λοι οι άνθρωποι µεγαλώνουν σε ένα κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον και είναι σηµαντικ να γνωρίζουν τι µπορο ν να αντλήσουν πληροφορίες προκειµένου να αποκτήσουν γνώσεις για τον εαυτ τους και τους άλλους. Η συνειδητοποίηση του κοινωνικοπολιτισµικο περιβάλλοντος στο οποίο έζησε κάθε άνθρωπος βοηθάει να αναγνωρίσουν τα κοινωνικοπολιτισµικά περιβάλλοντα, τα οποία αντιπροσωπε ονται σε µία τάξη (Williams & DeGaetano, 1985).. ª OÀ Oπ ø π O- O π π ªπ OÀ ƒπµ O O π ø ø π π πø 1. Κατασκευή εν ς πίνακα µε φωτογραφίες απ λους τους συγγενείς και τα µέρη στα οποία γεννήθηκαν. Ο καθένας µπορεί να εντυπωσιαστεί µε τις διαφορές που είναι πιθαν ν να παρουσιαστο ν σ αυτ ν τον πίνακα. 2. Σε ένα φ λλο χαρτί µε τρεις στήλες απαντώνται οι ερωτήσεις «τι», «πώς» και «γιατί» απαρτίζουν ένα κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον. Έπειτα, κάτω απ τις απαντήσεις συµπληρώνονται τα σχετικά στοιχεία για το κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον της παιδαγωγο. 3. Ο καθένας φέρνει προσωπικά αντικείµενα που τα θεωρεί σηµαντικά, τα παρουσιάζει στους άλλους και τους λέει γιατί τα θεωρεί σηµαντικά. 1. Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔappleÔÏÈÙÈ- ÛÌÈÎfi appleâúè ÏÏÔÓ ÙˆÓ apple È ÁˆÁÒÓ 1. Η παιδαγωγ ς κάνει µια έρευνα σχετικά µε το κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον των παιδιών της τάξης, υποβάλλοντας διάφορες ερωτήσεις στους γονείς τις οποίες καταγράφει. 2. Η παιδαγωγ ς ζητάει απ τα νήπια να φέρουν µια µικρή φωτογραφία τους, την οποία κολλο ν στο χάρτη εκεί που έ- χουν γεννηθεί (υπάρχουν δ ο χάρτες, ένας της χώρας, τον ο- ποίο χρησιµοποιο ν τα παιδιά και ένας παγκ σµιος). 3. Η παιδαγωγ ς φτιάχνει πίνακες µε τα στοιχεία κάθε παιδιο, οι οποίοι περιλαµβάνουν εικ νες και κείµενο [π.χ. Η Μαρία (εικ να) γεννήθηκε στην Καβάλα (εικ να). Ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη (εικ να) µε αυτοκίνητο (εικ να) κ.ά.]. 4. Η παιδαγωγ ς δίνει στα νήπια διάφορα υλικά (κουτιά, ρολά απ χαρτί κουζίνας ή υγείας, χαρτιά περιτυλίγµατος, κ λλες) και τους ζητάει να κατασκευάσουν τη γειτονιά τους, στην οποία ζουν τώρα, και εκείνη που ζο σαν πριν. 5. Η παιδαγωγ ς φέρνει φρο τα, φαγητά, µουσικά ργανα κ.ά., απ διάφορα µέρη, και κατ πιν, αφο τα δοκιµάσουν ή τα επεξεργαστο ν λοι µαζί, συζητο ν για την προέλευσή τους. 2. Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔappleÔÏÈÙÈ- ÛÌÈÎfi appleâúè ÏÏÔÓ ÙˆÓ apple È ÈÒÓ 343
Î ÂÊ Ï ÈÔ ˆ ÂÎ ÙÔ. ÀªµO Oπ O π ø π À Η κοιν τητα παίζει ένα σηµαντικ ρ λο στην προσέγγιση ALERTA. Σχετικά παραδείγµατα δραστηριοτήτων που προτείνονται, σ µφωνα µε τις Williams και DeGaetano (1985) είναι: 1. Η παιδαγωγ ς θα πρέπει να κάνει µια β λτα στις κοιν τητες στις οποίες ζουν τα νήπια της τάξης της, να κάνει παρατηρήσεις και να κρατήσει σηµειώσεις (τι νοµίζει τι παρατηρο ν τα παιδιά εκεί, µε τι ασχολο νται οι ενήλικοι εκεί καθώς και τα νήπια στον ελε θερο χρ νο τους, τι είδους κτίρια, καταστήµατα, βιοτεχνίες κ.ά. υπάρχουν, τι ρο χα φορο ν, τι ήχοι α- κο γονται κ.ά.), ώστε να αποκτήσει προσωπική άποψη για το πώς βλέπουν την κοιν τητά τους τα ίδια τα παιδιά. 2. Η παιδαγωγ ς µπορεί να πραγµατοποιήσει επίσκεψη σε σπίτια των νηπίων της τάξης της, να συζητήσει µε την οικογένειά τους και να κάνει παρατηρήσεις απ τις οποίες θα καταγράψει σχετικά στοιχεία (ποια γλώσσα µιλιέται στο σπίτι, ποια είναι η σ νθεση της οικογένειας, τι παιχνίδια υπάρχουν, τι προσδοκο ν για το παιδί, πώς επιβάλλεται η πειθαρχία στο σπίτι κ.ά.). 3. Η παιδαγωγ ς µπορεί να χρησιµοποιήσει φωτογραφική µηχανή ή/και κασετ φωνο κατά τις επισκέψεις της στην κοιν τητα ή/και στα σπίτια των παιδιών, και να χρησιµοποιήσει αυτές τις φωτογραφίες και τις κασέτες για να φτιάξει παζλ, οπτικές και ακουστικές τ µπολες, βιβλία κ.ά. 4. Η παιδαγωγ ς µπορεί να κάνει εκπαιδευτικο ς περιπάτους στην κοιν τητα, στην οποία βρίσκεται το σχολείο, µαζί µε τα νήπια, θέτοντας κάθε φορά διαφορετικο ς στ χους (τα παιδιά να παρατηρήσουν ανθρώπους ή αντικείµενα, να επισκεφθο ν ένα κατάστηµα ή µια υπηρεσία, να παρατηρήσουν ζώα, να δοκιµάσουν φαγητά κ.ά.).. O ÃøƒO 344 Tο περιβάλλον της τάξης πρέπει να αντανακλά, σο είναι δυνατ ν, την κοινωνικοπολιτισµική προέλευση των παιδιών. Η παιδαγωγ ς πρέπει να χρησιµοποιήσει τις πληροφορίες που συλλέγει απ τους γονείς και απ τις επισκέψεις της στις κοιν τητες και στα σπίτια των νηπίων για να εξοπλίσει τις γωνιές της µε ανάλογο υλικ και να οργανώσει σχετικές δραστηρι τητες. Ακ µα, η παιδαγωγ ς πρέπει να φροντίσει να συµπεριλαµβάνονται στοιχεία απ λα τα κοινωνικοπολιτισµικά περιβάλλοντα απ τα οποία προέρχονται τα παιδιά (εάν είναι δυνατ ν και οι γλώσσες τους) στα υλικά και τις δραστηρι τητές της και
να αποµακρ νει υλικά τα οποία αναπαράγουν στερε τυπα ή προκαταλήψεις (Williams & DeGaetano, 1985). Τα παιδιά πρέπει να έχουν τη δυνατ τητα να χρησιµοποιο ν τις γωνιές σχεδ ν καθηµερινά και τα υλικά σε αυτές να ανανεώνονται συχνά. Το σχολικ περιβάλλον πρέπει να εµπνέει ασφάλεια, να υπάρχει τάξη, να είναι καθαρ και να διακοσµείται µε έργα των παιδιών, αλλά και στολίδια απ λους τους πολιτισµο ς που αντιπροσωπε ονται στην τάξη. Oι καθηµερινές παρατηρήσεις των παιδιών αποτελο ν µέρος της προσέγγισης ALERTA, οι οποίες φανερώνουν τα ενδιαφέροντα των νηπίων και το επίπεδο ανάπτυξής τους. Οι παρατηρήσεις αυτές είτε παίρνουν τη µορφή σηµειώσεων (σε µικρές κάρτες) για,τι είπαν ή έκαναν τα παιδιά σε µια δεδοµένη στιγµή, ή µιας υποδειγµατικής παρατήρησης, η οποία ε- στιάζεται σε συγκεκριµένες πλευρές των ενδιαφερ ντων ή των ικανοτήτων του παιδιο, π.χ. στη χρήση της γλώσσας. Η παιδαγωγ ς µπορεί να προγραµµατίσει να παρατηρεί δ ο-τρία παιδιά καθηµερινά. Οι παρατηρήσεις ξεκινο ν στην αρχή της χρονιάς, και ολοκληρώνονται µε τη λήξη της. Κατά τις πρώτες τέσσερις-έξι εβδοµάδες, η παιδαγωγ ς µπορεί να κάνει παρατηρήσεις σχετικές µε τα ενδιαφέροντα και το αναπτυξιακ επίπεδο των παιδιών. Απ την έκτη έως την γδοη εβδοµάδα µπορεί να κάνει παρατηρήσεις σχετικές µε τη γλώσσα, ώστε να σχηµατίσει ανάλογες οµάδες για τις δραστηρι τητες. Οι οµάδες αυτές είναι: α) οµάδα µε τα παιδιά που µιλο ν µ νο τη σχολική (κυρίαρχη) γλώσσα, β) οµάδα µε τα νήπια που µιλο ν µ νο τη µητρική τους γλώσσα, γ) οµάδα µε τα παιδιά που είναι δίγλωσσα, αλλά µιλο ν κυρίως τη σχολική (κυρίαρχη) γλώσσα και δ) οµάδα µε τα νήπια που είναι δίγλωσσα, αλλά µιλο ν κυρίως τη µητρική τους γλώσσα. Τις υπ λοιπες εβδο- µάδες, η παιδαγωγ ς µπορεί να συνεχίσει τις παρατηρήσεις της σχετικά µε τα ενδιαφέροντα και το αναπτυξιακ επίπεδο των παιδιών (Williams & DeGaetano, 1985).. ƒ ƒ ø ª ƒo π ø π À 345
Î ÂÊ Ï ÈÔ ˆ ÂÎ ÙÔ π. ƒo ƒ ªª π- ªO ƒ ƒπo ø Oι παρατηρήσεις αυτές της παιδαγωγο, πως αναφέρθηκε ή- δη, χρησιµοποιο νται για τον προγραµµατισµ των δραστηριοτήτων και τη δηµιουργία εν ς πλο σιου σε ερεθίσµατα µαθησιακο περιβάλλοντος. 346 Πιο συγκεκριµένα, η παιδαγωγ ς αντλεί στοιχεία απ τις σηµειώσεις της για τα ενδιαφέροντα των παιδιών και έτσι δια- µορφώνει τα θέµατα µε τα οποία θα ασχοληθεί. Έπειτα, επιλέγει ένα απ τα θέµατα αυτά, µε σκοπ να ασχοληθεί µε λη την τάξη για σες µέρες διατηρείται το ενδιαφέρον των νηπίων. Τα υπ λοιπα θέµατα θα χρησιµοποιηθο ν αργ τερα. Το επ µενο βήµα είναι να επεξεργαστεί το θέµα, ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα των παιδιών, στις τέσσερις γλωσσικές οµάδες. Μαζί µε τα θέµατα, απαραίτητοι για τον προγραµµατισµ είναι και οι στ χοι. Οι στ χοι της προσέγγισης ALERTA, οι οποίοι έχουν αναφερθεί ήδη, συνοπτικά είναι: α) αποδοχή του εαυτο ως ατ µου ικανο για πνευµατικές και φυσικές δραστηρι τητες, β) θετική αναγνώριση των οµοιοτήτων και των διαφορών ανάµεσα στους ανθρώπους, γ) χρήση των εµπειριών για την ανάπτυξη της ικαν τητας επίλυσης προβληµάτων και επικοινωνίας και δ) απ κτηση συγκεκριµένων γνώσεων και δεξιοτήτων που βοηθο ν στην επιτυχή ένταξη στο σχολείο, το
οποίο αποτελεί µέρος της σηµερινής πολυπολιτισµικής κοινωνίας. Οι τρ ποι επίτευξης αυτών των στ χων διαφέρουν στις τέσσερις γλωσσικές οµάδες (Williams & DeGaetano, 1985). Οι δραστηρι τητες καθορίζονται απ τους στ χους. Στην προσέγγιση ALERTA προτείνεται να χρησιµοποιο νται, σο πιο συχνά γίνεται, υλικά απ το κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον των παιδιών. Οι δραστηρι τητες πρέπει να είναι σ ντο- µες (δέκα-δεκαπέντε λεπτά), να πραγµατοποιο νται µέσα ή έ- ξω απ την τάξη, να καλο ν τα νήπια να συµµετέχουν ενεργά, να είναι ανάλογες µε το αναπτυξιακ τους επίπεδο και να ενσωµατώνουν τα ειδικά ταλέντα των γονέων ή των άλλων µελών της κοιν τητας. Tα παιδιά µαθαίνουν τη γλώσσα σχεδ ν µε οτιδήποτε κάνουν. Η γλώσσα δεν διδάσκεται ξεχωριστά, αλλά αποτελεί µέρος του προγράµµατος και συνδέεται µε την ανάπτυξη των παιδιών σε λους τους τοµείς. Η παιδαγωγ ς προγραµµατίζει τις δραστηρι τητές της µε τέτοιο τρ πο, ώστε τα παιδιά να συνεχίζουν να αναπτ σσουν τη µητρική τους γλώσσα και ταυτ χρονα να µαθαίνουν µια δε τερη γλώσσα. Οι δραστηρι τητες αυτές κατευθ νονται κυρίως απ την παιδαγωγ, είναι σ ντοµες και µπορο ν να πραγµατοποιηθο ν οπουδήποτε (Williams & DeGaetano, 1985). Η παιδαγωγ ς γνωρίζει τι δεν µπορεί να πραγµατοποιήσει µια δραστηρι τητα στην σχολική (κυρίαρχη) γλώσσα µε τον ίδιο τρ πο πως και στη µητρική του νηπίου, ενώ ο τρ πος που θα πραγµατοποιήσει αυτήν τη δραστηρι τητα στη σχολική (κυρίαρχη) γλώσσα εξαρτάται απ την ευχέρεια του παιδιο σε αυτήν τη γλώσσα. Ακ µα γνωρίζει τι η προσοχή των παιδιών είναι πιο έντονη το πρωί, και αυτή είναι η καλ τερη ώρα για να δοθεί έµφαση στη γλώσσα. π. ƒo Oπ π ª ø Η εκµάθηση βασικών εννοιών στη µητρική γλώσσα του παιδιο κάνει ευκολ τερη την εκµάθηση µιας δε τερης γλώσσας. Οι δραστηρι τητες που προγραµµατίζονται, πρέπει να προσφέρουν ευκαιρίες για συνοµιλία των παιδιών, και να έχουν ν ηµα για τα νήπια που προέρχονται απ διαφορετικά κοινωνικοπολιτισµικά περιβάλλοντα. λες οι νέες έννοιες πρέπει να διδάσκονται στη µητρική 1. ÚfiappleÔÈ ÁÈ ÙËÓ ÂÎÌ ıëûë ÙË ÌËÙÚÈÎ ÁÏÒÛÛ applefi fiï Ù apple È È 347
Î ÂÊ Ï ÈÔ ˆ ÂÎ ÙÔ γλώσσα των παιδιών, ώστε να µην έχουν να µάθουν ταυτ χρονα και την έννοια και την έκφρασή της σε µια ξένη γλώσσα. ταν ένα παιδί δεν καταλαβαίνει µια λέξη, η παιδαγωγ ς του την εξηγεί και η επεξήγηση αυτή αποτελεί µέρος της συζήτησής τους. 2. ÚfiappleÔÈ ÁÈ ÙËÓ ÂÎÌ ıëûë ÙË Â ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ applefi ÌÔÓfiÁψÛÛ apple È È ταν εισάγει κανείς µια καινο ργια γλώσσα σε µον γλωσσα παιδιά, χρειάζεται να χρησιµοποιήσει σο περισσ τερο µπορεί τη γλώσσα του σώµατος (κινήσεις, εκφράσεις του προσώπου κ.λπ.). πως σε οποιαδήποτε περίπτωση, έτσι και σε αυτή, είναι σηµαντικ οι δραστηρι τητες να κινο ν το ενδιαφέρον των παιδιών και να βασίζονται σε έννοιες που τους είναι ήδη γνωστές. Έτσι, ταν τα παιδιά έχουν εξασκηθεί περισσ τερο σε κάποια έννοια στην πρώτη τους γλώσσα, είναι η κατάλληλη στιγ- µή για να εισαχθεί αυτή η έννοια και στη δε τερη, χι µως µε τον ίδιο τρ πο ή τα ίδια υλικά. Είναι σηµαντικ να µαθαίνουν τα παιδιά δυο-τρεις λέξεις τη φορά σε κάθε δραστηρι τητα. Κατά τους πρώτους µήνες, τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν τη σηµασία των λέξεων, αλλά τις ακο ν, και σιγά σιγά αρχίζουν να καταλαβαίνουν ολ κληρες προτάσεις. Τ τε είναι που η παιδαγωγ ς πρέπει να τα ενθαρρ νει να επαναλαµβάνουν τις νέες λέξεις που έµαθαν, σο γίνεται περισσ τερο, κατά τη διάρκεια της δραστηρι τητας. Η επανάληψη αυτή µπορεί να γίνει µε τραγο δια και παιχνίδια. 3. ÚfiappleÔÈ ÁÈ ÙËÓ ÂÎÌ ıëûë ÙË Â ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ applefi ÁψÛÛ apple È È 348 Το επίπεδο οµιλίας µιας γλώσσας διαφέρει απ παιδί σε παιδί. Τα νήπια εντάσσονται στις δραστηρι τητες στη µία ή την άλλη δίγλωσση οµάδα, σ µφωνα µε τις εκτιµήσεις απ τις παρατηρήσεις της παιδαγωγο. Οι τρ ποι για την εκµάθηση της δε τερης γλώσσας σε δίγλωσσα παιδιά είναι οι ίδιοι µε αυτο ς της µητρικής γλώσσας, δηλαδή ενδιαφέρουσες δραστηρι τητες, συνδεδεµένες µε τις εµπειρίες των παιδιών, πολλές ευκαιρίες για συζήτηση, ανοιχτές ερωτήσεις, δραστηρι τητες που βασίζονται σε έννοιες που είναι ήδη γνωστές στην πρώτη γλώσσα και εισαγωγή περιορισµένου νέου λεξιλογίου. Επιπλέον, ταν τα παιδιά χρησιµοποιο ν τη νέα γλώσσα για λέξεις ή εκφράσεις που δεν τις γνωρίζουν, η παιδαγωγ ς δεν
πρέπει να διορθώνει τα λάθη τους, αλλά να τους υποδεικν ει τη σωστή έκφραση µε µια ερώτηση ή επανάληψη της έκφρασης (π.χ. «θέλεις να µας πεις τι...»). Έτσι, το παιδί θα µάθει τη λέξη ή την έκφραση χωρίς να αισθάνεται τι διορθώνεται ή κατακρίνεται. Αυτή η παρατήρηση ισχ ει για λα τα παιδιά και στις τέσσερις οµάδες. Αυτοί οι τρ ποι αποτελο ν µέρος της προσέγγισης και πρέπει να τηρο νται απ την παιδαγωγ, είτε απευθ νεται σε µε- µονωµένα παιδιά, είτε σε λη την οµάδα (π.χ. σε µουσικές ή κινητικές δραστηρι τητες). Στη δε τερη περίπτωση, η παιδαγωγ ς πρέπει να προσπαθεί να χρησιµοποιεί µία γλώσσα καθ λη τη διάρκεια της δραστηρι τητας και να µην παλινδροµεί απ τη µία γλώσσα στην άλλη. Ακ µα πρέπει να τηρεί, σο είναι δυνατ ν, την ισορροπία µεταξ των δ ο γλωσσών κατά τις δραστηρι τητες της εβδοµάδας. Στην προσέγγιση ALERTA χρησιµοποιο νται κυρίως δραστηρι τητες µε µικρές οµάδες, υπάρχουν µως και άλλες που ε- φαρµ ζονται µε λα τα παιδιά. Αυτές οι δραστηρι τητες αφορο ν κυρίως το άνοιγµα και το κλείσιµο της ηµέρας, καθώς και τις ενεργητικές περι δους (χορ, τραγο δια, παιχνίδια κ.ά.) (Williams & DeGaetano, 1985). Οι συζητήσεις κατά την αρχή και το τέλος της ηµέρας πρέπει να είναι σ ντοµες (δέκα λεπτά περίπου) και το περιεχ µεν τους να διατηρεί αµείωτο το ενδιαφέρον των νηπίων. Αυτή η ώρα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τραγο δια, µικρές δραµατοποιήσεις, κουκλοθέατρο κ.ά., που τα παιδιά µαθαίνουν λέξεις και µε άλλους τρ πους. Η διήγηση ιστοριών δεν συνιστάται σε λη την οµάδα, αλλά στις τέσσερις οµάδες. Είναι φυσικ, κάποια παιδιά να µην καταλαβαίνουν αυτ που λέει η παιδαγωγ ς, είτε µιλάει στη µία γλώσσα είτε στην άλλη, γι αυτ πρέπει να χρησιµοποιεί και τις κινήσεις του σώ- µατος ταν απευθ νεται σε λη την οµάδα. Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών µπορεί να επιτευχθεί - χι µ νο µε την αλληλεπίδραση µε την παιδαγωγ και τα άλλα παιδιά, αλλά και µε το περιβάλλον (π.χ. το τηλέφωνο στο κουκλ σπιτο δίνει τη δυνατ τητα στα νήπια να «συζητήσουν» µε τους φίλους τους για διάφορα θέµατα). πµ. ƒ ƒπo 349