Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 2: Αριστοτέλης ΙΙ Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας 1/2 Να εντοπίζεται η δομή του γίγνεσθαι. Να εξηγείται η έννοια της θεωρίας. Να συσχετίζεται η γνώση με την επιθυμία. Να αναφέρεται στη σχέση θεού και κόσμου. 4

Σκοποί ενότητας 2/2 Να δίνονται παραδείγματα της θεωρητικής ζωής. Να κατανοείται η φύση ως αιτία. Να αναγνωρίζεται η αξία του διαλόγου. 5

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Περίγραμμα. θεωρεῖν. Γνώση και επιθυμία. Θεϊκή σκέψη. 6

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Θεός- κόσμος. Η σκέψη της σκέψης. Μετακριτική. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία. 7

Λύκειον. Θεωρητική. Σοφία. Νους. Τέλος. Λέξεις κλειδιά 1/3 8

Πνεύμα. Αναλογίες. Αρχή. Αίτια. Συλλογισμοί. Λέξεις κλειδιά 2/3 9

Παρατηρήσεις. Κατηγορίες. Γίγνεσθαι. Λέξεις κλειδιά 3/3 10

Περίγραμμα 1/5 Περιβάλλον Βίος (4 ος αιώνας). Θήτευσε στην Ακαδημία επί είκοσι έτη. Ελληνιστική περίοδος: ρεαλιστική τέχνη, απεικονίζονται πεζά θέματα. Δάσκαλος του Μ. Αλεξάνδρου. Το 335 ιδρύει τη Σχολή του (Λύκειον), μέλη: οι διδάσκαλοι και οι νέοι, είσοδος ελεύθερη, κοινή διαβίωση. 11

Περίγραμμα 2/5 Κατέγραφε τα πάντα. Επηρέασε τους διαδόχους του, Άραβες, Βυζάντιο, δυτική σκέψη, επιστήμη, καθημερινότητα του ανθρώπου. Δάσκαλος των Σοφών, η βαθύτερη διάνοια στον κόσμο. 12

Περίγραμμα 3/5 Έργο Έγραψε 150-200 πραγματείες (σώζεται το 1/5) Εκπαιδεύει τη φιλοσοφική ζωή, η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στην εμπειρία μας. Από τα πράγματα οδηγούμαστε στο πνεύμα. Πατέρας της επιστήμης, του πραγματισμού και της λογικής. Διοργανώνεται μια έρευνα σε όλους τους τομείς (ιστορία, ψυχολογία, φυσική, μεταφυσική, θεολογία, κοινωνιολογία, βοτανολογία, βιολογία, αστρονομία), προκειμένου να πραγματοποιηθούν ταξινομήσεις, αναλογίες, αίτια, συλλογισμοί, παρατηρήσεις, κατηγορίες. Δημιουργεί την επιστημονική σκέψη, μεθοδολογία. Μεταφέρει τη φιλοσοφία του Πλάτωνα στα πράγματα, εξελίσσει τα ερωτήματα του Πλάτωνα. 13

Περίγραμμα 4/5 Διδασκαλία. Ευδαιμονία: η άσκηση της αρετής όσον αφορά την πόλη. Φιλοσοφική ευδαιμονία: η θεωρία που αφορά τη δραστηριότητα της κατά το πνεύμα ζωής. Πνευματική ζωή: επιθυμητή αυτή καθ αυτή. Αταραξία, αποδέσμευση από υλικές ανάγκες. 14

Περίγραμμα 5/5 Υπεράνθρωπη ευτυχία. Κατακτούμε τη Σοφία στο μέτρο του δυνατού. Μόνο κάποιες στιγμές κατακτούμε την τελείωση της θεωρίας. Η ευδαιμονία του νου μόνο ορισμένες στιγμές σκέφτεται μέσα σε μια αδιαίρετη ενόραση. Ηθική: η φρόνησις δείχνει το δρόμο για τον τρόπο ζωής μας. 15

1. θεωρεῖν 1/2 Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, 1178b.7-9: ἡ δὲ τελεία εὐδαιμονία ὅτι θεωρητική τις ἐστὶν ἐνέργεια καὶ ἐντεῦθεν ἂν φανείη. τοὺς θεοὺς γὰρ μάλιστα ὑπειλήφαμεν μακαρίους καὶ εὐδαίμονας εἶναι. Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η κορυφή της φιλοσοφικής ευδαιμονίας; 2. Πώς ερμηνεύεται η θεωρητική; 3. Ποιο είναι το πρότυπο της θεωρητικής; 16

1. θεωρεῖν 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις. 1. Η θεωρία του θεϊκού Νου κατά σπάνιες στιγμές. 2. Ως τρόπος μάθησης της γνώσης. 3. Ο Θεός και το Σύμπαν. 17

2. Γνώση και επιθυμία 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τα φυσικά, 1072a.29-30 : ὀρεγόμεθα δὲ διότι δοκεῖ μᾶλλον ἢ δοκεῖ διότι ὀρεγόμεθα ἀρχὴ γὰρ ἡ νόησις. Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η σχέση μεταξύ γνώσεως και επιθυμίας; 2. Ποιο είναι το επιθυμητό; 3. Γιατί απολαμβάνει ο φιλόσοφος την θεωρία των όντων; 18

2. Γνώση και επιθυμία 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Το αίτιο. 2. Η γνώση των όντων οδηγεί στο ανώτατο επιθυμητό. 3. Γιατί το εντάσσει στο σχέδιο της φύσης, προαισθανόμενος τη θεϊκή παρουσία. 19

3. Θεϊκή σκέψη 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1074b.28-30: πρῶτον μὲν οὖν εἰ μὴ νόησίς ἐστιν ἀλλὰ δύναμις εὔλογον ἐπίπονον εἶναι τὸ συνεχὲς αὐτῷ τῆς νοήσεως ἔπειτα δῆλον ὅτι ἄλλο τι ἂν εἴη τὸ τιμιώτερον ἢ ὁ νοῦς τὸ νοούμενον. Ερωτήματα: 1. Ποια είναι θεώρηση της σοφίας; 2. Πώς νοείται το όντως ον; 3. Μέχρι ποιο σημείο φτάνει η δραστηριότητα του νου; 20

3. Θεϊκή σκέψη 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η τελείωση της θεωρίας. Και αυτό το γεγονός συμβαίνει μόνο κάποιες φορές. 2. Μέσα από την παρατήρηση των στοιχείων της φύσης, η οποία κατατείνει στην ύπαρξη μιας κινητήριας αρχής του σύμπαντος. 3. Μέχρι του σημείου εκείνου, κατά το οποίο ο νους σκέφτεται μέσα σε μια αδιαίρετη ενόραση, στη θεία μακαριότητα. 21

4. Θεός- κόσμος 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, 1072b.18-25: ἡ δὲ νόησις ἡ καθ αὑτὴν τοῦ καθ αὑτὸ ἀρίστου καὶ ἡ μάλιστα τοῦ μάλιστα. αὑτὸν δὲ νοεῖ ὁ νοῦς κατὰ μετάληψιν τοῦ νοητοῦ νοητὸς γὰρ γίγνεται θιγγάνων καὶ νοῶν ὥστε ταὐτὸν νοῦς καὶ νοητόν. τὸ γὰρ δεκτικὸν τοῦ νοητοῦ καὶ τῆς οὐσίας νοῦς ἐνεργεῖ δὲ ἔχων ὥστ ἐκείνου μᾶλλον τοῦτο ὃ δοκεῖ ὁ νοῦς θεῖον ἔχειν καὶ ἡ θεωρία τὸ ἥδιστον καὶ ἄριστον. εἰ οὖν οὕτως εὖ ἔχει ὡς ἡμεῖς ποτέ ὁ θεὸς ἀεί θαυμαστόν Ερωτήματα: 1. Γιατί στον κόσμο προαισθανόμαστε μια θεϊκή παρουσία; 2. Γιατί η φυσική ομορφιά είναι ανώτερη από κάθε καλλιτεχνική ομορφιά; 3. Γιατί νιώθουμε χαρά γνωρίζοντας τον κόσμο; 22

4. Θεός- κόσμος 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι ολόκληρο το σύμπαν είναι ιερό. 2. Διότι ο καλλιτέχνης μιμείται την τέχνη της φύσης. 3. Διότι αυτός μάς κινητοποιεί να γνωρίσουμε την πρώτη αρχή. 23

5. Η σκέψη της σκέψης 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, 1074b, 33-34: αὑτὸν ἄρα νοεῖ εἴπερ ἐστὶ τὸ κράτιστον καὶ ἔστιν ἡ νόησις νοήσεως νόησις. Τον εαυτό του, άρα, νοεί, αν όντως είναι το πιο σπουδαίο πράγμα, και έτσι η νόηση του είναι νόηση της νόησης. Ερωτήματα: 1. Ποιος είναι ο σκοπός της κατά πνεύμα ζωής; 2. Ποια θεωρείται η σκέψη της σκέψης; 3. Πώς θεωρείται ο έχων μια θεωρητική ζωή; 24

5. Η σκέψη της σκέψης 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. ένα κάλεσμα για βαθμιαία ανύψωση. 2. Η δραστηριότητα της πρώτης αρχής. 3. Ως ασκούμενος στη σοφία και όχι μια κατάκτησή της τέλειας θεωρίας. 25

6. Μετακριτική 1/2 Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, 1094b.27-28: ἕκαστος δὲ κρίνει καλῶς ἃ γινώσκει καὶ τούτων ἐστὶν ἀγαθὸς κριτής. Ερωτήματα: 1. Ποιος είναι ο σκοπός του αριστοτελικού μαθήματος; 2. Ποιο είναι το νόημα της διδασκαλίας; 3. Γιατί είναι σημαντικός ο διάλογος; 26

6. Μετακριτική 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η διαμόρφωση των ακροατών. Η συζήτηση που θα διαμορφωθεί μέσα από μια κριτική. 2. Ο διάλογος. 3. Διότι είναι αυτός που ασκεί τον μετέχοντα στην άσκηση του διαλόγου, προκειμένου να εξοικειωθεί με μία μέθοδο σκέψης. 27

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 1/4 Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, ed. Bywater I., Oxford, Clarendon Press Oxford 1894. Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, ed. Ross W.D., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1924. Αυγελής Ν., Η υπέρβαση της φυσικής στον Αριστοτέλη, Φιλοσοφία, 2(1972), σσ. 284 302. Ζήσης Χ., Το πρόβλημα του χρόνου εις τον Αριστοτέλη, Φιλοσοφία, 3(1973), σσ. 246 261. Zeller E. Nestle W., Ιστορία της Ελληνικής Φιλο σοφίας, μτφρ. Θεοδωρίδης Χ., εκδόσεις Εστία, Α θήνα 1990. 28

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 2/4 Ross D., Αριστοτέλης, εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1991. Kullmann W., Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη, μτφρ. Ρεγκακος Α., εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996. Dubois M. J., Le temps et l` instant selon Aristote, εκδ όσεις Desclee, De Brouwer, Paris 1967. Inwood M., Aristotle on the reality of Time, Aristotle s Physics. A collection of Essays, (ed. Judson L.) εκδόσεις Clarendon Press, Oxford 1991, σ.σ. 151 178. Mansion A. Ch., La thιorie aristotιlienne du temps chez les pιripatιticiens mιdiιvaux, Revue neoscolastique de Philosοpphie, 36(1934), σ.σ. 265 282. 29

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 3/4 Ηussey E.,Aristotle Physics, εκδόσεις Clarendon Press, Oxford 1983. Wunderle Cf. G., Die Lehre des Aristoteles von der Zei, Mϋnhen 1908. Reale G., Catan, John R., The concept of first philosophy and the unity of the Metaphysics of Aristotle, Bowling Green, Philosophy Research Archives, Ohio 1976. Siebeck H., Aristotele, Remo Sandron, Milano χ.η. Natali C., Bios theoretikos: la vita di Aristotele e l'organizzazione della sua scuola, Il Mulino, Bologna 1991. 30

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 4/4 Natali C., The wisdom of Aristotle, State University of New York Press, Albany 2001. Sachs, J., Aristotle s Physics, A Guided Study, εκδόσεις Rutgers University Press, New Brunswich 199. Wagner, H., Aristoteles Physikvolesung, εκδόσεις Berlin, 1967. Wieland W., Die aristotelische Physic, Göttingen, 1962. 31

Τέλος Ενότητας