ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΖ. Διαγράμματα Άνθος Λωτού 1. Τι είναι τα «Διαγράμματα (Άνθος Λωτού)»; Η συγκεκριμένη τεχνική αναπτύχθηκε από τον Yasuo Matsumura, πρόεδρο μίας ιαπωνικής εταιρείας, της Clover Management. Η τεχνική εμπνέεται πολλά από τα στοιχεία της από το άνθος του λωτού καθώς και από το λογισμικό λογιστικών φύλλων Lotus 123 και βασίζεται σε τετράγωνα που αποτελούνται από εννιά μικρότερα τετράγωνα το διάγραμμα δεν θυμίζει πέταλα λωτού, απλά έχει επικρατήσει το όνομα [1]. Η συγκεκριμένη μέθοδος θυμίζει τη διάταξη από τα πετάλα ενός άνθους λωτού όπου κάθε πέταλο κρύβει και άλλα από κάτω [2]. Στοχεύει στο να προεκτείνει τη σκέψη μας πέρα από τα προβλέψιμα καλούπια στα οποία πιθανόν έχει μπει το πρόβλημα που μας απασχολεί αυτό το πετυχαίνει χρησιμοποιώντας ιδέες σαν τροφή για περαιτέρω σκέψη, δίνοντάς μας την ώθηση να αποστασιοποιηθούμε περισσότερο από την αρχική πρόκληση. Το Άνθος Λωτού χρησιμοποιείται όταν κάποιος: θέλει να αναπτύξει δημιουργικές ιδέες, δυσκολεύεται να επινοήσει περισσότερες ιδέες, περιορίζεται από ένα μοναδικό τρόπο σκέψης, χρειάζεται να δημιουργήσει γόνιμο έδαφος με σκοπό να προκύψουν καλές ιδέες από άλλες ιδέες [5]. Η τεχνική του «Άνθους Λωτού» έχει σχεδιαστεί για να εντοπίζει και να καταγράφει με συστηματικό τρόπο όλες τις εκτιμήσεις μας πάνω σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Η εφαρμογή της παρέχει βασικές γνώσεις ως προς το ποιες εκτιμήσεις θα αμφισβητηθούν και ποιες θα επαληθευθούν με λίγα λόγια, εντοπίζει τις πληροφορίες που θα συλλεχθούν. Η συγκεκριμένη μέθοδος μπορεί εύκολα να συμπεριληφθεί σε ένα πλήθος μαθημάτων δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων μάρκετινγκ, καθώς η διαδικασία εντοπισμού προσωπικών εκτιμήσεων οι οποίες έμμεσα μπορούν να εμποδίσουν την παραγωγή δημιουργικών λύσεων, έχει μεγάλη χρησιμότητα στην εκπαίδευση σε θέματα μάρκετινγκ. Είναι γεγονός ότι πολλές επιλογές του στρατηγικού μάρκετινγκ που στοχεύουν στην προσφορά βιώσιμων λύσεων σε προβλήματα μάρκετινγκ, στηρίζονται σε προσωπικές εκτιμήσεις και απόψεις πωλητών σχετικά με τους καταναλωτές (π.χ. κίνητρα, γνώσεις) και την αποτελεσματικότητα από διάφορες πρωτοβουλίες μάρκετινγκ (π.χ. η διαφήμιση πρέπει να είναι ελκυστική). Συνε- 169
πώς, η μέθοδος Άνθος Λωτού μπορεί να εφαρμοστεί αποδοτικά σε όλα σχεδόν τα προβλήματα σχετικά με μάρκετινγκ και τα οποία αφορούν τους καταναλωτές καθώς και την ανταπόκρισή τους σε πρωτοβουλίες μάρκετινγκ [6]. 2. Πώς εφαρμόζεται; Το πρόβλημα ή θέμα γράφεται σε ένα κύκλο στο κέντρο μίας μεγάλης κόλλας χαρτί και οι συμμετέχοντες συζητούν και καταλήγουν σε οχτώ κύριες αιτίες του προβλήματος, οι οποίες τοποθετούνται σαν δορυφόροι γύρω από το κύριο θέμα. Κάθε μία από τις οχτώ αιτίες, λειτουργεί έπειτα σαν ανεξάρτητο θέμα και η ομάδα πρέπει να εντοπίσει οχτώ ιδιότητες, ζητήματα ή αιτίες για την κάθε αυτονομημένη αιτία. Έτσι, οι συμμετέχοντες καταλήγουν με εννιά κόλλες χαρτί, έχοντας η κάθε μία οχτώ κύρια θέματα που με τη σειρά τους χωρίζονται σε άλλα οχτώ υπο-ζητήματα. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύνολο 64 θεμάτων εκ των οποίων πολλά αλληλοσυνδέονται. Χρησιμοποιήστε καλύτερα ένα μεγάλο τοίχο για την συγκεκριμένη τεχνική! [2]. Η παραπάνω δραστηριότητα προϋποθέτει ένα κεντρικό θέμα ή πρόβλημα και το χειρισμό του με κατεύθυνση ακτινωτή προς τα έξω, χρησιμοποιώντας κύκλους ή «πέταλα» που ολοένα επεκτείνονται. Έπειτα, τα κεντρικά θέματα οδηγούν σε ιδέες που με τη σειρά τους γίνονται κεντρικά θέματα, και ούτω καθ εξής. Τα θέματα που «ξεδιπλώνονται» προκαλούν τη δημιουργία καινούριων ιδεών και θεμάτων [4]. Υπάρχουν 5 βήματα ολοκλήρωσης της τεχνικής του Άνθους Λωτού : 1. Σχεδιάστε ένα διάγραμμα Άνθους Λωτού και γράψτε το κύριο πρόβλημα ή ιδέα στο κέντρο του διαγράμματος. 2. Γράψτε τα σημαντικά στοιχεία ή θέματα του αρχικού ζητήματος στους κύκλους με τα γράμματα Α ως H, που βρίσκονται γύρω από τον κεντρικό κύκλο. Ο κατάλληλος αριθμός του συνόλου των θεμάτων για ένα εύχρηστο διάγραμμα είναι από έξι μέχρι οχτώ, ενώ για παραπάνω από οχτώ θα χρειαστούν περισσότερα διαγράμματα. Για να επιλέξετε σωστά ποια θέματα να χρησιμοποιήσετε, αναρωτηθείτε: Ποιοι είναι οι αντικειμενικοί μου στόχοι; Ποιες είναι οι σταθερές στο υπάρχον πρόβλημα; Ποιες είναι οι διαστάσεις του προβλήματος; 3. Χρησιμοποιήστε τις ιδέες που βρίσκονται μέσα στους κύκλους και τα οποία αποτελούν τα κεντρικά θέματα για τα πέταλα ή τετράγωνα που εκτείνονται προς τα έξω. Έτσι, η ιδέα που γράψατε στον κύκλο A θα γίνει το κεντρικό θέμα του τετραγώνου A που βρίσκεται ακριβώς από κάτω. Πλέον, η διαδικασία μπορεί να προχωρήσει στη δημιουργία οχτώ καινούριων ιδεών ή εφαρμογών. 4. Συνεχίστε τη διαδικασία μέχρι να ολοκληρωθεί το διάγραμμα Άνθος Λωτού [3]. 5. Αξιολογήστε τις ιδέες σας [1]. 170
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Πρώτον, καταγράψτε το πρόβλημα (π.χ. το σχέδιο της ομπρέλας δυσκολεύει το χειρισμό όταν φυσάει), εντοπίστε και συγκεντρώστε τις εκτιμήσεις για το πρόβλημα σε συναφείς κατηγορίες. Οι εκτιμήσεις για το σχήμα της ομπρέλας ίσως οδηγήσουν στα εξής συμπεράσματα: (1) η ομπρέλα πρέπει να έχει κοντάρι, (2) το κοντάρι πρέπει να είναι ίσιο, (3) το πάνω μέρος της πρέπει έχει σχήμα θόλου, και (4) η μόνη λύση είναι να σχεδιαστεί εκ νέου η ομπρέλα. Τέτοιου είδους εκτιμήσεις τείνουν να περιορίζουν τον αντισυμβατικό τρόπο σκέψης και οδηγούν σε λίγες πιθανές λύσεις για το πρόβλημα [6]. 3. Ποιοι είναι οι παράγοντες επιτυχίας; τεχνική χρειάζεστε ένα μεγάλο φύλλο χαρτί. Μην χρησιμοποιήσετε περισσότερες κόλλες για το κάθε θέμα και υποζήτημα όπως παρουσιάστηκε παραπάνω στα διαγράμματα. Για πρακτικούς λόγους μόνο, γράψτε όχι παραπάνω από μερικές λέξεις σε κάθε τετράγωνο. Έστω και με αυτόν τον τρόπο, διατηρείται μία πειθαρχεία διότι ουσιαστικά συγκρατείτε τις πιο βασικές και απλές έννοιες. Εφόσον γνωρίζετε τι εκφράζει η μικρή φράση ή λέξη που γράψατε, η μέθοδος θα αποδώσει. Η παραπάνω διαδικασία περιέχει κάποιες αρχές δημιουργικής σκέψης όπως η μέθοδος ιεραρχίας των ιδεών, όπου προκύπτουν πρωτεύοντα θέματα και ζητήματα που με τη σειρά τους δημιουργούν άλλα δευτερεύοντα θέματα. Έτσι, ερευνάτε μία ιδέα από διαφορετικές κατευθύνσεις ή σε μεγαλύτερο βάθος. Ίσως φαντάζει πιεστικό να παρακινούνται οι συμμετέχοντες να εντοπίσουν οχτώ αιτίες ή ιδιότητες για κάθε θέμα ωστόσο, πολλές ομάδες υποστηρίζουν ότι η προσπάθεια αξίζει τον κόπο και ότι μέσω αυτής της πειθαρχείας εξασφαλίζεται η πλήρης διερεύνηση των θεμάτων. Επίσης, με την συγκεκριμένη διαδικασία αποκαλύπτονται θέματα που πιθανόν να διέφευγαν της προσοχής [2]. Στην μέθοδο του Άνθους Λωτού, οι αρχικές ιδέες εξελίσσονται σε άλλες ιδέες και εφαρμογές, ενώ επεκτείνονται αυτόνομα με δική τους εννοιολογική βαρύτητα λόγω των δυναμικών χαρακτηριστικών της τεχνικής. Η εν λόγω μέθοδος σας επιτρέπει να εντοπίζετε ολόκληρα συστήματα στοιχείων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και όχι να σκέφτεστε μεμονωμένα και αόριστα. Άλλωστε, εάν δεν προσεγγίσετε ένα σύστημα μαζί με όλα τα στοιχεία που το αποτελούν, θα σας διαφύγουν τα κοινά τους σημεία και το πώς αλληλοεπηρρεάζονται. Μία άλλη αρχή δημιουργικής σκέψης της μεθόδου αυτής, είναι το σύνολο των ιδεών, δηλαδή το ότι πρέπει να επινοήσετε ιδέες μέχρι το επιθυμητό όριο των οχτώ ιδεών, στην συγκεκριμένη περίπτωση. Το γεγονός αυτό συμβαδίζει με την άποψη ότι το ασυνείδητο λειτουργεί λίγο πολύ χωρίς φραγμούς και, θεωρητικά τουλάχιστον, υπάρχει λόγος να σταματήσει κανείς να παράγει ιδέες ακόμα και για τα πιο κοινότυπα θέματα. Λογικά, θα σταματούσατε στην πρώτη «εκπληκτική» ιδέα που θα σας ερχόταν στο μυαλό, λανθασμένα βέβαια, θεωρώντας την ως την καλύτερη. Απλά, το όριο των οχτώ ιδεών εξυπηρετεί το διάγραμμα με τα εννιά τετράγωνα της τεχνικής του Άνθους Λωτού δεν χρειάζεται ανησυχία εάν δεν μπορείτε να συμβαδίσετε με το όριο των ιδεών [1]. 4. Μελέτες περίπτωσης ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Μία ιδιαίτερα σημαντική ιδιότητα αυτής της τεχνικής είναι ότι αλλάζει τον προβλέψιμο και στατικό τρόπο που προσεγίζετε ένα πρόβλημα και διευρύνει την αντίληψή σας για το πρόβλημα και τις αλληλεπιδράσεις και σχέσεις μεταξύ των στοιχείων του [3]. Για να εξασκηθείτε στη συγκεκριμένη Μελέτη περίπτωσης 1. Κάποιος άνεργος υπεύθυνος μάρκετινγκ χρησιμοποίησε την μέθοδο άνθους λωτού επειδή έψαχνε για δουλειά και χρειαζόταν ιδέες. Το κεντρικό θέμα ήταν η «εργασία» και κάποιο από τα υποζητήματα ήταν η «δημιουργία βιογραφικού». Το τελευταίο έγινε έπειτα ένα νέο κεντρικό θέμα και επεξεργάζοντας τις ιδέες που δημιούργη- 171
σε, επινόησε διάφορες παραλλαγές για το θέμα «δημιουργία βιογραφικού». Για παράδειγμα, τύπωσε αγγελίες σε κάποιες εφημερίδες με την επικεφαλίδα «50,000 Δολάρια Αμοιβή» κάτω από την επικεφαλίδα έγραφε ότι ο εργοδότης θα εξοικονομούσε 50,000 δολάρια, γιατί δεν θα χρειαζόταν να πληρώσει κάποιον για να εντοπίσει άτομο με τα δικά του προσόντα στο μάρκετινγκ. Όταν οι ενδιαφερόμενοι εργοδότες κάλεσαν τον αριθμό της αγγελίας, υπήρχε ένα ηχογραφημένο μήνυμα με το βιογραφικό του. Το αποτέλεσμα ήταν να προκύψουν σαρανταπέντε προσφορές εργασίας [4]. Μελέτη περίπτωσης 2. Η Chris Messina, μέλος του διοικητικού προσωπικού πανεπιστημίου, ήθελε να αυξήσει το κύρος του ιδρύματος. Εφάρμοσε την τεχνική και επέλεξε τα θέματα «προμηθευτές», «έξοδα ταξιδιού», «συνεργασίες», «μέθοδοι παράδοσης μαθημάτων», «προσωπικό», «τεχνολογία», «εγκαταστάσεις» και «αξιολόγηση». Για κάθε θέμα, επινόησε οχτώ ιδέες. Για παράδειγμα, στο τετράγωνο με το θέμα «μέθοδοι παράδοσης μαθημάτων» κατέγραψε την ιδέα να χρησιμοποιηθούν βιντεοτηλέφωνα για να επικοινωνούν με μαθητές σε άλλα πανεπιστήμια. Επεκτείνοντας το συγκεκριμένο θέμα, τα «βιντεοτηλέφωνα» μετατράπηκαν σε άλλο ένα κεντρικό ζήτημα για το οποίο κατέγραψε οχτώ ακόμα ιδέες ή εφαρμογές ως προς την αύξηση κύρους μέσω των συγκεκριμένων συσκευών. Μία από τις ιδέες που υιοθέτησε το πανεπιστήμιο είναι τα μαθήματα διδασκαλίας ξένων γλωσσών από άτομα άλλων χωρών. Άλλη μία μέθοδος παράδοσης μαθημάτων που εφαρμόστηκε, είναι ένα πρόγραμμα διαδραστικών ηλεκτρονικών σεμιναρίων όπου συμμετέχουν ειδικοί εκτός του πανεπιστημίου και ο καθηγητής του συγκεκριμένου μαθήματος συνεργάζεται μαζί τους [3]. 172
5. Βιβλιογραφία 6. Γλωσσάριο Άρθρα\Μελέτες: [6] Marketing and the Creative Problem-Solving Process, Philip A. Titus. Journal of Marketing Education 2000; 22; 225. Bιβλία: [1] Alder, Dr. Harry. Say It With Pictures. Oxford, GBR: How To Books, 2001. p100. [2] Sloane, Paul. The Leader s Guide to Lateral Thinking Skills: Unlocking the Creativity and Innovation in You and Your Team (Paperback - 3 Sep 2006); [3] Michalko, Michael, Thinkertoys: A handbook of creative-thinking techniques, Second Edition, Ten Speed Press, 2006, Toronto; Δημιουργική σκέψη η μέθοδος σκέψης που εφαρμόζεται στην επίσημη εκπαίδευση τονίζει τις ικανότητες ανάλυσης διδάσκει τους μαθητές να κατανοούν ισχυρισμούς, να αντιλαμβάνονται ή να δημιουργούν λογικά επιχειρήματα, να εντοπίζουν λύσεις σε προβλήματα, να αποφεύγουν/ αποκλείουν λανθασμένες λύσεις και να εστιάζουν στις σωστές. Ωστόσο, υπάρχει και άλλος τρόπος σκέψης που εστιάζει στην εξερεύνηση ιδεών, στην δημιουργία πιθανοτήτων και στην εύρεση πολλαπλών σωστών λύσεων σε προβλήματα ονομάζεται δημιουργική σκέψη. Ιστοσελίδες: [4]http://members.optusnet.com.au/~charles57/ Creative/Techniques/lotus.htm; 7. Λέξεις-κλειδιά [5]http://creatingminds.org/tools/lotus_blossom.htm Άνθος Λωτού τεχνική δημιουργικότητας μέθοδος επίλυσης προβλήματος δημιουργικότητα διάγραμμα δημιουργική σκέψη άσκηση δημιουργικότητας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 173
8. Ερωτήσεις Ερώτηση 1: Ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός ιδιοτήτων, θεμάτων ή αιτιών που μπορούν να προκύψουν στην δραστηριότητα της τεχνικής Άνθος Λωτού ; Ερώτηση 2: Σε πόσα βήματα χωρίζεται η τεχνική Άνθος Λωτού ; 3 5 7 Επιλογή Απάντηση: 5 Ερώτηση 3: Εφαρμόστε τη μέθοδο Άνθος Λωτού πάνω σε κάποιο πρόβλημα της επιλογής σας.