Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α4: Δογματικοί της εποχής των Κομνηνών Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α4 1/2 Ευθύμιος Ζυγαβηνός (1050-1120). Νείλος Δοξαπατρής (1100-1150). Νικόλαος Μεθώνης (110-1165). Ευστάθιος Κατάφλωρος (1130-1195). 4
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α4 2/2 Μιχαήλ Χωνιάτης (1140-1222). Νικήτας Χωνιάτης (1150-1212). Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271). 5
Ευθύμιος Ζυγαβηνός (1050-1120) 1/2 Μοναχός στη Μονή Περιβλέπτου στην Κωνσταντινούπολη επί Αλεξίου Κομνηνού. Δογματική πανοπλία: συλλογή κειμένων και γνωμών σε 28 τίτλους (δυο μέρη), καθ υπόδειξη του Αλέξιου. Α μέρος: περί Τριάδος, δημιουργίας, ενανθρωπήσεως, σωτηρίας με πατερική τεκμηρίωση, σταθεροποίηση ενός αριθμού Πατέρων ως γνήσιων εκπροσώπων ορθοδοξίας. Β μέρος: αιρετικές διδασκαλίες και αντίκρουσή τους. 6
Ευθύμιος Ζυγαβηνός (1050-1120) 2/2 Η Εκκλησία ζώσα κυρίως 4 ο -9 ο αιώνα. Εξετάζει και τις σύγχρονές του αιρέσεις (Αρμένιοι, Σαρακηνοί, Βογόμιλοι, Παιλικιανοί, κ.ά. Γνώμες άλλων, αλλά και δικές του, απάντηση στις δυαρχικές τάσεις και στην οδό του Ιωάννη Ιταλού. 7
Νείλος Δοξαπατρής (1100-1150) Σικελός, Καθηγητής Νομικής Στην Κωνσταντινούπολη. Σικελία: στην αυλή του Νορμανδού Ρογήρου Β (ανεξαρτησία Σικελίας από τον Πάπα), υπέρ του Πατριαρχείου. Τάξις των πατριαρχικών θρόνων: Απόκρουση παπικού πρωτείου, πενταρχία (5 αισθήσεις του ανθρώπου). Περί της εξ αρχής και μέχρι τέλους οικονομίας του Θεού εις τον ανθρώπον ιστορία: ιστορία της σωτηρίας του ανθρώπου. Σχεδίαζε να γράψει 5 βιβλία. Σώζονται 2 βιβλία με 490 κεφάλαια: ανθρωπολογία, παραδείσιος ζωή, πτώση, ενανθρώπιση, χριστολογία. Το συστηματικότερο ελληνικό θεολογικό προϊόν της βυζαντινής περιόδου. Σύνθεση συστηματική με χρήση Φιλοσοφίας. 8
Νικόλαος Μεθώνης (1100-1165) 1/2 Θεολογικός σύμβουλος του Πατριάρχη και φίλος του Μανουήλ Παλαιολόγου. Προσπάθησε να χτυπήσει το Νεοπλατωνισμό Ανάπτυξις θεολογικής στοιχειώσεως Πρόκλου (χρήση Πρ.Γαζαίου). Πρόβλημα της πρόγνωσης Θεού σε σχέση με τον βίο των ανθρώπων (3 δοκίμια Περί όρων ζωής). Κεφαλαιώδεις ελέγχους: κατά του filioque. 9
Νικόλαος Μεθώνης (1100-1165) 2/2 Κατά της εισαγωγής της διαλεκτικής στη Θεολογία και απόψεων του Σωτήριχου Παντεύγενου. Στο Θεό διακρίνονται η φύσις και οι υποστάσεις. Υποστάσεις : έχουν γνωρίσματα (γεννάν, γεννάσθαι, εκπορεύεσυθαι), εσωτερική κίνηση της Τριάδας. Φύσις: έχει ως εκδήλωση την ενέργεια. Προσφορά και αποδοχή από το Χριστό της θυσίας. 10
Ευστάθιος Κατάφλωρος (1130-1195) 1/2 Κωνσταντινούπολη, «μαΐστωρ των ρητόρων» στην Πατριαρχική σχολή. Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης 1175, υπερασπιστής της πόλης και φυλάκιση μετά την άλωσή της από τους Νορμανδούς. Συγγραφέας που βρίσκεται μεταξύ Φιλολογίας και Θεολογίας: Παρεκβολαί εις τον Όμηρον, σχόλια στον Πίνδαρο, κ.ά. Κανένα συστηματικό σύγγραμμα, λόγοι και πραγματίες ηθικού περιεχομένου (ίδιες διαχρονικά οι ηθικές αδυναμίες). 11
Ευστάθιος Κατάφλωρος (1130-1195) 2/2 Περί υποκρίσεως: ψυχολογική ανάλυση, δεκτή στο θέατρο. Επίσκεψις βίου μοναχικού: ισάγγελος βίος, κατηγορεί τους μοναχούς της εποχής του, διάγραμμα οργάνωσης του βίου. Ανάθεμα κατά του Μωάμεθ όχι κατά μωαμεθανικού Θεού. 12
Μιχαήλ Χωνιάτης (1140-1222) Χώνες Φρυγίας, Κωνπολη κοντά στον Ευστάθιο Κατάφλωρο. 1182: Μητροπολίτης Αθηνών. Μετά την εισβολή των Φράγκων στην Κέα. Πέθανε στη μονή Μουντινίτσας στις Θερμοπύλες. Προσωποιΐα (διάλογος): Δικανική μορφή. Η ψυχή κατηγορεί το σώμα, στο οποίο αποδίδει κάθε κακία. Δυαρχικές οι κατηγορίες της ψυχής. Υπόδειξη των κακοδοξιών των αιρετικών της εποχής του Βογομήλων και Μασσαλιανών. 13
Νικήτας Χωνιάτης (1150-1212) Σπουδές στην Κωνσταντινούπολη, Υπουργός εξωτερικών και λογοθέτης του σεκρέτου στους χρόνους των Αγγέλων. Στη Νίκαια μετά την άλωση (1204). Ιστορία: από το 1118-1206. Θησαυρός της Ορθοδοξίας: επεξεργασία της Δογματικής πανοπλίας του Ευθύμιου Ζυγαβηνού με προσθήκη μαρτυριών συγγραφέων από τον 9 ο ως τον 12 ο αιώνα. 14
Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271) 1/2 Κωνσταντινούπολη-Νίκαια, Ιωάννης Γ Βατάτζης. Συζητητής με τους Δυτικούς πνευματικός ηγέτης Νίκαιας. Βασιλικός ανδριάντας: στο Θεόδωρο Β Λάσκαρη. Αποδεικτικόν περί Αγίου Πνεύματος. Περί δογματικών ζητημάτων. 15
Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271) 2/2 Φοβάται να ασχοληθεί με τους άσοφους ιδιαίτερα όταν είναι εριστικοί. Και εκ του Υιού: δι αποστολή, εκπόρευση = χορήγηση και έκχυση του Πνεύματος στα κτίσματα. Ονοματοκρατία-πραγματοκρατία: γένη κ είδη προ των αντικειμένων ως γενικές ιδέες, εντός των αντικειμένων ως ουσία τους. Γεννητό και αγέννητο. 16
Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιος ήταν ο Ευθύμιος Ζυγαβηνός; 2. Τι είναι η «Δογματική πανοπλία»; 3. Ποιο είναι το συστηματικότερο ελληνικό θεολογικό προϊόν της υστεροβυζαντινής περιόδου; 4. Ποιος ήταν ο κυριότερος πολέμιος του Νεοπλατωνισμού το 12 ο αιώνα; 5. Ποια είναι τα έργα του Ευστάθιου Κατάφλωρου; 17
Ερωτήσεις 2/2 6. Ποιος ήταν Μητροπολίτης Αθηνών το 1182; 7. Ποιος ήταν αδελφός του Μιχαήλ Χωνιάτη; 8. Τι ήταν ο Νικήτας Χωνιάτης; 9. Ποιος ήταν πνευματικός ηγέτης της αυτοκρατορίας της Νίκαιας; 10. Πως εκλάμβανε την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος ο Νικηφόρος Βλεμμύδης; 18
Απαντήσεις 1/2 1. Ο Ευθύμιος Ζυγαβηνός ήταν μοναχός στη Μονή Περιβλέπτου στην Κωνσταντινούπολη επί Αλεξίου Κομνηνού. 2. Η «Δογματική πανοπλία» του Ευθύμιου Ζυγαβηνού, είναι συλλογή κειμένων και γνωμών δογματικού περιεχομένου, ανεπτυγμένη σε 28 τίτλους (δυο μέρη). 3. Το «Περί της εξ αρχής και μέχρι τέλους οικονομίας του Θεού εις τον ανθρώπον ιστορία» του Νείλου Δοξαπατρή. 4. Ο Νικόλαος Μεθώνης. 5. Τα «Περί υποκρίσεως» και «Επίσκεψις βίου μοναχικού». 19
Απαντήσεις 2/2 6. Ο Μιχαήλ Χωνιάτης. 7. Ο Νικήτας Χωνιάτης. 8. Ο Νικήτας Χωνιάτης ήταν εκκλησιαστικός συγγραφέας, Υπουργός εξωτερικών και λογοθέτης του σεκρέτου στους χρόνους των Αγγέλων. 9. Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης. 10. Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης εκλάμβανε την εκπόρευση ως χορήγηση και έκχυση του Πνεύματος στα κτίσματα. 20
Ηλεκτρονικές πηγές Ευθύμιος Ζηγαβηνός. «Δογματική πανοπλία», Μάιος 1710. 21
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ. 26-37. 22