Η σημασία των ερωτήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία

Η σημασία των ερωτήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία

Σχολιάστε Τα παιδιά κάθονται στην παρεούλα Νηπ: Αυτό που κρατάω τι είναι; (έχει στο χέρι της ένα κλαδί ελιάς) Παιδιά: -Ελιά! Νηπ.: -Τι είπαμε για την ελιά παιδιά μου; Από πότε εμφανίστηκε; Παιδί Α: -Αρχαία χρόνια! Νηπ.: -Γιατί είναι τόσο βασικό δέντρο αυτό; Παιδί Β: -Είναι το δέντρο της ειρήνης. Νηπ.:- Γιατί; Παιδί Β: -Βοηθάει τον κόσμο να βγάζει λάδι! Νηπ.: -Από πού βγαίνει το λάδι; Παιδιά: -Από τον καρπό! Νηπ.: -Και τι το κάνουμε; Παιδί Γ: -Το βάζουμε στη σαλάτα! Παιδί Δ:- Έχει βιταμίνες Νηπ.: -Ναι, έχει ουσίες νοστιμεύει τη σαλάτα!. Νηπ.: -Από τι αρχίζει η Ελιά Από Ε.Λέξεις από Ε για πείτε μου; Παιδιά: - Ελιά.-Ελαιόψωμο Ελαιοτριβείο Ελαιώνας Νηπ: - Μπράβο παιδιά! Παιδιά: - Έλα εδώ - Ελευθερία Νηπ.: - Θέλω λέξεις, που να έχουν σχέση με την ελιά. Παιδιά: - Ελάφι Ελέφαντας (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ.158-159)

Σχολιάστε Συνέντευξη: «Ενδιαφέροντα των παιδιών» Φ: Ποιο είναι το αγαπημένο σου παραμύθι; Π : Η Μουλάν Φ: Γιατί σου αρέσει η Μουλάν; Π : Γιατί έχει πολέμους Φ: Δηλαδή σου αρέσει όταν πολεμάνε οι άνθρωποι; Π: Έχει και αυτοκράτορες και πριγκίπισσες με φορέματα Φ: Σου αρέσουν δηλαδή τα φορέματα στις πριγκίπισσες; Π: Ε, βέβαια, και η Γιασμίν μου αρέσει που είναι πριγκίπισσα (Γρηγοριάδης, κ.ά., 2016, σ.186)

Σχολιάστε Μια φοιτήτρια συνομιλεί με ένα νήπιο το οποίο προσποιείται ότι είναι τεχνίτης και διορθώνει «μια βλάβη» στο σπίτι. Ν. Πρέπει να φτιάξω εδώ τα υδραυλικά σας γιατί έχουν χαλάσει και στάζουν νερά. Φ. Πού πιστεύεις είναι το πρόβλημα; Το εντόπισες; Ν. Ναι, είναι μια τρύπα εδώ και πρέπει να την κλείσω. Φ. Μπορείς να το φτιάξεις με τα εργαλεία σου; Ν. Ναι αμέ. Να κοίτα, να η σκουριασμένη βίδα Λέω μιας κι έχει χρυσό χρώμα να την κάνω και χρυσή έχει χρυσό χρώμα και είναι σκουριασμένη. Φ. Είναι δύσκολη η δουλειά που κάνεις; Ν. Ε, λίγο Φ. Τι σε κουράζει περισσότερο; Ν. Που φτιάχνω όλη την ώρα και ιδρώνω Φ. Ααα, αυτό. Τι σου αρέσει σε αυτή τη δουλειά πιο πολύ; Ν. Τίποτα! Φ. Πώς τη διάλεξες τότε να γίνεις τεχνίτης; Ν. Από μικρός ο πατέρας μου δούλευε όλη την ώρα και μου άρεσε (στην πραγματικότητα ο πατέρας του παιδιού κάνει άλλη εργασία). Φ. Ααα, εντάξει. Τι λες, θα καταφέρεις να διορθώσεις τη βλάβη σήμερα; Ν. Ναι σου είπα θα κλείσω την τρύπα εδώ με το κατσαβίδι και την άλλη βίδα, θα καρφώσω με το σφυρί πάνω και τελείωσα. Φ. Ωραία, σε ευχαριστώ αν σε ξαναχρειαστώ πώς θα σε βρω; Ν. Ξέρω, θα σου γράψω το τηλέφωνο (παίρνει ένα χαρτί και γράφει αριθμητικά σύμβολα) έχω και πολλά τηλέφωνα και στο σπίτι και κινητό. (Καμπεζά & Σφυρόερα, 2016, σ.162-163

Η διατύπωση ερωτήσεων είναι συνηθισμένη πρακτική στο νηπιαγωγείο. Τα μικρά παιδιά χρειάζονται τη βοήθεια των ενηλίκων για να εκφράσουν όσο μπορούν περισσότερο και με σαφήνεια τις ιδέες τους. Όταν δυσκολεύονται να εξηγήσουν τη σκέψη τους χρειάζονται τις κατάλληλες ερωτήσεις για να «ξετυλίξουν» το συλλογισμό τους.

Σημασία των ερωτήσεων Κεντρίζουν ενδιαφέρον & περιέργεια Ενισχύουν το μαθησιακό περιβάλλον προβληματίζοντας, «προκαλώντας σκέψη», προσφέροντας αυθεντικές συζητήσεις από τις οποίες ο εκπαιδευτικός μπορεί να καταλάβει τι γνωρίζουν τα παιδιά & τις σχετικές εμπειρίες τους Ευνοούν την ανάπτυξη της κριτικής & δημιουργικής σκέψης Συμβάλλουν στην ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων Ενθαρρύνουν τα παιδιά να διατυπώνουν & να ψάχνουν απαντήσεις σε δικές τους ερωτήσεις

Είδη ερωτήσεων ανοιχτές και κλειστές (φύση αναμενόμενης απάντησης) ταξινομήσεις ανάλογα με τις γνωστικές λειτουργίες που ενεργοποιούνται μέσω των ερωτήσεων (π.χ. Bloom ανάκληση πληροφοριών, σύνθεση, ανάλυση, κ.λπ.) ταξινόμηση ανάλογα με τις διδακτικές λειτουργίες (π.χ. συλλογή δεδομένων, οργάνωση & επεξεργασία, αναστοχασμός) συμπληρωματικές /διευκρινιστικές/εμβάθυνσης ερωτήσεις Μπιρμπίλη, 2015

Ανοιχτές ερωτήσεις Οι ανοιχτές ερωτήσεις προϋποθέτουν ότι δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση επιτρέπουν πολλές πιθανές απαντήσεις για να εκφράσουν τα παιδιά αυτό που γνωρίζουν, σκέφτονται, αισθάνονται ή πιστεύουν. Στοχεύουν στο να διευκολύνουν τα παιδιά να εκφράσουν τη διαδικασία σκέψης, τις θεωρίες, τον τρόπο που κατανοούν τον κόσμο γύρω τους το παιδί καθορίζει την απάντηση. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να το ενδιαφέρον των παιδιών σε κάποια διαδικασία ή αντικείμενο και να προκαλέσουν τον προβληματισμό τους πάνω σε αυτό.

Παραδείγματα «Πώς το έφτιαξες αυτό; Τι σκέφτηκες;», «Πώς πιστεύεις ότι μπορούμε να μάθουμε γι αυτό;», «Γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό;» [τρόπος σκέψης, ιδέες, κατανόηση] Ή «Πώς αισθάνθηκες όταν η Μ. κλότσησε τα τουβλάκια σου;» [συναισθήματα] Ή «Τι πιστεύεις ότι θα συμβεί αν», «Μπορείς να σκεφτείς ένα διαφορετικό τέλος για την ιστορία;» «Τι όνομα μπορούμε να δώσουμε σε έναν δράκο που τεμπελιάζει;» [υποθέσεις, φαντασία, πρόκληση σκέψης]

Κλειστές ερωτήσεις Μια κλειστή ερώτηση «περιορίζει» τις επιλογές που έχει ένα παιδί για να την απαντήσει. Συχνά η απάντηση είναι ήδη γνωστή στον εκπαιδευτικό (ζητάει συγκεκριμένη πληροφορία ή γεγονός), συνήθως είναι σύντομη.

Παραδείγματα «Πιστεύεις ότι κάνει να τρώμε γλυκά;» «Ποιος είπαμε ότι ήρθε χθες στο νηπιαγωγείο να μας μιλήσει για τα ζώα;» Ή «Η σκιά έχει μαύρο χρώμα;» «Έχουμε κόκκαλα παντού στο σώμα μας;»

Μπιρμπίλη, 2015, σ. 36

Γιατί προτιμώνται οι κλειστές ερωτήσεις Συχνά οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν κλειστές ερωτήσεις γιατί θεωρούν ότι είναι πιο «εύκολες» στο χειρισμό από τις απαντήσεις που μπορεί να δώσουν τα παιδιά σε μια ανοιχτή ερώτηση: -Δε θα τους βγάλουν «εκτός θέματος» & δε θα δυσκολέψουν τα παιδιά (αντίληψη ότι τα μικρά παιδιά δε μπορούν να διαχειριστούν έναν διάλογο), -Δε θα τεθούν πτυχές του θέματος που δεν έχουν προετοιμάσει ή δε γνωρίζουν, -Δε θα δυσκολευτούν να οδηγήσουν τη σκέψη των παιδιών σε συγκεκριμένα συμπεράσματα.

Ερωτήσεις «τι», «ποιος», «πού», «πότε», «πώς» & «γιατί» Σύμφωνα με την Μπιρμπίλη (2015, σ. 40) η κατανόηση των ερωτήσεων που ζητούν από τα παιδιά να σκεφτούν «τι», «ποιος», «πού», «πότε», «πώς» & «γιατί» πιο δύσκολες ακολουθεί μια εξελικτική πορεία. Επίσης, ερωτήσεις που ζητούν ορισμό («τι σημαίνει») συνήθως απαντώνται από τα μικρά παιδιά με χαρακτηριστικά του αντικειμένου/έννοιας ή τη λειτουργία του.

Κατανόηση λογοτεχνικών κειμένων Μια πρόταση διαφορετικών ερωτήσεων για την κατανόηση κειμένων (Μπιρμπίλη, 2015, σ. 137): -Εδώ και τώρα ερωτήσεις (απάντηση από το βιβλίο π.χ. τι είπε η νεράιδα στη Σταχτοπούτα πριν πάει στο χορό;) -Σκέψου και ψάξε ερωτήσεις (επιλογή και συνδυασμός πληροφοριών από διάφορα σημεία του βιβλίου π.χ. ποιο σπιτάκι ήταν πιο γερό από αυτά που φτιάξανε τα 3 γουρουνάκια;) -Εγώ και ο συγγραφές ερωτήσεις (κατανόηση του κειμένου και προϋπάρχουσες γνώσεις του παιδιού π.χ. τι άλλο θα μπορούσε να κάνει ο Κοντορεβυθούλης για να μη χάσει το δρόμο;) -Οι δικές μου ερωτήσεις (ερωτήσεις που σχετίζονται με το κείμενο αλλά μπορούν να απαντηθούν ανεξάρτητα από αυτό π.χ. τι θα ζητούσατε από την καλή νεράιδα αν εμφανιζόταν μια μέρα μπροστά σας;)

Οι απαντήσεις των παιδιών στις ερωτήσεις επηρεάζονται από το λεξιλόγιο που έχει αναπτύξει και γενικότερα τις γλωσσικές του ικανότητες. Γι αυτό δεν ξεχνάτε ότι η δυσκολία των παιδιών να απαντήσουν μπορεί να οφείλεται στο ότι δε γνωρίζουν τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψουν κάτι δεν κατανοούν κάποια λέξη από την ερώτηση χρησιμοποιούν την ίδια λέξη που υπάρχει στην ερώτηση αλλά με διαφορετικό νόημα (Μπιρμπίλη, 2015, σ. 43)

Διατυπώνω ερωτήσεις πιο αποτελεσματικά όταν αξιοποιώ διαφορετικά είδη και επίπεδα οι ερωτήσεις μου είναι «αυθεντικές», έχουν στόχο να δημιουργηθεί πραγματικός διάλογος και δείχνουν το ενδιαφέρον μου για τις απαντήσεις των παιδιών λαμβάνω υπόψη μου τις γνώσεις, εμπειρίες και το γλωσσικό επίπεδο των παιδιών οι ερωτήσεις είναι σαφείς, σύντομες και εξυπηρετούν το μαθησιακό στόχο (συνεπώς, καλή γνώση του διδακτικού αντικειμένου) Είναι σημαντικό να απευθύνονται οι ερωτήσεις ισότιμα σε όλα τα παιδιά στην τάξη. Ειδικά για τα μικρά παιδιά είναι καλή πρακτική να αναφέρουμε το όνομα του παιδιού που θέλουμε να απαντήσει αντί να απευθύνουμε ερωτήσεις σε όλη την ομάδα («ποιος μπορεί να μου πει»). Μπιρμπίλη, 2015

Δεν ξεχνάω Διευκολύνω τα παιδιά να περιγράψουν περισσότερο αυτό που σκέφτονται. Ρωτάω «τι, πού, πότε, πώς, γιατί» διατυπώνοντας ερωτήσεις με απλή δομή. Χρησιμοποιώ μικρές προτάσεις και δεν κάνω πολλές ερωτήσεις μαζί. Διατυπώνω ερωτήσεις με συγκεκριμένο στόχο σε σχέση με τη δραστηριότητα (έννοια, διαδικασία, φαινόμενο ) και με μια λογική σειρά. Δίνω χρόνο στα παιδιά να σκεφτούν και να απαντήσουν στην ερώτηση (αν π.χ. περιμένω 5 παρατηρώ καλύτερα τι συμβαίνει). Αν χρειάζεται, αναδιατυπώνω, χρησιμοποιώ πιο απλές λέξεις ή συνοψίζω αυτό που λέει το παιδί. Ακούω όλες τις απαντήσεις και ανταποκρίνομαι με ενδιαφέρον (η άποψή τους έχει σημασία και γίνεται σεβαστή).

Η προετοιμασία είναι απαραίτητη Μαθησιακός στόχος, νόημα, σειρά διατύπωσης Χρειάζεται καλή προετοιμασία από την πλευρά του εκπαιδευτικού (π.χ. βασικές ερωτήσεις/διατυπώσεις & συμπληρωματικές σε ένα καρτελάκι για να τις θυμάται). πιθανές απαντήσεις των παιδιών (τι θα απαντούσες εσύ;) Ειδικά για τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά η διατύπωση ερωτήσεων από τους εκπαιδευτικούς & τα παιδιά αποτελεί σημαντικό εργαλείο μάθησης [inquiry-based learning διερευνητική μάθηση]

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί ερωτήσεις για να κατευθύνει το ενδιαφέρον σε ένα συγκεκριμένο θέμα, γεγονός ή φαινόμενο, κινητοποιήσει την περιέργεια των παιδιών, διευκολύνει τα παιδιά να αναστοχαστούν γι αυτά που έμαθαν, έκαναν, αισθάνθηκαν διευκολύνει τη συμμετοχή των παιδιών σε συζήτηση, βοηθήσει τα ίδια τα παιδιά να διατυπώνουν ερωτήσεις, ενισχύσει την ανάπτυξη γνωστικών και επικοινωνιακών/γλωσσικών ικανοτήτων.

Πώς χειρίζεται ο εκπ/κος τις απαντήσεις των παιδιών (1) Αν απαντήσουν σωστά δέχεται ορθή απάντηση και την ενσωματώνει στη συζήτηση επαναλαμβάνει μέρος της σωστής απάντησης για να δώσει έμφαση σε ένα συγκεκριμένο σημείο (μπορεί να κάνει & συμπληρωματικές ερωτήσεις) επαναδιατυπώνει την απάντηση για να την κάνει πιο σαφή και στους υπόλοιπους

Πώς χειρίζεται ο εκπ/κος τις απαντήσεις των παιδιών (2) Αν απαντήσουν λανθασμένα συνήθεις αντιδράσεις: να δώσουν το λόγο σε άλλο παιδί, να απορρίψουν την απάντηση χωρίς εξήγηση, να σχολιάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού («δεν πρόσεχες») βεβαιώνεται ότι το παιδί κατανόησε την ερώτηση αξιοποιεί το λάθος στη μαθησιακή διαδικασία: ανακαλύπτει τις ιδέες & ερμηνείες που δίνουν τα παιδιά ώστε να προσφέρει κατάλληλη βοήθεια Μπιρμπίλη, 2015

Ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τη διατύπωση ερωτήσεων από τα παιδιά όταν διασφαλίζει ότι υπάρχει ένα κοινό πλαίσιο γνώσεων και κοινό νόημα: όλοι καταλαβαίνουν σε ένα βαθμό για ποιο πράγμα μιλάμε & έχουν το βασικό λεξιλόγιο για να περιγράψουν ή να ονομάσουν κάτι καταγράφει τις ερωτήσεις των παιδιών σε όλες τις φάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας & ενθαρρύνει τα παιδιά να συμμετέχουν λειτουργεί ως πρότυπο με τη διατύπωση ερωτήσεων

«Οι καλές διδακτικές ερωτήσεις δεν είναι θέμα ταλέντου, αλλά αποτέλεσμα εκπαίδευσης, εξάσκησης και εμπειρίας. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται καθ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής του εκπαιδευτικού και χρειάζεται συνεχή αυτοκριτική και έλεγχο για την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά της» (Μπιρμπίλη, 2015, σ. 107). Προσπαθήστε να καταγράψετε (με τη βοήθεια της συμφοιτήτριας στην τάξη) τις ερωτήσεις που διατυπώνετε στη διάρκεια της πρακτικής άσκησης. Τι παρατηρείτε;