ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΜΗΜΑ 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΥΠΝΗ, ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ... 1 1.1 Στρατηγική για τη συμβολή του επιχειρησιακού προγράμματος στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής...1 1.2 Αιτιολόγηση της χρηματοδότησης...29 ΤΜΗΜΑ 2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΞΟΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...36 2.A Περιγραφή των Αξόνων Προτεραιότητας, εκτός της τεχνικής βοήθειας... 36 2.Α.1 Άξονας Προτεραιότητας 1: Ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας με ανάπτυξη της καινοτομίας και των ΤΠΕ...36 2.Α.2 Άξονας Προτεραιότητας 2: Προστασία του Περιβάλλοντος και Αειφόρος Ανάπτυξη...67 2.Α.3 Άξονας Προτεραιότητας 3: Ενίσχυση υποδομών μεταφορών...100 2.Α.4 Άξονας Προτεραιότητας 4: Ενίσχυση υποδομών εκπαίδευσης, υγείας και πρόνοιας...112 2.Α.5 Άξονας Προτεραιότητας 5: Κοινωνική ένταξη και καταπολέμηση διακρίσεων..121 2.Β Περιγραφή των αξόνων προτεραιότητας για τεχνική συνδρομή... 142 2.Β.1 Άξονας Προτεραιότητας 7: Τεχνική Βοήθεια ΕΤΠΑ...142 2.Β.2 Άξονας Προτεραιότητας 8: Τεχνική Βοήθεια ΕΚΤ...146 ΤΜΗΜΑ 3 ΣΧΕΔΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ...150 3.1 Χρηματοδοτικό κονδύλιο από κάθε ταμείο και ποσά για αποθεματικό επίδοσης...150 3.2 Συνολική χρηματοδότηση ανά Ταμείο και εθνική συγχρηματοδότηση (σε ευρώ)...151 ΤΜΗΜΑ 4 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΔΑΦΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ...158 4.1 Τοπική ανάπτυξη με την πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων...159 4.2 Ολοκληρωμένες δράσεις για βιώσιμη αστική ανάπτυξη...160 4.3 Ολοκληρωμένη εδαφική επένδυση (ΟΕΕ)...162 4.4 Οι ρυθμίσεις για διαπεριφερειακές και διακρατικές δράσεις, στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος, με δικαιούχους εγκατεστημένους σε τουλάχιστον ένα άλλο κράτος μέλος...164 4.5 Συμβολή των σχεδιαζόμενων δράσεων στο πλαίσιο του προγράμματος για τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές και τις στρατηγικές για τις θαλάσσιες λεκάνες, με την επιφύλαξη των αναγκών της περιοχής του προγράμματος όπως προσδιορίζεται από το κράτος μέλος...164 i
ΤΜΗΜΑ 5 ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΟΥ ΠΛΗΤΤΟΝΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ Η ΟΜΑΔΕΣ-ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (ΟΠΟΥ ΕΝΔΕΙΚΝΥΤΑΙ)... 166 5.1 Γεωγραφικές περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τη φτώχεια/ομάδες-στόχοι που κινδυνεύουν περισσότερο από διακρίσεις ή κοινωνικό αποκλεισμό...166 5.2 Η στρατηγική για την αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών των γεωγραφικών περιοχών που πλήττονται περισσότερο από τη φτώχεια/ομάδων-στόχων που κινδυνεύουν περισσότερο από διακρίσεις ή κοινωνικό αποκλεισμό, και, κατά περίπτωση, η συμβολή στην ολοκληρωμένη προσέγγιση που ορίζεται στο σύμφωνο εταιρικής σχέσης...166 ΤΜΗΜΑ 6...ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΟΥ ΠΛΗΤΤΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΣΟΒΑΡΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΗ ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ...167 ΤΜΗΜΑ 7... ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ...168 7.1 Αρμόδιες αρχές και φορείς...168 7.2 Συμμετοχή εταίρων...168 ΤΜΗΜΑ 8 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΤΑΜΕΙΑ, ΤΟ ΕΓΤΑΑ, ΤΟ ΕΤΘΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΝΩΣΙΑΚΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΤΕΠ...172 ΤΜΗΜΑ 9 ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΟΡΟΙ...173 9.1 Εκ των προτέρων όροι...173 9.2 Περιγραφή των δράσεων για την εκπλήρωση των εκ των προτέρων όρων, αρμόδιοι φορείς και χρονοδιάγραμμα...174 ΤΜΗΜΑ 10 ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΦΟΡΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΥΣ...175 ΤΜΗΜΑ 11 ΟΡΙΖΟΝΤΙΕΣ ΑΡΧΕΣ...176 11.1 Βιώσιμη ανάπτυξη...176 11.2 Ισότητα ευκαιριών και κατάργηση των διακρίσεων...178 11.3 Ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών...179 ΤΜΗΜΑ 12 ΧΩΡΙΣΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ...181 12.1 Μεγάλα έργα που θα υλοποιηθούν κατά τη διάρκεια της περιόδου προγραμματισμού... 181 12.2 Πλαίσιο επιδόσεων του επιχειρησιακού προγράμματος...181 12.3 Εταίροι που συμμετέχουν στην προετοιμασία του προγράμματος...181 ii
ΤΜΗΜΑ 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΥΠΝΗ, ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ε ΑΦΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ 1.1 Στρατηγική για τη συµβολή του επιχειρησιακού προγράµµατος στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιµη και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονοµικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής 1.1.1. Περιγραφή της στρατηγικής του προγράµµατος για να συµβάλει στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιµη και δίχως αποκλεισµούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονοµικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής. Εισαγωγικό πλαίσιο Η ελληνική οικονοµία αντιµετωπίζει µια εκτενή κρίση, µε κύρια χαρακτηριστικά το πολύ µεγάλο δηµοσιονοµικό έλλειµµα, το υψηλό εξωτερικό χρέος και την υποβάθµιση της ανταγωνιστικής της θέσης. Παράλληλα η πρόσφατη παγκόσµια οικονοµική κρίση, έχει δηµιουργήσει ιδιαίτερα εµφανείς επιπτώσεις στις οικονοµίες πολλών χωρών της ΕΕ, όπου παρατηρήθηκε σηµαντική κάµψη της οικονοµικής δραστηριότητας και αύξηση της ανεργίας, απότοµη µείωση της παραγωγικότητας, αλλά και επιδείνωση των δηµόσιων οικονοµικών. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τον Ιούνιο 2010, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ενέκρινε την στρατηγική "Ευρώπη 2020" µε σκοπό την ενθάρρυνση µιας έξυπνης, διατηρήσιµης και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξης. Στην στρατηγική εκτίθενται πρωταρχικοί στόχοι της Ε.Ε. για την έρευνα και την καινοτοµία, την κλιµατική αλλαγή και την ενέργεια, την απασχόληση, την εκπαίδευση και την µείωση της φτώχειας µε ορίζοντα το 2020, οι οποίοι θα πρέπει να µετασχηµατίζονται σε εθνικούς στόχους. Οι ολοκληρωµένες κατευθυντήριες γραµµές για την Ευρώπη 2020 και επτά εµβληµατικές πρωτοβουλίες χαράσσουν λεπτοµερέστερα την πορεία προς µια διατηρήσιµη ανάπτυξη που δηµιουργεί θέσεις απασχόλησης. Στο πλαίσιο της διεθνοποίησης, οι οικονοµίες των κρατών καλούνται να λειτουργήσουν σε συνθήκες αυξηµένου ανταγωνισµού, όπως αυτός εκφράζεται µέσω της ελεύθερης µετακίνησης των παραγωγικών συντελεστών. Ο ανταγωνισµός «µεταφέρεται» σε µικρότερα του κράτους χωρικά υποσύνολα, στις Περιφέρειες, ως απόρροια της σταδιακής κατάργησης των οικονοµικών συνόρων. Η ενδυνάµωση του ρόλου των Περιφερειών στο διεθνές οικονοµικό σύστηµα ασφαλώς και δεν αναιρεί τη σηµασία του εθνικού παράγοντα. Στην πράξη αποδείχθηκε εσφαλµένη η πεποίθηση ότι η περιφερειακή ανάπτυξη δύναται να προέλθει αγνοώντας τις εθνικές και υπερεθνικές πολιτικές. Είναι, ωστόσο, κοινώς παραδεκτό ότι οι Περιφέρειες έχουν πάψει να αποτελούν απλά γεωγραφικά υποσύνολα των κρατών, τείνοντας να καταστούν αυτόνοµες χωρικές οντότητες της παγκόσµιας οικονοµίας. Συνεπώς, ο ρόλος των Περιφερειών ως «πηγή κρίσιµων αναπτυξιακών πόρων» αναδεικνύεται ιδιαίτερα καθοριστικός. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω το παρόν Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (ΠΙΝ), για την περίοδο 2014-2020, καλείται µέσα από τις αναπτυξιακές και χρηµατοδοτικές προτεραιότητες που υιοθετεί, να συµβάλλει στην αναγέννηση της οικονοµίας της Περιφέρειας, µε ανάταξη και αναβάθµιση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της και τη δηµιουργία και διατήρηση βιώσιµων θέσεων απασχόλησης, έχοντας ως αιχµή την εξωστρεφή, καινοτόµο και ανταγωνιστική επιχειρηµατικότητα και γνώµονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης. Η θέση της ΠΙΝ στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον 1
Οι ιδιαίτερες ανάγκες αλλά και δυνατότητες, καθώς και η εξειδικευµένη αντιµετώπιση της ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών έχει ιδιαίτερη σηµασία για τη χώρα, λόγω του εκτεταµένου µήκους των ακτογραµµών και του µεγάλου πλήθους νησιών ποικίλης έκτασης, πληθυσµού και απόστασης από τον ηπειρωτικό κορµό και τα µεγάλα αστικά κέντρα. Ο ρόλος της ΠΙΝ στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον προσδιορίζεται ανάλογα µε τη χωρική κλίµακα µε την οποία εξετάζει κανείς τη θέση της στην ευρύτερη περιοχή, Έτσι: Στο χώρο της Μεσογείου, τη θέση των νησιών χαρακτηρίζει µια σχετική κεντρικότητα επί των µεσογειακών και ευρωπαϊκών αξόνων, που επιβεβαιώνεται ιστορικά. Στον ευρύτερο αυτό χώρο προωθείται από το 1995 η «Νέα Μεσογειακή Πολιτική» που θέτει σε νέες βάσεις την Ευρω-Μεσογειακή συνεργασία. Το 2008 δίνεται µια νέα ώθηση στη συνεργασία αυτή µε τη δηµιουργία της «Ένωσης για τη Μεσόγειο», στη ιακήρυξη της οποίας προβλέπεται µεταξύ άλλων η προώθηση προγραµµάτων µε αναπτυξιακή, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση, τοµείς µε άµεσο ενδιαφέρον για την ΠΙΝ. Στον ευρωπαϊκό χώρο, η ΠΙΝ εντάσσεται στον Ευρωπαϊκό Νησιωτικό Χώρο που αποτελείται από 286 περιοχές µε 10 εκατ. κατοίκους περίπου. Ο χώρος αυτός αντιµετωπίζει ορισµένα ειδικά προβλήµατα που έχουν µόνιµο και δοµικό χαρακτήρα. Η έννοια της νησιωτικότητας περιλαµβάνεται πλέον τόσο στο ελληνικό Σύνταγµα, όσο και στη Συνθήκη της Λισσαβόνας και ειδικότερα στις αναφορές της για την εδαφική συνοχή, καθώς και στην αναγκαιότητα ειδικής πολιτικής για τα ευρωπαϊκά νησιά που αποτυπώνεται στο Εταιρικό Σύµφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΣΕΣ 2014-2020). Παράλληλα, τα Ιόνια Νησιά αποτελούν κοµβικό σηµείο επί του Άξονα «Αδριατικής - Ιονίου», έχουν άµεσο ενδιαφέρον για την «Πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου» που υπογράφηκε το 2000 και η οποία το 2008 έθεσε ως προτεραιότητές της τα θέµατα µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων, τις µεταφορές, τον τουρισµό και τον πολιτισµό, τη διαπανεπιστηµιακή συνεργασία, καθώς και το περιβάλλον, θέµατα που λειτουργούν ως ζητήµατα προτεραιότητας για τα Ιόνια Νησιά. Παράλληλα, εντός του 2014 αναµένεται η υιοθέτηση από το Συµβούλιο της ΕΕ της στρατηγικής για τη «Μακρο-περιφέρεια Αδριατικής-Ιονίου» που εκπονείται µε βασικούς πυλώνες σχεδιασµού τη Γαλάζια ανάπτυξη, τη ικτύωση των Περιφερειών, την Ποιότητα του Περιβάλλοντος και τη Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη. Οι εξελίξεις αυτές, στο βαθµό που θα αποκτήσουν πρακτική σηµασία στο πλαίσιο των πολιτικών της Ε.Ε., µπορεί να αποβούν επωφελείς και για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Τέλος, σε εθνικό επίπεδο, η ΠΙΝ αποτελεί έναν ισχυρό πόλο τουριστικής ανάπτυξης, ο οποίος «ισορροπεί» µε τους άλλους δύο σηµαντικούς νησιωτικούς πόλους, το Ν. Αιγαίο και την Κρήτη, ενώ λειτουργεί παράλληλα και συµπληρωµατικά µε τη λιγότερο ανεπτυγµένη τουριστικά ακτή της Ηπείρου και τη δυτική ακτή της Πελοποννήσου, περιοχές που σχηµατοποιούν το «δυτικό ανάπτυγµα» της χώρας. Η διαµόρφωση και λειτουργία του χώρου αυτού, ως άξονα ανάπτυξης και όχι απλά ως άξονα µεταφορών, µπορεί να επιδράσει σηµαντικά στη βελτίωση των παραγωγικών-οικονοµικών δοµών της ευρύτερης περιοχής. Αποτίµηση των αποτελεσµάτων των παρεµβάσεων των προηγούµενων Προγραµµατικών Περιόδων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Η αξιοποίηση των οικονοµικών πόρων των Ευρωπαϊκών ιαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταµείων (Ε ΕΤ) για την περίοδο 2014-2020, θα συµβάλει σηµαντικά στις θεσµικές και οργανωτικές αλλαγές που έχουν ξεκινήσει στην Ελλάδα για τη µετάβαση σε ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγµα, σε εθνικό, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια των προηγούµενων Προγραµµατικών Περιόδων, οι κοινοτικοί πόροι αλλά και ο δανεισµός, ενώ επέτρεψαν την κατασκευή σηµαντικών υποδοµών και την ταχεία βελτίωση του βιοτικού επιπέδου µε έµφαση στην κατανάλωση, δεν συνοδεύτηκαν και από τις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές και δεν οδήγησαν στην προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων, στη 2
διεύρυνση της παραγωγικής της βάσης και στη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας και των Περιφερειών της. Για την αποδοτικότερη αξιοποίηση των νέων διαρθρωτικών πόρων της περιόδου 2014-2020, απαραίτητη κρίνεται για την ΠΙΝ, µια συνοπτική αποτύπωση των αποτελεσµάτων των παρεµβάσεων των προηγούµενων Προγραµµατικών Περιόδων, βάσει του περιεχοµένου των νέων Θεµατικών Στόχων. Στον τοµέα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτοµίας, η ΠΙΝ παρουσιάζει σε γενικές γραµµές µια εικόνα περιορισµένων θετικών αποτελεσµάτων και εξέλιξης. Είτε λόγω του περιορισµένου αριθµού πρωτοβουλιών που έχουν αναπτυχθεί στις προηγούµενες προγραµµατικές περιόδους, είτε λόγω της καθυστέρησης στην υλοποίηση έργων την τρέχουσα προγραµµατική περίοδο, η Περιφέρεια καταλήγει να καταλαµβάνει την τελευταία θέση στις επιδόσεις και στους πόρους (οικονοµικούς, ανθρώπινους, κτλ.) που επενδύονται στην Έρευνα και Ανάπτυξη, σε σχέση µε τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας. Οι δείκτες διείσδυσης τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στην ΠΙΝ µέχρι το τέλος της περιόδου 2000-2006 βρίσκονταν µεταξύ των τελευταίων τεσσάρων θέσεων, ενώ την περίοδο 2007-2013 η σχετική της θέση µεταξύ των Περιφερειών βελτιώθηκε σε ορισµένο βαθµό. Όµως, ο πολυ-κερµατισµός των εφαρµογών ανά αντικείµενο, ειδικά στο δηµόσιο χώρο, δηµιουργεί την ανάγκη για καλύτερο συντονισµό, που θα διασφαλίζει ταυτόχρονα και τη συνέχεια. Από την άποψη της τηλεπικοινωνιακής υποδοµής, έχουν εγκατασταθεί ικανές ψηφιακές υποδοµές και σύγχρονα δίκτυα, παραµένουν ωστόσο ορισµένα «κενά» στην κάλυψη του χώρου. Οι προοπτικές της Περιφέρειας Ιονίων Νησιών στο ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον προσδιορίζονται µε βάση τις δυνατότητες του παραγωγικού της συστήµατος για προσαρµογή και αναδιάρθρωση. Παρά την σταθερή πορεία ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια, πριν την εκδήλωση της οικονοµικής ύφεσης, διαπιστώνονται σηµαντικές ανισότητες στο επίπεδο ευηµερίας µεταξύ των περιφερειακών ενοτήτων της, υψηλή συγκέντρωση δραστηριοτήτων στον τριτογενή τοµέα, φθίνουσα πορεία για τον πρωτογενή και περίπου σταθεροποιηµένη κατάσταση στο δευτερογενή τοµέα. Ο φθίνων αγροτικός και αλιευτικός τοµέας στην περιοχή υφίσταται τα διαρθρωτικά προβλήµατα που χαρακτηρίζουν τη χώρα συνολικά, µε κυρίαρχο αυτό του ανταγωνισµού των τουριστικών δραστηριοτήτων. Όσον αφορά στις συνθήκες που προσδιορίζουν την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος, εξαιτίας της καλύτερης ποιότητας του ατµοσφαιρικού αέρα µέχρι και σήµερα, σε σχέση µε τις άλλες Περιφέρειες, στην ΠΙΝ δεν υπάρχει συστηµατική και λεπτοµερής παρακολούθηση των επιπέδων των ατµοσφαιρικών ρύπων. Τα επίπεδα αυτά στην περιοχή είναι χαµηλά και κυµαίνονται κάτω από τα τις οριακές επιβλαβείς τιµές. Τα Ιόνια Νησιά έχουν ελάχιστο µερίδιο στην αρνητική επίδραση στην κλιµατική αλλαγή, σε σχέση µε τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας, παρόλα αυτά, υστερούν στην υιοθέτηση µιας συνεκτικής πολιτικής για την αντιµετώπιση φυσικών καταστροφών και περιστασιακών κινδύνων. Παρά τις προσπάθειες που κατεβλήθησαν τις προηγούµενες περιόδους για τη θωράκιση του φυσικού περιβάλλοντος και την αξιοποίηση των υφιστάµενων πόρων, διατηρούνται ακόµα κρίσιµες ελλείψεις σε βασικές υποδοµές προστασίας του περιβάλλοντος. Η προώθηση των βιώσιµων µεταφορών και η ανάπτυξη των απαραίτητων υποδοµών αποτελούν συνιστώσες, οι οποίες συνδέονται άµεσα µε την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη της ΠΙΝ. Η πληθώρα των αναγκαίων συνδυασµών και µέσων για την ενδοπεριφερειακή και δια-περιφερειακή επικοινωνία, που σε µεγάλο βαθµό οφείλεται στον κατακερµατισµό του χώρου, δηµιουργούν µια επιβαρυµένη κατάσταση, η οποία ενισχύεται από την έλλειψη µιας µακροπρόθεσµης ιεράρχησης και επιµερισµού ρόλων, σε ότι αφορά τις συνιστώσες των διαφόρων συστηµάτων µεταφορών. Τονίζεται λοιπόν, η ανάγκη για την αντιµετώπιση των συνθηκών µειωµένης προσπελασιµότητας, κυρίως κατά την χειµερινή περίοδο, λόγω και της διπλής νησιωτικότητας και συµφόρησης κατά την θερινή περίοδο. Σχετικά µε τα θέµατα της απασχόλησης και της αγοράς εργασίας, ο οικονοµικά ενεργός πληθυσµός της Περιφέρειας αυξάνεται τα τελευταία χρόνια µε γρηγορότερους ρυθµούς από αυτούς της χώρας, γεγονός το οποίο µπορεί να αποδοθεί σε επιπρόσθετο οικονοµικά ενεργό 3
πληθυσµό που εισέρχεται στην Περιφέρεια, ιδιαίτερα µετά το έτος 2007. Παρά τις προσπάθειες που κατεβλήθησαν τις προηγούµενες περιόδους, χαρακτηριστικό της διάρθρωσης της απασχόλησης στην ΠΙΝ αποτελεί ο µεγάλος αριθµός αυτοαπασχολούµενων και η δυσανάλογη έµφαση στον τριτογενή τοµέα, όπως και η έντονη εποχικότητά της, λόγω του προσανατολισµού της οικονοµίας της στην τουριστική δραστηριότητα. Στα ζητήµατα της κοινωνικής ένταξης και καταπολέµησης της φτώχειας, η ΠΙΝ υφίσταται τις αρνητικές επιπτώσεις της γενικότερης αδυναµίας συντονισµού και βέλτιστης αξιοποίησης των υποδοµών πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας υγείας, που χαρακτηρίζει το σύστηµα υγείας στη χώρα. Οι συνέπειες της οικονοµικής κρίσης είναι πλέον ορατές στην εύρυθµη λειτουργία των παραπάνω δοµών και έχουν επηρεάσει σηµαντικά τον κοινωνικό ιστό, αυξάνοντας το ποσοστό των ευάλωτων κοινωνικά οµάδων που ζει κάτω από το «όριο της φτώχειας». Η διαθεσιµότητα και επάρκεια του εκπαιδευτικού προσωπικού, η ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης, αλλά και η καταλληλότητα της υλικοτεχνικής υποδοµής συνθέτουν τις όψεις ενός υγιούς συστήµατος εκπαίδευσης. Οι παρεµβάσεις στις προηγούµενες περιόδους έχουν διαµορφώσει ικανοποιητικές συνθήκες πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, παρόλα αυτά η ΠΙΝ εµφανίζει ένα σχετικά χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο στον πληθυσµό της. Αυτό αποτυπώνεται σε διάφορα επίπεδα, όπως η υψηλή σχολική διαρροή (πρόωρη κι ευκαιριακή ένταξη στην τοπική αγορά εργασίας), κατατάσσοντας την Περιφέρεια στην τρίτη χειρότερη θέση (σε σχέση µε τις άλλες Περιφέρειες), οι χαµηλές επιδόσεις στις πανελλήνιες εξετάσεις, όπου το ποσοστό αποτυχίας είναι σαφώς µεγαλύτερο από το σύνολο της χώρας και το σχετικά χαµηλό ποσοστό αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Το χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο έχει οδηγήσει και σε ανάλογα χαµηλά ποσοστά συµµετοχής σε προγράµµατα ια Βίου Μάθησης. Οι δυσλειτουργίες, οι οποίες επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας διοίκησης στην Περιφέρεια, χαρακτηρίζουν το σύνολο της δηµόσιας διοίκησης πανελλαδικά. Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιφερειακές και τοπικές διαφοροποιήσεις, ως προς τον τρόπο µε τον οποίο αυτές εκδηλώνονται στην πράξη και τα µέσα µε τα οποία µπορούν να αντιµετωπισθούν. Οι πολύπλοκες διαδικασίες αναδεικνύουν, επίσης, θέµατα αυξηµένης γραφειοκρατίας, ενώ εντοπίζονται και προβλήµατα υποδοµών πληροφορικής και κατάρτισης προσωπικού σε νέες µεθόδους διοίκησης και τεχνολογίες. Επιπτώσεις από την Οικονοµική Κρίση Οι επιπτώσεις από την παρατεταµένη οικονοµική κρίση που πλήττει την επικράτεια της χώρας επηρεάζει σαφώς και την ΠΙΝ. Η επιρροή των δυσµενών εξελίξεων στην ΠΙΝ ανιχνεύεται σε ορισµένους δείκτες για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία, όπως: το κ.κ. Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (ΑΠΠ), εκπεφρασµένο σε Μονάδες Αγοραστικής ύναµης (ΜΑ ), υπέστη σηµαντική µείωση από το 2008 στο 2010 (- 13,82% - µακράν τη µεγαλύτερη µείωση από όλες τις Περιφέρειες της χώρας). Το κ.κ. ΑΠΠ της Περιφέρειας σε ΜΑ το 2012 ανέρχεται στο 76% του µέσου κοινοτικού δείκτη (έναντι 87% το 2008), ενώ η συγκριτική της θέση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας, παρουσιάζει σηµαντική υποχώρηση (από την 3η θέση το 2008 στην 6η το 2010). το ποσοστό ανεργίας της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων ανέρχεται το 2010 στο 14,8%, παρουσιάζοντας για την περίοδο 2008-2010 τη δεύτερη µεγαλύτερη αύξηση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας ( 74%), ενώ σταθεροποιείται συγκριτικά µε τη χώρα σε χαµηλά επίπεδα τα επόµενα έτη (14,2% το 2011 και 14,7% το 2012), ποσοστά που αποτελούν την καλύτερη επίδοση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας. Ως προς τα επιµέρους διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της ανεργίας παρουσιάζεται µικτή εικόνα, όπως: σηµαντική επιδείνωση του δείκτη % µακροχρόνια ανέργων στο σύνολο των ανέργων, που ανέρχεται στο 40,37% το 2012 (σχεδόν 2πλασιασµός του την περίοδο 2008-2012), µε σαφή την τάση µείωσης της απόστασης από το µέσο δείκτη της χώρας (59,31% το 2012), 4
διατήρηση του ποσοστού ανεργίας των νέων ηλικίας 15-24 ετών σε χαµηλά επίπεδα (22,7% το 2012 η καλύτερη επίδοση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας, έναντι 55,3% του εθνικού µέσου δείκτη), το ποσοστό της ανεργίας των γυναικών το 2012 είναι σαφώς υψηλότερο από αυτό των ανδρών (19,8% έναντι 10,9%), µε τις επιπτώσεις της κρίσης να εµφανίζονται εντονότερες για το ανδρικό εργατικό δυναµικό (υψηλότερη αύξηση της ανεργίας την περίοδο 2009-2012) στη κάµψη του τουριστικού τοµέα την περίοδο 2008-2012, όπως αυτή αποτυπώνεται στα ποσοτικά στοιχεία των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων (-2,8% στις διανυκτερεύσεις), αλλά και την ανάκαµψή του το 2013 (αποτέλεσµα εξωγενών κυρίως παραγόντων, όπως η πολιτική αστάθεια του γειτονικού τουριστικού προορισµού της Αιγύπτου). Όσον αφορά στο ανθρώπινο δυναµικό, το ποσοστό του εργατικού δυναµικού στο σύνολο του πληθυσµού της Περιφέρειας την τελευταία δεκαετία, βρίσκεται σταθερά πάνω από το µέσο όρο της χώρας και χαρακτηρίζεται από µεγάλο αριθµό αυτοαπασχολούµενων. Ο απασχολούµενος πληθυσµός στην Περιφέρεια το 2012 υπολογίζεται σε 87,5 χιλ. άτοµα (απώλεια 5,1 χιλ. θέσεων εργασίας έναντι του 2009), που αντιστοιχούν στο 2,37% των απασχολουµένων της χώρας. Από την παράθεση των παραπάνω στοιχείων, διαπιστώνεται ότι η ΠΙΝ, αν και διατηρεί ορισµένες αντιστάσεις, αποτέλεσµα των αντίρροπων τάσεων τα έτη της κρίσης από τη σταθεροποίηση και ενίσχυση της τουριστικής δραστηριότητας λόγω κυρίως της µείωσης του κόστους των παρεχοµένων υπηρεσιών, ακολουθεί σε γενικές γραµµές τις τάσεις οικονοµικής ύφεσης της χώρας και των υπολοίπων Περιφερειών. Έτσι, η διατηρούµενη για έκτο έτος οικονοµική ύφεση έχει επηρεάσει δραστικά τους οικονοµικούς και κοινωνικούς δείκτες ευηµερίας. Κρίσιµα Ζητήµατα και βασικές Ανάγκες για την Π.Ι.Ν. Η ΠΙΝ βρίσκεται σε ένα σηµείο καµπής και επιπλέον σε µια δύσκολη, γενικότερη κοινωνικοοικονοµική συγκυρία. Χωρίς να έχει καλύψει επαρκώς τα ζητήµατα της «εσωτερικής» περιφερειακής συνοχής, αντιµετωπίζει την πρόκληση µιας ποιοτικής µεταστροφής προς την εξωστρέφεια. Με σηµαντικές ελλείψεις σε βασικά ζητήµατα κοινωνικής, παραγωγικής και τεχνικής υποδοµής, καλείται να πραγµατοποιήσει ένα ποιοτικό άλµα, αξιοποιώντας στο µέγιστο δυνατό βαθµό τις σύγχρονες δυνατότητες (καινοτοµία, έρευνα, συστήµατα ποιότητας, δίκτυα, τεχνολογίες κλπ) και να ξεπεράσει ενδογενείς ιδιαιτερότητες, όπως η νησιωτικότητα. Κρίσιµο σηµείο για αυτή τη µετάβαση αποτελεί ο επιτυχής συγκερασµός παλαιών και νέων προκλήσεων, καθώς και το αναγκαίο πέρασµα, από τις ανάγκες στις προτεραιότητες. Στο πλαίσιο µιας σφαιρικής προσέγγισης, η ΠΙΝ χαρακτηρίζεται από τη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα του παραγωγικού της µοντέλου, το οποίο παράγει προϊόντα και υπηρεσίες χαµηλής προστιθέµενης αξίας, µε περιορισµένο βαθµό ενσωµάτωσης καινοτοµικής νοοτροπίας και µε λιγοστές δια-τοµεακές συνδέσεις. Το θαλάσσιο στοιχείο, που είναι κυρίαρχο πλεονέκτηµα για τους παραγωγικούς τοµείς αιχµής, αποτελεί πολλές φορές χώρο συγκρούσεων ποικίλων δραστηριοτήτων. Το ανθρώπινο δυναµικό παρουσιάζει ασθενή εξειδίκευση και χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, ενώ η αυξανόµενη ανεργία και η εντεινόµενη φτώχεια, απότοκα αποτελέσµατα της οικονοµικής κρίσης, καταγράφουν δυσάρεστες εξελίξεις στην συνοχή του κοινωνικού ιστού. Η διπλή νησιωτικότητα προκαλεί δυσκολίες στην εσωτερική και εξωτερική προσβασιµότητα, ενώ επικίνδυνες καταγράφονται οι πιέσεις στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Επίκαιρες παραµένουν οι ανάγκες για την ολοκληρωµένη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, για την εξοικονόµηση πόρων, για την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέµατος και για την πρόληψη και διαχείριση των φυσικών καταστροφών. 5
Τέλος, µε δεδοµένο ότι η δηµόσια διοίκηση και οι θεσµοί αποτελούν έναν ενδιάµεσο κρίσιµο κρίκο στην αλυσίδα της οικονοµικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ευηµερίας, ανακύπτει η αναγκαιότητα για την κατάρτιση του στελεχιακού δυναµικού, τη ψηφιακή υποστήριξη της εργασίας του και την επίτευξη οικονοµιών κλίµακας στις συνθήκες στέγασης των δηµοσίων υπηρεσιών. Το παρόν Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, λαµβάνοντας υπόψη την αποτίµηση των αποτελεσµάτων των παρεµβάσεων των προηγούµενων Προγραµµατικών Περιόδων, τα κρίσιµα ζητήµατα και τις υφιστάµενες αναπτυξιακές ανάγκες της Περιφέρειας, αλλά και τις εθνικές ανάγκες και προτεραιότητες που καταγράφονται, τόσο στο Εταιρικό Σύµφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΣΕΣ 2014-2020), όσο και στο Εθνικό Πρόγραµµα Μεταρρυθµίσεων, διατυπώνει το παρακάτω Αναπτυξιακό Όραµα, καθώς και την Στρατηγική της Περιφέρειας για την περίοδο 2014-2020. ιατύπωση Αναπτυξιακού Οράµατος και «ανίχνευση» Νέας Στρατηγικής για την Π.Ι.Ν. Η πρωτοφανής για το µεταπολεµικό οικοδόµηµα κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη, πέραν από τη διεθνή και εθνική της διάσταση, αντικατοπτρίζεται διαχρονικά και στο περιφερειακό-τοπικό επίπεδο, θέτοντας σε ισχυρή αµφισβήτηση το υφιστάµενο κατά τις τελευταίες δεκαετίες µοντέλο ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, κεντρικό Αναπτυξιακό Στόχο της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων για το 2020 αποτελεί η «Βιώσιµη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και ελκυστικότητας της Περιφέρειας µε αξιοποίηση της οικονοµίας της γνώσης και του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέµατος» και Όραµα της να καταστεί «Βιώσιµος Τόπος και αναγνωρίσιµος διεθνώς Ελκυστικός Προορισµός». Το παρόν Επιχειρησιακό Πρόγραµµα καλείται να προσεγγίσει και να υλοποιήσει τις συνιστώσες που συναποτελούν το παραπάνω όραµα, µέσα από την υιοθέτηση πέντε συνεκτικών Στρατηγικών Στόχων: 1. Ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας µε ανάπτυξη της καινοτοµίας και των ΤΠΕ. 2. Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος ανάπτυξη. 3. Ενίσχυση υποδοµών µεταφορών. 4. Ενίσχυση υποδοµών εκπαίδευσης, υγείας και πρόνοιας. 5. Κοινωνική ένταξη και καταπολέµηση διακρίσεων. Σε συνδυασµό µε το ευρύτερο (ευρωπαϊκό και εθνικό) πλαίσιο αναπτυξιακών επιδιώξεων, η νέα στρατηγική της Περιφέρειας οφείλει: να συνδυάζει την αξιοποίηση των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτηµάτων, ενσωµατώνοντας σε αυτά τη δυναµική της γνώσης, όπως αυτή εκφράζεται µέσω της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτοµίας, σε µια στρατηγική «έξυπνης εξειδίκευσης», και να λαµβάνει υπόψη και να αντιµετωπίζει τις δυνατότητες, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα πρόσθετα προβλήµατα, που συσσωρεύει η «νησιωτικότητα». Ο αγροτικός τοµέας και η µεταποίηση των αγροτικών προϊόντων µπορούν να αποτελέσουν κλειδί ανάπτυξης της Περιφέρειας, τόσο όσον αφορά στην αυτάρκειά της, όσο και στην ικανότητα εµπλουτισµού του τουριστικού τοµέα µε τοπικά προϊόντα και παραγωγικές εξειδικεύσεις. Η βιοµηχανία της εµπειρίας (τουρισµός, πολιτισµός, δηµιουργική βιοµηχανία), πρέπει και µπορεί να είναι η βασική κινητήρια δύναµη της οικονοµίας της ΠΙΝ. Αποτελεί µία δραστηριότητα µε µεγάλες ευκαιρίες εφαρµογής ολοκληρωµένων συστηµάτων συνδυασµένων τεχνολογιών και επιτρέπει την ανάπτυξη εξειδικευµένων δραστηριοτήτων που βασίζονται στη γνώση. Ο τουρισµός απαιτεί ένα ιδιαίτερο είδος πολιτικής για την καινοτοµία, που να 6
υποστηρίζει την ικανότητα να παράγεται γνώση και προστιθέµενη αξία, σε µια βιοµηχανία που αξιοποιεί την τεχνολογία και επικεντρώνεται στην δηµιουργία και προώθηση εµπειριών, µύθων και βιωµατικών παραστάσεων. Η χρήση του πολιτιστικού αποθέµατος, της υλικής και άυλης κληρονοµιάς, αλλά και της σύγχρονης πολιτιστικής δηµιουργίας, ως βασικού παράγοντα υποδοµής για την προώθηση της έξυπνης εξειδίκευσης σε κάθε τοµέα της οικονοµίας των Ιονίων Νήσων, είναι απαραίτητη και συνιστά τοµέα παραγωγής πλούτου. Προϋποθέτει επίσης, µια σειρά από παρεµβάσεις οι οποίες πρέπει να σχεδιαστούν κατάλληλα, ώστε να αποτελέσουν εργαλεία υποδοµής µε υψηλό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα και εξασφαλισµένη βιωσιµότητα. Η πολιτιστική βάση συγκροτεί την τοπική ταυτότητα, η οποία µε την σειρά της αποτελεί την προϋπόθεση για τη διεθνή αναγνωρισιµότητα, το branding ενός τόπου και του συνόλου των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγει και προσφέρει. Από πλευράς σύνθεσης της πολιτικής και αντίστοιχα της στρατηγικής για την έξυπνη εξειδίκευση στην ΠΙΝ, διαφαίνεται σκόπιµο να συγκεντρωθούν εστιασµένες δράσεις παρέµβασης στις ακόλουθες: Α. Βιοµηχανία της Εµπειρίας: Ποιοτικός Τουρισµός, Πολιτισµός & ηµιουργική Βιοµηχανία (διεύρυνση της αλυσίδας αξίας, διαφοροποίηση προϊόντος, αναβάθµιση υποδοµών και παρεχοµένων υπηρεσιών, χρήση καθαρών τεχνολογιών) Β. Βιο-οικονοµία & Αγροδιατροφή (τυπικά προϊόντα, βιοκαλλιέργειες, γαστρονοµία) Γ. Γαλάζια Ανάπτυξη (βιώσιµος παράκτιος τουρισµός, θαλάσσιος τουρισµός & πολιτισµός, αλιεία και θαλάσσια βιοτεχνολογία) εδοµένου του χαρακτήρα, της ιστορίας, της δοµής της παραγωγικής βάσης και της κεντρικής θέσης που έχει ο τουρισµός στην οικονοµία των Ιονίων Νήσων, προτείνεται ως βασικό αναπτυξιακό εργαλείο της ΠΙΝ η συστηµατική ανάπτυξη και προώθηση νέων τουριστικών προϊόντων στα νησιά της (π.χ. γαστρονοµικός, ποδηλατικός, θρησκευτικός, θαλάσσιος, περιπατητικός, αθλητικός τουρισµός). Η κατεύθυνση αυτή συνάδει απόλυτα µε τις διεθνείς τάσεις στον τουρισµό, οι οποίες επικεντρώνονται στη βιώσιµη ανάπτυξη, στον τοπικό πολιτισµό, στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων και στην γνωριµία µε τις τοπικές κοινωνίες, καθιστώντας τη συµµετοχική διάσταση αναπόσπαστο κοµµάτι της τουριστικής εµπειρίας. Η αναπτυξιακή αυτή προσέγγιση δεν θα διαταράξει, ούτε θα επηρεάσει αρνητικά το ήδη υπάρχον τουριστικό ρεύµα µαζικού τουρισµού, αλλά θα δράσει συµπληρωµατικά και ενισχυτικά, καθώς σε αυτό θα προστεθούν νέες οµάδες εξειδικευµένων επισκεπτών. Λόγω της φύσης του προορισµού της περιοχής, η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουριστικού προϊόντος θα γίνει οµοιόµορφα στις λιγότερο αναπτυγµένες τουριστικά περιοχές (ενδοχώρα και ορεινά), στις οποίες υπάρχει ακόµα αγροτική ζωή και ακολουθούνται σε κάποιο βαθµό οι παραδόσεις. Επίσης, καθώς η ιδιαιτερότητα κάποιων από τις εναλλακτικές αυτές τουριστικές δραστηριότητες (π.χ. ορειβασία, αγροτουρισµός, συγκεκριµένες θρησκευτικές γιορτές) τις τοποθετούν χρονικά σε περιόδους χαµηλής τουριστικής κίνησης, αυτό θα οδηγήσει στην επέκταση της τουριστικής περιόδου, σε αύξηση των εσόδων, ειδικά στην ενδοχώρα και σε ορεινές και αποµονωµένες περιοχές. Η έξυπνη αναπτυξιακή στρατηγική αναµένεται να έχει επιπτώσεις και εξάρτηση από το λιανεµπόριο και το χονδρεµπόριο και την ποιότητα των υπηρεσιών τους, κυρίως στις τουριστικές περιοχές. Ειδικά στην περίπτωση του λιανεµπορίου και τη συσχέτισή του µε την τοπική χειροτεχνία, αλλά και το σύνολο της δηµιουργικής βιοµηχανίας. Η αναδιάρθρωση του ανθρώπινου δυναµικού είναι απαραίτητη, όσο επίσης και η προώθηση της νεανικής επιχειρηµατικότητας. Επίσης, λόγω της γεωγραφικής θέσης της Περιφέρειας, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σηµασία στις διεθνείς διασυνδέσεις και τις διεθνείς τεχνολογικές πλατφόρµες. Πέραν της ανάπτυξης των εναλλακτικών µορφών τουρισµού, και δεδοµένου ότι στα ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα της ΠΙΝ, µε βάση τη φιλοσοφία της «στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης», περιλαµβάνονται η γαστρονοµία και ο τουρισµός, τα Ιόνια νησιά δύναται να επωφεληθούν παράλληλα και απ τις διεθνείς τάσεις στο συνδυασµό των τοµέων της 7
διατροφής και του τουρισµού. Συγκεκριµένα, οι τάσεις αυτές δίνουν έµφαση στην υγιεινή διατροφή, τη γεύση, την ποιότητα, την αυθεντικότητα και τη δηµιουργία βιωµατικών εµπειριών για τους επισκέπτες γύρω από τις τοπικές γεύσεις. Η Περιφέρεια έχει την δυνατότητα να κεφαλαιοποιήσει τον γαστρονοµικό πλούτο και πολιτισµό της περιοχής της, σχεδιάζοντας, αναπτύσσοντας και υλοποιώντας µια ολοκληρωµένη και ολιστική πολιτική για την σύνδεση του αγροτικού τοµέα µε τον τουρισµό, µέσω της ανάπτυξης του γαστρονοµικού τουρισµού, και να τοποθετήσει την συγκεκριµένη πρωτοβουλία στο επίκεντρο της αναπτυξιακής της στρατηγικής. Σε αυτό το σηµείο, πρέπει να διευκρινιστεί, ότι η έννοια της ένταξης της γαστρονοµίας στο τουριστικό προϊόν και η ανάπτυξη του γαστρονοµικού τουρισµού διευρύνεται και πέρα από το συνδυασµό υπηρεσιών εστίασης υψηλού επιπέδου. Εντοπίζονται ευρύτερες δυνατότητες, που περιλαµβάνουν τη µύηση σε τεχνικές της τοπικής κουζίνας, την αγορά χαρακτηριστικών τοπικών προϊόντων γαστρονοµίας, την ανάπτυξη τουριστικών/γαστρονοµικών διαδροµών και περιηγήσεων (παραδοσιακές καλλιέργειες και βιοκαλλιέργειες, εγκαταστάσεις παραγωγής τοπικών προϊόντων), τη συµµετοχή σε γαστρονοµικές γιορτές και φεστιβάλ κλπ. Εποµένως, ο απώτερος στόχος θα είναι να δοθεί η ευκαιρία στους ντόπιους και τους επισκέπτες των Επτανήσων να απολαύσουν τις διαφορετικές γαστρονοµικές εµπειρίες και τα προϊόντα που προσφέρει ο προορισµός στο σύνολό του. Η συγκεκριµένη στρατηγική έχει στόχο την σταδιακή ανάπτυξη και καθιέρωση ενός βιώσιµου οικονοµικού µοντέλου που θα βασίζεται στην σύνδεση γαιών, γαστρονοµίας και φιλοξενίας µε όρους ποιότητας, εντοπιότητας και περιβαλλοντικής αειφορίας. Αποτελεί ουσιαστικά µια προσέγγιση, η οποία ξεπερνά τα αυστηρά όρια του τουρισµού, αλλά και της αγροτικής παραγωγής, γεφυρώνοντας τους δυο ισχυρά αναγνωρίσµους οικονοµικούς κλάδους της ΠΙΝ. Παράλληλα, η διεύρυνση των δυνατοτήτων επωφελούς συσχέτισης µε το θαλάσσιο στοιχείο (γαλάζια οικονοµία, πλέον του τουρισµού και της αλιείας), οφείλει να αποτελεί σταθερή αναπτυξιακή ανησυχία. Η έµφαση και η διαµόρφωση µιας πολιτικής, η οποία θα στηρίζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Ιονίων Νήσων, µέσω της ανάπτυξης των έξυπνων εξειδικευµένων µορφών που προαναφέρθηκαν, συνάδει απόλυτα µε τις τρεις κεντρικές προτεραιότητες της στρατηγικής για την Ευρώπη 2020: Έξυπνη Ανάπτυξη: η στροφή προς θεµατικές µορφές τουρισµού που είναι διαθέσιµες τοπικά, αποτελούν καινοτοµία για την ΠΙΝ, καθώς συµβάλουν στην διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος µαζικού τύπου που κυριαρχεί µέχρι σήµερα. Επίσης, η ανάπτυξη των εναλλακτικών µορφών τουρισµού, θα πρέπει να στηριχθεί στην δικτύωση και τη συνέργεια των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, µαζί µε άλλους φορείς, παραγωγούς και την τοπική αυτοδιοίκηση, δίνοντας οπωσδήποτε έµφαση στην καινοτοµία και στην υιοθέτηση τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας (ΤΠΕ). Βιώσιµη Ανάπτυξη: η τουριστική ανάπτυξη που στηρίζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προορισµού αποτελεί το ιδανικό εργαλείο για την καταγραφή, διατήρηση και διάσωση της πολιτιστικής, γαστρονοµικής παράδοσης, αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος. Επίσης, βάση της αποτελεί η χρήση των τοπικών πόρων µε τρόπο που να διατηρείται το φυσικό περιβάλλον, φροντίζοντας το φυσικό τοπίο να αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι του νέου αυτού τουριστικού προϊόντος. Ανάπτυξη χωρίς Αποκλεισµούς: η ανάπτυξη του τουρισµού που θα βασιστεί στον πολιτισµό, το περιβάλλον και την γαστρονοµία, θα αυξήσει τις ευκαιρίες απασχόλησης και στις λιγότερο αναπτυγµένες περιοχές της ενδοχώρας, καθώς η προσφορά του προϋποθέτει την αξιοποίηση των φυσικών και άυλων πόρων (π.χ. γνώσεις για παραδοσιακές συνταγές, µονοπάτια, επιχειρήσεις παραγωγής ντόπιων τυριών και αλλαντικών). Άµεσο αποτέλεσµα της εν λόγω πολιτικής, θα είναι και η επιστροφή και διατήρηση µέρος του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού στις µειονεκτούσες περιοχές, δηµιουργώντας νέες επιχειρηµατικές ευκαιρίες. εν θα πρέπει να παραβλεφθεί, ότι η δικτύωση αποτελεί ένα πολύ δυνατό αναπτυξιακό εργαλείο για µικρές, αποµονωµένες και διασπασµένες γεωγραφικά περιοχές όπως τα Ιόνια Νησιά. Μέσω της συσπείρωσης και συνεργασίας των επιχειρηµατιών, µπορεί να 8
δηµιουργηθεί µια κρίσιµη µάζα από οικονοµικούς παράγοντες, που θα αναδείξουν διαφορετικές πτυχές της τοπικής οικονοµίας. Η συσπείρωση αυτή λειτουργεί µε τους όρους του «συν- ανταγωνισµού» και µπορεί να δηµιουργήσει όφελος σε επίπεδο προορισµού (µεγαλύτερων και µικρότερων νησιών), αλλά και σε επιχειρηµατικό επίπεδο. Άξονες Προτεραιότητας και εξειδίκευση της Στρατηγικής Λαµβάνοντας υπόψη το Αναπτυξιακό Όραµα, αλλά και το γενικό Πλαίσιο Αναπτυξιακής Στρατηγικής της ΠΙΝ, παρουσιάζονται παρακάτω οι πέντε Άξονες Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων για την περίοδο 2014-2020, σε πλήρη αντιστοίχιση τους µε τους τεθέντες Στρατηγικούς Στόχους, µε την ανάλυση των αναπτυξιακών αναγκών, της εστιασµένης στρατηγικής και τα αναµενόµενων αποτελεσµάτων, ανά επιλεγόµενο Θεµατικό Στόχο της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Άξονας Προτεραιότητας 1: Ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας µε ανάπτυξη της καινοτοµίας και των ΤΠΕ Θεµατικός Στόχος 1: Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτοµίας Αναπτυξιακές ανάγκες Αναπτυξιακές ανάγκες Η ΠΙΝ είναι µία από τις λιγότερο δυναµικές ελληνικές περιφέρειες στον τοµέα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτοµίας. Αξίζει να επισηµανθεί ότι τόσο οι επιδόσεις (π.χ. κατοχύρωση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας, πλήθος επιστηµονικών δηµοσιεύσεων κτλ.) όσο και οι πόροι (οικονοµικοί, ανθρώπινοι κτλ.) που επενδύονται στην έρευνα κυµαίνονται σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Η µόχλευση ιδιωτικών πόρων για θέµατα έρευνας και καινοτοµίας κυµαίνεται σε πολύ χαµηλά επίπεδα και παρόλο που τα τµήµατα των ΑΕΙ/ΑΤΕΙ της Περιφέρειας σχετίζονται µε τις παραγωγικές δραστηριότητες της Περιφέρειας δεν έχουν δηµιουργηθεί δίκτυα συνεργασίας για τη µεταφορά τεχνογνωσίας από τα ακαδηµαϊκά/ερευνητικά ιδρύµατα προς τις τοπικές επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, στην Περιφέρεια παρατηρείται το φαινόµενο µετανάστευσης νέων επιστηµόνων) καθώς και κάποιες ελλείψεις σε υλικοτεχνική υποδοµή (συµπεριλαµβανοµένου του ερευνητικού εξοπλισµού των ΑΕΙ/ΑΤΕΙ) για τα ερευνητικά ιδρύµατα της Περιφέρειας. Τέλος η υποστήριξη του παραγωγικού δυναµικού σε θέµατα καινοτοµίας είναι σχεδόν ανύπαρκτη µε αποτέλεσµα η ανταγωνιστικότητα των τοπικών επιχειρήσεων να παραµένει σε χαµηλά επίπεδα. Συµπερασµατικά κρίνεται αναγκαία η ενσωµάτωση του καινοτόµου πνεύµατος και των τεχνολογικών εξελίξεων στο παραγωγικό σύστηµα, µέσα από την υποστήριξη του παραγωγικού δυναµικού σε θέµατα καινοτοµίας, την ενίσχυση του ερευνητικού δυναµικού, καθώς και τη σύζευξη επιχειρηµατικών αναγκών µε τις δυνατότητες και την τεχνογνωσία των ακαδηµαϊκών/ερευνητικών ιδρυµάτων της Περιφέρειας. Στρατηγική Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, για την κάλυψη των αναπτυξιακών αναγκών στον τοµέα της έρευνας και καινοτοµίας, εστιάζει στην προώθηση της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης και της διασύνδεσης του ερευνητικού συστήµατος µε τους παραγωγικούς τοµείς της Περιφέρειας. Ειδικότερα, σύµφωνα µε τη στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης οι τοµείς προτεραιότητας για την ΠΙΝ σχετίζονται µε την αγροδιατροφική αλυσίδα (τυπικά προϊόντα και γαστρονοµία), τη θαλάσσια οικονοµία (αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, θαλάσσιος τουρισµός κτλ), τη δηµιουργική οικονοµία και µε τον ποιοτικό τουρισµό (π.χ. εναλλακτικές µορφές τουρισµού). Ιδιαίτερη έµφαση θα δοθεί στη δικτύωση επιχειρήσεων µε τα ΑΕΙ/ΑΤΕΙ της Περιφέρειας και στην περαιτέρω επεξεργασία και εµβάθυνση πτυχών της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης. Τέλος στη στρατηγική του Προγράµµατος περιλαµβάνεται και η κεφαλαιοποίηση επενδύσεων στην έρευνα και καινοτοµία 9
που υλοποιήθηκαν µε τη στήριξη του ΠΕΠ ΕΠΙΝ 2007-2014 µε τη στοχευµένη στήριξη δράσεων αριστείας και καινοτοµίας ερευνητικών τµηµάτων των ΑΕΙ/ΑΤΕΙ της Περιφέρειας. Σηµειώνεται ότι οι υπόλοιπες ανάγκες της Περιφέρειας στον τοµέα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτοµίας προτείνεται να χρηµατοδοτηθούν κεντρικά από το αντίστοιχο τοµεακό πρόγραµµα καθώς είναι ανάγκες που εντοπίζονται στο σύνολο της χώρας. Ενδεικτικά µερικές δράσεις που προτείνεται να χρηµατοδοτηθούν κεντρικά σχετίζονται µε τις υποδοµές και τον εξοπλισµό των ερευνητικών ιδρυµάτων, την προσέλκυση ερευνητών καθώς και την οργάνωση των µεταπτυχιακών προγραµµάτων των ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων κλπ. Αναµενόµενα Αποτελέσµατα Η υλοποίηση της παραπάνω στρατηγικής αναµένεται να έχει σηµαντικά θετικά αποτελέσµατα για την προσέγγιση του στόχου της ενίσχυσης της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτοµίας Αναλυτικότερα, αναµένεται: Ενίσχυση της σύνδεσης έρευνας και παραγωγής Αναβάθµιση καινοτοµικής δραστηριότητας και της αριστείας Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων Μόχλευση ιδιωτικών πόρων σε ζητήµατα έρευνας Ενίσχυση της διεπιστηµονικής προσέγγισης Ενίσχυση και εξειδίκευση ερευνητικού δυναµικού Προώθηση της υιοθέτησης και χρήσης πράσινων τεχνολογιών σε όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων του παραγωγικού ιστού της Περιφέρειας. Θεµατικός Στόχος 2: Βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών Αναπτυξιακές ανάγκες Παρά την βελτίωση της θέσης της ΠΙΝ στον τοµέα των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) την περίοδο 2007-2013 σε σχέση µε την προηγούµενη περίοδο, η Περιφέρεια εξακολουθεί να καταλαµβάνει µια θέση στο µέσον, µεταξύ των λοιπών Περιφερειών της χώρας. Σκοπός για την επόµενη προγραµµατική περίοδο, αποτελεί η βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των ΤΠΕ µέσω υλοποίησης σειράς ράσεων, που θα συµβάλουν στην αναβάθµιση των προσφερόµενων υπηρεσιών στους τοµείς του τουρισµού, µέσω της ενίσχυσης της θέσης, της βελτίωσης της αναγνωρισιµότητας και την αύξηση της ελκυστικότητας της ΠΙΝ, στην προώθηση και διάδοση του πλούσιου πολιτιστικού και πολιτισµικού αποθέµατος, στην προβολή και ανάδειξη της περιβαλλοντικής ταυτότητας της περιοχής, στην διατήρηση και διάσωση της γαστρονοµικής παράδοσης και στην βελτίωση των προσφερόµενων υπηρεσιών υγείας. Σε ότι αφορά το παραγωγικό µοντέλο που ακολουθείται, η υλοποιούµενη περιφερειακή πολιτική, µέχρι και την προηγούµενη Προγραµµατική Περίοδο, κατευθύνονταν κυρίως σε έργα υποδοµών και ελάχιστα έως καθόλου στην ενίσχυση της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών και στη δηµιουργία συνεργιών ανάµεσα στους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας, µε αποτέλεσµα την παρουσίαση χαρακτηριστικών «µονοκαλλιέργειας» στην οικονοµία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, στον τοµέα του τουρισµού και δη του µαζικού τουρισµού (µοντέλο «Ήλιος Θάλασσα»). Παράλληλα, η ανάγκη επιµήκυνσης της τουριστικής περιόδου και η σύνδεση της µε τους λοιπούς παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας της Περιφέρειας, οδηγεί στην ανάγκη εµπλουτισµού και διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος σε νέες εναλλακτικές µορφές τουριστικής δραστηριότητας, εκτός του κυρίαρχου µοντέλου του και στην αξιοποίηση σύγχρονων µορφών τουρισµού (π.χ. γαστρονοµικός 10
τουρισµός), µέσω ανάπτυξης εφαρµογών ΤΠΕ, και ειδικότερα στο τρίπτυχο «Τουρισµός- Πολιτισµός - Περιβάλλον», που θα συµβάλλει στην ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος της ΠΙΝ. Η εφαρµογή των Τ.Π.Ε. στον τοµέα του πολιτισµού, των τεχνών και συνολικά της δηµιουργικής οικονοµίας προκύπτει από την ανάγκη προβολής και διάδοσης του πλούσιου πολιτιστικού και πολιτισµικού αποθέµατος που παρουσιάζει η ΠΙΝ µέσω της διαδικτυακής διάθεσης πολιτιστικών προϊόντων και πολιτιστικού περιεχοµένου, συµπεριλαµβανοµένου και του ψηφιοποιηµένου πολιτιστικού αποθέµατος, ώστε να αναδειχθούν και να προβληθούν οι επιρροές από τον υτικό Πολιτισµό, τόσο σε εκθέµατα, όσο και στις τέχνες, τα ήθη και τα έθιµα της περιοχής. Η περιοχή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα, τόσο στα επίπεδα ειδών και οικοσυστηµάτων, όσο στη χωρική συνέχεια που αυτά παρουσιάζουν, από την ύπαρξη εξαιρετικά σηµαντικών ειδών και ενδιαιτηµάτων που αποτελούν "σήµατα κατατεθέντα" της περιοχής. Η χρήση των Τ.Π.Ε. θα συµβάλλει στην διάδοση και στην προστασία των περιοχών σπάνιας φυσικής οµορφιάς και τεράστιας οικολογικής σηµασίας και στην προσέλκυση επισκεπτών. Η ανάγκη παροχής υπηρεσιών υγείας σε κατοίκους αποµακρυσµένων περιοχών, υπαγορεύει την ανάπτυξη και παροχή υγειονοµικών υπηρεσιών που θα επιτρέπουν την πρόσβαση στο σύνολο των κατοίκων της Περιφέρειας. εδοµένου, ότι το κόστος ανάπτυξης και λειτουργίας εξειδικευµένων υγειονοµικών δοµών σε κάθε νησιωτικό σύµπλεγµα κρίνεται απαγορευτικό, η χρήση ΤΠΕ µέσω ανάπτυξης πιλοτικού ηλεκτρονικού δικτύου υγείας τηλεφροντίδας κρίνεται ότι θα συµβάλλει στη µείωση των ανισοτήτων στην υγεία, µειώνοντας παράλληλα την ανάγκη µετακίνησης ασθενών µε χρόνια προβλήµατα. Τέλος, η χρήση ΤΠΕ στον τοµέα της ιατρικής αναµένεται να συµβάλλει στην εξοµάλυνση των χρόνιων προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι κάτοικοι των αποµακρυσµένων από τα αστικά κέντρα περιοχών καθώς και των µικρών νησιών, σε σχέση µε τη δυνατότητα πρόσβασης σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας. Στρατηγική Η Περιφερειακή Πολιτική που αναµένεται να ακολουθηθεί στα Ιόνια Νησιά, στοχεύει στην ενίσχυση της δηµιουργίας εναλλακτικών µορφών τουρισµού και στην ανάπτυξη υγειονοµικών δοµών µε έµφαση στην µείωση της ανάγκης µετακίνησης των ασθενών και υπαγορεύει την υιοθέτηση και χρήση Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) µέσω της δηµιουργίας στοχευµένων ψηφιακών εφαρµογών και δικτύων. Συγκεκριµένα προβλέπεται: Στο πλαίσιο διαφοροποίησης του παραγωγικού µοντέλου από τον µαζικό τουρισµό σε εναλλακτικές µορφές τουρισµού µε έµφαση στην ενίσχυση του θεµατικού τουρισµού, µέσω ενεργειών δικτύωσης και συνέργειας µε λοιπούς κλάδους, προωθείται η ενίσχυση των δραστηριοτήτων της δηµιουργικής οικονοµίας, η ανάπτυξη στοχευµένων ψηφιακών εφαρµογών εστιασµένα στην διαφοροποίηση και στις εναλλακτικές δυνατότητες του παραγόµενου τουριστικού προϊόντος, στην ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής και πολιτισµικής κληρονοµιάς των Ιονίων Νήσων, στην προστασία των περιοχών NATURA και Φυσικού Κάλλους που υπάρχουν στα Επτάνησα και στην προβολή και ανάδειξη των τοπικών προϊόντων γαστρονοµίας. Στον τοµέα ενίσχυσης της πρόσβασης σε πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια φροντίδα υγείας των κατοίκων που ζουν σε αποµακρυσµένες από το αστικό κέντρο περιοχές, αλλά και σε µικρά νησιά και αντιµετωπίζουν δυσκολία στην µετακίνηση, προωθείται η ανάπτυξη και δηµιουργία ενός πιλοτικού ηλεκτρονικού δικτύου υγείας τηλεφροντίδας, το οποίο θα συµπληρώσει τις υφιστάµενες υποδοµές του Συστήµατος Υγείας στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων και θα βελτιώσει ουσιαστικά την ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών προς τους πολίτες. Αναµενόµενα Αποτελέσµατα 11
Μέσω της δηµιουργίας και ανάπτυξης εφαρµογών που θα χρησιµοποιούν Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), αναµένεται η ενίσχυση και αναβάθµιση του συγκριτικού πλεονεκτήµατος ΠΙΝ στο τρίπτυχο «Τουρισµός - Πολιτισµός Περιβάλλον» σε συνδυασµό µε την βελτίωση της προσβασιµότητας των κατοίκων της περιοχής σε υπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου. Συγκεκριµένα τα αναµενόµενα αποτελέσµατα αφορούν στην: Ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος (τόσο σε συµβατική, όσο και σε εναλλακτική µορφή) ιαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος Επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου ηµιουργία νέων θέσεων εργασίας Αύξηση του ποσοστού των τουριστών υψηλού εισοδήµατος. Προώθηση και διάδοση του πλούσιου πολιτιστικού και πολιτισµικού αποθέµατος Ανάδειξη της περιβαλλοντικής ταυτότητας της περιοχής Αξιοποίηση της επτανησιακής γαστρονοµίας ηµιουργία ενός διαδικτυακού εκθεσιακού δικτύου για το οποίο θα δηµιουργηθούν τεχνολογικές εφαρµογές και περιεχόµενο προσβάσιµο από όλους Υιοθέτηση νέων µεθόδων πρόσβασης στη δευτεροβάθµια φροντίδα υγείας Αύξηση της δυνατότητας πρόσβασης των πολιτών από γεωγραφικά αποµονωµένες περιοχές σε υψηλού επιπέδου ιατρική φροντίδα Θεµατικός Στόχος 3: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των µικροµεσαίων επιχειρήσεων και του γεωργικού τοµέα (για το ΕΓΤΑΑ) και του τοµέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας (για το ΕΤΘΑ) Αναπτυξιακές ανάγκες Στο σηµερινό παραγωγικό µοντέλο της Περιφέρειας, όπως έχει αναφερθεί, ο τοµέας του τουρισµού εµφανίζει χαρακτηριστικά «µονοκαλλιέργειας». Ειδικότερα, τόσο ο πρωτογενής τοµέας όσο και ο δευτερογενής τοµέας καταγράφουν φθίνουσα πορεία τα τελευταία χρόνια µε αποτέλεσµα η οικονοµία να βασίζεται κυρίαρχα στον τριτογενή τοµέα. Ως απόρροια των ανωτέρω, για τα επόµενα χρόνια κρίνεται επιβεβληµένη η βιώσιµη αναπροσαρµογή του παραγωγικού µοντέλου µέσω διαφοροποίησης και ποιοτικής αναβάθµισης υφιστάµενων και δηµιουργία νέων, καινοτόµων ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Το παραγωγικό µοντέλο της Περιφέρειας πρέπει να εστιάσει στις θεµατικές προτεραιότητες που εµφανίζει συγκριτικό πλεονέκτηµα σύµφωνα µε την στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης. Ειδικότερα: Αγροδιατροφική Αλυσίδα Ο αγροδιατροφικός τοµέας παρουσιάζει σηµαντικές δυνατότητες ανάπτυξης ως προς: α) τη βελτίωση της εξαγωγικής δραστηριότητάς του και τη µείωση του εµπορικού ισοζυγίου, β) την αύξηση της παραγωγικότητάς του τόσο σε σχέση µε την ορθολογικότερη χρήση των συντελεστών παραγωγής, καθώς και την εισαγωγή καινοτοµίας και αποτελεσµάτων εφαρµοσµένης έρευνας, όσο και µε τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναµικού, γ) τη δηµιουργία αλλά και διατήρηση θέσεων εργασίας στις αγροτικές περιοχές, δ) τη διαφοροποίηση, καθετοποίηση, ανάπτυξη οριζοντίων συνεργασιών, λοιπών ενεργειών για αύξηση της πρόσβασης στην αγορά και τους καταναλωτές και ενίσχυση της διαπραγµατευτικής τους θέσης και του επαγγελµατισµού τους, και ε) την παραγωγή ποιοτικότερων-ασφαλέστερων προϊόντων µε συγκριτικό πλεονέκτηµα. Θαλάσσια Οικονοµία 12
Στον όρο θαλάσσια οικονοµία περιλαµβάνεται η αλιεία, οι ιχθυοκαλλιέργειες, καθώς και οι ειδικές µορφές θαλάσσιου τουρισµού (π.χ. κρουαζιέρας, ιστιοπλοϊκός). Ο τοµέας αυτός, παρότι είναι αναπτυσσόµενος τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει µεγάλα περιθώρια βελτίωσης για την ενίσχυση της τοπικής οικονοµίας. Για το σκοπό αυτό. κρίνεται απαραίτητη η διαφοροποίηση προς νέα είδη / νέες υπηρεσίες µε καλές προοπτικές εµπορίας, παράλληλα µε βελτίωση της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων/υπηρεσιών, πιστοποίησης και σήµανσής τους. Στο πλαίσιο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, ανάπτυξης βιώσιµων επιχειρήσεων και αξιοποίησης των αλιευτικών προϊόντων, διαπιστώνονται ανάγκες για τον εκσυγχρονισµό των µονάδων παραγωγής, µεταποίησης, πιστοποίησης και σήµανσης αλιευτικών προϊόντων, καθώς και πολιτικών προβολής. Επίσης, απαιτούνται παρεµβάσεις για τη δηµιουργία νέου χωροταξικού σχεδίου για την ιχθυοκαλλιέργεια, σε συνδυασµό µε την έρευνα και καινοτοµία, συµπεριλαµβανοµένου ρυθµίσεων για την επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων. Επιπρόσθετα, απαιτούνται ενέργειες (π.χ. τουριστικά αγκυροβόλια) για την προσέλκυση επισκεπτών υψηλής εισοδηµατικής στάθµης που θα οδηγήσει στην εισροή κεφαλαίων και στην επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου. ηµιουργική Οικονοµία Στον όρο δηµιουργική οικονοµία περιλαµβάνονται οι επιχειρήσεις που ανήκουν στον τοµέα του πολιτισµού, των τεχνών και της ψηφιακής τεχνολογίας. Παρότι η ΠΙΝ διαθέτει µεγάλο πολιτιστικό απόθεµα, η αξιοποίησή του χρήζει ενίσχυσης και βελτίωσης. Η ανάγκη για περαιτέρω αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέµατος θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί σε συνεργασία µε τον τοµέα του τουρισµού (εικονική αναπαράσταση γεγονότων, δηµιουργία πιστών αντιγράφων, τεχνικές (3D, 2½D κ.ά.) αξιοποίησης αρχειακού υλικού κλπ.). Ποιοτικός Τουρισµός Στον τοµέα του τουρισµού, υπάρχει η ανάγκη για στροφή σε νέες ειδικές µορφές τουρισµού, ώστε να επιτευχθεί προσέλκυση επισκεπτών υψηλότερης εισοδηµατικής στάθµης, καθώς και επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου. Ειδικότερα, οι κύριες αναπτυξιακές ανάγκες αφορούν στην αναβάθµιση του παρεχόµενου τουριστικού προϊόντος, σε συνδυασµό µε την αξιοποίηση των φυσικών πόρων της Περιφέρειας, την αναβάθµιση του ανθρώπινου δυναµικού και της οργάνωσης των επιχειρήσεων, την επέκταση σε νέες αγορές. Ακόµα, οι ανάγκες έχουν να κάνουν µε την επέκταση της τουριστικής περιόδου, την αύξηση της δαπάνης ανά επισκέπτη και την ανάδειξη και εδραίωση κατά κύριο λόγο νέων µορφών θεµατικού τουρισµού, όπως ο οικολογικός, ο θρησκευτικός, ο πολιτιστικός, κλπ. Στρατηγική Η στρατηγική του παρόντος επιχειρησιακού προγράµµατος για την ΠΙΝ, στοχεύει στην αντιµετώπιση των ανωτέρω αναγκών και τη διαφοροποίηση του παραγωγικού µοντέλου της Περιφέρειας. Οι παρεµβάσεις θα αφορούν: στην προαγωγή της επιχειρηµατικότητας στους τοµείς προτεραιότητας της Περιφέρειας, δίνοντας κίνητρα για την ανάπτυξη επιχειρήσεων, νέων προϊόντων και υπηρεσιών και τον τεχνολογικό εξοπλισµό, λαµβάνοντας ειδική µέριµνα για την νεανική επιχειρηµατικότητα. στην ανάπτυξη και εφαρµογή νέων επιχειρηµατικών µοντέλων, δίνοντας έµφαση στη διεθνοποίηση. Στο συγκεκριµένο πλαίσιο, περιλαµβάνεται η δηµιουργία συνεργιών µε το παραγωγικό σύστηµα, καθώς και η διαφοροποίηση, ο εµπλουτισµός και η ποιοτική αναβάθµιση προϊόντων και υπηρεσιών. Σηµειώνεται, ότι µια σειρά από ανάγκες που περιγράφηκαν (π.χ. έρευνα για νέες καλλιεργητικές µεθόδους, νέα είδη ιχθυοκαλλιέργειας) αναµένεται να χρηµατοδοτηθούν από τα ταµεία ΕΓΤΑΑ και ΕΤΘΑ, είτε µε κεντρική, είτε µε περιφερειακή διαχείριση, µε αποτέλεσµα να µην εµπίπτουν στην παρούσα φάση στον σχεδιασµό του συγκεκριµένου προγράµµατος. Αναµενόµενα Αποτελέσµατα Η υλοποίηση της παραπάνω στρατηγικής αναµένεται να έχει σηµαντικά θετικά αποτελέσµατα για την προσέγγιση του στόχου της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των µικροµεσαίων 13
επιχειρήσεων, του γεωργικού τοµέα και του τοµέα αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας. Ειδικότερα αναµένεται: ιαφοροποίηση του παραγωγικού µοντέλου της ΠΙΝ Αύξηση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων Ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας σε τοµείς µε τοπικό ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα, µε έµφαση στην καινοτοµία και στην εξωστρέφεια Είσοδο σε νέες αγορές ή σε αναπτυσσόµενες αγορές ιαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος Προσέλκυση επισκεπτών υψηλής εισοδηµατικής στάθµης Επιµήκυνση τουριστικής περιόδου Ανάπτυξη προϊόντων, υπηρεσιών ή/και διαδικασιών υψηλής προστιθέµενης αξίας Ενίσχυση της απασχόλησης ηµιουργία συνεργιών µε επίκεντρο το παραγωγικό σύστηµα Ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας φιλικής προς τα οικοσυστήµατα Άξονας Προτεραιότητας 2:Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος ανάπτυξη Θεµατικός Στόχος 4: Υποστήριξη της µετάβασης προς µια οικονοµία χαµηλών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τοµείς Αναπτυξιακές ανάγκες Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων χαρακτηρίζεται από σχετικά καλή ποιότητα του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος, µε τα επίπεδα των ατµοσφαιρικών ρύπων να κυµαίνονται σε χαµηλά επίπεδα. Μια από τις βασικές πηγές αερίων ρύπων, µεταξύ των οποίων και το διοξείδιο του άνθρακα, είναι η χρήση ορυκτών καυσίµων για παραγωγή ενέργειας. Στον τοµέα της ενέργειας, η ΠΙΝ εξαρτάται πλήρως από την ηπειρωτική Ελλάδα. Παρόλο που δεν αντιµετωπίζει µεγάλα προβλήµατα επάρκειας σε ηλεκτρικό ρεύµα, µε εξαίρεση ορισµένες σοβαρές καθυστερήσεις στην αποκατάσταση βλαβών του δικτύου στα µικρά νησιά, το ιδιωτικό και δηµόσιο δοµηµένο περιβάλλον, αποτελεί βασικό παράγοντα ενεργειακής επιβάρυνσης. Το πρόβληµα επικεντρώνεται στις πρωτεύουσες των (πρώην) Νοµών, οι οποίες αποτελούν τις µεγαλύτερες αστικές συγκεντρώσεις στα νησιά, ενώ η αυξηµένη κατανάλωση ενέργειας σε ορισµένους τοµείς της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, επιδεινώνει το ανωτέρω ενεργειακό πρόβληµα. Για να αντιµετωπιστεί η στενότητα των ενεργειακών πόρων και το αυξανόµενο οικονοµικό και περιβαλλοντικό τους κόστος, είναι αναγκαία η ενεργειακή εξοικονόµηση στον ιδιωτικό και στον δηµόσια τοµέα, αλλά και σε ενεργοβόρους επιχειρηµατικούς κλάδους, καθώς και η παραγωγή ενέργειας από εναλλακτικές πηγές, µε µεθόδους συµβατές στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και µεγέθη του νησιωτικού χώρου. Με τον τρόπο αυτό, η ΠΙΝ θα συµβάλει και στην επίτευξη των στόχων της εθνικής ενεργειακής πολιτικής. Ιδιαίτερης όµως σηµασίας και αξίας, είναι το τεράστιο δυναµικό ηλιακής ενέργειας, που διατίθεται από την φύση, ειδικά στο νότιο τµήµα της ΠΙΝ. Στρατηγική Το παρόν Επιχειρησιακό Πρόγραµµα υιοθετεί στρατηγικές επιλογές και δράσεις για την κάλυψη των αναγκών προς µια οικονοµία χαµηλών εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, οι οποίες συµβάλλουν και στην επίτευξη των στόχων και δεσµεύσεων σε εθνικό επίπεδο. Η περιφερειακή στρατηγική στο συγκεκριµένο τοµέα, λαµβάνει υπόψη κυρίως τους στόχους και τις προτεραιότητες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Περιφέρειας 14
(νησιωτικότητα, ιστορικά κέντρα και παραδοσιακοί οικισµοί, Μικρά Νησιά). Πιο συγκεκριµένα: Για τον περιορισµό της κατανάλωσης των συµβατικών µορφών ενέργειας και την εξοικονόµηση σε δηµόσια κτίρια και υποδοµές, προωθούνται δράσεις αξιοποίησης συστηµάτων ΑΠΕ και εξοικονόµησης ενέργειας σε κτίρια δηµόσιας χρήσης και γενικά δηµόσιες υποδοµές και δίκτυα (µε έµφαση σε Νοσοκοµεία / κτίρια ΟΤΑ / κλιµατισµό και φωτισµό µουσείων και µνηµείων), δράσεις προώθησης της ενεργειακής αειφορίας σε αποµονωµένες περιοχές (µικρά νησιά) της Περιφέρειας, καθώς και βιοκλιµατικές αναβαθµίσεις κοινόχρηστων, δηµόσιων χώρων σε αστικές περιοχές. Για την ενεργειακή απόδοση στον οικιστικό τοµέα, προβλέπονται δράσεις αξιοποίησης συστηµάτων εξοικονόµησης ενέργειας και αξιοποίησης ΑΠΕ σε κατοικίες, µε προτεραιότητα σε κατοικίες εντός παραδοσιακών οικισµών και ιστορικών κέντρων. Σηµειώνεται ότι οι αναπτυξιακές ανάγκες της Περιφέρειας για την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης επιχειρήσεων που εµφανίζουν αυξηµένη κατανάλωση, προβλέπεται να καλυφθούν από το Τοµεακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Υποδοµές Μεταφορών, Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη». Αναµενόµενα Αποτελέσµατα Η υλοποίηση των ανωτέρω δράσεων αναµένεται να συµβάλλει σε σηµαντικό βαθµό στην αντιµετώπιση της στενότητας των ενεργειακών πόρων της Περιφέρειας και του αυξηµένου οικονοµικού και περιβαλλοντικού τους κόστους. Αναλυτικότερα, αναµένεται: Εξοικονόµηση ενέργειας σε ενεργοβόρα κτίρια του δηµόσιου τοµέα και µείωση λειτουργικού κόστους Μείωση της κατανάλωσης συµβατικών µορφών ενέργειας και χρήση συστηµάτων ΑΠΕ σε δηµόσια κτίρια και δηµόσιους ανοιχτούς χώρους Μείωση της κατανάλωσης συµβατικών µορφών ενέργειας και χρήση συστηµάτων ΑΠΕ σε αποµονωµένες περιοχές (Μικρά Νησιά) Εξοικονόµηση ενέργειας σε κατοικίες Μείωση της κατανάλωσης συµβατικών µορφών ενέργειας και χρήση συστηµάτων ΑΠΕ σε κατοικίες, ιδιαίτερα σε παραδοσιακούς οικισµούς και ιστορικά κέντρα Υποστήριξη φτωχών νοικοκυριών και αντιµετώπιση της ενεργειακής φτώχειας Μείωση των ετήσιων εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα Θεµατικός Στόχος 5: Προώθηση της προσαρµογής στην κλιµατική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων Αναπτυξιακές ανάγκες Οι επιπτώσεις από την αλλαγή του κλίµατος σχετίζονται, κυρίως, µε την αύξηση της θερµοκρασίας την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, την όξυνση των ακραίων καιρικών φαινοµένων, τον περιορισµό της βιοποικιλότητας, καθώς και µε συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία. Τα Ιόνια Νησιά παρότι έχουν ελάχιστο µερίδιο στην αρνητική επίδραση στην κλιµατική αλλαγή, σε σχέση µε άλλες Περιφέρειες της χώρας και της Ευρώπης, είναι ευάλωτα στις επιπτώσεις της, ιδίως στον παράκτιο και θαλάσσιο χώρο. Υστερούν στην υιοθέτηση µιας συνεκτικής πολιτικής για την αντιµετώπιση φυσικών καταστροφών και κινδύνων και δεν υπάρχουν εκτιµήσεις ευπάθειας και κινδύνου των παράκτιων ζωνών και αντίστοιχων µέτρων πρόληψης, µετριασµού και προσαρµογής για την αντιµετώπιση των επιπτώσεων που προέρχονται από φαινόµενα σχετικά µε την αλλαγή του κλίµατος. 15
Ιδιαίτερα σηµαντικές απειλές είναι αυτές των πυρκαγιών µε ικανή συχνότητα τους θερινούς µήνες, ορισµένα κατά καιρούς και κατά τόπους πληµµυρικά φαινόµενα, καθώς και το φαινόµενο της διάβρωσης των ακτών που ολοένα και ενισχύεται. Ταυτόχρονα µε την αντιµετώπιση των κινδύνων που προέρχονται από την κλιµατική αλλαγή, µεγάλη πρόκληση αποτελεί και η ολοκληρωµένη πρόληψη και αντιµετώπιση φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων που δε συνδέονται άµεσα µε την αλλαγή του κλίµατος. Στους κινδύνους αυτούς εντάσσονται όλοι οι φυσικοί κίνδυνοι, όπως π.χ. οι σεισµοί, και τα τεχνολογικά / βιοµηχανικά ατυχήµατα. Ιδιαίτερα σηµαντική απειλή για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, σε εντονότερο βαθµό για τα νησιά του νότιου Ιονίου, αποτελεί η σεισµική δραστηριότητα και στον τοµέα αυτό χρειάζεται να επικεντρωθούν οι προγραµµατιζόµενες δράσεις. Στρατηγική Για την αντιµετώπιση των ανωτέρω απειλών, το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της ΠΙΝ στοχεύει στη στήριξη επενδύσεων για την προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή, καθώς και σε επενδύσεις για την αντιµετώπιση ειδικών κινδύνων, εξασφαλίζοντας την ανθεκτικότητα σε καταστροφές και αναπτύσσοντας συστήµατα διαχείρισης καταστροφών. Ειδικότεροι στόχοι αποτελούν: Η πρόληψη και αντιµετώπιση κινδύνων που προέρχονται από την κλιµατική αλλαγή και ο µετριασµός των επιπτώσεων από αυτή Η πρόληψη και διαχείριση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών (µε προτεραιότητα τους σεισµούς) Οι δράσεις που θα καλυφθούν από πόρους του ΠΕΠ, θα είναι σε συνέργεια / συµπληρωµατικότητα µε δράσεις που σχεδιάζονται σε εθνικό επίπεδο, µέσω ενός Εθνικού Σχεδίου Προσαρµογής στην κλιµατική αλλαγή, αλλά και σύµφωνα µε το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας. Αναµενόµενα Αποτελέσµατα Η υλοποίηση των ανωτέρω δράσεων αναµένεται να συµβάλλει σε σηµαντικό βαθµό στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από την αλλαγή του κλίµατος και τους κινδύνους που επιφέρει, όπως και στη µείωση των καταστροφών από φυσικά φαινόµενα. Πιο συγκεκριµένα, τα αναµενόµενα αποτελέσµατα περιλαµβάνουν: Προσαρµογή των τοπικών κοινωνιών στις νέες κλιµατικές συνθήκες Περιορισµός των καταστροφών / κινδύνων που προέρχονται από την κλιµατική αλλαγή (πληµµύρες, πυρκαγιές, λειψυδρία, διάβρωση εδαφών / ακτών) Αύξηση της αποτελεσµατικότητας των αποκεντρωµένων δοµών διαχείρισης και αντιµετώπισης εκτάκτων αναγκών και καταστροφών. Θεµατικός Στόχος 6: ιατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων Αναπτυξιακές ανάγκες Το περιβάλλον στην ΠΙΝ, πέραν του αναντικατάστατου οικολογικού και πολιτιστικού αποθέµατος, έχει και τη διάσταση του κοινωνικού - οικονοµικού «αποθέµατος». Χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας, τόσο στα επίπεδα ειδών και οικοσυστηµάτων, όσο και στη χωρική συνέχεια που αυτά παρουσιάζουν, καθώς και από την ύπαρξη εξαιρετικά σηµαντικών ειδών και ενδιαιτηµάτων. ιαθέτει 19 περιοχές εγγεγραµµένες στον κατάλογο των περιοχών «Natura», 38 µικρο-νησιωτικούς υγροτόπους και σηµαντικούς γεωµορφολογικούς σχηµατισµούς και µοναδικά τοπία. Οι έντονες βροχοπτώσεις, η ποικιλία της ακτογραµµής, τα όρη και οι λιµνοθάλασσες, αλλά και ορισµένα φυσικά φαινόµενα, συµβάλουν εξίσου στη διαµόρφωση των αξιόλογων φυσικών πόρων. Επίσης, υδατικοί πόροι ιδιαίτερης κοινωνικοοικονοµικής αξίας, λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα, είναι εν γένει οι 16
θαλάσσιοι πόροι, οι οποίοι υποβαθµίζονται, λόγω της µη ορθολογικής άσκησης των δραστηριοτήτων και της έλλειψης θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασµού. Εκτός από την βιοποικιλότητα και τον φυσικό πλούτο εν γένει, σηµαντικό είναι το κοινό ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν των νησιών, που συγκροτεί την ταυτότητα της Περιφέρειας και αντικατοπτρίζεται στο µεγάλο αριθµό µνηµείων της κοινής πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς, αλλά και στα πλούσια αρχειακά και µουσειακά εκθέµατα, καθώς και στους υπερ-αιωνόβιους ελαιώνες. Επιπλέον, η σύγχρονη πολιτιστική δηµιουργία στις κατηγορίες της µουσικής, των εικαστικών, του θεάτρου κλπ. είναι παρούσα σε όλα τα νησιά και συµπληρώνει το ξεχωριστό πολιτιστικό πλούτο, µαζί µε τα «άυλα» στοιχεία του επτανησιακού πολιτισµού. Μια σειρά από άλλα ζητήµατα που σχετίζονται µε το περιβάλλον, συµβάλουν άµεσα στη διαµόρφωση του επιπέδου και της ποιότητας της διαβίωσης. Πρόκειται κυρίως για θέµατα που αφορούν την εξασφάλιση επάρκειας και τη διαχείριση του πόσιµου νερού, τη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, τις ελλείψεις στο χωρικό σχεδιασµό και την αντιµετώπιση πιέσεων στο δοµηµένο περιβάλλον των αστικών κέντρων, καθώς και τις πιέσεις που οφείλονται καθαρά στην οικονοµική δραστηριότητα, όπως η απειλή ρύπανσης των ακτών, των εδαφών και των νερών. Επίσης, παρά το γεγονός ότι σε όλα τα νησιά εµφανίζεται πλεονασµατικό υδρολογικό ισοζύγιο, η κατάσταση υδροδότησής τους είναι δυσχερής, αφενός λόγω της δυσκολίας στη συγκράτηση των νερών λόγω της γεωµορφολογίας και αφετέρου λόγω προβληµάτων χηµισµού του υπόγειου νερού (παρουσία θεϊκών, γύψου κλπ). Η υδροδότηση των περισσότερων περιοχών καλύπτεται µε πηγές ή γεωτρήσεις. Ιδιαίτερο πρόβληµα παρατηρείται κυρίως τους θερινούς µήνες, οπότε και δηµιουργείται αυξηµένη ζήτηση (λόγω τουρισµού). Από τα υπόγεια αποθέµατα, µικρό ποσοστό είναι αξιοποιήσιµο, λόγω της δυναµικής σχέσης µεταξύ αλµυρού και γλυκού νερού. Πρέπει να σηµειωθεί, ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν ακόµα αξιοποιηθεί οι δυνατότητες που δηµιουργούνται από τις αυξηµένες βροχοπτώσεις. Σηµαντικότερα προβλήµατα είναι αυτά της ποιοτικής επάρκειας πόσιµου νερού και της µείωσης των διαρροών, λόγω της παλαιότητας των δικτύων. Σε ότι αφορά τη διαχείριση των απορριµµάτων (συλλογή, επεξεργασία, διάθεση), αυτή ακολουθεί τον Περιφερειακό Σχεδιασµό (ΠΕΣ Α). Πραγµατοποιείται µέσω υγειονοµικής ταφής σε Κέρκυρα, Κεφαλληνία και Ζάκυνθο, ενώ στην Λευκάδα, στους Παξούς και στην Ιθάκη βρίσκονται σε διαδικασία υλοποίησης υποστηρικτικά έργα µεταφόρτωσης. Κέντρο ιαλογής και Ανακύκλωσης Υλικών λειτουργεί µόνο στην Κέρκυρα, ενώ σε γενικές γραµµές η διαχείριση αντιµετωπίζει προβλήµατα, εξαιτίας του σταδιακού κορεσµού των υφιστάµενων υποδοµών. Η διαχείριση των υγρών αποβλήτων συνεχίζει να αποτελεί σηµαντικό πρόβληµα για ορισµένες περιοχές της ΠΙΝ (π.χ. Μικρά Νησιά, ορισµένοι τουριστικοί οικισµοί κ.ά.) και κρίνεται απαραίτητη η κατασκευή µονάδων βιολογικού καθαρισµού αποβλήτων και δικτύων αποχέτευσης, κυρίως σε µικρούς οικισµούς. Άλλες πηγές ρύπανσης που προέρχονται από την οικονοµική δραστηριότητα (ελαιουργεία, ορισµένες βιοτεχνικές δραστηριότητες κλπ), Στρατηγική Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, για την κάλυψη των αναπτυξιακών αναγκών στον τοµέα του περιβάλλοντος, θέτει στρατηγικούς στόχους που σχετίζονται µε επενδύσεις στον τοµέα των υδάτων, µε τη διατήρηση, προστασία και ανάπτυξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς, µε την προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και του εδάφους και, τέλος, µε τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. Οι ειδικότεροι στόχοι αφορούν: Στην αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων Στην ολοκληρωµένη διαχείριση των υγρών αποβλήτων Στη βελτίωση της επάρκειας και της ποιότητας του πόσιµου νερού 17