ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1. «Το ποίημα αυτό είναι «γεμάτο» από χαρακτηριστικά της τεχνοτροπίας της Δημουλά και είναι κλασικό δείγμα της νεότερης ελληνικής ποίησης». Επιβεβαιώνετε αυτές τις δύο απόψεις; Χαρακτηριστικά ποίησης της Δημουλά Ξεκινά από συγκεκριμένο ερέθισμα που απλώνεται βαθμιαία σε συνθέσεις με αυξανόμενη ένταση Αναξέει πρόσκαιρα επουλωμένες πληγές Έντονη βίωση και μεταγραφή της καθημερινότητας Η ποίησή της μετά το «Χαίρε Ποτέ» κινείται πάνω στο έδαφος της απουσίας του αγαπημένου προσώπου Λυρισμός και εικονοπλασία Υπερρεαλισμός Καθημερινή γλώσσα με λόγια στοιχεία Γοργός αιχμηρός στίχος Ειρωνικός τόνος με τη χρήση της καθαρεύουσας, της τεχνολογίας της αργκό ή και των νεολογισμών Φιλοπαίγμων διάθεση με παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων Ηθελημένη ασυνταξία Επαναλήψεις Χρήση ουσιαστικού στη θέση επιθέτου Ρήματα μ αιφνιδιαστικό αντικείμενο Μεταφορές που ξαφνιαζουν Παρηχήσεις Χαρακτηριστικά νεότερης ποίησης Ο ελεύθερος στίχος : δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία, ούτε σταθερός μετρικός ρυθμός ούτε ορισμένος αριθμός συλλαβών. Οι στίχοι μοιάζουν με κραυγές, οι στροφές πολλές φορές δεν έχουν συγκεκριμένο αριθμό στίχων. Ωστόσο, αν και λείπει το μέτρο, εσωτερικός ρυθμός υπάρχει. Η συνεχής παράταξη εικόνων : πολλές φορές η διάταξη των εικόνων είναι ασύνδετη, το περίγραμμα των εικόνων είναι ασαφές ( σκόπιμα για να κεντρίσουν περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη ). Άλλοτε η σύνδεση των εικόνων είναι συνειρμική ( μνήμη ).
Η αναγωγή της καθημερινής ομιλίας στον ποιητικό λόγο : η χρήση απλού λεξιλογίου, η απλότητα. Πολλές λέξεις είναι «αντιποιητικές», προσδίδουν πεζολογικό ύφος, το ποίημα με την απλότητα και τη λιτότητά του γίνεται κραυγή, διαμαρτυρία η κουβεντιαστό, χαμηλόφωνο, εξομολογητικό. Η λογική αλληλουχία που διέπει κάθε παραδοσιακό ποίημα χαλαρώνει και το ποίημα λειτουργεί με τους μηχανισμούς των προεκτάσεων και των συνειρμών. Στους υπερρεαλιστές συναντάται και η απουσία λογικού ειρμού και ελέγχου. Αμφισημία, κρυπτικότητα, «στεγανότητα» στο μήνυμα, στο νόημα του ποιήματος. Ακόμα και αν δεν υπάρχει η έλλειψη σύνδεσης ανάμεσα στα θέματα, ο ποιητής κρατά από τον αναγνώστη πεισματικά ένα μέρος του μυστικού του ποιήματος. Διαχωρίζει τις περιοχές που προσφέρονται για εκμετάλλευση από τον αναγνώστη, από εκείνες που του ανήκουν κατ` αποκλειστικότητα. Πυκνότητα του λόγου ( ένας στίχος κρύβει μέσα του βαθυστόχαστα νοήματα, καταστάσεις ). Η συμπύκνωση των νοημάτων πετυχαίνεται με την εκλογή των κατάλληλων φορτισμένων λέξεων και την ακριβολογία. Στο παρόν ποίημα της Κικής Δημουλά, παρατηρούμε την αφήγηση ενός μοναχικού αρχαιολογικού περιπάτου μιας γυναίκας σημαδεμένης από την απώλεια του αγαπημένου της προσώπου. Το συγκεκριμένο ερέθισμα είναι ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών από την είσοδο με τις ρωμαϊκές σαρκοφάγους μέχρι το αρχαίο θέατρο, το στάδιο και το μουσείο. Το ερέθισμα όμως αυτό της ποιήτριας στέκεται η αφορμή να κάνει ένα ευρύτερο σχόλιο για τη φθορά, την απώλεια και την απουσία. Το τελευταίο γίνεται εντονότερο στη συνείδησή μας αν λάβουμε υπόψη μας ότι η ποιητική συλλογή ( Χαίρε Ποτέ 1988 ) εξεδόθη μόλις τρία χρόνια μετά το θάνατο του συζύγου της (ο σύζυγός της ήταν ο ποιητής Άθως Δημουλάς (1921 1985). Η Δημουλά λοιπόν προσπαθεί μαζί με την «αναστήλωση» του αρχαιολογικού χώρου να «αναστηλωθεί» και η ίδια μετά το χαμό αλλά δεν διστάζει να «σκαλίσει πρόσφατα επουλωμένες πληγές» μιλώντας δια του ποιήματος στο σύζυγό της. Επιπλέον, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρατηρούμε πώς η ποιήτρια «ζωγραφίζει» το χώρο και δημιουργεί εντονότατα λυρικές εικόνες. Μας καταδεικνύει με πληθώρα σχημάτων λόγου και ποιητικών εργαλείων της ίδιας, εικόνες όπως το φυσικό τοπίο που πλαισιώνει τα μνημεία (1 5), μια πομπή αρχαίων βασιλιάδων και προσκυνητών της μαντικής τέχνης (6 14), το θέατρο (19 28), το στάδιο (29 32), το μουσείο με τις σπασμένες αρτιότητες (37 46). Βέβαια, δεν απουσιάζει και ο υπερρεαλισμός από το παρόν έργο. Η τεχνοτροπία αυτή αποβλέπει στην υπέρβαση του πραγματικού και αισθητού κόσμου, ζητώντας την παράσταση και εξωτερίκευση των υποσυνειδήτων ενεργειών της ψυχής και των ονειρικών εντυπώσεων. Δεν τηρεί τάξη, ακρίβεια, ενότητα, συμφωνία και συμμετρία. Παρουσιάζει τα πράγματα και τις ιδέες πολύ τολμηρά, πιο πέρα απ όσο βρίσκονται στην πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα εντοπίζεται σε φράσεις όπως : «αιώνες κοιλαράδες βραδυκίνητοι με τις επαναλήψεις παλλακίδες τους. Φρουρά της ροής σωματοφύλακες εκατέρωθεν σαρκοφάγοι πάλι με τις περικνημίδες τους τσουκνίδες και ξερόχορτα.», «Ταξιθέτριες πέτρες στο θέατρο. Στη σειρά των επισήμων κάθονται θυμάρια.» «μελιστάλακτα κεντριά, αιώρησης κάνιστρα με φρεσκοκομμένες πεταλούδες ραίνουν την πρωταγωνίστρια ερμηνεία μας.» κ.τ.λ. Η γλώσσα της ποιήτριας είναι απλή και καθημερινή αλλά εμπλουτίζεται από λόγια στοιχεία και καθαρεύουσα (παλλακίδες, επ ανδραγαθία, κάτοπτρο, Σφιγξ, λάλον ύδωρ κ.τ.λ.). Στο ποίημα κάνουν αισθητή την παρουσία τους οι αντιποιητικές λέξεις (κοιλαράδες, τζαμπατζήδες), οι ξένες λέξεις που αποτελούν και έμμεσο σχόλιο για την εμπορευματοποίηση του αρχαιολογικού χώρου (καντίνες, σάντουιτς), οι παρώνυμες λέξεις (στέψη σκέψης), οι επαναλήψεις (στ. 1 αναστηλώνεται, στ.53 αναστηλώνω), τα απροσδόκητα ζεύγη λέξεων (υδραγωγεία κινήτρων) αλλά και τα ρήματα με αιφνιδιαστικό αντικείμενο (εξακοντίζονται ιαχές). Γενικότερα στο ποίημα επικρατεί μια εσκεμμένη ασυνταξία και πλήθος μεταφορών (π.χ. Αναστηλώνεται
Νοέμβρης) και προσωποποιήσεων (π.χ. Ταξιθέτριες πέτρες στο θέατρο) Το ποίημα «Γας ομφαλός» εκτός από χαρακτηριστικό της τεχνοτροπίας της Δημουλά είναι και χαρακτηριστικό έργο της νεότερης λογοτεχνίας. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει πυκνότητα λόγου αφού η ποιήτρια μέσα σε σύντομες φράσεις στίχους καταφέρνει να «κρύψει» βαθυστόχαστα νοήματα. (Ακουστό ανά τον κόσμο το Επτοήθη Σχόλιο για το δέος που προκαλεί στον άνθρωπο η συνάντηση με τη φθορά τόσο των μνημείων όσο και της ανθρώπινης φύσης). Επίσης στο έργο υπάρχει αμφισημία, κρυπτικότητα, «στεγανότητα» στο μήνυμα, στο νόημα του ποιήματος. Ακόμα και αν δεν υπάρχει η έλλειψη σύνδεσης ανάμεσα στα θέματα, η ποιήτρια κρατά από τον αναγνώστη πεισματικά ένα μέρος του μυστικού του ποιήματος. Διαχωρίζει τις περιοχές που προσφέρονται για εκμετάλλευση από τον αναγνώστη, από εκείνες που του ανήκουν κατ` αποκλειστικότητα. Επιπρόσθετα όπως προαναφέρθηκε ο υπερρεαλισμός και η εικονοπλασία είναι στοιχεία ευδιάκριτα ενώ το λεξιλόγιο είναι απλό καθημερινό εμπλουτισμένο όμως με αντιποιητικές λέξεις. Τέλος, στο ποίημα αυτό, υπάρχει ελεύθερος στίχος, απουσία ομοιοκαταληξίας αλλά υπάρχει εσωτερικός ρυθμός. 2. Ποιος είναι ο ρόλος της φύσης στο παραπάνω ποίημα; Πώς περιγράφεται το φυσικό τοπίο; Για είναι τεκμηριωμένη η απάντησή σας, να παραθέσετε και αποσπάσματα από το ποίημα. Ο ρόλος της φύσης είναι έντονος και δηλώνεται η συμμετοχή και η επιρροή της στη συναισθηματική κατάσταση της ποιήτριας. Η φύση συμμετέχει στον ψυχικό της πόνο. Από τον πρώτο κιόλας στίχο του ποιήματος, «Αναστηλώνεται Νοέμβρης των Δελφών», προβάλλεται ο τόπος στον οποίο θα λάβει χώρα ο φιλοσοφικός µονόλογος του
ποιητικού υποκειμένου. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στους Δελφούς στις αρχές του Νοέµβρη. Με µια ακολουθία εικόνων η ποιήτρια κατορθώνει να µας υποβάλλει τη φθινοπωρινή ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζει το φυσικό τοπίο. Το φθινοπωρινό τοπίο παρουσιάζεται με εικόνες που σηματοδοτούν και την ψυχολογική κατάσταση της αφηγήτριας. Βρισκόμαστε σ ένα χώρο όπου μόλις έβρεξε (απόβροχο), συννεφιασμένο (σύννεφα που δεν θα φύγουν ) «διακοσμημένο» με κίτρινα φύλλα ( φύλλων κίτρινων) και με έναν άνεμο που φυσά ανάμεσα στους όγκους των βράχων. Το βασικό συναίσθημα είναι η μελαγχολία που κάνει εντονότερη τη θλίψη για την απουσία του αγαπημένου προσώπου. Η ψυχολογική αυτή κατάσταση πρόκειται να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα τουλάχιστον μέχρι την τελική αναστήλωση αφού τα σύννεφα στους Δελφούς αλλά και στην ψυχή της Δημουλά έχουν «θρονιαστεί» Προχωρώντας στο θέατρο, εμφανίζονται τσουκνίδες, ξερόχορτα, πέτρες, θυμάρια, βράχοι οι γνωστές Φαιδριάδες πέτρες, μέλισσες και πεταλούδες. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η απουσία του ανθρώπινου στοιχείου που αντικαθίσταται από τα παραπάνω αντικείμενα και όντα μέσω απροσδόκητων προσωποποιήσεων. «Οι τσουκνίδες και τα ξερόχορτα» που φυτρώνουν ανάμεσα στα μάρμαρα υπογραμμίζουν το αίσθημα της εγκατάλειψης του τόπου και συνεπώς της εγκατάλειψης που αισθάνεται στην ψυχή της. «Μέλισσες και πεταλούδες»: με το θόρυβό τους είναι η μόνη παραφωνία στην ησυχία του χώρου. Με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζεται η εγκατάλειψη και η φθορά του αρχαιολογικού χώρου αλλά και η απουσία του ανθρώπου που για άλλη μια φορά παραπέμπει στο θάνατο του Άθου Δημουλά. Πάντως, το φυσικό τοπίο χρησιμοποιείται στο ποίηµα µε τη συμβολική του σηµασία απ την ποιήτρια. Στις παραπάνω εικόνες που συνιστούν το φυσικό τοπίο αποδίδονται στοιχεία των µνηµείων του αρχαίου πολιτισμού και έτσι παρουσιάζεται το σύγχρονο τοπίο άρρηκτα συνδεδεμένο µε τα λείψανα της αρχαιότητας και µ ό,τι αυτά εκφράζουν. Έτσι εξυπηρετείται η «αναστήλωση», η αποκατάσταση,
δηλαδή, των µνηµείων και η αναπαράσταση των δρώμενων (θρησκευτική ποµπή, θεατρική παράσταση, αθλητικοί αγώνες) µέσα στον ιερό χώρο των ελφών. Η φύση συμμετέχει στον ψυχικό πόνο της ποιήτριας. ΚΑΛΟ ΘΑ ΗΤΑΝ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΝΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΘΟΥΝ ΚΑΙ ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΠΟΥ ΑΠΟΔΙΔΟΥΝ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΤΟΠΙΟ 3. Σε πόσα και ποιά επίπεδα κινείται το ποίημα; Ποια είναι η συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση του προσώπου που αφηγείται; Το ποίημα κινείται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι ο περίπατος μιας μοναχικής γυναίκας στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, από την είσοδο με τις ρωμαϊκές σαρκοφάγους, μέχρι το αρχαίο στάδιο, το θέατρο και τέλος το μουσείο. Το δεύτερο επίπεδο, είναι ο υπαρξιακός φόβος και η απώλεια που αισθάνεται ο μοναχικός άνθρωπος, βλέποντας τις ορατές συνέπειες του χρόνου πάνω στα πράγματα που τον περιβάλλουν (μετώπες, ζωφόροι, αγάλματα). Είναι ένα σχόλιο για τη φθορά. Τα συναισθήματα που κατακλύζουν την ψυχή του ποιητικού υποκειμένου, είναι η μελαγχολία και η στεναχώρια που προκαλούνται από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου (Άθως Δημουλάς), που είναι ιδιαίτερα αισθητή.* Υπό μια διαφορετική ερμηνεία θα μπορούσαμε να πούμε, ότι λανθάνει ένας προβληματισμός της ποιήτριας για την εγκατάλειψη του αρχαιολογικού χώρου και την εμπορευματοποίηση που υφίσταται ο χώρος αυτός από την εισβολή στοιχείων της σύγχρονης ζωής (καντίνες, σάντουιτς). Έτσι παρατηρείται μια σύγκρουση παρόντος παρελθόντος. Και στις δύο περιπτώσεις παρ όλα αυτά η συμμετοχή της φύσης είναι καταλυτική.
απάντηση * Για τη συναισθηματική κατάσταση βλ. και την προηγούμενη 4. α) Πώς περιγράφει και πώς σχολιάζει η ποιήτρια τις σπασμένες αρτιότητες (στ.37-46) ; Να επισημάνετε τα σχήματα λόγου που υπάρχουν στο χωρίο. β) Να σχολιάσετε τους στ.47-48 : Σε ποια ιστορική πραγματικότητα της αρχαιότητας και του Βυζαντίου αναφέρεται το «λάλον ύδωρ» ; Ποια είναι η πραγματικότητα που εκφράζει ο προσδιορισμός «εμφιαλωμένο» ; α. Η ποιήτρια στέκεται μπροστά από τα εκθέματα και παρατηρεί τις πινακίδες τους (τα εντός εισαγωγικών στο χωρίο αφορούν τις πινακίδες) αλλά και τις αναπαραστάσεις. «το κάτω μέρος μαρμάρινης τρεχούσης γυναικός» Μια γυναίκα που έτρεχε η απουσία σώματος όμως κάνει την κίνηση μάταιη: βήμα αβοήθητο ποδιού υπαλλαγή (αντί βήμα αβοήθητου ποδιού) «κουλουριασμένη κίνηση ανώνυμου νεκρού πολεμιστή δίπλα σε απόστρατη ασπίδα» απέλπιδα προσπάθεια να σωθεί αλλά μάταιη: κουλουριασμένη κίνηση πολεμιστή υπαλλαγή (αντί κίνηση κουλουριασμένου πολεμιστή) «δούλης νεαράς το σπασμένο κάτοπτρο» σπάσιμο = κατακερματισμός εσωτερικού κόσμου και ματαιότητα αφού οι καθρέφτες δείχνουν μόνο είδωλα. : η υποδούλωση καλλωπίζεται προσωποποίηση (έκδηλη ειρωνεία και σαρκασμός)
κρυψίνους άνθρωπος Σφίγξ τα αναπάντητα της ανθρώπινης φύσης: εδώ μεταφορά ο β. Υπαινικτική αναφορά στο λάλον ύδωρ που ανάβρυζε από την Κασταλία πηγή, αλλά και στον περίφημο τελευταίο δελφικό χρησμό που δόθηκε στον Ιουλιανό όταν ο τελευταίος ήθελε να μάθει εγχείρημά του περί επιβολής του 12θεου θα ήταν επιτυχές: αν το "Είπατε τω βασιλεί χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά. Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν, ου μάντιδα δάφνιν, ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ." Επιπλέον αυτή η στροφική ενότητα δίνει μια όψη της σύγχρονης πραγματικότητας, της εμπορευματοποίησης. Οι ξένες λέξεις αλλά και η λέξη «εμφιαλωμένο» αποδίδουν με ιδιαίτερη ειρωνεία την ορμητική επέλαση του νέου επάνω στο παλιό αλλά και την περίπτωση της οικονομικής εκμετάλλευσης. 5. Ποιες θεµατικές και νοηματικές ομοιότητες διακρίνετε ανάµεσα στο ποίηµα «Ηνίοχος» και στο «Γας Οµφαλός»; Ενδεικτικά: Αφόρμηση από αρχαιότητες (Δελφοί Ηνίοχος) Σύγκρουση κατά τη συνάντηση αρχαίου και παλιού Ματαιότητα (τρέξιμο χωρίς σώμα ανεξαργύρωτα, ανεπίστρεπτα, χαµένα) Σπασμένες αρτιότητες (σπασμένο κάτοπτρο σπασμένα ηνία) Φθορά που επιφέρει ο χρόνος Ακινησία