περιεχόµενα 3 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου

Transcript

1

2 περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ Α. Επίκληση στη λογική σελ. 6 Β. Επίκληση στο συναίσθηµα (του δέκτη) σελ. 35 Γ. Επίκληση στο ήθος του ποµπού σελ. 37. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου σελ. 39 Ε. Επίκληση στην αυθεντία σελ ο Μέρος Θεµατικοί κύκλοι (Περίληψη, πλαγιότιτλοι, λεξιλόγιο, απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου) Η δοκιµασία ενός πολιτισµού σελ. 51 Ο Καραγκιόζης... οικολόγος! σελ. 59 Οικολογική καταστροφή σελ. 66 Τον... άλλο αιώνα οι αποφάσεις για το περιβάλλον σελ ο µέρος Κριτήρια αξιολόγησης 1 ο Κριτήριο: Κοινωνικές παράµετροι σελ ο Κριτήριο: Η οικολογική επιτυχία του Homo Sapiens σελ. 91

3

4 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 5 ÔÑÏÐÏÉ ÐÅÉÈÏÕÓ Α. Επίκληση στη λογική 1. Tα επιχειρήµατα και τα τεκµήρια 2. H ανάπτυξη της επιχειρηµατολογίας µε βάση την παραγωγική, την επαγωγική και την αναλογική µέθοδο 3. H εγκυρότητα, η αλήθεια και η ορθότητα ενός επιχειρήµατος 4. H αξιολόγηση ενός επιχειρήµατος 5. H σηµασία και η αξιολόγηση των τεκµηρίων Β. Επίκληση στο συναίσθηµα (του δέκτη) Γ. Επίκληση στο ήθος του ποµπού. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου Ε. Επίκληση στην αυθεντία ÐÅÉÈÙ Eίναι η ικανότητα του οµιλητή - ποµπού να επιτυγχάνει, χρησιµοποιώντας τους κατάλληλους τρόπους, την υιοθέτηση της άποψής του από τους συνοµιλητές - δέκτες.

5 6 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς Α. Επίκληση στη λογική 1. Tα επιχειρήµατα και τα τεκµήρια Όταν η πειθώ έχει ως στόχο την απόδειξη µιας θέσης, ο ποµπός καταφεύγει στην επίκληση της λογικής. Tα µέσα που χρησιµοποιεί για να υποστηρίξει την άποψή του ή τις ιδέες του είναι τα επιχειρήµατα και τα τεκµήρια. Η επιχειρηµατολογία είναι ο µόνος τρόπος για την οργάνωση της σκέψης και των προτάσεων του κειµένου, προκειµένου να πειστεί ο αναγνώστης-βαθµολογητής για την ορθότητα των απόψεων που διατυπώνονται. Επιχείρηµα είναι κάθε σκέψη-πρόταση, που λογικά στέκει και που είναι έτσι διατυπωµένη, ώστε να µετριάζει ή να αναστέλλει την οποιαδήποτε αµφισβήτηση της ορθότητάς της. Πάνω απ όλα, όµως, είναι κάθε σκέψη-πρόταση που δένεται νοηµατικά ή λεκτικά µε την προηγούµενη (ώστε να φαίνεται ως λογική της συνέχεια) ή µε την επόµενη (ώστε να µοιάζει σαν αναγκαία προϋπόθεσή της). Η διαδικασία σύµφωνα µε την οποία οργανώνεται ένα επιχείρηµα καλείται συλλογισµός Τεκµήρια είναι συνθέσεις λογικών προτάσεων, οι οποίες τακτοποιούνται σε κλιµακωτή σειρά και χρησιµεύουν στην απόδειξη µιας θέσης. Τα τεκµήρια είναι συγκεκριµένα στοιχεία όπως: πορίσµατα ερευνών, εµπειρικές αλήθειες, µαρτυρίες, στατιστικά στοιχεία κ.ά. Επιχειρήµατα Συλλογισµοί (προκείµενες + συµπέρασµα) Επίκληση στη λογική Τεκµήρια Αλήθειες Γεγονότα Στατιστικά στοιχεία Αυθεντίες Παραδείγµατα Ένας τυπικός συλλογισµός αποτελείται από µία ή περισσότερες προτάσεις (προκείµενες) οι οποίες αποτελούν και τη βάση για την αποδοχή µιας άλλης πρότασης (συµπέρασµα) η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείµενες. Παράδειγµα 1η προκείµενη: Οι επιµελείς µαθητές µελετούν συστηµατικά. 2η προκείµενη: Ο Γιώργος µελετά συστηµατικά. Συµπέρασµα: Άρα, ο Γιώργος είναι επιµελής µαθητής. Προσοχή! Λειτουργούν όµως, κατά τρόπο συµπληρωµατικό ή διευκρινιστικό, για την ισχυροποίηση ενός επιχειρήµατος.

6 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 7 2. H ανάπτυξη της επιχειρηµατολογίας µε βάση την παραγωγική, την επαγωγική και την αναλογική µέθοδο Είδη συλλογισµών Παραδείγµατα Ι. Ως προς το είδος (µε βάση την πορεία της σκέψης) 1. O παραγωγικός συλλογισµός ξεκινά από κάτι γενικό και αφηρηµένο για να καταλήξει 1η προκείµενη: Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί. 2η προκείµενη: Ο Αλέξανδρος είναι άνθρωπος. σε ένα συγκεκριµένο και ειδικό συµπέρασµα. Συµπέρασµα: Άρα ο Αλέξανδρος είναι θνητός. 2. O επαγωγικός συλλογισµός, αντίθετα, ξεκινά από κάτι ειδικό και συγκεκριµένο για να καταλήξει σε ένα γενικό και αφηρηµένο συµπέρασµα. 3. O αναλογικός συλλογισµός ξεκινά από κάτι ειδικό και συγκεκριµένο για να καταλήξει σε συµπέρασµα επίσης ειδικό και συγκεκριµένο. 1η προκείµενη: Η µηλιά, η αχλαδιά... είναι οργανισµοί. 2η προκείµενη: Η µηλιά, η αχλαδιά... είναι φυτά. Συµπέρασµα: Άρα, τα φυτά είναι οργανισµοί. 1η προκείµενη: Ο Γιάννης είναι ευέξαπτος, γι αυτό δεν έχει και φίλους. 2η προκείµενη: Ο Κώστας είναι επίσης ευέξαπτος. Συµπέρασµα: Άρα, ο Κώστας (πιθανόν) να µην έχει φίλους. ΙΙ. Ως προς τη µορφή (είδη συλλογισµών ανάλογα µε τις προκείµενες) όρος α όρος β 1. Kατηγορικός: συλλογισµός στον οποίο οι 1η προκείµενη: Τα µέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία. προκείµενες προτάσεις είναι κατηγορικές. όρος γ όρος α 2η προκείµενη: Ο χρυσός είναι µέταλλο. όρος γ όρος β Συµπέρασµα: Άρα, ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο. 2. Yποθετικός: συλλογισµός στον οποίο µία ή δύο ή και περισσότερες προκείµενες προτάσεις είναι υποθετικές. 3. ιαζευτικός: συλλογισµός στον οποίο µία προκείµενη έχει διαζευκτική διατύπωση. 1η προκείµενη: Αν οι βιοµηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα, το περιβάλλον ρυπαίνεται. 2η προκείµενη: Στη βιοµηχανική ζώνη του Περάµατος οι βιοµηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα. Συµπέρασµα: Άρα, το περιβάλλον του Περάµατος ρυπαίνεται. 1η προκείµενη: Οι περιοχές που θα ήθελα να µείνω είναι ή η Ηλιούπολη ή η Γλυφάδα. 2η προκείµενη: Στη Γλυφάδα δεν υπάρχουν σπίτια προς ενοικίαση. Συµπέρασµα: Άρα, θα µείνω στην Ηλιούπολη.

7 8 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 3. H εγκυρότητα, η αλήθεια και η ορθότητα ενός επιχειρήµατος Kάθε επιχείρηµα που υπόκειται σε έλεγχο αξιολογείται: ως προς τη µορφή ένα επιχείρηµα θεωρείται έγκυρο όταν οι προκείµενές του µε λογική αναγκαιότητα οδηγούν σε βέβαιο συµπέρασµα. ως προς το περιεχόµενο ένα επιχείρηµα θεωρείται αληθές όταν οι προκείµενές του συµφωνούν µε την πραγµατικότητα σε αντίθετη περίπτωση το επιχείρηµα θεωρείται ψευδές. Παράδειγµα 1η προκείµενη: Συνέπεια µιας πολεµικής σύγκρουσης είναι και η καταστροφή πολιτιστικών µνηµείων. 2η προκείµενη: Tα µνηµεία του πολιτισµού αποτελούν µέρος της εθνικής πολιτιστικής κληρονοµιάς, που µεταφέρουν οι παλαιότερες γενιές στις νεότερες. Συµπέρασµα: Άρα, ο πόλεµος είναι ο καταστροφέας της, ανεκτίµητης αξίας, πολιτιστικής κληρονοµιάς ενός έθνους, ανακόπτοντας έτσι το διάλογο µεταξύ των γενεών. Προσοχή! Aπόδειξη ονοµάζεται το λογικά ορθό επιχείρηµα, που είναι συγχρόνως έγκυρο και αληθές. Σηµείωση: Tο επιχείρηµα στο παράδειγµα που έχει προηγηθεί µπορεί να εκληφθεί ως λογικά ορθό, γιατί είναι συγχρόνως και έγκυρο και αληθές. 4. Αξιολόγηση του επιχειρήµατος Ένα επιχείρηµα, για να έχει αποδεικτική ισχύ, πρέπει να πληροί τα ακόλουθα: α. Oι προκείµενές του, για να είναι αληθείς, πρέπει ν ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα. β. Tο συµπέρασµα, που µε λογική αναγκαιότητα απορρέει από τις προκείµενές του, θα πιστοποιεί την εγκυρότητά του. Άρα, τότε και µόνο τότε, µπορούµε να πούµε ότι είναι ορθό. H αξιολόγηση ενός επιχειρήµατος στηρίζεται στη σαφή διάκριση των προκειµένων του, δηλαδή αν αυτές είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (π.χ. η σελήνη είναι δορυφόρος της γης) ή αποτελούν απλώς προσωπικές γνώµες (π.χ. η τηλεόραση διαφθείρει τα ήθη των νέων). Eιδικά για τους επαγωγικούς συλλογισµούς, µόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συµπέρασµα, ενώ η ατελής επαγωγή καταλήγει σε συµπέρασµα πιθανολογικού χαρακτήρα. Να θυµάσαι! Ορθότητα = Εγκυρότητα + Αλήθεια Εγκυρότητα (το συµπέρασµα απορρέει λογικά από τις προκείµενες) Αλήθεια (το επιχείρηµα ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα)

8 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 9 Αξιολόγηση επαγωγικού συλλογισµού I. Συλλογισµοί µε γενίκευση Στηρίζονται σε επαρκή στοιχεία; II. Συλλογισµοί µε αίτιο - αποτέλεσµα Η αιτιώδης σχέση είναι λογική ή απλώς χρονολογική; Mήπως µια ειδικότερη αιτία προβάλλεται ως η µοναδική; Eίναι η αιτία αναγκαία και επαρκής για το αποτέλεσµα; Παραδείγµατα συλλογισµών µε γενίκευση: 1η προκείµενη: Η καταστροφή νήσων σαν τη Μύκονο ή τη Σαντορίνη από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισµού δεν φαίνεται να µας ανησυχεί ιδιαίτερα. 2η προκείµενη: Ακόµη και τα νησιά που είχαν ως σήµερα διασωθεί παραδίδονται το ένα µετά το άλλο στο εφήµερο κέρδος, θυσιάζοντας την καλαισθησία τους. Συµπέρασµα: Άρα, στην Ελλάδα δεν είµαστε ικανοί να διασώσουµε τίποτα. (Αξιολόγηση των µαθητών της Γ Λυκείου, ΚΕΕ) Παράδειγµα συλλογισµού µε αίτιο - αποτέλεσµα: 1η προκείµενη: Η θερµοκρασία του νερού είναι 100 ο C. 2η προκείµενη: Οι συνθήκες ατµοσφαιρικής πίεσης είναι κανονικές. Συµπέρασµα: Άρα, το νερό θα βράσει.(σ. 18, σχολ. βιβλ.) III. Συλλογισµοί µε αναλογία Είναι η αναλογία κυριολεκτική ή µεταφορική; Αν είναι µεταφορική έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού επιχειρήµατος; Αν είναι κυριολεκτική είναι οι οµοιότητες επαρκείς και σχετικές µε το θέµα; Παράδειγµα συλλογισµού µε αναλογία: 1η προκείµενη: Τα πολιτικά πάθη που κυριάρχησαν στην Ελλάδα κατά το πρώτο µισό του εικοστού αιώνα οδήγησαν στον εµφύλιο σπαραγµό των ετών η προκείµενη: Οι πολιτικές διαφορές των υπερδυνάµεων Η.Π.Α. και Ρωσίας τον εικοστό αιώνα οδήγησαν την ανθρωπότητα στα πρόθυρα µιας παγκόσµιας σύρραξης. Συµπέρασµα: Άρα, τα πολιτικά πάθη και οι διαφορές αποτελούν απειλή για την παγκόσµια ειρήνη.

9 10 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 5. H σηµασία και η αξιολόγηση των τεκµηρίων O οµιλητής, για να είναι αξιόπιστος, οφείλει να τεκµηριώνει τις απόψεις του, βασιζόµενος πάντα σε επεξεργασµένα στοιχεία. Kάθε άλλη τεκµηρίωση, µε ανεξέλεγκτα και ανεπεξέργαστα στοιχεία, αποτελεί προσπάθεια εξαπάτησης και δε διαφέρει από τους παραλογισµούς και τα σοφίσµατα. Παραλογισµό εµφανίζουν ορισµένα συλλογιστικά σχήµατα, που, ενώ α- ντιβαίνουν στον ορθό λόγο και είναι αναπόδεικτα, εντούτοις επηρεάζουν το δέκτη και τον παραπλανούν. Aυτό οφείλεται στην εξωτερική τους οµοιότητα µε τους έγκυρους συλλογισµούς. Σόφισµα νοείται το συλλογιστικό σχήµα κατά το οποίο ο ποµπός, µε σαφή πρόθεση εξαπάτησης, απευθύνεται στο δέκτη και τον παρασύρει σε λογική παγίδα. Παράδειγµα παραλογικού συλλογισµού: - Όποιος είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρετεί την πατρίδα του ως στρατιώτης είναι άξιος σεβασµού. - Όποιος είναι άξιος ενός τέτοιου σεβασµού δεν είναι άξιος καταδίκης. - Ο κατηγορούµενος για κλοπή υπήρξε καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης. - Άρα ο κατηγορούµενος για κλοπή είναι άξιος σεβασµού και όχι καταδίκης. Σηµείωση: Ο ποµπός δηλαδή στην περίπτωση αυτή αποµακρύνεται σκόπιµα από την, ηθικά επιλήψιµη πράξη της κλοπής η οποία βαραίνει τον κατηγορούµενο, και προσπαθεί να εξαπατήσει το ακροατήριο (εννοείται ότι ο λόγος εκφωνείται στο πλαίσιο µιας δικαστικής ακροαµατικής διαδικασίας).

10 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 11 ; Nα συγκρίνετε τον ακόλουθο συλλογισµό µε το κείµενο που περιέχει τα αντίστοιχα συλλογιστικά επιχειρήµατα (σχολ. βιβλ. σ. 14). Στο συλλογισµό της λογικής µε δύο προκείµενες φτάνουµε στο συµπέρασµα. H διατύπωση είναι στεγνή, τυπική και σύντοµη. ιατυπώνονται προτάσεις-κρίσεις χωρίς περαιτέρω ανάπτυξη και απόδειξη. Aντίθετα, στο κείµενο που ακολουθεί, ο συγγραφέας µε τεκµήρια κλιµακωτά µάς αποδεικνύει τη θέση του. Kαταφεύγει σε ιστορικά παραδείγµατα και σε αναµφισβήτητα γεγονότα, έτσι ώστε το συµπέρασµά του να είναι στέρεο και ασφαλές. ; Mε τι είδους συλλογιστική πορεία (παραγωγική, επαγωγική) οργανώνονται τα παρακάτω επιχειρήµατα; 1. H απλούστερη διατύπωση του τελεολογικού επιχειρήµατος για την ύπαρξη Θεού θα µπορούσε να είναι η ακόλουθη: Yπάρχει οργάνωση στον κόσµο. H οργάνωση προϋποθέτει κάποιον οργανωτή. Άρα, πρέπει να υπάρχει κάποιος οργανωτής του κόσµου. 2. O Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο. Kλέβει στη Mονόπολη. 3. O σκύλος του σπιτιού επιτίθεται πάντα στους ξένους. Όµως, εκείνο το βράδυ δεν ακούστηκε ούτε ένα γαύγισµα. Άρα, ο διαρρήκτης πρέπει να είναι γνωστός της οικογένειας. 4. Oι εργαζόµενοι σε εργοστάσιο παρασκευής λιπασµάτων,στο τµήµα παραγωγής το διοξείδιο του θείου και το οξείδιο του αζώτου θεωρούνται η πιθανή αιτία για την πρόκληση των παραπάνω συµπτωµάτων στους εργαζόµενους (σχολ. βιβλ. σ. 16). 1. Πρόκειται για παραγωγική συλλογιστική πορεία, καθώς ξεκινά από µια γενική και αφηρηµένη θέση ( Yπάρχει... κόσµο ) και καταλήγει σ ένα συµπέρασµα ειδικό και συγκεκριµένο ( Άρα... κόσµου ). 2. Πρόκειται για επαγωγική συλλογιστική πορεία, αφού από κάτι ειδικό (πράξη) µεταβαίνουµε σε κάτι γενικό (χαρακτηρολογικό γνώρισµα). Ωστόσο, το συµπέρασµα αυτού του συλλογισµού δεν είναι βέβαιο και ισχυρό, είναι απλώς πιθανό, καθώς η παράβαση σ ένα παιδικό παιχνίδι δεν µπορεί ν αποτελέσει ασφαλές τεκµήριο της αναξιοπιστίας ενός προσώπου. Πρόκειται, µε άλλα λόγια, για έναν επαγωγικό συλλογισµό µε γενίκευση βεβιασµένη, γενίκευση που δε στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία.

11 12 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 3. Πρόκειται για παραγωγική συλλογιστική πορεία, καθώς ξεκινά από µια γενική θέση ( O σκύλος... ξένους ) και καταλήγει σε συγκεκριµένο συµπέρασµα ( Άρα,... οικογένειας ). 4. Πρόκειται για επαγωγική συλλογιστική πορεία, καθώς ξεκινά από συγκεκριµένη και ειδική θέση ( Oι εργαζόµενοι... δουλειάς τους ) για να καταλήξει σε συµπέρασµα γενικό και αφηρηµένο ( Γι αυτόν... εργαζόµενους ). ; Aξιολογήστε τα παρακάτω συλλογιστικά σχήµατα ως προς την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητά τους. 1. Όλα τα ζωντανά πλάσµατα είναι θνητά. O ελέφαντας είναι ζωντανό πλάσµα. Άρα: O ελέφαντας είναι θνητός. 2. Όσοι λαοί κατοικούν σε φτωχά εδάφη είναι καταδικασµένοι σε µόνιµη πενία. O ελληνικός λαός κατοικεί ανέκαθεν σε φτωχά εδάφη. Άρα: O ελληνικός λαός είναι καταδικασµένος σε πενία. 3. O κατηγορούµενος για κλοπή είναι άξιος σεβασµού και όχι καταδίκης, διότι είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης. 4. H θάλασσα σταµατάει τη δίψα, γιατί είναι νερό (σχολ. βιβλ. σ. 17). 1. O συλλογισµός είναι λογικά ορθός, αφού ως προς το περιεχόµενο είναι αληθής και ως προς τη µορφή έγκυρος. 2. O συλλογισµός είναι έγκυρος ως προς τη µορφή, αλλά δεν είναι αληθής ως προς το περιεχόµενο. Kι αυτό γιατί αυτό που δηλώνει, π.χ., η πρώτη προκείµενη ( Όσοι... πενία ) δεν είναι καθολικά αποδεκτό ως αληθές, µιας και έχει παρατηρηθεί ιστορικά το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή λαοί που κατοικούν σε φτωχά εδάφη, λόγω ίσως και αυτής της ίδιας της στέρησης που υφίστανται, να διαπρέπουν οικονοµικά στηριζόµενοι σε άλλους, πλην της γεωργίας, αναπτυξιακούς τοµείς. Άρα, έχουµε ένα συλλογισµό που εσωτερικά αυτοαναιρείται, καθώς το περιεχόµενο των προκειµένων του αµφισβητείται και, εποµένως, χρήζει απόδειξης. 3. Aποτελεί παραλογισµό, καθώς οι προκείµενες είναι άσχετες µε το συµπέρασµα. Oυσιαστικά, στην περίπτωση αυτή έχουµε ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα βραχυλογικού συλλογισµού, της ακόλουθης µορφής: - Όποιος είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρετεί την πατρίδα του ως στρατιώτης είναι άξιος σεβασµού. - Όποιος είναι άξιος ενός τέτοιου σεβασµού δεν είναι άξιος καταδίκης. - O κατηγορούµενος για κλοπή υπήρξε καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης. - Άρα, ο κατηγορούµενος για κλοπή είναι άξιος σεβασµού και όχι καταδίκης.

12 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 13 O ποµπός δηλαδή στην περίπτωση αυτή αποµακρύνεται σκόπιµα από την ηθικά επιλήψιµη πράξη της κλοπής, η οποία βαραίνει τον κατηγορούµενο, και προσπαθεί να εξαπατήσει το ακροατήριο (εννοείται ότι ο λόγος εκφωνείται στο πλαίσιο µιας δικαστικής ακροαµατικής διαδικασίας). 4. O συλλογισµός είναι έγκυρος ως προς τη µορφή αλλά µε ψευδές περιεχόµενο, καθώς το συµπέρασµα δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Πρόκειται για παραλογισµό. Kαι στην περίπτωση αυτή έχουµε, όπως και στην προηγούµενη, βραχυλογικό συλλογισµό, που δοµείται ως εξής: - Tο νερό σταµατάει τη δίψα. - H θάλασσα είναι νερό. - Άρα, η θάλασσα σταµατάει τη δίψα. H πλάνη, βέβαια, έγκειται στο γεγονός ότι το θαλασσινό, ως αλµυρό νερό, δε σταµατάει τη δίψα. ; Nα εντοπίσετε ποιοι από τους παρακάτω υποθετικούς και διαζευκτικούς συλλογισµούς είναι έγκυροι και λογικά ορθοί. Θυµηθείτε ότι, για να είναι έγκυρος ο συλλογισµός, πρέπει οι προκείµενές του να µας οδηγούν µε λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συµπέρασµα. 1. Mόνον αν ο ποινικός νόµος αναφέρει ρητά το αδίκηµα Ψ, το δικαστήριο τιµωρεί. O ποινικός νόµος δεν αναφέρει ρητά το αδίκηµα Ψ. Άρα το αδίκηµα Ψ δεν τιµωρείται από το δικαστήριο. 2. Θυµάσαι πέρσι που σου έλεγα ότι θα λυθεί το συγκοινωνιακό πρόβληµα της πόλης, αν εκλεγεί δήµαρχος ο X; Bλέπεις τώρα; O X δεν εκλέχτηκε και βέβαια το πρόβληµα παραµένει άλυτο. 3. Nοµίζω ότι οι νέοι σπουδάζουν ιατρική είτε γιατί θέλουν να κερδίσουν πολλά χρήµατα είτε γιατί ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο. Γνωρίζω ότι ο A, που είναι φοιτητής της ιατρικής, θέλει να γίνει πλούσιος. Άρα συµπεραίνω πως δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους. 4. Tο έγκληµα που δικάζεται διαπράχθηκε ή µε δόλο ή από αµέλεια. Tα τεκµήρια δείχνουν ότι ο δόλος αποκλείεται. Άρα το έγκληµα που δικάζεται διαπράχθηκε από αµέλεια (σχολ. βιβλ. σ. 17). 1. Πρόκειται για υποθετικό έγκυρο συλλογισµό, καθώς οι προκείµενές του οδηγούν µε λογική αναγκαιότητα σε βέβαιο συµπέρασµα. O συλλογισµός είναι και αληθής, αν βέβαια το αδίκηµα Ψ είναι είδος αδικήµατος µε το οποίο όµως δεν καταπιάνεται ο ποινικός νόµος, αν υπάρχει πράγµατι ποινικός νόµος ο οποίος προβλέπει ποινές για διαφορετικά είδη αδικηµάτων (εξαιρουµένου του αδικήµατος Ψ), αν ισχύει στ αλήθεια η νοµική αρχή το δικαστήριο τιµωρεί ρυθµιζόµενα απ τον ποινικό νόµο αδικήµατα. Kαι λέµε αν, γιατί το παράδειγµά µας είναι φανταστικό και χρησιµοποιεί όρους αφηρηµένους (π.χ. αδίκηµα Ψ), τους οποίους δηλαδή δεν µπορούµε να ελέγξουµε µε βάση τα δικά µας δεδοµένα της κοινωνικής πραγµατικότητας.

13 14 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς Aν, λοιπόν, όλα τα παραπάνω είναι αληθή, κι επειδή ο συλλογισµός είναι και έγκυρος, τότε αυτοµάτως αποκτά την ιδιότητα του λογικώς ορθού συλλογισµού. 2. Yποθετικός συλλογισµός. Όµως, οι προκείµενες δεν οδηγούν αναγκαστικά στο συµπέρασµα, γι αυτό πρόκειται για παραλογισµό. Oυσιαστικά, ο άκυρος αυτός συλλογισµός δοµείται ως εξής: - Aν εκλεγεί δήµαρχος ο X, θα λυθεί το συγκοινωνιακό πρόβληµα της πόλης. - O X δεν εκλέχτηκε δήµαρχος. - Άρα, το πρόβληµα το συγκοινωνιακό παραµένει (προς το παρόν) άλυτο. O συλλογισµός αυτός θα ίσχυε µόνο αν το συγκεκριµένο πολιτικό πρόσωπο (X) ήταν ικανό -και µόνο αυτόνα επιλύσει το συγκοινωνιακό πρόβληµα. Kάτι τέτοιο όµως δεν εµφανίζεται ως δήλωση στην πρώτη (µείζονα) προκείµενη. 3. ιαζευκτικός συλλογισµός. Στηρίζεται σε προσωπικές υποθετικές κρίσεις και αποτελεί παραλογισµό. O συλλογισµός αυτός ανατρέπεται εύκολα, καθώς αµφισβητείται τόσο το περιεχόµενο της πρώτης προκείµενης (υπάρχουν και άλλα κίνητρα που ωθούν έναν έφηβο στο να σπουδάσει ιατρική, π.χ. η οικογενειακή παράδοση) όσο και το περιεχόµενο του συµπεράσµατος (ενδέχεται στην περίπτωση αυτή να υπάρχει συνδυασµός κινήτρων: οικονοµικό και ανθρωπιστικό ταυτόχρονα, χωρίς το ένα να αναιρεί το άλλο). 4. ιαζευκτικός συλλογισµός έγκυρος, καθώς οι προκείµενές του οδηγούν σε βέβαιο συµπέρασµα. Aν µάλιστα συµβαίνει πράγµατι το έγκληµα που δικάζεται να µη διαπράχθηκε από δόλο, αν δηλαδή ο συλλογισµός ως προς το περιεχόµενό του είναι και αληθής, τότε αυτόµατα ο συλλογισµός θεωρείται λογικά ορθός. Στην προκειµένη περίπτωση, η εγκυρότητα του διαζευκτικού αυτού συλλογισµού έγκειται στο ότι παραθέτει όλες (δύο συνολικά) τις ερµηνευτικές εκδοχές των κινήτρων της εγκληµατικής πράξης (ένα έγκληµα πράγµατι διαπράττεται µόνο ή από δόλο ή από αµέλεια), οπότε µε τον αποκλεισµό της µίας, γίνεται αναγκαστικά δεκτή η άλλη. ; Nα αξιολογήσετε τα παρακάτω επιχειρήµατα που αναπτύσσονται µε την επαγωγική µέθοδο. Nα λάβετε υπόψη σας για την αξιολόγηση και τα βοηθητικά στοιχεία που ακολουθούν. 1. Mε βάση την εµπειρία µου, έχω σχηµατίσει τη γνώµη ότι οι γυναίκες πολιτικοί υποστηρίζουν τα γυναικεία δικαιώµατα. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι πιθανόν ν ακολουθήσει την ίδια πολιτική. 2. Tο σώµα α θερµαινόµενο διαστέλλεται. Tο σώµα β θερµαινόµενο διαστέλλεται. Tο σώµα γ θερµαινόµενο διαστέλλεται. Tα σώµατα α, β, γ... είναι µέταλλα. Άρα, όλα τα µέταλλα θερµαινόµενα διαστέλλονται.

14 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς Oι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό µου ταξίδι στο Παρίσι, ένας τελωνειακός υπάλληλος µου φέρθηκε αγενέστατα. 4. Σήµερα η µέρα µου δεν πήγε καθόλου καλά αλλά ήταν επόµενο, αφού το πρωί πέρασε από µπροστά µου µια µαύρη γάτα. 5. Πιστεύω ότι θα πάρω το µεγαλύτερο βαθµό στην τάξη στο µάθηµα της Iστορίας, γιατί µελέτησα περισσότερο από όλους. 6. Για τη µικρασιατική καταστροφή φταίνε οι αντίπαλοι του Bενιζέλου, που συνέχισαν τον πόλεµο όταν έβλεπαν τα νέφη της καταστροφής πολύ κοντά. 7. Tο νερό βράζει σίγουρα λοιπόν η θερµοκρασία του ανέβηκε στους 100 ο C. 8. Tο ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή. ιδάσκει στα παιδιά τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίµονη προσπάθεια προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στο σχολείο. 9. Aπό την αγόρευση ενός µέλους του Aµερικανικού Kογκρέσου: Aν είχαµε διδαχτεί ένα µάθηµα απ το Bιετνάµ, δε θα έπρεπε να εµπλακούµε στρατιωτικά η εθνική ταπείνωση είναι αναπόφευκτη, ακριβώς όπως στο Bιετνάµ. 10. H λογοκλοπή είναι σαν τη φοροδιαφυγή. Πολλοί άνθρωποι τη συνηθίζουν, δε βλάπτει κανέναν και κάνει τη ζωή λίγο πιο άνετη για το δράστη. Συνεπώς και τα δύο είδη κλοπής δικαιολογούνται (σχολ. βιβλ. σελ. 18). 1. Aτελής επαγωγή που καταλήγει σε συµπέρασµα µε πιθανολογικό χαρακτήρα. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό γενίκευσης, η οποία είναι επιτρεπτή, καθώς το συµπέρασµα παρουσιάζεται ως απλώς πιθανό (... είναι πιθανόν να ακολουθήσει την ίδια πολιτική ). 2. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε γενίκευση, η οποία στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία. Έχουµε τέλεια επαγωγή. 3. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε γενίκευση, η οποία όµως δε στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και είναι επισφαλής και βεβιασµένη. H αγενής συµπεριφορά του Γάλλου τελωνειακού υπαλλήλου δεν είναι επαρκής, ώστε να κακοχαρακτηρίσουµε όλο το γαλλικό λαό. 4. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αίτιο-αποτέλεσµα. H αιτιώδης σχέση δεν είναι λογική αλλά χρονολογική η αιτία δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε επαρκής και εποµένως το συµπέρασµα δεν έχει αποδεικτική ισχύ. Eίναι δυνατόν η µέρα µας να είναι γεµάτη από κακοτυχίες και δεινά χωρίς αναγκαστικά να έχει προηγηθεί το πέρασµα από µπροστά µας µιας µαύρης γάτας. Aπό την άλλη πλευρά, το πέρασµα από µπροστά µας µιας µαύρης γάτας δεν είναι επαρκές -από µόνο του-για να χαλάσει τη µέρα µας. 5. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αίτιο-αποτέλεσµα. H αιτιώδης σχέση είναι λογική, η αιτία είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής, άρα το συµπέρασµα είναι πιθανολογικού χαρακτήρα. Eνδέχεται, παρ όλη τη

15 16 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς φιλότιµη µελέτη του συγκεκριµένου µαθητή, για διάφορους λόγους (τύχη, ψυχραιµία, συνεργασία µε άλλους µαθητές), ένας άλλος µαθητής να έχει καλύτερη επίδοση στα προφορικά ή στα γραπτά στο συγκεκριµένο µάθηµα. 6. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό αιτίου-αποτελέσµατος. Oι αιτίες είναι αναγκαίες, όχι όµως και επαρκείς, άρα το συµπέρασµα είναι πιθανολογικό. Στη µικρασιατική καταστροφή είναι βέβαιο ότι συνέβαλαν και τα σφάλµατα πολιτικής των Aντιβενιζελικών. Ωστόσο, για να προκληθεί το τελικό, οδυνηρό για µας, αποτέλεσµα, συνέβαλαν και άλλοι παράγοντες, και µάλιστα καθοριστικά: η εξωτερική πολιτική του Kεµάλ, ο ρόλος και η στάση των Mεγάλων υνάµεων κ.ά. 7. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αίτιο-αποτέλεσµα είναι τέλεια επαγωγή µε βέβαιο συµπέρασµα, καθώς η αιτία είναι επαρκής και αναγκαία. 8. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αναλογία είναι ατελής επαγωγή. H αναλογία είναι µεταφορική, δεν έχει όµως αποδεικτική ισχύ. Tο συµπέρασµα δεν απορρέει αναγκαστικά από τις προκείµενες. H ατελής αυτή επαγωγή δοµείται µε τον ακόλουθο τρόπο: - H ζωή µάς διδάσκει τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίµονη προσπάθεια µέχρι την τελική νίκη. - Tο ποδόσφαιρο διδάσκει στα παιδιά τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίµονη προσπάθεια µέχρι την τελική νίκη. - Tο ποδόσφαιρο, εποµένως, είναι σαν τη ζωή. - Γι αυτό προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στο σχολείο. Όπως είναι φανερό, ο όρος σχολείο εµφανίστηκε στο συµπέρασµα για πρώτη φορά. 9. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αναλογία είναι ατελής επαγωγή. H αναλογία είναι κυριολεκτική, οι οµοιότητες που επισηµαίνονται είναι επαρκείς σε αριθµό, όµως ο χαρακτήρας του συµπεράσµατος είναι πιθανολογικός. εν είναι βέβαιη και προκαθορισµένη η αποτυχία των Aµερικανών στην Kεντρική Aµερική και στη Mέση Aνατολή, λόγω του ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες επιχειρείται η εµπλοκή τους οµοιάζουν προς τις αλλοτινές στην οδυνηρή γι αυτούς επιχείρηση στο Bιετνάµ. Tα ιστορικά γεγονότα είναι απρόβλεπτα. 10. Πρόκειται για επαγωγικό συλλογισµό µε αναλογία, η οποία είναι µεταφορική. εν έχει την αποδεικτική ισχύ ενός λογικού επιχειρήµατος. Aµφισβητούµε ότι δε βλάπτει κανέναν, καθώς και το συµπέρασµα: και τα δύο είδη κλοπής δικαιολογούνται. Tο συµπέρασµα δεν εξάγεται λογικά απ τις προκείµενες. Σε 200 σελίδες του βιβλίου KEIMENA NEOEΛΛHNIKHΣ ΛOΓOTEXNIAΣ της A Λυκείου και σε ; 260 της B Λυκείου, έκδ. 1999, δεν περιλαµβάνεται ούτε ένα κείµενο γραµµένο από γυναίκα, ενώ αντιπροσωπεύονται 60 (εξήντα) άντρες. Aυτό και µόνο δείχνει πόσο µεροληπτικοί, αν µη τι άλλο, ήταν οι ανθολόγοι των δύο αυτών βιβλίων. Nα ελέγξετε την αξιοπιστία των τεκµηρίων στα οποία βασίζεται η παραπάνω άποψη, έχοντας υπόψη σας ότι τα βιβλία περιλαµβάνουν συγγραφείς από τις τρεις πρώτες περιόδους της ελληνικής λογοτεχνίας (δηλαδή

16 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 17 περίπου από το 10ο αι. ως το 1922) (σχολ. βιβλ. σελ. 20). Πράγµατι, στα δύο αυτά σχολικά βιβλία και ειδικά στο συγκεκριµένο τµήµα τους (10ος αιώνας έως 1922) δεν ανθολογείται κανένα γυναικείο λογοτεχνικό έργο. Ωστόσο, η εντύπωσή µας αλλάζει, αν λάβουµε υπόψη µας ότι κυρίαρχο κοινωνικό χαρακτηριστικό της περιόδου, από το 10ο αιώνα ως το 1922, είναι η ανδροκρατία και συνακόλουθα η δοµή της κοινωνίας πατριαρχική. Έτσι οι ανθολόγοι, είχαν να επιλέξουν από ένα σύνολο έργων που, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, ήταν γραµµένα από άνδρες. Συνεπώς, η κρίση που εκφέρεται παραπάνω είναι άδικη, οι ανθολόγοι δεν είναι µεροληπτικοί σε βάρος του γυναικείου φύλου και εποµένως τα τεκµήρια που χρησιµοποιούνται είναι ανεπαρκή. ; Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι τεκµηριωµένες και ποιες ατεκµηρίωτες; (Θεωρήστε ότι τα στοιχεία είναι έγκυρα.) 1. O νόµος που κατατέθηκε στη Bουλή είναι αντιεργατικός, γιατί αυξάνει τις ώρες εργασίας από 40 σε 45 εβδοµαδιαίως και καταργεί το δικαίωµα της απεργίας. 2. O νόµος που κατατέθηκε στη Bουλή είναι φιλεργατικός, όπως αναµενόταν από µια κυβέρνηση που υποστηρίζει σταθερά τα συµφέροντα των εργαζοµένων. 3. Tο ότι τα µέτρα που πήρε η κυβέρνηση είναι ελλιπή, διάτρητα και αποσπασµατικά δε χρειάζεται καµιά απόδειξη. Aς µην υποτιµούν οι κυβερνώντες τη νοηµοσύνη του λαού. εν είναι τόσο ανόητος, όσο τον θεωρούν. 4. Aπό πειράµατα που έγιναν αποδείχτηκε ότι πολλές βιταµίνες καταστρέφονται στις υψηλές θερµοκρασίες (σχολ. βιβλ. σ. 20). 1. Eίναι τεκµηριωµένη πρόταση, καθώς η κρίση που εκφέρεται για το νόµο βασίζεται σε γεγονός, που δεν αµφισβητείται. 2. Eίναι ατεκµηρίωτη πρόταση, διότι αποµακρύνεται από την ουσία του θέµατος, που είναι το περιεχόµενο του νόµου. 3. Eίναι ατεκµηρίωτη πρόταση, διότι δεν εξηγούνται ικανοποιητικά, βάσει χειροπιαστών τεκµηρίων, οι χαρακτηρισµοί που εκφέρονται για τα κυβερνητικά µέτρα. 4. Eίναι τεκµηριωµένη πρόταση, γιατί απορρέει από ερευνητική-επιστηµονική διαδικασία (πείραµα). ; Συζητήστε τους λόγους που οδηγούν, κατά τη γνώµη σας, κάποιον να χρησιµοποιήσει τέτοια µέσα στην προσπάθειά του να πείσει (σχολ. βιβλ. σ. 21).

17 18 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς Πολλές φορές η άγνοια ενός θέµατος ή κάποιο τυχαίο λάθος του οµιλητή αποτελούν κύριους λόγους χρησιµοποίησης παραλογισµών στην προσπάθειά του να πείσει. Aκόµη, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες ο οµιλητής, προκειµένου να προκαλέσει την προσοχή των υπολοίπων, καταφεύγει σε παραδοξολογίες. Συχνά, επίσης, όταν κάποιος θέλει να παγιδεύσει τους συνοµιλητές του, χρησιµοποιεί σοφίσµατα. ; Tο παραπάνω απόσπασµα από το Pινόκερο του Iονέσκο ανήκει στο Θέατρο του παραλόγου το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει το παράλογο της ανθρώπινης ζωής και τον εκφυλισµό των ανθρώπινων σχέσεων (σχολ. βιβλ. σ. 22.) Tο απόσπασµα από το Pινόκερο, έργο θεατρικό του Iονέσκο, παρουσιάζει το παράλογο της ανθρώπινης φύσης και την αδυναµία εύρεσης κοινού τόπου, συνάντησης και συνεννόησης των ανθρώπων. Tο άτοµο δείχνει αλλοτριωµένο σε σχέση µε την πραγµατικότητα, µε τους άλλους, αλλά και µε τον εαυτό του. H ρήξη αυτών των δεσµών προέρχεται από την παρανόηση των ικανοτήτων του λογικού του. ηλαδή, ο άνθρωπος κάνει κακή χρήση της λογικής, χάρη στην οποία εξηγεί, ονοµάζει και οργανώνει θεωρητικά τον κόσµο. Σ αυτό το σηµείο καταλήγει, γιατί αποµονώνει την τεχνική του λόγου και τη χρησιµοποιεί χωρίς να υπολογίζει την αναλογία του µε την πραγµατικότητα. Eγκλωβίζεται έτσι σε έναν ψεύτικο κόσµο και σε µια ψεύτικη πνευµατική ζωή, την οποία αντιπροσωπεύουν τα σοφίσµατα του φιλοσόφου-ορθολογιστή. O Iονέσκο προτάσσει ως παράδειγµα τον άνθρωπο που παίζει αυτάρεσκα µε τις λέξεις και που προβάλλει τα παράλογα παιχνίδια του λέγειν στην πραγµατικότητα. Aπό την άλλη όµως, ο διάλογος του Mπερανζέ µε το Zαν αποκαλύπτει βαθύτερα νοήµατα της ζωής, όπως τη µοναξιά και την απογοήτευση από τις ανθρώπινες σχέσεις, µε µεταφορικό τρόπο. Eδώ συµβαίνει το αντίθετο από την περίπτωση του φιλοσόφου-ορθολογιστή, καθώς οι ανθρώπινες ιδέες και έννοιες έρχονται να ερµηνεύσουν αλληγορικά την πραγµατικότητα. H ζωή είναι τόσο περίπλοκη που συχνά την εξηγούµε µε παράλογο τρόπο. Kαι επιπλέον, κάποιες φορές µας είναι αδύνατον να την οριοθετήσουµε και αφηνόµαστε ολοκληρωτικά στην ψευδαίσθηση του παράλογου. ; Mε βάση το κείµενο του Iονέσκο να εντοπίσετε τους πιο φανερούς παραλογικούς συλλογισµούς του φιλοσόφου-ορθολογιστή (σχολ. βιβλ. σ. 22). Στο κείµενο του Iονέσκο οι πιο φανεροί παραλογικοί συλλογισµοί του φιλοσόφου-ορθολογιστή είναι οι εξής: α. - H γαλή έχει τέσσαρας πόδας. - O Iσίδωρος και ο Φρικό έχουν ανά τέσσαρας πόδας έκαστος. Άρα, ο Iσίδωρος και ο Φρικό είναι γαλαί!

18 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 19 - Kαι ο σκύλος µου έχει τέσσαρας πόδας. - Tότε είναι γαλή. β. - Όλαι αι γαλαί είναι θνηταί. - O Σωκράτης είναι θνητός. Άρα, ο Σωκράτης είναι γαλή. ; Συµπληρώστε τον παρακάτω συλλογισµό: εν υπάρχεις, αγαπητέ µου, και δεν υπάρχεις, διότι δε σκέφτεσαι. Aπό τη στιγµή που θ αρχίσεις να σκέφτεσαι, θα υπάρχεις (σχολ. βιβλ. σ.22). εν υπάρχεις, αγαπητέ µου, και δεν υπάρχεις, διότι δε σκέφτεσαι. - Yπάρχει όποιος σκέφτεται. - Eσύ δε σκέφτεσαι. Άρα, εσύ δεν υπάρχεις. Aπό τη στιγµή που θ αρχίσεις να σκέφτεσαι, θα υπάρχεις. - Yπάρχει όποιος σκέφτεται. - Eσύ θα αρχίσεις να σκέφτεσαι. Άρα, εσύ θα αρχίσεις να υπάρχεις. ; Σχολιάστε το επιχείρηµα του Zαν: Tίποτα δεν είναι πιο φυσικό (από τη ζωή). Kαι να η απόδειξη: οι πάντες ζουν (σχολ. βιβλ. σ. 22) O Iονέσκο στο έργο του θέλει να παρουσιάσει µε περιπαικτική διάθεση το παράλογο της ανθρώπινης ζωής. Έτσι λοιπόν, µε το επιχείρηµα αυτό του Zαν Tίποτα δεν είναι πιο φυσικό (από τη ζωή). Kαι να η απόδειξη: οι πάντες ζουν θέτει υπαρξιακά ερωτήµατα λογικώς αποδεκτά. Xρησιµοποιεί λογικώς ορθούς συλλογισµούς, προκαλεί όµως τον παραλογισµό. Tο παράλογο βρίσκεται στην παρανόηση της σηµασίας της έννοιας του φυσικού. O Mπερανζέ, όταν λέει στο Zαν ότι H ζωή είναι κάτι το αφύσικο, κάνει ένα σχόλιο για τις σχέσεις των ανθρώπων, που έχουν υποστεί αλλοτρίωση, κι όχι για το αυτονόητο γεγονός της ζωής. O Zαν όµως του απαντά θεωρώντας τη ζωή από την πλευρά του φαινοµένου που είναι πραγµατικό και φυσικό. Tη στιγµή µάλιστα που τεκµηριώνει το συλλογισµό του για τη ζωή, εντείνει ακόµα πιο πολύ το παράλογο, αφού αποδεικνύει την έλλειψη επικοινωνίας µε το συνοµιλητή του. Kατά κάποιον τρόπο, αποδεικνύει µε το επιχείρηµά του τη θέση που θέλει να καταρρίψει, ότι δηλαδή η ζωή και οι σχέσεις των ανθρώπων είναι αφύσικες.

19 20 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς ; ιαβάστε τα κείµενα που ακολουθούν. Aξιολογήστε τα επιχειρήµατά τους σύµφωνα µε τα ήδη γνωστά σας κριτήρια και απαντήστε στις ερωτήσεις που περιλαµβάνει το καθένα χωριστά (σχολ. βιβλ. σ.24). (A) Ανώτατη Παιδεία. Πώς φθάσαµε στο αδιέξοδο Στο κείµενο Α ο συγγραφέας αναφέρεται στα προβλήµατα της ανώτατης παιδείας και χρησιµοποιεί τη µέθοδο αιτίου-αποτελέσµατος. Στην αρχή, λοιπόν, αναφέρει τα γενικότερα συµπεράσµατά του, για να προχωρήσει έπειτα στην, επιµέρους, ανάλυσή τους. Aκολουθεί λοιπόν το παραγωγικό είδος της επιχειρηµατολογίας, όπως ο ίδιος δηλώνει στη σελίδα 25 ( Tα πολύπλοκα προβλήµατα... ειδικά αίτια ). Παραθέτει πρώτα ιστορικά αποτελέσµατα και πίνακα, που είναι µεν αναγκαία στοιχεία για την υποστήριξη των θέσεών του, αλλά δεν αποτελούν ισχυρά τεκµήρια και επαρκή, ώστε να καταλήξει στη διατύπωση του συµπεράσµατός του. Έτσι, ο πίνακας που µας παρουσιάζει είναι ένα πραγµατικό στοιχείο, που όµως δεν τεκµηριώνει από µόνο του την άποψη του συγγραφέα για το λανθασµένο προσανατολισµό της ελληνικής εκπαίδευσης. Aπλώς προκαλεί αίσθηση, κατά τη σύγκριση του µεγάλου ποσοστού φοιτητών µε το χαµηλότατο ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος που δαπανάται για την παιδεία. Tο ίδιο ισχύει και για την παράθεση των κοινωνικοπολιτικών αιτίων που δεν είναι επαρκή, ώστε να οδηγήσουν σε βέβαιο συµπέρασµα. O συγγραφέας εδώ επιχειρηµατολογεί βασισµένος στην προσωπική ερµηνεία του οικονοµικού και κοινωνικού φάσµατος της Eλλάδας από το 19ο αιώνα ως σήµερα. Πρώτα απ όλα, δε δίνει παραδείγ- µατα της προσπάθειας για τον εξευρωπαϊσµό των Eλλήνων, ούτε πώς αυτός συνεχίστηκε µέχρι και τη δικτατορία. Eπιπλέον, παρ όλο που ο συλλογισµός του είναι έγκυρος λογικά, όταν συνδέει την κοινωνική διάκριση µε την απόκτηση πτυχίου, δε θεωρεί το ίδιο σηµαντικό λόγο πανεπιστηµιακής µόρφωσης τη βελτίωση του οικονο- µικού επιπέδου. Γενικά, οι αποδείξεις που χρησιµοποιεί δε συνδέονται µε την επιχειρηµατολογία του άµεσα, αλλά παρουσιάζουν την πραγµατικότητα της ελληνικής εκπαίδευσης. O συλλογισµός του είναι υποκειµενικός και οδηγεί συνεπώς σε υποκειµενικό συµπέρασµα µε αµφίβολη αποδεικτική ισχύ. ; Kοιτάξτε πάλι το δεύτερο µέρος του άρθρου, όπου ο συγγραφέας αναφερόµενος στα αίτια του προβλή- µατος σηµειώνει ότι θα προσπαθήσει να τα σκιαγραφήσει. Πώς εξηγείτε τη στάση αυτή του συγγραφέα; Γιατί δεν υποστηρίζει µε απόλυτη βεβαιότητα τη γνώµη του, αφού στηρίζεται σε αναµφισβήτητα δεδοµένα (σχολ. βιβλ. σ.27); Όπως αναφέρει ο συγγραφέας τα πολύπλοκα προβλήµατα έχουν πολύπλοκα αίτια και δεν είναι καθόλου εύκολο να τα ξεκαθαρίσει κανείς - ακόµη λιγότερο να τα εκτιµήσει αντικειµενικά και µε ακρίβεια. Tα προβλήµατα της ανώτατης εκπαίδευσης συνδέονται στενά µε πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις, εφόσον ανάγονται σε ηθικά

20 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 21 ερωτήµατα σχετικά µε τη συγκρότηση των νέων, µε την επαγγελµατική τους αποκατάσταση και µε τον προσανατολισµό της οικονοµίας σε ερωτήµατα δηλαδή που δεν αντιστοιχούν σε απόλυτες και αξιωµατικές απαντήσεις, αλλά που απαντώνται µέσα από τις ζυµώσεις της ίδιας της κοινωνίας. Γι αυτό το λόγο ο Σηφάκης αναφέρει ότι θα προσπαθήσει να σκιαγραφήσει τα αίτια του προβλήµατος, αντί να δηλώσει µε βεβαιότητα ότι κατέχει τους λόγους που οδήγησαν στην τωρινή κατάσταση την ανώτατη παιδεία. Tα κοινωνικά ζητήµατα δεν είναι όπως τα επιστηµονικά που αναφέρονται σε αυστηρούς νόµους της αιτιότητας. Aντίθετα, παρουσιάζουν ποικιλία αιτιών, κάποιες από τις οποίες είναι τόσο περίπλοκες, που είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Έτσι, ο συγγραφέας στηρίζεται στα ιστορικά δεδοµένα, όµως διευκρινίζει ότι δίνει τη δική του ερµηνεία σε αυτά, και αφήνει ανοιχτό το περιθώριο κριτικής ή και ανατροπής των θέσεών του. ; Πιστεύετε ότι τα αίτια που επισηµαίνει ο συγγραφέας (ιστορικά - κοινωνικοπολιτικά) είναι επαρκή και αναγκαία για να προκύψουν τα αποτελέσµατα (γιγαντισµός και χαµηλή ποιότητα της εκπαίδευσης) (σχολ. βιβλ. σ.27); Tα αίτια που επισηµαίνει ο συγγραφέας για το αδιέξοδο της ανώτατης παιδείας, δηλαδή ο εξευρωπαϊσµός των Eλλήνων και η σύνδεση της κατάκτησης του πτυχίου µε την κοινωνική αναγνώριση των νέων, είναι αναγκαία, γιατί αποτελούν λογικά απαραίτητους όρους διόγκωσης του προβλήµατος. Επιπλέον είναι και επαρκή τα αίτια διότι είναι ικανά να δηµιουργηθεί το πρόβληµα του γιγαντισµού και της χαµηλής ποιότητας.. ; Nα εντοπίσετε: α. το πρόβληµα που απασχολεί το συγγραφέα, β. τη θέση του, γ. τα επιχειρήµατα και τα τεκµήριά του, δ. το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει στον επίλογο (σχολ. βιβλ. σ.27). α. Tα προβλήµατα που απασχολούν το συγγραφέα είναι η χαµηλή ποιότητα της ανώτατης παιδείας, σε συνδυασµό µε τον ολοένα αυξανόµενο αριθµό των πτυχιούχων. β. Kατά τη γνώµη του, πρόκειται για δύο πόλους ενός φαύλου κύκλου, όπου ο ένας εµφανίζεται ως αίτιο του άλλου, ενώ τα βαθύτερα αίτια της κρίσης ανάγονται σε ιστορικούς και κοινωνικούς παράγοντες. γ. Tα τεκµήρια που παρουσιάζει ο συγγραφέας είναι ο πίνακας αύξησης των φοιτητών από το 1960 έως το 1980, όπως και οι µελέτες για την αύξηση του πληθυσµού και το ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος που δαπανήθηκε το 1980 για την παιδεία. Tα επιχειρήµατά του τα αντλεί από τα ιστορικοκοινωνικά στοιχεία που αφορούν την ιδεολογία και τον προσανατολισµό των Eλλήνων προς την κοινωνική καταξίωση, στόχο που θεώρησαν ότι θα κατακτήσουν µε τον πανεπιστηµιακό τίτλο. Έτσι εξηγεί τη στροφή των νέων προς το πανεπιστήµιο και τη στήριξη της προσπάθειάς τους από τους γονείς τους. Eπίσης θεωρεί ότι η κοινωνική ανάδειξη στέρησε από την Eλλάδα το στόχο και το αγαθό της επιστηµονικής προόδου και της οικονοµικής ανάπτυξης, εφόσον απέδωσε στο πανεπιστήµιο αποκλειστικά το ρόλο του µέσου αναρρίχησης στα υψηλά σκαλοπάτια της αστικής τάξης.

21 22 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς δ. Tο συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει ο συγγραφέας στον επίλογο δεν είναι ευοίωνο. Πιστεύει ότι η ανώτατη εκπαίδευση στην Eλλάδα παράγει τους υπαλλήλους για ένα παρωχηµένο και αντιπαραγωγικό οικονοµικό και κοινωνικό σύστηµα, που δεν έχει καµία δηµιουργική πνοή ούτε στόχους για το µέλλον του έθνους. Tο εκπαιδευτικό σύστηµα είναι παγιδευµένο στη στενοµυαλιά και τον εφησυχασµό που χαρακτηρίζει τις τάσεις της κοινωνίας και θρέφει φρούδες ελπίδες για επαγγελµατική αποκατάσταση στο πλαίσιο ενός οικονοµικού αδιεξόδου. ; ιαβάστε πάλι το α µέρος του άρθρου και προσέξτε τον τρόπο µε τον οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει,ερµηνεύει και σχολιάζει τα τεκµήρια που χρησιµοποιεί, για να υποστηρίξει την άποψή του. Ποια είναι γενικά η γνώµη σας για την ευρύτατη χρήση των στατιστικών στοιχείων ως τεκµηρίων; Πιστεύετε ότι είναι αξιόπιστα κάθε φορά τα αποτελέσµατά τους (σχολ. βιβλ. σ.27); Mετά την παρουσίαση του προβλήµατος, ο συγγραφέας εισάγει τα τεκµήριά του, που προέρχονται από στατιστικές έρευνες. Συγκεκριµένα, µας παραθέτει έναν πίνακα µε την αύξηση του φοιτητικού πληθυσµού, καθώς και στατιστικές µελέτες που έγιναν πάνω σε εκπαιδευτικά ζητήµατα. H χρήση στατιστικών στοιχείων δίνει γενικά κύρος και αντικειµενικότητα σε µια έρευνα. Ωστόσο, θα πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός ως προς τις συνθήκες σύνταξης µιας στατιστικής έρευνας, εφόσον αυτές στηρίζονται σε αντιπροσωπευτικά δείγµατα του πληθυσµού και µπορεί να παρουσιάσουν µονόπλευρα ένα ζήτηµα. Θα πρέπει επίσης να ενηµερωνόµαστε για το κοινωνικό και οικονοµικό πλαίσιο της έρευνας, όπως και για το φύλο των ερωτηθέντων. Bέβαια εδώ ο Σηφάκης χρησιµοποιεί στοιχεία από επίσηµες πηγές του κράτους, που διακρίνονται για την αντικειµενικότητά τους. Aκόµα όµως και σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να είµαστε προσεκτικοί, ως προς τη χρήση των στατιστικών, αφού σκοπός µας δεν είναι ο εντυπωσιασµός του αναγνώστη από τη συσσώρευση στοιχείων, αλλά η υποστήριξη της επιχειρηµατολογίας µας. ; Tο άρθρο του Γ.M. Σηφάκη γράφτηκε το Nοµίζετε πως ισχύουν και σήµερα όσα υποστηρίζει ο συγγραφέας στο απόσπασµα Bραδέως αλλά ασφαλώς ελευθέρια επαγγέλµατα ; Στη σύγχρονη ελληνική πραγµατικότητα εξακολουθούµε να παρατηρούµε φαινόµενα παρόµοια µε αυτά που παρουσιάζει ο Σηφάκης. Παρ όλη την τεχνολογική πρόοδο και τον προσανατολισµό της ελληνικής οικονοµίας στις σύγχρονες οδούς της προόδου, µοιάζουµε ακόµα µακριά από την κατάκτηση του ιδανικού οικονοµικού και εκπαιδευτικού συστήµατος. Oι Έλληνες συνεχίζουν να βιώνουν το φόβο της ανεργίας και έτσι αναζητούν την ασφάλεια ενός σταθερού επαγγέλµατος, κυρίως στο δηµόσιο τοµέα, χωρίς περιθώρια επένδυσης ενέργειας σε µελέτη, έρευνα και σχεδιασµό µιας εθνικής στρατηγικής για την οικονοµία, την παιδεία, τον πολιτισµό. Φυσικά

22 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 23 τα πράγµατα δεν είναι δυσοίωνα, καθώς δε λείπουν οι έξυπνες ιδέες και τα φωτισµένα µυαλά που αναλαµβάνουν πρωτοβουλίες σε διάφορους τοµείς. Eπίσης η Eυρωπαϊκή Ένωση µε τις επιχορηγήσεις της δίνει µια πολύτιµη βοήθεια σε επιχειρήσεις και επενδύσεις. Ωστόσο λείπει ακόµα ο συνολικός προσανατολισµός στην ολόπλευρη καλλιέργεια και ανάπτυξη του δυναµικού της χώρας. Aνάλογες προσπάθειες συναντούν εµπόδια στη γραφειοκρατία του δηµοσίου και στη νοοτροπία του βολέµατος που συνεχίζει να ταλανίζει την ελληνική πραγ- µατικότητα. ; H διάκριση µεταξύ χειρωνακτικής και µη χειρωνακτικής εργασίας είναι, γενικά, σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες, το σαφέστερο τεκµήριο της κοινωνικής θέσης. Nα αναπτύξετε την παραπάνω φράση σε µια παράγραφο περίπου 100 λέξεων (σχολ. βιβλ. σ.27). Σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες η διάκριση µεταξύ χειρωνακτικής και µη χειρωνακτικής εργασίας προσδιορίζει και τη διαφορά µεταξύ των κοινωνικών τάξεων. H µη χειρωνακτική εργασία θεωρείται ανώτερη από τη χειρωνακτική, επειδή προϋποθέτει πνευµατική καλλιέργεια και εκπαίδευση, και συνεπώς πληρώνεται καλύτερα. Aντίθετα, η χειρωνακτική εργασία κοστολογείται φθηνότερα και αποδίδεται στην κατώτερη κοινωνική τάξη, αφού δεν απαιτεί µόρφωση. Έτσι, ανάλογα µε το επάγγελµά του κάποιος εντάσσεται στην ανάλογη κοινωνική θέση. Tο είδος της εργασίας προάγεται σε κριτήριο κοινωνικής αναγνώρισης και αποδοχής κι εντείνει συχνά τις ανισότητες και τις διακρίσεις ανάµεσα σε προνοµιούχους και µη. ; H ιεύθυνση Eργασίας του νοµού σας οργανώνει ηµερίδα µε θέµα Nέοι, κατάρτιση και επάγγελµα, µε συµµετοχή αρµοδίων φορέων, επιστηµόνων, επαγγελµατιών, γονέων και µαθητών. Στην ηµερίδα αυτή συµµετέχεις ως εκπρόσωπος των µαθητών της Γ Λυκείου. Στην γραπτή εισήγησή σου (περίπου λέξεις) µπορείς: α. να αναπτύξεις την άποψή σου για το ρόλο της Aνώτατης Eκπαίδευσης στη χώρα µας (στην αρχή της εισήγησής σου µπορείς να αναφερθείς στην άποψη του Γ.M. Σηφάκη, να συµφωνήσεις ή να διαφοροποιηθείς) ή β. να υποστηρίξεις µε κατάλληλα επιχειρήµατα την άποψή σου για την ισοτιµία χειρωνακτικής και πνευµατικής εργασίας (σχολ. βιβλ. σ.27). α. Πολλά και δυσεπίλυτα είναι τα προβλήµατα της ανώτατης παιδείας στη χώρα µας. Ξεκινώντας από την έλλειψη κονδυλίων για συγγράµµατα, βιβλιοθήκες κι άλλα προβλήµατα εξοπλισµού, πρέπει να τονίσουµε ότι βασικό µειονέκτηµα του εκπαιδευτικού συστήµατος είναι η αδυναµία του να καλλιεργήσει ολόπλευρα το νέο και να προσφέρει χρήσιµα και δηµιουργικά µέλη στην κοινωνία. ηλαδή το πανεπιστήµιο αδυνατεί να εµφυ-

23 24 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς σήσει στους νέους τη λαχτάρα για πρόοδο αφού τα εφόδια που τους παρέχει δεν είναι ικανά να τους εξασφαλίσουν ένα ελπιδοφόρο µέλλον. Αξιοσηµείωτη είναι και η έλλειψη πληθώρας µεταπτυχιακών και ερευνητικών προγραµµάτων που αποτελεί τροχοπέδη για την εξειδίκευση των φοιτητών. Έτσι, η ανώτατη εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται ούτε στις υπάρχουσες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, ούτε στην επιτακτική ανάγκη των καιρών για άρτια επιστηµονική κατάρτιση, που δίνει νόηµα στη ζωή του νέου και αναζωογονεί το πνεύµα του. Eίναι λυπηρό το γεγονός ότι τα πανεπιστήµιά µας παράγουν ανέργους. Πρόκειται για ένα δυναµικό που µένει ανενεργό κι αναξιοποίητο, ζηµιώνοντας την οικονοµία της χώρας. Kαι, ακόµα αν δεχτούµε ότι η ανώτατη εκπαίδευση προσδίδει κύρος και κοινωνική καταξίωση, δε φτάνει µόνο η διάκριση του νέου σε ακαδηµαϊκό πολίτη, για να εξυψωθεί αυτός σε ανώτερες σφαίρες. Xρειάζεται κατά κύριο λόγο η παροχή ουσιαστικής µόρφωσης, δηλαδή γνώσης αλλά και πνευµατικής καλλιέργειας, ώστε να προετοιµαστούν οι νέοι κατάλληλα για το στίβο της ζωής. β. Χειρωνακτική εργασία είναι αυτή που απαιτεί την καταβολή κάποιας µυϊκής δύναµης, µικρής ή µεγάλης, για την παραγωγή έργου. Πνευµατική εργασία είναι αυτή που απαιτεί διανοητικό µόχθο, µικρό ή µεγάλο. Όσο κι αν η προσφορά της πνευµατικής εργασίας φαίνεται ουσιαστικότερη, είναι ισάξια εντούτοις µε τη χειρωνακτική. Πρώτα απ όλα, ο πολιτισµός δε θεµελιώνεται µε µία από τις δύο, αλλά απαιτείται η συνύπαρξη των δύο. Έπειτα, η αξιολόγηση του ατόµου δεν πρέπει να γίνεται µε βάση το είδος της εργασίας που ασκεί αλλά µε βάση την απόδοσή του. H ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου έχει αποδείξει τη διαλεκτική σχέση ύλης και πνεύµατος. Η σύγχρονη οικονοµική ανάπτυξη εδράζεται όχι µόνο στους τεχνοκράτες πτυχιούχους, αλλά κυρίως στους χειρώνακτες που υλοποιούν τους µεγαλεπίβολους στόχους. H κοινωνική προσφορά λοιπόν των δύο αυτών κατηγοριών είναι εξίσου σηµαντική και χρήσιµη. (Β) Το δίκαιο της πυγµής Στο παραπάνω απόσπασµα,παρατηρούµε ότι το επιχείρηµα στο οποίο βασίζεται η θεωρία του δικαίου ; της πυγµής είναι ένας παραγωγικός συλλογισµός, που µπορεί να αναλυθεί ως εξής: Προκείµενες κρίσεις: 1. H βία που επιβάλλει τον ισχυρό και εξοντώνει τον αδύνατο δεν είναι µόνο γεγονός αλλά και αξία. 2. Tο γεγονός αυτό είναι αναµφισβήτητο. Συµπέρασµα: Άρα και η βία που επιβάλλει τον ισχυρό και εξοντώνει τον αδύνατο έχει αναµφισβήτητη αξία. Στο απόσπασµα που διαβάσατε ο συγγραφέας αξιολογεί το παραπάνω επιχείρηµα και επισηµαίνει την αδυνα- µία του. Συγκεκριµένα αµφισβητεί την αλήθεια της πρώτης προκείµενης κρίσης και αµφιβάλλει, εποµένως, αν µπορεί να µας οδηγήσει σε ασφαλές συµπέρασµα.

24 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς 25 Nα αναδιατυπώσετε µε δικά σας λόγια τα επιχειρήµατα µε τα οποία ο συγγραφέας θέτει υπό αµφισβήτηση την πρώτη προκείµενη κρίση (σχολ. βιβλ. σ.30). O συγγραφέας θέτει υπό αµφισβήτηση την πρώτη προκείµενη κρίση µε τα εξής κατά σειρά επιχειρήµατα: α. H απόσταση που χωρίζει το παρελθόν από το παρόν και το µέλλον είναι µεγάλη. ηλαδή αυτό που γινόταν δε σηµαίνει ότι είναι το ίδιο µ αυτό που γίνεται τώρα ούτε µ αυτό που θα γίνεται στο µέλλον, και πολύ περισσότερο δε σηµαίνει ότι αξίζει και πρέπει να γίνεται ό,τι γινόταν ή γίνεται. ηλαδή ό,τι προϋπάρχει ιστορικά δε σηµαίνει ότι είναι και σωστό, καθώς δεν κατοχυρώνει από την παλαιότητα και την ορθότητά του. β. O άνθρωπος οργανώνοντας την κοινωνία αποµακρύνθηκε από τη φυσική κατάσταση και ρύθµισε διά του νόµου τις κοινωνικές σχέσεις. Mε αυτούς τους νόµους, απόρροια της χρήσης της λογικής του, ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι ζει καλύτερα, προστατευµένος από τις απειλές της φύσης και τη φυσική του αδυναµία. Aν η φυσική κατάσταση ήταν προτιµότερη από τη λογική κοινωνική οργάνωση, τότε ο άνθρωπος θα ξαναγυρνούσε στη φύση. Aυτό όµως δεν έγινε ποτέ και αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη τους άλλους για να επιζήσει και να δώσει νόηµα στη ζωή του. γ. Oι έννοιες φυσικό και αξιόπρακτο δεν ταυτίζονται. Mε όρους φιλοσοφικούς, το αξιόπρακτο υπερβαίνει το φυσικό. Eξάλλου στη φύση δεν υπάρχει ηθική. Tο µεγάλο ζώο τρώει το µικρό, όχι επειδή αυτό είναι σωστό, αλλά επειδή αξιωµατικά το µεγάλο ζώο βρίσκεται ψηλότερα στην τροφική αλυσίδα και εάν δεν ικανοποιήσει την πείνα του θα πεθάνει. O άνθρωπος αποµακρυνόµενος από τη φύση έπλασε ένα περιβάλλον όπου εκτός από τις φυσικές ανάγκες ανακάλυψε και άλλες πιο σύνθετες, πνευµατικές, ψυχικές, ανθρωπιστικές. Tο να γυρίσουµε στη φύση και στο δίκαιο της πυγµής θα σήµαινε να εγκαταλείψουµε όλες τις ανακαλύψεις µας και κυρίως την ανακάλυψη του ανθρώπινου θησαυρού, του πλούτου που φωλιάζει στο νου και στο λογικό µας. O ρυθµός της φύσης δεν είναι αξία, σε αντίθεση µε την ανθρωπιά, στην οποία αποδίδουµε τα ηθικά ιδεώδη που δηµιουργήσαµε σαν γένος µε λογική και δηµιουργική δύναµη. Tα θηρία επιζούν µε τα δόντια τους, ενώ ο άνθρωπος επιζεί µε τη φαντασία του και την ικανότητά του να δηµιουργεί δικούς του νόµους και κοινωνίες. Kαι κυρίως η ανθρωπότητα επιζεί χάρη στους ηθικούς νόµους που προστατεύουν την ευηµερία όλων των ατόµων, ανακάλυψη µοναδική, που δεν απαντά στο φυσικό κόσµο. ; Συζητήστε την άποψη του συγγραφέα (παρ. 4) ότι, αν είναι αναγκαίο να επιλέξουµε ανάµεσα στο να αδικήσουµε ή να αδικηθούµε, η φυσική µας τάση είναι να προτιµήσουµε το πρώτο, αλλά επιλέγοντας το δεύτερο τιµούµε την ανθρωπιά µας (σχολ. βιβλ. σ.31). Eίναι κοινά αποδεκτό ότι σ όλους τους ανθρώπους υπάρχει το αίσθηµα της επιβίωσης και της αυτοσυντήρησης. Έτσι λοιπόν, ο καθένας, σε περίπτωση αδικίας, υποκινούµενος από το έµφυτο αίσθηµα της αυτοσυντήρησης, θα

25 26 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Πειθώ - Τρόποι πειθούς προτιµούσε να αδικήσει και να µην αδικηθεί. Πόσο όµως αυτό συµφωνεί µε την ανώτερή µας φύση, δηλαδή την τάση µας βοηθώντας τους συνανθρώπους µας να βάζουµε ένα λιθαράκι στο οικοδόµηµα του µέλλοντος; Tιµούµε την ανθρωπιά µας, κατά το συγγραφέα, σηµαίνει τιµούµε τη φύση µας, την κοινωνία στην οποία ζούµε, και παραµερίζουµε τα ζωώδη ένστικτα, το δίκαιο του δυνατότερου, που αν το ακολουθούσαµε, θα κάναµε την κοινωνία µας ζούγκλα και τους εαυτούς µας έρµαια της αγριότητας και των ζωωδών ενστίκτων. ; Στις σελίδες για διάλογο ανάµεσα στους νέους, που άνοιξε γνωστό περιοδικό, εµφανίστηκαν, µεταξύ άλλων, και οι απόψεις που παρατίθενται πιο κάτω. Aποφασίζετε να ασκήσετε κριτική σε µια από τις απόψεις αυτές µε ένα κείµενό σας λέξεων. Προσπαθήστε: α. να επισηµάνετε τα αδύνατα σηµεία των επιχειρηµάτων στα οποία στηρίζεται η κάθε άποψη και β. να προβάλετε τα κατάλληλα αντεπιχειρήµατα. Στην κριτική σας µπορείτε να λάβετε υπόψη τις παρατηρήσεις του E.Π. Παπανούτσου πρώτον ότι πρέπει να ελέγχουµε αν µια ιδιότητα/συµπεριφορά απορρέει πράγµατι από τη φύση (ένστικτο) του ανθρώπου ή οφείλεται σε κοινωνικούς παράγοντες και δεύτερον ότι το φυσικό δεν είναι αναγκαστικά και αξιόπρακτο (σχολ. βιβλ. σ.31). α. H άποψη αυτή δεν µπορεί να θεωρηθεί ούτε αληθής ούτε έγκυρη. H ιστορία, την οποία επικαλείται ο συγγραφέας, έχει αποδείξει ότι η γυναίκα, όταν µπόρεσε να βγει από το στενό κλοιό του σπιτιού, διέπρεψε και φάνηκε ισάξια µε τον άνδρα. εν αµφισβητείται το γεγονός ότι ο άνδρας υπερέχει σε σωµατική δύναµη. Tο γεγονός όµως αυτό δε σηµαίνει ότι θα πρέπει να επικρατεί επ άπειρον το δίκαιο της πυγµής. Σήµερα η γυναίκα, µετά την κατοχύρωση των δικαιωµάτων της, που µε αγώνες δεκαετιών πέτυχε, βρίσκεται σε θέσεις και αξιώµατα που πραγµατικά της αξίζουν. Παίρνει ενεργό µέρος στην πολιτική, ενώ σε ορισµένες χώρες του εξωτερικού, όπως στην Aγγλία, την Tουρκία, η γυναίκα έφθασε στο ανώτατο αξίωµα της Πολιτείας (Θάτσερ, Tσιλέρ). Στην επιστήµη διαπρέπει, ενώ και στην εργασία έχει µπει δυναµικά και καταλαµβάνει υψηλές θέσεις. β. Eίναι γεγονός ότι ένα ποσοστό µαθητών επιδεικνύει µεγαλύτερες δυνατότητες µάθησης από τους υπόλοιπους και γι αυτό υποστηρίζεται η άποψη ότι αυτοί οι µαθητές θα πρέπει να ενταχθούν σε ξεχωριστά τµήµατα, ώστε να µην παρεµποδίζεται ο ρυθµός απόκτησης γνώσης από µαθητές µε περισσότερες ανάγκες. H θέση αυτή έχει λογική, αν δούµε το σχολείο µόνο ως χώρο παροχής γνώσης. Όµως οι ανάγκες των παιδιών δεν περιορίζονται µόνο στη µάθηση, αλλά αφορούν και στην κοινωνικοποίηση και στην ολόπλευρη ανάπτυξη των πνευµατικών και σωµατικών δυνατοτήτων τους. H διάκριση των παιδιών σε προχωρηµένα και λιγότερο προχωρηµένα, εκτός από την κατηγοριοποίηση στην οποία καταδικάζει τους αδύνατους µαθητές, προκαλεί και την εξειδίκευση των καλών µαθητών από µικρή ηλικία σε συγκεκριµένο κλάδο γνώσεων, που µπορεί να οδηγήσει σε υπερβολές και µονόπλευρη καλλιέργειά τους. Tα παιδιά θα πρέπει, εκτός από το διάβασµα, να χαίρονται τη ζωή και το παιχνίδι, καθώς και να ασκούνται στο πνεύµα συνεργασίας µε τους συµµαθητές τους. Aντί να υποβάλλονται οι µαθητές σε κατηγοριοποιήσεις που εντείνουν το πνεύµα ανταγωνισµού, θα ήταν προτιµότερο να ληφθούν µέτρα βοήθειας των µαθητών µε µαθησιακά προβλήµατα. Πολλές φορές ο