Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική! Καθ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αντικείμενο Διεθνούς Μακροοικονομικής Η διεθνής μακροοικονομική ασχολείται με το προσδιορισμό των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών (ΑΕΠ, ποσοστό μεγέθυνσης, ποσοστό ανεργίας, πληθωρισμό, επιτόκια) σε οικονομίες συνδεδεμένες με τις παγκόσμιες αγορές. Μία ανοικτή οικονομία μπορεί να δανείζεται ή να δανείζει πόρους στον υπόλοιπο κόσμο. Οι εγχώριες επενδύσεις μπορούν να διαφέρουν από τις εθνικές αποταμιεύσεις. Η διαφορά τους προσδιορίζει το ισοζύγιο πληρωμών. Οι συναλλαγές στη διεθνή οικονομία γίνονται με πολλά νομίσματα. Οι σχετικές τιμές αυτών των νομισμάτων, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, μεταβάλλονται συνεχώς στο σημερινό σύστημα των κυμαινομένων ισοτιμιών. Το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών συναλλαγών γίνεται μέσω των διεθνών χρηματαγορών και κεφαλαιαγορών. Οι χρηματαγορές και οι κεφαλαιαγορές επιτρέπουν στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να ανταλλάσουν χρήμα και χρεώγραφα (υποσχέσεις μελλοντικής πληρωμής). 2
600,000% 400,000% 200,000% 0,000% 1992% 1993% 1994% 1995% 1996% 1997% 1998% 1999% 2000% 2001% 2002% 2003% 2004% 2005% 2006% 2007% 2008% 2009% 2010% 2011% 2012%!200,000%!400,000%!600,000%!800,000%!1000,000% ΗΠΑ% Κίνα% ΕΕ% Ιαπωνία% Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών των ΗΠΑ, της Κίνας, της ΕΕ και της Ιαπωνίας, δις $ΗΠΑ, 1992-2012 3
Η Έννοια της Εξωτερικής Ισορροπίας Η έννοια της εξωτερικής ισορροπίας προϋποθέτει μια πορεία για το ισοζύγιο πληρωμών και το εξωτερικό χρέος η οποία δεν απειλεί τη δυνατότητα μιας χώρας να εξυπηρετεί τις διεθνείς της υποχρεώσεις. Το τι συνιστά εξωτερική ισορροπία διαφέρει ανάλογα με τους κανόνες του διεθνούς νομισματικού συστήματος και των διεθνών κεφαλαιαγορών. Σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους η έννοια της εξωτερικής ισορροπίας είχε διαφορετικό περιεχόμενο. 4
Εθνικολογιστικά Μεγέθη σε μία Ανοικτή Οικονομία Τρία είναι τα κύρια σημεία που πρέπει να γίνουν κατανοητά. Πρώτον, η σχέση μεταξύ εγχωρίου εισοδήματος, εγχώριας δαπάνης και εμπορικού ισοζυγίου σε μία ανοικτή οικονομία Δεύτερον, η σχέση που συνδέει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών με το δημοσιονομικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο ιδιωτικών αποταμιεύσεων και επενδύσεων. Τρίτον, η διάκριση μεταξύ ακαθάριστου εγχωρίου προϊόντος (ΑΕΠ ή GDP) και ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ ή GNP). 5
Η Σχέση μεταξύ Εγχωρίου Εισοδήματος και Δαπάνης σε μία Ανοικτή Οικονομία Η ταυτότητα του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) σε μία ανοικτή οικονομία παίρνει τη μορφή, Y = C + I + G + ( X M ) (1) Υ είναι το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), C η συνολική ιδιωτική κατανάλωση, I οι συνολικές ιδιωτικές επενδύσεις, G η δημόσια δαπάνη, Χ οι εξαγωγές και Μ οι εισαγωγές. 6
Η Σχέση μεταξύ Εγχωρίου Εισοδήματος και Δαπάνης και το Εμπορικό Ισοζύγιο σε μία Ανοικτή Οικονομία Η συνολική εγχώρια δαπάνη, η οποία καλείται και απορρόφηση, ορίζεται ως,! E = C + I + G!!! (2)! Από τις (1) και (2),! Υ = Ε + ( Χ Μ )!! (3)! Το εμπορικό ισοζύγιο ισούται με τη διαφορά του εγχωρίου εισοδήματος από την εγχώρια δαπάνη. Η (3) μετασχηματίζεται,! Υ Ε = Χ Μ!!! (4) 7
Το Εμπορικό Ισοζύγιο Το εμπορικό ισοζύγιο δεν είναι παρά η διαφορά εγχωρίου εισοδήματος και εγχώριας δαπάνης. Αυτή είναι μία πολύ σημαντική παρατήρηση διότι κατευθύνει την προσοχή μας στη μακροοικονομική φύση των εξωτερικών ανισορροπιών. Η διόρθωση των εξωτερικών ανισορροπιών απαιτεί μέτρα που θα αποκαταστήσουν τη σχέση μεταξύ εγχωρίου εισοδήματος και εγχώριας δαπάνης. Μπορεί κανείς να αναλύσει σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος αυτή τη σχέση, αφαιρώντας και από τις δύο πλευρές της (1) τους συνολικούς φόρους T, και προσθέτοντας και στις δύο πλευρές το καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό R 8
Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Y + R T = C + I + ( G T ) + ( X + R M ) (5) Η αριστερή πλευρά της (5) μετρά το Διαθέσιμο Εθνικό Εισόδημα της χώρας, ενώ στη δεξιά πλευρά έχουμε το άθροισμα της ιδιωτικής δαπάνης για κατανάλωση και επενδύσεις C + I, του δημοσιονομικού ελλείμματος G T, και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών X + R M. Η (5) μπορεί να γραφεί ως, X + R M = S I + ( T G ) (6) Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι εξ ορισμού ίσο με το άθροισμα της διαφοράς των ιδιωτικών αποταμιεύσεων από τις ιδιωτικές επενδύσεις και του δημοσιονομικού ισοζυγίου. 9
Η Σχέση μεταξύ Εθνικού Εισοδήματος και Δαπάνης και το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Ενώ η (4) κατευθύνει την προσοχή μας στο ότι οι εξωτερικές ανισορροπίες είναι μακροοικονομικού χαρακτήρα (διαφορά εγχωρίου εισοδήματος και δαπάνης), η (6) διαχωρίζει τις ανισορροπίες σε δύο παράγοντες. 1. Τη διαφορά ιδιωτικών αποταμιεύσεων και επενδύσεων 2. Το δημοσιονομικό ισοζύγιο. Προκειμένου να διορθωθούν οι εξωτερικές ανισορροπίες, πρέπει να προσαρμοσθεί είτε η διαφορά αποταμιεύσεων και επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα, είτε το δημοσιονομικό ισοζύγιο. 10
Σχέση μεταξύ Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) και Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ) Στο βαθμό που μία χώρα έχει καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό (καθαρές πληρωμές για αμοιβές συντελεστών παραγωγής), έχουμε τη διάκριση μεταξύ Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) και Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ). Το ΑΕΠ (GDP) αφορά την αξία της εγχώριας παραγωγής και το ΑΕΕ (GNP) το συνολικό εισόδημα των κατοίκων της χώρας. Το καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό μπορεί να είναι είτε καθαρό εισόδημα από κεφάλαιο (τόκοι και μερίσματα), είτε καθαρό εισόδημα από εργασία (προσφορά εργασίας κατοίκων της χώρας στο εξωτερικό). Όταν ερχόμαστε σε ζητήματα συσσώρευσης στοιχείων ενεργητικού από το εξωτερικό και εξωτερικού χρέους, η διάκριση αυτή αποκτά κεντρική σημασία. 11
Συναλλαγματικές Ισοτιμίες Η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία (S) ορίζεται ως η τιμή του νομίσματος μιας χώρας σε κάποιο άλλο νόμισμα. S=1,3 $/ σημαίνει ότι χρειάζονται 1,3 δολάρια ΗΠΑ ($) για την αγορά ενός ευρώ ( ). Αν η ισοτιμία αλλάξει στο 1,4 τότε λέμε ότι το ευρώ έχει ανατιμηθεί απέναντι στο δολάριο (ή ότι το δολάριο έχει υποτιμηθεί απέναντι στο ευρώ). Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία (Q) ορίζεται ως ο λόγος των επιπέδων τιμών δύο χωρών, εκπεφρασμένη σε κοινό νόμισμα. Αν P είναι το επίπεδο τιμών στην Ευρώπη και P* το επίπεδο τιμών στις ΗΠΑ, η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ δολαρίου ορίζεται ως Q=S(P/P*). 12
1,800# 1,600# 1,400# 1,200# 1,000# 0,800# 0,600# 0,400# 0,200# 0,000# 1955,01# 1955,10# 1956,07# 1957,04# 1958,01# 1958,10# 1959,07# 1960,04# 1961,01# 1961,10# 1962,07# 1963,04# 1964,01# 1964,10# 1965,07# 1966,04# 1967,01# 1967,10# 1968,07# 1969,04# 1970,01# 1970,10# 1971,07# 1972,04# 1973,01# 1973,10# 1974,07# 1975,04# 1976,01# 1976,10# 1977,07# 1978,04# 1979,01# 1979,10# 1980,07# 1981,04# 1982,01# 1982,10# 1983,07# 1984,04# 1985,01# 1985,10# 1986,07# 1987,04# 1988,01# 1988,10# 1989,07# 1990,04# 1991,01# 1991,10# 1992,07# 1993,04# 1994,01# 1994,10# 1995,07# 1996,04# 1997,01# 1997,10# 1998,07# 1999,04# 2000,01# 2000,10# 2001,07# 2002,04# 2003,01# 2003,10# 2004,07# 2005,04# 2006,01# 2006,10# 2007,07# 2008,04# 2009,01# 2009,10# 2010,07# 2011,04# 2012,01# Ονομαστικό#Ευρώ#$/ # Πραγματικό#Ευρώ# Ονομαστική και Πραγματική Ισοτιμία Ευρώ Δολαρίου 13
Νομισματική Πολιτική, Συναλλαγματική Ισοτιμία και Κίνηση Κεφαλαίων σε μία Ανοικτή Οικονομία Η δυνατότητα της κεντρικής τράπεζας μιας χώρας να ασκήσει νομισματική πολιτική διαφέρει ανάλογα με το καθεστώς που διέπει τη συναλλαγματική ισοτιμία και την κίνηση κεφαλαίων. Όταν υπάρχει ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, η κεντρική τράπεζα έχει δύο βασικές επιλογές. Ή θα αφήσει τη διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας ελεύθερη, οπότε δεν χρειάζεται να κάνει παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος, ή θα κάνει παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος, οπότε δεν θα μπορεί να ελέγξει τη νομισματική βάση και την προσφορά χρήματος. Προκειμένου να μπορέσει μία κεντρική τράπεζα να ελέγξει και τη συναλλαγματική ισοτιμία και την προσφορά χρήματος θα πρέπει να επιβάλλει περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων. 14
Το Τρίλημμα μιας Ανοικτής Οικονομίας 1. Σταθερή (ή Ελεγχόμενη) Συναλλαγματική Ισοτιμία 2. Εθνική Νομισματική Πολιτική 3. Ελεύθερη Κίνηση Κεφαλαίων Μόνο δύο από τις τρεις επιλογές είναι διαθέσιμες σε μία χώρα. Και οι τρεις επιλογές ταυτόχρονα είναι ασύμβατες. 15
Η Φύση του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος Οι κανόνες του διεθνούς νομισματικού, αλλά και εμπορικού, συστήματος, και η λειτουργία των διεθνών κεφαλαιαγορών, προσδιορίζουν, ανάμεσα στα άλλα, το πως χρηματοδοτούνται αλλά και το πως διορθώνονται οι ανισορροπίες στο ισοζύγιο πληρωμών. Το αν οι διεθνείς συναλλαγές αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων είναι ελεύθερες, το πως διακανονίζονται οι διεθνείς συναλλαγές, το αν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι σταθερές ή κυμαινόμενες, το αν το διεθνές νομισματικό σύστημα είναι συμμετρικό ή ασύμμετρο, το αν βασίζεται σε πολύτιμα μέταλλα ή όχι, είναι μερικοί από τους κρισιμότερους θεσμούς και κανόνες που αφορούν στις εξελίξεις και τη διόρθωση των εξωτερικών ανισορροπιών. 16
Διεθνή Νομίσματα Σε αντίθεση με τα εθνικά κράτη, στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις δεν υπάρχει φορέας αντίστοιχος της κυβέρνησης που να επιβάλλει τη χρήση ενός και μόνου νομίσματος. Έτσι, η διεθνής οικονομία καταλήγει με μια πληθώρα νομισμάτων, αν και συνήθως λίγα από αυτά είναι πλήρως μετατρέψιμα διεθνώς και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διεθνείς μονάδες μέτρησης αξιών, διεθνή μέσα πληρωμών και διεθνή μέσα αποθεματοποίησης πλούτου. Το σημαντικότερο ίσως δίδαγμα της διεθνούς νομισματικής ιστορίας είναι ότι σχεδόν ποτέ δεν καταλήγουμε σε ένα μόνο διεθνές νόμισμα. 17
Το Δολάριο, το Ευρώ, το Γιεν και τα Υπόλοιπα Νομίσματα Σήμερα τόσο το δολάριο, όσο και το ευρώ και το ιαπωνικό γιεν, για να μην αναφέρουμε τη στερλίνα και το ελβετικό φράγκο, είναι διεθνή νομίσματα. Ο ανταγωνισμός των νομισμάτων δεν καταλήγει στην επικράτηση ενός μόνο διεθνούς νομίσματος, μια κατάσταση που συνεπάγεται το μικρότερο κόστος συναλλαγών και το μικρότερο βαθμό νομισματικής αστάθειας. Το δολάριο παραμένει το κυριότερο διεθνές νόμισμα. Αποτελεί διεθνή μονάδα τιμολόγησης των εισαγωγών και εξαγωγών και χρησιμοποιείται ευρέως στις παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος από τις περισσότερες κεντρικές τράπεζες. 18
Διεθνή Αποθεματικά Νομίσματα Τα διεθνή νομισματικά συστήματα δεν είναι συμμετρικά. Δεν είναι όλα τα νομίσματα ισοδύναμα. Συνήθως, ένα από τα νομίσματα κυριαρχεί ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα (international reserve currency). Τέτοια νομίσματα ήταν η στερλίνα την εποχή του διεθνούς κανόνα χρυσού και το δολάριο μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα διεθνή αποθεματικά νομίσματα συνήθως ανήκουν σε οικονομίες που έχουν μεγάλο μερίδιο στο διεθνές εμπόριο, και καταλαμβάνουν μεγάλο ποσοστό των διεθνών χαρτοφυλακίων. 19
Μετατρεψιμότητα Νομισμάτων Μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η μετατρεψιμότητα ορίζεται ως προς το κυριότερο διεθνές αποθεματικό νόμισμα, δηλαδή το δολάριο, και όχι κατ ανάγκην ως προς το χρυσό. Αν το διεθνές αποθεματικό νόμισμα είναι μετατρέψιμο σε κάποιο πολύτιμο μέταλλο, όπως ο χρυσός, τότε το διεθνές νομισματικό σύστημα θεωρείται ότι έχει μεταλλική βάση. Το διεθνές νομισματικό σύστημα βασιζόταν σε κάποιο μεταλλικό κανόνα έως και το 1968. Τη χρονιά εκείνη οι ΗΠΑ κατήργησαν τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό στη σταθερή τιμή των $35 την ουγγιά, με συνέπεια το διεθνές νομισματικό σύστημα να απεξαρτηθεί από το χρυσό. 20
Σταθερές και Κυμαινόμενες Ισοτιμίες Στη πράξη σήμερα, οι ΗΠΑ, η Ευρωζώνη, η Ιαπωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελβετία έχουν επιλέξει ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και εγχώρια νομισματική αυτονομία, με αποτέλεσμα κυμαινόμενες ισοτιμίες, ενώ η Κίνα έχει επιλέξει συναλλαγματικούς περιορισμούς ώστε να συνδυάσει ελεγχόμενες ισοτιμίες με εγχώρια νομισματική αυτονομία. Στα συστήματα σταθερών ισοτιμιών, ο απαιτούμενος βαθμός συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων των κύριων οικονομιών είναι υψηλός, καθώς απαιτείται συντονισμός των νομισματικών, αλλά και των δημοσιονομικών τους πολιτικών, προκειμένου να διατηρηθεί και να λειτουργήσει το σύστημα. 21
1.6000$ 1.5000$ 1.4000$ 1.3000$ 1.2000$ 1.1000$ 1.0000$ 0.9000$ 0.8000$ 4/1/99$ 4/1/00$ 4/1/01$ 4/1/02$ 4/1/03$ 4/1/04$ 4/1/05$ 4/1/06$ 4/1/07$ 4/1/08$ 4/1/09$ 4/1/10$ 4/1/11$ 4/1/12$ 4/1/13$ 4/1/14$ Ισοτιμία Ευρώ Δολαρίου 22
140.000$ 130.000$ 120.000$ 110.000$ 100.000$ 90.000$ 80.000$ 70.000$ 4/1/99$ 4/1/00$ 4/1/01$ 4/1/02$ 4/1/03$ 4/1/04$ 4/1/05$ 4/1/06$ 4/1/07$ 4/1/08$ 4/1/09$ 4/1/10$ 4/1/11$ 4/1/12$ 4/1/13$ 4/1/14$ Ισοτιμία Δολαρίου Γιεν 23
8.500$ 8.000$ 7.500$ 7.000$ 6.500$ 6.000$ 1/4/05$ 1/4/06$ 1/4/07$ 1/4/08$ 1/4/09$ 1/4/10$ 1/4/11$ 1/4/12$ 1/4/13$ Ισοτιμία Δολαρίου Γουάν (Renmimbi) 24
$11.00%% $10.00%% $9.00%% $8.00%% $7.00%% $6.00%% $5.00%% $4.00%% $3.00%% $2.00%% $1.00%% 1791% 1796% 1801% 1806% 1811% 1816% 1821% 1826% 1831% 1836% 1841% 1846% 1851% 1856% 1861% 1866% 1871% 1876% 1881% 1886% 1891% 1896% 1901% 1906% 1911% 1916% 1921% 1926% 1931% 1936% 1941% 1946% 1951% 1956% 1961% 1966% 1971% 1976% 1981% 1986% 1991% 1996% 2001% 2006% 2011% $/ % Ισοτιμία Δολαρίου Στερλίνας 25
Διεθνής Μακροοικονομική: Από την Κλασσική στην Κεϋνσιανή Προσέγγιση Κλασσική Ανάλυση του μηχανισμού τιμών-ροών πολυτίμων μετάλλων από τον Hume (1752). Ο μηχανισμός αυτός οδηγούσε σε εξισορρόπηση των ανισορροπιών στο ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο υιοθετήθηκε η κεϋνσιανή προσέγγιση. Βασική διαφορά των κεϋνσιανών υποδειγμάτων από την ανάλυση του Hume, ήταν ότι σε αυτά τα υποδείγματα δεν υπήρχε αυτόματος μηχανισμός αποκατάστασης της εξωτερικής ισορροπίας. Αν υπήρχε σύγκρουση μεταξύ πολιτικών επίτευξης εσωτερικής και εξωτερικής ισορροπίας, τότε η μόνη λύση ήταν η υποτίμηση. 26
Διεθνής Μακροοικονομική: Η Κευνσιανή Προσέγγιση και η Κίνηση Κεφαλαίων Η σημαντικότερη ανάλυση της εξωτερικής ισορροπίας στο πλαίσιο της κεϋνσιανής προσέγγισης παρουσιάστηκε από τον Meade (1951). Η προσέγγιση αυτή ήταν ολοκληρωμένη, και δεν αγνοούσε τους νομισματικούς παράγοντες. Κυριάρχησε δε ως τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σε μία σειρά σημαντικών εργασιών, ο Mundell έδειξε ότι ακόμη και στα κεϋνσιανά υποδείγματα, όταν ληφθεί υπόψη ο νομισματικός παράγοντας και η κινητικότητα των κεφαλαίων, υπάρχει τάση αποκατάστασης της ισορροπίας στο ισοζύγιο πληρωμών (βλ. Mundell 1961). Η κατηγορία αυτή των υποδειγμάτων είναι γνωστή ως το υπόδειγμα Mundell-Fleming. 27
Διεθνής Μακροοικονομική: Κυμαινόμενες Ισοτιμίες, Νομισματική Προσέγγιση και Προσέγγιση Χαρτοφυλακίου Με την υιοθέτηση των κυμαινομένων ισοτιμιών, η έμφαση στη διεθνή μακροοικονομική μετακινήθηκε στο αν οι μηχανισμοί της αγοράς θα οδηγούσαν αυτόματα σε εξωτερική ισορροπία. Μια προσέγγιση ήταν η νομισματική προσεγγίση (βλ. Frenkel and Johnson 1976, Dornbusch 1976) και μία δεύτερη προσέγγιση ήταν ευρύτερη και βασιζόταν σε υποδείγματα ισορροπίας χαρτοφυλακίου (βλ. Obstfeld and Stockman 1985). Φυσική εξέλιξη αυτών των υποδειγμάτων, και της υπόθεσης των ορθολογικών προσδοκιών, ήταν η διαχρονική ανάλυση της εξωτερικής ισορροπίας (βλ. Obstfeld and Rogoff 1996). 28
Η Σύγχρονη Διαχρονική Προσέγγιση στη Διεθνή Μακροικονομική Η διαχρονική προσέγγιση, η οποία αποτελεί την κυρίαρχη προσέγγιση σήμερα, βασίζεται στην υπόθεση ότι τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τη διαχρονική τους χρησιμότητα (βλ. Ramsey 1928, Fisher 1930). Ξεκινά προσδιορίζοντας τις τεχνολογικές και αγοραίες δυνατότητες μιας οικονομίας να επιλέγει τη διαχρονική κατανομή της κατανάλωσης. Αυτές οι δυνατότητες περιγράφονται από το διαχρονικό εισοδηματικό περιορισμό, που περιγράφει τους όρους κάτω από τους οποίους η οικονομία μπορεί να δανείζει και να δανείζεται διεθνώς, καθώς και την εγχώρια επενδυτική τεχνολογία. Ξεχωριστή ανάλυση των εισοδηματικών περιορισμών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα φωτίζει τη σχέση μεταξύ δημοσίων οικονομικών και εξωτερικής ισορροπίας. 29