WATERLOSS: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΔΙΚΤΥΑ ΥΔΡΕΥΣΗΣ (Έργο 2G-MED09-445; www.waterloss-project.eu) LAYMAN REPORT Επικεφαλής Εταίρος: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Εταίρος: Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης Μάιος 2013 www.waterloss-project.eu
Έναν ανανεώσιμο αλλά όχι ανεξάντλητο πόρο, το νερό, έχουν στην διάθεσή τους να διαχειριστούν οι ΔΕΥΑ της χώρας μας. Η χρήση του αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των πολιτών, ενώ κάθε μη χρηστή διαχείριση του, η υπεράντληση, οι απώλειες των δικτύων, η μη επαναχρησιμοποίηση του, μπορεί να αποβεί μοιραία για την αειφορία του. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις και με στόχο την βέλτιστη διαχείριση αυτού του πολύτιμου αγαθού, η ΔΕΥΑ Κοζάνης συμμετείχε μαζί με 5 χώρες-εταίρους από την Γαλλία, την Κύπρο, την Σλοβενία, την Ισπανία, την Ιταλία και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θες/νίκης, σε μία πρωτόγνωρη συνεργασία, το πρόγραμμα Waterloss. Το «Waterloss» αποτέλεσε ένα ακόμη βήμα για την εξοικονόμηση ενέργειας και την αποτελεσματικής χρήσης των φυσικών πόρων για την επιχείρηση, ώστε να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο η απόδοση των δικτύων προς τους πολίτες. Η ενίσχυση της εξοικονόμησης νερού μέσω της ανάπτυξης και επίδειξης μιας μεθοδολογίας για την παρακολούθηση, τον έλεγχο και τη μείωση των απωλειών νερού στα δίκτυα ύδρευσης, ήταν οι επιπλέον στόχοι που επετεύχθησαν μέσω του προγράμματος. Η αποδοτικότητα αυτή του προγράμματος και κατ επέκταση της επιχείρησης, έρχεται να συμπληρώσει μία σειρά δράσεων που υλοποιεί ο Δήμος Κοζάνης στον τομέα της αποτελεσματικής χρήσης φυσικών πόρων, της εξοικονόμησης ενέργειας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα ανακύκλωσης που εφαρμόζεται στον Δήμο από το 1992, η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων μέσω της ΔΙΑΔΥΜΑ, η επένδυση σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η τηλεθέρμανση, η κατασκευή σύγχρονων δικτύων αποχέτευσης με παράλληλη λειτουργία βιολογικών καθαρισμών είναι μερικές από τις δράσεις που υλοποιούνται για αυτό τον σκοπό. Στόχευση μας λοιπόν, είναι η επένδυση σε πρακτικές και αντιλήψεις που οδηγούν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την αποκατάσταση και προστασία του περιβάλλοντος και σε μια νέα κοινωνική αντίληψη του αστικού χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος. Δήμαρχος Κοζάνης Λάζαρος Μαλούτας
Είναι γεγονός ότι το περιβάλλον των πόλεων είναι κατεξοχήν τεχνητό και η λειτουργία τους χαρακτηρίζεται από όρους διαφορετικούς από εκείνους που διέπουν το περιβάλλον της φύσης. Η γνώση όμως του τι είναι το φυσικό περιβάλλον και πώς αυτό λειτουργεί, όπως και ο σεβασμός στα όρια αντοχής του, αναδεικνύονται ως το κλειδί, τόσο για την προστασία από τις συνέπειες της ανθρώπινης παρέμβασης όσο και για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. Έτσι μεγάλο μέρος στην ανθρωπογενή δραστηριότητα και την παραγωγή έργων υποδομής στους δήμους της χώρας, συνδέεται με τις ΔΕΥΑ, που δικαίως αποτελούν ένα πολύτιμο για τους ΟΤΑ και τους πολίτες, εργαλείο. Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης, με τη υλοποίηση ενός σημαντικότατου αριθμού δικτύων, διαχρονικά, έχει υιοθετήσει και προτάξει στον σχεδιασμό αυτών, εκτός από την οικονομική και την κοινωνική διάσταση, και την περιβαλλοντική. Από την έναρξη λειτουργίας της, και έχοντας ολοκληρώσει όλα αυτά τα χρόνια σύγχρονα δίκτυα ύδρευσης - αποχέτευσης, με το πρωτοποριακό έργο της τηλεθέρμανσης, τις μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, με το προσωπικό που διαθέτει μία μοναδική τεχνογνωσία στον σχεδιασμό και τη λειτουργία σύγχρονων υποδομών, υπηρετεί ταυτόχρονα τις αρχές της αειφορίας και της άμεσης αντίδρασης στις προκλήσεις του μέλλοντος. Η συμμετοχή της ΔΕΥΑ Κοζάνης στο πρόγραμμα WATERLOSS, έρχεται να επιβεβαιώσει πως η επιχείρηση τολμά και επιδιώκει μέσα από τις διεθνής συνεργασίες και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, την πρωτοπορία στην ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης στρατηγικής, για το μη Ανταποδοτικό νερό, κατανοώντας τους λόγους που προκαλούν τις απώλειες και τους παράγοντες που το επηρεάζουν, σε συνδυασμό με μία μεθοδολογία παρακολούθησης του νερού στα δίκτυα ύδρευσης. Με την πρωτόγνωρη για εμάς συνεργασία με τις 5 χώρες-εταίρους του προγράμματος - Γαλλία, Κύπρο, Σλοβενία, Ισπανία, Ιταλία- και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θες/νίκης, γίνεται ένα ακόμη βήμα στην ενσωμάτωση των αρχών της εξοικονόμησης ενέργειας και της αποτελεσματικής χρήσης των φυσικών πόρων, ώστε να βελτιωθεί τελικά η απόδοση των δικτύων προς τους καταναλωτές, δηλαδή τους ίδιους τους πολίτες. Εξάλλου η εμπιστοσύνη με την οποία οι πολίτες της Κοζάνης περιβάλλουν τη ΔΕΥΑΚ, μας δεσμεύει ώστε να συνεχίσουμε ακόμη πιο δυναμικά, υπηρετώντας, με σύγχρονους όρους, το ρόλο μας προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Η πρόεδρος της επιχείρησης Νούλα Τουμπουλίδου
25 χρόνια ΔΕΥΑΚ στην εξυπηρέτηση του Δημότη Κοζάνης Η ΔΕΥΑ Κοζάνης συμπλήρωσε ήδη 25 χρόνια λειτουργίας παρέχοντας στους κατοίκους του διαρκώς διευρυνόμενου Δήμου Κοζάνης τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στους ευαίσθητους τομείς της ύδρευσης της αποχέτευσης και από το 1993 της τηλεθέρμανσης ενός πρωτοποριακού για τα Ελληνικά δεδομένα συστήματος οικολογικής θέρμανσης κατοικιών. Η έγκαιρη και αποτελεσματική αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που παρείχαν τα ευρωπαϊκά προγράμματα σε συνδυασμό με την σωστή επένδυση των ιδίων πόρων της επιχείρησης είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή σύγχρονων δικτύων ύδρευσης - αποχέτευσης - τηλεθέρμανσης και μονάδων επεξεργασίας λυμάτων συνολικής δαπάνης 150 εκατομμυρίων ευρώ σε ιστορικές τιμές, που μπορούν να ανταποκριθούν όχι μόνο στις σημερινές αλλά και στις μελλοντικές ανάγκες του Δήμου Κοζάνης, διασφαλίζοντας τις απαραίτητες συνθήκες υγιεινής των πολιτών και προστατεύοντας το περιβάλλον. Πιστεύουμε ότι η οικονομική κρίση που μαστίζει την χώρα μας δεν θα σταθεί εμπόδιο στους στόχους μας που είναι: 1) Η συνέχιση του επενδυτικού έργου της επιχείρησης στα πλαίσια του Καλλικρατικού Δήμου Κοζάνης. 2) Η ορθολογική διαχείριση των δικτύων ύδρευσης - αποχέτευσης και τηλεθέρμανσης με την βοήθεια σύγχρονης τεχνογνωσίας όπως για παράδειγμα αυτής που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Waterloss. 3) Η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες. 4) Η προστασία των υδατικών πόρων και του φυσικού περιβάλλοντος. Και αυτό το πιστεύω εδράζεται στην αρμονική συνεργασία Διοίκησης, Στελεχών και Εργαζομένων της ΔΕΥΑΚ που χωρίς την πολύτιμη συμβολή τους τίποτε δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Γιώργος Παυλίδης Γενικός Διευθυντής
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προσδιορισμός του μη ανταποδοτικού νερού (Non-Revenue Water - NRW)... 2 Εισαγωγή στο πρόγραμμα WATERLOSS... 3 Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία... 5 Στοιχεία για την απώλεια νερού στην Ελλάδα... 7 Επίδοση των Ελληνικών δικτύων ύδρευσης... 8 Αξιολόγηση του μη ανταποδοτικού νερού... 8 Μέτρα μείωσης της απώλειας νερού... 9 Παρουσίαση της Ελληνικής πιλοτικής περιοχής... 11 Συμπεράσματα... 14 Ομάδα έργου του προγράμματος ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Α.Π.Θ. ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ ΔΕΥΑΚ Αναστάσιος Ζουμπούλης (συντονιστής έργου) Καθηγητής Χημικής & Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πέτρος Σαμαράς Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων, ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης Βασίλειος Κανακούδης Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολ. Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σταυρούλα Τσιτσιφλή Δρ. Χημικός Μηχανικός, Συνεργαζόμενη Ερευνήτρια Τμήμα Πολ. Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ιφιγένεια Αργυριάδου Πολιτικός Μηχανικός, Συνεργαζόμενη Ερευνήτρια Τμήμα Πολ. Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ολυμπία Παπαδοπούλου Περιβαλλοντολόγος Δέσποινα Ζιώγα Πολιτικός Επιστήμων - Οικονομολόγος Ιωάννα Γκανάτσα Διευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών ΔΕΥΑΚ Αργύρης Τσιφτσής Προϊστάμενος Τομέα Ύδρευσης Χάρης Κουζιάκης Προϊστάμενος Γραφείου Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Ύδρευσης - Αποχέτευσης Σωκράτης Λάππος Τμήμα Εκτέλεσης Έργων και Προγραμματισμού / Υπεύθυνος Ποιότητας και Περιβαλλοντικής Διαχείρισης
7 Προσδιορισμός του μη ανταποδοτικού νερού (Non-Revenue Water - NRW) Ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες ύδρευσης και πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα είναι οι απώλειες νερού στα δίκτυα ύδρευσης. Εξαιτίας της γενικότερης έλλειψης νερού και της υπεράντλησης των υπόγειων υδροφορέων, το πρόβλημα των απωλειών νερού στα δίκτυα ύδρευσης γίνεται ακόμη πιο σημαντικό και επείγον. Από το 1950 μέχρι σήμερα έχει υπερ-τριπλασιαστεί η παγκόσμια κατανάλωση νερού, αυξανόμενη με διπλάσιους τουλάχιστον ρυθμούς, απ ότι η αύξηση του πληθυσμού. Η προσφορά όμως του νερού δεν είναι δεδομένη, έχει κάποια ανώτερα όρια και επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή ή για τους πιο μετριοπαθείς, από την κλιματική μεταβλητότητα. Είναι αναγκαία επομένως η βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων που θα στοχεύει στη διατήρησή τους, ώστε να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες και των επόμενων γεννεών. Εκτός των άλλων η εξοικονόμηση νερού οδηγεί σε εξοικονόμηση ενέργειας, αφού σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατων ερευνών, το 2-3% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας λαμβάνει χώρα για την άντληση και το καθαρισμό των υδάτων στις πόλεις και στις βιομηχανίες. Επιπλέον, σε πολλά νησιά και παράκτιες περιοχές για τον ανεφοδιασμό σε νερό και προκειμένου να ανακουφιστούν προβλήματα ξηρασίας απαιτούνται ενεργοβόρες δράσεις όπως η αφαλάτωση. Το νερό θεωρείται πια αγαθό σε ανεπάρκεια το οποίο βάλλεται και από την κλιματική αλλαγή ή για τους πιο μετριοπαθείς, από την κλιματική μεταβλητότητα. Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση και οι ελαττωμένοι διαθέσιμοι πόροι ασκούν μεγάλη πίεση στους υπό εκμετάλλευση υδατικούς πόρους. Πρέπει πλέον να προσανατολιζόμαστε όχι στην αναζήτηση νέων πόρων και σχεδίων μεταφοράς νερού αλλά στην περισσότερο αποδοτική χρήση του, στον περιορισμό των απωλειών, στη λιγότερη σπατάλη του, σε περισσότερο αποδοτικές συσκευές και στην ανακύκλωση του νερού. Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση μετρούμενο και μη-μετρούμενο προς καταναλωτές, και εξουσιοδοτημένους. Επίσης περιλαμβάνει το εξαγόμενο νερό, διαρροές και υπερχειλίσεις μετά τον μετρητή του καταναλωτή Τιμολογούμενη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Τιμολογούμενη Μετρούμενη Κατανάλωση Τιμολογούμενη μη- Μετρούμενη Κατανάλωση Νερό που αποδίδει έσοδα Εισερχόμενο Νερό στο Δίκτυο Απώλειες Νερού διαφορά μεταξύ εισερχόμενου νερού και εξουσιοδοτημένης κατανάλωσης Μη-Τιμολογούμενη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση πυρόσβεση, πλύσιμο αγωγών νερού/αποβλήτων, καθάρισμα / γέμισμα δεξαμενών, καθάρισμα οδών, πότισμα κήπων/ σιντριβάνια δήμου, προστασία παγετού (<1%) Φαινόμενες ή Εμπορικές Απώλειες μη-εξουσιοδοτημένη κατανάλωση και όλοι οι τύποι ανακριβειών μετρήσεων-μετρητών Μη-Τιμολογούμενη Μετρούμενη Κατανάλωση Μη-Τιμολογούμενη μη-μετρούμενη Κατανάλωση Μη-Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση κλοπή και παράνομη χρήση (<1%) Λάθη Μετρητών/Μετρήσεων Νερό που ΔΕΝ αποδίδει έσοδα μη ανταποδοτικό νερό διαφορά εισερχόμενου νερού και τιμολογούμενης εξουσιοδοτημένης κατανάλωσης Πραγματικές Απώλειες Διαρροές, Θραύσεις, Υπερχειλίσεις αγωγών, δεξαμενών & συνδέσεων καταναλωτών μέχρι τους μετρητές Σχήμα 1: Το Διεθνές Πρότυπο Υδατικό Ισοζύγιο (Lambert et al., 1999)
8 Το Μη Ανταποδοτικό Νερό σε ένα σύστημα ύδρευσης ορίζεται σαν η ποσότητα του νερού που δεν αποφέρει έσοδα στην εταιρεία ύδρευσης και αποτελείται από: (α) την νόμιμη κατανάλωση η οποία δεν τιμολογείται για διάφορους λόγους (χρήση νερού σε δημοτικά κτίρια και οργανισμούς όπου η εταιρεία δεν χρεώνει την κατανάλωση, η πυρόσβεση, η χρήση νερού για πότισμα δημοτικών κήπων, για τα συντριβάνια, κλπ.), (β) τις φαινόμενες ή εμπορικές απώλειες (κλοπή, παράνομη χρήση, λάθη μετρητών και μετρήσεων) και (γ) τις πραγματικές ή φυσικές απώλειες (λόγω διαρροών και θραύσεων, υπερχειλίσεις δεξαμενών). Για την εκτίμηση του Μη Ανταποδοτικού Νερού χρησιμοποιείται παγκόσμια το Διεθνές Πρότυπο Υδατικό Ισοζύγιο της International Water Association (IWA) (Lambert, 1999) (Σχήμα 1). Το Μη Ανταποδοτικό Νερό προκύπτει αν από τον Εισερχόμενο όγκο νερού στο δίκτυο μία πόλης αφαιρέσουμε την Τιμολογούμενη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση, δηλαδή την καταγεγραμένη και τιμολογούμενη χρήση νερού. Οι Πραγματικές απώλειες περιλαμβάνουν απώλειες νερού λόγω θραύσεων, διαρροές από σωλήνες, ενώσεις και συναρμολογήσεις, από τη βάση και τους τοίχους των δεξαμενών της εταιρείας μέχρι τις υπερχειλίσεις των δεξαμενών αυτών. Οι Φαινόμενες απώλειες περιλαμβάνουν την μη εξουσιοδοτημένη κατανάλωση (κλοπή και παράνομη χρήση), τα σφάλματα των μετρητών (υπομέτρηση), τα σφάλματα των μετρήσεων (κατά τη διάρκεια της καταγραφής του μετρητή, της μεταφοράς στον υπολογιστή κλπ.), και τις απώλειες μέσα στην ιδιοκτησία από τις διαρροές στο καζανάκι, στις δεξαμενές στις ταράτσες κλπ. Οι πραγματικές απώλειες λόγω διαρροών μπορεί να μην είναι μεγάλου ρυθμού (σε κυβικά νερού ανά ώρα) και να μην ανιχνευθούν για χρόνια. Ο συνολικός όγκος νερού που θα χαθεί λόγω των διαρροών θα εξαρτηθεί από τα χαρακτηριστικά του δικτύου των αγωγών, την ταχύτητα ανίχνευσης των διαρροών και την πολιτική συντήρησης που εφαρμόζεται από την εταιρεία και συγκεκριμένα από: την πίεση στο δίκτυο τη συχνότητα και τα χαρακτηριστικά ποσοστά ροής νέων διαρροών και θραύσεων τα ποσοστά νέων διαρροών που αναφέρονται το χρόνο «επίγνωσης» (πόσο γρήγορα παρατηρείται η απώλεια) το χρόνο εύρεσης της διαρροής το χρόνο επισκευής (πόσο γρήγορα επισκευάζεται) το επίπεδο των μη ανιχνεύσιμων μικρών διαρροών
9 Οι διαρροές είναι συχνά το κυριότερο συστατικό των απωλειών νερού στις αναπτυγμένες χώρες, αλλά αυτό δεν ισχύει στις μερικώς αναπτυγμένες, όπου παράνομες συνδέσεις, λάθη μετρητών ή μετρήσεων είναι πιο σημαντικά. Ο βασικός στόχος είναι η αύξηση της αποδοτικότητας χρήσης του νερού. Η «αποδοτικότητα χρήσης νερού» εκφράζεται με δύο τρόπους: 1. Σαν αύξηση της απόδοσης χρήσης νερού όσον αφορά στον φυσικό πόρο (νερό), δηλαδή την αύξηση του χρησιμοποιούμενου νερού και την μείωση των απωλειών του νερού, και 2. Σαν αύξηση των μοναδιαίων εσόδων προς την ποσότητα του νερού που μπαίνει στο δίκτυο (μείωση του μη ανταποδοτικού νερού). Για παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση η κλοπή νερού δεν θεωρείται απώλεια αφού το νερό αυτό χρησιμοποιείται πραγματικά άσχετα αν δεν πληρώνεται, ενώ στην δεύτερη περίπτωση η κλοπή νερού θεωρείται απώλεια αφού δεν αποφέρει έσοδα στην εταιρεία ύδρευσης. Εισαγωγή στο πρόγραμμα WATERLOSS Το έργο WATERLOSS Διαχείριση απωλειών νερού σε δίκτυα ύδρευσης, έχει ως στόχο την αποτελεσματική αξιοποίηση και εξοικονόμηση των υδατικών πόρων μέσω του ελέγχου και της μείωσης του μη-ανταποδοτικού νερού (NRW: Non-Revenue-Water) στα δίκτυα μεταφοράς/ διανομής αστικού νερού. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μείωση του συνόλου των απωλειών νερού (Water Losses) στα δίκτυα, δηλαδή τόσο των Πραγματικών (Real Losses), όσο και των Φαινόμενων απωλειών (Apparent Losses). Το έργο επικεντρώνεται στην ανάπτυξη βέλτιστων τεχνικών για τη μείωση των απωλειών νερού στα δίκτυα, στοχεύοντας στην υιοθέτηση των αρχών αυτών από τους υπεύθυνους φορείς διαχείρισης και δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις χώρες της Μεσογείου, όπου η έλλειψη πρόσβασης σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα τα τελευταία χρόνια. Καθώς η ανάγκη ελαχιστοποίησης των απωλειών νερού στα δίκτυα, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως ένας «εν δυνάμει» υδατικός πόρος προς αξιοποίηση, έχει καταστεί επιτακτική, κρίνεται αναγκαία η διαμόρφωση μίας ολοκληρωμένης μεθοδολογίας λήψης αποφάσεων για την παρακολούθηση των δικτύων πόσιμου νερού, τον έλεγχο και τον εντοπισμό των (υφιστάμενων και εν δυνάμει) απωλειών νερού, αλλά και την επιλογή των βέλτιστων δράσεων για τη μείωση του μη-τιμολογημένου νερού.
10 Τελικός στόχος του WATERLOSS είναι η ανάπτυξη και πιλοτική εφαρμογή σε κάθε χώρα μέλος του έργου μίας ολοκληρωμένης μεθοδολογίας λήψης αποφάσεων για την επιλογή των βέλτιστων δράσεων μείωσης του NRW. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με την ανάπτυξη ενός φιλικού εργαλείου λήψης απόφασης (DSS) που θα περιλαμβάνει τον προσδιορισμό του Υδατικού Ισοζυγίου του δικτύου, την αξιολόγηση του δικτύου με χρήση υφιστάμενων και νέων χρηστικών Δεικτών Αξιολόγησης, την αξιολόγηση των πιθανών μέτρων επέμβασης με χρήση κατάλληλα διαμορφωμένων συντελεστών βαρύτητας και τέλος την επιλογή της πλέον συμφέρουσας και αποτελεσματικής λύσης. Το έργο υλοποιείται με τη συγχρηματοδότηση του διακρατικού προγράμματος εδαφικής συνεργασίας «Μεσογειακός Χώρος (MED)» και έχει συνολική διάρκεια τρία χρόνια (Ιούνιος 2010-Μάιος 2013). Οι φάσεις του έργου περιλαμβάνουν τρία κυρίως στάδια: Παρακολούθηση της απόδοσης ενός συστήματος ύδρευσης και εκτίμηση των απωλειών. Ανάπτυξη του συστήματος Λήψης Αποφάσεων και μιας βάσης δεδομένων μέτρων μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Δοκιμαστική εφαρμογή του συστήματος σε πραγματικά δίκτυα, υπό διαφορετικές συνθήκες. Στο έργο συμμετέχουν εννέα (9) εταίροι από έξι (6) διαφορετικές χώρες της Μεσογείου. Από την Ελλάδα συμμετέχει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως συντονιστής του έργου και η ΔΕΥΑ Κοζάνης. Από την Κύπρο συμμετέχει το Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας Λευκωσίας. Από την Γαλλία συμμετέχουν οι φορείς Conseil Général des Pyrénées Orientales και General Council of Herault. Από τη Σλοβενία συμμετέχει το Πανεπιστήμιο της Ljubljana και το Regional Development Centre. Από την Ιταλία συμμετέχει ο οργανισμός Liri-Garigliano & Volturno Rivers Basin Authority και τέλος, από την Ισπανία ο οργανισμός Barcelona Metropolitan Area. Η συνεργασία των εταίρων που αντιπροσωπεύουν περιοχές με διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων, το είδος και το μέγεθος των δικτύων πόσιμου νερού, το είδος και το μέγεθος των απωλειών νερού σε αυτά, τις κλιματικές συνθήκες αλλά και τις μεθόδους αποτίμησης του νερού, αποσκοπεί στην πληρέστερη δυνατότητα εφαρμογής της προτεινόμενης μεθοδολογίας κάτω από ένα ευρύ πεδίο διαφορετικών παραμέτρων. Περισσότερες πληροφορίες για το έργο και τα αποτελέσματά του μπορούν να βρεθούν στον επίσημο ιστότοπο του έργου WATERLOSS, www.waterloss-project.eu.
11 Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία Ένας από τους βασικούς νομοθετικούς άξονες για την προστασία και διατήρηση του υδάτινου περιβάλλοντος είναι η Κοινοτική Οδηγία 60/2000/ΕΚ, γνωστή ως Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, η οποία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με το νόμο 3199/2003, με στόχο την επίτευξη της καλής οικολογικής και χημικής κατάστασης των υδάτων της χώρας. Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ συνδυάζει ποιοτικούς, οικολογικούς και ποσοτικούς στόχους για την προστασία υδάτινων οικοσυστημάτων και την καλή κατάσταση όλων των υδατικών πόρων και θέτει ως κεντρική ιδέα την ολοκληρωμένη διαχείριση τους στη γεωγραφική κλίμακα των Λεκανών Απορροής Ποταμών. Επιπλέον, επαναπροσδιορίζει την έννοια της Λεκάνης Απορροής, η οποία περιλαμβάνει τα εσωτερικά επιφανειακά (ποταμοί, λίμνες), τα υπόγεια ύδατα, τα μεταβατικά (δέλτα, εκβολές ποταμών) και τα παράκτια οικοσυστήματα. Για κάθε περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού καθορίζει, μια σειρά από απαραίτητες ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν εντός των καθορισμένων προθεσμιών, ώστε ο βασικός στόχος της Οδηγίας που είναι η αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και η επίτευξη καλής κατάστασης να επιτευχθεί μέχρι το 2015. Η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας στηρίζεται σε οικονομικές αρχές και εργαλεία καθώς και στην εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων μέτρων. Παράλληλα, αντιμετωπίζονται συνολικά όλες οι χρήσεις και υπηρεσίες νερού, συνυπολογίζοντας την αξία του νερού για το περιβάλλον, την υγεία, την ανθρώπινη κατανάλωση και την κατανάλωση σε παραγωγικούς τομείς. Η Οδηγία ενισχύει και διασφαλίζει τη συμμετοχή του κοινού με τη δημιουργία συστηματικών και ουσιαστικών διαδικασιών διαβούλευσης. Παράλληλα, προωθεί την αειφόρο και ολοκληρωμένη διαχείριση των διασυνοριακών λεκανών απορροής ποταμών. Στο ίδιο πλαίσιο, η Οδηγία 2000/60/ΕΚ δημιουργεί και εισάγει νέες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση κινδύνων από τις πλημμύρες και την ξηρασία.
12 Επιπλέον σημαντικές Κοινοτικές Οδηγίες αποτελούν οι ακόλουθες: Οδηγία 75/440/ΕΚ «Περί της απαιτούμενης ποσότητας των επιφανειακών υδάτων που προορίζονται για πόσιμα» Οδηγία 76/464/ΕΚ «Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των επικινδύνων ουσιών στα υγρά απόβλητα» Οδηγία 79/869/ΕΚ «Περί της συχνότητας δειγματοληψίας και των μεθόδων ελέγχων των επιφανειακών νερών που προσδιορίζονται για πόσιμα» Οδηγία 2006/11/ΕΚ «Για τη ρύπανση που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας» Οδηγία 2006/118/ΕΚ «Σχετικά με την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση και την υποβάθμιση» Οδηγία 2008/105/ΕΚ «Σχετικά με πρότυπα ποιότητας περιβάλλοντος στον τομέα της πολιτικής των υδάτων καθώς και σχετικά με την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών του Συμβουλίου 82/176/ ΕΟΚ, 83/513/ΕΟΚ, 84/156/ΕΟΚ, 84/491/ΕΟΚ και 86/280/ΕΟΚ και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/60/ΕΚ» Όσον αφορά την Εθνική Νομοθεσία για την προστασία και διατήρηση των υδάτινων πόρων, σημαντικές παραμέτρους αποτελούν: Προεδρικό Διάταγμα 51/2007 «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ» Υπουργική Απόφαση Αριθ. 5673/400 «Εναρμόνιση με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυμάτων» ΚΥΑ Υ2/2600/01 «Περί της ποιότητας νερού ανθρώπινης κατανάλωσης σε συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 98/83/ΕΚ» KYA 18186/271/88 «Μέτρα και περιορισμοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισμός οριακών τιμών των επικινδύνων ουσιών στα υγρά απόβλητα» KYA Φ16/6631/89 «Προσδιορισμός κατώτατων και ανώτατων ορίων των αναγκαίων ποσοτήτων για την ορθολογική χρήση νερού στην άρδευση» KYA Δ11/Φ16/8500/91 «Προσδιορισμός κατώτατων και ανώτατων ορίων των αναγκαίων ποσοτήτων για την ορθολογική χρήση νερού στην ύδρευση» KYA 43504/05-12-2005 «Κατηγορίες αδειών χρήσης υδάτων και εκτέλεσης έργων αξιοποίησής τους, διαδικασία έκδοσης, περιεχόμενο και διάρκεια ισχύος αυτών» Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» σε συμμόρφωση με την Οδηγία 2000/60 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Νόμος 1739/87 «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» ΦΕΚ 2075 Β 25.09.2009 «Kαθορισμός μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση» ΦΕΚ 1909 Β 08.12.2010 «Καθορισμός Προτύπων Ποιότητας Περιβάλλοντος για τις συγκεντρώσεις ορισμένων ρύπων και ουσιών προτεραιότητας στα επιφανειακά ύδατα» ΦΕΚ 2017 Β 09.09.2011 «Ορισμός Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της ποιότητας και της ποσότητας των υδάτων με καθορισμό των θέσεων (σταθμών) μετρήσεων και των φορέων που υποχρεούνται στην λειτουργία τους, κατά το άρθρο 4, παράγραφος 4 του Ν. 3199/2003 (Α 280)» ΦΕΚ 1977 Β 06.09.2011 «Τεχνικές προδιαγραφές και ελάχιστα κριτήρια επιδόσεων των αναλυτικών μεθόδων για τη χημική ανάλυση και παρακολούθηση της κατάστασης των υδάτων» ΦΕΚ 3322 Β 30.12.2011 «Ορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης σε υπόγεια ύδατα» ΦΕΚ 679 22.03.2013 «Οργάνωση της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
13 Στοιχεία για τις απώλειες νερού στην Ελλάδα Τα συστήματα ύδρευσης στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται από μεγάλες απώλειες νερού. Έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση πολιτικών τιμολόγησης που δεν βασίζονται σε τεχνικοοικονομικά κριτήρια εμποδίζει τους διαχειριστές των δικτύων ύδρευσης να δουν τις μεγάλες απώλειες νερού στα δίκτυά τους. Η εκτεταμένη χρήση της πάγιας χρέωσης με την μορφή της ελάχιστης κατανάλωσης ή με τη μορφή του παγίου σε χρηματικές μονάδες, αποτρέπει τους διαχειριστές των δικτύων ύδρευσης να λάβουν μέτρα για την μείωση του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Γι αυτό το λόγο και στα πλαίσια μιας προσπάθειας ανάδειξης του Διεθνούς Πρότυπου Υδατικού Ισοζυγίου της IWA ως όχι μόνο ογκομετρικού εργαλείου αλλά και οικονομικού εργαλείου, έγινε η 2η τροποποίηση του (Kanakoudis & Tsitsifli, 2010) υιοθετώντας και την 1η τροποποίηση (McKenzie et al., 2007).
14 Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Τιμολογούμενη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Τιμολογούμενη Μετρούμενη Κατανάλωση Τιμολογούμενη Mη-Μετρούμενη Κατανάλωση Νερό που αποδίδει έσοδα Νερό που αποδίδει έσοδα και εισπράττεται Νερό που δεν εισπράττεται Εισερχόμενο Νερό στο Δίκτυο Απώλειες Νερού Μη-Τιμολογούμενη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Φαινόμενες Απώλειες Μη-Τιμολογούμενη Μετρούμενη Κατανάλωση Μη-Τιμολογούμενη Mη-Μετρούμενη Κατανάλωση Μη-Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Λάθη Μετρητών/Μετρήσεων Μη Ανταποδοτικό Νερό (NRW) Λογιστικό Μη Ανταποδοτικό Νερό (Accounted for Non-Revenue Water) Πραγματικές Απώλειες που αποδίδουν έσοδα (Διαφορά Παγίου) Πραγματικές Απώλειες Σχήμα 2: Το 2ο τροποποιημένο Υδατικό Ισοζύγιο (Kanakoudis & Tsitsifli, 2010)
15 Το έργο WATERLOSS στοχεύει στη δημιουργία ενός Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων το οποίο θα χρησιμοποιεί τα δεδομένα που έχει εισάγει ο χρήστης και θα προτείνει μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Στα πλαίσια του έργου ακολουθήθηκαν οι παρακάτω φάσεις: Παρακολούθηση της απόδοσης ενός συστήματος ύδρευσης και εκτίμηση του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Σε αυτή τη φάση υιοθετήθηκε το 2ο τροποποιημένο Υδατικό Ισοζύγιο (Σχήμα 2) για τον προσδιορισμό του Μη Ανταποδοτικού Νερού και των συστατικών του. Στην συνέχεια αναπτύχθηκε μία βάση δεδομένων με Δείκτες Απόδοσης για την αξιολόγηση των δικτύων ύδρευσης. Η βάση δεδομένων περιέχει 75 υπάρχοντες δείκτες (από τους 170 του εγχειριδίου της IWA) και 42 νέους δείκτες. Οι 75 ήδη υπάρχοντες δείκτες απόδοσης αφορούν κυρίως σε λειτουργικά θέματα των δικτύων ύδρευσης. Αυτοί οι δείκτες χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες προτεραιότητας: τους δείκτες 1ης (άμεσης) προτεραιότητας, 2ης προτεραιότητας και 3ης προτεραιότητας. Οι νέοι δείκτες απόδοσης που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του έργου, προσαρμόστηκαν σε τοπικές συνθήκες (π.χ. χρήση του παγίου, πόσο επηρεάζει η διάμετρος ή/και το υλικό του αγωγού τις φυσικές απώλειες) και νέες προκλήσεις (π.χ. ενέργεια που χάνεται στα δίκτυα ύδρευσης, το ανθρακικό αποτύπωμα, πόσο ικανοποιημένοι είναι οι καταναλωτές). Οι δείκτες αξιολόγησης χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των δικτύων ύδρευσης ώστε να ξέρουμε αν το δίκτυο λειτουργεί σωστά και σε ποιο βαθμό, και για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων των μέτρων που λαμβάνονται (παρακολουθούμε τις τιμές του δείκτη για να δούμε αν μειώνονται ή αυξάνονται εξαιτίας κάποιου μέτρου που εφαρμόστηκε). Ανάπτυξη του συστήματος Λήψης Αποφάσεων και μιας βάσης δεδομένων μέτρων μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Στην 2η φάση αναπτύχθηκε μία βάση δεδομένων αποτελούμενη από μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού που στοχεύουν σε επιμέρους συστατικά και αιτίες εμφάνισής του. Παράλληλα αναπτύχθηκε και το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων. Στην 3η και τελευταία φάση του έργου το σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων δοκιμάστηκε σε πραγματικά δίκτυα κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Σε όλη τη διάρκεια του έργου προσδιορίστηκαν 10 πιλοτικές περιοχές από τους εταίρους του έργου. Οι πιλοτικές περιοχές είναι (Σχήμα 3): - Ολόκληρο το δίκτυο ύδρευσης της πόλης της Κοζάνης, (Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης, Ελλάδα) - Τα δημοτικά διαμερίσματα Baho, Argelès-sur mer και Thuir, (Conseil Général des Pyrénées Orientales, Γαλλία) - Η πόλη Lodève (General Council of Hérault, Γαλλία) - Η περιοχή DMA20 και ένα τμήμα της περιοχής DMA15 (Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας Λευκωσίας, Κύπρος) - Η πόλη Velenje (Regional Development Centre, Σλοβενία) - Castellbisbal (Barcelona Metropolitan Area, Ισπανία) - Melito di Napoli (Liri-Garigliano & Volturno Rivers Basin Authority, Ιταλία). Velenje Lodeve (SIEL) Baho; Argeles-sur-mer; Thuir Melito di Napoli Kozani Castellbisbal Nicosia (WBN) Σχήμα 3: Οι πιλοτικές περιοχές του έργου WATERLOSS
16 Επίδοση των Ελληνικών δικτύων ύδρευσης Αξιολόγηση του μη ανταποδοτικού νερού Στη διάρκεια της 1ης φάσης του έργου έγινε προσδιορισμός του Μη Ανταποδοτικού Νερού και των συστατικών του στις πιλοτικές περιοχές με την χρήση του 2ου τροποποιημένου Υδατικού Ισοζυγίου της IWA. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι τιμές του Μη Ανταδοτικού Νερού είναι υψηλές στις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου και κυμαίνεται από 10,3% έως 58,4% του νερού που μπαίνει στο σύστημα. Δηλαδή, περισσότερο από το μισό από το νερό που μπαίνει στο δίκτυο, χάνεται πριν να φτάσει στις βρύσες των καταναλωτών. Επίσης διαπιστώθηκε ότι το Μη Ανταποδοτικό Νερό οφείλεται κυρίως στις πραγματικές (φυσικές) απώλειες (74-99% του Μη Ανταποδοτικού νερού). Άρα το πρόβλημα βρίσκεται στις διαρροές και τις θραύσεις των αγωγών των δικτύων. Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι εταιρείες ύδρευσης δεν καταγράφουν τα απαραίτητα στοιχεία για τον υπολογισμό του υδατικού ισοζυγίου και των δεικτών απόδοσης. Γι αυτό τον λόγο χρησιμοποιήθηκαν αρχικά εκτιμήσεις και παραδοχές με βάση την διεθνή βιβλιογραφία και τις εμπειρίες των διαχειριστών του δικτύου ύδρευσης. Οι εταιρείες ύδρευσης θα πρέπει να τηρούν όλα τα δεδομένα. Μέτρα μείωσης της απώλειας νερού Η 2η φάση του έργου αποτελείται από την δημιουργία μιας βάσης δεδομένων αποτελούμενης από μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού. Για να προσδιοριστούν τα μέτρα αυτά, έγινε ανάλυση των συστατικών του Μη Ανταποδοτικού Νερού και διερευνήθηκαν οι αιτίες που προκαλούν το κάθε συστατικό. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε μοιάζει με την διαδικασία που ακολουθεί ο γιατρός με τον ασθενή: εξετάζει τα συμπτώματα και μετά με τις εξετάσεις φτάνει στην αιτία που δημιουργεί τα συμπτώματα. Σε αυτή την φάση δημιουργήθηκε μία βάση δεδομένων αποτελούμενη από 117 δείκτες απόδοσης / αξιολόγησης για την αξιολόγηση των δικτύων ύδρευσης. Οι 75 από αυτούς είναι δείκτες που χρησιμοποιούνται και προτάθηκαν από την IWA (Alegre et al., 2006). Οι υπόλοιποι 42 περιέχουν 31 δείκτες που προέρχονται από υπάρχοντες (π.χ. πως επηρεάζει η διάμετρος και το υλικό του αγωγού τις φυσικές απώλειες, κλπ.) και έχουν τροποποιηθεί ώστε να καλύπτουν θέματα απωλειών νερού με μεγαλύτερη ανάλυση ενώ οι 11 δείκτες είναι νέοι και καλύπτουν ειδικές ανάγκες και συνθήκες όπως και νέες τάσεις και προκλήσεις (π.χ. ενέργεια, ανθρακικό αποτύπωμα, κλπ.).
17 Στην συνέχεια προσδιορίστηκαν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να εξαλειφθεί η αιτία που δημιουργεί τελικά το κάθε συστατικό του Μη Ανταποδοτικού νερού. Κάποια από τα μέτρα είναι: η αλλαγή της πολιτικής της εταιρείας ώστε να μετρά όλο το νερό που δίνει ακόμη και όταν δεν το χρεώνει, π.χ. μετρητές στους πυροσβεστικούς κρουνούς, μετρητές για το νερό που χρησιμοποιείται για το πότισμα των πάρκων, μετρητές για το νερό που χρησιμοποιείται από τα δημοτικά κτίρια, κλπ. Η τελική απόφαση για την χρέωση ή μη αυτής της ποσότητας θα ληφθεί από την εταιρεία ύδρευσης, αλλά θα πρέπει να γνωρίζει ποια είναι αυτή η ποσότητα. Διαφορετικά δεν μπορούν να υπολογιστούν με ακρίβεια οι απώλειες νερού, με συνέπεια να υπάρχουν σφάλματα που θα οδηγήσουν σε λανθασμένες αποφάσεις. Για τις φαινόμενες (εμπορικές απώλειες) είναι σημαντικό να μειωθούν οι διαρροές μέσα στο σπίτι οι οποίες δεν καταγράφονται σαν κατανάλωση από τους μετρητές γιατί η ροή είναι πολύ μικρή, οι οποίες όμως αποτελούν σημαντική απώλεια του νερού. Οι υπόλοιπες φαινόμενες απώλειες αφορούν νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά αλλά δεν πληρώνεται στην εταιρεία ύδρευσης. Στην πραγματικότητα ο φυσικός πόρος νερό δεν χάνεται, απλά δεν αποφέρει έσοδα στην εταιρεία. Στόχος είναι να μειωθούν οι απώλειες του φυσικού πόρου νερό. Για τις πραγματικές (φυσικές) απώλειες υπάρχουν πολλά μέτρα που μπορεί να πάρει η εταιρείας ύδρευσης, με βασικούς τέσσερις πυλώνες: την διαχείρισης της πίεσης, την ταχύτητα και ποιότητα των επισκευών, τον ενεργό έλεγχο διαρροών και την διαχείριση των αγωγών και των λοιπών εξαρτημάτων. Υπάρχουν τεχνολογικά εργαλεία και εφαρμογές που μπορεί η εταιρεία να ακολουθήσει προκειμένου να μειώσει τις πραγματικές απώλειες. Οι τελευταίες δεν εξαλείφονται τελείως γιατί πάντα θα υπάρχουν μικρές διαρροές στα δίκτυα. Υπάρχει όμως ένα οικονομικό επίπεδο στο οποίο μπορούν να φτάσουν, όπου τα έξοδα για την μείωσή τους εξισώνονται με τα έσοδα από την πώληση του νερού που εξοικονομείται. Αυτές οι μικρές διαρροές που είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν και να επιδιορθωθούν έχουν χαμηλή ροή και τελικά το νερό που χάνεται δεν είναι τόσο πολύ. Στην συνέχεια αναπτύχθηκε το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (DSS) το οποίο ανάμεσα σε διάφορες λειτουργίες που έχει (π.χ. εύρεση των εξαρτημένων μεταβλητών για κάθε δείκτη απόδοσης, συγκριτική αξιολόγηση των δικτύων, κλπ.) αξιολογεί το δίκτυο ύδρευσης για το οποίο εισάγονται τα απαραίτητα δεδομένα και τελικά προτείνει μέτρα για την μείωση του Μη Ανταποδοτικού Νερού (Σχήματα 4&5). Τα μέτρα αυτά ακολουθούν κάποια προτεραιότητα ανάλογα με το τι επιθυμεί ο χρήστης (π.χ. γρήγορο μέτρο, χαμηλού κόστους, μέτρο με αποτελέσματα μακροπρόθεσμα, κλπ.). Έτσι ο χρήστης ανάλογα με το τι θέλει να κάνει επιλέγει ανάμεσα στα μέτρα που του προτείνονται.
18 Δείκτες Απόδοσης IWA PI IWA CI IWA Μεταβλητές Δέντρο DSS (λογική) Όρια Θεώρημα BAYES DSS Μέτρα μείωσης του NRW Προτεινόμενα μέτρα μείωσης του NRW Σχήμα 4: Η δομή του DSS Σχήμα 5: Εικόνες από τις δυνατότητες του DSS
Παρουσίαση της Ελληνικής πιλοτικής περιοχής 19 Για την Ελλάδα επιλέχθηκε σαν πιλοτική περιοχή το δίκτυο της πόλης της Κοζάνης. Η Κοζάνη βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας και ανήκει στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός του νέου Καλλικρατικού δήμου είναι περίπου 71.000 κάτοικοι. Η ΔΕΥΑΚ είναι η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης του δήμου Κοζάνης. Ιδρύθηκε το 1985 και παρέχει υπηρεσίες λειτουργίας, συντήρησης, κατασκευής και διαχείριση των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης του δήμου. Το 1995 η υπηρεσία της τηλεθέρμανσης προστέθηκε στις δραστηριότητές της. Οι υδατικοί πόροι που τροφοδοτούν το δίκτυο της ΔΕΥΑΚ είναι πηγές (Ερμακιά) και γεωτρήσεις (Βαθύλακος). Το δίκτυο της πόλης της Κοζάνης υδροδοτεί τους καταναλωτές μέσω 28.300 μετρητών και 9.150 παροχών. Το μήκος του δικτύου ύδρευσης είναι 129.584m. Η περίοδος τιμολόγησης είναι 4 μήνες. Το δίκτυο είναι χωρισμένο σε τρεις ζώνες πίεσης: την υψηλή ζώνη (υψόμετρο: 750-800m), την μεσαία ζώνη (υψόμετρο: 710-750m) και την χαμηλή ζώνη (610-710m) (Σχήμα 6). Η μέση πίεσης λειτουργίας του δικτύου είναι 4atm. Η ΔΕΥΑΚ έχει εγκαταστήσει σύστημα τηλεμετρίαςτηλεχειρισμού και παρακολουθεί το δίκτυο μέσω 42 σταθμών παρακολούθησης. Υπάρχει επίσης εγκατεστημένο σύστημα GIS. Οι υδρευτικές ανάγκες της πόλης ανήλθαν το 2009 σε 5.535.078 m3, το 2010 σε 5.688.642 m3 και το 2011 σε 5.844.631m3. Η ΔΕΥΑΚ εφαρμόζει αυξανόμενο κλιμακωτό τιμολόγιο πάγια χρέωση 17,00 το τετράμηνο ανεξαρτήτου κατανάλωσης.
20 Το βασικό πρόβλημα του δικτύου είναι τα υψηλά επίπεδα του Μη Ανταποδοτικού Νερού (της τάξης του 50% του νερού που μπαίνει στο σύστημα) και συγκεκριμένα των πραγματικών απωλειών. Οι κύριες αιτίες είναι τα γερασμένα μέρη του δικτύου, οι παράνομες συνδέσεις, οι αστοχίες των ροομέτρων και η μη ύπαρξη πολιτικής προληπτικής συντήρησης. Η εμπειρία της ΔΕΥΑΚ σχετικά με μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού νερού αφορούν στην αντικατάσταση μηχανολογικού εξοπλισμού φρεατίων, αντικατάσταση μετρητών των καταναλωτών και εγκατάσταση του συστήματος τηλεμετρίας-τηλεχειρισμού, ανάπτυξη υδραυλικού μοντέλου, εφαρμογή προγράμματος μείωσης των απωλειών και εγκατάσταση του συστήματος GIS. Η ΔΕΥΑΚ εφάρμοσε το σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων (Σχήμα 7) που προέκυψε από το έργο WATERLOSS και κατέληξε σε μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού που είναι (ενδεικτικά): Μέτρηση όλων των καταναλώσεων που δεν χρεώνονται Αντικατάσταση υδρομέτρων εφαρμογή νέων τεχνολογιών (UFR- AMR) Ανάπτυξη υδραυλικού μοντέλου Δημιουργία ζωνών πίεσης Ανάπτυξη πλήρους αρχείου αστοχιών Εκπαίδευση του προσωπικού Η εμπειρία της ΔΕΥΑΚ από τη συμμετοχή στο πρόγραμμα WATERLOSS κρίνεται απολύτως θετική αφού κατάφερε να ανταποκριθεί επιτυχώς στις απαιτήσεις ενός εξειδικευμένου Ευρωπαϊκού προγράμματος και να αποκομίσει σημαντική εμπειρία λόγω της συνεργασίας με εταιρείες ύδρευσης μεγάλων πόλεων και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα καθώς και να γίνει κοινωνός άμεσα εφαρμόσιμης και ανταποδοτικής τεχνολογίας και επιστημονικής γνώσης.
21 ΖΕΠ, ΑΓ.ΘΕΟ & Δ.Δ. ΒΑΤΕΡΟ, ΚΛΕΙΤΟΣ, ΑΡΓΙΛΟΣ 1 7 8 Δ.Δ. ΚΟΙΛΩΝ, ΚΑΡΔΙΑ, ΕΞΟΧΗ, ΜΕΛΙΣΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ 4 ΠΗΓΕΣ ΕΡΜΑΚΙΑ 2 ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 9 5 Δ.Δ. Ν. ΧΑΡΑΥΓΗΣ 1 ΥΨΗΛΗ ΖΩΝΗ 30 31 32 18 15 1 3 ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ 1 20 22 ΜΕΣΑΙΑ ΖΩΝΗ 27 28 29 (1)0 ΔΕΞΑΜΕΝΗ 9000 1 3 (7)0 23 21 ΧΑΜΗΛΗ ΖΩΝΗ 24 25 26 6 Δ.Δ. ΟΙΝΟΗΣ - ΠΤΕΛΕΑΣ ΠΕΤΡΑΝΩΝ 1 1 1 1 Δ.Δ. ΛΕΥΚΟΒΡΥΣΗΣ Δ.Δ. ΚΑΡΥΔΙΤΣΑΣ ΚΡΟΚΟΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ ΒΑΘΥΛΑΚΟΥ Σχήμα 6: Σκαρίφημα εξωτερικού και εσωτερικού υδραγωγείου ΔΕΥΑΚ
22 Σχήμα 7: Εκτίμηση των συστατικών του Μη Ανταποδοτικού Νερού - βήμα 2 στην εφαρμογή του DSS στο δίκτυο της Κοζάνης (2010)
23 Συμπεράσματα Το έργο WATERLOSS στοχεύει στο να παρέχει ένα χρήσιμο εργαλείο στις εταιρείες ύδρευσης προς την κατεύθυνση της μείωσης των απωλειών νερού στα δίκτυα ύδρευσης. Το νερό είναι ένα κοινωνικό αγαθό που όμως βρίσκεται σε ανεπάρκεια και πρέπει να προστατευθεί. Οι απώλειες νερού αποτελούν ένα μεγάλο πρόβλημα για τα δίκτυα ύδρευσης αφού περίπου το μισό νερό από αυτό που εισέρχεται στο δίκτυο, τελικά χάνεται. Στα πλαίσια του προγράμματος WATERLOSS αναπτύχθηκε ένα σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων το οποίο: 1. Αξιολογεί το δίκτυα ύδρευσης για το οποίο εισάγονται τα απαραίτητα δεδομένα, υπολογίζοντας το Υδατικό Ισοζύγιο και τους απαραίτητους δείκτες απόδοσης 2. Υπολογίζει τους δείκτες απόδοσης που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του έργου (υφιστάμενους και νέους) 3. Αξιολογεί συγκριτικά όλα τα δίκτυα ύδρευσης για τα οποία υπάρχουν τα απαραίτητα στοιχεία στο DSS 4. Οδηγεί τον χρήστη μέσα από ένα δέντρο αποφάσεων στον εντοπισμό της αιτίας που προκαλεί το Μη Ανταποδοτικό Νερό, και τέλος 5. Προτείνει μέτρα μείωσης του Μη Ανταποδοτικού Νερού προτεραιοποιώντας τα σε κατηγορίες, ανάλογα με την αιτία που δημιούργησε το Μη Ανταποδοτικό Νερό. Το εργαλείο DSS είναι δυναμικό και μπορεί ο χρήστης να εισάγει περισσότερα μέτρα καθώς και τις εμπειρίες του από μέτρα που έχει ήδη λάβει η εταιρεία ύδρευσης.
Εταίροι του έργου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ελλάδα // www.chem.auth.gr Conseil Général des Pyrénées Orientales Γαλλία // www.pyrenees-orientales.fr Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας Λευκωσίας Κύπρος // www.wbn.org.cy Regional Development Centre Σλοβενία // www.rcr-zasavje.si Metropolitan Area of Barcelona Ισπανία // www.amb.cat Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης Ελλάδα // www.deyakozanis.gr Liri-Garigliano & Volturno Rivers Basin Authority Ιταλία // www.autoritadibacino.it University of Ljubljana Σλοβενία // www.uni-lj.si/en General Council of Hérault Γαλλία // www.herault.fr Πρόγραμμα Διακρατικής Συνεργασίας MED Προϋπολογισμός προγράμματος: 1,846,788 Συγχρηματοδότηση ΕΤΠΑ: 1,436,841 Διάρκεια προγράμματος: 01.06.2010-31.05.2013 Πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα WATERLOSS: Δρ. Αναστάσιος Ι. Ζουμπούλης Καθηγητής Χημικής & Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, Τμήμα Χημείας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τ.Θ. 116, Τ.Κ. 54124 Θεσσαλονίκη, Ελλάδα Τηλ: 2310 997794 E-mail: zoubouli@chem.auth.gr Χάρης Κουζιάκης Πολιτικός Μηχανικός MSc Προϊστάμενος γραφείου Mελετών & Eκτέλεσης Έργων Δημόσια Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Κοζάνης Ι. Μικρού 1, 501 00 Κοζάνη Τηλ: 2461051500, Φαξ: 2461051550, deyakoz@otenet.gr Σωκράτης Λάππος Γεωλόγος Υπεύθυνος Ποιότητας και Περιβαλλοντικής Διαχείρισης - Τμήμα Μελετών και Προγραμματισμού Ι. Μικρού 1, 501 00 Κοζάνη Τηλ: 2461051500, Φαξ: 2461051550, deyakoz@otenet.gr ή στο site του προγράμματος: www.waterloss-project.eu