Εισαγωγή. κλικ στη γνώση ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ Fax:

Transcript

1 Εισαγωγή Η ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού κόστους μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο για τον προσδιορισμό της βέλτιστης τιμής της συγκέντρωσης C του ρυπαντή στο περιβάλλον ή στο σημείο εκροής από την εγκατάσταση επεξεργασίας των αποβλήτων ή από τη βιομηχανική εγκατάσταση παραγωγής, στην περίπτωση που δεν γίνεται επεξεργασία. Το περιβαλλοντικό κόστος γενικά ισούται με το άθροισμα του ιδιωτικοοικονομικού και του κοινωνικοοικονομικού κόστους. Οι μορφές επαναχρησιμοποίησης προϊόντος διακρίνονται σε: ανακύκλωση, διάλυση, επισκευή, αναβάθμιση, ανακατασκευή, άμεση χρησιμοποίηση.

2 Θέμα 1 ο [1] Πίνακας 1. Πολυκριτηριακή κατάταξη των θαλάσσιων κόλπων από την επιχείρηση Επιχείρηση Βαθμολογία Σταθμισμένη Βαθμολογία Επιλογών Επιλογών Κριτήρια Συντελεστές βαρύτητας Α 1 Α Α 3 Α 4 Α 1 Α Α 3 Α 4 f i w i a i1 a i α i3 a i4 w i.a i1 w i.a i w i.a i3 w i.a i4 f 1 f f 3 f 4 f 5 Προσβασιμότητα από την ξηρά Καταλληλότητα θαλάσσιου κόλπου Καταλληλότητα εδάφους παραλίας Χρηματοοικονομικό κόστος λειτουργίας Προϋπολογιζόμενο περιβαλλοντικό κόστος 0,3,7 3,4 4,4, 0,61 0,78 1,01 0,506 0,6 3, 3,7 3,7 4,3 0,83 0,96 0,96 1,118 0,1 3,9 4,8 3,9 4,1 0,468 0,576 0,468 0,49 0,9, 3,8 3,3,3 0,638 1,10 0,957 0,667 0,10 4,5 4,6 3,1 3,1 0,45 0,46 0,31 0,31 1,00 Άθροισμα S j 3,009 3,88 3,709 3,093 Παρατηρούμε ότι: S S3 S4 S 1 Επομένως προτιμώμενος από την επιχείρηση κόλπος είναι ο Α1 γιατί συγκεντρώνει τη μικρότερη βαθμολογία (αφού το βέλτιστο είναι το και το 5 το χείριστο για το εύρος της βαθμολογίας) Πίνακας. Πολυκριτηριακή κατάταξη των θαλάσσιων κόλπων από τον OTA. ΟΤΑ Βαθμολογία Επιλογών Σταθμισμένη Βαθμολογία Επιλογών

3 Κριτήρια Συντελεστές βαρύτητας Α 1 Α Α 3 Α 4 Α 1 Α Α 3 Α 4 f i w i b i1 b i b i3 b i4 w i.b i1 w i.b i w i.b i3 w i.b i4 f 1 f f 3 f 4 f 5 Έσοδα από ενοίκιο Απαξίωση (τουριστικής) παραλίας Απαξίωση κτηματικής περιουσίας Αντίδραση κατοίκων Υποβάθμιση θαλασσίου περιβάλλοντος 0,5 3,8 3,6,6,8 0,95 0,9 0,65 η0,7 0,4 3,5 4,1 3,4 4,0 0,84 0,984 0,816 0,96 0,0 3,3 4,3 3,6 3 0,66 0,86 0,7 0,6 0,19 4,4 3,7 3,4 3,8 0,836 0,703 0,646 0,7 0,1,7 3,1 3,7 3,9 0,34 0,37 0,444 0,468 1,00 Άθροισμα S j 3,61 3,819 3,76 3,45 Παρατηρούμε ότι: S S1 S4 S 3 Επομένως προτιμώμενος από την επιχείρηση κόλπος είναι ο Α3 γιατί συγκεντρώνει τη μικρότερη βαθμολογία (αφού το βέλτιστο είναι το και το 5 το χείριστο για το εύρος της βαθμολογίας) Συμπέρασμα: Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δεν συμπίπτει ο προτεινόμενος από την επιχείρηση κόλπος με αυτόν που προτείνεται από τον ΟΤΑ. [] (i). Από ότι προκύπτει σύμφωνα με τους πίνακες 1 και γενικά υπάρχει περιθώριο συμβιβασμού σχετικά με τη σειρά κατάταξης των θαλάσσιων κόλπων από την επιχείρηση και τον ΟΤΑ. Σύμφωνα με τον ΟΤΑ πρώτη επιλογή είναι ο κόλπος Α3 με συνολική βαθμολογία 3,76 και ακολουθεί ο κόλπος Α4 με 3,450. Σύμφωνα με την επιχείρηση πρώτη επιλογή αποτελεί ο κόλπος Α1 με συνολική βαθμολογία 3,009 και ακολουθεί ο κόλπος Α4 με βαθμολογία 3,093. Παρατηρούμε ότι οι βαθμολογίες είναι πολύ κοντά και φαίνεται ότι μπορεί να υπάρξει περιθώριο συμβιβασμού.

4 (ii) Επιχείρηση Το κριτήριο που έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα είναι το χρηματοοικονομικό κόστος λειτουργίας (0,9) και η δεύτερη επιλογή είναι ο κόλπος Α4. Επομένως o βαθμός είναι ο a 44 =,3 και όταν αυτός μεταβάλλεται κατά ±30%, δηλαδή κατά ± 0,69 έχουμε: Δa 44 a 44 Sh 1 -Sh Επομένως, η ανάλυση ευαισθησίας της πρώτης και δεύτερης επιλογής για την επιχείρηση όταν μεταβάλλεται κατά ±30% είναι:,01 Παρατηρούμε ότι για τιμές του a 44 <=,01 έχουμε Sh 1 Sh 4 > 0 και η προτιμότερη λύση είναι ο κόλπος A4 (Αφού η μικρότερη βαθμολογία είναι η καλύτερη). ΟΤΑ Το κριτήριο που έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα είναι τα έσοδα από ενοίκιο (0,5) και η δεύτερη επιλογή είναι ο κόλπος Α4. Επομένως o βαθμός είναι ο b 14 =,8 και όταν αυτός μεταβάλλεται κατά ±30%, δηλαδή κατά ± 0,84 έχουμε:

5 .104 Παρατηρούμε ότι για τιμές του b 14 <=,104 έχουμε Th 3 Th 4 > 0 και η προτιμότερη λύση είναι ο κόλπος A4 (Αφού η μικρότερη βαθμολογία είναι η καλύτερη). [3] Θα πρέπει να μειωθεί ο βαθμός b 41 τόσο ώστε να γίνει ο Α1 η καλύτερη επιλογή και για τον ΟΤΑ, δηλαδή: 3,61-0,19Δb 41 = 3.76 ή Δb 41 = - 1,75789 Και συνεπώς: b 41 = 4,4 1,75789 =,6411 Αλλά (χωρίς το μείον) : Δb 41 = 0,1Q ή Q = 1,75789/0,1 ή Q = 8,371 χιλιάδες ευρώ / μήνα Στην περίπτωση αυτή: Δa 41 = 0,1Q ή Δa 41 = (0,1)(8,371)

6 ή Δa 41 = 1,75791 Και συνεπώς a 41 =, + 1,75791 = 3,95791 Ο πίνακας 1θα αναδιαμορφωθεί ως εξής: Επιχείρηση Βαθμολογία Επιλογών Σταθμισμένη Βαθμολογία Επιλογών Κριτήρια Συντε λεστές βαρύτ Α 1 Α Α 3 Α 4 Α 1 Α Α 3 Α 4 ητας f i w i a i1 a i α i3 a i4 w i.a i1 w i.a i w i.a i3 w i.a i4 f 1 f f 3 f 4 f 5 Προσβασιμότητα από την ξηρά Καταλληλότητα θαλάσσιου κόλπου Καταλληλότητα εδάφους παραλίας Χρηματοοικονομικό κόστος λειτουργίας Προϋπολογιζόμενο περιβαλλοντικό κόστος 0,3,7 3,4 4,4, 0,61 0,78 1,01 0,506 0,6 3, 3,7 3,7 4,3 0,83 0,96 0,96 1,118 0,1 3,9 4,8 3,9 4,1 0,468 0,576 0,468 0,49 0,9 3, ,8 3,3,3 1,148 1,10 0,957 0,667 0,10 4,5 4,6 3,1 3,1 0,45 0,46 0,31 0,31 1,00 Άθροισμα S j 3,519 3,88 3,709 3,093 Βλέπουμε ότι η καλύτερη επιλογή για την επιχείρηση δεν παραμένει η Α1, αλλά είναι πλέον η Α4 και συνεπώς η επιχείρηση δεν έχει κανένα λόγο να δώσει τις 8,371 χιλιάδες ευρώ/μήνα.

7 Θέμα ο [1] Εφόσον η βελτιστοποίηση αναφέρεται μεμονωμένα στην επιχείρηση έχουμε: Συνάρτηση οριακού ιδιωτικοοικονομικού κόστους: d( IK) dc b C b 3 Το επίπεδο συγκέντρωσης C του ρυπαντή στην περίπτωση αυτή θα βρεθεί εξισώνοντας τη παραπάνω συνάρτηση με το μηδέν. Έχουμε: b bc b3 0 C 4 0 b 1 Βλέπουμε ότι το επίπεδο συγκέντρωσης C του ρυπαντή που βελτιστοποιεί το ιδιωτικοοικονομικό κόστος είναι εκτός της περιοχής που μας ενδιαφέρει (0-0 mg/m 3 ) και θα θεωρήσουμε ότι C=0 mg/m 3 Για την τιμή αυτή το Περιβαλλοντικό κόστος θα είναι: KK (1/16) (1/150) 0 (1/ 0) 0 (1/ 4) Δηλαδή το περιβαλλοντικό κόστος είναι εκατομμύρια ευρώ. [] Στην περίπτωση αυτή θα ισχύει: d( IK) d( KK) dc dc Όμως: d( KK) dc Οπότε θα έχουμε: 3a C a C a 1 3 b C b 3a C a C a a C b a C ( b a ) Λύνοντας ως προς C θα έχουμε:

8 C C b a b a 4(3 a ) ( b a ) (3 a ) b a b a 1 a ( b a ) a 1 1 Αντικαθιστώντας τις γνωστές τιμές των παραμέτρων a1, a, a3, a4, b, b3, b 4 βρίσκουμε ότι: C 19,5584 ί ύ ή ή 0 έ 0 8,3084 ή Επομένως Copt 8,3084 mg / m 3 [3] Το περιβαλλοντικό κόστος θα είναι: ΠΚ = ΙΚ + ΚΚ Έχουμε: IK bc b3c b 4 και αντικαθιστώντας τις γνωστές τιμές θα έχουμε: (8.3084) 35 14,38914 IK εκατομμύρια ευρώ 16 Και 3 KK ac 1 ac a3c a4 και αντικαθιστώντας τις γνωστές τιμές θα έχουμε: KK 0,19787 εκατομμύρια ευρώ Άρα: ΠΚ = 14, ,19787 = 34,587 εκατομμύρια ευρώ Το καθαρό όφελος που έχει η κοινωνία συνολικά από την παρέμβαση της κυβέρνησης και την επιβολή του ορίου συγκέντρωσης C opt σε σχέση με την περίπτωση που δεν επιβάλλεται κανένα όριο είναι: 83,33-34,587 = 48,743 εκατομμύρια ευρώ.

9 [4] Δημιουργούμε τον παρακάτω πίνακα με τις τιμές του οριακού ιδιωτικοοικονομικού, κοινωνικοοικονομικού κόστους καθώς και του ιδιωτικοοικονομικού, κοινωνικοοικονομικού κόστους και τέλος του περιβαλλοντικού κόστους: C OIK (απόλυτη OKK IK KK ΠΚ τιμή) 1,875 0,13 3,065 14, ,86917,75 0,03 9,5 14, , ,65 0,3 6,565 14,88 41,445 4,5 0, ,667 39,667 5,375 0,75 1,565 15, , ,5 1,07 19,5 16,74 35,99 7,15 1,43 17,065 17, , , , , ,875,7 13,065 1,66 34, ,75,75 11,5 4, , ,65 3,7 9,565 7, , ,5 3, ,7 38,7 13 1,375 4,43 6,565 34, , ,5 5,07 5,5 39, , ,15 5,75 4, , , , , ,875 7,3,065 57, , ,75 8,03 1,5 65,58 66, ,65 8,87 0,565 74, , ,5 9, , ,33333

10 C opt Συγκέντρωση ρυπαντή (C) mg/m 3

11 [5] a. Εφόσον η τιμή της παραμέτρου a 1 αυξάνεται κατά 80% δηλαδή θα είναι: a % Το άριστο επίπεδο της συγκέντρωσης του ρύπου C opt θα βρεθεί και πάλι από τη σχέση που βρήκαμε στο ερώτημα [], δηλαδή: C b a b a 1 a ( b a ) a 1 Αντικαθιστούμε στην παραπάνω σχέση όλες τις γνωστές τιμές καθώς και τη νέα τιμή που βρήκαμε για το a 1 = 0.01 και έχουμε: C 13,17 ί ύ ή ή 0 έ 0 6,877 ή Επομένως Copt 3 6,877 mg / m

12 b. Δημιουργούμε τον παρακάτω πίνακα και με τη χρήση του excel κατασκευάζουμε το ακόλουθο διάγραμμα: C OIK OKK OKK' 1,875-0,13-0,114,75 0,03 0,094 3,65 0,3 0,374 4,5 0,47 0,76 5,375 0,75 1,15 6,5 1,07 1,646 7,15 1,43,14 8 1,83, ,875,7 3, ,75,75 4, ,65 3,7 5,06 1 1,5 3,83 6, ,375 4,43 7, ,5 5,07 8, ,15 5,75 9, ,47 10, ,875 7,3 11, ,75 8,03 13, ,65 8,87 14, ,5 9,75 16,15 Οι τιμές του ΟΙΚ δεν επηρεάζονται επειδή επηρεάζεται μόνο η τιμή της παραμέτρου a 1 που δεν περιλαμβάνεται στη συνάρτηση IK. Το ζητούμενο διάγραμμα είναι:

13 C opt C opt Συγκέντρωση ρυπαντή (C) mg/m 3 c. Το διάγραμμα που απεικονίζει τις καμπύλες KK (αρχική), KK (μετά την αύξηση κατά 80% της τιμής της παραμέτρου α 1 ), ΙΚ (παραμένει αμετάβλητη) καθώς και ΠΚ και ΠΚ είναι:

14 C opt C opt Συγκέντρωση ρυπαντή (C) mg/m 3 Παρατηρούμε ότι έχουμε μετατόπιση της καμπύλης ΚΚ προς τα άνω και αύξηση της κλίσης προς τα δεξιά, με μετατόπιση της βέλτιστης συγκέντρωσης C opt του ρυπαντή προς τα αριστερά. Η πιθανή εξήγηση της μεταβολής αυτής είναι ότι η επιχείρηση δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα περιβάλλοντος (αύξηση του κοινωνικοοικονομικού κόστους) έναντι των οικονομικών θεμάτων (δαπάνες έσοδα). Δηλαδή, η επιχείρηση εστιάζει στη μείωση του ρυπαντή αντί να ενδιαφέρεται μόνο για το κέρδος της χωρίς να υπολογίζει τον αντίκτυπο στο περιβάλλον. Τέλος δείχνει την αύξηση της ευαισθησίας της επιχείρησης προς το περιβάλλον.

15 Θέμα 3 ο Η εμπορική επιχείρηση πώλησης ηλεκτρικών ειδών λαμβάνοντας τη στρατηγική απόφαση να δραστηριοποιηθεί συμπληρωματικά στην απόσυρση παλαιών συσκευών για επαναχρησιμοποίηση στην ουσία αναλαμβάνει να κινήσει μια διαδικασία αντίστροφης εφοδιαστικής. Η αντίστροφη εφοδιαστική αφορά τον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό και τον έλεγχο της αλυσίδας που ακολουθεί ένα προϊόν όχι από τον κατασκευαστή προς τον καταναλωτή, αλλά αντίστροφα από τον καταναλωτή προς τον κατασκευαστή ή γενικότερα προς μια μονάδα ανάκτησης χρήσιμων υλικών και εξαρτημάτων (σελ. 77, τόμος Ε). Οι επιπτώσεις στις κύριες δραστηριότητες της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας θα είναι: Λειτουργίες χειρισμού εισερχομένων: Θα πρέπει να οργανωθεί η διαχείριση των εισερχομένων παλαιών ηλεκτρικών ειδών που προέρχονται από τους καταναλωτές με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει μια πρώτη διαλογή προϊόντων που μπορούν να επισκευαστούν και προϊόντων που δεν μπορούν να επισκευαστούν. Θα πρέπει επίσης να γίνει καταγραφή των εισερχομένων ηλεκτρικών ειδών και κατηγοριοποίηση αυτών. Λειτουργίες παραγωγής: Λόγω της φύσης της επιχείρησης (εμπορική εταιρεία) δεν είχε τμήμα παραγωγής. Θα υπήρχε (πιθανόν) ένα τμήμα για service των συσκευών. Τώρα όμως θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα εξειδικευμένο τμήμα καλά εκπαιδευμένου προσωπικού το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στη νέα δραστηριότητα που αναπτύσσει η επιχείρηση. Το κόστος για ένα τέτοιο οργανωμένο τμήμα θα είναι εκτός από πρόσληψη νέου προσωπικού, αλλά και το κόστος εκπαίδευσης, το κόστος χρήσης νέων κτιριακών εγκαταστάσεων αλλά και το κόστος λειτουργίας του. Πιθανόν θα πρέπει να εξερευνηθεί η δυνατότητα συνεργασίας με εξειδικευμένους εξωτερικούς συνεργάτες για εργασίες που η επιχείρηση δεν έχει τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει είτε επειδή μπορεί να κριθεί οικονομικά ασύμφορο. Διαχείριση εξερχομένων: Η εμπορική επιχείρηση έχει τμήμα πωλήσεων καθώς και οργανωμένο δίκτυο μεταφοράς των νέων προϊόντων στους πελάτες

16 της. Τώρα θα πρέπει το ίδιο δίκτυο να επιφορτιστεί για την μεταφορά των παλαιών ηλεκτρικών ειδών από τους πελάτες στην επιχείρηση, αλλά και των συσκευών που έχουν επισκευαστεί προς τους πελάτες. Με την εκμετάλλευση της υπάρχουσας υποδομής μειώνεται το κεφαλαιακό κόστος. Μάρκετινγκ και πωλήσεις: Η επιχείρηση θα πρέπει να βρει τρόπους να προσελκύσει τους πελάτες ώστε να εμπιστευθούν την επιχείρηση για την απόσυρση - επισκευή και επαναχρησιμοποίηση των συσκευών. Θα πρέπει να πείσει για την ορθότητα της επιλογής. Μέχρι σήμερα η επιχείρηση είχε στρέψει το ενδιαφέρον να πουλάει καινούργια προϊόντα, και το μάρκετινγκ είχε επικεντρωθεί στην πώληση αυτών των προϊόντων. Η επαναχρησιμοποίηση των παλαιών ηλεκτρικών συσκευών είναι ένα πολύ διαφορετικό αντικείμενο που το μάρκετινγκ της επιχείρησης θα πρέπει να προσεγγίσει με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Υπηρεσίες μετά την πώληση: Η επιχείρηση είχε οργανωμένο τμήμα για επισκευές ηλεκτρικών συσκευών ή ανταλλακτικών και θα πρέπει να αναπτύξει αυτό το τμήμα ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στη νέα δραστηριότητα είτε μέσω εκπαίδευσης είτε με πρόσληψη νέου εξειδικευμένου προσωπικού. Οι υποστηρικτικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν τις παραπάνω κύριες δραστηριότητες θα έχουν τις παρακάτω επιπτώσεις: Διαδικασίες προμήθειας: Με τη νέα δραστηριότητα που θα αναπτύξει η επιχείρηση κάθε κύρια δραστηριότητα που περιγράψαμε παραπάνω θα αποκτήσει νέες ανάγκες για προμήθειες υλικών (π.χ. τεχνολογικός εξοπλισμός, πρώτες ύλες) και θα πρέπει το τμήμα προμηθειών να λάβει υπόψη καθώς και να έρθει σε επαφή με νέους προμηθευτές για την προμήθεια των απαιτούμενων αγαθών. Τεχνολογία: Η επιχείρηση είναι σίγουρο ότι θα χρειαστεί να προσαρμόσει ή να προμηθευθεί νέα τεχνολογία για να ανταπεξέλθει στη νέα δραστηριότητα. Διαχείριση ανθρώπινων πόρων: όπως ήδη έχουμε περιγράψει η νέα δραστηριότητα απαιτεί την κατανάλωση πόρων και μεταξύ αυτών και

17 ανθρώπινο δυναμικό το οποίο θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο. Αρχιτεκτονική δομή: Η επαναχρησιμοποίηση ηλεκτρικών συσκευών θα επιφέρει αλλαγές στις διαδικασίες διοίκησης της επιχείρησης καθώς επίσης και στο σχεδιασμό της και τέλος στα χρηματοοικονομικά προγράμματα. Όπως αναφέραμε όλες οι κύριες και οι υποστηρικτικές δραστηριότητες θα επηρεαστούν από τη νέα δραστηριότητα και οι επιπτώσεις που περιγράψαμε θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη για την επιτυχή ολοκλήρωση της στρατηγικής απόφασης. Το κόστος της αλυσίδας αξίας θα προέρχεται από: Κόστος απόκτησης χρησιμοποιούμενων ηλεκτρικών συσκευών Κόστος μεταφοράς: περιλαμβάνει τα έξοδα για την μεταφορά των προϊόντων από τον καταναλωτή στην επιχείρηση ή στο μέρος που θα γίνει η επισκευή Κόστος αποθήκευσης: Είναι τα έξοδα που θα χρειαστούν για την αποθήκευση των ηλεκτρικών συσκευών που πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθούν Κόστος ελέγχου: είναι τα έξοδα που θα κάνει η επιχείρηση ώστε να ελέγξει ποιές συσκευές μπορεί να επισκευαστούν και ποιές όχι Κόστος επισκευής: περιλαμβάνει τα έξοδα για την επαναχρησιμοποίηση της ηλεκτρικής συσκευής.

18 Επίλογος Στην εργασία αυτή διαπραγματευτήκαμε μια εφαρμογή της πολυκριτηριακής μεθόδου για τον προσδιορισμό καλύτερης επιλογής κόλπου από ΟΤΑ και μια επιχείρηση. Στη συνέχεια έγινε μονοπαραμετρική ανάλυση ευαισθησίας τόσο για τον ΟΤΑ όσο και για την επιχείρηση. Στο δεύτερο θέμα διαπραγματευτήκαμε τον προσδιορισμό βέλτιστης συγκέντρωσης ενός ρυπαντή με προσδιορισμό του περιβαλλοντικού κόστους για την τιμή αυτή. Επίσης επαναπροσδιορίστηκε η βέλτιστη συγκέντρωση του ρυπαντή στην περίπτωση που αλλάζει η τιμή μιας παραμέτρου που συμμετέχει στη συνάρτηση ΚΚ και σχολιάστηκε η μετατόπιση της καμπύλης ΚΚ. Τέλος, στο τρίτο θέμα διαπραγματευτήκαμε μια περίπτωση επιχείρησης πώλησης ηλεκτρικών ειδών η οποία λαμβάνει την απόφαση να δραστηριοποιηθεί συμπληρωματικά στην απόσυρση παλαιών συσκευών για επαναχρησιμοποίηση. Αναλύσαμε τις επιπτώσεις που θα έχει μια τέτοια δραστηριότητα στις κύριες και υποστηρικτικές δραστηριότητες της αλυσίδας αξίας καθώς και τα κόστη αυτής.

19 Βιβλιογραφία: [1] Μπατζιάς Φ. Διαχείριση Φυσικών Πόρων Τόμος Γ/ΔΕΟ4, β έκδοση, ΕΑΠ, Πάτρα, 008 [3] Νικολαϊδης Χ Στρατηγικό Μάνατζμεντ και Διαρθρωτικές αλλαγές Τόμος Δ/ΔΕΟ4, β έκδοση, ΕΑΠ, Πάτρα, 008 [] Μπατζιάς Φ.- Παππής Κ. Διαχείριση Περιβάλλοντος Τόμος Ε/ΔΕΟ4, β έκδοση, ΕΑΠ, Πάτρα, 008