Κεφάλαιο 3ο Χρηματοδότηση επενδυτικών σχεδίων 3.1. Η φύση και ο ρόλος της χρηματοδότησης 3.1.1 Γενικά Ο όρος «Χρηματοδότηση» περιλαμβάνει δύο οικονομικές δραστηριότητες. Η 1 η έχει ως στόχο την απόκτηση χρήματος & κεφαλαίου για αντιμετώπιση τακτικών ή έκτακτων αναγκών της επιχείρησης κατά τρόπο διαρκή, για να είναι εξασφαλισμένη η ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία της. Η 2 η δραστηριότητα έχει ως στόχο τη χορήγηση πιστώσεων στον τομέα της εμπορικής διάθεσης, για να είναι σε θέση να επηρεάζει την αύξηση ή ελάττωση του κύκλου εργασιών της επιχείρησης. 178
Κατά τους συγγραφείς HORTON, RIPLEY και SGHNAPPER, η χρηματοδότηση ονομάζεται «το σύστημα & οι μέθοδοι εξασφάλισης - διαχείρισης των χρηματικών & πιστωτικών πόρων παντός οικονομικού οργανισμού». Ανεξάρτητα από τους διάφορους ορισμούς που κατά καιρούς διατυπώθηκαν, πρέπει να σημειωθεί ότι η σημασία της χρηματοδότησης για την επιχείρηση είναι μεγάλη, γιατί επηρεάζει άμεσα την υπόσταση & τη δραστηριότητά της. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις είναι πολλά & αξιόλογα π.χ. μια βιομηχανική επιχείρηση την απασχολεί το πρόβλημα της παραγωγής των προϊόντων, η ποιοτική βελτίωση τους, η διαμόρφωση ανταγωνιστικού κόστους κ.ά. 179
Πάνω όμως από τα ειδικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλες κατά κανόνα οι επιχειρήσεις, βρίσκεται το πρόβλημα της χρηματοδότησης, γιατί χωρίς τα απαραίτητα χρηματικά μέσα είναι αδύνατο να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία τους. Από τη χρηματοδότηση ξεκινά η παραγωγή - διάθεση των προϊόντων και συνεπώς αυτή είναι η αφετηρία της επιχειρηματικής σκέψης. Με τη χρηματοδότηση αναπτύσσονται & επεκτείνονται οι οικονομικές δραστηριότητες, ενθαρρύνονται ικανά πρόσωπα για δράση, έστω και αν δε διαθέτουν οικονομική δύναμη. Αξιοποιούνται όλες οι πλουτοπαραγωγικές πηγές, υλοποιούνται οι επινοήσεις, πραγματοποιούνται ανακαινίσεις & μ' όλα αυτά πραγματοποιείται η αναζωογόνηση & διεύρυνση της Εθνικής Οικονομίας. 180
3.1.2 Προϋποθέσεις ορθολογικής/αποτελεσματικής χρηματοοικονομικής πολιτικής των επιχειρήσεων Η ορθολογική & αποτελεσματική χρηματοδότηση των επιχειρήσεων είναι απαραίτητο να εξασφαλίζει τις παρακάτω προϋποθέσεις: Α) Τον καταρτισμό σχεδίου χρηματοδότησης. Η κατάστρωση ενός προγράμματος χρηματοδότησης πρέπει να καθορίζει με ακρίβεια τα στάδια της χρηματοδότησης, δηλ. τα χρονικά διαστήματα κατά τα οποία θα πρέπει να εισρέουν ορισμένα ποσά κεφαλαίου στην επιχείρηση. Είναι φανερό σε όλους ότι η ακινητοποίηση των κεφαλαίων είναι πράξη αντιοικονομική, που βλάπτει άμεσα τα οικονομικά συμφέροντα της επιχείρησης και για το λόγο αυτό ο καθορισμός των παραπάνω σταδίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της χρηματοδότησης. 181
Ώστε προγραμματισμός χρηματοδότησης είναι ο χρονικός καταμερισμός των αναγκών μιας επιχείρησης σε κεφάλαια, η δε κατάρτιση του σχεδίου χρηματοδότησης είναι εργασία δύσκολη και επίπονη. Τα στελέχη που θα ασχοληθούν με αυτή πρέπει να διαθέτουν πείρα, εμπειρία και γνώσεις τεχνικές και οικονομικές, ώστε όχι μόνο να πάρουν υπόψη τους όλους τους εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την τύχη των σχεδίων χρηματοδότησης, αλλά και να περιορίσουν στο ελάχιστο τις αποκλίσεις από τον εσφαλμένο προγραμματισμό των επενδύσεων, από την αλλαγή της τεχνικής προόδου και από διάφορα άλλα αίτια που μπορούν να προκαλέσουν τη μεταβολή των μεταβλητών στις οποίες στηρίχτηκε ο καταρτισμός του σχεδίου χρηματοδότησης. 182
Το σχέδιο χρηματοδότησης περιλαμβάνει τα εξής στάδια: 1 ο στάδιο: Την εξεύρεση των απαραίτητων κεφαλαίων για την απόκτηση των Πάγιων περιουσιακών στοιχείων. 2 ο στάδιο: Την εξεύρεση των απαραίτητων κεφαλαίων για την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών της επιχείρησης. 3 ο στάδιο: Τον προσδιορισμό του χρόνου δέσμευσης των απαραίτητων κεφαλαίων σε κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία. 4 ο στάδιο: Τον προσδιορισμό των διαθέσιμων κεφαλαίων για την αντιμετώπιση έκτακτων δαπανών από την επιχείρηση. 5 ο στάδιο: Τον προσδιορισμό του συνολικού επιχειρησιακού κεφαλαίου. 6 ο στάδιο: Την εξεύρεση των πηγών χρηματοδότησης της επιχείρησης. 183
Β) Την εξασφάλιση διαρκούς ρευστότητας για την επιχείρηση. Όλες οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν ταμειακές ανάγκες κατά τη διάρκεια της διαχειριστικής χρήσης. Το ύψος των ταμειακών αναγκών εξαρτάται από το μέγεθος, τη νομική μορφή & το αντικείμενο δραστηριότητας (κλάδο) της επιχείρησης. Αυτές τις ταμειακές ανάγκες για να τις καλύπτει απρόσκοπτα, είναι υποχρεωμένη η κάθε επιχείρηση, να διατηρεί ένα μέρος από το κεφάλαιο της σε διαθέσιμα στοιχεία. Τέτοια περιουσιακά στοιχεία μπορεί να είναι μετρητά στο ταμείο, καταθέσεις όψεως & χρεόγραφα που να μπορούν εύκολα να ρευστοποιηθούν. Επιβάλλεται συνεπώς η επιχείρηση να διαθέτει μια ικανοποιητική ρευστότητα, δηλ. μια οικονομική ικανότητα που να μπορεί να ανταποκρίνεται στις καθημερινές υποχρεώσεις της. 184
Η οικονομική κατάσταση μιας επιχείρησης είναι υγιής μόνο όταν υπάρχει ικανοποιητική άμεση & κυκλοφοριακή ρευστότητα. Η ρευστότητα διακρίνεται σε στατική και δυναμική. Για τον προσδιορισμό της στατικής ρευστότητας λαμβάνονται τα στοιχεία όπως εμφανίζονται στον ισολογισμό & επειδή αγνοείται ο βαθμός ρευστοποίησης των στοιχείων του ενεργητικού, η στατική ρευστότητα δεν είναι η πραγματική. Η στατική ρευστότητα ενδιαφέρει τους μετόχους, τους πιστωτές, τις τράπεζες, τους χρηματιστηριακούς κύκλους κ.ά. Η δυναμική ρευστότητα χρησιμοποιείται για τις ανάγκες της επιχείρησης & εξάγεται από τα εσωλογιστικά δεδομένα. Για να υπολογιστεί η πραγματική ρευστότητα της επιχείρησης είναι απαραίτητο να προηγηθεί μια ταξινόμηση της περιουσίας κατά βαθμούς ρευστότητας, των δε υποχρεώσεων κατά βαθμούς ληκτότητας. 185
Η διάταξη αυτή του ενεργητικού & παθητικού διευκολύνει τον υπολογισμό τόσο της ρευστότητας, όσο και την κάλυψη των στοιχείων του ενεργητικού με τα αντίστοιχα κεφάλαια κατά τέτοιον τρόπο ώστε στα πάγια περιουσιακά στοιχεία να αντιστοιχούν τα διαρκή κεφάλαια (Ίδια κεφάλαια & μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις), στα δε κυκλοφοριακά στοιχεία να αντιστοιχούν οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Η διοίκηση της επιχείρησης για να ασκήσει σωστή χρηματοπιστωτική πολιτική, πρέπει να έχει μια πλήρη & ολοκληρωμένη εικόνα της επιχείρησης από άποψη ταμειακής ρευστότητας με βάση υπολογισμούς και προβλέψεις για ένα μήνα, για ένα τρίμηνο, για ένα εξάμηνο και συνήθως για ένα χρόνο. Την εικόνα αυτή καλύπτει η κατάσταση της ταμειακής πρόβλεψης, η οποία στα χέρια της Διοίκησης όχι μόνο αποτελεί ένα απαραίτητο όργανο για την άσκηση σωστής χρηματοδοτικής πολιτικής αλλά και μια βασική προϋπόθεση για τη λήψη πιστώσεων από τα Πιστωτικά Ιδρύματα. 186
Γ) Την αποδοτική χρησιμοποίηση των κεφαλαίων. Επειδή η χρησιμοποίηση κυρίως των ξένων κεφαλαίων συνεπάγεται έξοδα (τόκοι, προμήθειες τραπεζών κλπ.), η χρηματοδοτική λειτουργία της επιχείρησης έχει την ευθύνη της ορθολογικής επένδυσης τους. Η ορθολογική επένδυση αναφέρεται τόσο στα κατάλληλα μέσα της χρηματοδότησης, όσο & στη σωστή αντιστοιχία, ώστε να μην παρατηρηθεί το φαινόμενο για βραχυπρόθεσμες επενδύσεις να διατίθενται κεφάλαια που εξασφάλισε η επιχείρηση με ενυπόθηκα δάνεια. Παράλληλα με την ορθολογική επένδυση, η έγκαιρη επένδυση, ερμηνεύεται σαν μια σωστή κίνηση τροφοδοσίας της επιχείρησης με τα απαιτούμενα κεφάλαια, στον κατάλληλο χρόνο, ώστε ούτε καθυστέρηση να παρατηρηθεί, ούτε άσκοπη επιβάρυνση με χρηματοοικονομικά έξοδα για τροφοδότηση. 187
Συνεπώς δεν αρκεί μόνο η προσπάθεια των υπευθύνων στελεχών της επιχείρησης για την εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων με ευνοϊκούς όρους, αλλά θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για την αποδοτική χρησιμοποίηση των κεφαλαίων. Η βασική αρχή της αποδοτικής χρησιμοποίησης των κεφαλαίων διδάσκει ότι τα αρμόδια στελέχη της επιχείρησης θα πρέπει να συγκρίνουν τα έσοδα της επενδυτικής πρότασης που θα υιοθετήσουν όχι μόνο με το κόστος της πρότασης αλλά και με τα πιθανά έσοδα των άλλων εναλλακτικών προτάσεων, έτσι ώστε η επιχείρηση να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη αποδοτικότητα τους. 188
Δ)Την κάλυψη της αξίας των πάγιων στοιχείων με κεφάλαια μακρούς διάρκειας. Βασική αρχή της χρηματοδοτικής λειτουργίας της επιχείρησης είναι να καλύπτει η επιχείρηση, τουλάχιστον την αξία των πάγιων & των υπόλοιπων μακράς διάρκειας ενεργητικών στοιχείων, σε 1 η φάση με ίδια κεφάλαια της επιχείρησης και σε 2 η φάση με ξένα μακροπρόθεσμα - μεσοπρόθεσμα κεφάλαια. Η χρησιμοποίηση ξένων μακροπρόθεσμων κεφαλαίων πρέπει να γίνεται με πολύ περίσκεψη, γιατί η άσκοπη χρησιμοποίησή τους επιβαρύνει την επιχείρηση με χρηματοοικονομικά έξοδα, θέτει σε κίνδυνο τη μελλοντική ρευστότητα της επιχείρησης, επηρεάζει δυσμενώς την αποδοτικότητα των δικών μας κεφαλαίων και τέλος θίγει την πιστοληπτική ικανότητά της, αφού συνεχώς η επιχείρηση προσφεύγει στον ξένο δανεισμό. 189
Για να εξασφαλιστεί η χρηματοδοτική ισορροπία στην επιχείρηση κρίνεται σκόπιμο ένα μέρος του κυκλοφορούντος ενεργητικού (αποθέματα πρώτων υλών, υλικών, έτοιμων προϊόντων, απαιτήσεις που έχουν μεγαλύτερη διάρκεια από τη διάρκεια των πιστωτικών κεφαλαίων με τα οποία χρηματοδοτήθηκε το κύκλωμα: χρήμα - πρώτες ύλες - αγαθά - πελάτες - χρήμα, καθώς και τα στοιχεία του ενεργητικού που κυκλοφορούν αργά, όπως καθυστερημένες απαιτήσεις από πελάτες, στοκ εμπορευμάτων κ.ά.), να καλυφθεί από μακροπρόθεσμο δανεισμό ή ίδια κεφάλαια ή και από δύο μορφές αυτού του είδους κεφαλαίων, το δε υπόλοιπο μέρος του κυκλοφορούντος ενεργητικού μπορεί να καλύπτεται από βραχυπρόθεσμο δανεισμό. 190
Ε)Την τοποθέτηση κεφαλαίων εκτός της επιχείρησης (Εξωεπιχειρηματικές επενδύσεις). Σε μερικούς ισολογισμούς παρατηρούμε & μία τρίτη κατηγορία ενεργητικών στοιχείων που είναι συνήθως μεγάλης διάρκειας και αντιπροσωπεύουν τοποθετήσεις κεφαλαίων εκτός της επιχείρησης. Τα πλεονάζοντα κεφάλαιά τους που τοποθετούν οι επιχειρήσεις σε κρατικά αξιόγραφα, μετοχές άλλων εταιριών, σε ομολογιακά δάνεια επιχειρήσεων και δανειοδοτήσεις συγγενικών επιχειρήσεων, πρέπει να εξασφαλίζουν στην επιχείρηση ικανοποιητική αποδοτικότητα, ασφάλεια και δυνατότητα ρευστοποίησης των κεφαλαίων σε όσο το δυνατό συντομότερο χρονικό διάστημα. 191
3.1.3 Το αντικείμενο της χρηματοδοτικής λειτουργίας Η χρηματοδοτική ή χρηματοοικονομική λειτουργία της επιχείρησης θεωρείται μία από τις βασικές λειτουργίες της, που αρχίζει το παραγωγικό της έργο από την ίδρυση της επιχείρησης και πριν από κάθε άλλη λειτουργία. Ο κύριος στόχος της χρηματοδοτικής λειτουργίας είναι ο προγραμματισμός & η εξασφάλιση του απαραίτητου επιχειρησιακού κεφαλαίου, τόσο για την κάλυψη των αναγκών σε πάγια κεφάλαια όσο και για τις ανάγκες σε κεφάλαια κίνησης και μάλιστα με τις ευνοϊκότερες συνθήκες από άποψη επιτοκίου, διάρκειας εγγυήσεων κλπ. Η χρηματοδοτική λειτουργία έχει την ευθύνη της απρόσκοπτης δράσης και γι' αυτό πρέπει να επαγρυπνεί για να διαφυλαχτεί η πρόοδος της επιχείρησης. 192
Τον παραπάνω στόχο της θα τον εξασφαλίσει αν είναι σε θέση η χρηματοδοτική λειτουργία να διασφαλίσει ορισμένες προϋποθέσεις όπως: α) Την πρόβλεψη των απαραίτητων κεφαλαίων & ταυτόχρονα την εξασφάλιση της ισορροπίας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται όχι μόνο η σωστή χρησιμοποίηση των κεφαλαίων, αλλά και η αποτελεσματικότερη επένδυση των κατά τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή αποδοτικότητα. β) Τη διατήρηση της οικονομικής ανεξαρτησίας της επιχείρησης ώστε οι αποφάσεις της να μην επηρεάζονται από τα συμφέροντα & τις πιέσεις των πιστωτών. γ) Την επιμέλεια των προβλεπόμενων εισπράξεων & την έγκαιρη λήψη μέτρων για την εξασφάλιση διαρκούς ρευστότητας. 193
δ) Την εξασφάλιση όλων εκείνων των προϋποθέσεων που χρειάζονται για την ανάπτυξη της επιχείρησης & την εξασφάλιση των πηγών εσωτερικής & εξωτερικής χρηματοδότησης. Τα προβλήματα της χρηματοοικονομικής λειτουργίας θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο γενικές κατηγορίες: Προβλήματα χρηματοδότησης του παραγωγικού - συναλλακτικού κυκλώματος. Προβλήματα χρηματοδότησης των πάγιων ενεργητικών στοιχείων & όλων των άλλων μορφών ακινητοποιήσεων. 194
Όλες οι προσπάθειες της χρηματοδοτικής λειτουργίας για την εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων, για την εκλογή των πιο ευνοϊκών πηγών, για την ορθολογική επένδυσή τους, για τη χρονική εναρμόνισή τους, αποσκοπούν σε δύο βασικούς στόχους: Στην εξασφάλιση ικανοποιητικής ρευστότητας και Στην επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής αποδοτικότητας των κεφαλαίων της επιχείρησης. 195