«Ελαττωματικοί τίτλοι σε τακτική χρησικτησία»

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Διπλωματική εργασία με θέμα: «Ελαττωματικοί τίτλοι σε τακτική χρησικτησία» Μάθημα: Αστικό Δίκαιο και Αστικό Δικονομικό Δίκαιο Επιβλέπων καθηγητής: Παναγόπουλος Κωνσταντίνος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ Επιμέλεια συγγραφής: Ακίδης Ηλίας, φοιτητής προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Τομέα Ιδιωτικού Δικαίου, Νομικής Σχολής ΔΠΘ, ΑΜ 2141/2013 Κομοτηνή, 2017

2 2

3 Πίνακας περιεχομένων ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ...5 Α. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ Εισαγωγικά Ορισμός χρησικτησίας-διακρίσεις Ο θεσμός της χρησικτησίας στο παρελθόν Η χρησικτησία στο αρχαίο Ρωμαϊκό Δίκαιο και το Βυζαντινορρωμαϊκό Δίκαιο Η χρησικτησία στο Οθωμανικό Δίκαιο Τακτική χρησικτησία-προϋποθέσεις Πράγμα δεκτικό χρησικτησίας Νομή του πράγματος Έννοια-κτήση-άσκηση-απώλεια-προστασία νομής. Τεκμήριο νομής Καλή πίστη Συνέπειες της χρησικτησίας Επικρίσεις χρησικτησίας και κατάχρηση αυτής Εννοιολογικός προσδιορισμός του τίτλου ως στοιχείου της τακτικής χρησικτησίας Έννοια Νομική φύση Ελαττωματικότητα του τίτλου Ελαττωματικότητα τίτλου κυριότητας σε ειδική διαδοχή Ο ανυπόστατος τίτλος κυριότητας ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας Ο ατελής τίτλος κυριότητας ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας Ο άκυρος τίτλος κυριότητας ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας Η περίπτωση του άκυρου τίτλου λόγω μη τήρησης του νόμιμου τύπου Η περίπτωση του άκυρου τίτλου λόγω εικονικότητας Η περίπτωση του άκυρου τίτλου λόγω των ΑΚ 174,175 και Η περίπτωση του άκυρου τίτλου λόγω των ΑΚ 178 και Η περίπτωση του άκυρου τίτλου λόγω δικαιοπρακτικής ανικανότητας Ο ανενεργός τίτλος κυριότητας ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας Ο ακυρώσιμος τίτλος κυριότητας ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας Ελαττωματικότητα τίτλου κυριότητας σε κληρονομική διαδοχή Ελαττωματικότητα τίτλου κυριότητας σε πρωτότυπη κτήση Ο νόμιμος και ο νομιζόμενος τίτλος στην τακτική χρησικτησία Η καλή πίστη των άρθρων ΑΚ 1042 και 1043 Ι

4 10.1. Η καλή πίστη της ΑΚ 1043 Ι Η σχέση καλής πίστης της ΑΚ 1042 και της ΑΚ 1043 Ι σε συνάρτηση με το νόμιμο και νομιζόμενο τίτλο Το ζήτημα της μεταγραφής του τίτλου στην τακτική χρησικτησία ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Β. ΤΑΚΤΙΚΗ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Το σύστημα των Υποθηκοφυλακείων και του Εθνικού Κτηματολογίου Τακτική χρησικτησία και Εθνικό Κτηματολόγιο Η ρύθμιση του άρθρου 13 Ν.2664/ Οριστικοποίηση πρώτων κτηματολογικών εγγραφών και χρησικτησία Πρώτες εγγραφές και χρησικτησία Οριστικοποίηση πρώτων εγγραφών (έννοια-νομική φύση-έννομες συνέπειες) Τακτική χρησικτησία μετά την οριστικοποίηση Προϋποθέσεις χρησικτησίας μετά την οριστικοποίηση Νομή μετά την οριστικοποίηση Δεκαετής νομή μετά την οριστικοποίηση Τίτλος (νόμιμος ή νομιζόμενος) μετά την οριστικοποίηση Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ 1.Εισαγωγικά Η χρησικτησία κατέχει σημαντική θέση μεταξύ των τρόπων κυριότητας 1 στο ελληνικό δικαιϊκό σύστημα. Ο θεσμός της χρησικτησίας εμφανίζεται όταν και όπου η 1 Ο ορισμός της δεν παρέχεται απευθείας από το νόμο αλλά συνάγεται από το περιεχόμενο των άρθρων 973 και 1000 ΑΚ σε συνδυασμό μεταξύ τους. Από αυτά προκύπτει ότι είναι εμπράγματο δικαίωμα που παρέχει άμεση και έναντι πάντων εξουσία του κυρίου επί του πράγματος. Το 5

6 κυριότητα δεν μπορεί να αποκτηθεί αμέσως λόγω ανυπαρξίας τίτλου κυριότητας ή ελαττώματος όσον αφορά το σχετικό τίτλο κυριότητας. Η κτήση κυριότητας με σύμβαση είναι ο σπουδαιότερος τρόπος για την κτήση κυριότητας ακινήτου 2. Υπάρχουν περιπτώσεις όμως στις οποίες ενδέχεται η σύμβαση να είναι άκυρη για διάφορους λόγους 3. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο αντισυμβαλλόμενος δεν γίνεται αμέσως κύριος του πράγματος 4, μπορεί όμως να αποκτήσει αργότερα κυριότητα, αν βέβαια συντρέχουν οι προϋποθέσεις της χρησικτησίας. Ο θεσμός της τακτικής χρησικτησίας απαιτεί τη συνδρομή κάποιων προϋποθέσεων. Μία από αυτές είναι σύμφωνα με τον ΑΚ 5 - ο νόμιμος (ΑΚ 1041) ή ο νομιζόμενος (ΑΚ 1043) τίτλος. Ο ΑΚ όμως δεν μας παρέχει ορισμό της έννοιάς τους. υποκείμενο του δικαιώματος δύναται να το διαθέτει κατά το δοκούν, να αποκομίζει από αυτό κάθε δυνατή ωφέλεια, να αποκλείει κάθε ενέργεια άλλων προσώπων επ αυτού, με την προϋπόθεση να μην προσκρούει η συμπεριφορά του σε κάποιο κανόνα δικαίου ή δικαιώματα τρίτων. Η κυριότητα αποκτάται είτε με τρόπο παράγωγο (συμβολαιογραφική σύμβαση και μεταγραφή αυτής) είτε με τρόπο πρωτότυπο (με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία). 2 Πρακτική σπουδαιότητα προβάλλει στα ακίνητα, εφόσον στα κινητά υπάρχει η δυνατότητα κτήσης κυριότητας από μη κύριο(ακ 1036). 3 Είτε διότι αυτός που μεταβιβάζει δεν είχε τίτλο κυριότητας, είτε διότι δεν είχε ικανότητα για δικαιοπραξία, είτε διότι δεν είχε εξουσία διαθέσεως. 4 Άλλωστε δικαιώματα τρίτων στο πράγμα που ανήκει σε συγκεκριμένο κύριο μπορούν να δημιουργηθούν με τη σύσταση επ αυτού προσωπικών ή πραγματικών δουλειών. Οι δουλείες είναι περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα που αφορούν σε αλλότριο πράγμα και περιορίζουν αναλόγως τις από το άρθρο 1000 ΑΚ απορρέουσες εξουσίες του κυρίου. Είναι δε προσωπικές όταν συνιστώνται υπέρ συγκεκριμένου φυσικού ή νομικού προσώπου, ενώ πραγματικές όταν συνιστώνται υπέρ του εκάστοτε κυρίου άλλου ακινήτου (άρθρο 1118 ΑΚ). Προϋπόθεση δε για τη σύσταση δουλείας είναι η ύπαρξη δύο ακινήτων, τα οποία πρέπει απαραιτήτως να ανήκουν σε διαφορετικούς κυρίους. Πραγματική δουλεία μπορεί να αποκτηθεί με έκτακτη χρησικτησία με άσκηση επί εικοσαετίας διανοία δικαιούχου των πράξεων οιονεί νομής από τις οποίες εξαρτάται το περιεχόμενό της (ΑΠ 649/99 ΝοΒ2000,1398, ΑΠ 1444/99 Ελδ 2000,704, ΑΠ 99/89 Ελδ 31,541). Στις αρνητικές όμως δουλείες (αρ 1123 ΑΚ) αποκλείεται σύσταση με τακτική χρησικτησία (Παπαχρήστου, ΕΜπρ. Δίκαιον,1981,431). Οι δουλείες όπως και η κυριότητα συνιστώνται είτε με τον παράγωγο τρόπο (κατάρτιση δικαιοπραξίας) είτε με τον πρωτότυπο (αρ 1041,1045 ΑΚ αλλά και 1121,1143 ΑΚ). Αν η διανοία κυρίου ασκούμενη φυσική εξουσίαση ακινήτου είναι καθολική (δηλαδή περιλαμβάνει όλες τις χρησιμότητές του) οδηγεί σε κτήση κυριότητας με έκτακτη χρησικτησία του χρησιδεσπόζοντος, ενώ αν είναι μερική (δηλαδή περιλαμβάνει μόνο κάποιες χρησιμότητες και ασκείται διανοία εμπράγματου δικαιούχου) καθιστά τον οιονεί νομέα δουλειούχο πρωτοτύπως (ΑΠ 1246/99 ΕλΔ 2001,444, ΑΡμ 2000,1381). 5 Ο τίτλος αναγνωρίζεται ως προϋπόθεση για τη λειτουργία της τακτικής χρησικτησίας από το γαλλικό και βελγικό ΑΚ(άρθρο 2265), τον ισπανικό ΑΚ (άρθρο 1940) και τον ΑΚ του Μονακό (άρθρο 2085), ενώ δεν απαιτείται από τον γερμανικό ΑΚ ( 937 BGB), ούτε της Πολωνίας (αρ ), της Ουγγαρίας (αρ ) και της Ιαπωνίας (αρ. 162). Αλεξανδροπούλου Αιγυπτιάδου, Ο τίτλος στην τακτική χρησικτησία, Θεσ/νικη 1993, σελ

7 Ως εκ τούτου η έννοια και λειτουργία του νόμιμου και νομιζόμενου τίτλου 6 καθώς και όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με αυτούς είναι το αντικείμενο της παρούσας εργασίας Ορισμός χρησικτησίας-διακρίσεις Έχουν προταθεί πολλοί ορισμοί σχετικά με την χρησικτησία. Ένας από τους σχηματικότερους, συντομότερους και επαρκέστερους 8 είναι ο εξής: Χρησικτησία είναι ο πρωτότυπος 9 τρόπος κτήσης αλλότριου πράγματος (κινητού ή ακινήτου 10 ) από αυτόν 11 που το νέμεται για μακρό 12 χρονικό διάστημα. Με αυτόν τον τρόπο η χρησικτησία, της οποίας τα δύο θεμέλια είναι η ασφάλεια των συναλλαγών και η οικονομική αξιοποίηση του πράγματος, ουσιαστικά 6 Ο όρος «νόμιμος τίτλος» χρησιμοποιείται στη θεωρία για να καλύψει τόσο το νόμιμο τίτλο της ΑΚ 1041 όσο και το νομιζόμενο της ΑΚ 1043 (Βαβούσκος, Κ, Εμπράγματο δίκαιον, εκδ. 6 η, 1986, σελ. 180, Γεωργιάδης, Απ, στον ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, αρ.1041,αρ.28, Αλεξανδροπούλου Αιγυπτιάδου, ο.π., σελ. 17). 7 Η αξιολόγηση ενός ελαττωματικού τίτλου στην παρούσα εργασία πραγματοποιείται αρχικά ανεξάρτητα από τη συνδρομή των άλλων στοιχείων της τακτικής χρησικτησίας. Επειδή όμως για να αποκτηθεί τελικά η κυριότητα με τακτική χρησικτησία πέρα από τον τίτλο (νόμιμο ή νομιζόμενο) πρέπει να συντρέχουν και οι άλλες προϋποθέσεις, δηλαδή ο φορέας του τίτλου πρέπει για ορισμένο χρόνο να είναι καλόπιστος νομέας του πράγματος και ταυτόχρονα το αντικείμενο νομής να είναι δεκτικό χρησικτησίας, κρίνεται σκόπιμη και η εξέταση των επιμέρους στοιχείων του τίτλου με τις λοιπές προϋποθέσεις της τακτικής χρησικτησίας. 8 Χρήζει συμπληρώσεως προκειμένου περί τακτικής λόγω των δύο θεμελιωτικών του δικαιώματος αυτής στοιχείων που θα αναπτυχθούν στο οικείο σημείο. 9 Η χρησικτησία αποτελεί πρωτότυπο τρόπο κτήσεως κινητού ή ακινήτου. Με αυτήν επέρχεται απόσβεση της κυριότητας που υπάρχει πάνω στο πράγμα και δημιουργείται νέα κυριότητα πάνω σε αυτό. Αυτός που χρησιδεσπόζει αποκτά την κυριότητα πάνω στο πράγμα ανεξάρτητα από την θέληση του προκατόχου του και δεν στηρίζει το δικαίωμα του στο δικαίωμα του τελευταίου. Η χρησικτησία συνιστά κτητική παραγραφή της κυριότητας. Επίσης επέρχεται απόσβεση των εμπραγμάτων δικαιωμάτων τρίτων που υπάρχουν πάνω σε αυτό (ΑΚ 1053). 10 Η παρούσα εργασία αναφέρεται στην κτήση κυριότητας ακινήτου. 11 Ο οποίος λέγεται «χρησιδεσπόζων». 12 Στην έκτακτη χρησικτησία το διάστημα αυτό είναι τα είκοσι (20) έτη, εφόσον σε αυτήν η κτήση (εκτός από το μακρό χρονικό διάστημα των είκοσι ετών) στηρίζεται μόνο στην οικονομική αξιοποίηση του πράγματος. Αντίθετα ο νομοθέτης προβαίνει σε σύντμηση του μεγάλου αυτού χρονικού διαστήματος στο μισό (δηλαδή τα δέκα (10) έτη) στην περίπτωση της τακτικής χρησικτησίας, επειδή εκτός από την οικονομική αξιοποίηση ο νομέας στηρίζει την καλή του πίστη και σε έναν τίτλο (νόμιμο ή νομιζόμενο), δηλαδή σε μία νομική κατάσταση στην οποία συνέβαλε και η ίδια η πολιτεία με τη σύνταξη του τίτλου (π.χ. συμβολαιογραφικού εγγράφου) και κυρίως με τη μεταγραφή του. 7

8 «εναρμονίζει τη νομική με την πραγματική κατάσταση: όποιος νέμεται ένα πράγμα και συντρέχουν οι λοιπές προϋποθέσεις της, χωρίς να ενοχληθεί από τον κύριο, πρέπει κάποτε να αποκτήσει την κυριότητά του» 13. Άλλωστε η καλή πίστη που οφείλει να αποδείξει ο χρησιδεσπόζων ισοδυναμεί με τη δικαιολογημένη κατά τις αξιολογήσεις του δικαίου άγνοια 14. και η έκτακτη. Οι διακρίσεις της χρησικτησίας είναι δύο κατά τον Αστικό Κώδικα: η τακτική Κατ άρθρο 1041 ΑΚ ο έχων στη νομή του κινητό πράγμα για τρία έτη και ακίνητο για δέκα έτη, με καλή πίστη και βάσει νόμιμου τίτλου καθίσταται κύριος του πράγματος με τακτική χρησικτησία 15, ενώ εκείνος που έχει τη νομή του πράγματος επί είκοσι έτη 16, έστω και αν διατελεί σε κακή πίστη και στερείται οιουδήποτε τίτλου 17 καθίσταται κύριός του κατ άρθρο 1045 ΑΚ με τα προσόντα της έκτακτης χρησικτησίας. Η έρευνα εδώ επικεντρώνεται στο θεσμό της τακτικής χρησικτησίας. 13 Φίλιος Π. Εμπράγματο Δίκαιο, 4 η εκδ., Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011, σελ Β. 14 Μπόσδα, Η καλή πίστις εν τη χρησικτησία, ΝοΒ 20 (1961) σ ΑΠ 5/2006 ΕλΔ 2006,415, ΑΠ 1093/80 ΝοΒ 29,498, ΑΠ 1521/80 ΝοΒ29,867,ΜΠρΕδ235/81 ΕλΔ 22, ΑΠ 934/2000 ΑΡχΝ 2001/490, ΑΠ 1093/80,ΕφΘες 1269/80 Αρμ 35/ ΕφΑθ 8191/81 ΕλΔ 22/577, ΠΠρΑθ 2099/81 Ελδ 22/564 ΑΠ 598/79 ΝοΒ 27,1612 ΕλΔ 22,464. 8

9 3.Ο θεσμός της χρησικτησίας στο παρελθόν 3.1 Η χρησικτησία στο αρχαίο Ρωμαϊκό Δίκαιο και το Βυζαντινορρωμαϊκό Δίκαιο Ο θεσμός της χρησικτησίας (usucapio) θεμελιώνεται στον Ρωμαϊκό Δωδεκάδελτο Νόμο 18 των μέσων του 5 ου αιώνα π.χ. 19. Σύμφωνα με αυτό το νόμο ο νομέας πράγματος (ακινήτου επί διετία και κινητού επί ένα έτος) καθίστατο κύριός του, διότι η χρήση του πράγματος από τον ίδιο (η νομή) ενισχυόταν με αυθεντία 20. Με αυτό τον τρόπο μπορούσε να ισχυροποιηθεί εκ των υστέρων μια ελαττωματική μεταβιβαστική δικαιοπραξία που έπασχε λόγω έλλειψης νόμιμου τύπου εφόσον παραβιάζονταν οι διατάξεις του ius civile 21. Εάν δηλαδή δεν τηρούνταν ο νόμιμος τύπος και μεταβιβάζονταν πράγματα της κατηγορίας res mancipi 22 με απλή παράδοση (traditio) και όχι με την απαιτούμενη δικαιοπραξία, εκείνος στον οποίο παραδόθηκε το πράγμα μπορούσε να αποκτήσει την κυριότητα του ius civile εφόσον παρερχόταν ο ορισμένος χρόνος. Έτσι και όποιος αποκτούσε παρά μη κυρίου μπορούσε με την 18 Ο τίτλος καθιερώθηκε πρώτη φορά ως στοιχείο της στο κλασικό Ρωμαϊκό Δίκαιο. Βλ. και Κασιμάτη Γ, Εμπράγματον Δίκαιον, τευχ. Α, Αθήναι 1941, σελ.84, Πανταζόπουλο,Ν. Ρωμαϊκόν Δίκαιον (εν διαλεκτική συναρτήσει προς το ελληνικόν), τευχ. Α, Θεσσαλονίκη-Αθήναι 1974, σελ.110, Πετρόπουλο, Γ, Ιστορία και εισηγήσεις Ρωμαϊκού Δικαίου, εκδ. 2 η, Αθήναι 1963, σελ Όπως μας μαρτυρεί ο Κικέρωνας στον υπέρ Καικίνα λόγο του και στα Τοπικά. 20 Auctoritas 21 Πρόκειται για το δίκαιο των Ρωμαίων πολιτών. Με την ευρεία του έννοια, ius civile είναι το δίκαιο της ρωμαϊκής πολιτείας, το οποίο εφαρμόζεται αποκλειστικά από τους Ρωμαίους πολίτες. Με τη στενή έννοια, το ius civile περιλαμβάνει τον Δωδεκάδελτο, τους νόμους (leges) και τα ψηφίσματα (plebiscita) που ψηφίζουν οι συνελεύσεις των Ρωμαίων, καθώς και τις αποφάσεις της και χαρακτηρίζεται ως αυστηρό και τυπικό. Αντιδιαστέλλεται με το ius praetorium ή ius honorarium, το οποίο είναι το νέο δίκαιο, που διαπλάθεται από τον πραίτορα, κατά την άσκηση της δικαστικής του αρμοδιότητας, καθώς επίσης αντιδιαστέλλεται και με το ius gentium, το οποίο είναι το «δίκαιο των εθνών», κοινό για όλους τους λαούς και εφαρμόζεται στις σχέσεις μεταξύ Ρωμαίων και ξένων (peregrini), ή μεταξύ ξένων. 22 Όπως δούλοι, ακίνητα, ζώα. 9

10 πάροδο του χρόνου και εφόσον ο αληθής κύριος δεν διεκδικούσε το πράγμα εντός της νόμιμης προθεσμίας, να αποκτήσει την κυριότητα του πράγματος σε βάρος του αληθούς κυρίου. Από τον κανόνα αυτό εξαιρούνταν μόνο τα κλοπιμαία καθώς επίσης αργότερα εξαιρούνταν και τα πράγματα που αφαιρέθηκαν με τη χρήση βίας, επί των οποίων κανείς δεν είχε δικαίωμα να χρησιδεσπόσει. Σε αυτούς τους πρώτους σχετικούς κανόνες στηρίχθηκε όλος ο θεσμός της χρησικτησίας. Το αρχαίο Ρωμαϊκό Δίκαιο συντέλεσε στη διαμόρφωση των κανόνων της, έτσι ώστε να θεωρούνται ως νόμιμες προϋποθέσεις χρησικτησίας αφενός μεν η νόμιμη αιτία 23 και αφετέρου η καλή πίστη 24. Να υπογραμμίσουμε ότι η ρωμαϊκή bona fides 25 έχει ευρύτερη έννοια από την σύγχρονη έννοια της καλής πίστης του ΑΚ 1042, στον οποίο η καλή πίστη δεν πρέπει να είναι προϊόν βαριάς αμέλειας, επειδή τότε η καλή πίστη θεμελιωνόταν στην άγνοια ενός πραγματικού γεγονότος και όχι στην άγνοια δικαίου, καθώς επίσης ήταν αδιάφορο για το αυστηρό ρωμαϊκό δίκαιο εάν η πεποίθηση αυτή ήταν προϊόν αμέλειας του νομέα. Συνίστατο δηλαδή στην πεποίθηση του νομέα ότι αποκτά από αληθή κύριο ή από κάποιον που έχει εντολή ή ικανότητα δικαίου. Με αυτό τον τρόπο η ιδιοποίηση του πράγματος από τον νεμόμενο θεωρούνταν ότι έγινε μέσα στα πλαίσια του νόμου. Μια ιδιαιτερότητα του ρωμαϊκού εμπράγματου δικαίου ήταν ότι τα επαρχιακά ακίνητα δεν ήταν δεκτικά χρησικτησίας από ρωμαίους πολίτες. Ούτε οι ξένοι όμως μπορούσαν να χρησιδεσπόσουν σε οποιοδήποτε πράγμα, κινητό ή ακίνητο. Αυτό διορθώθηκε περί τα τέλη του 2 ου αιώνα μ.χ. με την εισαγωγή ενός νέου θεσμού 23 Iusta causa ή iustus titulus. 24 Bona fides. 25 Χρησικτησία και Εθνικό Κτηματολόγιο, ΚΕΚΤΗΜΕ, Συμ/φικος Συλλ.Εφ. Κρήτης, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη,2017,σελ

11 σχετικά με τα ακίνητα που συνήθως αναφέρεται ως «μακρού χρόνου παραγραφή» 26, ως ένα μέσο άμυνας που χορηγήθηκε στο νομέα (Ρωμαίο και ξένο) για να μπορεί να αποκρούσει τη διεκδικητική αγωγή τρίτου με ένσταση, αρκεί να αποδεικνύει νομή επί μακρό χρόνο 27 με τα προσόντα της χρησικτησίας (νόμιμη αιτία και καλή πίστη 28 ). Ο απαραίτητος χρόνος νομής για την «μακρού χρόνου παραγραφή» αργότερα ορίσθηκε σε δέκα έτη, εάν το ακίνητο αφορούσε κατοικούντες στην ίδια πόλη και είκοσι αν αφορούσε κατοικούντες σε διαφορετική πόλη. Βέβαια η διαφορά μεταξύ της «μακρού χρόνου παραγραφής» και της χρησικτησίας ήταν ότι η πρώτη δεν προσπόριζε δικαίωμα κυριότητας αλλά μόνο δυνατότητα απόκρουσης της διεκδικητικής αγωγής του κυρίου. Αργότερα, ο Ιουστινιανός συγχώνευσε τους δύο θεσμούς, usucapio και longi temporis praescriptio με διάταξή του το 531 μ.χ. Με τη νεά αυτή ρύθμιση απαιτούνταν η ύπαρξη νόμιμου τίτλου, η καλή πίστη καθώς και δεκαετής νομή εάν το ακίνητο αφορούσε κατοικούντες στην ίδια πόλη ενώ είκοσι αν αφορούσε κατοικούντες σε διαφορετική πόλη. Με τον τρόπο αυτό, ο θεσμός της χρησικτησίας συνεχίζει την εξέλιξή του και κατά τη διάρκεια της επικράτησης του Βυζαντινορρωμαϊκού Δικαίου το οποίο ίσχυε στη χώρα μας 29 έως το Κατ αυτό μπορούσε κάποιος να αποκτήσει κυριότητα επί ακινήτου με τακτική χρησικτησία αν είχε την νομή του πράγματος καλόπιστα 30 επί δέκα έτη διανοία κυρίου 26 Longi temporis praescriptio ή praescriptio longae possessionis. 27 Αρχικά απροσδιόριστο. 28 Αρχικά δεν απαιτούνταν ούτε η καλή πίστη παρά μόνο η δίκαιη έναρξη νομής και αργότερα προστέθηκε η bona fides. 29 Προ της εισαγωγής του Αστικού Κώδικα το 1940, οπότε και καταργήθηκε δυνάμει του άρθρου 5 του Εισαγωγικού Νόμου. 11

12 βάσει νόμιμου τίτλου που είχε μεταγραφεί. Όσον αφορά δε την έκτακτη χρησικτησία θα πρέπει να είχε τη νομή πράγματος επί τριάντα έτη 31, αλλά και πάλι καλόπιστα, μπορώντας μάλιστα να συνυπολογίσει στο χρόνο της νομής του και εκείνον του δικαιοπαρόχου του, εφόσον βέβαια είχε γίνει διάδοχός του 32 (καθολικός ή ειδικός). Η επί τριακονταετία άσκηση καλόπιστης νομής διανοία κυρίου από ιδιώτη ήταν προϋπόθεση για την κτήση κυριότητας ακόμη και σε ακίνητο του Δημοσίου 33 ή και επί εθνικού δάσους 34, εάν η τριακονταετία είχε συμπληρωθεί έως την , ή και επί εθνικών βοσκοτόπων 35, αλλά όχι σε ακίνητα της Εκκλησίας 36 ή ακίνητα ευαγών οίκων. 3.2 Η χρησικτησία στο Οθωμανικό Δίκαιο Ο θεσμός της χρησικτησίας ήταν άγνωστος στο Οθωμανικό εμπράγματο δίκαιο 37. Επομένως όπου και όσο ίσχυε αυτό (και πιο συγκεκριμένα ο Οθωμανικός Αστικός Κώδικας) δεν μπορούσε να αποκτήσει κανείς πράγμα με τη διαδικασία της χρησικτησίας 38 είτε επρόκειτο για δημόσιες εκτάσεις είτε για τα μούλκια 39 δηλαδή οικόπεδα ή οικοδομήματα. 30 Στο Βυζαντινορρωμαϊκό Δίκαιο αυτό σήμαινε ότι ο αποκτήσας τη νομή είχε την πεποίθηση ότι δεν προσβάλλει δικαίωμα κυριότητας άλλου. 31 ΜΠρ Αθ 6684/80 ΕλΔ 22,171, ΑΠ 639/98 ΝοΒ 47, ΑΠ Ολ 75/87 ΝοΒ 37,84, ΑΠ 1619/99 ΕλΔ 2000, ΑΠ 1140/2002, ΕλΔ 2004/489, ΑΠ 1528/2003 ΕλΔ 2005,1716, ΑΠ 178/2004 ΕλΔ 2004, ΑΠ 1528/2003 ΕλΔ 2005,1716, ΑΠ 351/2003 ΕλΔ 2004, ΑΠ 1359/2002 ΝοΒ 2003, ΑΠ 695/94 ΕλΔ 37, Ελευθεριάδη, Ν., Ζητήματα οθωμανικής νομοθεσίας εν ταις νέαις χώραις (γνωμοδότηση), ΕΕΝ Ε (1938) ΑΠ 831/81 ΕΕΝ 49,

13 Οι δημόσιες οθωμανικές γαίες, οι μη γνήσιες βακούφικες γαίες των μουσουλμανικών θρησκευτικών ή ευαγών ιδρυμάτων καθώς και οι γνήσιες βακουφικές γαίες της κατηγορίας των διτελών ή των mukata ali βακουφίων μεταβιβάζονταν με τη σύμπραξη και συναίνεση του οθωμανικού δημοσίου προς τους ιδιώτες 40. Μετά την απελευθέρωση του από τον οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία Ελληνικού κράτους, η Αντιβασιλεία του Όθωνα εξέδωσε το β.δ. Περί Πολιτικού Νόμου στις 23 Φεβρουαρίου/7 Μαρτίου 1835 με το οποίο εισήχθη στην ελληνική επικράτεια το βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο από την κωδικοποίηση του Ιουστινιανού και η ισχύς του διήρκεσε μέχρι την εισαγωγή του ΑΚ. Ιδιαιτέρως αξίζει να αναφέρουμε όσον αφορά στις λεγόμενες Νέες Χώρες 41, ότι ο χρόνος νομής σε ακίνητα δεν συνυπολογίστηκε για την κτήση κυριότητας με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία μέχρι το , διότι αυτές υπάγονταν 43 έως και στον Οθωμανικό Αστικό Κώδικα Μούλκι ή μούλκιον είναι το ιδιωτικό γεωργικό κτήμα με απόλυτη κυριότητα, σε αντιδιαστολή με το βακούφι, το οποίο κατά το μουσουλμανικό δίκαιο, είναι μια δικαιοπραξία μέσω της οποίας ένα φυσικό πρόσωπο παραιτείται από ένα ή περισσότερα αγαθά του (συνήθως ακίνητα) και τα θέτει εκτός εμπορικής συναλλαγής, αφιερώνοντάς τα ισοβίως σε έναν ιερό, φιλανθρωπικό ή κοινωνικό σκοπό. (ΕΤΥΜΟΛ. < τουρκ. mulk «ιδιοκτησία»). 40 Χρησικτησία και Εθνικό Κτηματολόγιο, ό.π., σελ Νέες Χώρες ονομάζονται το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας (Κεντρική, Ανατολική και Δυτική Μακεδονία και Θράκη), η νότια Ήπειρος, σημαντικά νησιά στο Β. και Α. Αιγαίο (Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) και η Κρήτη. 42 ΑΠ 1741/2002 ΕλΔ 2003/1587, ΑΠ 787/2001 ΕλΔ 2002,1373, ΑΠ 416/63 ΕΕΝ 30, ΠΠρΘες 10003/96 Αρμ 51, Και συγκεκριμένα στα άρθρα του 1248 και

14 4. Τακτική χρησικτησία-προϋποθέσεις Προκειμένου να επέλθει κτήση 45 κυριότητας με τη διαδικασία της τακτικής χρησικτησίας, απαραίτητο είναι να συντρέχουν όλες οι εξής προϋποθέσεις (όπως αυτές καθορίζονται από τις ΑΚ 1041, ): 4.1 Πράγμα δεκτικό χρησικτησίας Το πράγμα που χρησιδεσπόζεται πρέπει να είναι επιδεκτικό χρησικτησίας. Κατ αρχήν επιδεκτικά είναι όλα 46 τα πράγματα. Υπάρχουν όμως και τα : ανεπίδεκτα χρησικτησίας (ΑΚ 1054), εξαιρούμενα χρησικτησίας (ΑΚ 1055) όσα από τη φύση τους δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο χρησικτησίας καθώς και τα προσωρινά ανεπίδεκτα χρησικτησίας Έτσι: ανεπίδεκτα χρησικτησίας είναι τα εκτός συναλλαγής πράγματα, δηλαδή τα κοινά σε όλους, τα κοινόχρηστα, αυτά που προορίζονται για εξυπηρέτηση δημόσιου, δημοτικού, κοινοτικού ή θρησκευτικού σκοπού 47 όπως οι δημόσιοι και δημοτικοί δρόμοι 48, αγροτικοί δρόμοι 49, ο αιγιαλός και οι ακτές του 50, οι ναοί Κατά του αποκτήσαντος την κυριότητα πράγματος με χρησικτησία δεν χωρεί αγωγή αδικαιολογήτου πλουτισμού, αφού ελλείπει ως προς αυτόν η προϋπόθεση της χωρίς νόμιμη αιτία κτήσεως του πλουτισμού. (Βλ ΑΠ 1361/2007 ΕΦΑΔ 2008, 408). 46 Ο χρησιδεσπόζων δεν οφείλει να αποδείξει ότι το πράγμα είναι δεκτικό χρησικτησίας, αντίθετα ο αντίδικός του οφείλει να αποδείξει ότι πράγμα ανήκει σε κατηγορία ανεπίδεκτων ή εξαιρούμενων από τη χρησικτησία. 47 ΑΚ ΕφΘες 1310/88 Αρμ 42, ΑΠ 1206/81 ΝοΒ 30, ΕφΑθ 94/74, ΝοΒ 23, ΕφΑθ 3647/80 ΕλΔ 23,

15 Επίσης εξαιρούμενα από τη χρησικτησία είναι πράγματα κατ αρχάς δεκτικά χρησικτησίας, τα οποία όμως ο νόμος εξαιρεί για ειδικούς λόγους, όπως: α) ακίνητα του Δημοσίου 52 β) ακίνητα Δήμων ή Κοινοτήτων 53 γ) ακίνητα της Εκκλησίας 54 δ) πράγματα προσώπων που τελούν υπό γονική μέριμνα, επιτροπεία ή δικαστική συμπαράσταση (εφόσον βέβαια διαρκούν οι καταστάσεις αυτές) 55. Η διαφορά μεταξύ ανεπίδεκτου χρησικτησίας και εξαιρούμενου είναι ότι το ανεπίδεκτο δεν μπορεί να καταστεί αντικείμενο νομής, επομένως και χρησικτησίας, αλλά αποτελεί πράγμα εκτός συναλλαγής, ενώ το εξαιρούμενο δεν είναι δεκτικό χρησικτησίας αλλά μπορεί να καταστεί αντικείμενο συναλλαγής. Επιπροσθέτως, πράγματα από τη φύση τους δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο χρησικτησίας, όπως: α) Οριζόντια ιδιοκτησία 56 β) Αγροτικός κλήρος 57 γ) Οικόπεδα μη άρτια 58 δ) Κατάτμηση δασών Άρθρο 4 Ν.Δ. 1539/ Άρθρο Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (Ν. 3463/2006) και ΝΔ 31/68 εκτός αν ο χρόνος συμπλήρωσης της νομής σε αυτά συμπληρώθηκε μέχρι (ΑΠ 1048/96 ΕλΔ 38,799). 54 Άρθρα 62 2 σε συνδυασμό με άρθρο 1 4 Ν. 590/1977 Επίσης από τα ακίνητα των Ιερών Μονών δεν υπόκεινται σε χρησικτησία, καθώς θεωρείται ότι οι Ιερές Μονές έχουν πλασματική νομή επί αυτών και μάλιστα αδιάλειπτη. 55 ΑΚ Ν / Άρθρο 79 2 Αγροτικού Κώδικα. 58 Ν. 651/

16 ε) Ακίνητα του ΑΟΟΑ 60 στ) Διαχείριση ισραηλιτικών περιουσιών 61 ζ) Ακίνητα που έχουν κατασχεθεί 62 Επισημαίνουμε δε, ότι δεν μπορεί επίσης να αποκτηθεί κυριότητα με χρησικτησία σε ακίνητα του Δημοσίου, η οποία αναγνωρίζεται (όπως ελέχθη και παραπάνω) μόνο εφόσον ο χρόνος της είχε συμπληρωθεί μέχρι την Τέλος, ιδιαίτερη περίπτωση ανεπίδεκτων χρησικτησίας πραγμάτων είναι εκείνη που χαρακτηρίζει τα πράγματα ως προσωρινά ανεπίδεκτα χρησικτησίας. Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν δύο διακρίσεις: α) αφενός μεν προσωρινά ανεπίδεκτα χρησικτησίας είναι τα πράγματα στα οποία ο νομέας ασκεί τη νομή του μέσω κάποιου άλλου προσώπου 63, βάσει ειδικής μεταξύ τους έννομης σχέσης, όπως π.χ. στην περίπτωση του εντολοδόχου, μισθωτή, φύλακα, κλπ. Ο κάτοχος ασκεί τη νομή για λογαριασμό εκείνου, που του εμπιστεύθηκε την κατοχή. Αν όμως αυτός γνωστοποιήσει στον πραγματικό νομέα την πρόθεση να ασκεί στο εξής τη νομή για ίδιο λογαριασμό, θα δικαιούται να ισχυρισθεί ότι άρχισε δική του νομή με σκοπό να καταστεί κύριος, εφόσον δεν την ασκεί πια για λογαριασμό εκείνου που του την εμπιστεύτηκε. Πρόκειται δηλαδή για αντιποίηση νομής σε βάρος του πραγματικού νομέα. Επομένως από τη γνωστοποίηση της 59 Άρθρο 216 προϊσχύσαντος Δασικού Κώδικα. 60 ΑΟΟΑ (Αυτόνομος Οικοδομικός Οργανισμός Αξιωματικών) Α.Ν. 1563/ Β.Δ. 29/ Επειδή δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο των ΑΚ 1054, Ο νομέας δύναται να χρησιμοποιεί για την άσκηση της εξουσίας του πάνω στο πράγμα βοηθό νομής (ΑΚ 980), δηλαδή ένα ενδιάμεσο πρόσωπο που δεν έχει ούτε νομή ούτε κατοχή, αλλά βοηθά απλώς το νομέα κατά την άσκηση της φυσικής εξουσίας πάνω στο πράγμα π.χ. ο κτηματίας Α καλλιεργεί τα κτήματά του μέσω του επιστάτη του Β. Συγκεκριμένα, για να χαρακτηριστεί ένα πρόσωπο ως βοηθός νομής απαιτείται κατά ΑΚ 986: α) να βρίσκεται σε σχέση οικιακής ή υπηρεσιακής εξάρτησης από το νομέα και β) να ακολουθεί, ως προς το πράγμα, τις οδηγίες του νομέα. 16

17 βουλήσεως του αντιποιούμενου το αντικείμενο ενώ δεν ήταν δεκτικό χρησικτησίας καθίσταται δεκτικό της, β) αφετέρου δε προσωρινά ανεπίδεκτα χρησικτησίας είναι και τα πράγματα στις περιπτώσεις κοινωνίας δικαιώματος, όπως δηλαδή στην περίπτωση του συγκληρονόμου, του συγκυρίου κλπ, όπου μπορεί να αντιταχθεί έναρξη ίδιας νομής στους λοιπούς κοινωνούς του δικαιώματος 64, εφόσον ο αντιποιούμενος ενημερώσει 65 για την πρόθεσή του. 4.2 Νομή του πράγματος Ο χρησιδεσπόζων πρέπει να έχει τη νομή του πράγματος. Χωρίς τη νομή και μάλιστα για ορισμένο χρόνο, χρησικτησία δε νοείται. Συγκεκριμένα η τακτική χρησικτησία ακινήτων (που ενδιαφέρει εδώ) απαιτεί νομή δέκα 66 ετών. Η δεκαετία αρχίζει από τη μεταγραφή του τίτλου 67 και πρέπει να υπάρχει καθ όλον τον αναγκαίο για τη χρησικτησία χρόνο. Ο χρησιδεσπόζων οφείλει όχι απλά να αποδείξει 68 την κτήση της νομής (κατά τους όρους 69 του νόμου εννοείται) 64 Όταν πρόκειται για εξ αδιαιρέτου συγκυρίους πρέπει ο ενδιαφερόμενος εξ αυτών να εκδηλώσει προς τους λοιπούς την πρόθεση νομής για ολόκληρο ή τουλάχιστον μεγαλύτερο από το ποσοστό του μερίδιο αποκλειστικά για δικό του λογαριασμό (ΑΠ 1075/2005 ΝοΒ 2006,73, ΑΠ 1451/2004 ΕΕΝ 2005,274). 65 Η γνωστοποίηση μπορεί να γίνει ρητά ή σιωπηρά (με πράξεις) (ΑΠ 364/2002ΝοΒ , ΑΠ 795/2001 ΝοΒ 2002,1834, ΑΠ 16/2001 ΑρχΝ 2002,175). 66 ΑΚ ΑΚ 1043 ΙΙ. 68 Π.χ. να αναφέρει στο σχετικό δικόγραφο αφενός μεν τις υλικές εκείνες πράξεις από τις οποίες τεκμαίρεται η φυσική εξουσίασή του αλλά και η βούλησή του να κατέχει το πράγμα σαν να είναι δικό του. 69 Πρέπει δηλαδή να ενεργεί πράξεις με τις οποίες φανερώνεται η βούληση του νομέα να έχει το πράγμα για δικό του.τέτοιες πράξεις είναι οι υλικές και εμφανείς πάνω σε ακίνητα πράξεις, όπως: η οριοθέτηση, επίσκεψη, περίφραξη, καλλιέργεια, δενδροφύτευση, ανάρτηση πινακίδας με όνομα ιδιοκτήτη, εμβαδομέτρηση, ανάθεση κατάρτισης τοπογραφικού σχεδίου, εποπτεία, εγκατάσταση 17

18 αλλά και την αδιάκοπη ύπαρξή της καθ όλη τη διάρκεια του απαιτούμενου για τη χρησικτησία χρόνου. Και επειδή μια τέτοια απόδειξη δεν είναι εύκολη ο νόμος έχει θέσει τεκμήριο (μαχητό) νομής (ΑΚ 1046) σύμφωνα με το οποίο αν ο χρησιδεσπόζων αποδείξει ότι κατέχει το πράγμα με την έναρξη της χρησικτησίας αλλά και κατά τη λήξη της, τεκμαίρεται ότι το κατέχει και στην ενδιάμεση χρονική διάρκεια, ενώ ο αντίδικος οφείλει να αποδείξει ότι δεν είχε ο χρησιδεσπόζων διαρκή νομή, αλλά ότι ενδιάμεσα την απώλεσε Έννοια-κτήση-άσκηση-απώλεια-προστασία νομής. Τεκμήριο νομής. Νομή πράγματος 70 κατά τον ορισμό που παρέχεται ευθέως εκ του νόμου 71 είναι η φυσική εξουσία 72 που ασκείται επάνω στο πράγμα από πρόσωπο που ενεργεί διανοία κυρίου 73, η χρήση δηλαδή κάποιου πράγματος από τον νομέα με την ταυτόχρονη θέλησή του να ασκεί σε αυτό διαρκή, απεριόριστη και αποκλειστική εξουσία, ίδια με αυτή που θα είχε εάν ήταν κύριος του πράγματος και συγκεκριμένα αν είχε το δικαίωμα πλήρους κυριότητας επ αυτού 74. Σύμφωνα με τη με αριθμό 3016/2010 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών: «για την απόκτηση της νομής επί πράγματος απαιτείται αφενός μεν βούληση του αποκτώντος να εξουσιάζει το πράγμα ως κύριος, αφετέρου δε φυσική εξουσία στο πράγμα. Η ταυτόχρονη κατά κανόνα συνύπαρξη των στοιχείων αυτών, είναι μόνιμων ή μη κατασκευών, εκμίσθωση σε καλλιεργητή, εκχέρσωση, ανέγερση κτίσματος, χρήση για στάθμευση αυτοκινήτων, ανόρυξη τάφρου ή πηγαδιού κλπ «χωρίς να απαιτείται και ο ημερολογιακός προσδιορισμός των επιμέρους πράξεων μέσα στο χρόνο της χρησικτησίας» ΑΠ 1102/2014, ΤΝΠ Νόμος. 70 Possession rei. 71 Αρ. 974 ΑΚ 72 Corpus. 73 Animus. 74 ΑΠ 1025/2002 ΝοΒ 2003,

19 δημιουργική του μη εμπραγμάτου δικαιώματος της νομής. Η διάνοια κυρίου συνίσταται στην πρόθεση του κατέχοντος να κατέχει και εξουσιάζει το πράγμα κατά τρόπο διαρκή, απεριόριστο και αποκλειστικά. Εκδηλώνεται δε με πράξεις επί του πράγματος που αρμόζουν στον κύριο αυτού. Αν λείπει το πνευματικό στοιχείο της νομής (βούληση) υπάρχει μόνο κατοχή η οποία κατά κανόνα ασκείται στο όνομα και για λογαριασμό του κυρίου, δυνάμει ενοχικής σχέσεως ισχυρής ή όχι (ΑΠ 1025/02 Ε.Δ ).» Η νομή είναι ιδιόρρυθμο δικαίωμα 75, οιονεί εμπράγματο κατά μία άποψη. Αφορά δε κάθε χρησιμότητα του πράγματος σε αντίθεση με την οιονεί νομή 76 που αφορά μερικές χρησιμότητες του πράγματος και ασκείται διανοία δικαιούχου. Για να συντρέξει δε, πρέπει να πληρούνται και τα δύο στοιχεία της, δηλαδή η σταθερή και διαρκής 77 φυσική εξουσίαση επί του πράγματος (corpus ή corpore), όσο και η βούληση εξουσιάσεως διανοία κυρίου επ αυτού (animus ή animo). Η νομή διακρίνεται σε πρωτότυπη και παράγωγη. Πρωτότυπη νομή έχουμε όταν ξεκινούν να συντρέχουν στο πρόσωπο του νομέα τα στοιχεία της εγκατάστασής του στο πράγμα, δηλαδή η φυσική εξουσία στο πράγμα με τη διάνοια κυρίου. Τότε ο νομέας αποκτά επί του πράγματος νέα νομή, η οποία είναι ανεξάρτητη από εκείνη που τυχόν προϋφίστατο πριν τη δική του. Παράγωγη νομή υπάρχει όταν παραδίδεται η νομή από τον προηγούμενο νομέα με τη βούληση του στον επόμενο νομέα, ο οποίος επιθυμεί να την αποκτήσει. Η νομή δηλαδή μπορεί να μεταβιβαστεί από τον ένα νομέα στον επόμενο. Η μεταβίβαση είναι άτυπη και αναιτιώδης 78. Δεν επηρεάζεται 75 ΑΠ 655/52 ΑρχΝ 4, (Quasi possession) Κατά τη διατύπωση του άρθρου 975 ΑΚ φαίνεται να είναι νοητή σε εμπράγματα δικαιώματα (δουλείες και ενέχυρο), αλλά νοείται και άνευ δικαιώματος, όπως π.χ. συμβαίνει στην περίπτωση του διερχόμενου αυθαιρέτως από το οικόπεδο του γείτονά του. 77 Δεν είναι απαραίτητο ο νομέας να βρίσκεται «σε διαρκή σωματική επαφή με το ακίνητο και σε συνεχή εγρήγορση» ΑΠ 1429/ ΑΠ Ολ 1307/78 ΕλΔ 24,

20 από τυχόν ακυρότητα ή ανυπαρξία αιτίας 79, όπως επίσης δεν υπόκειται σε συμβολαιογραφικό τύπο και μεταγραφή. Επίσης μπορεί να αποκτηθεί 80 και δια αντιπροσώπου 81, δηλαδή από πρόσωπο που αποκτά μεν το ίδιο τη φυσική εξουσία στο πράγμα με σκοπό όμως να καταστεί νομέας άλλος, ενεργώντας δηλαδή ως αντιπρόσωπος του άλλου. Στις δε περιπτώσεις συγκυριότητας ή συγκληρονόμων μπορεί να νέμονται το ίδιο πράγμα πολλά πρόσωπα (συννομή) κατά ιδανικά μέρη 82. Οι σχέσεις μεταξύ τους διέπονται από τις περί κοινωνίας διατάξεις και κάθε συννομέας προστατεύεται έναντι τρίτων, όπως άλλωστε ο αποκλειστικός νομέας. Σύμφωνα με τη με αριθμό 572/2008 απόφαση του Αρείου Πάγου: «κατά τη διάταξη του άρθρου 976 εδ.α' του ΑΚ, σε πράγμα που βρίσκεται στη νομή άλλου η νομή αποκτάται με παράδοση που γίνεται με τη βούληση του νομέα. Από τη διάταξη αυτή, η οποία καθιερώνει παράγωγο τρόπο κτήσης της νομής, με ειδική διαδοχή, η οποία συντελείται με απλή παράδοση της νομής, σύμφωνα με τη βούληση του μέχρι της μεταβιβάσεως νομέα (Α.Π.1605/1992), προκύπτει ότι προϋποθέσεις για την κτήση της νομής με παράδοση είναι :α) Η ύπαρξη της ιδιότητας του νομέα κατά το χρόνο παράδοσης της νομής, σ' αυτόν που μεταβιβάζει τη νομή β) η κτήση της φυσικής εξουσίας του πράγματος από τον αποκτώντα και γ) η μετάθεση της φυσικής εξουσίας από τον μέχρι τώρα νομέα στον αποκτώντα να γίνεται με τη θέληση και των δύο, δηλαδή και αυτού που μεταβιβάζει τη νομή. Αν τη μεταβίβαση της νομής επιχειρεί, χωρίς τη γνώση του νομέα, εκείνος που κατέχει το πράγμα στο όνομα αυτού, ο λήπτης, εφόσον πρόκειται για κινητό πράγμα, αποκτά παράγωγη νομή, η οποία όμως μπορεί να είναι επιλήψιμη, οπότε μπορεί να εναχθεί από το νομέα με την αγωγή περί αποβολής από τη νομή (άρθρα 984, ΑΚ).» 79 ΑΠ 1368/96 ΕλΔ 1997,1127, ΑΠ 1605/92 ΕλΔ 35, Σύμφωνα με το άρθρο 979 ΑΚ. 81 Νόμιμου ή εκούσιου ΕφΘες 2219/96 Αρμ 50, ΑΠ 1017/74 ΑρχΝ 26,318, ΑΠ 273/73 ΑρχΝ 24,

21 Απώλεια της νομής επέρχεται όταν χάνεται η φυσική εξουσίαση του πράγματος, ενώ όταν ασκείται δι αντιπροσώπου αυτή τερματίζεται από τη στιγμή που ο αντιποιούμενος ενημερώσει για την πρόθεση του αυτή τον έως τότε νομέααντιπροσωπευόμενο 83. Ως εκ τούτου η χρησικτησία διακόπτεται με την απώλεια νομής, όταν δηλαδή τερματισθεί η φυσική εξουσία ή απωλεσθεί η διάνοια κυρίου (ή εννοείται αν συμβούν και τα δύο). Αντίθετα, ο θάνατος του χρησιδεσπόζοντος δεν οδηγεί σε απώλεια νομής, καθώς η νομή μεταβιβάζεται στους κληρονόμους του. Αντίστοιχα, στην περίπτωση της συννομής, αυτή χάνεται όταν τερματισθεί η φυσική εξουσία τους στο πράγμα ή αν εκδηλώσουν οι συννομείς αντίθετη διάνοια 84, καθώς και όταν ένας από τους συννομείς εκδηλώσει πρόθεση αντιποίησης, δηλαδή εκφράσει την επιθυμία του στους λοιπούς συννομείς να νέμεται στο εξής όλο το πράγμα ή ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό που νεμόταν και αυτοί αφού ενημερωθούν δεν αντιδράσουν 85 ή του το παραδώσουν με τη θέλησή τους ή προβούν σε άτυπη διανομή μεταξύ τους, ώστε ο καθένας να καταστεί τελικά αποκλειστικός νομέας συγκεκριμένου τμήματος του πράγματος. Η νομή ασκείται με υλικές πράξεις, δηλαδή εμφανείς πράξεις φυσικής εξουσίας, με τις οποίες καθίσταται φανερή σε κάθε τρίτο. Οι διακατοχικές 86 πράξεις,όπως ονομάζονται, πρέπει να αναφέρονται και στο αγωγικό δικόγραφο, όταν ο νομέας ασκεί αγωγή για το κτηθέν με χρησικτησία δικαίωμα του κυριότητας στο πράγμα έναντι εκείνου που το αμφισβητεί, καθώς χωρίς αυτές δεν θα μπορούσε να τεθεί θέμα χρησικτησίας. Ευνόητο είναι ότι οι πράξεις αυτές όπως μπορούν να διενεργηθούν από τον ίδιο το νομέα, αντίστοιχα μπορούν να διενεργηθούν από τον αντιπρόσωπό του για λογαριασμό του νομέα. 83 ΑΠ 1289/2002 ΕλΔ 2004,471, ΑΠ 1202/2003 ΕλΔ 2005, ΑΚ ΑΠ 241/87 ΝοΒ 29,1478, ΑΠ 237/81 ΝοΒ 29, Βλ ανωτέρω υποσημείωση αρ

22 Η νομή προσβάλλεται με διατάραξη που δεν φθάνει μέχρι την αποστέρηση, καθώς και με αποβολή του νομέα, που συνεπάγεται την απώλεια της φυσικής εξουσίας του πράγματος. Για την προστασία του δικαιώματός του ο νομέας δικαιούται να χρησιμοποιήσει βία προκειμένου να αμυνθεί 87 και προκειμένου να αυτοδικήσει και να ανακτήσει το πράγμα 88. Αν δεν γίνει χρήση βίας μπορεί να καταφύγει στην προστασία που παρέχουν: η αγωγή αποβολής 89 η αγωγή διατάραξης νομής 90 η διαδικασία των Ασφαλιστικών μέτρων ή η αναγνωριστική αγωγή κατά του προσβάλλοντος το δικαίωμά του. Η νομή προκειμένου να οδηγήσει σε κτήση κυριότητας θα πρέπει-όπως προαναφέραμε- να είναι συνεχής και αδιάλειπτη και το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει αυτός που την επικαλείται. Ωστόσο, ο νόμος έχει εισαγάγει το τεκμήριο νομής του άρθρου 1046 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο ο χρησιδεσπόζων που έχει τη νομή ενός πράγματος κατά το χρόνο έναρξης όσο και κατά το χρόνο λήξης μιας ορισμένης περιόδου θεωρείται ότι έχει τη νομή και κατά το διάστημα που μεσολαβεί. Το νόμιμο αυτό τεκμήριο νομής είναι μαχητό, επομένως ο αντίδικος του νομέα μπορεί να αποδείξει ότι η νομή διακόπηκε κατά το μεσολαβούν μεσοδιάστημα ΑΚ «Ο νομέας έχει δικαίωμα να αποκρούσει με τη βία κάθε διατάραξη ή απειλούμενη αποβολή από τη νομή.» ΑΚ «Ο νομέας ακινήτου από τον οποίο αφαιρέθηκε αυτό παράνομα έχει δικαίωμα να το ξαναπάρει με τη βία αμέσως μετά την αποβολή.». 89 Άρθρο ΑΚ. 90 Άρθρο ΑΚ. 22

23 4.3 Καλή πίστη Ο χρησιδεσπόζων είναι καλόπιστος όταν «χωρίς βαριά 91 αμέλεια έχει την πεποίθηση ότι απέκτησε κυριότητα» 92. Αν δηλαδή γνωρίζει ότι δεν είναι κύριος, ή το αγνοεί εξαιτίας όμως βαριάς αμέλειάς του, είναι κακόπιστος. Το βάρος απόδειξης της καλής πίστης φέρει ο χρησιδεσπόζων που την επικαλείται 93, εφόσον δεν επαρκεί γι αυτό η ύπαρξη και μόνο νόμιμου τίτλου με τον οποίο συνδέεται η καλή πίστη του. Η κρίση για την καλή πίστη υπόκειται σε αναιρετικό έλεγχο 94. Ειδικότερα ο χρησιδεσπόζων είναι καλόπιστος όταν: πιστεύει ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις παράγωγου ή πρωτότυπου τρόπου κτήσης και αποκτά την κυριότητα του πράγματος από δικαιοπάροχο που έχει δικαίωμα διάθεσής του, δηλαδή, είτε από τον πραγματικό κύριο, είτε από πρόσωπο που ενεργεί με τη συναίνεση του κυρίου. Η ύπαρξη καλής πίστης εκτιμάται από το δικαστήριο με βάση τις ικανότητες και γνώσεις του νομέα και συγκεκριμένα τόσο με αντικειμενικά όσο και με υποκειμενικά κριτήρια 95 και καλό είναι να μην αρκείται απλά στη χρήση του όρου, αλλά να εξειδικεύει στην απόφασή του τα περιστατικά εκείνα με τα οποία αποδεικνύεται η καλή πίστη, άλλως η κρίση του υπόκειται σε αναίρεση Άρα μπορεί να βαρύνεται με ελαφρά αμέλεια. 92 ΑΚ ΑΠ 424/68 ΝοΒ 16,1054 αλλά και ΕφΑθ 4230/71 Αρμ 26, ΑΠ 1004/82 ΝοΒ 31, ΑΠ 1255/2004 ΕλΔ 2005, Απ 481/2001 ΕλΔ 2002,773, ΑΠ 1154/2003 ΕλΔ 2005,492,ΑΠ 147/93 ΝοΒ 42,

24 Σε περίπτωση μη διενέργειας ελέγχου τίτλων για το ακίνητο, για το οποίο ο νομέας επικαλείται κτήση κυριότητας με βάση το άρθρο 1041 ΑΚ, έχει κριθεί ότι συντρέχει βαριά αμέλεια που αποκλείει την καλή πίστη 97, χωρίς να έχει γίνει δεκτή η επίκληση της δυσχέρειας του ελέγχου 98, καθώς ο έλεγχος διενεργείται από νομικό παραστάτη. Αντίθετα, όπου λειτουργεί ο θεσμός του Κτηματολογίου, καλόπιστος θα θεωρείται εκείνος που επικαλείται καλή πίστη, ακόμη κι αν δεν είχε ερευνήσει τους τίτλους βάσει των οποίων έγινε η εγγραφή 99. Συγκεκριμένα, έλλειψη καλής πίστης θα διαπιστωνόταν μόνο αν υπήρχαν ενδείξεις που θα δημιουργούσαν βάσιμες αμφιβολίες για την ακρίβεια της επίμαχης εγγραφής. Σε αυτή την περίπτωση η παράλειψη έρευνας θα συνιστούσε βαριά αμέλεια 100. Για την ύπαρξη καλής πίστης δεν έχει σημασία αν η πεποίθηση του νομέα ότι απέκτησε την κυριότητα είναι αποτέλεσμα πλάνης, είτε αυτή οφείλεται σε πραγματικό σφάλμα 101 είτε σε νομικό σφάλμα 102. Και τα δύο αυτά είδη πλάνης μπορούν να θεμελιώσουν καλή πίστη, αρκεί (όπως ήδη αναφέραμε) να μην οφείλεται αυτή σε βαριά αμέλεια, δηλαδή πλήρη αδιαφορία εκ μέρους του ως προς τον έλεγχο των περιστατικών από τα οποία προκύπτει η κυριότητα του πράγματος. Κρίσιμος χρόνος για τη διαπίστωση και θεμελίωση της καλής πίστης είναι ο χρόνος κατά την κτήση της νομής από αυτόν 103 που την επικαλείται. Μεταγενέστερη κακή πίστη δεν επιδρά εις βάρος του, όπως στην περίπτωση κατά την οποία ο νομέας πληροφορηθεί εκ των υστέρων ότι πλανήθηκε, θεωρώντας ότι απέκτησε την 97 ΑΠ 454/75 ΝοΒ 23,1233, ΑΠ 1071/73 ΝοΒ 22,757, ΑΠ 980/90 ΝοΒ 40, ΑΠ 980/90 ΝοΒ 40, Βασίλη Τσούμα, Χρησικτησία, εκδ. 2007,ΝοΒ,σελ ΑΠ 469/2004 ΕλΔ Πραγματική πλάνη. 102 Νομική πλάνη. 103 ΑΚ 1044 Ι. 24

25 κυριότητα του πράγματος. Επί νομής που ασκείται από αντιπρόσωπο η συνδρομή του στοιχείου της καλής πίστης ελέγχεται σε σχέση με το δικό του πρόσωπο 104. Σε κακή πίστη τελούν οι εξής: εκείνος ο οποίος επικαλείται καλή πίστη σε κτηθείσα νομή επί ακινήτου που του πουλήθηκε ή δωρήθηκε από αυτόν που θεωρήθηκε κύριος του ακινήτου με ιδιωτικό συμφωνητικό ή και άτυπα 105 εκείνος ο οποίος επικαλείται καλή πίστη σε κτηθείσα νομή επί ακινήτου, το οποίο δεν περιγράφεται στους όρους του τίτλου του, σε περίπτωση που απαιτείται ως όρος του τίτλου για κτήση κυριότητας συστατικό έγγραφο και μεταγραφή 106 εκείνος που αγοράζει εν γνώσει του αλλότριο πράγμα εκείνος που αποκτά πράγμα παρά το γεγονός ότι γνωρίζει ότι αυτό προέρχεται από προηγηθέντα ελαττωματικό πλειστηριασμό εκείνος που αγόρασε ενώ πίστευε ότι η κτήση κυριότητας έπασχε λόγω ελαττώματος άλλου από αυτό που πραγματικά υφίστατο 107 εκείνος που ενεργεί διακατοχικές πράξεις σε ολόκληρο το ακίνητο παραβλέποντας 108 το επ αυτού δικαίωμα νόμιμης μοίρας συγκληρονόμου του ο εικονικός αγοραστής 104 ΑΚ ΕφΘες 978/75 Αρμ 30, ΑΠ 542/58 ΑρχΝ 1,95, Απ 292/55 ΕΕΝ 22, Παπαχρήστου,Εμπρ. Δίκαιον, 1981, σελ ΕφΑθ 9345/81 ΝοΒ 30,

26 Αυτή όμως η έννοια της καλής πίστης θα αναλυθεί περαιτέρω παρακάτω και μάλιστα σε σχέση με τον τίτλο που μπορεί να οδηγήσει σε τακτική χρησικτησία. 5.Συνέπειες της χρησικτησίας Η συνέπεια της χρησικτησίας είναι ότι ο χρησιδεσπόζων γίνεται κύριος του ακινήτου και η κυριότητά του αυτή είναι ανεξάρτητη από την κυριότητα του μέχρι τότε κυρίου. Όταν δηλαδή αποκτηθεί κυριότητα από το χρησιδεσπόζοντα στο πράγμα επέρχεται απόσβεση των υφισταμένων κατά την έναρξη της νομής του εμπραγμάτων δικαιωμάτων παντός τρίτου. Η κυριότητά του εκτείνεται κατά το μέρος έκτασης της νομής του 109. Εάν δύο ή περισσότεροι νέμονται το ίδιο πράγμα αποκτούν συγκυριότητα 110. Μεταξύ των συγκυρίων δεν μπορεί ο συγκύριος να αντιτάξει κατά άλλου συγκυρίου χρησικτησία, εκτός αν του γνωστοποιήσει ότι νέμεται το ακίνητο αποκλειστικά για δικό του λογαριασμό Tantum praescriptum quantum possessum. 110 Ad usucapionem (συννομή). 111 Βλέπε σελ και σημειώσεις 64,65 26

27 6. Επικρίσεις χρησικτησίας και κατάχρηση αυτής Η χρησικτησία ως θεσμός έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις και αυτό δικαιολογείται αν λάβουμε υπ όψιν ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες εμφανώς κακόπιστοι 112 νομείς κατάφεραν να ιδιοποιηθούν ιδιοκτησίες μεγάλης αξίας σε βάρος των κυρίων τους, οι οποίοι για σοβαρούς προσωπικούς λόγους 113 δεν μπόρεσαν να δείξουν την απαιτούμενη επιμέλεια σχετικά με την προστασία των περιουσιακών τους συμφερόντων. Παρά τις επικρίσεις αυτές ο θεσμός χάριν της ασφάλειας δικαίου παράγει κανονικά τα έννομα αποτελέσματά του προκειμένου να τερματιστεί η διαιωνίζουσα αβεβαιότητα ως προς την κυριότητα πραγμάτων, οι κύριοι των οποίων τα έχουν εγκαταλείψει 114. Ταυτόχρονα οφείλουμε να αναφερθούμε και στην κατάχρηση του θεσμού 115 της χρησικτησίας και συγκεκριμένα στην κακή εκείνη πρακτική 116, κατά την οποία, με επιδέξιους νομικούς χειρισμούς δημιουργούνται τίτλοι κυριότητας ακινήτων με εικονικές αγωγές αναγνωρίσεως κυριότητας με τα προσόντα της έκτακτης χρησικτησίας, στρεφόμενες είτε κατά των εμφανιζόμενων ως δήθεν αποδεδειγμένων κυρίων τους, είτε κατά των αληθών κυρίων, οι οποίοι όμως αδυνατούν να προβούν σε εκποίηση λόγω νομικού κωλύματος, είτε κατά ανύποπτων ενδεχομένως κυρίων βάσει εικονικών επιδόσεων σε ανύπαρκτες διευθύνσεις 117 ή κατά εναγομένων αγνώστου διαμονής, καταφέρνοντας με αυτόν τον τρόπο να αφαιρέσουν περιουσιακά στοιχεία από τους «αντιδίκους» εν αγνοία τους και μάλιστα με τη συνδρομή της Δικαιοσύνης. 112 Ιδιαίτερα όσον αφορά στην έκτακτη χρησικτησία. 113 Ασθένεια, απουσία στο εξωτερικό. 114 Απ 83/2006 ΝοΒ 2006, Αφορά κυρίως την έκτακτη χρησικτησία. 116 Που ενίοτε παρουσιάζει και ποινικό ενδιαφέρον. 117 ΑΠ 1836/

28 7.Εννοιολογικός προσδιορισμός του τίτλου ως στοιχείου της τακτικής χρησικτησίας 7.1Έννοια Στη θεωρία έχουν εκφραστεί πολλές απόψεις σχετικά με την έννοια του νόμιμου τίτλου (justus titulus) 118. Οφείλουμε όμως να διαχωρίσουμε τον τίτλο κυριότητας, σύμφωνα με τον οποίο (εφόσον είναι σύννομος) η κτήση κυριότητας επέρχεται αμέσως, από τον τίτλο που λειτουργεί ως τίτλος τακτικής χρησικτησίας, ο οποίος είναι ένας τίτλος ελαττωματικός 119. Για να επέλθει δηλαδή η κτήση κυριότητας από αυτόν είναι απαραίτητη και η συνδρομή των άλλων στοιχείων της τακτικής χρησικτησίας, με τα στοιχεία της οποίας και μόνο αν πλαισιωθεί θα δημιουργηθεί ένας νέος τίτλος κυριότητας, δηλαδή η τακτική χρησικτησία Σύμφωνα με μία άποψη νόμιμος τίτλος είναι κάθε άμεση κτήση κυριότητας (Βαβούσκος, ο.π., σ.180), άλλη άποψη υποστηρίζει ότι είναι το νομικό γεγονός που είναι κατάλληλο να προσπορίσει κυριότητα στον αποκτώντα, ενώ σύμφωνα με άλλη είναι οποιοσδήποτε τρόπος κτήσης κυριότητας είτε πρωτότυπος, είτε παράγωγος (Γεωργιάδης, Απ, στον ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, αρ.1041,αρ.26), όπως επίσης έχει διατυπωθεί η άποψη ότι αποτελεί την «έννομο δικαιολογία της διανοία κυρίου νομής» (Μπαλής, Γ, Εμπράγματον Δίκαιον, εκδ. 4 η, Αθήνα 1961, σελ.172). 119 Την άποψη αυτή δέχεται η θεωρία βλ. Βαβούσκος, Κ. Γεωργικόν και δασικόν δίκαιον, Στοιχεία Αστικού και Εταιρικού Δικαίου, εκδ. 2 η, Θεσσαλονίκη 1985, σελ.87, ιδίου, Εμπράγματον Δίκαιον, ό.π., σελ.180, Βάλληνδα,Γ., Αστικός Κώδιξ και Εισαγωγικός Νόμος, Ερμηνεία κατ άρθρον, τομος Γ (Εμπράγματον Δίκαιον), Αθήναι 1946, υπό ΑΚ 1041, σελ.74, Πράτσικα, Χ. Εμπράγματον Δίκαιον κατά τον Αστικόν Κώδικα, Αθήναι 1951,σελ.122,Σπυριδάκη, Ι.-Περάκη, Ε., Αστικός Κώδιξ μετά σχολίων βιβλιογραφίας, νομολογίας και ειδικών αστικών νόμων, Γ (Εμπράγματον Δίκαιον),Αθήναι 1977, υπό ΑΚ 1043 αρ.1, Φουρκιώτη, Κ., Επιτομή Εμπράγματου Δικαίου, Αθήναι 1949, σελ Αυτή η άποψη είναι αποδεκτή από θεωρία (Βαβούσκος, Εγχειρίδιον Αστικού Δικαίου, σελ.221, Γεωργιάδης, Απ, στον ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, αρ.1041,αρ.26-29, Μπαλής, Γ,ο.π., Σπυριδάκης, Ι., Εγχειρίδιο Αστικού Δικαίου, 3. Εμπράγματο Δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή 1983, σελ.172 κλπ) και 28

29 Εφόσον ο τίτλος ως όρος τακτικής χρησικτησίας δεν μπορεί να επιφέρει μόνος του κτήση κυριότητας, παρά μόνο με τη συνδρομή των άλλων προϋποθέσεων της, για να λειτουργήσει ο ίδιος ως προϋπόθεση πρέπει οπωσδήποτε να είναι ελαττωματικός. Κατά αυτόν τον τρόπο η τακτική χρησικτησία ουσιαστικά «διορθώνει» ή «θεραπεύει» το υπάρχον ελάττωμα όχι βέβαια άμεσα χρονικά αλλά με την παρέλευση των δέκα ετών. Με αυτόν τον τρόπο η χρησικτησία εκτός από την προσφορά της στην ασφάλεια των συναλλαγών (η οποία εφόσον συνδεθεί με την καλή πίστη ανάγεται συνταγματικά στην έννοια του κράτους δικαίου 121 και στην προστασία της προσωπικότητας 122, αρχές οι οποίες προστατεύουν τους καλόπιστους συναλλασσόμενους και ως εκ τούτου την δικαιολογούν ως νόμιμο τρόπο κτήσης κυριότητας), εξυπηρετεί επίσης και την ανάγκη επικύρωσης μιας πραγματικής κατάστασης, η οποία δημιουργήθηκε λόγω ακριβώς της μακροχρόνιας αξιοποίησης και χρήσης ενός πράγματος, εμπεριέχοντας εν μέρει και ένα στοιχείο κύρωσης εις βάρος του κυρίου, ο οποίος παραμελεί την άσκηση της διεκδικητικής αγωγής κατά του χρησιδεσπόζοντος νομέα 123. Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι θεμελιώδη εννοιολογικά στοιχεία του τίτλου ως όρου της τακτικής χρησικτησίας είναι δύο: η δυνατότητα του να οδηγήσει σε κτήση κυριότητας και η ελαττωματικότητα του που εμποδίζει την προηγούμενη κτήση. Με άλλα λόγια ο τίτλος στην τακτική χρησικτησία είναι αυτός, ο οποίος σε μια άνευ ελαττώματος δικαιοπραξία θα προσπόριζε άμεσα στον ενδιαφερόμενο την κυριότητα επί ακινήτου, εφόσον βεβαίως θα υφίσταντο οι νόμιμες προϋποθέσεις που απαιτούνται σε παράγωγη κτήση. Άλλωστε και οι διατάξεις της τακτικής χρησικτησίας αναφέρονται σε ελαττωματικό τίτλο, καθώς αν αυτός πληρούσε όλους νομολογία (ΑΠ 278/1976,ΑΠ1093/1980,ΕΕΝ 48 (1981)209, ΝοΒ 29 (1981) 498, ΑΠ 429,1984, ΕΕΝ 52 (985) 243, ΝοΒ 33 (1985) 406, ΕφΛαρ 527/1978, ΕφΛαρ 330/ Συντ Συντ Απ. Γεωργιάδη, Εμπράγματο Δίκαιο Ι (1991), 44 Ι 1, αρ. 2, σ

30 τους όρους που αξιώνει ο νόμος, τότε ο νομέας θα καθίστατο κύριος χωρίς να χρειάζεται να επικαλεστεί χρησικτησία. Επομένως η χρησικτησία μας είναι αναγκαία ακριβώς για να αποκατασταθεί η εσωτερική ατέλεια του τίτλου 124. Με την ευκαιρία λεκτέο είναι ότι ατέλειες-ελαττώματα εκτός του τίτλου τα οποία δύνανται να θεραπευθούν με επίκληση του άρθρου 1041 ΑΚ μπορούν να είναι: η έλλειψη κυριότητας του μεταβιβάζοντα 125 η ακύρωση της οικείας σύμβασης λόγω πλάνης κατά τη δήλωση βουλήσεως 126 η απαγόρευση εκποίησης ακινήτου Νομική φύση Η αναφορά των τρόπων κτήσης κυριότητας στο νόμο είναι περιοριστική, άρα η ιδιωτική βούληση δεν μπορεί να δημιουργήσει νέους τρόπους κτήσης κυριότητας. Δύναται να αποτελεί τίτλο (ως προϋπόθεση της τακτικής χρησικτησίας) κάθε ελαττωματικός παράγωγος ή πρωτότυπος τρόπος κτήσης που προβλέπει ο νόμος, ενώ δεν μπορεί 128 να αποτελεί τίτλο αντίστοιχα, ό,τι δεν προβλέπει ο νόμος. 124 ΑΠ 1001/81 ΕΕΝ 49, ΑΠ 1033/2003 ΕλΔ 2004,1684, ΑΠ 1020/94 ΕλΔ 37, Τριάντου Τ. Νικόλαου, Η κυριότητα (1996),σ ΑΠ 1577/83 ΕΕΝ 51, Δεν μπορεί να αποτελεί τίτλο: η ενοχική δικαιοπραξία, το προσύμφωνο, η διαθήκη και η αποδοχή κληρονομιάς (από μόνες τους), η νέμηση ανιόντος ( εφόσον αποτελεί προδιανομή των κληρονομιαίων βλ. και Ψούνη-Ζορμπά,Ν., Νέμησις ανιόντος, Θες/νικη 1977, σελ.55), η τελεσίδικη 30

31 Συγκεκριμένα τίτλος μπορεί να είναι: η εμπράγματη σύμβαση της ΑΚ 1033και ΑΚ η κληρονομική διαδοχή η κατάληψη αδεσπότου (ΑΚ1075) η κτήση κυριότητας με επιδίκαση από το δικαστήριο ή προσκύρωση από Δημόσια αρχή (ΑΚ 1056) 130 η κτήση κυριότητας με προσαύξηση (ΑΚ 1069) η περίληψη κατακυρωτικής έκθεσης πλειστηριασμού 131 Ειδικότερα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι τίτλος στοιχείο τακτικής χρησικτησίας είναι η ελαττωματική εμπράγματη σύμβαση της ΑΚ 1033, αλλά σε καμία περίπτωση η ενοχική σύμβαση. Ποια όμως είναι τα όρια μεταξύ του ελαττωματικού τίτλου που μπορεί να οδηγήσει σε τακτική χρησικτησία και του ελαττωματικού τίτλου κυριότητας που δεν μπορεί να τη στηρίξει; δικαστική απόφαση που καταδικάζει σε δήλωση βούλησης (ΚΠολΔ 949), καθώς κανένα από τα παραπάνω δεν επιφέρει κτήση κυριότητας. 129 Όταν παρουσιάζει κάποιο ελάττωμα. 130 Η αναγκαστική απαλλοτρίωση (όταν εμφανίζει κάποιο ελάττωμα) γίνεται δεκτή μόνο μετά την καταβολή της σχετικής αποζημίωσης Βλ. και Μπαλλουκτσή Σ. Το δίκαιο των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, Θεσσαλονίκη 1988, σελ.71, Χορομίδη Κ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση, εκδ. 2 η, Θεσσαλονίκη 1989, σελ Εννοείται αυτή που έχει μεταγραφεί Βλ. και Γέσιου-Φαλτσή,Π., Αναγκαστική εκτέλεση ΙΙ, Ειδικό μέρος, Θεσσαλονίκη 1983, σελ.249 και Μπρίνια,Ι., Αναγκαστική εκτέλεσις, Τόμος Δ, εκδ. 2 η, Αθήναι 1982, άρθρο 1005, σελ.1817, Ράμμο, Γ., Εισηγήσεις Αστικού Δικονομικού δικαίου (κατά τον ΚΠολδ), τευχ. Β, Αθήναι 1969, σελ

32 8. Ελαττωματικότητα του τίτλου Είναι σημαντικός ο καθορισμός του είδους της ελαττωματικότητας που πρέπει να εμφανίζει ο τίτλος κυριότητας για να μπορεί να οδηγήσει σε τακτική χρησικτησία, καθώς κάθε ελαττωματικός τίτλος κυριότητας δεν αποτελεί απαραίτητα στοιχείο τακτικής χρησικτησίας. Ο τίτλος- στοιχείο τακτικής χρησικτησίας οδηγεί σε παράγωγη κτήση κυριότητας, με ειδική ή καθολική διαδοχή, ή σε πρωτότυπη κτήση κυριότητας. 8.1 Ελαττωματικότητα τίτλου κυριότητας σε ειδική διαδοχή Σχετικά με την ειδική διαδοχή 132 τίτλος κυριότητας είναι η εμπράγματη σύμβαση, ενώ προσδιορίζουμε την ελαττωματικότητα με βάση τη μορφή του ανίσχυρου που εμφανίζει η εκάστοτε εμπράγματη σύμβαση. Σύμφωνα με την κρατούσα διαίρεση των ανίσχυρων δικαιοπραξιών η εμπράγματη σύμβαση μπορεί να είναι ανυπόστατη, η οποία όμως ενδέχεται να εμφανίζεται είτε ως ανύπαρκτη είτε ως ατελής, άκυρη, ακυρώσιμη ή ανενεργός, όπως θα αναλύσουμε στο οικείο σημείο. Αντίστοιχα και ο τίτλος ως στοιχείο της τακτικής χρησικτησίας μπορεί να είναι ελαττωματικός λόγω του ανυπόστατου, άκυρου, ακυρώσιμου ή ανενεργού της σχετικής εμπράγματης σύμβασης. Προκειμένου λοιπόν να αποφευχθούν τα περιφραστικά λεκτικά σχήματα και παρά το γεγονός ότι οι ανωτέρω χαρακτηρισμοί αρμόζουν είτε σε δήλωση βουλήσεως είτε σε δικαιοπραξία, στην έρευνά μας ο 132 Η οποία εμφανίζει άλλωστε από την ίδια τη φύση του τίτλου τα περισσότερα προβλήματα σε σχέση με την ελαττωματικότητα του τίτλου που οδηγεί σε κτήση κυριότητας με καθολική διαδοχή ή σε πρωτότυπη κτήση κυριότητας. 32