Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία Ενότητα 10: Κοινωνικοτεχνικά Μοντέλα και Ενδιαφερόμενα Μέρη Σαπρίκης Ευάγγελος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά)
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τα εμπλεκόμενα μέρη που επηρεάζονται από ένα σύστημα και να γνωρίζει τα βασικότερα κοινωνικοτεχνικά μοντέλα της επικοινωνίας ανθρώπου-υπολογιστή. 4
Περιεχόμενα ενότητας Απαιτήσεις χρηστών. Εμπλεκόμενα μέρη. Κοινωνικοτεχνικά μοντέλα. Μεθοδολογία Custom. Μέθοδος OSTA Μέθοδος ETHICS. 5
Καταγραφή απαιτήσεων Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη ενότητα, η καταγραφή των απαιτήσεων των χρηστών αποτελεί ζωτικής σημασίας δραστηριότητα για ένα σύστημα. Αποτελεί το σημείο εκκίνησης του υπό δημιουργία συστήματος. Ιδανικά, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να αναλύεται το ευρύτερο περιβάλλον εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά εμπλεκόμενα μέρη άμεσων ή έμμεσων χρηστών και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (δομή και εκτελέσιμες διεργασίες) των πιθανών ομάδων εργασίας. 6
Ενδιαφερόμενα μέρη (1) Σε μία επιχείρηση δεν επηρεάζονται μόνο οι χρήστες του συστήματος. Υπάρχουν και αρκετοί που επηρεάζονται έμμεσα. Ως ενδιαφερόμενος μέρος χαρακτηρίζεται οποιοσδήποτε επηρεάζεται άμεσα ή έμμεσα από το σύστημα. 7
Ενδιαφερόμενα μέρη (2) Κατά τον Kirby (1991), υπάρχουν οι ακόλουθες 4 κατηγορίες ενδιαφερόμενων μερών: 1. Κύριοι ενδιαφερόμενοι: οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το σύστημα. 2. Δευτερεύοντες ενδιαφερόμενοι: οι άνθρωποι που δεν το χρησιμοποιούν, ωστόσο λαμβάνουν αποτελέσματα από αυτό ή του παρέχουν δεδομένα. 3. Τριτεύοντες ενδιαφερόμενοι: οι άνθρωποι που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από το σύστημα και δεν ανήκουν στις 2 προαναφερθείσες κατηγορίες. 4. Παρέχοντες υπηρεσίες: οι άνθρωποι που σχεδίασαν, υλοποίησαν και συντηρούν το σύστημα. 8
Ενδιαφερόμενα μέρη (3) Στόχος ενός υπό δημιουργία συστήματος είναι η κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων ενδιαφερόμενων μερών. Ωστόσο, πολλές φορές υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων των ενδιαφερόμενων μερών. Συνήθως, πρέπει να καλύπτονται οι απαιτήσεις των κύριων ενδιαφερόμενων και στη συνέχεια των υπολοίπων, με φθίνουσα σειρά προτεραιότητας. 9
Άσκηση 1 Αναλύστε τις 4 κατηγορίες ενδιαφερομένων που σχετίζονται με: α) το ΑΤΜ μίας τράπεζας. β) το σύστημα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μίας εταιρίας που παρέχει σχετικές υπηρεσίες. γ) το σύστημα επιλογής βιβλίων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (eudoxus). 10
Άσκηση 2 Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι χαμηλότερες ομάδες εμπλεκομένων έχουν υψηλότερη προτεραιότητα σε ένα σύστημα; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 11
Κοινωνικοτεχνικά μοντέλα (1) Πρόκειται για μοντέλα τα οποία ασχολούνται με τις τεχνικές, οργανωτικές και ανθρώπινες πλευρές της σχεδίασης. Θεωρούν ότι η τεχνολογία δεν αναπτύσσεται μόνη της, αλλά αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου περιβάλλοντος. Βασικό σημείο επικέντρωσής τους είναι η περιγραφή και τεκμηρίωση της επίδρασης που έχει η εισαγωγή ενός συστήματος σε έναν οργανισμό. Πηγή: Dix et al. (2007). 12
Κοινωνικοτεχνικά μοντέλα (2) Βασικά στοιχεία που προσπαθούν να διερευνήσουν τα κοινωνοτεχνικά μοντέλα είναι (Dix et al., 2007): 1. το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται: είναι αναγκαίο να κατανοηθεί γιατί πρέπει να εφαρμοστεί η συγκεκριμένη τεχνολογία και ποιο πρόβλημα θα λύσει. 2. τα ενδιαφερόμενα μέρη που επηρεάζονται: δηλαδή τις τέσσερις προαναφερθείσες κατηγορίες ανθρώπων, καθώς επίσης τους στόχους-προθέσεις και τις εργασίες τους στο σύστημα. 3. τις ομάδες εργασίας εντός του οργανισμού. 13
Κοινωνικοτεχνικά μοντέλα (3) 4. οι αλλαγές και οι μετασχηματισμοί που θα υποστηριχθούν. 5. η προτεινόμενη τεχνολογία και πως θα λειτουργήσει στην εταιρεία. 6. εξωτερικοί περιορισμοί, παράγοντες επιρροής και μετρήσεις απόδοσης. 14
Μέθοδος ETHICS (1) Στη μέθοδο ΕΤΗΙCS (Effective Technical and Human Implementation of Computer-based Systems), τα ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης απόφασης για το υπό δημιουργία σύστημα. Η ETHICS θεωρεί ότι θα υπάρξουν συγκρούσεις μεταξύ των εμπλεκομένων στο νέο σύστημα. Επομένως, θα πρέπει να υπάρχουν διαπραγματεύσεις-συνεννόηση μεταξύ τους, ώστε να καθοριστεί η μορφή που θα πάρει το νέο σύστημα. Θεωρεί ότι η διαδικασία σχεδίασης του νέου συστήματος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μία διαδικασία διαχείρισης αλλαγών. Πηγή: Dix et al. (2007). 15
Μέθοδος ETHICS (2) Ο Mumford (1983) θεωρεί πως υπάρχουν 3 επίπεδα συμμετοχής: 1. Συμβουλευτικό: όπου ζητείται από τους ενδιαφερόμενους να εκφράσουν απλώς τις απόψεις τους. 2. Αντιπροσωπευτικό: όπου κάθε ομάδα εργασίας εκπροσωπείται από έναν ενδιαφερόμενο, ο οποίος συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. 3. Συναινετικό: όπου όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων του υπό δημιουργία συστήματος. 16
Μέθοδος ETHICS (3) Οι σχεδιαστές ασχολούνται με τα ακόλουθα ζητήματα (Dix et al., 2007): 1. Αιτιολόγηση αλλαγής. 2. Προσδιορισμός των ορίων του τρέχοντος συστήματος. 3. Περιγραφή του υπαρχόντων συστημάτων. 4. Καθορισμός βασικών στόχων. 5. Καθορισμός βασικών εργασιών/ διαδικασιών. 6. Καθορισμός βασικών αναγκών πληροφόρησης. 17
Μέθοδος ETHICS (4) 7. Διάγνωση αναγκών στον τομέα αποτελεσματικότητας. 8. Διάγνωση αναγκών στον τομέα της ικανοποίησης από την εργασία. 9. Ανάλυση πιθανών μελλοντικών αλλαγών. 10. Καθορισμός και ιεράρχηση στόχων βάσει αποτελεσματικότητας, ικανοποίησης από την εργασία και μελλοντικών αναγκών. 18
Μεθοδολογία Custom (1) Πρόκειται για μία κοινωνικοτεχνική μεθοδολογία η οποία σχεδιάστηκε με επίκεντρο τις μικρές εταιρείες (Kirby, 1991). Βασίζεται στην προσέγγιση "αντιστοίχιση χρηστών και εργασιών" και αναπτύχθηκε ώστε να βοηθήσει τους σχεδιαστές να κατανοήσουν και να τεκμηριώσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τις απαιτήσεις των χρηστών, και των 4 προαναφερθέντων κατηγοριών (MacCaulay et al., 1990). 19
Μεθοδολογία Custom (2) Η μεθοδολογία Custom έχει 6 στάδια ανάλυσης (Dix et al., 2007): 1. περιγραφή του περιβάλλοντος της εταιρείας, συμπεριλαμβάνοντας των κύριων στόχων της, τα φυσικά της χαρακτηριστικά και το πολιτικό και οικονομικό της υπόβαθρο. 2. προσδιορισμός και περιγραφή των ενδιαφερομένων. 3. προσδιορισμός και περιγραφή των ομάδων εργασίας. 4. προσδιορισμός και περιγραφή των ζευγών εργασιώναντικειμένων. 5. προσδιορισμός των αναγκών των ενδιαφερομένων. 6. συγκέντρωση και έλεγχος των απαιτήσεων των ενδιαφερομένων. 20
Ανάλυση εργασιών ανοικτού συστήματος (OSTA) (1) Η ανάλυση εργασιών ανοικτού συστήματος (Open System Task Analysis - OSTA), προσπαθεί να περιγράψει τι συμβαίνει όταν εισάγεται ένα σύστημα στο περιβάλλον εργασίας μίας εταιρείας (Eason and Harker, 1989). Επικεντρώνεται στις εργασίες που κάνουν οι χρήστες με το σύστημα. 21
Ανάλυση εργασιών ανοικτού συστήματος (OSTA) (2) Η OSTA έχει τα παρακάτω 8 στάδια (Dix et al., 2007): 1. η βασική εργασία που υποστηρίζει το σύστημα προσδιορίζεται σε αναφορά με τους στόχους του χρήστη. 2. προσδιορίζονται οι είσοδοι των εργασιών στο σύστημα. 3. περιγράφεται το εξωτερικό περιβάλλον που θα εισαχθεί το σύστημα, συμπεριλαμβάνοντας φυσικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα. 4. περιγράφονται οι εργασίες μετασχηματισμών που γίνονται εντός του συστήματος. 22
Ανάλυση εργασιών ανοικτού συστήματος (OSTA) (3) 5. αναλύεται το κοινωνικό σύστημα, λαμβάνοντας υπόψη τις ομάδες εργασίας και τις σχέσεις εντός και εκτός της εταιρείας. 6. περιγράφεται το τεχνικό μέρος του συστήματος και ο τρόπος ενοποίησής του με τα υπάρχοντα συστήματα. 7. ορίζονται κριτήρια απόδοσης. 8. ορίζονται οι προδιαγραφές για το νέο σύστημα. 23
Βιβλιογραφία Dix, A., Finlay, J., Abowd, G. D, and Beale, R. (2007). Επικοινωνία Ανθρώπου Υπολογιστή (3 η Έκδοση). Εκδόσεις Μ. Γκιούρδας, Αθήνα. Eason, K. D. and Harker, S. (1989). An open systems approach to task analysis. Internal report of HUSAT Research Center. Technological University of Loughborough. Kirby, M. (1991). Custom manual. Τεχνική αναφορά DPO/STD/1.0. HCI Research Centre, Πανεπιστήμιο του Huddersfield, UK. MacCaulay, L., Fowler, C., Kirby, M., and Hutt, A. (1990). USTM: A new approach to requirements specification. Interacting with Computers, 2 (1), 92-108. Mumford, E. (1983). Designing participatively. Manchester Business School Publications. Manchester, UK. 24