1). Είναι δυνατόν η Δήμητρα να μην έπινε γάλα επειδή της. δημιουργούσε κάποιο πρόβλημα; (Εξηγήστε). Πώς θα μπορούσε να

Transcript

1 AΣΚΗΣΗ ΠΡΑΞΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ-ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ-Ι ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ - Η πρώτη εγκυμοσύνη της Δήμητρας στα 25 της χρόνια δεν ήταν καθόλου ομαλή. Έτρωγε, έπινε και κάπνιζε όσο της άρεσε, αρνούμενη να πίνει το ένα λίτρο γάλα την ημέρα, όπως της είχαν συστήσει. - Την ίδια τακτική ακολούθησε και κατά την δεύτερη εγκυμοσύνη, δύο χρόνια αργότερα. Το δεύτερο παιδί της ήταν λεπτό και έσπασε το χέρι του όταν σκόνταψε σε ένα χαλί, σε ηλικία 2 ετών. - Το τρίτο της παιδί που έκανε στα 29 της χρόνια, έβγαλε τα πρώτα δόντια σε ηλικία 1,5 έτους και όταν ήταν 4 ετών έσπασε το οστό του μηρού όταν έπεσε από τα κάγκελα του κρεβατιού του. - Η Δήμητρα στενοχωρήθηκε και αύξησε το ποτό. Έπινε τουλάχιστον 3-4 ποτήρια ουίσκι κάθε μέρα. Το τέταρτο παιδί της γεννήθηκε εύκολα, όμως δεν μεγάλωνε κανονικά και σε ηλικία 4 ετών δεν μπορούσε ακόμα να μιλήσει. Η αντίληψή του ήταν περιορισμένη και δεν μπορούσε να παίξει με παιχνίδια απλών κατασκευών. 1). Είναι δυνατόν η Δήμητρα να μην έπινε γάλα επειδή της δημιουργούσε κάποιο πρόβλημα; (Εξηγήστε). Πώς θα μπορούσε να παίρνει το απαραίτητο ασβέστιο χωρίς να πίνει γάλα; 1

2 2). Είναι δυνατόν δίνοντας της το γάλα που της έλλειπε από τη δίαιτα κατά την εγκυμοσύνη της να παρουσιάζει έλλειψη από άλλα θρεπτικά ; Εξηγήστε την απάντησή σας και αναφέρετε τέτοια συστατικά. 3) Αν ήσασταν σύμβουλος διατροφής της Δήμητρας, τι θα της λέγατε σχετικά με την έλλειψή της σε ασβέστιο κατά την εγκυμοσύνη της; Νομίζετε ότι αυτό θα την έπειθε και γιατί; 4). Η Δήμητρα διάβασε σε περιοδικά ότι τα πράσινα λαχανικά είναι πλούσια σε ασβέστιο. Ζήτησε να αντικαταστήσει το γάλα τρώγοντας πολύ σπανάκι. Της το επιτρέψατε και γιατί; 5). Όταν η Δήμητρα πήγαινε τα παιδιά στον γιατρό για εξέταση, τι θα εξέταζε αυτός για να κρίνει ότι η λήψη ασβεστίου από τα παιδιά είναι ικανοποιητική; 6). Τι επιπτώσεις περιμένετε να έχουν στην υγεία της Δήμητρας όλα αυτά και γιατί; Τι συμβαίνει πιθανόν με τα δόντια της Δήμητρας και γιατί; 2

3 7). Σε ποια ηλικία πιστεύετε ότι θα είχε η Δήμητρα τα χειρότερα προβλήματα και γιατί; 8). Τι πρόβλημα είχε πιθανώς το τέταρτο παιδί της Δήμητρας και που οφειλόταν αυτό; Τι οδηγία θα δίνατε σε όλες τις έγκυες γυναίκες για να αποφύγουν παρόμοιο πρόβλημα στα παιδιά τους. 9). Δώστε διατροφικές οδηγίες τέτοιες που να βοηθήσουν τη Δήμητρα να ξεπεράσει τα προβλήματα που της παρουσιάστηκαν. 3

4 Οστεοπόρωση: Η Σημασία και Αναγκαιότητα της Σωστής Διατροφής για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Η διαδικασία της σύνθεσης των οστών και ανάπτυξης ενός υγιούς σκελετού (οστεοποίηση), ξεκινά από την εμβρυϊκή ηλικία και ολοκληρώνεται στην ηλικία περίπου των 25 ετών, οπότε και οι γυναίκες έχουν τη μέγιστη οστική πυκνότητα. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τα 25 ο οργανισμός χρησιμοποιεί το ασβέστιο για να «χτίζει» τα οστά του. Με την πρόοδο της ηλικίας το ασβέστιο που λαμβάνουμε από τη διατροφή μας, χρησιμοποιείται κυρίως για τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας. Μετά την ηλικία αυτή, όσο ασβέστιο και εάν λάβει κάποιος δεν πρόκειται να αποκτήσει πιο γερό σκελετό, απλώς χρειάζεται μία συγκεκριμένη ποσότητα, ώστε να συντηρήσει τον ήδη υπάρχων σε καλή κατάσταση. Τα χρόνια της εφηβείας αποτελούν ένα «παράθυρο» ευκαιρίας για την απόκτηση ενός υγιούς σκελετού για το υπόλοιπο της ζωής. Η ανάπτυξη του σκελετού επιταχύνεται, μέσω βέβαια του γενετικού δυναμικού, από τις επιλογές του τρόπου ζωής συμπεριλαμβανομένης της δίαιτας, των διατροφικών συνηθειών, της άσκησης και του καπνίσματος. Τα κύρια δομικά υλικά του οστού είναι τα μεταλλικά στοιχεία και η θεμέλια ουσία. Τα μεταλλικά στοιχεία περιλαμβάνουν το ασβέστιο, τον φωσφόρο και το μαγνήσιο. Ο σκελετός εξυπηρετεί την στήριξη του σώματος αλλά και λειτουργεί σαν «δεξαμενή» ασβεστίου ώστε να διατηρούνται σταθερά τα επίπεδα του σε περιόδους ανεπάρκειας του. 4

5 Είναι γενικώς παραδεκτό ότι η ανάπτυξη υψηλότερης κορυφαίας οστικής μάζας (peak bone mass) κατά την διάρκεια της εφηβείας προλαμβάνει την ανάπτυξη της μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης. Οι συστάσεις για την απόκτηση καλών διατροφικών συνηθειών στους εφήβους για την διατήρηση της οστικής υγείας δεν αποτελούν αντικείμενο διαφωνίας στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αν και υπάρχουν διαφωνίες για τις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις των θρεπτικών στοιχείων. Μεγαλύτερη πρόκληση αποτελεί ο τρόπος επηρεασμού των εφήβων όσον αφορά την σωστή διατροφική τους εκπαίδευση. Ιδίως οι έφηβες ανησυχούν υπερβολικά για την εικόνα του σώματός τους και πολλές φορές ανταποκρίνονται αρνητικά σε οποιαδήποτε τέτοιου είδους συμβουλή από τους ενήλικες. Για τον λόγο αυτό είναι φρονιμότερο όπως τα παιδιά αποκτούν καλές διατροφικές συνήθειες προεφηβικά. Η εφηβεία είναι μια περίοδος τεράστιας σκελετικής ανάπτυξης αν και υπάρχουν σημαντικές ατομικές διαφορές σε σχέση με την ηλικία στην οποία αποκτάται η κορυφαία οστική μάζα. Η χαμηλή οστική πυκνότητα στην εφηβική ηλικία δεν σχετίζεται μόνο με την ανάπτυξη μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης αλλά και είναι υπεύθυνη και με την αύξηση των καταγμάτων σε παιδιά. Η εφ όρου ζωής κατανάλωση τροφών με επαρκή περιεκτικότητα ασβεστίου είναι απαραίτητη για την 5

6 σωστή οστική υγεία. Η κατανάλωση μικρότερων ποσοτήτων γαλακτοκομικών, που ως γνωστόν αποτελούν την κυριότερη πηγή ασβεστίου, συσχετίζεται επίσης με ελαττωμένη πρόσληψη βιταμίνης Α, φυλλικού οξέος, ριβοφλαβίνης, βιταμίνης Β6, μαγνησίου και καλίου. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται συστάσεις για την ημερήσια πρόσληψη των στοιχείων που είναι υπεύθυνα για την οστική υγεία. Ηλικία Ασβέστιο (mg/ημέρα) Βιταμίνη D (μg /ημέρα) Φωσφόρος (mg/ημέρα) Μαγνήσιο (mg/ημέρα) 9 έως 13ετών έως 18 ετών Κορίτσια Αγόρια Κύηση 18 ετών Γαλουχία 18 ετών Μακροδιατροφικά θρεπτικά στοιχεία. Η διατήρηση σωστής ισορροπίας όσον αφορά την κατανάλωση πρωτεϊνών, υδατανθράκων και λιπών είναι απαραίτητη για την διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους καθώς η αύξησή του (παχυσαρκία) αυξάνει το μηχανικό φορτίο στα οστά και επιβαρύνει την σκελετική υγεία. 6

7 Ασβέστιο. Είναι το κυρίαρχο μεταλλικό στοιχείο των οστών. Για να πετύχει ο έφηβος τον ημερήσιο στόχο των 1300mg ασβεστίου χρειάζεται να καταναλώσει τουλάχιστον 4 ποτήρια γάλα η ένα κεσεδάκι γιαούρτι ή περίπου 50 γρ. κίτρινου τυριού. Οι νεαρές έφηβες φοβούνται την κατανάλωση γαλακτοκομικών γιατί πιστεύουν ότι θα αυξηθεί το σωματικό τους βάρος, πεποίθηση η οποία έχει καταρριφθεί από μελέτη στην οποία συγκρίθηκε η κατανάλωση γαλακτοκομικών με την λήψη συμπληρωμάτων ασβεστίου για 4 χρόνια. Οι έφηβες που κατανάλωναν γαλακτοκομικά δεν αύξησαν το σωματικό τους βάρος ούτε την εκατοστιαία αναλογία λίπους συγκριτικά με τις έφηβες που λάμβαναν συμπληρώματα ασβεστίου. Μαγνήσιο. Περίπου το 60% του μαγνησίου του σώματος είναι αποθηκευμένο στα οστά. Το μαγνήσιο είναι απαραίτητο συστατικό της θεμέλιας ουσίας των οστών και του οστικού μεταβολισμού δεδομένου ότι αποτελεί συνπαράγοντα δράσης για 300 περίπου ένζυμα. Οι έφηβες οι οποίοι δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα δεν καλύπτουν τις ημερήσιες ανάγκες του οργανισμούς σε μαγνήσιο. Άλλες πηγές μαγνησίου αποτελούν οι καρποί, οι φυτικές ίνες και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Φωσφόρος και βιταμίνη D. To 85% του φωσφόρου του σώματος είναι αποθηκευμένο στα οστά. Κατά την διάρκεια της εφηβείας αυξάνει η δυνατότητα μετατροπής της 25-ΟΗ-βιταμίνης D στην δραστική μορφή 7

8 της, 1,25-διυδροξυ-βιταμίνη D, ώστε να αυξάνεται η απορρόφηση του ασβεστίου σε σημείο τέτοιο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του ταχέως αναπτυσσομένου σκελετού. Στην εφηβική ηλικία δεν ανησυχούμε ιδιαίτερα για την επάρκεια των δύο αυτών στοιχείων. Ανεπάρκεια φωσφόρου είναι δύσκολο να συμβεί και όταν συμβαίνει έχουμε οστεομαλακία. Επίσης οι περισσότερες έφηβες είναι σε θέση να συνθέσουν επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D μετά από σύντομη έκθεση στον ήλιο. Η ποσότης της βιταμίνης D που συσσωρεύεται κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών επαρκεί και για τους χειμερινούς μήνες Θρεπτικά συστατικά της θεμέλιας ουσίας. Η θεμέλια ουσία των οστών αποτελείται από κολλαγόνο, ελαστίνη και άλλες πρωτεΐνες των οποίων η σύνθεση χρειάζεται μια σειρά δομικών στοιχείων μεταξύ των οποίων και βιταμίνες όπως η C, η D και η Κ καθώς και ιχνοστοιχεία όπως ο χαλκός, το μαγγάνιο και ο ψευδάργυρος. Η σχέση αυτών των στοιχείων με την οστική υγεία δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Αντιδράσεις μεταξύ των θρεπτικών στοιχείων. Προσοχή πρέπει να δίνεται στην υπερβολική πρόσληψη ασβεστίου (πάνω από 2,5 γρ. ημερησίως γιατί μειώνεται η απορρόφηση άλλων ιχνοστοιχείων όπως ο σίδηρος, το μαγνήσιο και ο ψευδάργυρος. Επίσης το οξαλικό οξύ που βρίσκεται στο σπανάκι, τα φασόλια και τις γλυκοπατάτες είναι δυνητικά αναστολέας της απορρόφησης ασβεστίου. Τέλος η 8

9 υπερβολική κατανάλωση αλατιού αυξάνει την απέκκριση του ασβεστίου στα ούρα. Πολλά κενά υπάρχουν στην κατανόηση του ρόλου της διατροφής και άλλων παραμέτρων του τρόπου ζωής κατά την διάρκεια των κρίσιμων χρόνων της ανάπτυξης. Η δυσκολία έγκειται στην αδυναμία μέτρησης των οστικών μεταβολών. Επίσης δεν γνωρίζουμε τις αλληλεπιδράσεις των θρεπτικών συστατικών με τις άλλες παραμέτρους. Πως παράδειγμα γενετικοί παράγοντες εμπλέκονται στο ποιος ανταποκρίνεται στα συμπληρώματα διατροφής? Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι χρήσιμο ο ιατρικός κόσμος να έχει ενεργό ρόλο στην σύσταση οδηγιών διατροφής ειδικά στην ευαίσθητη εφηβική ηλικία καθώς και συμπεριφεριολογικών συμβουλών ώστε να επιτευχθούν οι σωστές επιλογές τρόπου υγιεινής ζωής. Οι στρατηγικές απόκτησης καλών συνηθειών προεφηβικά είναι πιο αποτελεσματικές. Μεταβολές στην πρόσληψη ασβεστίου στην εφηβεία οδηγούν σε μείωση κατά 50% των καταγμάτων ισχίου μετεμμηνοπαυσιακά! Η πτωχή διατροφή στην εφηβική ηλικία έχει σαν αποτέλεσμα υπολειπόμενη κορυφαία οστική μάζα η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στα επόμενα χρόνια Η οστεοπόρωση είναι σήμερα σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το δεύτερο μεγαλύτερο πρόβλημα παγκοσμίως μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. 9

10 Στην παιδική ηλικία. Ο ρόλος της διατροφής στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι καθοριστικός για την υγεία των οστών δεδομένου ότι τότε «χτίζεται» ο σκελετός. Επειδή ο ρυθμός δημιουργίας νέας οστικής μάζας -η λεγόμενη οστεοβλαστική δραστηριότητα- είναι μεγαλύτερος από το ρυθμό απορρόφησης ασβεστίου, παιδιά και έφηβοι χρειάζονται μεγάλες ποσότητες προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. Τέτοιου είδους πρόσληψη προσφέρουν τα γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα, με τα κίτρινα τυριά να υπερτερούν έναντι των λευκών, ωστόσο η κατανάλωση των κίτρινων τυριών πρέπει να γίνεται με μέτρο γιατί τα περισσότερα είναι πλούσια σε αλάτι και θερμίδες. Το γάλα και το γιαούρτι, που περιέχουν λιγότερο λίπος, δεν πρέπει να λείπουν από το μενού. Επίσης συστήνεται η αποφυγή κατανάλωσης αναψυκτικών τύπου κόλα που περιέχουν πολύ φώσφορο, γιατί εμποδίζουν την απορρόφηση ασβεστίου από τα οστά. Τέλος, τα παιδιά πρέπει να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες, καθώς έρευνες φανερώνουν ότι όσα ασχολούνται με αθλήματα έχουν πιο γερά οστά. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο: 1-3 ετών: 500 mg, 4-8 ετών: 800 mg, 9-18 ετών: mg. Στα 20. Eπιβάλλεται να διατηρηθεί υψηλή η καθημερινή πρόσληψη ασβεστίου μέσα από τη διατροφή, αφού τα οστά εξακολουθούν να δυναμώνουν. Eυεργετικός αποδεικνύεται και ο αθλητισμός στις μετεφηβικές ηλικίες, καθώς η σωματική δραστηριότητα οδηγεί στην 10

11 κινητοποίηση του σκελετού με αποτέλεσμα να αυξάνεται η οστική πυκνότητα. Βάσει ερευνών πιο σημαντικές για την υγεία των οστών είναι οι ισομετρικές ασκήσεις που γίνονται ενάντια στη βαρύτητα, γιατί τα οστά δυναμώνουν όταν υποχρεώνονται να «σηκώσουν» το βάρος του σώματος. Από αυτή την άποψη ιδανική γυμναστική θεωρούνται το μηχάνημα ή τα προγράμματα στεπ στο γυμναστήριο και το ανέβασμα σκάλας οπουδήποτε, καθώς κινητοποιούν καλύτερα το μηχανισμό της οστεογένεσης. Τέλος, πρέπει να αποφεύγονται οι κακές συνήθειες -σαν το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ- που εμποδίζουν την εναπόθεση ασβεστίου στα οστά. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο: ετών: mg. Πηγή: The National Academy of Sciences Στα 30. Tότε επιτυγχάνεται η βέλτιστη οστική πυκνότητα και η δίαιτα πρέπει να είναι ισορροπημένη ώστε να διατηρηθεί το πλεόνασμα ασβεστίου στα οστά. Το καθημερινό μενού επιβάλλεται να είναι πλούσιο σε φρούτα και λαχανικά, ενώ δεν πρέπει να απουσιάζουν οι ανάλατοι ξηροί καρποί, που αποτελούν πηγή ασβεστίου αλλά και συμπυκνωμένης ενέργειας, την οποία χρειάζονται οι τριαντάρηδες. Ειδικά οι γυναίκες που επιθυμούν να αδυνατίσουν - πριν ή μετά τη μητρότητα - πρέπει να αποφεύγουν τις υποθερμιδικές δίαιτες (κάτω από θερμίδες/ημέρα), οι οποίες προκαλούν μειωμένη παραγωγή οιστρογόνων, κάτι που έχει δυσμενή επίδραση στη σκελετική υγεία. Τέλος, άνδρες και γυναίκες πρέπει να παραμένουν σωματικά δραστήριοι. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει χρόνος για γυμναστήριο, απλές 11

12 ασκήσεις σαν το περπάτημα, το ανέβασμα σκάλας και τα βάρη με αλτήρες βοηθούν να διατηρηθούν γερά τα οστά. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο: ετών: mg, έγκυες/θηλάζουσες: mg. Στα 40. Δεν πρέπει να γίνονται υπερβολές στην εργασία και την άσκηση καθώς στην αντίθετη περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης του συνδρόμου χρόνιου στρες. Πρόκειται για μια ύπουλη παθολογική κατάσταση, που προκαλεί παρατεταμένη αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης στον οργανισμό, μιας ορμόνης η οποία παράγεται υπό την επήρεια του άγχους και εμποδίζει την απορρόφηση ασβεστίου από τα οστά. Επειδή για κάποιους ανθρώπους ξεκινά πρόωρα η οστική φθορά, με τη μορφή της οστεοπενίας, καλό είναι στα σαράντα πέντε να γίνεται μια πρώτη μέτρηση της οστικής πυκνότητας ώστε να ληφθούν εγκαίρως μέτρα για την πρόληψη της οστεοπόρωσης. Η γυμναστική όπως το περπάτημα, ο χορός και η αεροβική εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στη σκελετική υγεία, αλλά πρέπει να γίνεται μετά από καρδιολογικό τσεκάπ. Τέλος, συστήνεται ο περιορισμός στην κατανάλωση καφέ και αλατιού, που αδυνατίζουν τα οστά. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο: ετών: mg. Στα 50. Ξεκινά η οστική φθορά, που βάσει ερευνών εκδηλώνεται ταχύτερα στα υπέρβαρα άτομα. Γι αυτό άλλωστε πρέπει η διατροφή να είναι φτωχή σε λίπη, τα οποία εκτός του ότι δυσχεραίνουν την εναπόθεση ασβεστίου στα οστά βλάπτουν και την καρδιά. Η μέτρηση της οστικής πυκνότητας πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε δύο χρόνια, 12

13 ώστε να αναχαιτιστεί η εμφάνιση της οστεοπόρωσης. Επειδή εξίσου βλαβερή με το πάχος αποδεικνύεται και η καθιστική ζωή για τη σκελετική υγεία, συστήνεται η συνέχιση μιας μορφής ήπιας σωματικής δραστηριότητας δύο με τρεις φορές την εβδομάδα, που κινητοποιεί το μυοσκελετικό σύστημα και εμποδίζει την αποδόμηση των οστών. Μετά τα εξήντα στις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες συστήνεται και η λήψη συμπληρωμάτων ασβεστίου, για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών τους. Ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο: Ανω των 50 ετών: mg, μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες: mg. Κάθε χρόνο είναι περισσότερες οι γυναίκες που θα υποστούν οστεοπορωτικό κάταγμα, από αυτές που θα προσβληθούν από εγκεφαλικό, καρδιακή προσβολή και καρκίνο του μαστού αθροιστικά. Σύμφωνα με το Διεθνές Ίδρυμα Οστεοπόρωσης, περίπου το 40% του συνόλου των γυναικών άνω των 50 ετών θα σπάσουν κάποιο κόκαλο εξαιτίας οστεοπόρωσης. Μάλιστα, οι πιθανότητες να υποστεί μια γυναίκα οστεοπόρωση αυξάνουν κατά 50% εάν είχε και η μητέρα της, ενώ αν είχε και η γιαγιά της η πιθανότητα αυτή ανεβαίνει στο 75%. Εκτός από την έλλειψη οιστρογόνων σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και το δευτερογενή υπερπαραθυρεοειδισμό σε άνδρες και γυναίκες άνω των 70 ετών που είναι βασικές αιτίες «νοσηρής» οστεοπόρωσης, ολοένα και αυξανόμενες είναι οι ενδείξεις από τις επιστημονικές μελέτες πως η διατροφή και η άσκηση είναι δύο σημαντικοί παράγοντες οι οποίοι μπορούν να αναστείλουν ή να επιτείνουν την εμφάνιση της οστεοπόρωσης. Η φροντίδα για την 13

14 πρόληψη και αντιμετώπισή της πρέπει να αρχίζει από την παιδική και εφηβική ηλικία. Η συνεχής, τακτική και προσαρμοσμένη στην κάθε ηλικία σωματική άσκηση και άθληση σε συνδυασμό με σωστή διατροφή πλούσια σε γαλακτοκομικά προϊόντα και ασβέστιο και πτωχή σε πρωτεΐνες, χωρίς οινοπνευματώδη και κάπνισμα, θα χαρίσει γερά οστά. Διατροφή και Άσκηση. Εκτός από τα γαλακτοκομικά άλλες πλούσιες τροφές σε ασβέστιο είναι τα πράσινα λαχανικά, τα ψάρια που τρώγονται με το κόκαλο, τα αμύγδαλα ενώ πρόσφατα στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορες τροφές εμπλουτισμένες σε ασβέστιο. Η μέση ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου υπολογίζεται στα 600 mg. Γενικότερα, πάντως, οι γυναίκες χρειάζονται περισσότερο ασβέστιο από τους άντρες, ενώ κρίσιμες περίοδοι θεωρούνται οι ηλικίες μέχρι τα 25, η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση. Επίσης η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο για την οστεοπόρωση. Η συνιστάμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D για άτομα ηλικίας από 51 μέχρι 70 ετών είναι 400 ΙU ενώ σε άτομα άνω των 70 ανέρχεται σε 600 ΙU. Ωστόσο υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι υψηλότερες δόσεις βιταμίνης D σε άτομα άνω των 65 ετών αποδεικνύονται ιδιαίτερα ωφέλιμες για την μείωση του κίνδυνου για κατάγματα. Ιδιαίτερα πλούσιες σε βιταμίνη D τροφές είναι τα λιπαρά ψάρια, τα ιχθυέλαια και το συκώτι ενώ συνήθως το γάλα, κάποιες μαργαρίνες τα δημητριακά και διάφοροι χυμοί εμπλουτίζονται σε βιταμίνη D. Σε ότι αφορά στην άσκηση, οποιαδήποτε 14

15 μυϊκή δραστηριότητα δημιουργεί «στρες» στις εκφύσεις και τις καταφύσεις των μυών, έχει ως αποτέλεσμα το νευρικό σύστημα να «διατάσσει» την ενίσχυση του οστού. Έτσι, η άσκηση εναντίον της βαρύτητας (π.χ. τρέξιμο & περπάτημα) καθυστερεί την απώλεια οστικής μάζας και αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου. Θεραπεία. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης, καθώς και στην πρόληψη καταγμάτων (και επανακαταγμάτων), παίζει η λήψη της κατάλληλης θεραπείας, αλλά και η συμμόρφωση του ασθενούς σε αυτή. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι ασθενείς δυσκολεύονται να συμμορφωθούν με τις υπάρχουσες από του στόματος θεραπείες. Η ελλιπής λήψη της θεραπευτικής αγωγής μειώνει σημαντικά την αποτελεσματικότητά της, αυξάνοντας τον κίνδυνο κατάγματος. Τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης του Διεθνούς Ιδρύματος Οστεοπόρωσης είναι αποθαρρυντικά: 60% των ασθενών που λαμβάνουν εβδομαδιαία αγωγή με διφωσφονικά και 80% των ασθενών που λαμβάνουν ημερήσια αγωγή διακόπτουν την θεραπεία τους μέσα σε ένα χρόνο. Επιπλέον, άλλη μελέτη δείχνει ότι μόνο το 56,6% των ασθενών που λάμβανε μηνιαία αγωγή με διφωσφονικά συνέχισε την θεραπεία μετά από έξι μήνες. Στην Ελλάδα τα στοιχεία δείχνουν μη-συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπεία: 74% των γυναικών με διαγνωσμένη οστεοπόρωση διακόπτει την θεραπεία για διάφορους λόγους. Η νέα αγωγή, ζολεδρονικό οξύ, σε αντίθεση με τις υπάρχουσες θεραπείες, χορηγείται με έγχυση μόνο μία 15

16 φορά τον χρόνο, προσφέροντας 100% συμμόρφωση του ασθενή και κατά συνέπεια αυξημένη ασφάλεια από τα κατάγματα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα τριετούς μελέτης, μειώνει τον κίνδυνο των κλινικών σπονδυλικών καταγμάτων σε ποσοστό που φθάνει το 75% και των καταγμάτων του ισχίου κατά 40%. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 20% των γυναικών που αναπτύσσουν κάταγμα ισχίου πεθαίνουν σε ένα χρόνο, ενώ οι θάνατοι συνέπεια καταγμάτων φαίνεται στατιστικά να είναι πολύ περισσότεροι από ότι από καρκίνο του μαστού. Μάλιστα η πρόσφατη έγκριση για κάταγμα ισχίου μικρής βίας από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ διεύρυνε την ένδειξη της ετήσιας θεραπείας με ζολεδρονικό οξύ. Η απόφαση του FDA βασίζεται στα δεδομένα ασφάλειας και αποτελεσματικότητας από τη μελέτη ορόσημο σχετικά με τα επανακατάγματα που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση The New England Journal of Medicine, η οποία καταδεικνύει μια σημαντική μείωση της τάξεως του 35% του κινδύνου νέων κλινικών καταγμάτων σε ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία με ζολεδρονικό οξύ. Στην οστεοπόρωση αναγνωρίζονται δυο τύποι: Ο τύπος Ι, ο οποίος εμφανίζεται σε σχετικά νέες γυναίκες σαν αποτέλεσμα πρόωρης εμμηνόπαυσης η μετά από υστερεκτομή και καθιστά εύθραυστα τα σπογγώδη οστά (π.χ. σπονδυλική στήλη). Η κύρια αιτία πρόκληση σε αυτή την περίπτωση είναι έλλειψη οιστρογόνων. 16

17 Ο τύπος ΙΙ ή γεροντική οστεοπόρωση. Προσβάλλει άντρες & γυναίκες, συνήθως μετά τα εβδομήντα έτη ζωής και αφορά κυρίως τα φλοιώδη οστά (π.χ. μηριαίο οστό και γενικά τα περιφερικά οστά). Προκαλείται δε, κυρίως από δευτερογενή υπερπαραθυρεοειδισμό. Η οστεοπόρωση χαρακτηρίζεται ως ασυμπτωματική νόσος, καθώς δεν είναι απαραίτητο να εμφανίζει συμπτώματα, ειδικά στα πρώτα στάδια, αφού δεν είναι από μόνη της επίπονη. Ενδείξεις μπορεί να είναι μείωση του ύψους, σπονδυλικό άλγος ή μηχανικές αλλαγές (κύφωση, σκολίωση). Όλα είναι αποτέλεσμα μικροφθοράς των «αραιών» πλέον οστών. Το κύριο χαρακτηριστικό, όμως, της οστεοπόρωσης είναι το ιστορικό καταγμάτων, συχνά, χωρίς αιτία. Τα οστά του βραχίονα και του καρπού, τα πλευρά και οι σπόνδυλοι και ο λαιμός του μηρού, αποτελούν τις πιο ύποπτες περιοχές για κατάγματα, τα όποια όχι μόνον προκαλούνται εύκολα, αλλά καθυστερούν και στην επούλωσή τους. Λόγω της ασυμπτωματικής φύσης της, η οστεοπόρωση συχνά διαγιγνώσκετε καθυστερημένα. Συνίσταται, λοιπόν, σε άτομα που ανήκουν στις ομάδες κίνδυνου και πάντα σε γυναίκες άνω των 40 ετών, να συμβουλεύονται τους ειδικούς γιατρούς. Η διάγνωση γίνεται, κυρίως, με τη μέτρηση της οστεϊκής μάζας, μια ανώδυνη διαδικασία, που, επίσης, χρησιμεύει και για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων της 17

18 θεραπευτικής αγωγής. Οι ακτινογραφίες είναι χρήσιμο εργαλείο, αλλά δεν αποτελούν αξιόπιστη πηγή από μόνες τους. Αλλοι παράγοντες κινδύνου. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες, γενετικοί, υπογοναδισμός, έλλειψη βιταμίνης D, ηλικία, φυλή, φύλο, προηγούμενα κατάγματα, κάπνισμα, κατάχρηση καφεΐνης, κατάχρηση αλκοόλ, χρήση ηρεμιστικών και αντικαταθλιπτικών, μικρό βάρος, έλλειψη ασβεστίου, καθιστικός τρόπος ζωής, χρόνια προβλήματα υγείας, υπερθυρεοειδισμός, χρήση κορτιζόνης, υψηλό ανάστημα. Για την πρόληψη και αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης: 1. Τα άτομα, τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο ή πάσχουν από οστεοπόρωση πρέπει να υιοθετήσουν μια ισορροπημένη διατροφή με επαρκή πρόσληψη ασβεστίου. Οι σημαντικότερες πηγές πρόσληψης ασβεστίου είναι: Τα γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι, τυρί) με πολύ καλό ποσοστό απορρόφησης. Με δεδομένο το γεγονός ότι η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου είναι από mg ημερησίως για υγιείς ενήλικες φτάνοντας έως mg για ειδικές ομάδες πληθυσμού όπως τα παιδιά, οι έγκυες, οι θηλάζουσες, οι μετεμηνοπαυσιακές γυναίκες, τουλάχιστον 2 με 3 μερίδες γαλακτοκομικών (κατά περίπτωση) ημερησίως είναι απαραίτητες. Σημαντικές ποσότητες ασβεστίου εντοπίζονται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (μπρόκολο, λάχανο, ραδίκια, σπανάκι), στα φασόλια, στα 18

19 ολόκληρα δημητριακά, με μειωμένο όμως βαθμό απορρόφησης. Κι αυτό καθώς η παρουσία οξέων όπως τα φυτικά και οξαλικά, δεσμεύουν ένα σημαντικό ποσοστό αυτού. Τα λιπαρά ψάρια και ψάρια που καταναλώνονται με τα κόκαλα (π.χ. σαρδέλα), αποτελούν πολύ καλές πηγές ασβεστίου. 2. Επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D: Η βιταμίνη D είναι ιδιαίτερα σημαντική για την απορρόφηση του ασβεστίου και την υγεία των οστών. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής τη συνθέτει ο οργανισμός μας μετά από έκθεση του δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία, ενώ υπάρχουν και κάποια τρόφιμα (αβγά, λιπαρά ψάρια, κρέας και εμπλουτισμένα προϊόντα όπως δημητριακά πρωινού, χυμοί και γάλα), τα οποία είναι σημαντικά για άτομα που δεν εκτίθενται συχνά στον ήλιο (π.χ. ηλικιωμένους). Γενικά, έκθεση στον ήλιο 2-3 φορές/ εβδομάδα (15-30 λεπτά) των χεριών, του προσώπου ή των ποδιών και κατά προτίμηση χωρίς αντηλιακό, θεωρείται επαρκής για τις ανάγκες σε βιταμίνη D. 3. Ελεγχόμενη κατανάλωση αλκοόλ: Η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ (>2 ποτά /ημέρα για γυναίκες και >3 ποτά/ ημέρα για άντρες) και η αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης (>3 φλιτζ. καφέ/ ημέρα), μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία των οστών, ιδιαίτερα όταν συνδυαστούν με άλλους παράγοντες κινδύνου (π.χ. ανεπαρκής διατροφή, μειωμένη σωματική δραστηριότητα) και συνεπώς πρέπει να αποφεύγονται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής. 4. Αποφυγή αλατιού: Η 19

20 υπερβολική πρόσληψη νατρίου (βασικό συστατικό του άλατος), έχει συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο για οστεοπόρωση και κατάγματα. 5. Αποφυγή εφαρμογής διαιτών με υπερβολικές ποσότητες πρωτεΐνης. 6. Ελάττωση ή διακοπή του καπνίσματος. 7. Υιοθέτηση ενός τακτικού προγράμματος άσκησης, το οποίο να περιλαμβάνει και ήπιες ασκήσεις με βάρη. 8. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ίσως χρειαστεί η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου ή ακόμα και φαρμακευτική θεραπευτική αγωγή. Τα οστεοπορωτικά κατάγματα αποτελούν βασική αιτία αλλοίωσης της ποιότητας ζωής, μείωσης της κινητικότητας, ακόμη και θανάτου ατόμων τρίτης ηλικίας. Το κόστος των υπηρεσιών υγείας για τη νοσηλεία των οστεοπορωτικών ασθενών ξεπερνάει το αντίστοιχο άλλων σημαντικών χρόνιων νοσημάτων φθοράς. Η γήρανση του πληθυσμού και η αύξηση του αριθμού ατόμων τρίτης ηλικίας θα έχει ως άμεση συνέπεια την αύξηση των καταγμάτων λόγω οστεοπόρωσης κατά 2-3 φορές της επόμενες δεκαετίες. 12 % - 20 % των ατόμων που έχουν υποστεί οστεοπορωτικό κάταγμα πεθαίνουν μετά από ένα χρόνο. 80 % των ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης και έχουν υποστεί κάταγμα λόγω της νόσου, δεν την έχουν αντιληφθεί ούτε έχουν λάβει θεραπεία. ΤΕΛΟΣ 20