ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΗΣ» ΚΑΙ ΚΤΗΜΑΤΑΓΟΡΑΣ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΗΣ» ΚΑΙ ΚΤΗΜΑΤΑΓΟΡΑΣ Φοίβος Παπαδηµητρίου Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη /νση αλληλογραφίας: Αηδόνων 13 α, Αθήνα 11475. Tηλ. 0030-210-6445825, 8045265. E-mail: fivos@in.gr KEY-WORDS: Πολιτική Γης, Κτηµαταγορά, Αξιολόγηση, G.I.S. Περίληψη Η «πολιτική γης» µιας χώρας περιλαµβάνει ένα ευρύ φάσµα θεµάτων σχετικών µε τη διαχείριση γαιών, την αγροτική πολιτική, τη φορολογία ακινήτων, τον αναδασµό κλπ. Παρουσιάζεται όµως το πρόβληµα στην Ελληνική πολιτική γης, ότι πολλές φορές τα αποτελέσµατα της πολιτικής αυτής δεν αξιολογούνται, ή όταν αξιολογούνται υιοθετείται ένα πολύ περιορισµένο εύρος κριτηρίων αξιολόγησης (συνήθως οικονοµικών µόνο), και χωρίς να υπολογίζονται συγκεκριµένες γεωγραφικές διαφοροποιήσεις των αποτελεσµάτων αυτών. Στην εργασία αυτή επιχειρείται η διαµόρφωση ενός συστήµατος αξιολόγησης κριτηρίων επιτυχίας µιας πολιτικής γης, µε έµφαση σε περιβαλλοντικά και ανθρωπογεωγραφικά κριτήρια. Με βάση την µεθοδολογική έρευνα που έγινε για το σκοπό της εργασίας αυτής και λαµβάνοντας υπόψη την γεωγραφική κατανοµή των διαφόρων χαρακτηριστικών των γαιών, τόσο του αγροτικού όσο και του αστικού και γενικότερα του δοµηµένου χώρου στην Ελλάδα, καταλήγουµε στα εξής συµπεράσµατα: α) Ο σχεδιαζόµενος µεγάλος αναδασµός αγροτικών γαιών θα πρέπει να λαµβάνει υπόψη όχι µόνο οικονοµικούς και τοπογραφικούς, αλλά και ανθρωπογεωγραφικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, οι οποίοι εξετάζονται στην εργασία αυτή. β) Νέοι «επαγγελµατίες αγρότες» θα είναι δύσκολο να µένουν στην αποµόνωση ενός αγρού, ούτε και οι λεγόµενοι «ετεροεπαγγελµατίες» θα αφήσουν εύκολα τις ανέσεις άλλων επαγγελµάτων στην πόλη, αν δεν δοθούν πολύ ισχυρά κίνητρα, σε τοπικό και σε υπερτοπικό επίπεδο, µεγάλα κονδύλια, ώριµα προγράµµατα αναδασµών και ειδικά «επιστηµονικά παρατηρητήρια». γ) Η πολιτική γής αναµένεται σταδιακά να µπορέσει να µεταφραστεί και σε άνοδο της κτηµαταγοράς. δ) Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες και ευαισθησίες µερικών γεωγραφικών περιοχών της χώρας (Κρήτη, υτ.πελοπόννησος κ.ά.) εξαιτίας του συνδυασµού ανθρωπογεωγραφικών και αγροτικών ιδιοµορφιών. ε) Σε κάθε περιοχή, οι πολιτικές γης που αναδιαµορφώνονται, θα πρέπει να αξιολογούνται µε τη χρήση ενός Συστήµατος Γεωγραφικών Πληροφοριών (G.I.S.), ως προς τις επιπτώσεις τους στην πορεία της κτηµαταγοράς και στο αγροτικό περιβάλλον. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 1

GEOGRAPHY, EVALUATION OF LAND POLICY AND REAL ESTATE MARKET Fivos Papadimitriou University of Macedonia, Thessalonica 13a Aedonon street, Athens 11475, Greece. Tel. 0030-210-6445825, 8045265 E-mail: fivos@in.gr KEY-WORDS: Land Policy, Real Estate, Evaluation, G.I.S. Abstract A wide range of issues relating to rural policy, land management, taxation, redistribution etc pertain to the «land policy» of a country. Αs relates to the land policies of the Greek state, it is widely accepted that the results of these policies are seldom ever evaluated and even if they are, only a narrow band of evaluation criteria is employed for this purpose (ecoomic criteria usually) and certainly without taking into account the geographical differentiations of these results. Hence, the shaping of an evaluation system is proposed within the context of this study, with emphasis on environmental and human geographic criteria. Considering the geographical differentiation of the effects of land use policies in Greece and on the basis of the present research, the following conclusions can be derived: a) The planned land redistribution of agricultural lands in Greece should be based on economic and topographic, as well as human geographic, environmental, social and psychological factors, which are examined in this study. b) It should be considered that neither the new farmers will find it easy to stay in the isolation of rural areas, nor those who work in other forms of employment will leave their jobs in cities for the rural areas, unless strong funding is given at the local and regional levels, appropriate land redistribution schemes and scientific observatories. c) An efficient land use policy is expected to translate have an impact on a rising real estate market. d) While formulating land policies, the singularities and sensitivities of certain geographical regions of the country should be taken into account (Crete, W.Peloponnese, etc), since these regions human geographic or rural peculiarities may give rise to unexpected situations in the long run. e) In each region of the country, the long-term impacts of land use policies should be reevaluated periodically, with the use of a Geographical Information System (G.I.S.), as per their side-effects on the environment and the real estate market. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 2

Εισαγωγή Μία από τις κακοδαιµονίες της πολιτικής γής στην Ελλάδα είναι, εκτός των άλλων, και εκτός από την έλλειψη Κτηµατολογίου, ο κατατεµαχισµός των αρµοδιοτήτων για θέµατα χρήσεων γης. Οι Ο.Τ.Α. για παράδειγµα, το ΥΠΕΧΩ Ε / Πολεοδοµίες για θέµατα διαχείρισης δοµηµένου χώρου και φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και η ιεύθυνση «Πολιτικής Γης» του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων είναι κατά περίπτωση συνυπεύθυνοι φορείς για θέµατα χάραξης πολιτικής γης και χρήσεων γης στη χώρα. Το γεγονός ότι, π.χ. οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων προωθούνται καταρχήν προς την αρµόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩ Ε και στη συνέχεια προς την αντίστοιχη του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και κρίνονται ξεχωριστά και ανεξάρτητα από το καθένα Υπουργείο, φανερώνει και µέρος του µεγέθους του προβλήµατος συντονισµού µεταξύ των διαφόρων φορέων του κράτους στην χάραξη πολιτικής γης, φιλικής προς το περιβάλλον. Ο σχεδιασµός όµως µιας περιβαλλοντικά φιλικής πολιτικής γης προϋποθέτει, όχι µόνο την διατοµεακή συνεργασία, αλλά και τον υπολογισµό άλλων, τόσο φυσικο-γεωγραφικών, όσο και ανθρωπο-γεωγραφικών παραµέτρων, οι οποίες θα γίνουν σταδιακά φανερές στην πορεία της µείζονος σηµασίας διαδικασίας ανακατάταξης των αγροτικών γαιών στην Ελλάδα, µέσω του επιχειρούµενου αναδασµού που συντελείται υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΑΑΤ). Ο αναδασµός αυτός αναµένεται να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην αγροτική οικονοµία, καθώς θα αναδιαµορφωθούν και οι αξίες της αγροτικής γης. Ποιες είναι, λοιπόν, οι σχέσεις ανάµεσα στην πολιτικής γης αυτή, στις κοινωνικοοικονοµικές παραµέτρους που σχετίζονται µε τον αναδασµό και στην κτηµαταγορά; Στο ερώτηµα αυτό επιχειρείται να δοθεί µια προσέγγιση µέσα από την εργασία αυτή. Πολιτική Γης και Αναδασµός: Γεωγραφικοί και Περιβαλλοντικοί Παράγοντες Σηµαντικό µέρος της Πολιτικής Γης του ΥΑΑΤ, που υλοποιείται από τη µη-κερδοσκοπική εταιρεία «ΑΓΡΟγή», η οποία άρχισε λειτουργεί από το 2001 (Αγρογή, 2004), είναι: «Συλλογή και παροχή πληροφοριών σχετικά µε την αγροτική γη Εκτίµηση της αξίας της, παρακολούθηση της αγοράς αγροτικών ακινήτων, Παροχή συµβουλευτικών υπηρεσιών σε αγρότες, ιαχείριση µη-καλλιεργούµενης αγροτικής γης, ιαχείριση ακινήτων του ΥΑΑΤ». εδοµένου ότι ο µέσος κατατεµαχισµός της γεωργικής έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα είναι 5-6 τεµάχια, το κράτος προωθεί τον αναδασµό, ο οποίος προχωρεί (Παναγούλης,2004) µε ρυθµό κατά µέσο όρο 70.000 στρέµµατα ανά έτος κατά την οκταετία 1996-2003, άλλοτε ταχύτερα (π.χ. 98.313 στρέµµατα κατά το 1996) και άλλοτε βραδύτερα (29.094 στρέµµατα κατά το 1997) και δεδοµένου ότι αποµένουν περίπου 7,5 εκατοµµύρια στρέµµατα ακόµη προς αναδασµό, καθίσταται σαφές ότι το έργο που αποµένει να γίνει είναι τεράστιο. Σηµαντικό τµήµα της διαδικασίας αυτής αποτελούν: α) από κοινωνική άποψη, η µεταφορά ιδιοκτησίας καλλιεργούµενων γαιών από «ετεροεπαγγελµατίες» (οι οποίοι είναι κάτοικοι αστικών περιοχών κατά κύριο λόγο) σε νέους αγρότες και β) από οικονοµική άποψη, η ίδρυση «Τράπεζας Γης», η οποία θα παρέχει τα αναγκαία κίνητρα για την πραγµατοποίηση της επιθυµητής αναδόµησης του αγροτικού χώρου. Σε συνδυασµό µε µια σειρά νοµικών ρυθµίσεων και διοικητικών µέτρων, το ΥΑΑΤ ευελπιστεί, ότι θα επιταχύνει την ορθολογικοποίηση των αγροτικών γαιών της χώρας. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 3

Ως προς τις γενικότερες δράσεις του ΥΑΑΤ και σε συνδυασµό µε τους ΟΤΑ, σηµασία ιδιαίτερη εµφανίζει το ΟΠΑΑΧ (Ολοκληρωµένο Πρόγραµµα Ανάπτυξης του Αγροτικού Χώρου), το οποίο αποτελεί ένα ενιαίο πλαίσιο θεώρησης της ανάπτυξης του αγροτικού χώρου (περιλαµβάνοντας δράσεις από την µεταποίηση µέχρι την προστασία της αγροτικής κληρονοµιάς και του περιβάλλοντος και προβλέπεται να ενισχυθεί µε ακόµη 50.000.000 Ευρώ). Όµως το συνδυασµένο περιβαλλοντικό και οικονοµικό αποτέλεσµα των αναδασµών και του ΟΠΑΑΧ δεν έχει ακόµη επαρκώς εκτιµηθεί, µε αποτέλεσµα να είναι σαφές ότι έχουµε διάφορες δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και διάφορες δράσεις για εξορθολογισµό του καθεστώτος εκµετάλλευσης των γαιών στην Ελλάδα, αλλά δεν έχουµε µια ολοκληρωµένη εικόνα των αποτελεσµάτων που αναµένεται να προκύψουν από αυτές τις πολιτικές γης συνολικά. Επίσης, θα πρέπει να συνεκτιµηθεί ότι πολλές αγροτικές δραστηριότητες σε ορισµένες περιοχές της Ελλάδας (ιδιαίτερα στην Κρήτη, υτική Πελοπόννησο, Ν. Λαρίσης, Λέσβο) εξασκούνται από αγρότες, οι οποίοι διαµένουν µακριά από τους τόπους στους οποίους ευρίσκονται οι εκµεταλλεύσεις τους. εν είναι βέβαιο, ότι ο αναδασµός σε τέτοιες ιδιάζουσες περιοχές θα µπορέσει να αποδώσει τα βέλτιστα. Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι η γεωγραφική διαφοροποίηση των προς αναδασµό γαιών ποικίλλει πάρα πολύ από περιοχή σε περιοχή της Ελλάδας: λιγότερα από 4 τεµάχια ανά εκµετάλλευση σε 9 νοµούς της χώρας έως και 12 τεµάχια ανά εκµετάλλευση σε 5 νοµούς. Ένα ζήτηµα που θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη είναι και η «χωρο-χρονική έκταση των κλιµάκων εφαρµογής» της πολιτικής γης. Θα είναι σκόπιµο να ληφθεί υπόψη ότι, σε περιοχές της Νότιας Ευρώπης, η πολιτική γης, για να είναι σύµµορφη προς τις διαδικασίες περιβαλλοντικής αλλαγής της γεωγραφικής περιφέρειας αυτής, θα πρέπει να σχεδιάζεται µε γνώµονα το βέλτιστο χώρο (από 0.5 έως 450 τετραγωνικά χιλιόµετρα) και το βέλτιστο χρόνο (από 7 έως 30 έτη), όπως έχει υποστηριχθεί προηγούµενα από τους Papadimitriou and Mairota (1996). Σε αυτή την ήδη προταθείσα χωροχρονική κλίµακα, η πολιτική γης θα έχει τη µέγιστη δυνατότητα να συµπεριλάβει και δράσεις που να αφορούν στις κλιµατικές, εδαφικές, γεωµορφικές, οικοσυστηµικές και άλλες περιβαλλοντικές µεταβολές, οι οποίες, οφειλόµενες στη φύση και στον άνθρωπο, δρούν καταλυτικά στην µεταβολή του γεωγραφικού χώρου στη Νότια Ευρώπη. Πολιτική Γης και Κτηµαταγορά «Η κτηµαταγορά είναι η ατµοµηχανή που οδηγεί την κοινωνία και τις οικονοµίες». Αναµφίβολα, η οποιαδήποτε µεταβολή στο καθεστώς διαχείρισης της γης θα πρέπει να έχει και µια θετική επίπτωση και στην κτηµαταγορά (real estate). Σύµφωνα µε τον Κόνσολα (2003) «Ας µην ξεχνάµε ότι η κτηµαταγορά αντικατοπτρίζει και πολλές φορές προεξοφλεί τις αναπτυξιακές προοπτικές µιας χώρας σε εθνικό, περιφερειακό και αστικό επίπεδο». Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ανάµεσα στους στόχους της «ΑΓΡΟγη» είναι και να «µειώσει τις ακραίες διαφοροποιήσεις των τιµών της αγροτικής γης» (ΑΓΡΟγη, 2004).Η εξοµάλυνση των τιµών γης είναι µια δύσκολη και ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία, τη στιγµή µάλιστα, που υφίστανται δεκάδες ορισµοί της αξίας ακινήτου («market value», «fair value» κλπ). Το γεγονός, ότι στην εκτίµηση της αξίας αγροτικής γης λαµβάνονται υπόψη τόσο οι τοπογραφικές (π.χ. προσανατολισµός, γεωµορφολογία) και βασικές φυσικογεωγραφικές συνθήκες (π.χ. υδρογεωλογία, βιοκλιµατική ζώνη, γεωλογικό υπόβαθρο, εδαφολογικές χηµικές, φυσικές και άλλες ιδιότητες), όσο και η αξία των δυνάµει καλλιεργειών βάσει των τιµών της αγοράς και των κανονισµών της Ε.Ε. µπορεί να περιπλέξει αρκετά την εκτιµητική διαδικασία, καθιστώντας τη διαδικασία αυτή συγκρίσιµα πολύπλοκη µε εκείνη της εκτίµησης ενός αστικού ακινήτου. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 4

Παραταύτα, τα αποθέµατα αχρησιµοποίητου κεφαλαίου «dead capital» στον αναπτυσσόµενο κόσµο είναι ασύλληπτα µεγάλου µεγέθους, τα οποία όµως δεν µπορούν να καταστούν εκµεταλλεύσιµα, εφόσον στις χώρες αυτές πολύ σπάνια υφίσταται και λειτουργεί γεωργικό ή άλλο κτηµατολόγιο και περιουσιολόγιο. Αυτό συµβαίνει επειδή τεράστιες εκτάσεις, οι οποίες χρησιµοποιούνται είτε από το κράτος, είτε από ιδιώτες δεν ανταποκρίνονται και σε ανάλογους νοµικά κατοχυρωµένους τίτλους ιδιοκτησίας, µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να γίνουν αγοραπωλησίες και οι πολίτες των χωρών αυτών να εξακολουθούν να είναι φτωχοί. Άλλωστε, συχνά, στις αναπτυσσόµενες χώρες, δεν υφίσταται ένα ενιαίο νοµικό σύστηµα σχετικό µε τα ακίνητα, αλλά δεκάδες «οδηγίες», από δεκάδες «υπεύθυνους» περιφερειακούς, κεντρικούς, τοπικούς, κλπ. Είναι λυπηρό γεγονός ότι στην Ελλάδα, πολλές φορές, άλλοτε υφίστανται τίτλοι ιδιοκτησίας που δεν συνοδεύονται από τοπογραφικό σχέδιο και άλλοτε υφίσταται de facto έγγειος ιδιοκτησία, η οποία δεν ανταποκρίνεται de juris σε τίτλο βάσει του οποίου να µπορεί να γίνει αξιόπιστη µεταβίβαση ιδιοκτησίας. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσµα είναι ασύµφορα µεγάλη απώλεια πλούτου σε ατοµικό και εθνικό επίπεδο. Εκτός αυτού, εκτιµάται (Τριανταφύλλου, 2004) ότι 87.000 από τα 97.000 περίπου κτήµατα, τα οποία ανήκουν στο ηµόσιο, είναι καταπατηµένα (συνολικής έκτασης 2.000.000 στρεµµάτων περίπου). Το κράτος τώρα προσπαθεί να ρυθµίσει το θέµα αυτό, µε ευνοϊκούς όρους για τους γεωργούς που χρησιµοποιούν καταπατηµένους χώρους του ηµοσίου. Συνεπώς, µια πολυδιάστατη και αποτελεσµατική πολιτική γης θα πρέπει να συµβάλλει όχι µόνο στην αντιµετώπιση των αρνητικών φαινοµένων που παρατηρούνται (π.χ. του πολυτεµαχισµού των γαιών), αλλά και στην ενδυνάµωση της κτηµαταγοράς στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας. Στο σηµείο αυτό, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι οποιεσδήποτε καθυστερήσεις στη δηµιουργία των απαιτούµενων πληροφορικών συστηµάτων που απαιτούνται για την εφαρµογή της πολιτικής γης έχουν σαν αποτέλεσµα την συνέχιση της γραφειοκρατίας, την ασάφεια στους τίτλους ιδιοκτησίας και, κατά συνέπεια, την απώλεια επενδυτικών κεφαλαίων, τα οποία θα προτιµηθεί να κατευθυνθούν προς αγορές real estate µε ωριµότερο νοµικό-πληροφοριακό σύστηµα. Επίσης, δεδοµένου ότι η χρήση G.I.S. στην ανάλυση και ανάδειξη ζητηµάτων κτηµαταγοράς είναι καλά τεκµηριωµένη (Rodriguez et al, 1995), είναι θετικό το γεγονός ότι το νέο G.I.S. της «ΑΓΡΟγη» φιλοδοξεί να εξελιχθεί προς ένα Αγροτικό Κτηµατολόγιο (ή, έστω, ένα προποµπό του). Εκτός αυτού, το Υπουργείο Οικονοµικών προωθεί την καταγραφή ακινήτων και µέσω του µηχανογραφικού συστήµατος «Taxis». Συµπεράσµατα Ο συνδυασµός αφενός των ανθρωπογεωγραφικών και φυσικογεωγραφικών συνθηκών ενός τόπου και των προτεραιοτήτων της πολιτικής γής αφετέρου έχουν αποτελέσµατα τόσο στο περιβάλλον όσο και στην κτηµαταγορά, όπως φαίνεται και στο παρακάτω Σχήµα 1. Αποτυχηµένη πολιτική γης σηµαίνει «νεκρά κεφάλαια» και χειροτέρευση των όρων λειτουργίας της κτηµαταγοράς, και χειροτέρευση της ποιότητας του περιβάλλοντος, ενώ, αντίστροφα, µια καλά οργανωµένη πολιτική γης θα σηµαίνει αειφόρο ανάπτυξη αλλά και άνοδο της κτηµαταγοράς. Μελλοντικά, δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί η πιθανότητα να συσταθούν και εταιρείες αµοιβαίων κεφαλαίων αγροτικών ακινήτων, µε όλα τα προνόµια που αυτές συνεπάγονται (απαλλαγή παντός τέλους, εισφοράς, κλπ υπέρ του ηµοσίου (βλ. Kelm,2002), οι οποίες θα µπορούσαν όχι µόνον να στοχεύουν στην µεγιστοποίηση των κερδών των µετόχων τους, αλλά και σε περιβαλλοντικά φιλικούς τρόπους καλλιέργειας, αγροτουρισµού κλπ. Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 5

Παράλληλα, σε µελλοντική φάση, θα πρέπει να ενοποιηθούν και τα δεδοµένα που θα έχουν συστηµατοποιηθεί από το G.I.S., µε άλλα, που άρχισαν ήδη να συλλέγονται για το Μητρώο Επιχειρήσεων (Παπαδηµητρίου, 2004), έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση και πολλών οικονοµικών παραµέτρων αγροτικών εκµεταλλεύσεων. Όπως πίστευε και ο Bacon, «Η γνώση συγκροτεί την πραγµατική ηµοκρατία». Χωρίς την επέκταση της Κοινωνίας της Γνώσης στον αγροτικό χώρο, δεν θα είναι δυνατόν να διαρθρωθεί σωστή πολιτική γης και να δοθεί, µε διαφάνεια, η «ταυτότητα» των τόπων και του DNA τους. Με σεβασµό στην «ευγενή αγροτιά» «dignitas rusticana» και ελπίζοντας ότι θα έλθει κάποια στιγµή που, µέσα από µια «Κοινωνία των Πολιτών» τόσο η πληροφορία / γνώση όσο και η υγιής αγροτική ζωή θα είναι διαθέσιµες και προσβάσιµες σε όλους και από όλους, µε τις κατάλληλες δράσεις, µπορούµε να έχουµε βάσιµες προσδοκίες ότι, όπως ήθελε και ο Proudhon (1835) υπερβάλλοντας βέβαια, «Η γεωργία που σε άλλες εποχές ήταν δουλειά σκλάβων, να γίνει µια από τις πρώτες καλές τέχνες». Σχήµα 1. Το πλέγµα των σχέσεων µεταξύ Γεωγραφίας, Αγροτικού Περιβάλλοντος, Κτηµαταγοράς και Πολιτικής Γης στην Ελλάδα. Έντονο βέλος σηµαίνει σηµαντικότερη επιρροή. (Φοίβος Παπαδηµητρίου, Αθήνα 2004). Αναφορές ΑΓΡΟγη Α.Ε. (2004): Ενηµερωτικό Φυλλάδιο. Αθήνα. Kelm,M.(2002): «Ανοίγει ο δρόµος για τις Εταιρείες Επενδύσεων σε Ακίνητα και τα Α/Κ Ακινήτων» Μεσιτικά Νέα και Νέα της Κτηµαταγοράς, τ.3, Ιαν-Φεβ, σελ.28-29. Κόνσολας,Ν. (2003): «Η αξιοποίηση των ακινήτων του ηµοσίου, επιτακτική ανάγκη και µεγάλη ευκαιρία» Συνέντευξη στο Real Estate, Εφηµερίδα «Ο Κόσµος του Επενδυτή», 7/8 Ιουνίου 2003, σελ.7 Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 6

Παναγούλης,Θ. (2004): «Αλλάζουν ιδιοκτήτη ένα εκατ. στρέµµατα αγροτικής γης» Ο κόσµος του Επενδυτή, 12/13 Ιουνίου, σελ.8. Παπαδηµητρίου, Φ. (2004): Στατιστικές Ελληνικών Επιχειρήσεων και η σηµασία της χρήσης G.I.S. για την διαχείριση και επόπτευσή τους από τη ηµόσια ιοίκηση» 3 ο Συνέδριο G.I.S.,Aθήνα, 11-12 Μαρτίου 2004. Πρακτικά σε CD-Rom. Papadimitriou,F. and Mairota,P. (1996): «Spatial-Scale Policy Planning for Land Management in Southern Europe» Environmental Monitoring and Assessment, v. 39, pp.47-57. Proudhon,P.J. (1835): «De la Justice dans la Revolution et dans l Eglise» Paris. Rodriguez,M., Sirmans, C. and Marks,A. (1995): «Using Geographical Information Systems to Improve Real Estate Analysis» Journal of Real Estate Finance and Economics v.10, pp.163-173. Τριανταφύλλου, Γ. (2004): «Σαφάρι κατά των καταπατητών του ηµοσίου» Το Κέρδος, 16/5/2004, σελ.3 Heleco 05, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-6 Φεβρουαρίου 2005 7