ΤΙ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΖΕΙ ΤΗ ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ; Συνολική Ζήτηση για εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ/GDP) απαρτίζεται από Y = C + I + G + NX απάνες Κατανάλωσης από τα νοικοκυριά Επενδυτικές απάνες από τα νοικοκυριά και τις επιχείρησεις ηµόσιες απάνες για αγαθά και υπηρεσίες Καθαρές Εξαγωγές Θα υποθέσουµε µια κλειστή οικονοµία, συνεπώς θα αγνοήσουµε το τελευταίο στοιχείο, αυτό των καθαρών εξαγωγών, NX. Έτσι τα τρία συστατικά στοιχεία του ΑΕΠ είναι: η Κατανάλωση (C), η Επένδυση (I) και 1 οι ηµόσιες απάνες (G).
ΗΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ C = C(Y- T) εξαρτάται από Καταναλωση από νοικοκυριά ιαθέσιµο Εισόδηµα C C C = = C( C( Y-T) Y-T) Y-T Ηκλίση της συνάρτησης κατανάλωσης είναι η Οριακή Ροπή προς 2 Κατανάλωση (ΟΡΚ/MPC)
Η ΟΡΙΑΚΗ ΡΟΠΗ ΠΡΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Η οριακή ροπή προς κατανάλωση (MPC) είναι το ποσό κατά το οποίο η κατανάλωση µεταβάλλεται όταν το διαθέσιµο εισόδηµα (Y-T) αυξάνει κατά µία νοµισµατική µονάδα. Προκειµένου να καταλάβουµε τι σηµαίνει θεωρήστε το ακόλουθο σενάριο: Ένας άνθρωπος (δηλαδή µια γυναίκα...) που του αρέσει να ψωνίζει έχει µεγάλη MPC, ας υποθέσουµε 0.99 (στην περίπτωση της γυναίκας η MPC τείνει στο 1...). Αυτό σηµαίνει ότι για κάθε πρόσθετη µονάδα νοµισµατική που κερδίζει καταναλώνει 0.99. Η MPC µετράει την ευαισθησία της µεταβλητής Κατανάλωση (C), όταν µεταβάλλεται µια άλλη µεταβλητή, το διαθέσιµο εισόδηµα (Y-T). 3
ΗΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ I = I(r) Επενδυτικές απάνες εξαρτάται από πραγµατικό επιτόκιο Η ποσότητα των επενδύσεων εξαρτάται από το πραγµατικό επιτόκιο, το οποίο µετράει το κόστος των κεφαλαίων που χρησιµοποιούνται για να χρηµατοδοτήσουν την επένδυση. Στα πλαίσια της µελέτης του ρόλου των επιτοκίων στην οικονοµία, οι οικονοµολόγοι διακρίνουν µεταξύ του ονοµαστικού επιτοκίου και του πραγµατικού επιτοκίου, διάκριση η οποία είναι ιδιαίτερα σηµαντική, όταν το γενικό επίπεδο τιµών µεταβάλλεται. Το ονοµαστικό επιτόκιο είναι το επιτόκιο που συνήθως αναφέρεται. Είναι το επιτόκιο µε βάση το οποίο οι επενδυτές αποπληρώνουν τα χρήµατα που έχουν δανεισθεί. Το πραγµατικό επιτόκιο είναι το ονοµαστικό διορθωµένο µε βάση τις επιπτώσεις του πληθωρισµού. 4
Η συνάρτηση επενδύσεων συσχετίζει την ποσότητα της επένδυσης που διενεργείται µε το πραγµατικό επιτόκιο. Η επένδυση εξαρτάται από το πραγµατικό επιτόκιο επειδή το επιτόκιο είναι το κόστος του δανεισµού. Η κλίση της συνάρτησης επενδύσεων είναι αρνητική: όταν το επιτόκιο αυξάνεται λιγότερα επενδυτικά προγράµµατα καθίστανται κερδοφόρα. Real interest rate, r Συνάρτηση Επενδύσεων I(r) Quantity of investment, I 5
ΗΜΟΣΙΕΣ ΑΠΑΝΕΣ G = G G = G T = T T = T Θεωρούµε το επίπεδο των δηµοσίων δαπανών όπως και των φόρων σαν δεδοµένα. Εάν οι δηµόσιες δαπάνες ισούνται µε τα έσοδα από φορολογία µείον τις µεταβιβαστικές πληρωµές, τότε G = T, και τότε η κυβέρνηση έχει ισοσκελισµένο προϋπολογισµό. Εάν G > T, τότε η κυβέρνηση έχει ελλειµµατικό προϋπολογισµό, ενώ εάν G < T, η κυβέρνηση εµφανίζει πλεονασµατικό προϋπολογισµό. 6
Ισορροπία στην Αγορά Αγαθών και Υπηρεσιών Οι ακόλουθες εξισώσεις συνοψίζουν τη συζήτηση που προηγήθηκε σχετικά µε τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες: 1) 1) Y = C + I I + G Ζήτηση για για το το προϊόν της Οικονοµίας 2) 2) C = C(Y-T) Συνάρτηση Κατανάλωσης 3) 3) I I = I(r) Συνάρτηση Πραγµατικής Επένδυσης 4) 4) G = G ηµόσιες απάνες 5) 5) T = T Φόροι Η ζήτηση για το προϊόν µιας οικονοµίας προέρχεται από την κατανάλωση, την επένδυση και τις δηµόσιες δαπάνες. Η κατανάλωση εξαρτάται από το διαθέσιµο εισόδηµα, η επένδυση εξαρτάται από το πραγµατικό επιτόκιο, ενώ οι δηµόσιες δαπάνες και οι φόροι είναι εξωγενείς µεταβλητές που καθορίζονται από τους ασκούντες τη δηµοσιονοµική πολιτική. 7
Σε αυτή την ανάλυση ας προσθέσουµε τι έχουµε µάθει σχετικά µε την προσφορά αγαθών και υπηρεσιών νωρίτερα. Εκεί είχαµε δει ότι οι συντελεστές παραγωγής και η συνάρτηση παραγωγής καθορίζουν την ποσότητα του προϊόντος που προσφέρεται στην οικονοµία: Y = F ( K, L ) = Y Τώρα, ας υποθέσουµε ότι αυτές οι εξισώσεις περιγράφουν την προσφορά και τη ζήτηση για το προϊόν Y. Αντικαθιστώντας τις (1)-(4) στην εθνικολογιστική ταυτότητα, έχουµε: Y = C (Y - T) + I (r) + G και έπειτα, εξισώνοντας προσφορά µε ζήτηση παίρνουµε τη συνθήκη ισορροπίας: Y = C(Y-T) + I(r) + G 8
Παρατηρείστε ότι το επιτόκιο, r, είναι η µοναδική µεταβλητή που δεν είναι προσδιορισµένη στην τελευταία εξίσωση. Αυτό συµβαίνει διότι το επιτόκιο έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο να διεκπεραιώσει: πρέπει να προσαρµοστεί κατά τρόπο τέτοιο ώστε να εξασφαλίσει ότι η ζήτηση για αγαθά ισούται µε την προσφορά. Όσο µεγαλύτερο το επιτόκιο, τόσο µικρότερη η επένδυση και έτσι τόσο µικρότερη η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες: C + I + G. Έαν το επιτόκιο είναι σχετικά υψηλό, η επένδυση είναι σχετικά χαµηλή και η ζήτηση για προϊόν υπολείπεται της προσφοράς. Εάν το επιτόκιο είναι σχετικά χαµηλό, τότε η επένδυση είναι σχετικά υψηλή και η ζήτηση για προϊόν υπερβαίνει την προσφορά. Στο επιτόκιο ισορροπίας, η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες ισούται µε την προσφορά. Ας δούµε τώρα πως οι κεφαλαιαγορές και χρηµαταγορές εισέρχονται στην ιστορία µας. 9
Η ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Καταρχάς, γράφουµε την εθνικολογιστική ταυτότητα ως: Y -C -G = I.Το κοµµάτι Y C-G είναι το προϊόν που αποµένει αφόύ ικανοποιηθεί η ζήτηση για προϊόν των νοικοκυριών αλλά και της κυβέρνησης. Αποκαλείται εθνική αποταµίευση ή απλά αποταµίευση (S). Στο πλαίσιο αυτό, η εθνικολογιστική ταυτότητα δείχνει ότι η αποταµίευση ισούται µε την επένδυση. Για να το κατανοήσουµε καλύτερα αυτό, ας διαχωρίσουµε την εθνική αποταµίευση σε δύο µέρη ένα που θα αναφέρεται στην αποταµίευση του ιδιωτικού τοµέα και ένα το οποίο θα αναφέρεται στην αποταµίευση της κυβέρνησης: (Y T - C) + (T - G) = I Το κοµµάτι (Y T - C) είναι διαθέσιµο εισόδηµα µείον κατανάλωση, τουτέστιν η ιδιωτική αποταµίευση. Το κοµµάτι (T - G) είναι δηµόσια έσοδα µείον δηµόσιες δαπάνες,το οποίο είναι η δηµόσια αποταµίευση. Η εθνική αποταµίευση είναι το άθροισµα ιδιωτικής και δηµόσιας αποταµίευσης. 10
Προκειµένου να δούµε πως το επιτόκιο επιφέρει ισορροπία στις κεφαλαιαγορές και χρηµαταγορές, αντικαθιστούµε τη συνάρτηση κατανάλωσης καθώς και τη συνάρτηση επένδυσης στην εθνικολογιστική ταυτότητα: Y - C (Y - T) - G = I (r) Παρατήρηστε τότε, ότι τα G και T είναι σταθερά (καθορισµένα από τους ασκούντες την οικονοµική πολιτική), ενώ το προϊόν είναι σταθερό και καθορισµένο από τους συντελεστές παραγωγής και τη συνάρτηση παραγωγής: Y - C (Y - T) - G = I (r) S = I (r) 11
Πραγµατικό επιτόκιο, r Αποταµίευση, S Επιτόκιο ισορροπίας Η κάθετη γραµµή απεικονίζει την αποταµίευση την προσφορά δηλαδή δανειακών κεφαλαίων. Η κατερχόµενη καµπύλη απεικονίζει την επένδυση τη τη ζήτηση για για δανειακά κεφάλαια. Η τοµή δίνει το το επιτόκιο ισορροπίας. Επιθυµητή Επένδυση, I (r) Επένδυση, Αποταµίευση, I, S 12
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Μια αύξηση των δηµοσίων δαπανών: Εάν αυξήσουµε τις δηµόσιες δαπάνες κατά ένα ποσό DG, η άµεση επίπτωση είναι να αυξηθεί η ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες κατά DG. Αλλά αφού το συνολικό προϊόν είναι καθορισµένο από τους συντελεστές παραγωγής, η αύξηση στις δηµόσιες δαπάνες πρέπει να συνοδευθεί από µια µείωση σε κάποια άλλη κατηγορία της ζήτησης. Αφού το διαθέσιµο εισόδηµα δεν µεταβάλλεται, η κατανάλωση επίσης δεν µεταβάλλεται. Η αύξηση των δηµοσίων δαπανών πρέπει να συνοδευθεί από µια ισόποση µείωση της επένδυσης. Προκειµένου η επένδυση να µειωθεί, πρέπει το επιτόκιο να αυξηθεί. Ως εκ τούτου, η άνοδος των δηµοσίων δαπανών προκαλεί µια άνοδο του επιτοκίου και µια µείωση της επένδυσης. Γι αυτό, λέµε ότι οι δηµόσιες δαπάνες εξωθούν (crowd out) τις Ιδιωτικές Επενδύσεις. Μια µείωση των φόρων: Η άµεση επίπτωση µιας µείωσης της φορολογίας είναι η άνοδος του διαθεσίµου εισοδήµατος και συνεπώς η άνοδος της κατανάλωσης. Το διαθέσιµο εισόδηµα αυξάνεται κατά DT, ενώ η κατανάλωση αυξάνεται κατά ένα ποσό ίσο µε DT x MPC. Όσο µεγαλύτερη η MPC, τόσο µεγαλύτερη η επίπτωση µιας µείωσης της φορολογίας πάνω στην κατανάλωση. Όπως ακριβώς και οι δηµόσιες δαπάνες έτσι και µια 13 µείωση της φορολογίας εξωθεί τις επενδύσεις και αυξάνει το επιτόκιο.
ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ CROWDING OUT Μια µείωση στην αποταµίευση, σαν αποτέλεσµα µιας µεταβολής της δηµοσιονοµικής πολιτικής µετατοπίζει την καµπύλη αποταµίευσης προς τα αριστερά. Η νέα ισορροπία είναι το σηµείο εκείνο στο οποίο η νέα καµπύλη αποταµίευσης τέµνει την καµπύλη επένδυσης. Μια µείωση της αποταµίευσης µειώνει την ποσότητα της επένδυσης και αυξάνει αντίστοιχα το επιτόκιο. Πραγµατικό Επιτόκιο r S' Αποταµίευση, S Επιθυµητή Επένδυση, I(r) S Επένδυση, Αποταµίευση 14
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΕΝ ΥΣΗ Real interest rate, r B A Saving, S Μια αύξηση στη ζήτηση για επενδυτικά αγαθά µετατοπίζει την καµπύλη της επένδυσης προς τα δεξιά. Σε κάθε δεδοµένο επιτόκιο, η ποσότητα της επένδυσης είναι µεγαλύτερη. Η ισορροπία µετακινείται από το σηµείο Α στο σηµείο Β. Επειδή η ποσότητα της αποταµίευσης είναι σταθερή, η αύξηση στη ζήτηση για επενδυτικά αγαθά αυξάνει το επιτόκιο ενώ αφήνει το µέγεθος της επένδυσης στην ισορροπία αµετάβλητο. I 2 I 1 S Investment, Saving, I, S Τώρα ας δούµε τι θα συµβεί στο επιτόκιο και στην αποταµίευση, όταν η αποταµίευση εξαρτάται από το επιτόκιο (ανερχόµενη καµπύλη αποταµίευσης). 15
Real interest rate, r S(r) A B I 1 I 2 Investment, Saving, I, S Όταν η αποταµίευση σχετίζεται θετικά µε το επιτόκιο, όπως φαίνεται από την ανερχόµενη καµπύλη αποταµίευσης S(r), µια µετατόπιση της καµπύλης των επενδύσεων προς τα δεξιά, αυξάνει το επιτόκιο και το µέγεθος της επένδυσης. Όσο ψηλότερο το επιτόκιο τόσο περισσότερο οι άνθρωποι ωθούνται να αυξήσουν την αποταµίευση, το οποίο µε τη σειρά επιτρέπει στην επένδυση να αυξηθεί. 16