8 o Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών

8 o Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών 28 Φεβρουαρίου 3 Μαρτίου 2013 Grand Hotel Palace, Μοναστηρίου 305, Θεσσαλονίκη Διοργάνωση: Πανελλήνιο Ινστιτούτο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών Πρακτικά Συνεδρίου

WISE - Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΩΣ «ΕΡΓΑΛΕΙΟ» ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ: ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Πανιτσίδου Ε. Α. ΜSc, PhD, Ειδική Επιστήμων (ΠΔ 407/1980) Τμήμα Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Θεσμικό Πλαίσιο: Ευρωπαϊκές πολιτικές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που προκύπτουν από τη γήρανση του πληθυσμού Υπό το φως των δημογραφικών, κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα που ανακύπτουν εντείνονται από τη ραγδαία γήρανση του πληθυσμού [17,4% των πολιτών είναι άνω των 65 ετών (Eurostat, 2011)]. Σύμφωνα με σχετικές προβλέψεις (Muenz, 2007), ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω θα αυξηθεί από 79 εκατομμύρια το 2000 σε 107 εκατ. ευρώ το 2025 (+35%) και σε 133 εκατ. ευρώ το 2050 (+68%), με τη μεγαλύτερη αύξηση να αφορά στην ηλικιακή ομάδα άνω των 80 ετών (2005: 19 εκατομμύρια, 2050: 51 εκατομμύρια, + 180%). Στο πλαίσιο αυτό, το 2008 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι ο επιπολασμός των νευροεκφυλιστικών ασθενειών αυξάνεται με την ηλικία, έθεσε ως προτεραιότητα την ανάπτυξη στρατηγικών για την πρόληψη της άνοιας. Σύμφωνα με την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2009), υπάρχουν ενδείξεις ότι η πνευματική διέγερση, μέσω παρεμβάσεων δια βίου μάθησης, καθώς και μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας. Αντίθετα, η αδράνεια φαίνεται να συνιστά παράγοντα κινδύνου, καθώς υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η συνταξιοδότηση δρα ως καταλύτης στην εκφύλιση των γνωστικών λειτουργιών. Λαμβάνοντας συνεπώς υπόψη ότι ο πληθυσμός της ΕΕ γερνάει με ταχύτατους ρυθμούς, η πρόληψη της άνοιας, επικεντρώνοντας σε προληπτικές δράσεις όπως η προώθηση της γνωστικής ενίσχυσης, μαζί με την ενεργοποίηση του δυναμικού των ηλικιωμένων, συνιστούν κρίσιμες παραμέτρους μακροπρόθεσμης ανάπτυξης και ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011). Στο πλαίσιο αυτό, το πρόγραμμα WISE προτείνει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο παρεμβάσεων σε διττό επίπεδο: α) ανάπτυξη και εφαρμογή παρεμβάσεων γνωστικής ενίσχυσης για ηλικιωμένους (65+), και β) επιμόρφωση των ηλικιωμένων να αναλάβουν ρόλο εκπαιδευτή στην υλοποίηση των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Θεωρητικό πλαίσιο Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών, ένας μεγάλος αριθμός ερευνών έχει καταδείξει ότι το γήρας συνοδεύεται από συστηματική μείωση της απόδοσης σε ένα ευρύ φάσμα γνωστικών διεργασιών (Papaliagkas et al, 2011; Gustavsson et al, 2011), χωρίς ωστόσο αυτό να συνιστά μία αναπόφευκτη διαδικασία. Ερευνητικά ευρήματα (Adam et al, 2007; Liu et al, 2012; Stern, 152

2003; Wilson et al, 2002) έχουν επιβεβαιώσει την υπόθεση ότι μεταβλητές, όπως η εμπλοκή σε γνωστικά ενισχυτικές δραστηριότητες, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, οι επαγγελματικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες, καθώς και ο τρόπος διαβίωσης, συμβάλλουν στη συγκρότηση μιας γνωστικής εφεδρείας, υπό τη μορφή ενός συνόλου ικανοτήτων που επιτρέπουν την ανάσχεση της γνωστικής έκπτωσης που συνδέεται με τη φυσιολογική γήρανση ή νευροεκφυλιστικές ασθένειες, ενισχύοντας την ικανότητα απασχόλησης εναλλακτικών εγκεφαλικών δικτύων ή γνωστικών στρατηγικών. Τα ευρήματα σχετικά με το ρόλο της γνωστικής εφεδρείας για την πρόληψη της άνοιας και τη διατήρηση της ψυχοκοινωνικής ευεξίας ενέχουν σημαντικές επιπτώσεις για τη δομή της συνταξιοδότησης: α) διατήρηση, στο μέτρο του δυνατού, των επαγγελματικών δραστηριοτήτων (Θεωρία της "Συνέχειας" - Atchley, 1976), β) εξεύρεση νέων δραστηριοτήτων για να αντικαταστήσουν δραστηριότητες οι οποίες ανεστάλησαν (Θεωρία της "Δραστηριότητας" - Havighurst, 1963). Επιπρόσθετα, πέρα από τη συμβολή στην πρόληψη της άνοιας, σύμφωνα με τον Groombridge (1982), ενυπάρχουν πολλαπλά ευρύτερα οφέλη, ως απόρροια των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων κατά τη διάρκεια της τρίτης ηλικίας, όπως α) ενίσχυση της αυτάρκειας και ανεξαρτησίας, β) ψυχοκοινωνική στήριξη, γ) προώθηση του εθελοντισμού, δ) ενίσχυση της διαγενεακής επικοινωνίας, ε) διέξοδος για έκφραση και δημιουργικότητα. Στο ίδιο πλαίσιο, σχετικά ερευνητικά ευρήματα (Narushima, 2008. Panitsides, 2013. Preston & Hammond, 2002) έχουν καταδείξει τη δυνητική συμβολή της εκπαίδευσης στην ψυχοσωματική υγεία και στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, ενισχύοντας την αυτοεικόνα τους, βοηθώντας τους να παραμείνουν ενεργοί μετά τη συνταξιοδότηση και προωθώντας την κοινωνική δικτύωση, παράγοντες οι οποίοι εμφανίζονται να διαδραματίζουν σημαντικό υποστηρικτικό ρόλο στη διατήρηση της ψυχικής και πνευματικής υγείας, και στη βελτίωση της ευζωίας σε όλα τα επίπεδα. Σκοπός & Στόχοι του προγράμματος Με βάση συνεπώς τα σχετικά ερευνητικά ευρήματα σε διεπιστημονικό επίπεδο, το WISE φιλοδοξεί να παρέμβει σε δύο άξονες καινοτομίας: 1) θα παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που θα επιτρέψει σε ηλικιωμένους (συνταξιούχους εκπαιδευτικούς) να συνεχίσουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα μετά τη συνταξιοδότηση, σε εθελοντική βάση, 2) οι εθελοντές θα παρέχουν σε συμπολίτες τους (65 +) δυνατότητα πρόληψης της άνοιας μέσω παρεμβάσεων γνωστικής ενίσχυσης. Ως εκ τούτου, η παρούσα πρόταση, η οποία φέρει το συμβολικό όνομα "WISE", ένα αρκτικόλεξο από τα αρχικά των κύριων αξόνων της εστίασης (Wellbeing, Innovation, Seniors, Education), στοχεύει να συμβάλει διεπιστημονικά στο πεδίο της εκπαίδευσης κατά την Τρίτη ηλικία, μέσω της προώθησης της μετάβασης από την παθητική στην ενεργό γήρανση, τόσο με την ενεργοποίηση του δυναμικού των ηλικιωμένων, καθώς και με την προώθηση της υγιούς γήρανσης μέσω του εθελοντισμού, της εκπαίδευσης και στρατηγικών πρόληψης της άνοιας. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιμέρους στόχοι του έργου WISE είναι οι ακόλουθοι: ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με έρευνα και πρακτικές που αφορούν σε γνωστική εφεδρεία και πρόληψη της άνοιας, και κεφαλαιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης. διερεύνηση των νοητικών αναγκών της ομάδας στόχου. 153

ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού, ως μια εργαλειοθήκη μεθόδων και υλικών για την ανάπτυξη προσωπικών γνωστικών στρατηγικών. σχεδίαση επιμορφωτικού πλαισίου το οποίο θα απευθύνεται στους εθελοντές εκπαιδευτές, σχετικά με τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων και την αξιοποίηση των υλικών και εργαλείων WISE. διεξαγωγή προγράμματος κατάρτισης σε εθελοντές εκπαιδευτές (συνταξιούχους δασκάλους & καθηγητές) που θα εφαρμόσουν το πρόγραμμα WISE. πιλοτική εφαρμογή των εκπαιδευτικών δράσεων WISE, παρέχοντας ευέλικτες παρεμβάσεις γνωστικής δραστηριοποίησης. παρεμβάσεις ευαισθητοποίησης του ευρύτερου κοινού και βελτίωσης της ενημέρωσης σχετικά με την πρόληψη της εμφάνισης γεροντικής άνοιας. προώθηση του εθελοντισμού. Μεθοδολογικό πλαίσιο Το προτεινόμενο έργο θα δομηθεί σε πέντε φάσεις: α) Ερευνητική φάση: αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης (State of the art) & διερεύνηση αναγκών. β) Φάση σχεδιασμού: σχεδιασμός της μεθοδολογίας και των υλικών WISE, καθώς και του προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών. γ) Φάση αξιοποίησης: διεξαγωγή προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών & πιλοτική εφαρμογή των παρεμβάσεων WISΕ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για την πιλοτική εφαρμογή του WISE, η πρόσκληση για εθελοντές εκπαιδευτές θα απευθύνεται σε συνταξιούχους εκπαιδευτικούς. Η απόφαση αυτή στηρίζεται τόσο στη σχετική βιβλιογραφία (Θεωρία της Συνέχειας - Atchley, 1976, 1999), καθώς και σε πρακτικά ζητήματα (γνώση διδακτικής μεθοδολογίας). δ) Φάση αξιολόγησης: αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων & διασφάλιση της ποιότητας του έργου. ε) Φάση διάχυσης των αποτελεσμάτων και ενημέρωσης: διεθνή συνέδρια, ημερίδες και εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης & ανάπτυξη διαδραστικής ιστοσελίδας. Αναμενόμενα αποτελέσματα Η προστιθέμενη αξία του WISE δεν περιορίζεται στην «πρόληψη της άνοιας», αλλά έχει ως στόχο να παρέχει ερευνητικά ευρήματα και πρακτικές παρεμβάσεις με πολλαπλά οφέλη. Έτσι, εκτός από την ενίσχυση της γνωστικής εφεδρείας για την πρόληψη της εμφάνισης άνοιας, το WISE έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να παραμείνουν ενεργοί και λειτουργικοί. Ως εκ τούτου, τα προσδοκώμενα αποτελέσματα του WISE αφορούν σε τρεις άξονες πρωταρχικής σημασίας στην ΕΕ για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της γήρανσης του πληθυσμού: α) έρευνα β) προϊόντα και γ) υπηρεσίες. 154

α) Έρευνα: i) ανάπτυξη ενός μεθοδολογικού πλαισίου, με βάση τη διερεύνηση αναγκών της ομάδας στόχου, ως σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη υλικού γνωστικής ενίσχυσης των ηλικιωμένων, ii) περαιτέρω διερεύνηση των αιτιακών σχέσεων ανάμεσα σε γνωστικά ενισχυτικές παρεμβάσεις και την πρόληψη της γεροντικής άνοιας. β) Προϊόντα: μεθοδολογία και υλικά WISE & πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών, τα οποία πρόκειται να αναπτυχθούν, να εφαρμοστούν πιλοτικά, να σταθμιστούν και να είναι διαθέσιμα για περαιτέρω χρήση. γ) Υπηρεσίες: εκπαίδευση εκπαιδευτών & παρεμβάσεις γνωστικής ενίσχυσης της ηλικιακής ομάδας 65+. Έμμεσοι ωφελούμενοι των δράσεων WISE μπορεί να είναι η ευρύτερη κοινωνία και η οικονομία, ενώ οι βασικοί άμεσοι ωφελούμενοι των δράσεων του WISE θα είναι: α) ηλικιωμένοι (65+) (εκπαιδευόμενοι): α) θα αναπτύξουν γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές για την πρόληψη εκδήλωσης γεροντικής άνοιας, β) θα διανοιχτούν νέες δυνατότητες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και δικτύωσης. β) συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί (εκπαιδευτές): α) θα συνεχίσουν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες μετά τη συνταξιοδότηση, β) θα ενισχύσουν το γνωστικό τους δυναμικό για την πρόληψη της άνοιας. γ) φορείς χάραξης πολιτικής: σχεδιασμός καινοτόμων προσεγγίσεων και υλικών για τον εμπλουτισμό των δράσεων σχετικά με την αντιμετώπιση των προκλήσεων που απορρέουν από τη γήρανση του πληθυσμού στην ΕΕ. δ) εταιρείες Alzheimer: αξιοποίηση των υλικών και εργαλείων που θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια του έργου, τα οποία θα είναι ελεύθερα και διαθέσιμα για χρήση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. ε) ακαδημαϊκή κοινότητα: δημιουργία ενός νέου πλαισίου συνεργασίας το οποίο θα ενισχύσει την ανάπτυξη διαύλων επικοινωνίας με τους πολίτες και τις ενώσεις πολιτών και την μεταβίβασης της γνώσης. Παράλληλα, τα προσδοκώμενα οφέλη θα πραγματοποιηθούν σε πολλαπλά επίπεδα: γνωστική ενίσχυση των ηλικιωμένων για την πρόληψη της εκδήλωσης άνοιας, συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα στη μείωση των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης (οικονομική διάσταση) ενδυνάμωση των ηλικιωμένων για την αντιμετώπιση των πρακτικών και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε ένα ολοένα πιο σύνθετο περιβάλλον (προσωπική διάσταση) προώθηση των παρεμβάσεων εθελοντισμού και ενίσχυση της συμβολής των ηλικιωμένων στην κοινωνία, και προώθηση της κοινωνικής δικτύωσης (κοινωνική διάσταση) παροχή ευκαιριών μέσω των προγραμμάτων για δημιουργική έκφραση των ηλικιωμένων (πολιτισμική διάσταση). Επιλογικά, η καινοτομία του WISE έγκειται στη διπλή στόχευση, παρέχοντας σε άτομα της ηλικιακής ομάδας 65+ τη δυνατότητα να λάβουν υποστήριξη ώστε να διατηρήσουν τη 155

γνωστική και κοινωνική λειτουργικότητα τους, καθώς και να παραμείνουν δραστήρια μετά τη συνταξιοδότηση, πολλαπλασιάζοντας τα οφέλη της αρχικής παρέμβασης. ΒΙΟΤΡΑΠΕΖΑ ΕΓΚΕΦΑΛΩΝ Ανεστάκης Δ. Ιατρός Ειδ. Παθολογοανατόμος Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Ιατρικής Βιολογίας Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Ο όρος βιοτράπεζα αναφέρεται σε συλλογές βιολογικών δειγμάτων τα οποία συνδέονται με προσωπικά δεδομένα των δοτών των δειγμάτων αυτών. Τα βιολογικά δείγματα μπορεί να είναι ιστοί, κύτταρα, αίμα ή DNA που απομονώθηκε από αυτά. Στα προσωπικά δεδομένα περιλαμβάνονται, πέραν της ταυτότητας του δότη, οι γενετικές πληροφορίες των δειγμάτων του και ιατρικά του δεδομένα. Σε αρκετές περιπτώσεις περιλαμβάνονται επίσης γενεαλογικά δεδομένα ή πληροφορίες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής του (διατροφικές συνήθειες, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, έκθεση σε ρύπους). Αν και όρος "βιοτράπεζα" είναι σχετικά νέος, οι συλλογές βιολογικών δειγμάτων για ιατρικούς και ερευνητικούς σκοπούς είναι συνηθισμένες. Βιολογικά δείγματα τα οποία έχουν συλλεχθεί και αποθηκευθεί στα πλαίσια: (α) ακαδημαϊκών ερευνών για γενετικές ασθένειες, (β) κλινικών αρχείων για διαγνωστικούς σκοπούς, (γ) πληθυσμιακών ερευνών για την μελέτη γενετικής παραλλακτικότητας, αποτελούν ορισμένα παραδείγματα συλλογών τα οποία είναι αρκετά διαδεδομένα. Αυτό που αποτελεί τον "νεωτερισμό" των βιοτραπεζών, στο πλαίσιο της ιατρικής έρευνας, είναι η συλλογή ενός μεγάλου αριθμού δειγμάτων και γενετικών πληροφοριών από τα δείγματα αυτά και, κυρίως, η συνεχής ενημέρωση της βάσης δεδομένων με τις ιατρικές ή/και κοινωνικές πληροφορίες του δότη. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΒΙΟΤΡΑΠΕΖΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ; Η «βιοτράπεζα εγκεφαλικού ιστού» (Τράπεζα Εγκεφάλων) είναι υποδομές στις οποίες φυλάσσονται υπό κατάλληλες συνθήκες τόσο φυσιολογικοί όσο και παθολογικοί εγκέφαλοι. Τα δείγματα μπορεί να προέρχονται από το γενικό πληθυσμό ή από ένα συγκεκριμένο υποσύνολο του πληθυσμού (π.χ. από ασθενείς που πάσχουν από νόσο Alzheimer ή άλλης μορφής άνοια). Ο όρος «τράπεζα» ανταποκρίνεται πραγματικά στο νόημά του: οι ιστοί που φιλοξενούνται σε τέτοιου είδους υποδομές δεν είναι άχρηστοι. Είναι πολύτιμοι και αξιοποιούνται πολλαπλώς. ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΓΚΕΦΑΛΩΝ; Δεξαμενή φρέσκου, συντηρημένου και κατεψυγμένου εγκεφαλικού ιστού προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για ακαδημαϊκή έρευνα με απώτερο σκοπό τη βελτιώσει τις γνώσεις των επιστημόνων. Για συγκριτικές νευροβιολογικές έρευνες εγκεφαλικού ιστού που συλλέγονται από: φυσιολογικά άτομα που δεν έχουν νευρολογικές ή νευροψυχιατρικές διαταραχές άτομα που διαγνώστηκαν με μια νευρολογική διαταραχή 156

Γάτος Κ. 49, 61, 68 Γερμανού Α. 113, 144 Γεωργακοπούλου Δ. 76 Γεωργιάδου Α. 254 Γιαννιού Χ. 252 Γιαννοπούλου Γ. Κ. 258 Γιαννούλη Β. 228, 239, 246 Γκαβοπούλου Ε. 15, 263 Γκαγκάλης Α. 24 Γκατζήμα Ο. 150 Γουλιάμη Χ. 238 Γρηγοριάδης Σ. 262 Γρινάκης Ε. 25 Γριούλα Ε. 76 Δημητριάδου Π. 190 Δημητρίου Τ.-Δ. 103 Δικμάνης Ε. 123 Δοντά Ι. 145 Δούβρης Φ. 180 Δούκα Σ. 191 Δρανίδης Δ. 123 Δρόσου Α. 136 Ελευθερίου Μ. 195, 233 Εμμανουηλίδου Ε. 93 Ζαγανάς Ι. 26, 143 Ζαμπάς Κ. 105 Ζησιάδου Θεοφίλου Μ. 226 Ζυγούρης Σ. 116 Ζωγραφάκης - Σφακιανάκης Μ. 22 Ζώρζος Μ. 185 Θεοφανίδης Δ. 276 Θεοχάρης Μ. 254 Ιατράκη Ε. 59, 213 Ιωαννίδης Π. 29 Καββάλου Ε. 234 Καγιαλάρης Γ. 216, 217 Καζάκος Κ. 268 Κάζης Δ. 103 Κακουδάκη T. 144 Καλαθά Θ. 91 Καλογήρου Β. 49, 68 Καπάκη Ε. 95 Καπετανάκη Σ. 26 Καραγιάννης Β. 16 Καραγιάννης Σ. 123 287

Καραγκιόζη Κ. 118, 127 Καραθανάση Ε-Μ. 205 Καρακώστας Α. 124 Καραρίζου Ε. 46 Καραχάλιου Φ. 49 Καρκούλια Δ. 76, 214 Καρτσακλής Λ. 28 Καρτσωνάκη Α.Μ 22 Κασάπη Ε. 80 Κατσιάνη Ό. 170 Κατσούρη Ι. 69, 72 Κεραμιώτου Κ. 177 Κιοστεράκης Γ. 257 Κίτσα Δ. 77 Κλεισιάρης Χ. 22 Κοκονώζη Α. 108 Κολιάκος Γ. 274 Κομπατσιάρης Ι. 108,128 Κονσολάκη Π. 200 Κόντζογλου Κ. 145 Κορτσιδάκη Ι. 142, 199, 203 Κοτανίδου Μ. 265 Κοτρώτσου Ε. 101 Κουντή-Ζαφειροπούλου Φ. 52, 80, 158, 162, 186, 196, 205 Κουτσουράκη Ε. 91 Κρομμύδα Μ. 32 Κυριάκου Μ. 253 Κυροπούλου Κ. 131 Κώνστα Α. 103 Κωνσταντινοπούλου Ε. 52 Λιάπη Δ. 162 Λιαποπούλου Χ. 76 Λιονής Χ. 21 Μακρίδου Σ. 224 Μαλεγιαννάκη Α. 131 Μαμελετζή Δ. 180 Μαργαριτίδου Π. 215 Μάρκου Ν. 158 Ματούλα Μ. 252 Μεϊμάρογλου Σ. 77 Μελισσάρη Κ. 254 Μεταλληνός Ι. 76 Μητάδη Ι. 141 Μητσικώστας Δ. 216, 217 Μιχαλούδη Μ. 2 288

Μούγιας Α. 102 Μπακογλίδου Ε. 186, 205 Μπαμίδης Π. 162, 186 Μπατσίλα Γ. 196 Μπλιούμη Ε. 265 Μποβιάτσης Ε. 145 Μπογδάνης Θ. 190 Μπομπόκη Α. 22 Μπουντούρης Γ. 12 Μπουρέλια Σ. 245 Μπρούσκου Α. 204 Μυλωνά Δ. 216, 217 Μυλωνά Ε. 216, 217 Mωραΐτου Δ. 85 Νάσιος Γ. 77 Νεοφυτίδου Ε. 80 Νικολαΐδου Ε. 165 Νικολόπουλος Σ. 128 Νιφλή Ε. 252 Ντικμπασάνη Γ. 145 Ντόσκας Τ. 31, 34, 216, 217 Ουζούνη Φ. 160, 205 Παγίτσας Ι. 252 Παναγιώτου Ι. 123 Πανιτσίδου Ε. Α. 152 Παπαγεωργίου Σ. Γ. 30 Παπαλιάγκας Β. 21 Παπαμακάριος Γ. 136 Παπανικολάου Μ. Θ. 22, 76 Παπασωζόμενου Χ. 198 Παππάς Δ. 123 Παρασκευάς Γ. 99 Παττακού Β. 234 Πελίδου Σ. 39 Περρέα Δ. 145 Πετανίδης Σ. 8, 9 Πέτρου-Αμερικάνου Χ. 265 Πιπέρου Ε 22 Πολίτης Ι. 170 Πόπτση Ε. 192, 210 Πουλημενέα Γ. 216, 217 Πρατήλα Γ. 57 Πρίντζα Α. 267 Σαλίφογλου Α. 5, 7, 8, 9 Σεβασλίδου Η. 208 289

Σιαμπάνη Κ. 218, 221 Στυλιανίδης Π. 118 Συμιακός Τ. 254 Ταρνανάς Ι. 110 Τζανακάκη-Μελισσάρη Μ. 254 Τζέτζης Γ. 182 Τζιόμαλος Κ. 11 Τζοβάρας Δ. 136 Τζονιχάκη Ι. 170, 173 Τουμπαλίδου Μ. 237 Τριανταφύλλου Γ. 216, 217 Τσαβέ Ό. 7, 8, 9 Τσαπάκη- Τσιρίδη Ε.Μ. 175 Τσιάτσος Θ. 118, 124, 131, 165 Τσιτσόπουλος Π. 28 Τσοκανάρη Ι. 232 Τσολάκη Μ. 69,72,80,103,116,131,141,144,150,162,165,186,196,205,277,281 Τσολακίδου Σ. 58, 192 Τσονίδης Χ. 262 Φιτσιώρης Ξ. 23 Φραντζίδης Χ. 162, 186 Φυνδάνης Β. 77 Φωτιάδου Φ. 113 Χαλδογερίδης Α. 165 Χατζηαποστόλου Α. 123 Χατζητάκη Β. 176 Χατζηφιλίππου Ε. 91 Χουρμούζη Δ. 34 Χρόνη Ε. 42 Ωρολογάς Α. 91, 275 290