χ στο Υδατικό ιαµέρισµα Θεσσαλίας, όπου ο δείκτηςείναι 40-50%.

4 Από το σύνολο των θέσεων που παρακολουθήθηκαν τη διετία , το 64% (2007) και το 55% (2008) των θέσεων ταξινοµείται σε καλή χηµική κατάσταση, ενώ στο υπόλοιπο 36% (2007) και 45% (2008) η χηµική κατάσταση διαφαίνεται κατώτερη της καλής. Η αστοχία σε σχέση µε τα ποιοτικά πρότυπα περιβάλλοντος για τις ουσίες προτεραιότητας και τους ειδικούς ρύπους σχετίζεται µε την αγροτική δραστηριότητα και την εφαρµογή προϊόντων φυτοπροστασίας αριθμός θέσεων ουσίες προτεραιότητας Κατώτερη της καλής Καλή Ποιοτική κατάσταση επιφανειακών υδάτων ( ) Οιυπερβάσειςσταµέταλλα (υδράργυρος, κάδµιο) και σε οργανικές ενώσεις σχετίζεται µε την βιοµηχανική κυρίως δραστηριότητα των κλάδων κλωστοϋφαντουργίας, διύλισης πετρελαίου, παραγωγής παρασιτοκτόνων και άλλωναγροχηµικώνπροϊόντων, χρωµάτων, συνθετικών ινών, αλλά και σε χώρους ανεξέλεγκτηςδιάθεσηςαπορριµµάτων. Ειδικότερα τα παράγωγα τριβούτυλο-κασσιτέρου σχετίζονται µε τα προϊόντα που χρησιµοποιούνται για την προστασία των υφάλων των πλοίων και οι επιφανειοδραστικοί παράγοντες ως πρώτες ύλες στην βιοµηχανία καλλυντικώνκαιιατρικώνπαρασκευασµάτων, που διευκολύνουν τον σχηµατισµό οµογενών µειγµάτων µη αναµίξιµων υγρών

5 Στα υπόγεια ύδατα, µε εξαίρεση τον υδράργυρο, για τον οποίο αρκετές µετρήσεις δεν µπορούν να αξιολογηθούν, δεδοµένου ότι η οριακή τιµή αξιολόγησης συµπίπτει µε το όριο ανίχνευσης της µεθόδου, οι περισσότερες υπερβάσεις παρατηρούνται σε παραµέτρους που σχετίζονται µε φαινόµενα υφαλµύρινσης (χλωριόντα, αγωγιµότητα, θειικά) (17% των υπόγειων υδατικών συστηµάτων σε κακή χηµική κατάσταση ως προς τα χλωριόντα), στο αργίλιο (13% των υπόγειων υδατικών συστηµάτων σε κακή χηµική κατάσταση) και στα νιτρικά (11% των υπόγειων υδατικών συστηµάτων σε κακή χηµική κατάσταση), ενώ ακολουθούν τα µέταλλα µόλυβδος, αρσενικό και νικέλιο, στα οποία λιγότερο από 6% των υπόγειων υδατικών συστηµάτων παρουσιάζει κακή χηµική κατάσταση. Αριθμός υόγειων υδατικών συστημάτων Χλωριούχα ιόντα Αργίλιο Ποιοτική κατάσταση υπογείων υδάτων ( ) Νιτρικά Άλατα Aγωγιμότητα Θειικά ιόντα 17 Μόλυβδος κακή χημική κατάσταση καλή χημική κατάσταση μη χαρακτηρισμένη Αρσενικό Νικέλιο Κάδμιο Ολικό χρώμιο 6 ph 119 Υδράργυρος

6 Στην Ελλάδα το πρόβληµα δεν είναι µόνο ποσοτικό, όπως για χρόνια θέλαµε να πιστεύουµε, αλλά και ποιοτικό και συχνά τα δύο προβλήµατα είναι συνυφασµένα µεταξύ τους

7 Προηγούµενο Πλαίσιο ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΒΑΣΕΙ ΧΡΗΣΕΩΝ Οδηγία 75/440/ΕΟΚ περί ποιότητας επιφανειακών νερών που προορίζονται για πρόσληψη πόσιµου νερού και αντίστοιχη Εθνική Νοµοθεσία. Οδηγίες 80/778/ΕΟΚ και 98/83/ΕΕ περί ποιότητας του πόσιµου νερού και αντίστοιχη Εθνική Νοµοθεσία. Οδηγία 78/659/ΕΟΚ περί της απαιτούµενης ποιότητας για τη διαβίωση ψαριών (κυπρινοειδών, σαλµονιδών) και αντίστοιχη Εθνική Νοµοθεσία. Οδηγία 76/160/ΕΟΚ περί της ποιότητας των υδάτων κολύµβησης και αντίστοιχη Εθνική Νοµοθεσία. Οδηγία 91/676/ΕΟΚ περί προστασίας των υδάτων από ρύπανση µε νιτρικά από γεωργικές πηγέςκαιαντίστοιχηεθνικήνοµοθεσία. Οδηγία 76/464/ΕΟΚ περί της προερχόµενης από απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών ρύπανσης του υδάτινου περιβάλλοντος και αντίστοιχη Εθνική Νοµοθεσία.

8 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ Οδηγία 82/176/ΕΟΚ περί των οριακών τιµών και των ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις υδραργύρου από το βιοµηχανικό τοµέα της ηλεκτρολύσεως των χλωριούχων αλάτων των αλκαλίων. Οδηγία 83/513/ΕΟΚ, περί οριακών τιµών και ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις καδµίου. Οδηγία 84/156/ΕΟΚ, περί οριακών τιµών και ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις υδραργύρου σε τοµείς άλλους εκτός του τοµέα της ηλεκτρολύσεως των χλωριούχων αλάτων των αλκαλίων. Οδηγία 84/491/ΕΟΚ, περί οριακών τιµών και ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις εξαχλωροκυκλοεξανίου. Οδηγία 86/280/ΕΟΚ, περί οριακών τιµών και ποιοτικών στόχων για τις απορρίψεις ορισµένων επικινδύνων ουσιών που υπάγονται στον Κατάλογο Ι του Παραρτήµατος της Οδηγίας 76/464/ΕΟΚ.

9 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΒΑΣΕΙ ΧΡΗΣΕΩΝ Οι συγκεντρώσεις συγκεκριµένου συνόλου φυσικοχηµικών παραµέτρων (ανάλογα µε τη χρήση) είναι µικρότερες από τις επιτρεπόµενες παραµετρικές τιµές της συγκεκριµένης χρήσης. ΟΧΙ ΝΑΙ Κατάλληλο για τη δεδοµένη χρήση Ακατάλληλο για τη δεδοµένη χρήση

10 Ο ΗΓΙΑ 2000/60 Η Οδηγία2000/60/ΕΕ χωρίς να την καταργεί, δεν περιορίζεται στην λογική της αξιολόγησης της ποιότητας των υδάτων, σε συνάρτηση µε τη χρήση τους.

11 Βασική Αρχή: Οικοσυστηµική Προσέγγιση Προγενέστερο Θεσµικό Πλαίσιο Προστασία των χρηστών νερού Επιµέρους διατάξεις για κάθε χρήση Στους χρήστες προστίθεται και το περιβάλλον/οικοσυστήµατα(περιβαλλοντική χρήση) Ισοτιµία χρηστών? Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά-2000/60 Οικοσυστηµική Προσέγγιση Η προστασία των οικοσυστηµάτων αποκτά προτεραιότητα Εξυπηρέτηση των χρηστών υπό την προϋπόθεση ότι δεν διακυβεύεται η προστασία των οικοσυστηµάτων

12 Βασική Αρχή: Οικοσυστηµική Προσέγγιση και χηµικές παράµετροι. Καταργούνται ή αποκτούν άλλο νόηµα? Στοπρογενέστεροπλαίσιοοιχηµικέςπαράµετροιµετηµορφήτων Critical Values (CV) σχετίζονταν µε την αποδεκτή για κάθε χρήση ποιότητα ΜετηνΟδηγίαΠλαίσιοηθέσπισηορίωνγιατιςχηµικέςπαραµέτρους, σεόρους Environmental Quality Standards (EQS) ή Threshold Values (ThV) εκφράζει την επιθυµία για την επίτευξη Καλής Χηµικής Κατάστασης µε στόχο την έµµεση προστασία των οικοσυστηµάτων την εξάλειψη ή ελαχιστοποίηση επικίνδυνων ανθρωπογενούς προέλευσης ρύπων (priority substances) την στο µέτρο του δυνατού διατήρηση των συνθηκών υποβάθρου (background levels)

13 Καλή Χηµική Κατάσταση/ Επιτρεπόµενη για συγκεκριµένη χρήση Συγκεντρώσεις υποβάθρου Οικοσυστήµατα Ουσίες Προτεραιότητας Ύδρευση Άρδευση Βιοµηχανία Αλιεία Κολύµβηση.. Τυπικές οριακές τιµές οι συγκεντρώσειςυποβάθρου, ενδεχόµενα κατά τι προσαυξηµένες ανάλογα µε τις ασάφειες, τις οικονοµικές δυνατότητες και τις αναπτυξιακές/επενδυτικές επιλογές Οριακές τιµές από θυγατρικές οδηγίες ή και θεσµικά κείµενα, ανάλογα µετοείδοςχρήσης

14 Όριο χρήσης (CV) Όριο καλής χηµικής κατάστασης (EQS/ThV) Επηρεάζονται ευαίσθητα οικοσυστήµατα ή/και οι συγκεντρώσεις υποβάθρου είναιιδιαίτεραχαµηλές. Επιπρόσθετα η επίτευξη των ορίων καλής χηµικής κατάστασης είναι ρεαλιστικά εφικτή Οι συγκεντρώσεις υποβάθρου είναι υψηλότερες των ορίων χρήσης. Η «καλή» χηµική κατάσταση στην περίπτωση αυτή δεν εξασφαλίζει την ασφαλή χρήση, ωστόσο είναι ανέφικτη η προσπάθεια προσέγγισης των ορίων χρήσης.

15 Βασική Αρχή: Οικοσυστηµική Προσέγγιση Όµως στο πλαίσιο µιας οικοσυστηµικής προσέγγισης οι χηµικές παράµετροι και τα αντίστοιχα όρια (EQS) στην καλύτερη περίπτωση υποδεικνύουν έµµεσα τους δυνητικούς κινδύνους για το οικοσύστηµα και δεν αντανακλούν άµεσα την κατάστασή του Έτσι η οικοσυστηµική προσέγγιση αναδεικνύει τον µερικό και ανεπαρκή χαρακτήρα των φυσικοχηµικών µόνον παραµέτρων για τον καθορισµό της ποιότητας των υδάτων και κατά συνέπεια η Οδηγία επιβάλλει την επιπρόσθετη υιοθέτηση. βιολογικών παραµέτρων και δεικτών (εκτός απόταυπόγειαπουδενέχουννόηµα) υδροµορφολογικών γνωρισµάτων

16 Ο ΗΓΙΑ 2000/60 Βιολογικές παράµετροι Υδροµορφολογικές συνθήκες Εκτίµηση ποιότητας και κατάταξη Γενικές υποστηρικτικές φυσικοχηµικές παράµετροι Ουσίες προτεραιότητας και συγκεκριµένες χηµικές παράµετροι

17 Ο ΗΓΙΑ 2000/60 Εισάγεται η λογική της κλιµακωτής διαβάθµισης(από εξαίρετη ποιότητα έως κακή ποιότητα), αντί της ισχύουσας διάκρισης επιτρεπτό/µη επιτρεπτό.

18 Κατηγοριοποίηση/2000/60 Χηµικές Βιολογικές Μορφολογικά Χηµικές Βιολογικές Κατηγοριοποίηση Χηµικές Βιολογικές Κατηγοριοποίηση Χηµικές Βιολογικές Κατηγοριοποίηση Χηµικές Βιολογικές Μορφολογικές Κατηγοριοποίηση Χηµικές Βιολογικές Μορφολογικές Κατηγοριοποίηση

19 Οι τιµές για τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία είναι στα επίπεδα συνθηκών αναφοράς ΟΧΙ Οι τιµές για τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία αποκλίνουν λίγο από τα επίπεδα συνθηκών αναφοράς ΟΧΙ Η αξιολόγηση γίνεται µε βάση την απόκλιση των βιολογικών στοιχείων από τις συνθήκες αναφοράς ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Οιτιµέςγιατα φυσικοχηµικά στοιχεία αντιστοιχούν πλήρως ή σχεδόν πλήρως προς τις µη διαταραγµένες συνθήκες ΟΧΙ ΝΑΙ Οι τιµές των φυσικοχηµικών στοιχείων: α. διασφαλίζουν την λειτουργίατουοικοσυστήµατοςκαιβ. για συγκεκριµένους ρύπους είναι στα επίπεδα των EQS που έχουν θεσπιστεί µεγαλύτερη µέτρια απόκλιση ΝΑΙ Οι υδροµορφολογικές συνθήκες είναι στα επίπεδα συνθηκών αναφοράς ΟΧΙ ΝΑΙ Αξιολόγηση ως µέτρια κατάσταση ΟΧΙ ΝΑΙ Αξιολόγηση ως Καλή Οικολογική Κατάσταση Αξιολόγηση ως Υψηλή Οικολογική Κατάσταση Αξιολόγηση ως κατώτερη της καλής κατάστασης µεγαλύτερη µεγάλη απόκλιση ΝΑΙ Αξιολόγηση ως φτωχή κατάσταση Αξιολόγηση ως κακή κατάσταση

20 Αξιολόγηση Υδάτων στο πλαίσιο του Σχεδίου ιαχείρισης Υδατικών ιαµερισµάτων Εκτίµηση της Ποιοτικής Κατάστασης Βασικών Υδατικών Συστηµάτων Εκτίµηση Σηµειακών και ιάχυτων Φορτίων σε Επίπεδο Υδατικής Περιφέρειας Προτάσεις για Σηµαντικότερα Μέτρα και Περαιτέρω ιερεύνηση

21 Ο ΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ -ΣΧΕ ΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με απόφαση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων καθορίσθηκαν: Οι 45 Λεκάνες Απορροής Ποταµών Τα 14 Υδατικά ιαµερίσµατα Κάθε Υδατικό ιαµέρισµα αποτελεί συνάθροιση επίµέρουςλεκανών.

22 Πωςπάµε?

23 Οικολογική κατάσταση Ποταµών( ) Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης κάτιπαραπάνωαπότο 50% βρίσκεται σε οικολογική κατάσταση χειρότερη της καλής. Πολύ κοντά στονµέσοόροτηςεεηελλάδα Σεελάχιστεςπεριπτώσεις (χώρες) πέφτουµε σε ποσοστά µικρότερα του 40%

24 Οικολογική κατάσταση Λιµνών( ) Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης κάτι λιγότερο από το 50% βρίσκεται σε οικολογική κατάσταση χειρότερη τηςκαλής. Τοποσοστόγιατην Ελλάδα είναι κατά πολύ υψηλότερο (90%) Σεελάχιστεςπεριπτώσεις (χώρες) πέφτουµε σε ποσοστά µικρότερα του 35-40%

25 Οικολογική κατάσταση Μεταβατικών( ) Ιδιαίτερα άσχηµη η κατάσταση στη Βαλτική και στη Βόρεια Θάλασσα, χωρίς να είναι ικανοποιητική στη Μεσόγειο

26 Οικολογική κατάσταση Παράκτιων( ) Σαφώς καλύτερη η κατάσταση στη Μεσόγειο, µε παράκτια ύδατα σε υψηλή η καλή κατάσταση σε ποσοστά εν γένει µεγαλύτερα του 70%

27 ΠωςπάµεσεεπίπεδοΕΕ? Η γενικότερη εκτίµηση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι µάλλον απογοητευτική, καθώς µετά την πρώτη εφαρµογή των Σχεδίων ιαχείρισης το 2015, τα υδάτινα σώµατα µε τουλάχιστον καλή οικολογική κατάσταση θα αυξηθούναπότοκάτιλιγότεροτου 50% σεκάτι περισσότερο του 50%.

28 Άξονεςδράσεωνσεεθνικόεπίπεδο σχετικάµετηνπαραγωγή αποβλήτων Αστικά υγρά απόβλητα Ρύπανση γεωργικής προέλευσης Ρύπανση από βιοµηχανίες ιαχείριση στερεών αποβλήτων και ιλύος Αξιοποίηση επεξεργασµένων λυµάτων και ιλύος

29 Αστικάαπόβλητα Το βάρος για την εφαρµογή της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ επιµερίζεται ανάµεσα στην υλοποίηση των υπολειπόµενων έργων κυρίωςσεοικισµούςµειπµεταξύ 2000 και και στην αξιολόγηση της λειτουργίας των ΕΕΛ (τήρηση των καθορισµένων ορίων εκροής, εντατική παρακολούθηση της λειτουργίας των κατασκευασµένων εγκαταστάσεων, µε παράλληλη αναφορά των αποτελεσµάτων για κάθε εγκατάσταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

30 Αστικάυγράαπόβλητα Πληθυσµός που εξυπηρετείται από ΕΕΛ Συνολικός ΙΠ (2006) Συνολικός ΙΠ για οικισµούς µε ΙΠ>2000 (2006)

31 ΙΠκαιΕΕΛ Κανονικές Περιοχές Ευαίσθητες περιοχές Σύνολο Υ.. Τµήµα Υ.. που εξυπηρετείται από ΕΕΛ Κατηγορίες οικισµών Αριθ. ΙΠ Αριθ. ΙΠ Αριθ. ΙΠ Αριθ. ΙΠ <2 000 ΙΠ ΙΠ ΙΠ ΙΠ > ΙΠ Σύνολο

32 Ρύπανσηγεωργικήςπροέλευσης Σηµαντική πηγή ρύπανσης αποτελούν οι γεωργικές δραστηριότητες, οι οποίες έχουν µη σηµειακό χαρακτήρα και γι αυτό η αντιµετώπισή τους µε µεθόδους επεξεργασίας είναι δύσκολη. Έµφαση θα πρέπει να δοθεί στην πρόληψη µε εφαρµογή ορθολογικών γεωργικών πρακτικών.

33 Βιοµηχανικάαπόβλητα Εγκαταστάσεις επεξεργασίας βιοµηχανικών υγρών αποβλήτων συνήθως υπάρχουν σε µεγάλες βιοµηχανίες, ενώ λείπουν κατά κανόνα από τις µικρότερες. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση το επίπεδο παρακολούθησης και ελέγχου δεν είναι ικανοποιητικό. Ελκυστική εµφανίζεται η πολιτική συγκέντρωσης των παραγωγικών και βιοµηχανικών µονάδων σε βιοµηχανικές περιοχές στις οποίες τόσο η εφαρµογή µεθόδων επεξεργασίας, όσο και ο έλεγχος µπορεί να διευκολυνθεί. Η έλλειψη καταγραφής και ελέγχου των βιοµηχανικών εισροών στα δίκτυα που είναι αποτέλεσµα αφενός µεν της απουσίας κατάλληλων κανονισµών λειτουργίας των δικτύων, αφετέρου δε παράνοµων συνδέσεωνβιοµηχανιών.

34 Στερεάαπόβλητα Άµεση προστασία υδάτων από στραγγίδια των ΧΥΤΑ Σταδιακή εφαρµογή µεθόδων αξιοποίησης των απορριµµάτων και της ιλύος

35 Ευχαριστώγιατηνπροσοχή σας