ΚΑΠΑΔΟΧΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ Γ ΕΞΑΜΗΝΟΥ, ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Ι, ΣΕΥΠ, ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Α
Αίμα: Ένας ζωντανός ιστός σε υγρή κατάσταση με ιδιαίτερα σημαντικές λειτουργιές για τον έμβιο κόσμο: o Μεταφορά απαραίτητων ουσιών όπως οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά προς τα κύτταρα και μεταφορά τοξικών προϊόντων μεταβολισμού από τα κύτταρα. Αιματοκρίτης: Η εκατοστιαία αναλογία των έμμορφων συστατικών του αίματος προς το πλάσμα. Μετάγγιση: Η διαδικασία μεταφοράς αίματος ή παραγώγων αυτού, από το κυκλοφορικό σύστημα ενός ατόμου (δότης-αιμοδότης) στο κυκλοφορικό σύστημα ενός άλλου ατόμου (λήπτης-αιμολήπτης).
Μεταφέρει O 2 από τους πνεύμονες σε όλο το σώμα Μεταφέρει CO 2 από όλα τα μέρη του σώματος στους πνεύμονες Μεταφέρει θρεπτικές ουσίες και τα προϊόντα της διάσπασής τους από το γαστρεντερικό σύστημα σε όλο το σώμα Μεταφέρει τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού από τα κύτταρα στα όργανα αποβολής τους (κυρίως τους νεφρούς) Μεταφέρει τις ορμόνες από τους αδένες παραγωγής στα αντίστοιχα κύτταρα και όργανα που τις χρησιμοποιούν Συμβάλει στη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας καθώς και στη ρύθμιση των υγρών του σώματος Προστατεύει το σώμα από επιθέσεις από ξένους οργανισμούς Προστατεύει το σώμα κατά τραυματισμών και λοιμώξεως Αντιμετωπίζει τις αιμορραγίες δραστικά και αποτελεσματικά Βοηθά στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος
Έμμορφα συστατικά Πλάσμα Ερυθρά αιμοσφαίρια Νερό Λευκά αιμοσφαίρια Ανόργανοι ηλεκτρολύτες Αιμοπετάλια Λευκώματα Γλυκόζη Γαλακτικό οξύ Αζωτούχες ενώσεις Ορμόνες Λίπη και λιποειδή Ανοσοσφαιρίνες Παράγοντες πήξης
99% Ερυθρά αιμοσφαίρια (~30 τρις) 0,3% Λευκά αιμοσφαίρια 0,5% Αιμοπετάλια
Οξεία αιμορραγία: Η σε μικρό χρονικό διάστημα απώλεια αίματος που μπορεί να αποτελέσει άμεσο κίνδυνο για την ζωή του ασθενή, ανάλογα με την ποσότητα που χάθηκε. Συνήθεις αιτίες είναι αιμορραγία από το γαστρεντερικό σύστημα, τραυματισμοί, προβλήματα πήξης καθώς και χειρουργικές επεμβάσεις. Χρόνια αναιμία: Η σε μεγάλο χρονικό διάστημα καταστροφή των ερυθρών αιμοσφαιρίων, συνεπεία διαφόρων χρόνιων παθολογικών καταστάσεων, που αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και κατάλληλα, είναι δυνατό να χρειαστεί μετάγγιση, ώστε να επιτευχθεί ρύθμιση του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης σε ικανοποιητικά επίπεδα. Διαταραχές πηκτικότητας: Χορηγούνται παράγωγα του αίματος που επηρεάζουν την πηκτικότητα, όπως πλάσμα, αιμοπετάλια και διάφορα άλλα παράγωγα.
Ολικό αίμα: Χορηγείται πλέον σπάνια, κυρίως σε αθρόα αιμορραγία. Συντηρείται στους +4 ο C και έχει διάρκεια από 35 έως 42 ημέρες. Συμπυκνωμένα ερυθρά (ΣΕ): Είναι η συνηθέστερη μορφή χορήγησης, όταν χρειάζεται αποκατάσταση σε οξεία και χρόνια αιμορραγία, ώστε να αποφευχθεί ιστική ανοξία. Συντηρείται επίσης στους +4 ο C με διάρκεια 35-42 ημέρες. Λευκαφαιρεμένα συμπυκνωμένα ερυθρά: Συμπυκνωμένα ερυθρά από τα οποία έχουν αφαιρεθεί τα λευκά αιμοσφαίρια, προς αποφυγή άμεσων όπως και απώτερων παρενεργειών (αιμολυτικές αντιδράσεις, λοιμώξεις κ.α.).
Πλυμένα ερυθρά: Σε ιστορικό σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης που σχετίζεται με μετάγγιση, χρησιμοποιούνται πλυμένα ερυθρά με φυσιολογικό ορό, με τη χρήση ειδικών συσκευών. Με τον τρόπο αυτό απομακρύνονται οι πρωτεΐνες και οι κυττοκίνες τους πλάσματος ή τα αντισώματα, που συνήθως προκαλούν αντιδράσεις. Τα πλυμένα ερυθρά πρέπει να χρησιμοποιηθούν εντός 24 ωρών από την στιγμή που ολοκληρώθηκε η διαδικασία πλύσης τους. Ακτινοβολημένα ερυθρά: Χορηγούνται σε μεταμοσχευμένους ασθενείς ή σε βαριά ανοσοκοτασταλμένους. Η χρήση κυτταρικών παραγώγων αίματος (συμπυκνωμένα ερυθρά, αιμοπετάλια, κοκκιοκύτταρα), τα οποία έχουν ακτινοβοληθεί με γ-ακτινοβολία τουλάχιστον 25 Gy πριν τη χορήγησή τους σε άτομα ευρισκόμενα σε κίνδυνο, θεωρείται ασφαλής προϋπόθεση μετάγγισης. Αιμοπετάλια: Χορηγούνται σε ασθενείς με θρομβοπενία. Συντηρούνται για διάστημα 5-7 ημέρες σε θερμοκρασία +20 έως +24 ο C, υπό διαρκή ήπια ανακίνηση, ώστε να μην προσκολληθούν στα τοιχώματα του περιέκτη.
Πλάσμα: Χορηγείται σε περιπτώσεις υπολευκωματιναιμίας, μεγάλης απώλειας όγκου αίματος, βαριά εγκαύματα, διάχυτη ενδαγγειακή πήξη, αιμορραγική διάθεση από έλλειψη κάποιου παράγοντα πήξης κ.α. Για την διατήρηση των παραγόντων πήξης, το πλάσμα καταψύχεται άμεσα μετά τη συλλογή του και αποψύχεται μέσα σε 30 λεπτά όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί. Διατηρείται στους -30 ο C για διάστημα 1 έτους. Άλλα παράγωγα του πλάσματος είναι: o Κρυοκαθίζημα: Παρασκευάζεται κάτω από ελεγχόμενη βραδεία απόψυξη του πλάσματος ώστε να γίνει ο διαχωρισμός κάποιων παραγόντων πήξης (παράγοντας VIIIc, του Von Willebrand και του ινωδογόνου). o Πλάσμα με αφαίρεση κρυοκαθιζήματος. o Ινωδογόνο: Χορηγείται σε πτώση του επιπέδου του στο αίμα, για αποφυγή ή διόρθωση της προκαλούμενης αιμορραγίας. o o o o Παράγοντες πήξης: Σε ασθενείς με γνωστή έλλειψή τους. γ-σφαιρίνες: Είναι πρωτεΐνες που χορηγούνται για προφύλαξη ατόμων από λοιμώξεις, όταν εμφανίζουν συγγενή έλλειψη. Λευκωματίνη (Human Albumin): Δίνεται σε ασθενείς με χαμηλά λευκώματα αίματος, εξαιτίας διαταραχής στην ωσμωτική πίεση ενδαγγειακά. Λευκά αιμοσφαίρια: Χορηγούνται σπάνια σε περιπτώσεις ανοσοκατασταλμένων ασθενών για προφύλαξη από λοιμώξεις.
Το σωστό αίμα ή παράγωγο, στον σωστό ασθενή, στο σωστό χρόνο Η μετάγγιση πρέπει να ολοκληρώνεται χρονικά: o Για το ολικό αίμα, τα συμπυκνωμένα, τα λευκαφαιρεμένα και τα πλυμένα ερυθρά μέσα σε 3 ώρες o Για τα αιμοπετάλια μέσα σε 30 λεπτά o Για το πλάσμα μέσα σε 30 λεπτά, αλλά μπορεί να παραμείνει στο χώρο 2,5-3 ώρες το ανώτερο
Χρησιμοποιείται καθετήρας με ευρύ αυλό (τουλάχιστον 18G) Προηγείται πάντα αυστηρός έλεγχος συμβατότητας ομάδας αίματος δότη και λήπτη, αφού πρώτα γίνει έλεγχος αντισωμάτων και διασταύρωση αίματος Αναγνώριση ταυτότητας λήπτη πριν την μετάγγιση Έλεγχος φιάλης αίματος ή παραγώγων για λοιμογόνους παράγοντες (HBV, HCV, HIV, CMV, σύφιλη, HTLV-I & II)
Κατά την μετάγγιση χρησιμοποιείται φίλτρο μετάγγισης, για την κατακράτηση λευκών αιμοσφαιρίων, μικροοργανισμών, πηγμάτων και ιογενών παραγόντων Στους ανοσοκατασταλμένους ασθενείς, τα νεογνά, τα παιδιά, τις έγκυες και τους μεταμοσχευμένους επιβάλλεται η χρήση φίλτρου κατακράτησης λευκών αιμοσφαιρίων (φίλτρο λευκαφαίρεσης) Τήρηση άσηπτων συνθηκών σε όλους τους χειρισμούς
Οι πλαστικοί σάκοι αίματος και παραγώγων δεν χρησιμοποιούνται με συσκευές που έχουν αεραγωγό Από τη γραμμή μετάγγισης, να μην χορηγούνται ταυτόχρονα άλλα υγρά ή φάρμακα. Αν αυτό είναι απαραίτητο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο φυσιολογικός ορός, πλάσμα συμβατό με την ομάδα αίματος, λευκωματίνη 5% ή άλλα ισότονα διαλύματα χωρίς ασβέστιο, πάντα με έγκριση του ιατρού Τα παράγωγα αίματος μπορούν να θερμανθούν το ανώτερο έως τους 42 ο C
Οπτικός έλεγχος της φιάλης προς μετάγγιση, για σημεία λύσης της στεγανότητας, θολερότητα υγρού, ύπαρξη πηγμάτων ή ιζημάτων και για οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα που εγείρει αμφιβολίες για την καταλληλότητα και χρήζει περαιτέρω διερεύνησης Το αίμα και το πλάσμα που δεν χρησιμοποιούνται εντός 30 λεπτών, πρέπει να φυλάσσονται σε επιτηρούμενο ψυγείο εγκεκριμένο από την τράπεζα αίματος Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός ασθενή μπορεί να απαγορεύουν τη χορήγηση αίματος ή παραγώγων
Αλλαγή συσκευών κάθε 12 ώρες, όταν μεταγγίζεται χωρίς διακοπή, το ίδιο είδος παραγώγου από την ίδια γραμμή (π.χ. μόνο Σ.Ε. ή μόνο πλάσμα). Στην ίδια περίπτωση, το φίλτρο αίματος θα πρέπει να αλλάζει κάθε 2 η μετάγγιση. Κάθε φορά που αλλάζει το παράγωγο, αλλάζει και η συσκευή Μετά το πέρας της μετάγγισης, ο ασκός και η συσκευή απορρίπτονται άμεσα σε κίτρινο κάδο
Άμεσες Αιμολυτικές και μη αιμολυτικές αντιδράσεις Αλλεργικές αντιδράσεις Υπερφόρτωση κυκλοφορίας Μακροχρόνιες Ανάπτυξη αντισωμάτων έναντι ερυθρών αιμοσφαιρίων Μετάδοση ασθενειών (ηπατίτιδα, AIDS, ελονοσία κ.α.) Αναφυλακτικό shock
Οξεία αιμόλυση Από μετάγγιση ασύμβατου αίματος (ΑΒΟ) Αρκούν και 10ml αίματος ασύμβατου παρατηρηθούν έντονες αντιδράσεις για να Κλινική εικόνα: Ανησυχία, άγχος, ευερεθιστότητα Αιμωδίες άκρων και προσώπου Πυρετός Πόνος στο θώρακα και στην οσφύ Δύσπνοια Ταχυκαρδία, ταχύπνοια Υπόταση Σε κωματώδη ασθενή η μόνη εκδήλωση μπορεί να είναι η υπόταση, η αιμορραγία σε βλεννογόνους, τραύμα (ΔΕΠ), καταπληξία, Οξεία Νεφρική Ανεπάρκεια, Πολυοργανική ανεπάρκεια
Διακοπή μετάγγισης Μέτρηση ζωτικών σημείων κυρίως Α.Π. Χορήγηση υγρών (αντιμετώπιση υπότασης, πρόληψη καταπληξίας) Προστασία νεφρικής λειτουργίας Διουρητικά, Ντοπαμίνη Συμπτωματική αντιμετώπιση Δείγμα αίματος Δείγμα ούρων Αποστολή της μονάδας αίματος για έλεγχο
Ασυμβατότητα σε άλλα συστήματα (Rh) Μπορεί να εκδηλωθεί μετά από μία εβδομάδα (3-21 ημέρες) Κλινική εικόνα ηπιότερη: Κακοδιαθεσία Πυρετός Ίκτερος Αντιμετώπιση: Συμπτωματική Πρόληψη
Προσοχή σε καρδιοπαθείς και νεφροπαθείς Κλινική εικόνα: Ταχύπνοια, ταχυκαρδία Δύσπνοια /αγωνία Πόνος στο θώρακα Γενικά εικόνα Οξέος Πνευμονικού Οιδήματος Αντιμετώπιση: Διακοπή ή μείωση (αναλόγως) της μετάγγισης Πρόληψη: Μετάγγιση σε ημικαθιστική θέση Αργή έγχυση 2ml/min
Είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης αντισωμάτων του δέκτη εναντίον των λευκοκυττάρων του δότη Κλινική εικόνα: Πυρετός μέσα σε 1-6 ώρες από την έναρξη της μετάγγισης Συμπτώματα και σημεία από τον πυρετό Φρίκια, ρίγος Ταχυκαρδία, ταχύπνοια Δύσπνοια Συνήθως χωρίς άλλες σοβαρές εκδηλώσεις Δυνατόν να παρατηρηθούν τοξικές εκδηλώσεις
Αντιμετώπιση: Διακοπή της μετάγγισης Καλλιέργεια αίματος δέκτη Αποστολή μονάδας για έλεγχο
Γάντια Αλκοολούχο διάλυμα Αποστειρωμένες γάζες Συσκευή μετάγγισης Φίλτρο λευκαφαίρεσης Νεφροειδές Ασκός αίματος ή παράγωγο προς χορήγηση Συσκευή θέρμανσης Συσκευή πίεσης με μανόμετρο Αντλία σταθερής έγχυσης
Συμπλήρωση του απαραίτητου έντυπου αίτησης παραγώγου αίματος προς μετάγγιση και έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση του τμήματος αιμοδοσίας Έλεγχος στοιχείων ασθενή και φιάλης (ονοματεπώνυμο, ομάδα αίματος, παράγοντας Rhesus, ιολογικός έλεγχος, ημερομηνία λήξης) Έλεγχος καταλληλότητας φιάλης και περιεχομένου (ακεραιότητα φιάλης, θολερότητα ή αλλοίωση χροιάς περιεχομένου, ύπαρξη φυσαλίδων, πηγμάτων κ.λπ.) Συμπλήρωση αριθμού φιάλης στο δελτίο μετάγγισης και υπογραφή νοσηλευτή και ιατρού
Επιβεβαιώστε την ταυτότητα του ασθενή και ενημερώστε τον για τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί. Εξηγήστε του πιθανά προβλήματα που μπορούν να προκύψουν Κλινική εκτίμηση ασθενή προ μετάγγισης: Ζωτικά σημεία, θερμοκρασία, άλγος στο θώρακα, στη ράχη ή την κοιλιά, αιματουρία Αν μεταγγίζεται ο ασθενή για πρώτη φορά, να αποφύγει την λήψη τροφής κατά τη διάρκεια μετάγγισης Πλύσιμο χεριών και εφαρμογή καθαρών γαντιών Ανακίνηση φιάλης αίματος ή παραγώγων
Ανοίξτε τη συσκευή μετάγγισης και συνδέστε την στο φίλτρο λευκαφαίρεσης (αν χρειάζεται) Συνδέστε με άσηπτη τεχνική τη συσκευή με την φιάλη, ανοίγοντας προσεχτικά το ένα από τα δύο σημεία σύνδεσης και προωθήστε το άκρο της συσκευής πλήρως μέσα στη φιάλη. Κλείστε τη ροή της συσκευής Αν από λάθος η φιάλη τρυπηθεί, επιστρέψτε την στην αιμοδοσία και ενημερώστε Αν η συσκευή μετάγγισης, μετά τη σύνδεση, έχει πρόβλημα, μπορείτε να την κλείσετε και να εφαρμόσετε 2 η συσκευή από την εφεδρική είσοδο της φιάλης
Κρεμάστε τον ασκό σε στατό και αφαιρέστε τον αέρα από τον σταγονομετρικό θάλαμο πληρώνοντάς τον κατά το 1/3. Εξαερώστε πλήρως τη συσκευή μετάγγισης, κρατώντας το άκρο πάνω από νεφροειδές με γάζες Αν έχετε συνδέσει και φίλτρο λευκαφαίρεσης, κρατήστε το αρχικά ανάποδα, ώστε να βγει εντελώς ο αέρας από μέσα (ανάλογα με τον τύπο φίλτρου) Σε συνεχείς μεταγγίσεις, αλλάξτε το φίλτρο κάθε 2 η μετάγγιση
Συνδέστε την άκρη της συσκευής μετάγγισης σε καθαρό στόμιο του αυλού στον ενδαγγειακό καθετήρα του ασθενή (ή στο 3way). Αν δεν είναι σίγουρη η κατάσταση του στομίου του αυλού (ή του 3way) καθαρίστε πρώτα το στόμιο με χλωρεξιδίνη 2% ή αλκοόλη 70% Ρυθμίστε τη ροή μετάγγισης σύμφωνα το παράγωγο που χορηγείται, την ιατρική οδηγία και την κατάσταση του ασθενή
Για τα πρώτα 15 λεπτά χορηγείστε τα συμπυκνωμένα ερυθρά με χαμηλή ροή και ελέγχετε συνεχώς τον ασθενή για πιθανές αντιδράσεις. Μετρήστε αμέσως μετά τα ζωτικά σημεία και αν δεν υπάρχει αλλαγή στην κατάσταση του ασθενή, ρυθμίστε τη ροή ανάλογα, ώστε να ολοκληρωθεί η μετάγγιση στο χρονικό διάστημα που απαιτείται Αν υπάρχει δυσκολία στην έγχυση του παραγώγου ή χρειάζεται άμεση μετάγγιση μεγάλου όγκου (μαζική αιμορραγία), χρησιμοποιείστε ειδική θήκη μετάγγισης με μανόμετρο, χωρίς να ξεπεράσετε τα 300mmHg
Δεν χορηγούμε ταυτόχρονα από την ίδια γραμμή με την μετάγγιση, άλλα φάρμακα ή διαλύματα, παρά μόνο αν υπάρχει γραπτή ιατρική οδηγία. Από την γραμμή μετάγγισης μπορεί να χορηγηθεί ταυτόχρονα μόνο φυσιολογικός ορός Αφαιρέστε τα γάντια και πλύνετε τα χέρια σας Μετά την επιτυχή μετάγγιση αφαιρέστε τη συσκευή και τον ασκό μετάγγισης (απόρριψη στα μολυσματικά), μετρήστε τα ζωτικά σημεία, εκτιμήστε την κατάσταση του ασθενή και καταγράψτε τη νοσηλεία και όλες τις πληροφορίες στο νοσηλευτικό διάγραμμα ή φύλλο παρακολούθησης Παρακολουθήστε τον ασθενή και μετρήστε τα ζωτικά σημεία, μία ώρα μετά την μετάγγιση για πιθανές καθυστερημένες αντιδράσεις
Στο νοσηλευτικό διάγραμμα ή φύλλο παρακολούθησης σημειώνονται: o Ημερομηνία και ώρα μετάγγισης o Είδος παραγώγου και ποσότητα o Αριθμός μονάδας, ομάδα αίματος και Rhesus o Πιθανές αντιδράσεις, προβλήματα και παρεμβάσεις κατά την μετάγγιση o Τα ζωτικά σημεία που μετρήθηκαν σε όλες τις φάσεις μετάγγισης