Υ Λ Η Α Γυμνασίου (προσχέδιο)

Υ Λ Η Α Γυμνασίου (προσχέδιο) ΗΧΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΛΩΔΙΑ ΑΡΜΟΝΙΑ ΜΟΡΦΗ ΥΦΟΣ (ΣΤΥΛ) ΥΦΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΟΓΝΩΣΙΑ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

Eυχαριστηρίες σε όλους όσους εργάστηκαν για το προσχέδιο αυτό Πρόγραμμα Ύλης της Α' τάξης Γυμνασίου μαζί με την κ. Μάρω Σκορδή, ΕΜΕ Μουσικής, που είχε τη γενική επιμέλεια. Άντρη Χατζηγεωργίου, Καθηγήτρια Μουσικής, αποσπασμένη στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Χαρά Χαραλαμπίδου, Σύμβουλος Μουσικής Φαίδρος Πολυβίου, Εκπρόσωπος Συνδέσμου Καθηγητών Μουσικής Μάριος Ιωάννου, Εκπρόσωπος Συνδέσμου Καθηγητών Μουσικής Πάνος Μέσης, Εκπρόσωπος Συνδέσμου Καθηγητών Μουσικής 2

ΗΧΟΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΗΧΟΥ Χροιά, Ύψος, Ένταση, Διάρκεια (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ I κεφάλαιο 1) Το μονόχορδο του Πυθαγόρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πειραματισμό (ως παιγνίδι, και στην κατασκευή αυτοσχέδιων οργάνων), στις πιο κάτω ιδιότητες του ήχου. EΚΦΡΑΣΗ Σημεία Δυναμικής forte (f) piano (p) fortissimo (ff) pianissimo (pp) sforzando (sf) (τονισμός) accent > crescendo decrescendo ή diminuendo Ρυθμική Αγωγή Allegro Moderato Αndante Largo ή/και Adagio ή/και Vivace ή/και Presto A tempo Accelerando Rallentando ή/και Ritartando ή/και Ritenuto. Τρόποι Εκτέλεσης Σημεία Επανάληψης prima volta, seconda volta κορώνα legato staccato arpeggio glissando dal segno pizzicato, arco, tremolo, con sordini, vibrato Παραδείγματα Ακροάσεων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις πιο πάνω ιδιότητες του ήχου και έννοιες. F. Chopin: Πολωνέζα, έργο 40, αρ. 1 στη Λα μείζονα, (Στρατιωτική), για πιάνο (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ II σελ. 41). L. Van Beethoven: Σονάτα για πιάνο, σε ντο ελάσσονα (Παθητική), έργο 13 (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ II, σελ. 88). E. Grieg: Peer Gynt «Στο παλάτι του βασιλιά του βουνού» (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ II, σελ. 143). Rodrigo: Concierto de Aranjuez. Lutostawski: Venetian Games Υποχρεωτικά: P. I. Tchaikovsky: Σουίτα Μπαλέτου «Καρυοθραύστης» (π.χ. «Ο χορός της Ζαχαρένιας Νεράϊδας», «Κινέζικος Χορός», «Ο χορός των φλάουτων»). C. Saint-Saens: Το Καρναβάλι των Ζώων. L. Mozart: Η Συμφωνία των Παιγνιδιών. 3

ΡΥΘΜΟΣ (βλέπε Ρυθμικές Έννοιες, ΜΟΥΣΙΚΗ I, κεφάλαιο 2, σελ.21) ΧΡΟΝΟΣ ΠΑΛΜΟΣ ΡΥΘΜΙΚΟ ΜΟΤΙΒΟ ΡΥΘΜΙΚΟ ΣΧΗΜΑ (Ρυθμικά σχήματα που να περιλαμβάνουν τις πιο κάτω αξίες) ΡΥΘΜΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ Τέταρτο Όγδοα Μισό Ολόκληρο Δέκατα Έκτα Μισό Παρεστιγμένο Τέταρτο Παρεστιγμένο και όγδοο ΠΑΥΣΕΙΣ Ολόκληρου Τετάρτου Μισού ΣΥΝΔΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ / ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑΣ Παραδείγματα Ακροάσεων και Τραγουδιών ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 34-36 Η Θεωρία της Μουσικής μές απ τη Μελωδία Α Τόμος, Β Τόμος. o ΜΕΤΡΑ o Τονισμός, ισχυρό / ασθενές μέρος του μέτρου o Ελλιπές Μέτρο ΑΠΛΑ ΜΕΤΡΑ Διμερή Μέτρα Τριμερή Μέτρα Τετραμερή Μέτρα. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 30 ΜΙΚΤΑ ΜΕΤΡΑ Μέτρο 7/8 Καλαματιανός ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ο Δασονόμος (σελ. 146) Σήμμερον μες στην εκκλησιάν (σελ. 147). (Η Θεωρία της Μουσικής μέσ απ τη Μελωδία, Τόμος Β ) ΠΟΛΥΜΕΤΡΑ ΠΟΛΥΡΥΘΜΟΙ Το κεφάλαιο αυτό θα πρέπει να διδαχθεί πρακτικά, βάση τους διαφορετικούς τονισμούς, μέσα από δραστηριότητες αυτοσχεδιασμού και παιγνιδιού. Το παιγνίδι με τα ρυθμικά και μελωδικά ονόματα των παιδιών προσφέρεται άριστα γι αυτή την περίπτωση. Αυτό είναι ένα κεφάλαιο που τα παιδιά πάντα απολαμβάνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 37-39 (Υλικό από τα σεμινάρια: Xoσέ Γκοντίνο, Δρ Κwami, M. Barley, Urban Strawberry Lunch) Παραδείγματα Ακροάσεων Μπορούν να χρησιμοποιηθούν έργα ή τραγούδια κυπριακής και ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, αφρικάνικης μουσικής ή άλλων χωρών (ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 38 39). Ν. Σκαλκώτα: Καλαματιανός από τους 36 Ελληνικούς Χορούς για Ορχήστρα Κυπριακοί Χοροί B. Bartok: Μουσική για έγχορδα, κρουστά και τσελέστα, ΙV Κίνηση. 4

Μ. Θεοδωράκη: Eισαγωγή (Άξιον Εστί). ΜΕΛΩΔΙΑ (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, κεφάλαιο 3, σελ. 45) ΜΕΛΩΔΙΚΟ ΜΟΤΙΒΟ ΜΕΛΩΔΙΚΟ ΣΧΗΜΑ (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 49-52) Ανιούσα, κατιούσα, βηματική κίνηση και πηδήματα μελωδίας. Μελωδικό σχήμα, μελωδική αλυσίδα, αρπισμός. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΕΛΟΣ (βλέπετε ως βιβλία αναφοράς για τον καθηγητή της Μουσικής: ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 71 ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ, Κ. «Η Θεία Λειτουργία και άλλοι εκλεκτοί Ύμνοι» ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Χρύση Χαραλάμπους, καθηγητή της Μουσικής) Σημείωση: Το κεφάλαιο αυτό να διδαχθεί μόνο από τους καθηγητές της Μουσικής που γνωρίζουν το θέμα. ΜΕΛΩΔΙΚΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ 1 ης, 2ας, 3 ης, 5 ης, 8 ης Να διδαχθούν μόνο ως απλά διαστήματα. (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, σελ. 133-136 και «Η Θεωρία της Μουσικής μές απ τη Μελωδία» Β Τόμος Διαστήματα ) Παραδείγματα Ακροάσεων Vivaldi: Το κυνήγι (από το έργο «Οι 4 Εποχές) (διαστήματα 5 ης ) Orff: Carmina Burana Κ Λ Ι Μ Α Κ Ε Σ Τόνος, Ημιτόνιο, Τριημιτόνιο. Σημεία Αλλοίωσης: Δίεση, Ύφεση, Αναίρεση. ΠΕΝΤΑΤΟΝΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ Μπορεί να χρησιμοποιηθεί υλικό από τη μουσική άλλων χωρών όπως για παράδειγμα, μουσική της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Σκωτίας κ.τ.λ. (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, σελ. 83-90). ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΝΤΟ, ΣΟΛ, ΦΑ (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ I σελ. 100-103) ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΛΑ (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ I σελ. 111-113) 5

ΑΡΜΟΝΙΑ (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, Κεφάλαιο 4, σελ. 115) ΣΥΜΦΩΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΝΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ (Τα σύμφωνα και τα διάφωνα διαστήματα δεν θα διδαχθούν θεωρητικά, αλλά μόνο μέσα από την πράξη. Δηλαδή, οι μαθητές, θα χρησιμοποιούν αυτά τα διαστήματα στις δραστηριότητές τους, χωρίς να γίνει ειδικό μάθημα που να εξηγεί τί είναι, και ποια είναι αυτά). ΣΥΝΗΧΗΣΗ Κανόνας (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 26-27) Ισοκράτης Μπορντούν (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΉ Ι σελ. 19) Οστινάτο (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 121-122) ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΟΚΤΑΒΕΣ ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ Χρήση των βασικών συγχορδιών μιας κλίμακας (I, IV, V) σε συνοδείες τραγουδιών και απλές ενορχηστρώσεις. ΠΤΩΣΕΙΣ Τελεία και Ατελής ΜΟΡΦΗ Ερώτηση Απάντηση Επανάληψη / Αντίθεση Αλυσίδα Φράση, Πρόταση, Περίοδος (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, σελ. 51-52) ΜΟΝΟΜΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗ (βλέπετε Μ0ΥΣΙΚΗ Ι, σελ. 150) (παραδείγματα τραγουδιών: Kάλαντα των Χριστουγέννων, Άγια Μαρίνα) ΔΙΜΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗ (παραδείγματα τραγουδιών: Βαγγελιώ) ΤΡΙΜΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗ (παραδείγματα τραγουδιών: Κυκλάμινο, Αροδαφνούσα) (ακροάσεις: Εμβατήριο, Μινουέτο) ΜΟΡΦΗ ΡΟΝΤΟ ( παραδείγματα ακροάσεων: Mozart: Μια μικρή νυκτερινή μουσική, IV κίνηση) Ρυθμικό Ροντό (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 26) ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ Το Απολυτίκιον των Χριστουγέννων. Τη Υπερμάχω (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σσ. 77-81, «Η Θεία Λειτουργία και άλλοι εκλεκτοί Ύμνοι» Κ. Κασσιανού, σς. 66-67). 6

ΥΦΟΣ (ΣΤΥΛ) Σύγκριση του ίδιου έργου με διαφορετική εκτέλεση (παραδείγματα: o σύγκριση κλασικής εκτέλεσης της πρώτης κίνησης της 5ης συμφωνίας του Μπετόβεν, με τον τρόπο εκτέλεσης σε Disco ή John Travolta, ή o σύγκριση της εκτέλεσης μιας φούγκας του Μπαχ με αυθεντικό τρόπο, με τον τρόπο εκτέλεσης των Swingle Singers, ή o σύγκριση διαφόρων εκτελέσεων του Greensleeves). Σύγκριση έργων διαφόρων εποχών (18 ου και 20ού, 21 ου αιώνα, ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά: ρυθμός, μελωδία, χροιά, αρμονία. Κατά τη σύγκριση θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να συζητούνται οι έννοιες: Μελωδία, Ρυθμός, Αρμονία, Ενορχήστρωση. Παραδείγματα Ακροάσεων J.S.Bach: Tοκκάτα και Φούγκα. A. Dvorak: Συμφωνία του Νέου Κόσμου P. I. Tchaidovsky: Ιταλικό Καπρίτσιο, Οβερτούρα 1812. W. A. Mozart: Μια Μικρή Νυχτερινή Μουσική. J. Strauss: Στον ωραίο γαλάζιο Δούναβη (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ ΙΙ σελ. 121) ΥΦΗ Μονοφωνία Ένας ή περισσότεροι εκτελεστές ή φωνές ερμηνεύουν την ίδια ακριβώς μελωδία (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ ΙΙ, σελ. 2) Παραδείγματα: Βυζαντινό μέλος, Δημοτικά τραγούδια. Πολυφωνία. Συνήχηση πολλών φωνών και ενόργανων μελωδιών που κινούνται παράλληλα και ανεξάρτητα. (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ ΙΙ, σελ. 2, ως βιβλίο αναφοράς για τον καθηγητή της Μουσικής) Ο καθηγητής μέσα από τις διάφορες δραστηριότητες, μπορεί να χρησιμοποιήσει στην πράξη: κανόνες, τραγούδια δίφωνα και/ή με ντέσκαντ, διάφορα ostinati ως συνοδεία σε ένα τραγούδι ή ενόργανο μικρό κομμάτι, δημιουργικές εργασίες με πολλούς ήχους, κ.ά.) Παραδείγματα Ακροάσεων G. F. Handel: Το χορωδιακό Hallelujiah, από το ορατόριο «Μεσσίας». R. Wagner: Γαμήλιο Εμβατήριο από το έργο «Lohegrin». C. Orff: O Fortuna (Carmina Burana) L. van Beethoven: Ύμνος στη Χαρά (9 η Συμφωνία). ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΟΡΓΑΝΟΓΝΩΣΙΑ Όργανα Συμφωνικής Ορχήστρας. Παραδοσιακά όργανα ελληνικής και κυπριακής παραδοσιακής μουσικής. Κατασκευή αυτοσχέδιων οργάνων. (Χρήση Μουσικής Τεχνολογίας, Η.Υ. και Λογισμικού Μουσικής, Midi, Synthesizer). 7

ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Δεξιότητες Ανάγνωσης και Γραφής Φθογγοσήμων (από το μεσαίο ΝΤΟ μέχρι ΣΟΛ πάνω από το πεντάγραμμο) Ολόκληρου μέτρου Ολόκληρου Μισού Τετάρτου ΠΑΥΣΕΙΣ Σημεία Αλλοίωσης: Δίεση, Ύφεση, Αναίρεση. Προσωπική Σημειογραφία Γραφική Σημειογραφία Μοντέρνα Σημειογραφία (βλέπετε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι σελ. 7, 12-17) Βυζαντινή Σημειογραφία (βλέπετε ως βιβλία αναφοράς για τον καθηγητή της Μουσικής: ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ, Κ. «Η Θεία Λειτουργία και άλλοι εκλεκτοί Ύμνοι» ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Χρύση Χαραλάμπους, καθηγητή της Μουσικής) ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Της ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ (βλέπετε ως βιβλία αναφοράς για τον καθηγητή της Μουσικής: ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ, Κ. «Η Θεία Λειτουργία και άλλοι εκλεκτοί Ύμνοι» ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Χρύση Χαραλάμπους, καθηγητή της Μουσικής) Σημείωση: Το κεφάλαιο αυτό να διδαχθεί μόνο από τους καθηγητές της Μουσικής που γνωρίζουν το θέμα. Χαρακτήρες Ποσότητας Ολίγον Ανεβαίνει μια φωνή (διάστημα 2ας) Απόστροφος Κατεβαίνει μια φωνή (διάστημα 2ας) Ίσον Επαναλαμβάνεται η ίδια φωνή (διάστημα 1 ης ) Χαρακτήρες Χρόνου Τριπλή Διπλή Κλάσμα Γοργόν Αντιστοιχεί με τέσσερις χρόνους Αντιστοιχεί με τρεις χρόνους Αντιστοιχεί με δύο χρόνους Αντιστοιχεί με δύο όγδοα Εισηγήσεις για Ακροάσεις Απολυτίκιον «Αγγελικαί Δυνάμεις» (βλέπε Κ. Κασσιανού «Η Θεία Λειτουργία», σελ. 41) Κοντάκιον «Τη Υπερμάχω» (βλέπε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι, σελ. 77-82) Ύμνος «Τον Νυμφώνα Σου βλέπω» (βλέπε Κ. Κασσιανού «Η Θεία Λειτουργία», σελ. 102). 8