Μάρθα Λεμπέση, Κοινωνιολόγος, ΜΔΕ Εγκληματολογίας, Διευθύντρια του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) email: marthalempesi@yahoo.gr 6o Συνέδριο Security Project Αθήνα, 16 Μαρτίου 2018
H εγκληματικότητα & η μέτρησή της Κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας αυξάνεται ο φόβος και η ανασφάλεια «Σημαντική αύξηση της εγκληματικότητας λόγω οικονομικής κρίσης και λαθρομετανάστευσης» Τα μέτρα που λαμβάνονται Από την πλευρά της η Αστυνομία λαμβάνει αυξημένα μέτρα, τόσο σε προληπτικό όσο και σε κατασταλτικό επίπεδο. «Για όλα υπάρχει μια εξήγηση και άπειρες παρεξηγήσεις» Κ. Μάστρακας, Θρύψαλα
«Στατιστικές: Νούμερα που θέλουν να θεωρούνται επιχειρήματα». Leonard Louis Levinson «Υπάρχουν ψέματα, μεγάλα ψέματα και στατιστικές». Mark Twain
Εγκληματο-λογικά ζητούμενα Κάθε κοινωνία & κάθε πολίτης αγωνιούν: για το αν αυξάνεται ή μειώνεται η εγκληματικότητα ποια εγκλήματα τελούνται και από ποιους τύπους δραστών σε ποιες γεωγραφικές περιοχές & ποια χρονική περίοδο
Για να κατανοήσουμε, να προβλέψουμε, να ελέγξουμε και να διαχειριστούμε ένα κοινωνικό πρόβλημα, συμπεριλαμβανομένης της εγκληματικότητας, πρώτο μας βήμα είναι να προσδιορίσουμε το μέγεθός του.
Εγκληματικότητα εννοείται το σύνολο των εγκλημάτων που διαπράττονται σε ορισμένη τοπικά και χρονικά κοινωνική ομάδα. Η εγκληματικότητα είναι ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, με διαφορετική υφή από τα εγκλήματα που την αποτελούν. Στερείται ατομικού χαρακτήρα, είναι στατιστικό μέγεθος.
Το έγκλημα, αν και πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο, υπόκειται σε στατιστική περιγραφή, εφόσον προσδιορίσουμε με ακρίβεια το μικροεπίπεδο της ατομικής εγκληματικής συμπεριφοράς και το μακροεπίπεδο της εγκληματικότητας. Κατά συνέπεια, η «μέτρηση της εγκληματικότητας» ή με άλλα λόγια «η ποσοτική καταγραφή της εγκληματικότητας», αφορά πάντα μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. σε μηνιαία ή ετήσια βάση) και ένα συγκεκριμένο τόπο (σε τοπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο). Επίσης, η μέτρηση, η περιγραφή και οι διακυμάνσεις που παρατηρούνται σ ένα συνολικό κοινωνικό φαινόμενο με έντονο τον ατομικό χαρακτήρα, όπως το έγκλημα, βοηθά τον ερευνητή να διερευνήσει τους παράγοντες εγκληματογένεσης και να διατυπώσει προτάσεις αντεγκληματικής πολιτικής μέσω της πρόβλεψης της εξέλιξής του.
Εκκινώντας επηρεασμένοι από τη μαγεία των αριθμών Παρατηρούμε ότι ιστορικά, τα ποσοστά της εγκληματικότητας διαφοροποιούνται σημαντικά με την πάροδο των ετών. Αυτή η διαφορετική ποσόστωση μέσα στα έτη έχει σημαντικές συνέπειες τόσο για τους ακαδημαϊκούς όσο και για τους επαγγελματίες επιβολής του νόμου.
Προαπαιτούμενα & περιορισμοί H στατιστική απαριθμεί, περιγράφει, αναλύει αλλά δεν ερμηνεύει. Oι επίσημες στατιστικές κινούνται ανάμεσα στη θεατότητα και την καταγγελία (reporting) των εγκλημάτων αναζητώντας τη συγκεκριμένη σχέση τύπου κοινωνίας και μορφών εγκληματικότητας ή σε κάθε περίπτωση το πλαίσιο της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Όπως πολύ ορθά επισημαίνει η Διευθύντρια Ερευνών ΕΚΚΕ Δρ Ιωάννα Τσίγκανου: «τα δεδομένα και τα στοιχεία από τις διωκτικές, ποινικές, σωφρονιστικές αρχές, αφορούν ένα μικρό δείγμα του πληθυσμού, καθώς η ορατή εγκληματικότητα όχι μόνο δεν αντιπροσωπεύει το πραγματικό μέγεθος του εγκληματικού φαινομένου αλλά ούτε και τη φύση του. Όπως το παγόβουνο μόνο η κορυφή είναι ορατή και άδηλο το μεγαλύτερο τμήμα του».
Πηγές δεδομένων Στην Ελλάδα η κύρια, αν όχι η μοναδική, πηγή για τη μελέτη της εγκληματικότητας αποτελούν οι επίσημες στατιστικές που συλλέγονται από τους φορείς άσκησης του επίσημου κοινωνικού ελέγχου σε αντίθεση μάλιστα με τις υπόλοιπες χώρες του δυτικού κόσμου, όπου η συλλογή στοιχείων που αφορούν την εγκληματικότητα πραγματοποιείται από έρευνες ή βάσεις δεδομένων ερευνητικών φορέων.
Για τις ανάγκες της παρούσας παρουσίασης θα καταφύγουμε στη μέτρηση που γίνεται σε ένα προδικαστικό στάδιο, χωρίς να ενδιαφέρει η παραπέρα τύχη της υπόθεσης και πιο συγκεκριμένα στα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται από τις Στατιστικές Επετηρίδες της Ελληνικής Αστυνομίας με στόχο να εκτιμήσουμε την έκταση της δήλης εγκληματικότητας.
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Η δήλη εγκληματικότητα* 500000 400000 300000 200000 100000 0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ *οι στατιστικές της αστυνομίας ή στατιστικές των διαπραχθέντων αδικημάτων
Σύμφωνα λοιπόν με τη στατιστική αυτή αριθμητική των χαρακτηρισμών και των ερμηνειών των αστυνομικών Αρχών, το σύνολο των διαπραχθέντων αδικημάτων στη χώρα, δηλ τα αδικήματα που εξιχνιάστηκαν και μη, ακολουθούν μια ανοδική πορεία από το 1987 (303.182 αδικήματα) μέχρι και το 2006, όπου και αγγίζουν την υψηλότερη τιμή τους, (463.750 αδικήματα), ενώ έκτοτε η τάση είναι εμφανώς καθοδική. Το 2016 η Στατιστική Επετηρίδα της ΕΛΑΣ αναφέρει ότι τα διαπραχθέντα αδικήματα δεν ξεπέρασαν τον αριθμό 192.778 (ιστορικό χαμηλό) καταγραφών σε επίπεδο επικράτειας. Ο ταχύτερος ρυθμός πτώσης ανιχνεύεται ανάμεσα στα έτη 2006 και 2012, ενώ στη συνέχεια εντοπίζεται σε σταθεροποιημένες χαμηλές τιμές με σημάδια όμως, ανάκαμψης και επανόδου στην ανιούσα κατά τη διετία (2014-2015).
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 20000 15000 10000 5000 0 Κακουργήματα ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 500000 400000 300000 200000 100000 0 Πλημμελήματα ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Έμφαση στην ορατή εγκληματικότητα του δρόμου "street crimes" ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΚ ΚΑΤΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 2500 2000 1500 1000 500 0 ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΚ ΚΑΤΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 2000 1500 1000 500 0 ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΚ ΚΑΤΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΑΣ
Συνόψιση Η γενική πτωτική τάση της πορείας της διαπιστωμένης εγκληματικότητας στη χώρα αλλά και η ανοδική τάση των κακουργημάτων δεν δύναται να ερμηνευθούν μονοσήμαντα και γραμμικά, καθώς οι αντίθετες αυτές πορείες ούτε αυτόματες ως προς την αιτιότητά τους είναι, ούτε ενιαίες ως προς τη σύνθεσή τους. Η ερμηνεία δε της πορείας των ειδικότερων κατηγοριών αδικημάτων απαιτεί την επιστράτευση ενός μείγματος θεωρήσεων για την κατανόηση και την ερμηνεία της. Διότι καμία μονοσήμαντη ερμηνεία δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει την παραπάνω σύνθετη φυσιογνωμία του εγκληματικού φαινομένου, ιδιαίτερα υπό την επίδραση της παραμέτρου της οικονομικής κρίσης.
Ίσως η ανοδική πορεία της βαριάς εγκληματικότητας που παρατηρείται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια να καθίσταται ερμηνεύσιμη υπό το πρίσμα των κλασικών θεωρήσεων των επιπτώσεων που επιφέρει η οξεία δομικού τύπου κοινωνική αποδιοργάνωση δομών, θεσμών και πρακτικών, που επέφεραν τόσο η ευμάρεια όσο και η οικονομική κρίση. Επιπλέον, η εικόνα με τα οξύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά που εμφανίζει συνολικά η βαριά εγκληματικότητα στην Ελλάδα της κρίσης να επηρεάζεται από την εισαγωγή εγκληματικών πρακτικών, ξένων προς την ελληνική εγκληματική παράδοση, η οργανωμένη δράση «συμμοριών», διεθνικών εγκληματικών οργανώσεων και την επίδραση του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος.
Τα στατιστικά δεδομένα δεν αποτελούν απόλυτα στοιχεία & παρά την έκρηξη δεδομένων και την πρόοδο των νέων τεχνολογιών (χρήση νέων στατιστικών προγραμμάτων, πλήρη μηχανοργάνωση των υπηρεσιών, ηλεκτρονική διασύνδεση μεταξύ υπηρεσιών) εξακολουθούν να μην υπάρχουν επαρκή στοιχεία τόσο για όλα τα εγκλήματα όσο και για όλους τους δράστες (ελλείψει και ερευνών αυτομολογούμενης ενοχής).
Η ανάγνωση των δεδομένων από την ελληνική εμπειρία κατέδειξε ότι το εγκληματικό φαινόμενο εκφράζεται στο μικρο-επίπεδο της καθημερινότητας είτε κάτω από μια εμφανώς αυτο-αναπαραγόμενη στατιστική επιφάνεια, είτε κάτω από μια απορρυθμισμένη κοινωνική κατάσταση, με αντιστάσεις, αντιθέσεις και ρήξεις στην ορθολογικότητα ή/και τις ρυθμιστικές λειτουργίες των Αρχών, μιας κοινωνίας σε κρίση.
Αυτά είναι τα σημεία των καιρών, με το έγκλημα εν γένει, είτε διαγράφοντας πτωτική πορεία είτε ανοδική, είτε εμφανίζοντας σταθερότητα, να συνιστά έκφραση των κινδύνων και των διακινδυνεύσεων, των διλλημάτων και των διακυβευμάτων μιας κοινωνίας του ρίσκου που άλλοτε ρυθμίζεται και άλλοτε απορρυθμίζεται.