Κεφάλαιο 9 Συναθροιστική Zήτηση στην Aνοικτή Οικονομία 9.1 Σύνοψη Στο ένατο κεφάλαιο του συγγράμματος παρουσιάζεται η διαδικασία από την οποία προκύπτει η συναθροιστική ζήτηση (AD) σε μια ανοικτή οικονομία. Η ανάλυση αφορά τόσο την περίπτωση των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, όσο και αυτή των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών. 9.2 Εισαγωγή Μέχρι το σημείο αυτό, η ανάλυση επικεντρώθηκε στον καθορισμό του εισοδήματος από την πλευρά της δαπάνης, υποθέτοντας σταθερές τιμές. Η υπόθεση όμως των σταθερών τιμών υπονοεί μια οριζόντια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς (AS), δηλαδή οποιαδήποτε ποσότητα ζητηθεί, εκείνη θα παραχθεί. Σε μια τέτοια περίπτωση, όλες οι μεταβολές στη συναθροιστική ζήτηση (AD) αντανακλώνται πλήρως στις μεταβολές του προϊόντος. Στην ενότητα αυτή θα παρουσιαστεί η συναθροιστική ζήτηση σαν σχέση μεταξύ του εισοδήματος και του επιπέδου τιμών. Το επίπεδο τιμών επηρεάζει τη συναθροιστική ζήτηση μέσω της πραγματικής προσφοράς χρήματος M S /P και της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας Q = SP /P. Στην ανάλυση που ακολουθεί θα υποθέσουμε πλήρη κινητικότητα κεφαλαίων (Λεβεντάκης 160
(2003)). 9.3 Συναθροιστική ζήτηση με σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες Έχουμε ήδη παρουσιάσει την εσωτερική και εξωτερική ισορροπία ως το σημείο τομής των καμπυλών IS LM BP. Εφόσον έχει υποτεθεί κάποιο δεδομένο επίπεδο τιμών, μπορούμε να πούμε ότι το συγκεκριμένο σημείο ισορροπίας αποτελεί και ένα σημείο της καμπύλης AD. Έστω λοιπόν μια μείωση του εγχώριου επιπέδου τιμών. Με δεδομένη την ονομαστική ισοτιμία και το ξένο επίπεδο τιμών, η μείωση αυτή θα προκαλέσει αύξηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας, δηλαδή πραγματική υποτίμηση του νομίσματος. Αυτό σημαίνει πως τα εγχώρια αγαθά γίνονται σχετικά φθηνότερα από τα ξένα, με αποτέλεσμα τη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Διαγραμματικά αυτό εκφράζεται με μετακίνηση της καμπύλης IS προς τα δεξιά. Ταυτόχρονα, η μείωση των τιμών θα αυξήσει την πραγματική προσφορά χρήματος, δηλαδή την πραγματική αξία του χρήματος που κυκλοφορεί. Διαγραμματικά αυτό εκφράζεται με μετακίνηση της καμπύλης LM προς τα δεξιά 1. Εφόσον οι καμπύλες IS και LM μετατοπίστηκαν προς τα δεξιά εξαιτίας της μείωσης του γενικού επιπέδου τιμών, στο νέο σημείο τομής τους θα υπάρχει αύξηση του εισοδήματος. Ωστόσο θα πρέπει να υπάρχει και εξωτερική ισορροπία, δηλαδή το σημείο τομής να περνάει και από την καμπύλη BP. Αυτό εξασφαλίζεται από την υπόθεση της πλήρους κινητικότητας κεφαλαίων και της σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οποιαδήποτε ανισορροπία του ισοζυγίου πληρωμών θα προκαλέσει μεταβολή των συναλλαγματικών διαθεσίμων και της προσφοράς χρήματος (εφόσον δεν ασκείται πολιτική αντιστάθμισης από την Κεντρική Τράπεζα), με αποτέλεσμα την εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών μέσω μετατόπισης της καμπύλης LM. Το νέο σημείο εσωτερικής και εξωτερικής ισορροπίας αντιστοιχεί στο αυξημένο εισόδημα που προέκυψε εξαιτίας της μείωσης του επιπέδου τιμών. Συνεπώς η καμπύλη AD έχει αρνητική κλίση. Αξίζει να σημειωθεί πως η κρίσιμη επίπτωση είναι εκείνη της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας που μετατοπίζει την καμπύλη IS. Οι μεταβολές της πραγματικής προσφοράς χρήματος από 161
μόνες τους δεν επηρεάζουν το εισόδημα σε καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με πλήρη κινητικότητα κεφαλαίων. Με άλλα λόγια, το σημείο ισορροπίας προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών IS BP. Με βάση τα παραπάνω, η καμπύλη AD μετατοπίζεται όταν αλλάζουν οι εξωγενείς μεταβλητές που αφορούν τις καμπύλες IS και BP, αλλά όχι την καμπύλη LM. Συγκεκριμένα, η δημοσιονομική πολιτική, όπως μια αύξηση των κρατικών δαπανών, θα μετατοπίσει δεξιά την καμπύλη IS. Στο νέο σημείο εσωτερικής ισορροπίας υπάρχει πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών, αύξηση των συναλλαγματικών διαθεσίμων και της προσφοράς χρήματος και μετατόπιση της καμπύλης LM προς τα δεξιά. Το αποτέλεσμα είναι αύξηση του εισοδήματος για κάθε επίπεδο τιμών, πράγμα που αντιστοιχεί σε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης AD προς τα δεξιά. Το ίδιο αποτέλεσμα θα έχει και μια υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος ή μια αύξηση των ξένων τιμών, οι οποίες θα προκαλέσουν αύξηση των καθαρών εξαγωγών και μετατόπιση της καμπύλης IS προς τα δεξιά. Επίσης, οι μεταβολές του διεθνούς επιτοκίου θα μετακινήσουν την καμπύλη AD. Μια αύξηση του διεθνούς επιτοκίου θα μετατοπίσει τη BP προς τα πάνω προκαλώντας ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών, μείωση συναλλαγματικών διαθεσίμων και, κατά συνέπεια, μείωση της προσφοράς χρήματος (δηλαδή, μετατόπιση της καμπύλης LM προς τα αριστερά) μέχρι να αποκατασταθεί η ισορροπία σε χαμηλότερο εισόδημα και αυξημένο εγχώριο επιτόκιο ίσο με το νέο διεθνές. Δηλαδή, το εισόδημα θα είναι χαμηλότερο για κάθε δεδομένο επίπεδο τιμών, πράγμα που αντιστοιχεί σε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης AD προς τα αριστερά. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η νομισματική πολιτική δεν επηρεάζει τη AD στο καθεστώς των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Κατά συνέπεια, σε σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες η AD είναι συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: Y = AD(P, G, S, P, i ) με μερικές παραγώγους: AD P < 0, AD G > 0, AD S > 0, AD P > 0, AD i < 0 162
Οι μεταβολές του εγχώριου επιπέδου τιμών απεικονίζονται με κίνηση κατά μήκος της καμπύλης AD, ενώ οι μεταβολές των άλλων μεταβλητών αντιστοιχούν σε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης AD. 9.4 Συναθροιστική ζήτηση με κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες Όπως και πριν, ξεκινάμε από ένα σημείο ισορροπίας στο υπόδειγμα IS LM BP, το οποίο υποθέτουμε ότι αποτελεί ένα σημείο της AD και εξετάζουμε την επίπτωση μιας μείωσης του εγχώριου επιπέδου τιμών. Για τους ίδιους λόγους που εξηγήσαμε παραπάνω (αύξηση πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας και αύξηση πραγματικής προσφοράς χρήματος), η μείωση του εγχώριου επιπέδου τιμών έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση των καμπυλών IS και LM προς τα δεξιά. Ωστόσο, το νέο σημείο τομής τους με την καμπύλη BP θα καθοριστεί με προσαρμογή της καμπύλης IS, και όχι της καμπύλης LM όπως συμβαίνει στην περίπτωση των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αν το σημείο εσωτερικής ισορροπίας είναι πάνω από την οριζόντια καμπύλη BP, τότε i > i με αποτέλεσμα την εισροή κεφαλαίων, την ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος, τη μείωση της ζήτησης για εγχώρια αγαθά και, κατά συνέπεια, τη μετατόπιση της καμπύλης IS προς τα αριστερά. Αν αντίθετα, το σημείο εσωτερικής ισορροπίας είναι κάτω από την οριζόντια καμπύλη BP, τότε i < i με αποτέλεσμα την εκροή κεφαλαίων, την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος, την αύξηση της ζήτησης για εγχώρια αγαθά και, κατά συνέπεια, τη μετατόπιση της καμπύλης IS προς τα δεξιά. Η διαδικασία μετατόπισης της καμπύλης IS θα συνεχιστεί όσο i i, ή με άλλα λόγια, μέχρι η καμπύλη IS να βρεθεί στο σημείο εσωτερικής και εξωτερικής ισορροπίας. Στο σημείο αυτό, το εισόδημα είναι αυξημένο εξαιτίας της μείωσης του επιπέδου τιμών. Συνεπώς η καμπύλη AD έχει αρνητική κλίση. Σε αντίθεση ωστόσο με την προηγούμενη κατάσταση, η κρίσιμη μεταβολή είναι εκείνη που αφορά την πραγματική προσφορά χρήματος αφού, όπως γνωρίζουμε, οι μεταβολές της καμπύλης IS από μόνες τους δεν επηρεάζουν το εισόδημα σε καθεστώς κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών με πλήρη κινητικότητα κεφαλαίου. Με άλλα λόγια, το εισόδημα ισορροπίας προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών 163
i Μείωση τιμών 1: αύξηση πραγματικής προσφοράς χρήματος και μετατόπιση LM δεξιά. LM 1 LM 2 i = i E 1 E 2 BP IS 2 ισοτιμίας και μετατόπιση IS δεξιά. Y 1 Y 2 IS 1 Μείωση τιμών 2: αύξηση πραγματικής συναλλαγματικής Y P P 1 E 1 P 2 E 2 AD Y 1 Y 2 Y Διάγραμμα 9.1: AD σε μια ανοικτή οικονομία 164
LM BP. Θα πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η καμπύλη AD με κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες διαφέρει από την AD με σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες, καθώς στην πρώτη περίπτωση η συναλλαγματική ισοτιμία δεν παραμένει σταθερή κατά μήκος της καμπύλης AD, αλλά μεταβάλλεται έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ισορροπία τόσο στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών όσο και στο ισοζύγιο πληρωμών. Με βάση τα παραπάνω, η καμπύλη AD μετατοπίζεται όταν αλλάζουν οι εξωγενείς μεταβλητές που αφορούν τις καμπύλες LM και BP, αλλά όχι την καμπύλη IS. Συγκεκριμένα, η νομισματική πολιτική όπως μια αύξηση της προσφοράς χρήματος (με δεδομένο το επίπεδο των τιμών), θα μετατοπίσει την καμπύλη LM προς τα δεξιά, με αποτέλεσμα i < i, εκροή κεφαλαίων και, κατά συνέπεια, έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών. Το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών θα οδηγήσει σε υποτίμηση του νομίσματος, αύξηση των εξαγωγών και μετατόπιση της IS προς τα δεξιά μέχρι να ισορροπήσει ξανά το ισοζύγιο. Το αποτέλεσμα είναι να βρεθεί η οικονομία σε υψηλότερο επίπεδο εισοδήματος ισορροπίας στο υπόδειγμα IS LM για κάθε επίπεδο τιμών, πράγμα που αντιστοιχεί σε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης AD προς τα δεξιά. Οι μεταβολές του διεθνούς επιτοκίου θα επηρεάσουν την καμπύλη BP. Μια αύξηση του διεθνούς επιτοκίου, η οποία εκφράζεται με μετατόπιση της καμπύλης BP προς τα πάνω, θα προκαλέσει εκροή κεφαλαίων, έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών και άρα, υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος. Η υποτίμηση θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των καθαρών εξαγωγών, τη μετατόπιση της καμπύλης IS προς τα δεξιά και συνεπώς υψηλότερο εισόδημα για κάθε επίπεδο τιμών. Το αποτέλεσμα θα είναι η μετατόπιση της καμπύλης AD προς τα δεξιά. Η αύξηση αυτή του εισοδήματος θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε η προκαλούμενη αύξηση της ζήτησης χρήματος, με δεδομένη την προσφορά χρήματος, να οδηγήσει το εγχώριο επιτόκιο στο ύψος τους διεθνούς επιτοκίου. Μεταβολές των δημόσιων δαπανών και των ξένων τιμών δεν επηρεάζουν την AD σε κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες με πλήρη κινητικότητα κεφαλαίων. Οπότε, σε κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες η AD είναι συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: Y = AD(P, M S, i ) 165
με μερικές παραγώγους: AD P < 0, AD MS > 0, AD i > 0 Οι μεταβολές του εγχώριου επιπέδου τιμών απεικονίζονται με κίνηση κατά μήκος της καμπύλης AD, ενώ οι μεταβολές των άλλων μεταβλητών αντιστοιχούν σε μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης AD. Υποσημειώσεις 1 Αν υπάρχει ατελής κίνηση κεφαλαίων, δηλαδή η καμπύλη BP έχει θετική κλίση, τότε μια μείωση του επιπέδου των εγχώριων τιμών θα μετατοπίσει και την καμπύλη BP προς τα δεξιά. Οπότε για κάθε επίπεδο επιτοκίου, η ισορροπία στο ισοζύγιο πληρωμών θα επιτυγχάνεται σε υψηλότερο επίπεδο εισοδήματος. Επεξήγηση Συμβόλων και Ακρωνύμια AD: Συναθροιστική Ζήτηση AS: Συναθροιστική Προσφορά M s : Προσφορά Χρήματος S: Τρέχουσα Συναλλαγματική Ισοτιμία P = SP : Εγχώριο Επίπεδο Τιμών P : Ξένο Επίπεδο Τιμών Q = SP /P : Πραγματική Συναλλαγματική Ισοτιμία G: Δημόσιες Δαπάνες i: Εγχώριο Επιτόκιο i : Ξένο Επιτόκιο Ευρετήριο Αντιστοίχισης Επιστημονικών Όρων Δημόσιες Δαπάνες: Public Expenditure Εγχώριο Επίπεδο Τιμών: Domestic Price Level Εγχώριο Επιτόκιο: Domestic Interest Rate 166
Κλίση: Slope Κυμαινόμενες Συναλλαγματικές Ισοτιμίες: Flexible Exchange Rates Ξένο Επίπεδο Τιμών: Foreign Price Level Ξένο Επιτόκιο: Foreign Interest Rate Πραγματική Συναλλαγματική Ισοτιμία: Real Exchange Rate Προσφορά Χρήματος: Money Supply Σταθερές Συναλλαγματικές Ισοτιμίες: Fixed Exchange Rates Συναθροιστική Ζήτηση: Aggregate Demand Συναθροιστική Προσφορά: Aggregate Supply Τρέχουσα Συναλλαγματική Ισοτιμία: Spot Exchange Rate Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Λεβεντάκης, Ι. (2003), Διεθνής Μακροοικονομική και Χρηματοοικονομική, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. 167