ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ..................................... 13 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ................................... 14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ............................................. 15 ΜΕΡΟΣ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1. Η θεμελίωση της ποιοτικής έρευνας στην ερμηνευτική φιλοσοφική παράδοση: οντολογικές και μεθοδολογικές παραδοχές.......... 25 2. Θεμελιώδεις αρχές της ποιοτικής διερεύνησης................ 31 2.1 Οι αρχές της ανοικτότητας και του επικοινωνιακού χαρακτήρα της κοινωνικής έρευνας.............................. 31 2.2 Η αρχή της ολιστικής προσέγγισης και της διαφοροποίησης.. 37 2.3 Η αρχή της πλαισίωσης.............................. 39 3. Προς έναν λειτουργικό ορισμό της ποιοτικής έρευνας........... 45 4. Ο ερευνητικός σχεδιασμός στην ποιοτική έρευνα.............. 49 5. Ενδεικτικά ερευνητικά πεδία και τύποι ερευνητικών ερωτημάτων στην ποιοτική έρευνα.................................... 65 5.1 Διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων στην ποιοτική έρευνα.. 68 ΜΕΡΟΣ Β ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 1. Η παραγωγή εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας: η μεθοδολογία της Grounded Theory................................... 73 1.1 Το ιστορικό πλαίσιο ανάδειξης της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας.......................................... 74 1.2 Ο ρόλος του θεωρητικού προϊδεασμού και των προκατανοήσεων στην ερευνητική διαδικασία............. 79 1.2.1 Η θέση περί της θεωρητικής απροκαταληψίας........ 79
10 / ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 1.2.2 Οι οικογένειες κωδίκων και το παράδειγμα κωδικοποίησης................................ 84 1.2.3 Η απαγωγική λογική............................ 89 1.3 Η διάρθρωση της ερευνητικής διαδικασίας σύμφωνα με την εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία........................ 95 1.4 Η αναλυτική επεξεργασία των δεδομένων................ 99 1.4.1 Η διαχείριση, οργάνωση και ταξινόμηση των δεδομένων.. 99 1.4.2 Η μετάβαση από τα πρωτογενή δεδομένα στις έννοιες και τα θεωρητικά σχήματα: Η διαδικασία της κωδικοποίησης............................. 102 1.4.3 Τα τρία στάδια της διαδικασίας κωδικοποίησης κατά τους A. Strauss & J. Corbin.......................... 105 1.5 Η σύνταξη των υπομνημάτων......................... 124 1.6 Η λογική και τα κριτήρια της θεωρητικής δειγματοληψίας..... 127 1.7 Ο θεωρητικός κορεσμός.............................. 135 1.8 Περιεχομενικές και τυπικές θεωρίες..................... 137 Ένα παράδειγμα εφαρμογής: οι σημασίες της πρακτικής της δερματοστιξίας (tattooing)............................. 143 2. Η ερμηνευτική ανακατασκευή βιογραφικών αφηγήσεων: η αφηγηματική ανάλυση................................. 197 2.1 Οι βιογραφικές κατασκευές και οι λειτουργίες τους στις κοινωνίες της ύστερης νεωτερικότητας........................... 198 2.1.1 Η αφηγηματική κατασκευή της βιογραφικής ταυτότητας.. 199 2.1.2 Η βιογραφική αυτοπεριγραφή ως προϋπόθεση για την ένταξη στους κοινωνικούς θεσμούς................ 202 2.1.3 Η βιογραφική προσοικείωση της κοινωνικής πραγματικότητας.............................. 203 2.2 Τα χαρακτηριστικά των βιογραφικών αφηγήσεων μεθοδολογικές συνεπαγωγές...................................... 212 2.2.1 Χρονική ακολουθία............................. 212 2.2.2 Πλοκή....................................... 217 2.2.3 Προθετικότητα και «τοποθετήσεις»................. 226 2.2.4 Η διττή χρονολογική οπτική της αφήγησης........... 233 2.2.5 Τα διαφορετικά κειμενικά είδη και οι λειτουργίες τους... 237 2.2.6 Η βιογραφική αφήγηση ως επικοινωνιακή και επιτελεστική διαδικασία................................... 242 2.2.7 Τα συναισθήματα στην αφήγηση................... 247 2.3 Η παραγωγή βιογραφικών αφηγήσεων: η αφηγηματική συνέντευξη ως επικοινωνιακή διάδραση................. 248
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / 11 2.3.1 Η προεργασία για τη διεξαγωγή μιας βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης....................... 249 2.3.2 Η διαδικασία της βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης. 260 2.3.3 Η στάση του συνεντευκτή κατά τη διενέργεια μιας βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης............ 264 2.3.4 Η τεκμηρίωση της συνέντευξης.................... 267 2.3.5 Η διαδικασία της μεταγραφής..................... 269 2.4 Η διαδικασία της βιογραφικής αφηγηματικής ανάλυσης...... 271 2.4.1 Κεντρικές μεθοδολογικές αρχές της βιογραφικής αφηγηματικής ανάλυσης......................... 271 2.4.2 Τα βήματα της βιογραφικής αφηγηματικής ανάλυσης... 273 Ένα παράδειγμα εφαρμογής: η (ανα)κατασκευή της βιογραφικής ταυτότητας κατά τη θεραπεία απεξάρτησης................... 283 3. Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων μιας ποιοτικής έρευνας...... 351 3.1 Η συγγραφή μιας επιστημονικής έκθεσης................ 351 3.2 Η προφορική ανακοίνωση............................ 356 ΜΕΡΟΣ Γ ΕΙΔΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1. Τύποι γενίκευσης στην ποιοτική έρευνα...................... 361 1.1 Η θεωρητική γενίκευση αντί της εμπειρικής (J. Mason)...... 363 1.2 Αντιπροσωπευτική, συνεπαγόμενη και θεωρητική γενίκευση (Lewis και Ritchie)... 366 1.3 Μετριασμένες γενικεύσεις (M. Williams και G. Payne)... 372 2. Κριτήρια και διαδικασίες ελέγχου ποιότητας της ερευνητικής διαδικασίας........................................... 377 2.1 Τα συμβατικά κριτήρια της ποσοτικής έρευνας............. 377 2.2 Τα κριτήρια ελέγχου ποιότητας στην ποιοτική έρευνα........ 380 3. Η δευτερογενής ανάλυση ποιοτικών δεδομένων............... 391 3.1 Ορισμοί και ιστορική αναφορά......................... 392 3.2 Ενστάσεις, επιφυλάξεις και ένας αντίλογος............... 397 3.3 Οφέλη από την επαναχρησιμοποίηση και τη δευτερογενή ανάλυση ποιοτικών δεδομένων........................ 414 Επίλογος............................................... 419
12 / ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΜΕΤΡΟ Ζαχαρούλα Κασσέρη Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ: ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ NVIVO10 1. Η αφετηρία του λογισμικού προγράμματος NVivo.............. 428 2. Τα πλεονεκτήματα του NVivo.............................. 430 3. Σημεία κριτικής και περιορισμοί του ΝVivo................... 433 4. Προαπαιτούμενα για τη χρήση του NVivo.................... 436 4.1 Εγκατάσταση του NVivo και δημιουργία ερευνητικού προγράμματος..................................... 436 4.2 Εισαγωγικές εντολές λειτουργίας....................... 438 4.3 Ο χώρος εργασίας του NVivo.......................... 439 4.4 Εισαγωγή δεδομένων στο ερευνητικό πρόγραμμα.......... 441 5. Οι λειτουργίες του NVivo................................. 444 5.1 Η οργάνωση και η διαχείριση των δεδομένων............. 444 5.1.1 Οι φάκελοι (files)............................... 445 5.1.2 Οι ομάδες (sets)............................... 446 5.1.3 Οι ταξινομήσεις κόμβου (node classifications)........ 447 5.2 Η λειτουργία της κωδικοποίησης....................... 451 5.2.1 Οι ελεύθεροι κόμβοι (free nodes).................. 451 5.2.2 Οι κόμβοι-δέντρου (tree nodes)................... 456 5.2.3 Πρόσθετες δυνατότητες κωδικοποίησης............. 458 5.2.4 Υπομνήματα (memos) και σχόλια (annotations)....... 461 5.3 Η λειτουργία της αναζήτησης και της ανάκτησης........... 464 5.3.1 Αναζήτηση κειμένου (text query)................... 465 5.3.2 Αναζήτηση συχνότητας λέξης (word frequency query)... 468 5.3.3 Αναζήτηση και σύγκριση της κωδικοποίησης διαφορετικών ερευνητών (coding comparison query)... 468 5.4 Η λειτουργία της οπτικοποίησης των δεδομένων........... 469 5.5 Η λειτουργία της δημιουργίας εκθέσεων.................. 478 6. Αντί επιλόγου......................................... 483 7. Γλωσσάρι............................................ 485 8. Χρήσιμες ιστοσελίδες................................... 486 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........................................... 487 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ........................................ 507
EΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Α.1 Οι περίοδοι ανάπτυξης της ποιοτικής έρευνας στις ΗΠΑ. Μια περιοδολόγηση των Denzin και Lincoln................ 40 Α.2 Βασική και εφαρμοσμένη έρευνα........................ 51 Α.3 Εκδοχές βιβλιογραφικής επισκόπησης.................... 52 Α.4 Χαρακτηριστικά των ερευνητικών ερωτημάτων.............. 53 Α.5 Μέθοδοι παραγωγής ποιοτικών δεδομένων................ 55 Α.6 Στρατηγικές σκόπιμης δειγματοληψίας.................... 57 Α.7 Προσεγγίσεις ποιοτικής ανάλυσης....................... 61 Α.8 Παραδείγματα ερευνητικών ερωτημάτων ποιοτικών ερευνών... 66 Β.1 Τα τρία στάδια κωδικοποίησης κατά τους Strauss και Corbin... 123 Β.2 Τύποι ερωτημάτων που θέτει ο ερευνητής κατά τη διάρκεια της αναλυτικής διαδικασίας σύμφωνα με την ΕΘΘ........... 140 Β.3 Διαφορετικοί τύποι «τοποθετήσεων» εντός μιας αφήγησης.... 232 Β.4 Αρχές ηθικής και δεοντολογίας στην κοινωνική έρευνα........ 258 Β.5 Κατάλογος (ενδεικτικών) θεμάτων που περιλαμβάνονται στην έκθεση τεκμηρίωσης της συνέντευξης................ 268 Β.6 Σύμβολα μεταγραφής................................. 270 Β.7 Διαφορετικές εκδοχές διάρθρωσης του πίνακα περιεχομένων.. 353 Γ.1 Τρόποι τεκμηρίωσης της ερευνητικής διαδικασίας........... 385 Γ.2 Ενδεικτικές ερωτήσεις κριτικής αξιολόγησης μιας ποιοτικής έρευνας............................................ 388
EΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ 1 Παραγωγή θεωρίας σύμφωνα με το υποθετικο-παραγωγικό μοντέλο............................................... 80 2 Παραγωγή θεωρίας σύμφωνα με το απλοϊκό επαγωγικό μοντέλο... 81 3 Παραγωγή θεωρίας σύμφωνα με το μοντέλο της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας................................... 84 4 Η διάρθρωση της ερευνητικής διαδικασίας σύμφωνα με την εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία............................. 96 5 Η σύνταξη των υπομνημάτων και η συσχέτισή της με τα άλλα στάδια της αναλυτικής διαδικασίας.......................... 124