Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό σχολείο είναι μια προσπάθεια να ξυπνήσουμε στο παιδί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, να δώσουμε τροφή στα όνειρα και στη φαντασία του, να το βοηθήσουμε να σκέφτεται και να αποτυπώνει τη σκέψη του χωρίς άγχος και φόβο. Δημιουργικό είναι καθετί που εκφράζει τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, το βοηθάει να εξωτερικεύει τα ερεθίσματα του κόσμου που το περιβάλλει και να τα μετασχηματίζει σε αυτοέκφραση η οποία είναι ταυτόχρονα και εργαλείο επικοινωνίας. Έτσι, δημιουργική γραφή είναι ένας διάλογος ανάμεσα στο παιδί και στον κόσμο του, μια προσπάθεια να τον γνωρίσει, να τον υποτάξει και να τον δώσει με το δικό του τρόπο στους γύρω του. Επομένως, η σχολική τάξη είναι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθηθεί το παιδί στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων που θα το βοηθήσουν να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο και να δημιουργήσει κάτι δικό του, ένα φορτίο λόγου, σκέψης, συναισθημάτων. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να αποκτήσει θάρρος, πρωτοβουλία, να ψάξει μέσα του για όσα κουβαλάει επιλέγοντάς τα στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησής του και στη συνέχεια να του δώσουμε την ευκαιρία να αποτυπώσει τις σκέψεις του στο χαρτί. Η συγκεκριμένη διαδικασία δεν είναι μηχανιστική, είναι πάνω από όλα, παιδαγωγική, αφού προϋποθέτει ένα κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή, τέτοιο ώστε να επιτευχθεί η ενθάρρυνση και να αναληφθεί η πρωτοβουλία της αυτοέκφρασης. Είναι λάθος να σκεφτόμαστε ότι εκείνο που δημιουργούν οι μαθητές μας υπόκειται σε γνωστικούς κανόνες και επικοινωνιακά στερεότυπα. Εκείνο που δημιουργούν είναι μοναδικό, ακόμα κι αν η γλώσσα του δεν είναι φροντισμένη και τα σημαίνοντα δεν αποτυπώνονται μέσα από τα σημαινόμενα. Η βελτίωση όλων αυτών είναι δουλειά του δασκάλου, ο οποίος θα ενισχύσει τη δημιουργικότητα μέσα από την επιλογή παράλληλων κειμένων, παιχνιδιών, λεξιλογίου και θα αξιολογήσει ένα νέο αποτέλεσμα με ανάλογο περιεχόμενο. Μόνο που η αξιολόγηση αυτή θα έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα και θα αποβλέπει στην ενημέρωση του δασκάλου για τις παρεμβάσεις που πρέπει να κάνει ώστε να ενισχύσει τη μορφοποίηση του λόγου χωρίς να συρρικνώσει τη δημιουργικότητα. Το εργαλείο με το οποίο θα επιτευχθεί αυτό είναι η διαθεματική προσέγγιση.
Οι θεματικές που θα πραγματευτήκαμε καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς είναι οι ακόλουθες: Οι φίλοι μου Ιούλιος Βερν: Ταξίδια με τη φαντασία Παρέα με την Άλκη Ζέη και τα βιβλία της Η μόλυνση του περιβάλλοντος 28 η Οκτωβρίου Ο Μέγας Αλέξανδρος Χριστούγεννα Τα πασχαλινά διηγήματα του Παπαδιαμάντη Χαρακτήρες Θεομηνίες Ειρήνη - Πόλεμος Διαφήμιση Η ζωή στις μεγαλουπόλεις Η αγάπη για την πατρίδα Γιορτή της μητέρας Η ποίηση του ήλιου και της χαράς του Οδυσσέα Ελύτη Η ποίηση των συμβόλων «Ο μικρός πρίγκιπας» Κόμικς Η αγάπη για την πατρίδα Ο «άλλος» δίπλα μας, ο διαφορετικός Απόκριες Πάσχα Πρωτομαγιά Καλοκαίρι Η διαδικασία που θα ακολουθήθηκε για τη διδασκαλία κάθε υποθέματος ήταν η ακόλουθη:
1. Δίνεται στους μαθητές ένα παιδικό ποίημα (ή ένας πίνακας) το οποίο έχει θεματική συνάφεια με την ενότητα δημιουργικής γραφής που διδάσκεται. Σε ορισμένες περιπτώσεις προβάλλεται μια παρουσίαση σε power point σχετική με την ενότητα. 2. Συζητάμε με τους μαθητές με παραδείγματα για την ενότητα, που αντλούμε με από την ιστορία και από τις εμπειρίες τους. Γίνεται διάλογος στο πλαίσιο του οποίου οι μαθητές ενθαρρύνονται να μοιραστούν την εμπειρία τους με τους άλλους συμμαθητές τους. 3. Ζητείται από τους μαθητές να γράψουν ένα μικρό κείμενο αποτυπώνοντας τις εμπειρίες τους από τη συζήτηση, από την ανταλλαγή πληροφοριών, από το συναισθηματικό πλούτο που τους δημιούργησε η κοινή μας ανάγνωση του αρχικού κειμένου. 4. Έπειτα, οι μαθητές βρίσκουν τα κείμενά τους αναρτημένα στην τάξη και συζητάνε για το πώς νιώθουν που δημιούργησαν ένα γραπτό κείμενο. Στη συνέχεια, τους διανέμεται λογοτεχνικό κείμενο με το ίδιο περιεχόμενο κάτω από το οποίο υπάρχει και ένα ανάλογο λεξιλόγιο. Ψάχνουμε μαζί στο διαδίκτυο για εικόνες, πίνακες σχετικούς με το θέμα μας και στο τέλος κάνουμε παιχνίδια γλώσσας (ακροστιχίδες, παιχνίδια συνειρμών κ.α.). Την επόμενη φορά τους ζητάμε να γράψουν ένα ποίημα με ανάλογο θέμα. Ο δάσκαλος αξιολογεί το βαθμό στον οποίο βοηθήθηκαν βελτιώνοντας την έκφρασή τους. Έπειτα, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, οι μαθητές ενθαρρύνονται να αντικαταστήσουν τα παλιά κείμενα με τα νέα τους κείμενα, όπως και να συνεχίσουν να εκφράζονται. Η πορεία αυτή ακολουθείται σε όλες τις υποενότητες. Στο τέλος κάθε ενότητας οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν ποιο θέμα τους άρεσε και να ασχοληθούν με αυτό. Ακολουθεί νέα ανάρτηση των διαφορετικών επιλογών των μαθητών και παρουσίαση της δουλειάς τους στους γονείς. ΣΤΟΧΟΙ-ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η συναισθηματική εξοικείωση με το υπό διερεύνηση θέμα μέσα από τη διέγερση της συγκίνησης που προκαλεί το κείμενο. Η άντληση των εμπειριών των μαθητών μέσα από το διάλογο. Ο εθισμός των μαθητών στην ανταλλαγή εμπειριών και στην επικοινωνία. Η ενθάρρυνση στην αυτοέκφραση. Η ασυνείδητη βελτίωση του γλωσσικού πλούτου και η επιβράβευση στο πλαίσιο της δεύτερης προσπάθειας. Η επαφή με εξέχοντα έργα της ελληνικής και της ξένης παιδικής λογοτεχνίας.
π.χ. Υποενότητα: «Οι φίλοι μου»: Αναζητούμε στο διαδίκτυο εικόνες διάσημων φίλων (Δάμων και Φιντίας, Μέγας Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας, Αχιλλέας και Πάτροκλος) «Ο μικρός Σουκρής» Ξεκλειδώνω το κείμενο: Συζήτηση για τη φιλία, παραδείγματα φίλων στην αρχαία Ελλάδα. Συζήτηση για τους φίλους των παιδιών. Ποιοι είναι, πώς είναι, γιατί είναι σημαντικοί. Έπειτα, καλούμε τους μαθητές να γράψουν για το φίλο τους. Ποιος είναι, τι νιώθουν για αυτόν. Ανατροφοδότηση: Παρουσιάζουμε κείμενο για το φίλο και τη φίλη: «Ηθικά Νικομάχεια»του Αριστοτέλη (σε απλή δημοτική). Διαμορφώνουμε από κοινού ένα σχετικό με τη φιλία λεξιλόγιο. Ακολουθούν γλωσσικά παιχνίδια (ακροστιχίδες, παιχνίδια με ονόματα, παιχνίδια συνειρμών κ.α.). Στην επόμενη συνάντηση καλούνται να γράψουν ένα ποίημα με το ίδιο θέμα. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η εφαρμογή του προγράμματος δημιουργικής γραφής ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς τη δεύτερη χρονιά της λειτουργίας του συγκεκριμένου ομίλου. Η σχολική χρονιά ξεκίνησε με υψηλό αριθμό συμμετοχών, που διατηρήθηκε αμείωτος μέχρι το τέλος. Η παραμονή των μαθητών σε ένα τέτοιο πρόγραμμα καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, αποτελεί από μόνη της ένα ασφαλές κριτήριο για να διαπιστώσουμε ότι οι μαθητές έχουν υιοθετήσει μια πιο θετική στάση για τη γραφή, την απόλαυση της λογοτεχνίας και της ποίησης. Πιο συγκεκριμένα, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε: Α) Σημαντικός αριθμός μαθητών του ομίλου ήταν μαθητές της τάξης του πρωινού προγράμματος της εκπαιδευτικού. Η παράμετρος αυτή λειτούργησε ιδιαίτερα ευεργετικά, μια και υπήρχε εκ προοιμίου κλίμα εμπιστοσύνης. Τα παιδιά ένιωθαν από τις πρώτες κιόλας μέρες ελεύθερα να εκφράσουν χωρίς φόβο και αγωνία, τις πιο ανατρεπτικές ιδέες, τα πιο
προσωπικές σκέψεις τους. Το παράδειγμα των μαθητών που δε δίσταζαν να εκφραστούν ελεύθερα, ακολούθησαν και οι μαθητές που προέρχονταν από άλλα σχολεία, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί πολύ γρήγορα ένα ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για επικοινωνία κλίμα. Β) Ήδη από την προηγούμενη χρονιά είχε γίνει αντιληπτή από τη διδάσκουσα η ροπή των μαθητών προς τη σύνταξη ποιημάτων. Οι μαθητές συντάσσουν ποιήματα με μεγάλη ευκολία, αρκεί να παρουσιαστεί ένα ενδιαφέρον θέμα και να εθιστούν μέχρι κάποιο βαθμό σε ορισμένες τεχνικές. Οι ποιητικές δημιουργίες τους, πρωτότυπες και συνήθως ευχάριστες, έφεραν φορτίο συναισθημάτων, σκέψεων, έντονου ψυχισμού, ακόμη κι αν σε πολλές περιπτώσεις τα σημαίνοντα δεν αποτυπώνονταν απόλυτα μέσα από τα σημαινόμενα. Ωστόσο, αναμφίβολα οι μαθητές προτιμούσαν να γράφουν ποιήματα παρά κείμενα. Γ) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξαν οι μαθητές αναφορικά με τη θεματική του Ιουλίου Βερν. Η όλη διαδικασία κράτησε 3 εβδομάδες. Κάθε βδομάδα επεξεργαζόμασταν ένα ή δύο βιβλία του Βερν. Οι μαθητές είχαν μοιράσει τα βιβλία και κάθε βδομάδα ένας ή δυο από αυτούς παρουσίαζαν ένα από αυτά. Στη συνέχεια επεξεργαζόμασταν αποσπάσματα των έργων και συνεχίζαμε συνήθως τις ιστορίες με τον τρόπο που ήθελαν οι μαθητές. Η διαδικασία ολοκληρωνόταν με δραματοποιήσεις ή εικαστικές δραστηριότητες. Η συγκεκριμένη ενότητα ενθουσίασε πραγματικά τους μαθητές, κυρίως για τη θεματική των φαντασιακών ταξιδιών του Βερν, αλλά κυρίως γιατί ως «κριτικοί έργου τέχνης», καλούνταν να επιλέξουν, τα διορθώσουν, να συγκρίνουν τα έργα, μπλέκοντας σε έναν διάλογο μέσα στη σχολική τάξη, που διασφάλιζε τις καλύτερες προϋποθέσεις για να τους μετατρέψει σε λάτρεις της λογοτεχνίας. Δ) Ασχοληθήκαμε με τεχνικές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την επίδοση των μαθητών σε συγκεκριμένα είδη του γραπτού λόγου (περιγραφή, αφήγηση, κόμικς, διαφήμιση κ.α.), καθώς και με ασκήσεις γλωσσικές και λεξιλογικές που θα βελτίωναν την επίδοση των μαθητών στη γραμματική, το συντακτικό και την ορθογραφία (π.χ. μετατροπή του ευθέος σε πλάγιο λόγο μέσα από τη χρήση των comics). Ωστόσο, αυτό επιτεύχθηκε μέσα από την οργάνωση δραστηριοτήτων που διέφεραν από τον παραδοσιακό χαρακτήρα του πρωινού σχολείου. Ε) Έμφαση δόθηκε κυρίως στους Έλληνες δημιουργούς διαφόρων εποχών και ειδών (Ζέη, Ελύτης, Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Τριβιζάς, Καζαντζάκης κ.α.), χωρίς ωστόσο να αποκλειστούν και σημαίνοντες ξένοι (Βερν, Εξυπερύ κ.α.)
Στ) Ενώ την πρώτη χρονιά εφαρμογής του προγράμματος οι γονείς των μαθητών επέμεναν στην αναγκαιότητα της διδασκαλίας της γραμματικής και του συντακτικού, οι προτροπές αυτού του είδους τη δεύτερη χρονιά εκμηδενίστηκαν. Ζ) Παρουσιάστηκε πολύ σημαντική βελτίωση των μαθητών στην παραγωγή γραπτού λόγου, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου, όσο και σε επίπεδο ορθογραφίας. Το κυριότερο όμως είναι ότι πλέον αντιμετωπίζουν τη γραφή ενός κειμένου ως μια διαδικασία ευχάριστη και δημιουργική. Ανεξάρτητα από την ποιότητα των δημιουργημάτων των μαθητών, επιμένουμε σε διαδικασίες που τους ωθούν στην αυτοέκφραση και στη βίωση συναισθημάτων χαράς μέσα στον χώρο του σχολείου.