1. ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ

1. ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ Το διάγραμμα κυκλικής ροής της οικονομίας (κεφ. 3, σελ. 100 Mankiw) Εισόδημα Υ Ιδιωτική αποταμίευση S Αγορά συντελεστών Αγορά χρήματος Πληρωμές συντελεστών Y Καθαρή ξένη επένδυση S-I Νοικοκυριά Φόροι T Κρατικές δαπάνες G Κράτος Δημόσια αποταμίευση T-G Επένδυση I Επιχειρήσεις Κατανάλωση C Αγορά αγαθών Έσοδα Y Καθαρές εξαγωγές ΝΧ Εξωτερικό Λογιστικά, σε μια κλειστή οικονομία, το εγχώριο προϊόν ισούται με την εγχώρια δαπάνη. Αυτό ισχύει με την υπόθεση-τέχνασμα πως τα αποθέματα που διατηρούν οι επιχειρήσεις αγοράζονται από τις ίδιες (αποτελούν επένδυση). Η μακροοικονομική ισορροπία απαιτεί το συνολικό προϊόν να ισούται με την επιθυμητή δαπάνη. Αυτό συνεπάγεται ότι οι επιχειρήσεις διατηρούν τα αποθέματα στο επίπεδο που επιθυμούν και η επιθυμητή δαπάνη είναι ίση με την πραγματική. Θα εξετάσουμε την οικονομία στη μακροχρόνια περίοδο. (οι τιμές μπορούν να μεταβληθούν και το προϊόν είναι σταθερό και εξαρτάται από την πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών) 1

Κλειστή Οικονομία Λογιστικά Η δαπάνη για το εγχώριο προϊόν διακρίνεται σε κατανάλωση, επένδυση και δημόσια δαπάνη C + I + G Η (εγχώρια) δαπάνη ισούται με το παραγόμενο προϊόν Y = C + I + G ή Y C G = I ή, προσθαφαιρώντας το T από το πρώτο μέρος ( Y T C) + ( T G) = I Ο όρος στην πρώτη παρένθεση ( Y T C) είναι το διαθέσιμο εισόδημα μείον την κατανάλωση, δηλαδή η ιδιωτική αποταμίευση και ο όρος στη δεύτερη παρένθεση ( T G) είναι το πλεόνασμα του κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή η δημόσια αποταμίευση. Το άθροισμά τους είναι η συνολική εθνική αποταμίευση S Συνεπώς, η αποταμίευση ισούται με την επένδυση S = I Ισορροπία Ας δούμε πως επιτυγχάνεται αυτή η ισορροπία. Η οικονομία μας παράγει ένα εγχώριο προϊόν Y το οποίο εξαρτάται από τους παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει Y = Y ( K, L) Η κατανάλωση των νοικοκυριών εξαρτάται από το διαθέσιμο εισόδημά τους, δηλαδή το εισόδημα μείον τους φόρους C = C( Y T ) Η επένδυση των επιχειρήσεων εξαρτάται (αρνητικά) από το επιτόκιο I = I(r) Το ύψος των δημόσιων δαπανών και των φόρων του κράτους είναι σταθερό G = G, T = T Συνεπώς, η συνθήκη ισορροπίας είναι Y C( Y T ) G = I( r) S = I( r) Εφόσον η αποταμίευση εξαρτάται από τις δημοσιονομικές μεταβλητές τις οποίες υποθέσαμε σταθερές, θα είναι και αυτή σταθερή. Η μακροοικονομική ισορροπία εξασφαλίζεται μέσω της προσαρμογής του επιτοκίου που διαμορφώνει τις επενδύσεις στο ύψος της (σταθερής) αποταμίευσης. 2

r S επιτόκιο r I(r) Επένδυση, αποταμίευση I, S Το επιτόκιο θα προσαρμοστεί στο σημείο ισορροπίας μέσω του μηχανισμού προσφοράς και ζήτησης. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα μηχανισμό αγοράς όπου το αγαθό είναι τα δανειακά κεφάλαια. Αν το επιτόκιο είναι υψηλότερο από το επίπεδο ισορροπίας τότε οι αποταμιεύσεις θα είναι περισσότερες από τις επενδύσεις και εκείνοι που έχουν χρήμα δεν θα μπορούν να το δανείσουν (υπερβάλλουσα προσφορά). Αυτό θα τους οδηγήσει σε μείωση των επιτοκίων μέχρι το σημείο ισορροπίας. Αν το επιτόκιο είναι χαμηλότερο από το επίπεδο ισορροπίας τότε οι επενδύσεις θα είναι περισσότερες από τις αποταμιεύσεις και εκείνοι που χρειάζονται χρήμα δεν θα μπορούν να δανειστούν (υπερβάλλουσα ζήτηση). Αυτό θα τους οδηγήσει να πληρώσουν υψηλότερα επιτόκια, μέχρι το σημείο ισορροπίας. Η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να επηρεάσει το επιτόκιο ισορροπίας. Μια δημοσιονομική επέκταση όπως η αύξηση των κρατικών δαπανών ή μείωση των φόρων μειώνει την (δημόσια) αποταμίευση μετατοπίζοντας την καμπύλη S αριστερά. Αυτή η μείωση της προσφοράς δανειακών κεφαλαίων προκαλεί αύξηση του επιτοκίου και μείωση των επενδύσεων. Δηλαδή, η δημοσιονομική επέκταση προκάλεσε μείωση των επενδύσεων. Αυτό ονομάζεται αποτέλεσμα παραγκωνισμού (crowding out). Εφόσον το εγχώριο προϊόν δεν μπορεί να αυξηθεί (μακροχρόνια καθορίζεται από την πλήρη απασχόληση των συντελεστών) η αύξηση των δημόσιων δαπανών θα προκαλέσει υπερβάλλουσα δαπάνη στην οικονομία. Το κράτος διεκδικεί μεγαλύτερο μέρος του δεδομένου εγχώριου προϊόντος μειώνοντας την αποταμίευση. Αυτό το μέρος του εγχώριου προϊόντος θα αποσπαστεί από τις επενδύσεις μέσω της αύξησης του επιτοκίου. Αντίστοιχα, μπορούμε να δούμε τις συνέπειες μιας αύξησης της επενδυτικής ζήτησης λόγω μιας αναπτυξιακής πολιτικής που επιδοτεί ή εισάγει φοροαπαλλαγές στις επενδύσεις. Αυτό μετατοπίζει την καμπύλη I(r) προς τα δεξιά οδηγώντας σε αύξηση του επιτοκίου. Εφόσον έχουμε υποθέσει ότι το προϊόν δε μπορεί να αυξηθεί και οι αποταμιεύσεις δεν εξαρτώνται από το επιτόκιο, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι μόνο η αύξηση του επιτοκίου χωρίς αύξηση των επενδύσεων. 3

Ανοικτή οικονομία Η βασική διαφορά της ανοικτής οικονομίας από την κλειστή είναι ότι η εγχώρια δαπάνη δεν ισούται απαραίτητα με το εγχώριο προϊόν. Μια χώρα μπορεί να δαπανά περισσότερα από όσα παράγει και να δανείζεται τη διαφορά από το εξωτερικό ή να δαπανά λιγότερα από όσα παράγει και να δανείζει (αποταμιεύει) την διαφορά στο εξωτερικό. Λογιστικά Εγχώρια δαπάνη είναι το σύνολο των δαπανών από τους κατοίκους της χώρας (ανεξάρτητα από την προέλευση του προϊόντος που αγοράζεται) και δαπάνη για το εγχώριο προϊόν είναι το σύνολο των δαπανών για το προϊόν που παράγεται στη χώρα (ανεξάρτητα από ποιον αγοράζεται). Στην ανοικτή οικονομία η δαπάνη για το εγχώριο προϊόν είναι ίση με την εγχώρια d d d δαπάνη για το εγχώριο προϊόν C, I, G και την ξένη δαπάνη για το εγχώριο προϊόν EX (εξαγωγές) Συνεπώς Y = C d + I d + G d + EX Η συνολική εγχώρια δαπάνη είναι ίση με την εγχώρια δαπάνη για το εγχώριο προϊόν συν την εγχώρια δαπάνη για ξένο προϊόν. Συνεπώς, η συνολική εγχώρια κατανάλωση d είναι C = C + C d, η εγχώρια επένδυση I = I + I και η εγχώρια δημόσια δαπάνη d G = G + G Συνεπώς η παραπάνω εξίσωση γίνεται Y = ( C C ) + ( I I ) + ( G G ) + EX ή Y = C + I + G + EX ( C + I + G ) Ο όρος στην παρένθεση είναι η δαπάνη για εισαγωγές IM Συνεπώς Y = C + I + G + EX IM Η διαφορά των εξαγωγών μείον τις εισαγωγές ονομάζεται καθαρές εξαγωγές ή εμπορικό ισοζύγιο NX Άρα Y = C + I + G + NX Δηλαδή, το εγχώριο προϊόν ισούται με την εγχώρια δαπάνη συν τις καθαρές εξαγωγές. Αν η εγχώρια δαπάνη είναι μεγαλύτερη από το εγχώριο προϊόν, τότε η χώρα μας εισάγει και οι καθαρές εξαγωγές είναι αρνητικές. Αν η εγχώρια δαπάνη είναι μικρότερη από το εγχώριο προϊόν τότε η χώρα μας εξάγει και οι καθαρές εξαγωγές είναι θετικές. 4

Φέρνοντας στο πρώτο μέρος Y C G = I + NX Δηλαδή, η (εθνική) αποταμίευση καθαρές εξαγωγές, ή S = I + NX S I = NX S = Y C G είναι ίση με την επένδυση συν τις Ο όρος S I δηλαδή η διαφορά της εγχώριας αποταμίευσης από την εγχώρια επένδυση είναι η καθαρή ξένη επένδυση. Αν η εγχώρια αποταμίευση υπερβαίνει την εγχώρια επένδυση, τη διαφορά αυτή τη δανείζουμε στο εξωτερικό. Αν η εγχώρια επένδυση υπερβαίνει την εγχώρια αποταμίευση, τη διαφορά αυτή τη δανειζόμαστε από το εξωτερικό. Με άλλα λόγια, η καθαρή ξένη επένδυση είναι το ποσό που οι κάτοικοι της χώρας μας δανείζουν στο εξωτερικό μείον το ποσό που οι κάτοικοι του εξωτερικού δανείζουν στη χώρα μας, δηλαδή η διεθνής (καθαρή) ροή κεφαλαίου. Η καθαρή ξένη επένδυση είναι ίση με τις καθαρές εξαγωγές. Όταν είναι θετικά έχουμε εμπορικό πλεόνασμα, δηλαδή δαπανάμε λιγότερα από όσα παράγουμε και δανείζουμε τη διαφορά στις διεθνείς χρηματαγορές. Όταν είναι αρνητικά έχουμε εμπορικό έλλειμμα, δηλαδή δαπανάμε περισσότερα από όσα παράγουμε και δανειζόμαστε τη διαφορά από τις διεθνείς χρηματαγορές. Ισορροπία Εφόσον στην ανοικτή οικονομία οι εγχώριες αποταμιεύσεις δεν είναι απαραίτητα ίσες με τις εγχώριες επενδύσεις, το επιτόκιο δεν καθορίζεται στην εγχώρια αγορά δανειακών κεφαλαίων. Αν υποθέσουμε ότι η χώρα μας είναι μια μικρή ανοικτή οικονομία (δεν μπορεί να επηρεάσει το διεθνές επιτόκιο) και υπάρχει τέλεια κινητικότητα κεφαλαίου (ο διεθνής δανεισμός δεν έχει περιορισμούς) τότε το επιτόκιο που επικρατεί στη χώρα μας είναι ίσο με το επιτόκιο που επικρατεί διεθνώς. r = r * Πράγματι, κανείς δεν πρόκειται να δανειστεί σε επιτόκιο υψηλότερο από το διεθνές όταν μπορεί να δανειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές που επικρατεί το διεθνές επιτόκιο και κανείς δεν πρόκειται να δανείσει σε επιτόκιο χαμηλότερο από το διεθνές εφόσον μπορεί να δανείσει στις διεθνείς χρηματαγορές που επικρατεί το διεθνές επιτόκιο. Το διεθνές επιτόκιο καθορίζεται από την παγκόσμια προσφορά (αποταμίευση) και ζήτηση (επένδυση) δανειακών κεφαλαίων. (Η περίπτωση αυτή θυμίζει εκείνη του μικρού παραγωγού ή καταναλωτή στην τέλεια ανταγωνιστική αγορά που δεν μπορεί να επηρεάσει την επικρατούσα τιμή). Στην ανοικτή οικονομία η έννοια της μακροοικονομικής ισορροπίας αλλάζει σημαντικά. Διατηρώντας τις ίδιες υποθέσεις για το εγχώριο προϊόν και την εγχώρια δαπάνη: Η οικονομία μας παράγει ένα εγχώριο προϊόν Y το οποίο εξαρτάται από τους παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει 5

Y = Y ( K, L) Η κατανάλωση των νοικοκυριών εξαρτάται από το διαθέσιμο εισόδημά τους, δηλαδή το εισόδημα μείον τους φόρους C = C( Y T ) Το ύψος των δημόσιων δαπανών και των φόρων του κράτους είναι σταθερό G = G, T = T Και η επένδυση των επιχειρήσεων εξαρτάται (αρνητικά) από το επιτόκιο το οποίο είναι πάντα ίσο με το διεθνές I = I(r*) Η μακροοικονομική ισορροπία ορίζεται ως NX = S I(r*) Δηλαδή το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας προσδιορίζεται από τη διαφορά μεταξύ της εθνικής αποταμίευσης (που εξαρτάται από τη δημοσιονομική πολιτική) και της επένδυσης (που εξαρτάται από το διεθνές επιτόκιο) r S ΝΧ πλεόνασμα r* διεθνές r κλειστής I(r) Επένδυση, αποταμίευση I, S 6

r S S r κλειστής r* διεθνές ΝΧ έλλειμμα I(r) Επένδυση, αποταμίευση I, S Αν η οικονομία μας έχει ισοσκελισμένο ισοζύγιο στο διεθνές επιτόκιο r* και ακολουθήσει μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική (που μειώνει τη δημόσια άρα και την εθνική αποταμίευση) η καμπύλη S θα μετατοπιστεί αριστερά στη θέση S. Σε μια κλειστή οικονομία αυτό θα προκαλούσε αύξηση του επιτοκίου στο r και μείωση της επένδυσης ώστε να προκύψει μια νέα μακροοικονομική ισορροπία. Στην ανοικτή οικονομία το επιτόκιο δεν μεταβάλλεται και συνεπώς οι αποταμιεύσεις είναι λιγότερες από τις επενδύσεις και το εμπορικό ισοζύγιο παρουσιάζει έλλειμμα. Η αύξηση των δημόσιων δαπανών, εφόσον δεν αντισταθμίζεται από μείωση των επενδύσεων όπως στην κλειστή οικονομία, θα προκαλέσει μια εγχώρια δαπάνη υψηλότερη από το εγχώριο προϊόν. Εφόσον το εγχώριο προϊόν δεν μπορεί να αυξηθεί, η δαπάνη αυτή θα στραφεί στις εισαγωγές και θα χρηματοδοτηθεί με δανεισμό από το εξωτερικό. Η δημοσιονομική πολιτική μιας μεγάλης οικονομίας μπορεί να έχει επιπτώσεις στη χώρα μας. Αν η μεγάλη ανοικτή οικονομία εφαρμόσει επεκτατική δημοσιονομική πολιτική θα μειωθούν οι διεθνείς αποταμιεύσεις με συνέπεια να αυξηθούν τα διεθνή επιτόκια. Η αύξηση των διεθνών επιτοκίων θα προκαλέσει μείωση των επενδύσεων στη δική μας χώρα και συνεπώς πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Μια αύξηση της επενδυτικής ζήτησης (επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές, κλπ) εφόσον δεν μπορεί να αυξήσει το επιτόκιο θα προκαλέσει αύξηση των επενδύσεων πάνω από την εγχώρια αποταμίευση και συνεπώς έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Η μείωση της αποταμίευσης σε μια κλειστή οικονομία προκαλεί μείωση της επένδυσης άρα και του αποθέματος κεφαλαίου της οικονομίας. Σε μια ανοικτή οικονομία προκαλεί έλλειμμα και εξωτερικό χρέος που θα πρέπει να εξοφληθεί στο μέλλον. Και στις δύο περιπτώσεις η αυξημένη τρέχουσα κατανάλωση περιορίζει τη μελλοντική κατανάλωση. 7

Η συναλλαγματική ισοτιμία Η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία e είναι η σχετική τιμή μεταξύ δύο νομισμάτων, δηλαδή οι μονάδες ξένου νομίσματος που αντιστοιχούν σε μία μονάδα εγχώριου νομίσματος. $/ Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία ε είναι η σχετική τιμή των αγαθών μεταξύ δύο χωρών ή η σχετική αγοραστική δύναμη των δύο νομισμάτων, δηλαδή οι μονάδες ενός ξένου αγαθού που αντιστοιχούν (σε αξία) σε μια μονάδα εγχώριου αγαθού. Για να την υπολογίσουμε θα πρέπει να διαιρέσουμε την τιμή του εγχώριου αγαθού σε εγχώριο νόμισμα ( ) προς την τιμή του ξένου αγαθού σε ξένο νόμισμα ($) και να πολλαπλασιάσουμε με την ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία ($/ ). Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι η σχετική τιμή του εγχώριου αγαθού. Αν αντί για την τιμή ενός αγαθού χρησιμοποιήσουμε το γενικό επίπεδο τιμών της χώρας μας P και του εξωτερικού P * έχουμε ε = e P P * Αν η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι υψηλή (ανατίμηση) τα εγχώρια αγαθά είναι σχετικά ακριβά και τα ξένα αγαθά σχετικά φθηνά. Αν η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι χαμηλή (υποτίμηση) τα εγχώρια αγαθά είναι σχετικά φθηνά και τα ξένα αγαθά σχετικά ακριβά. Ας δούμε ένα απλό παράδειγμα. Η ονομαστική ισοτιμία δολάριο/ευρώ είναι περίπου 1,3 δολάρια ανά ευρώ. Ας υποθέσουμε ότι μια αμερικάνικη σοκολάτα πωλείται προς 1,3$ και μια ίδια ευρωπαϊκή σοκολάτα πωλείται προς 1. Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία (δηλαδή η σχετική τιμή της ευρωπαϊκής σοκολάτας) θα είναι P 1 ε = e = 1,3 = 1 δηλαδή η ευρωπαϊκή και η αμερικάνικη σοκολάτα P * 1,3 έχουν την ίδια τιμή. Ας υποθέσουμε τώρα ότι η τιμή της ευρωπαϊκής σοκολάτας διπλασιάζεται σε 2. Αν η συναλλαγματική ισοτιμία και η τιμή της αμερικάνικης σοκολάτας μείνουν αμετάβλητες, η νέα πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία θα είναι P 2 ε = e = 1,3 = 2 δηλαδή μια ευρωπαϊκή σοκολάτα κοστίζει όσο δύο P * 1,3 αμερικάνικες σοκολάτες. Αυτό όμως σημαίνει ότι οι καταναλωτές και των δύο χωρών θα προτιμούν τις σχετικά φθηνότερες αμερικάνικες σοκολάτες από τις σχετικά ακριβότερες ευρωπαϊκές. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί βέβαια να προκύψει εξαιτίας μιας αύξησης της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας, μιας μείωσης της τιμής της αμερικάνικης σοκολάτας ή ενός συνδυασμού αυτών των μεταβολών. Σε κάθε περίπτωση, όταν η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία αυξάνεται, δηλαδή τα εγχώρια προϊόντα γίνονται σχετικά ακριβότερα, λέμε ότι το εγχώριο νόμισμα ανατιμάται σε πραγματικούς όρους. Η συνέπεια θα είναι οι Αμερικάνοι να εξάγουν περισσότερες σοκολάτες στην Ευρώπη, δηλαδή να μειωθούν οι ευρωπαϊκές καθαρές εξαγωγές. 8

Άρα η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία θα καθορίζει τη ζήτηση τόσο για εισαγωγές όσο και για εξαγωγές. Όταν είναι υψηλή τα εγχώρια αγαθά είναι σχετικά ακριβά, συνεπώς οι εγχώριοι καταναλωτές θα στραφούν προς τις εισαγωγές και οι ξένοι καταναλωτές δεν θα προτιμούν τις εξαγωγές μας. Οι εισαγωγές αυξάνονται και οι εξαγωγές μειώνονται δηλαδή μειώνονται οι καθαρές εξαγωγές ή το εμπορικό ισοζύγιο. Αντίθετα, όταν η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι χαμηλή, οι εισαγωγές μας μειώνονται και οι εξαγωγές μας αυξάνονται, δηλαδή αυξάνονται οι καθαρές εξαγωγές. Συνεπώς οι καθαρές εξαγωγές είναι αρνητική συνάρτηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας. NX = NX ( ε ), NX < 0 Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία προσδιορίζεται έτσι ώστε να εξισωθούν οι καθαρές εξαγωγές NX (ε ) με τις καθαρές ξένες επενδύσεις S I. Οι τελευταίες εξαρτώνται μόνο από το επιτόκιο, τη συνάρτηση κατανάλωσης και τη δημοσιονομική πολιτική χωρίς να επηρεάζονται από τη συναλλαγματική ισοτιμία. Συνεπώς θα παριστάνονται με μια κάθετη γραμμή. Οι καθαρές εξαγωγές καθορίζονται από τη συναλλαγματική ισοτιμία με την αρνητική σχέση που αναφέραμε παραπάνω. Συνεπώς θα παριστάνονται με μια καμπύλη με αρνητική κλίση. Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία ε S I Προσφορά εγχώριου νομίσματος ε* NX (ε ) Ζήτηση εγχώριου νομίσματος Καθαρές εξαγωγές I, S, ΝΧ Η ισορροπία επιτυγχάνεται στην ισοτιμία που εξισώνει τις καθαρές ξένες επενδύσεις με τις καθαρές εξαγωγές. Για να δούμε τη διαδικασία προσέγγισης της ισορροπίας πρέπει να την ερμηνεύσουμε σαν προσφορά και ζήτηση εγχώριου νομίσματος. Οι καθαρές ξένες επενδύσεις είναι η προσφορά εγχώριου νομίσματος (που πρέπει να μετατραπεί σε συνάλλαγμα για να τοποθετηθεί στο εξωτερικό) και οι καθαρές εξαγωγές είναι η ζήτηση εγχώριου νομίσματος (από τους ξένους που πρέπει να μετατρέψουν το συνάλλαγμά τους σε εγχώριο νόμισμα για να αγοράσουν τις εξαγωγές μας). Πρόκειται δηλαδή για μια αγορά εγχώριου νομίσματος στην οποία καθορίζεται η πραγματική συναλλαγματική του ισοτιμία. 9

Η δημοσιονομική πολιτική έχει επιπτώσεις στην πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία. Μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική θα μειώσει την αποταμίευση άρα και τις καθαρές ξένες επενδύσεις μετατοπίζοντας την καμπύλη S I προς τα αριστερά. Αυτή η μείωση των ξένων επενδύσεων θα προκαλέσει και μείωση της προσφοράς εγχώριου νομίσματος με συνέπεια να αυξηθεί η αξία του, δηλαδή η ονομαστική και κατ επέκταση η πραγματική του ισοτιμία (ανατίμηση). Στη νέα υψηλότερη ισοτιμία τα εγχώρια προϊόντα γίνονται σχετικά ακριβότερα και οι καθαρές εξαγωγές μας μειώνονται. (Με άλλα λόγια καταναλώνουμε μεγαλύτερο μέρος του εγχώριου προϊόντος αντί να το εξάγουμε. Αυτό το μερίδιο για να αποσπαστεί από τις εξαγωγές θα πρέπει να προσφερθεί υψηλότερη σχετική τιμή, δηλαδή υψηλότερη πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία). Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία ε S I S I ε 2 ε 1 NX (ε ) ΝΧ 2 ΝΧ 1 I, S, ΝΧ Το ίδιο αποτέλεσμα θα έχει και μια αύξηση της επενδυτικής ζήτησης. Η μείωση της αποταμίευσης θα προκαλέσει αύξηση της ισοτιμίας και μείωση των καθαρών εξαγωγών. Επίσης, η δημοσιονομική πολιτική μιας μεγάλης οικονομίας έχει επιπτώσεις στη συναλλαγματική μας ισοτιμία. Μια επεκτατική πολιτική θα μειώσει τη διεθνή αποταμίευση και θα αυξήσει το διεθνές επιτόκιο με συνέπεια να μειωθούν οι εγχώριες επενδύσεις και να αυξηθούν οι καθαρές ξένες επενδύσεις. Αυτό όμως συνεπάγεται αύξηση της προσφοράς εγχώριου νομίσματος, άρα και μείωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας και αύξηση των καθαρών εξαγωγών. Τέλος, η προστατευτική εμπορική πολιτική μπορεί να επηρεάσει τη συναλλαγματική ισοτιμία και τον όγκο του εμπορίου αλλά όχι τις καθαρές εξαγωγές. Ο προστατευτισμός μειώνει τις εισαγωγές και μετατοπίζει προς τα δεξιά τη συνάρτηση καθαρών εξαγωγών. Επειδή όμως οι καθαρές ξένες επενδύσεις δε μεταβάλλονται το αποτέλεσμα θα είναι μόνο η αύξηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Ο λόγος είναι ότι ο προστατευτισμός αυξάνει την εγχώρια ζήτηση εγχώριων προϊόντων προκαλώντας αύξηση της τιμής τους και συνεπώς αύξηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι εξαγωγές θα μειωθούν όσο μειώθηκαν και οι εισαγωγές διατηρώντας τις καθαρές εξαγωγές αμετάβλητες. 10

Ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία, πληθωρισμός και ισοδυναμία των αγοραστικών δυνάμεων Είδαμε πως η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία προσδιορίζεται από την προσφορά και ζήτηση εγχώριου νομίσματος και εξασφαλίζει την ισότητα των καθαρών ξένων επενδύσεων με τις καθαρές εξαγωγές. Με δεδομένη την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία η ονομαστική ισοτιμία θα εξαρτάται από το λόγο των επιπέδων τιμών. Από τον ορισμό της πραγματικής ισοτιμίας έχουμε P P * ε = e e = ε P * P δηλαδή όταν αυξάνεται το εγχώριο επίπεδο τιμών το εγχώριο νόμισμα υποτιμάται. Η αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών ισοδυναμεί με μείωση της αξίας του χρήματος. Αυτό μεταφράζεται και σε μείωση της αξίας του σε μονάδες ξένου νομίσματος. Αφού το ευρώ αξίζει λιγότερο στην Ευρώπη θα αξίζει λιγότερο και στην Αμερική, δηλαδή θα ανταλλάσσεται με λιγότερα δολάρια. Για να δούμε τη διαχρονική εξέλιξη των μεγεθών χρειαζόμαστε τις ποσοστιαίες dx μεταβολές τους. Για να τις υπολογίσουμε λογαριθμίζουμε x d ln e = d ln ε + d ln P * d ln P και εφόσον γενικά ισχύει θα έχουμε d ln x dx 1 = d ln x = x dx x de e = dε dp * + ε P * dp P dp συμβολίζοντας την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, P δηλαδή τον πληθωρισμό, με π, έχουμε de e dε = + π * π ε δηλαδή η ποσοστιαία μεταβολή της ονομαστικής ισοτιμίας μεταξύ δύο νομισμάτων είναι ίση με την ποσοστιαία μεταβολή της πραγματικής ισοτιμίας συν τη διαφορά στους ρυθμούς του πληθωρισμού ανάμεσα στις δύο χώρες. Όταν μια χώρα έχει υψηλότερο πληθωρισμό το νόμισμά της θα υποτιμάται ενώ αν έχει χαμηλότερο πληθωρισμό το νόμισμά της θα ανατιμάται. 11

Στο παράδειγμα με τη σοκολάτα που αναφέραμε παραπάνω είδαμε ότι ο διπλασιασμός της τιμής της ευρωπαϊκής σοκολάτας με σταθερή την τιμή της αμερικάνικης σοκολάτας θα οδηγήσει σε διπλασιασμό της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ (της σχετικής τιμής της ευρωπαϊκής σοκολάτας) δηλαδή σε πραγματική ανατίμηση του ευρώ. Ωστόσο, αν οι σοκολάτες μπορούν να μεταφερθούν από την Αμερική στην Ευρώπη, τότε μπορεί κάποιος να μετατρέψει 1 σε 1,3$, να αγοράσει μια αμερικάνικη σοκολάτα και να την πουλήσει στην Ευρώπη για 2. Με τον τρόπο αυτό θα διπλασιάσει το ποσό του. Επειδή όμως όλοι θα μπορούν να κάνουν το ίδιο, θα αυξηθεί η ζήτηση για σοκολάτες στην Αμερική και θα αυξηθεί η προσφορά σοκολάτας στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα θα είναι να αυξηθεί η τιμή της αμερικάνικης σοκολάτας και να μειωθεί της ευρωπαϊκής μέχρι το σημείο που η σχετική τους τιμή θα είναι ίδια. Αυτό ονομάζεται νόμος της μιας τιμής σύμφωνα με τον οποίο κανένα αγαθό δεν μπορεί να πωλείται σε διαφορετικές τιμές σε δύο αγορές. Αν δεν υπάρχουν εμπόδια μετακίνησης μεταξύ των δύο αγορών θα βρεθούν κάποιοι που θα αγοράσουν από τη φθηνή αγορά για να πουλήσουν στην ακριβή και η διαδικασία αυτή (αρμπιτράζ) θα αυξήσει τη ζήτηση στη φθηνή αγορά και την προσφορά στην ακριβή μέχρι να εξισωθούν οι τιμές. Στις διεθνείς αγορές αυτό μεταφράζεται ως ισοδυναμία των αγοραστικών δυνάμεων (Purchasing power parity PPP). Μια μονάδα ενός οποιουδήποτε νομίσματος μπορεί να αγοράσει την ίδια ποσότητα αγαθού σε οποιαδήποτε χώρα. Αν ισχύει η υπόθεση της ισοδυναμίας των αγοραστικών δυνάμεων τότε η συνάρτηση των καθαρών εξαγωγών γίνεται οριζόντια γιατί ακόμα και οριακές μεταβολές της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας θα προκαλέσουν μεγάλες μεταβολές στις καθαρές εξαγωγές. Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται ότι μεταβολές στις καθαρές ξένες επενδύσεις δεν έχουν επίπτωση στην πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία. Επιπλέον, εφόσον η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι σταθερή, κάθε μεταβολή στην ονομαστική ισοτιμία προέρχεται από μεταβολή στα επίπεδα τιμών. Φυσικά η υπόθεση της ισοδυναμίας των αγοραστικών δυνάμεων δεν είναι πολύ ρεαλιστική. Ο λόγος είναι ότι δεν είναι όλα τα αγαθά διεθνώς εμπορεύσιμα ούτε και τέλεια υποκατάστατα. 12